CAMENA Early Modern Latin Texts

JOH. JACOBI HOFMANNI SS. Th. Doct. Profess. Histor. et Graec. Ling. in Academ Basil. LEXICON VNIVERSALE, HISTORIAM SACRAM ET PROFANAM Omnis aevi, omniumque Gentium; CHRONOLOGIAM AD HAEC VSQVE TEMPORA; GEOGRAPHIAM ET VETERIS ET NOVI ORBIS; PRINCIPVM PER OMNES TERRAS FAMILIARVM Ab omni memoria repetitam GENEALOGIAM; Tum MYTHOLOGIAM, RITVS, CAERIMONIAS, Omnemque Veterum Antiquitatem, ex Philologiae fontibus haustam; VIRORVM, INGENIO ATQVE ERVDITIONE CELEBRIVM Enarrationem copiosissimam; Praeterea ANIMALIVM, PLANTARVM, METALLORVM, LAPIDVM, GEMMARVM, Nomina, Naturas, Vires, Explanans. EDITION ABSOLVTISSIMA, Praeter Supplementa, et Additiones, antea seorsum editas, nunc suis locis ac ordini insertas, VBERRIMIS ACCESSIONIBVS, IPSIVS AVCTORIS MANV novissime lucubratis, tertia parte, quam antehac, AVCTIOR, LOCVPLETIOR: INDICIBVS ATQVE CATALOGIS REGVM, PRINCIPVM, POPVLORVM, TEMPORVM, VIRORVM ET FEMINARVM ILLVSTRIVM, ANIMALIVM, PLANTARVM; Tum praecipue NOMINVM, QVIBVS REGIONES, VRBES, MONTES, FLVMINA, etc in omnibus terris, vernacula et vigenti hodie ubique lingua appellantur; Caeterarum denique rerum memorabilium, ACCVRATISSIMIS INSTRVCTA. TOMVS PRIMVS Literas A, B, C, continens. [gap: illustration] LVGDVNI BATAVORVM, Apud JACOB. HACKIVM, CORNEL. BOVTESTEYN, PETR. VANDER AA, et JORD. LVCHTMANS. MDC XCVIII. Cum peculiari Praepott. D. D. Ordinum Hollandiae et West-Frisiae Privilegio.

ARATO Poeta Christianus. saecul. 6. Romanus Subdiaconus, qui Historiam Apostolicam, a D. Luca conscriptam, hexametro [orig: hexametrô] versu expressit. Floruit A. C. 544. Trithem. Bellarm. de Scriptor. Eccl.

ARATRIUS Graece *)aro/trios2, epitheton Iovis, qui et Dagon, Azoticultus. Eusebius Praep. Euang. l. 1. *(o *dagw\n e)peidh\ d(=re si=ton kai\ a)rotron, e)klh/qh *zeu\s2 *)aro/trios2, Dagon, quod frumentum et aratrum invenisset, nuncupatus est Iuppiter Aratrius. Vide Ioh. Marshamum Canone Chron. Sec. I. ubi de Mene, Hammone et Belo.

ARATRO asinum simulbovemque jungere, vetitum Deuteronom. c. 22. v. 10. Nempe etiam asinos arasse [orig: arâsse], constatex Esaiae c. 30. v. 24. et c. 32. v. 20. Hinc Ioseph. contra Apion. l. 2. Sunt apud nos asini --- operibus et ad agriculturam rebus necessarus minisirantes. Sed et Romani Scriptores aratores asinos nobis describunt, Varro de R. R. l. 2. c. 6. Plin. l. 8. c. 43. et l. 17. c. 5. Columella l. 7. c. 1. Apuleius Apolog. 1. Aii: e quibus Plin. c. 43. cit. Asinum CCCC. nummum [orig: nummûm] emptum Q. Axio Senatori, opera geruli mirifica, arando quoque ex Varrone refert. Sed non id asino quod bovi, robur. Quo respiciens Euclioin Aulularia Plauti, actu 2. scen. 2. ait:

Venit hoc mihi in mentem, Megadore, te esse hominem divitem,
Factiosum, me item esse hominum pauperum pauperrimum:
Nunc si foliam locassem [orig: locâssem] meam tibi, in mentem venit.
Te bovem esse et me esse alellum, ubi tecum coniunctus siem,
Ubi onus nequeam ferre pariter, iaceam ego asinus in luto, etc.

*ti/pte to\n o)gkisth\n bradu/poun o)/non a)/mmig' e)n i(/ppois2
*guro\n a)lweinai=s2 e)cela/ate dro/mon;
Cur, ubi flaventes dives terit area culmas,
Iungitur altpedi tardus asellus equo?

Unde Ulysses, ut crederetur insanus, equum cum asino iunxit ad aratrum, apud Hyginum F. 95. Nicephorum Babylacem Hist. 4. Tzerzem in Lycophron. alosque Mythologos, etc. Hinc Asionrum, nisi ubi terra levu, ut Varro loquitur, nullus usus: Bos proprie aratro natus. Hunc vero primum aratro iunxiste Graeci nonnulli Cererem volunt: Orpheus,

*(h prw/th zeu/casa bow=n a)roth=ra te/nonta,
Quae prima iunxit boum aratricem cervicem.

Adiiad Triptolemum, tamquam ab ea edoctum, id referunt, Hyginus A. 277. nec alius apud Poetam,

Quidam ad Buzygem Heroem Atheniensem, Plin. l. 7. c. 56. Nec desunt, qui Minervae tribuant, quae *boarmi/a propterea a Boeotiis dicta fuerit, apud Phaucrinum. Ab aliis creditur Bacchus primus esse huius artis auctor, Diodor. Sic. l. 3. qui ideo cornua ei a Pictoribus ac Poetis affingi addir. Vide quoque Arrianum in Indic. Neque ab eo diversus Osiris, cui idem inventum tribui, tam es Plut. quam ex Diodoro, constat. In Aeschyli Prometheo vincto, hoc idem Prometheus ita sibi vindicat.

*ka)/zeuca prw=tos2 e)n zugoi=si knw/dala
*(zeu/glaisi douleu/onta sw/masin q', o(/pws2,
*qnhtoi=s2, megi/stwn dia/doxoi moxqhma/twn
*ge/nwnt). --- --- -
Et iumenta Primus iugo subieci,
Quae collis iugo insertis et corporibus serviunt, ut
Homines a maximis laboribus sublevent.

In Hispania, vetustissimus Tartessiorum Rex Abides, boves primo aratro [orig: aratrô] domati frumentaque sulco [orig: sulcô] serere, docuit, ut Trogus est auctor l. 24. Quo pertinere videtur, Abidis nomen aut cognomen potius, illi Regi inditum, a Phoenicibus Tartessi iam olim incolis: quia Phoenicio [orig: Phoeniciô] sermone [gap: Hebrew word(s)] abad, est terram colere et [gap: Hebrew word(s)] agricolam notat. etc. Quam de aratri origine litem Servius iptime decidit, ex cuius sententia: Non unus aratrum in toto orbe monstravit, sed diversi in diversis locus. Net est. quod Graeci hoc inventum Cereri aut Triptolemo ascribant, cum utroque antiquior Moses de agricultura leges tulerit: ut cum arare vetat primogenito bovis, Deuteron. c. 15. v. 19. et bovem ad aratrum cum asino iungere, prohibet loc. supra cit. Et ad caedis expiationem, iuvencam decollari iubet, quae nondum araverit, Deuteron.c. 21. v. 3. Quid? Quod diu ante Mosen Iobo fuere [orig: fuêre] primo quingenta, deinde mille iuga boum, et agricolatio multa, Iobi c. 1. v. 3. etc. ult. v. 12. Proinde agriculturae nullus alius auctor agnoscendus, quam summus Deus, a quo hoc inventum exsiste diserte tradit Esaias in fin. c. 28. Prima is artis rudimenta Canino cum inspriasset [orig: inspriâsset], eodem [orig: eôdem] auctore posteriores colophonem addiderunt, boum usi ministerio [orig: ministeriô], quos homini subiecerat, Psam. 8. v. 7. 8. etc. Vide Bochart. Hieroz. l. 2. c. 32. part. prior. uti de Aratiri in oppidis condendis destruendisque apud veteres usu infra voce Oppidum. Apud Recentiores aratrum Soca dicitur, quam vocem infra vide. Coeterum Aratrum, aliaque operi faciundo neceslaria, ob foenus pignori capere Legislatores olim Graecos vetitum voluisse, apud Diodorum habes l. 1.

ARATUS [1] Poeta Solensis, tempore Ptolemaei Philadelphi, in aula Antigoni Gonatae, fil. Demetrii Poliorcetae plerumque versatus. Scripsit, quae exstant faino/mena et *diosh/meia, in quibus situm, motum, ortum, occasum, et numerum explicat stellarum apparentium. Quo [orig: Quô] libro [orig: librô] adeo delectati fuere [orig: fuêre] Claudius, et Germanicus Caesar, ut Latinum fecerit uterque. Vertit eum Latine et Cicero adhuc adolescens. Taceo Rufum Festum Avienum, qui eundem Latinis versibus eleganter expressit. Ovid. l. 1. Amor. El. 15. v. 16.

*mo/xqos2 me\n t' o)li/gos2, to de\ mu/rion au)ti/k' o)/neiar
*gi/net' e)pifrotu/nhs2 ai)ei\ pefulagme/nw| a)ndri/.

Verum de Arato nos alibi. Hic [orig: Hîc] tantum notet Lector, Arati huius meministe Theocritum Idyll. 6.

*damoi/tas2 kai\ *da/fnis2 o( bouko/los2 ei)s2 e(/na xw=ron
*ta\n a)ge/lan po/k' *)/arate, suna/gagon.

Ubi Schol. *pro\s2 to\n *)/araton to\n poihth\n to\n ta\ *faino/mena gra/yanta fi/lon o)/nta diale/getai o( *qeo/kritos, i)so/xronos2 ga\r h)=n au)tw=|, tou= kai\ a)llaxo/qen mnhmoneu/ei. Hinc Arateus. Cinna apud Isidorum:

ARATUS [2] Sicyonius, opimus Princeps, qui patriam suam a tyrannide liberavit, Nicocle tyranno [orig: tyrannô] superato [orig: superatô]; Ptolemaeum in Achaeorum societatem pertraxit, Aristomachum Argivorum tyrannum aggressus est, restitit Cleomeni, et Philippum, Antigoni fil. in regnum restituit, sed ab hoc ingrato mox veneno [orig: venenô] sublatus est, una cum filio. Tullius. l. 3. Officiorum, et Liv. l 69. et 70. Polyb. l. 2. Plur. in eius vita [orig: vitâ]. et Pausan. l. 2.

ARATUS [4] nomen unius ex Poematibus, quae Gordianum Imperatorem, adhuc adolescentem, scripsisse tradit Iul. Capitolin. in Gordianis. c. 3.

ARAUCUM castrum cum valle et fluvio cognomine Ameriricae meridionalis in regno Chile, in ora littorali, ubi Araucani populi notissimi, qui per 100. prope annos cum Hispanis pro libertate pugnavere [orig: pugnavêre], felici persaepe eventu, tandem inter ipsos pax coiit A. C. 1650. Vallis est cultissima, prope fluv. Lebo.

ARAVISCI seu ARABISCI Ptolemaeo, Pannoniae populi Scordiscis finitimi, iisborealiores, qui nunc Rasciani dici putantur; quos Tacitus German. c. 28. ad ulteriorem Danubii ripam, ubi regio Mosons dicitur, describere videtur.

ARAURA sive CESERO, locus Galliae, in agro Agathensi, ad Araurim fluv. (unde ei prius nomen) inter Forum Domitii et Beterras, Tiberii Martyris, qui cum Modesto et Florentia, Diocletiani ac Maximiniani Principatu caesus est, (unde nomen posterius) Monasterio [orig: Monasteriô] insignis. A quo locus quoque dicitur hodieque S. Tiberii, vulgo S. Uberi corrupte pro S. Tuberi aut S. Tiberi, Hadr. Vales. Notit. Gall. passim.

ARAURARIS seu ARAURIUS Ptolemaeo, Rhauravis Strabnoi, fluv. Galliae Narbonensis ex Gebennis montibus profluens, ac in mare Gallicum, ad Agatham urbem influens; vulgo l'Eraud. Vide quoque Arauris.

ARAURIS recentioribus Eravus, vulgo Erhau, alias Airau, notissimus est Galliae Narbonensis fluv. qui Ptolemaeo *)arau/rios2, Straboni et Melae Arauraris mendose, pro Arauris, dicitur, ex Cebennis demissus, iuxta Agatham fluit: Cyrta quoque Graeco [orig: Graecô] nomine, a flexuosis recursibus, quasi incurvus, a Massiliensibus, qui Agatham condidere [orig: condidêre], dictus. Oritur in finibus Gabalorum, ut aiunt, et alluit Montanacum Montignac, Castellum novum, Arauram sive Ceseronem; inde per Florentiacum Florensac et Agatham decurrit in mare, recepto [orig: receptô] prae coeteris fluvio [orig: fluviô] Larga [orig: Largâ] Lierge vel Lergue, qui Lutevam alluens, ad Cannetum, Araurim auget. Vide Hadr. Vales. Notit. Gall.

ARAUS apud Ioseph. Iud. Antiqq. l. 7. c. 5. qui in Sacris Rehob, pater Adad-Ezeris Syriae Sophenae Regis, vide Rehob.

ARAUSIO [1] et ARAUSICENSIS Principatus, Galliae Narbonensis regio, nomen habens a Metropoli Arausione, amoena civitate, ad fluv. Eigue, una [orig: unâ] leuca [orig: leucâ] a Rhodano, cuius meminerunt Veteres scriptores; Colonia Secundanorum, Plin. l. 3. c. 4. etc. Vulgo Le Principaute d'Oranges. Innexus undique iacer Avenionensi Comitatui, fluente illi ad Occidentaliora Rhodano [orig: Rhodanô]: forma [orig: formâ] fere semilunari, exsurgentibus utrinque versus Septentrionem cornibus. Habitarunt [orig: Habitârunt] hic [orig: hîc] olim populi Cavares et Arausici: nunc ditionis est Nassoviensium Principum, olim Cabilonensium imperio [orig: imperiô] celebris. Vide infra. Metropolis eius dicitur Arausio Cavarum, Arausica civitas, Arausionensis urbs. Apollinar. *)arausiw/n Ptolemaeo: Arausio apud Plin. l. 3. c. 4. et Pomponium Melam l 2. c. 5. qui Secundanorum, ut dictum, nominant. Hic [orig: Hîc] multa antiquitatis vestigia apparent. cum aliarum rerum, tum theatri et arcus triumphalis in porta, per quam in Lugdunensium agros iter patet. Metel. Merula. Eum C. Marius et Luctatius Catulus exstruxerunt, post Clmbros Teutonasque triumphatos. Praeterea Circus, loca unde bestiae in theatrum immissae, rudera prodigiosae turris, quam Dianae templum fuisie quidam aiunt, aquaeductus, etc. gratum visentibus spectaculum praebent. Academia hic [orig: hîc] a Raimundo 5. erecta est A. C. 1365. in Aurea quoque Bulla memorata; Parlamentum a Wilhelmo Cabilono institutum, A. C. 1470. Moret. Urbs ipsa quibusdam videtur a Phocensibus, qui Massiliam quoque statuerunt, condita. Praeter hanc Principatus hic comprehendit, Corthezon, Ionquieres et Gigandas, ut et alia, minoris momenti loca. Solum Cereris Bacchique theatrum est, croci, etc. ferax. Episcopatus eiu sub Arelatensi, in quo olim floruerunt Constantius A. C. 387. Eutropius Hilario Papae et Sidonio Apollinari laudatus, Florentius, etc. Vide Ios. de la Pise, Hist. d'Orange. Nostradam. et Boucheum Hist. de Prov. Catellum Hist. de Lang. Chorier. Hist. de Dauph. etc. Valesio Urbs dicitur Secundanorum Arausio, a militibus veteranis secundae legionis, (quemadmodum Arelatum Sextanorum. Bliterae Septumanorum) quorum fuit Colonia et urbium Galliae opulentissimis a Mela adnumeratur. In nummo Neronis vocatur COL. ARAUSIO SECUNDANOR. COH. XXXIII. VOLUNT. h. e. Colonia Arausio secundanorum cohortis 33. voluntariorum. Ponitur inter provinc. Viennensis civitates 14. nono [orig: nonô], in veterib. Notit. in Arelatensi provincia tertio [orig: tertiô] loco [orig: locô],

apud Robertum in Chron. Episcopusque Arausicensis tertius numeratur, inter Episcopos Arelatensi Burgundiae Archepiscopo suffragantes, apud Gervasium Tisteberiensem. Gallis Orange, incolis Aurange, Belgis Oranien, Caput olim Cavarum, hodie pagi Arausicani vel Arausici. Ex eius Episcopis Concilio Aurelianensi I. Faustinus (qui Presbyter potius fuit) Concilio Aquileiensi, Gratiani Principatu, Constantius: Epaonensi Florentius, aliis alii interfuere [orig: interfuêre]. Vide Hadr. Vales. Notit. Gall. Historia Principatus huius paucis sic habet: Urbs, cum ditione, supremi Principatus titulo [orig: titulô], insignita [orig: insignitâ], Provinciae partem facit, olim imperio Franco-Germanico subiecta, unde moneta cum inperii insignibus tum cusa: postea sub Provinciae Cornetus, circa A. C. autem tempore Caroli M. Princeps Guilielmus Cornetus, circa A. C. 800. cuius posteritate mascula [orig: masculâ] exstincta [orig: exstinctâ], circa A. C. 177. in Ramboldo IV. dein per Tiburgen in Bauscorum familiam cum immunitate Princip, imperii transiit, ut patet ex instrumento confecto a Bertrando Bausco, A. C. 1242. parte Hierosolymitanis Equitibus concessa [orig: concessâ]; hinc num mi quidam in antica patte Arausionensis, in postica Hierosolymitani Ordinis insignia repraesentantes. Postea A. C. 1256. Carolus Andegavensis, Ludovici IX. frater, qui Beatricem Raimundi Berengarii, ulktimi ex Barcinonensium Comitum familia, filiam uxorem duxerat, Provinciam, cuius is Princeps fuerat, creavit, et Guilielmum Bauscum Arausionens. Principem tamquam beneficiarium, in fidem accepit. Caroli dein fil. Carolus II. ab Hierosolymitanis Equitibus, parte, quam in hoc Principatu tenuerant, comparata [orig: comparatâ], A. C. 1307. eam mox Bertrando Bausco attribuit, hac [orig: hâc] lege, ut de Principatu universo ipse, posterique eius beneficiarii Provinciae Comitum essent. Bertrando Guilielmus fil. successit, hunc Raimundus I. fil. excepit: Post hunc Raimundus II. seu V. ut Morerius vult, Arausionens. Princeps fuit, cuius filia unica Maria Iohanni Cabillono nupsit, A. C. 1410. postquam Bausci Principatum possedissent ab A. C. 1240. Ex hoc coniugio natus Ludovicus Cabilonus, Renato Siciliae regi A. C. 1436. dum captivus Divione detineretur, magna [orig: magnâ] pecuniae summa [orig: summâ] mutuo data [orig: datâ], ius supremi Imperii vicissim ab ipso, pignoris loco, accepit. Quo [orig: Quô] cum Ludocici filius Guisielmus licentiose uteretur, transactum cautumque est A. C. 1471. ut subditis appellare ius esset: regnante Ludovico [orig: Ludovicô] XI. Renati et Caroli, in Provincie comitatu, herede, qui denou cum Guilielmo sic transegit ut ille acceptis XLCIC. aureorum, in posterum Regi et Delphino Viennensi, tamquam beneficiarius, fidem obligaret, subditisque ad Gratianopolit. Senatum provocandi ius estet: Princeps vicissim titulos supremi Principis, et gratiae Dei, ius item cudendae monetae, gratiam delictorum impertiendi, etc. retineret, A. C. 1475. Post haec Ludovicus XII. Iohanni II. Guilielmi filio optime de se merito supremum ius remisit, quod hic ab eo tempore usurpavit, et curiam Parlamenti Praesidemque cum 4. Consiliariis instituit. Rege mortuo [orig: mortuô], Franciscus I. gratia [orig: gratiâ] illius revocata [orig: revocatâ] Philebertum, Iohannis fil. rursum in fidem accepit: qui Renatum Nasiovium Claudiae sororis fil. heredem scripsit, illo [orig: illô] in Cabilloni nomen adoptato [orig: adoptatô]. Hiccum Austriacis adhaesisset, post Ticinensem cladem, Madritiana [orig: Madritianâ] pace, ius antiquum recuperavit: quod confirmatum est A. C. 1559. quo [orig: quô] Guilielmus IX. Guilielmifil. Renati frater patruelis praefectum urbi imposuit, Magistratusque denuo instituit. Hic celebris est ille Belgicae Libertatis auctor, cui successit Philippus, Mauritius et Henric. Fridericus filii: Hunc postremum excepit Guilielmus X. Cui filius successit Guilielmus XI. Iam M. Britanniae Rex. Vide infra Wilhelmus III. In Belgicis Historiis omnes notissimi. Plura, ut de Reformatione Principatus, obsidione urbis et calamitate, cum a Guisiis expugnata esset. Anno 1562. Vide apud Thuan. Hist. l. 30. et praedictos. A. C. 1660. urbs dedita est Ludovico XIV. Galliae Regi, qui arcem eius permuniram, a Mauritio principe A. C. 1622. exstructam, in monte, disiecit. Ei subsunt aliquot pagi. Hodie quis eius status, bello inter Regem et Confoederatos, quorum magna pars est praefatus Guilielmus III. Rex, durante, ex huius belli scriptoribus petendum. Concilium hic [orig: hîc] A. C. 441. habitum, cui S. Hilarius et S. Eucherius interfuerunt. A. C. 529. Decio [orig: Deciô] Iun. Consule, ob dedicationem templi, a Liberio, cui Galliae praefecturam Theodoricus commiserat, exstructi: item libros Fausti, huiusque sectatores, qui discipulos Augustini accusantes, doctrinam eius de Praedestinatione, de Gratia et Libero Arbitrio ibant eliminatum. III. contra Alkbigenses, circa A. C. 1228. Vide Concilia Galliae Sirmondi, Baron. in Annal. Godeau Hist. Eccl. Cabassutum in Notitia Concil. etc. Sed placet haec aliquanto amplius in Lectoris gratiam explicare e MSto quodam nobis communicato.

ARAUSIO [2] Urbs Episcopatus et Principatus Galliae, in Provincia a Rhodano milliari, et Avenione 3. circiter milliaribus distat. Varia a Veteribus nomina sortita est, Arausio Cavarum, vel secundanorum, Arausica Civitas, et Arausionensis urbs, quo [orig: quô] nomine a Sidonio Apollinari insignitur. Quidam (verum origine admodum incerta [orig: incertâ] ) eosdem cum Massilia conditores, Phoceenies scilicet, eam agnoscere putarunt [orig: putârunt]: Arausionem tamen antiquissimam et commendatissimam olim civitatem dixeris, si, quas ibi mirantur Viatores magnificentiae Romanae reliquias, observaveris. Ibi enim Circus affabre constructus, Cavea, unde belluae educebantur, et Aquae ductus visuntur. Ibi pars exstat percraslae Turris, quam quidam Dianae Templum fuisse autumant, varia sunt quoque ibidem vetustissima fragmenta, Verum extra muros, Arcus [orig: Arcûs] Triumphalis a Caio Mario, et Luctatio Catulo post victoriam de Cimbris et Teutonibus reportatam, erecti reliquiae dignae sunt quae observentur: Urbs olim longe amplior erat, quam hodie, verum multa a variis Barbarorum incursionibus, passa est. Nunc ad fluviolos Aiguas et Mainam, imo ut dixi, a Rhodano milliari, sita est. Eius Arx, quam Mauritius Nnslauvius, Arausiacus Princeps Anno 1622. ex artis legibus et praeceptis firmavit, colli imminebat, et Arausionem unum ex munitissimis Europae oppidis efficiebat: sed, ut omnes norunt, ab anno

1660. solo adaequata fuit. Wilelmus, cognomine Cornetus, vel brevi naso [orig: nasô] instructus, tempore Caroli Magni, circiter annum 800. Princeps Auriacus fuisse creditur, qua [orig: quâ] dignitate positi sunt eius posteri, usque ad Rambaldum IV. quo absque liberis mortuo, anno 1177. Tiburgis hanc ditionem ad Bertrandum de Baux transtulit. In eorum filio Wilelmo Principum Auriacorum stirps secunda originem habuit; quae ducta ad annum usque 1393. quo Raimundo V. absque liberis masculis defuncto, eius filia Maria de Baux cum Ioh. de Chalon [orig: Châlon] nupta, hunc Principatum in familiam de Chalon [orig: Châlon] transfudit. Eorum filius Ludovicus Wilelmum VIII. genuit, cuius filius fuit Iohannes II. Philberti pater. Hoc [orig: Hôc] ultimo [orig: ultimô] abque liberis anno [orig: annô] 1502. e vivis excedente, sororem suam Claudam, Henrico Nassauvio matrimonio iunctam, heredem habuit. Hoc modo modica haec Ditio ad quartam hanc familiam devenit. Renatus, Henrici Nassauvii et Claudae de Chalon [orig: Châlon] filius, hanc hereditario iure accepit, verum quum absque liberis anno [orig: annô] 1544. obiisset, patruum Wilelmum Naslavium heredem constituit. Wilelmum huius nominis IX. ex variis uxotibus, Philippum, Wilelmum, Mauricium, et Fredericum-Henricum, omnes Principes Auriacos suscepisse; istumque Fredericum-Henricum, Wilelmum Naslavium genuisse, qui ex Henrietta-Maria [orig: Mariâ], Regis Angliae filia [orig: filiâ] . hodiernum Principem Auriacum suscepit; omnibus compertum est. Quod in sequentibus, quum de omnibus Auriacis a Wilelm I. Principibus verba faciam, specialius expositurus sum. In hoc Principatu sunt, cum quibusdam Pagis, Arausio, Courthezon, Ionquieres, et Gigondas, oppida moenibus cincta. Longitudine IV. milliaribus, latitudine totidem patet, Comitatuque Venascino [orig: Venascinô] capitur; solum ...s [reading uncertain: page damaged] inprimis vino [orig: vinô], frumento [orig: frumentô], croco [orig: crocô], etc. feracissimum est. Academia [orig: Academiâ] a Raimundo V. ann 1365. et Suprema [orig: Supremâ] Curia [orig: Curiâ] a Wilelmo de Chalon [orig: Châlon] constituta [orig: constitutâ], anno 1470. Arausio gaudet. Huius Ditionis supremos Dominos constat fuisse Comites Provinciales, apud quos officium clientelare professi sunt Principes Auriaci. Ita hic Principatus fidei ac professionis nomine Provinciae Comitatui servit. Episcopatui Arelatensi Metropolitae subiecto Praesules clarissimi praefuerunt; inter quos Constantius Concilio Aquileiensi anno [orig: annô] 381. Sanctus Eutropius, ad quem Papa Hilarius et Sidonius Apollinaris scripserunt, Sanctus Florentius, etc. Nec obliviscendum Melitonesem Militiam, partem ditionis Auriacae Civitatis possedisse, illamque multa XVI. saeculo [orig: saeculô], vi Clavinistarum, quos tuebatur Princeps, passam fuisse. Episcopum et Canonicos expulerunt, Templa et Monasteria diripuerunt; et sibi omnia tempore licentiae et seditionis licere putarunt [orig: putârunt] . Verum hoc [orig: hôc] saeculo [orig: saeculô], cura [orig: curâ] Regis, qui, quia Princeps Reformatus est, ad Episcopatum tamquam supremus Dominus et Provinciae Comes, nuncupat, Episcopus restitutus, et Religio Orthodoxa ibi floret. Supremae Curiae Delphinatus [orig: Delphinatûs] Auriacum Principatum olim subiecerat Ludovicus XI. Sed, ut optime observavit Dominus Du Puy, in ius supremi huius Ditionis involabat, utpote qui nondum Provinciae Comes existeret. Verum cum huius controversiae discussio ad rem meam non spectet, id satis mihi erit, si Principes Auriaci in genere innotescant. Valde incerta est series primae stirpis Principum, usque ad Rambaut II. anno 1096. Comitem Auriacum, Primus Comes vel Princeps Wilelmus huius nominis primus, Cornetus cognomine, ex cornu venatico, hodiernis etiamnum hodie Arausionis insignibus sic dictus, fuisse creditur. Alii eum brevi naso instructum cognominatum ideo putant, quia illi gladio Acrovinion amputatum fuerat. Haec facta, ut et origo huius Wilelmi comprobari vix possunt, an scilicet, ut quidam arbitrantur, sequanus ille fuerit, aut Vicecomitis Narbonensis filius. Carolo Magno, anno 806. viventi, pro suis meritis carissimum fuisse, duas uxores duxisse, filiumque nomine Bernardum reliquisse, vulgo illum arbitrantur. Si haec omnia facta vera sint, hunc primum Auriacum Comitem eundem esse cum Divo Wilelmo, Comite Tholosano, Dietherici, tempore Pipini, Comitis filio, concludendum est. Abbatiam Divi Wilelmi in deserto, anno 804. condidit atque dotavit, Sancteque obiit. Priusquam secederet, Chunegondam primo uxorem duxerat, et secundo Guibergam, et inter alios quos procreavit liberos, exstitit Bernardus Septimaniae Dux, Tolosae et Barcinonis etc. Comes, prout, ubi dum de Linguadocia, narro. quidquid sit. Wilelmum Cornetum filiam quoque Herimbruam nomine progenuisse aiunt, uni ex Provinciae Proceribus nuptam, ex quo Hugonem Auriacum Marchionem, cuius posteri ignoti, et Rorgonem Auriacum Comitem peperit. Eius ac sequentium posteri Comitatus [orig: Comitatûs] Auriaci Domini, nempe Alatais anno [orig: annô] 880. Rambaud huius nominis primus anno [orig: annô] 910. Bozon anno [orig: annô] 914. Geraut-Adhemar anno [orig: annô] 1086. et Rambaud II. Comes Auriacus anno [orig: annô] 1096. Hic in Palaestinam peregrinatus est, eius origo ignota, verum constat ipsi circa annum 1115. natam fuisse filiam Tiburgim, huius nominis primam, Principem Auriacam, quae cum Wilelmo II. Dominii eiusdem Principatus [orig: Principatûs] participe, matrimonio iuncta fuit. Ipsis duo filii fuerunt, qui ex aequo paterna bona partiti sunt, totidemque filiae. Wilelmus III. de quo statim; Rambaud II. absque liberis defunctus. Tiburgis II. fratris sui Rambaud haeres, et Bertrandi de Baux coniux; et Tiburgetta Adhemaro de Murvieux nupta. Wilelmus III. Princeps Auriacus anno [orig: annô] 1150. genuit Wilelmum IV. de quo mox; et Tibouram Principatus [orig: Principatûs] Auriaci participem, caque nullos ex Rambaud Guisan, marito [orig: maritô] suo, liberos peperit. Wilelms IV. ex quadrante Princeps Auriacus, anno [orig: annô] 1174. genuit Rambaud IV. qui nullos post se filios reliquit. Quo [orig: Quô] modo [orig: modô] hic Principatus ad familiam de Baux translatus est. Bertrandus de Baux huius nominis II. Princeps Auriacus, deinde Baro de Baux, ex Tiburge II. Auriaca Principe, Wilhelmum V. de quo in seq. suscepit: Bertrandum et Hugonem. De istis Dominis sub nomine de Baux loquor; idemque id repetere nulli foret usui. Adnotasse [orig: Adnotâsse] sufficiat, Raymundum de Baux V. nomine Principem Auriacum, circiter annum 1393. obiisse, quum ex Iohanna Genevensi Mariam, Auriacam Principem, et Adhelaidem Baronem de Baux suscepsset. Maria Iohanni de Chalon [orig: Châlon], Baroni de Harlay mipsit; a quo Principum Auriacorum Stirps tertia originem duxit. Obiit anno [orig: annô] 1417. Ludovico [orig: Ludovicô], de quo

statim: Iohanne Comitum de Ioigny capite: Adhelaide Wilelmo Viennensi nupta [orig: nuptâ]: et Maria [orig: Mariâ] Comitis Friburgensis uxore, genitis. Ludovicus de Chalon, Princeps Auriacus, primam uxorem duxit Iohannam de Montbeillard, et secundam Eleonoram Armeniacam, obiitque anno [orig: annô] 1463. Fortis et magnanimus erat Princeps. Ille et Dux Sabaudiae, a partibus Ducis Burgundiae, contra Regem Carolum VIII. steterant, et Delphinatum inter se partiri confidebant: Ludovicus de Gaucour a Rege huic Provinciae Praefectus, haud multo post eorum consilia infregit. Inter Colombiez et Anthon Principem delevit, qui potius, quam in victoris manus deveniret, se obequitantem et cataphractum in Rhodanum, fluvium illum traiecturus proiecit. Hoc anno [orig: annô] 1429. contigit. Ex prima uxore Wilhelmum VIII. sequentem, ex secunda Iohannam de Chalon, Ludovico Comiti de la Chambre nuptam, suscepit. Wilelmus de Chalon VIII. nomine, Princeps Auriacus, Ducum Burgundiae partes, sed parum ipsi commodas amplexus est; quippe post multa damna anno [orig: annô] 1473. captus est, nec nisi post duos annos liber evasit XL. M. Argent numm. pretio [orig: pretiô] redemptionis promisso [orig: promislô]. Postea Burgundiam, cuius administrationem ambiebat, Regi Ludovico XI. subiecit. Verum eodem fere tempore obiit, 24. scilicet Septembris anno [orig: annô] 1475. Ex pacto August. 18. anno [orig: annô] 1468. Catharinam de Bretagne duxerat, Richardi de Bretagne Estampii Comitis, et Margaritae Aurelianensis, et Francisci II. Ducis Britanniae sororis, filiam, ex quo connubio Iohannes de Chalon II. nomine ortus est. Hic tempore pupillaris Caroli VIII. aetatis, Ducis Aurelianensis factioni contra administrationem adhaesit, et in pu gna S. Albini du Cormier anno [orig: annô] 1488. captus est. Deinde Regis matrimonium cum Anna Britanniae Ducissa multum adiuvit; et officia quae Duci Aurelianensi, qui postea Ludovicus XII. praestiterat, istius Monarchae gratiam ipsi conciliarunt [orig: conciliârunt]. Per Regia eius diplomata anno [orig: annô] 1499. in Principatus [orig: Principatûs] Auriaci possessionem, quem pater Regi Ludovico XI. vendiderat, redintegratus est: in actis tamen super ea re vitia multa intercesserunt. Iohannes II. 9 April. 1502. obiit, relictis ex Philiberta Luxemburgensi, Comitissa [orig: Comitissâ] de Charny, uxore, Philiberto [orig: Philibertô], de quo mox; et Claudia [orig: Claudiâ] de Chalon, Henrico Naslovico nupta [orig: nuptâ]. Philibertus de Chalon, Princeps Auriacus et Melphensis, a partibus Caroli V. Imperatoris contra Franciscum I. stetit, qui eius bonis fisco addictis, anno [orig: annô] 1520. Principatum Auriacum Annae de Montmorency, Marescalli de Chastillon viduae, dono dedit. Dein anno [orig: annô] 1523. idem Philibertus de Chalon, in Hispaniam se recipiens captivus detentus fuit, Lugdunumque ductus, unde nonnisi anno [orig: annô] 1526. pactione Madritensi exiit. In obsidione Florentina anno [orig: annô] 1530. non coniugatus concidit, bonaque sua Renato Naslovio sorois filio reliquit. Iamiam alibi observavi, Nassoviam Familiam in duos praecipuos ramos dividi. Secunda quae Nassovio-Dilemburgensis dicitur, orta ab Otthone Comite eius capite, Adolphi Nassovii Imperatoris patruo, in quinque alias stirpes, quarum prima est Arausiaca, dispertita est. Ottho Henrici Divitis filius, Agnes Solnis Comitissam duxit, ex qua Henricum, de quo mox, Iohannem et Ericum tulit. Henricus Nassovius Otthonem II. et Henricum procreavit. Ottho Nassovius nomine II. in Flandriam familiam suam transtulit, tresque filios ibi reliquit, quorum secundus Iohannes Nassovius Engilberti huius nominis primi, cum Iohanna Bredensi Barone matrimonio coniuncti, pater fuit; unde natus est Iohannes Senior dictus, Comes Nassovius Brabantiae Administrator, qui ex Maria [orig: Mariâ] Lohenbergensi uxore sua [orig: suâ], Engilbertum II. Inferioris Germaniae Proregem, anno [orig: annô] 1504. absque prole defunctum, et Iohannem Nassovium Comitem Iuniorem cognominatum, Elizabethae Hassiacae maritum, et anno [orig: annô] 1516. mortuum, progenuit. Hic filios duos totidemque filias, Henricum sequentem, et Wilelmum Seniorem dictum, de quo in sequentibus, sustulit. Henricus Comes Nassovius Claudiam de Chalon, anno [orig: annô] 1521. defunctam, uxorem duxit, ex qua [orig: quâ] Renatum Nassovium, quartae stirpis Principum Arausiacorum caput; suscepit, quem, ut iam dixi, Philibertus eius patruus heredem ea [orig: eâ] lege constituit, ut et nomine et insignibus eius, innotesceret. Huic Testamento filiae familiae de Chalon [orig: Châlon] obstiterunt; quae se utriusque parentis bonis substitutas esse probabant. Quod diuturnae controversiae causa fuit. Interim Renatus in Caroli V. Imperatoris partes se contra Franciscum I. coniecit; itaque eo quod rebellaverat, nec ceteris Provinciae nobilibus, castrensibus muniis militaturus, interfuerat, Principatus Auriacus Provinciae Ditioni, eiusdem regionis supremae Curiae iudicio, addictus fuit, 30. Iunii A. 1543. Hic Renatus ex vulnere in obsidione oppidi S. Desiderii 15. Iulii 1544. accepto obiit, quum Testamento suo 20. Iunii superioris, Wilelmum Nassovium huius nominis IX. Principem Auriacum patruelem suum; filium scil. Wilelmi Senioris et Iulianae Stolbergensis, heredem suum constituisser. Hunc Principem, Foederati Belgii ordines Rei publicae suae, ac fortunarum fundamentum et Caput, agnoverunt: Domi, Militiaeque clarebat, ad consilia prudens, in adversis cautus, proposita sua aliis impervia, hostium vero consilia acutissime deprehendebat. Magno suo malo experti sunt Hispani, qui cum sibi omnia licita esse putarent, dummodo se ab istiusimodi hoste expedirent, in maximis periculis versatus est Princeps Auriacus, iisque tandem succubuit. Domi suae e mensa [orig: mensâ] consurgendo, a Iauregui, servo cuiusdam Argentarii fortunis omnibus spoliati, quem Iohannem Austriacum veneno exstinxisse suspicabantur; sclopeti glande 18. Mart. 1582. vulneratus est. Quae epistolae Hispanico idiomate conscriptae in sicarii huius sacculo repertae sunt, notum eum fecerunt. Interea Princeps ex vulnere convaluit: verum Sequanus, nomine Baltazar Gerardus Hispanorum Emissarius, eum alia [orig: aliâ] sclopeti glande in eius aedibus 10. Iulii Anno [orig: Annô] 1584. ex insidiis percussit. Coniugium quater inierat. 1. enim Annam Burennensem Comitislam duxit, ex qua [orig: quâ] Philippum-Wilelmum, de quo statim; et Mariam Comitis Hohenloensis uxorem. 2. Annam, Mauricii Electoris Saxonici filiam; ex qua [orig: quâ] Mauricium Naslovium, de quo postea; Annam Wilelmi-Ludovici; Comitis Naslovii uxorem, et Emiliam Anno 1597. Emanueli I. Portugalliae Principi, Indiarum Proregi nuptam. Tertiam duxit uxorem

Princeps Auriacus Charlottam Borboniam Ludovici Borbonii huius nominis II. Mompenserii Ducis etc. et Iacquelinae Longwicae, ut alibi dico, filiam. Iovarii Monasterii primo Abbatissa fuit, verum Reformationem amplexa, nocte quadam [orig: quâdam] e Monasterio evasit, et apud Fredericum II. Comitem Palatinum Rheni se anno [orig: annô] 1572. recepit. Duobus annis elapsis Brieliae die 10. Iunii Principi Auriaco nupsit, et Antverpiae 6. Maii 1582. ob sauciatum eundem Principem maritum suum terrore perculsa, obiit. Hi sunt eorum liberi; Ludovica-Iuliana Nassovia, Frederici nomine IV. Principis Palatini Rheni et Imperii Electoris uxor, 15. Mart. 1644. defuncta: Elizabetha Henrici Turris-Bullionici, Principis Sedanensis Galliae Marescalli uxor secunda, quae Sedani mense Septembri anno [orig: annô] 1642. obiit. Catharina Belgica Philippo-Ludovico nomine II. Comiti Hannovic nupta: Carlotta Brabantiae Claudii Domini Tremoliensis, Ducis Thovarcensis uxor: Carlotta Flandrina Monasterii Sanctae Crucis Pictaviensis Abbatissa 10. April 1640. mortua: et Emilia Nassovia Frederici-Casimiri Comitis Palatini Rheni apud Lanspergam uxor. Quartam Coniugem sibi sumpsit Wilelmus IX. Ludovicam de Coligny, filiam Gaspari de Coligny, rei maritimae Praefecti et Charlottae Lavallensis primae eius uxoris Carolique Domini de Teligny viduae. Ex ea [orig: eâ] Henricum Fredericum Nassovium, Principem Auriacum, de quo, postquam de eius fratribus dixero, loquar: et Renatam quae Rupellae, nullo foedere illigata, obiit, suscepit. Philippus-Wilelms Nassovius Princeps Auriacus moriente patre penes Hispanos erat, nec inde nonnisi multo post rediit. Eleonoram Borboniam anno [orig: annô] 1606. uxorem duxit, Henrici Borbonii huius nominis I. Principis Condetensis filiam, et secundae eius uxoris Charlottae Catharinae Tremolliensis. In Castello Muretensi 20. Ianu. 1619. haec Principisla fato functa est. Absque liberis Princeps Auriacus 20. Feb. 1618. iam obierat. Defuncto fratre Mauricius Naslovius Princeps Auriacus exstitit. Patre eius anno [orig: annô] 1584. occiso [orig: occisô], Foederati Belgii ordines ei, vix etiamnum octodecim annos nato, Hollandiae Zelandiae, Ultraiecti, reique martimae Praefecturam commiserunt. Quam de sua fortitudine et prudentia [orig: prudentiâ] existimationem concitaverat optime sustinuit. Omnia Hispanorum oppida in Hollandia expugnavit. Bredam Turffarum cymba [orig: cymbâ], quibus milites circiter LX. obtexterat, invasit, et ita feliciter se gessit, ut brevi tempore Frisiam totam, Groninganum Dominium, Transisulaniam, Neomagum et Geldriam recuperarit [orig: recuperârit]. Hulstum, Sanct-Andreanum propugnaculum etc. subiecit; et Europa [orig: Europâ] tota [orig: totâ] admiratione obstupefacta [orig: obstupefactâ], septem Provincias sub sua [orig: suâ] administratione consociavit. Postea, per celeberrimam Ostendae obsidionem, anno [orig: annô] 1604. Clusam, Gravitam, aliaque oppida occupavit. Hispani et Ordines Foederati XII. annorum inducias Antverpiae 14. April. 1609. indictas pacti sunt. Bellum anno [orig: annô] 1621. redintegratum. Spinolensis Marchio Hispanorum Imperator anno [orig: annô] 1625. Bredam expugnavit. Princeps Mauricius, qui eodem [orig: eôdem] tempore Arcem Antverpianam invadere speraverat, tanto [orig: tantô] angore, ob irritum incoeptum, correptus est, ut paulo post Hagae nullo connubio iunctus, aetatis anno [orig: annô] 58. obierit. Frater eius Henricus-Fredericus Nassovius ei in Principatu Auriaco, Rei publicaeque Dignitatibus successit, et partam a Patre et Avo existimationem tuitus est. Grollam et Silvam Ducis, frustra a Principe Mauricio tentatam, anno [orig: annô] 1629. occupavit. Postea Berguam, Venloovium, Ruremondam, Traiectum ad Mosam, indeque Bredam anno [orig: annô] 1637. sibi subiecit. Multa alia bello [orig: bellô] subegit paucis militibus amissis, eaque [orig: eâque] cura [orig: curâ] copias tuitus est, ut inde Militum Parens dictus fuerit. Hagae 14. Martii 1647. hic Princeps, qui ex Emilia Solmensi, quam uxorem duxerat, Wilelmum X. de quo mox, suscepit, ut et Ludovicam-Henriettam Nassoviam, anno [orig: annô] 1646. Friderico-Wilelmo Electori Brandeburgico nuptam, et 15. Iunii 1667. defunctam; Henriettam-Emiliam Nassoviam, anno [orig: annô] 1642. Wilelmo-Friderico, Principi Naslovio cognato, foedere iunctam; et Henriettam-Catharinam primo Hennoni-Ludovico Oost-Frisiae Comiti; dein anno [orig: annô] 1659. Iohanni-Georgio, Anhaltensi-Deslavio Principi, nuptam. Wilelmus Nassovius huius nominis X. Princeps Auriacus, Patris Dignitatibus 23. Ianu. 1648. successit, quo [orig: quô] anno [orig: annô] cum Hispanis pacem Foederati Ordines Manasterii inierunt. Amstelodamum 30. Iul. 1651. obsidere voluit Princeps Auriacus. Vertente mense Octobri ex Geldriae Ordinibus variolarum morbo [orig: morbô] aegrotans rediit, ex quo anno [orig: annô] aetatis 24. 6. Novembris eiusdem anni occubuit. Henriettam-Mariam Anglicam, Caroli I. Magnae Britanniae Regis et Henriettae-Mariae Gallicae, filiam duxerat. Ex hoc matrimonio filium posthumum Wilelmum-Henricum, de quo mox, habuit. Princeps Auriaca Londini 24. Decembris 1660. anno [orig: annô] aetatis XXIX. obiit. Wilelmus-Henricus Nassovius, Princeps Auriacus patris et avi Dignitates successione consecutus est, suaeque fortitudinis in ultimis bellis ampla specimina dedit. Uxorem duxit anno [orig: annô] 1677. Mariam, Londini in Divi Iacobi Palatio 10. Maii 1662. natam ex Iacobo Eboracensi et Albaniae in Scotia [orig: Scotiâ] Duce, unico Magnae Britanniae Regis fratre, et Iohanna [orig: Iohannâ] Hyda [orig: Hydâ] prima [orig: primâ] eius uxore, Domini Edovardi Hydi, Magni Angliae Cancellarii, et deinde Comitis Clarendonii filia [orig: filiâ] (vide Wilelmum III.) Plin. l. 3. c. 4. Pomp. Mela l. 2. Paradin, Belleforest, de Marca, Besl. etc. Ioseph. a Pisa, Hist. Auriac. Du Chesne Hist. Nostradam. et Bouch. Hist. Provinc. Catel, Hist. Longued. Chorier. Histor. Delphin. Du Puy, Iura Regis. Sincer. Itinerar. Gallic. Sanct. Marth. Histor. general: Galliae, et Gall. Christ. Lomenii. Itiner. Concilia Arusiaca. Anno [orig: Annô] 441. Episcopi in Templo Iustiniano dicto, congregati Concilium I. Arausiacum celebrarunt [orig: celebrârunt], ut suarum Dioecesium Ecclesiasticam Disciplinam componerent, quam 30. Canonibus complexi sunt. S. Hilarius Arelatensis, et S. Eucherius Lugdunensis, ibi cum XIII. aliis Praesulibus interfuerunt. II. Concilium Arausiacum, Consule Decio [orig: Deciô] Iuniore. non vero eo [orig: eô] anno [orig: annô] quem annotat Cardinalis Baronius, habitum est; cu Concilio S. Caesarius Arelatensis praefuit. Huic Conventui ansam dedit Dedicatio Templi a Liberio, quem

Theodoricus Gallis praefecerat, constructi. Rumor quem concitabant Libri Fausti, eiusque fautorum accusationes, contra Divi Augustini discipulos, eius de Praedestinatione, Gratia, et Libero Arbitrio sententiam tuentes, fecerunt ut hanc quaestionem Episcopi agitarent. XXV. Canones, in quibus tota Controversa Doctrina ipsissimis D. Augustini verbis explicatur, condiderunt. Praeter XIV. Praesules, Praefectumque Liberium, Siagtus, Opilio, Pentagathus, adeo datus, Cariato, marcellus, et Nemacius Viri nobiles et illustres huic Concilio subscripserunt. Aliquanto post Bonifacius II. Pontifex illud epistola [orig: epistolâ] ad Caesarium Arelatensem qui eius confirmationem efflagitaverat, scripta [orig: scriptâ], comprobavit. Bernardus Gui-Wilclmus Puteo Laurentius, aliique de alio Concilio Arausiaco anno 1228. contra Albigenses Haereticos congregato, loquuntur: ibi paenitentiae Haereseos suspectis imponendae praescriptae sunt. Consule Patris Sirmondi Concilia Gallica, Ultimam Conciliorum editionem. Baron. in Annal. Godeau, Hist. Eccl. Cabaslut, notit. Concil. etc.

Articulus perquam accuratus ex ipsis Principatus [orig: Principatûs] Auriaci
Annalibus et Monumentis desumptus.

Arausio, urbs, Episcopatus, Academia et Principatus nulli subditus; Regno Galliae includitur, ex eo tempore quo Linguadocia, Delphinatus et Provinica Gallicae Coronae Ditioni addictae sunt. Veteris olim Provinciae Romanae, vel Galliae Narbonensis II. pars, quae hodie Provinica dicitur. Variis nominibus Arausio Urbs a Veteribus denominata fuit, qualia sunt Arausio Cavarum vel Secundanorum, Arausica Civitas, et Arausionensis Urbs, quo nomine illam designat Sidonius Apollinaris. Quidam, sed incerta [orig: incertâ] origine, eosdem, cum Massilia [orig: Massiliâ], conditores Phoceenses eam agnoscere volunt. Verum ex clarissimis magnificentiae Romanae reliquiis, quas ibi mirantur Viatores, dici potest Arausio antiquissima, et Oppidum non contemnendum. Ibi exstat Circus affabre constructus, Aquaeductus, et percrassae Turris pars, quam quidam Templum Dianae exstitisse arbitrantur: verum inter omnia notandae ibi sunt extra muros Arcus [orig: Arcûs] Triumphalis reliquiae, quem post reportatam de Cimbris et Teutonibus victoriam, Caius Marius et Luctatius Catulus erexerunt: Haec Urbs longius olim, quam hodie, testibus veterum murorum ruderibus, exporrigebatur. Multa, ex finitimorum, variorumque Barbarorum, inprimis Gothorum et Sarracenorum, qui ei aliquamdiu adhaeserunt incursionibus passa est. Antiqua meonia, cum tribus circiter urbis quadrantibus 5. et 7. saeculis diruta sunt; quod superfuit leviter admodum usque ad annum 1130. munitum exstitit, quo [orig: quô] anno [orig: annô] Princeps Tiburgis I. optimo [orig: optimô] muro [orig: murô] eam cinxit; qui murus stetit usque ad annum 1682. quo Rex Galliae Ludovicus XIV. illum funditus dirui iussit, incolasque truculentis et furentibus militibus obiecit. Colli Arausionensi Castellum olim magnificum, puteusque insolitae altitudinis saxo incavatus, imminebat. Arcem ex artis praescripto ita munitam in eodem colle condidi Mauricius Princeps, ut inter totius Europae munitissima propugnacula Arausio censeretur; sed Ludovicus XIV. eam, sic ferebat voluntas, anno [orig: annô] 1660. solo adaequari iussit, etsi Avenione pacto cum Comite Dhonatensi tunc Urbi Praefecto 25. Mart. eiusdem anni, convenisset Ludovicus XIV. omniaque se integra servaturum, Principi Arausiaco, quum sui ipsius iuris esset, restituenda, sancte spopondisset. Veteris Castelli, omniumque urbis munitionum eversionem, 22. aut 23. annis postea, mandato [orig: mandatô] eiusdem Regis Galliae, excepit arcis ruina. In ea urbe celeberrima tria Concilia habita sunt. I. anno 441. Pontifice Leone I. Imperante Valentiniano [orig: Valentinianô], de Disciplina Ecclesiastica, Iureque Patronatus [orig: Patronatûs] Laicis collato. II. Pontifice Felice IV. Atalarico Italiae, et Childeberto Galliae Regibus, anno 529. a Liberio ex Galliarum Praefectis, Arausione commorante, convocatum est; quo in Concilio Pelagianorum errores damnati sunt. et III. ibi contra Albigensium Sectam, a Romano Cardinali Diacono, Pontificis Honorii Legato, Imperante Conrardo [orig: Conrardô] indictum est, ubi tantum Episcopi Itali comites eius, interfuerunt. Arausione Praesules quidam claruerunt, inter quos Constantius Aquileiano Concilio anno 361. interfuit; S. Eutropius, quem Hilarius Papa, et Sidonius Apollinaris plurimis epistolis cohonestarunt [orig: cohonestârunt]; S. Florentius, S. Caesarius, aliique. Academia [orig: Academiâ], et Suprema [orig: Supremâ] Curia [orig: Curiâ] gaudet. Academiam Raymondus V. anno 1365. Supremam Curiam Wilelmus VII. anno [orig: annô] 1470. instituerunt. Principatus Arausiacus longius olim quam hodie porrigebatur, sive in Sancti Pauli Tricastrinensis, Avenionis, Valenciae, Diae, Vapinci, Sisteronis, et Niceae, sive in Montis-Peslulani, Nemausi, et Lutevae, Dioecesibus: verum lapsu temporis, maxima pars, vel usurpationibus, vel dotibus, et hereditatibus usurariis divulsa est. In primis autem Anno 1150. Princeps Tiburgis I. illum in quatuor partiones partita est, Wilelmo nempe filiorum natu maximo. Ditionis Arausionensis dimidiam partem, cum iis fere omnibus agris, qui Delphinatui, Provinciae, Pedemontio, subiacebant, ab hoc Principatu moventibus, dedit; minori vero natu Rambaldo alteram Arausiacae Ditionis dimidiam partem, cum integris Courthesonii, Ionquierae, et Gigondae oppidis, Valle Bueirensi, aliisque agris concessit. Illo [orig: Illô] tempore Principatus, Episcopatus duos, Arausiacum nempe, et sancti Pauli Tricastrinensem, cum sex Abbatiis, et amplius 30. Prioratibus, capiebat; adde et Comitatus Grignanensem, S. Paulinum, et Susianum, Baroniam Gigondaniensem, Serignaniensem, et Lerinensem: quatuor oppida, nempe Castellum Novum, Donzeram, Tulettam, et Montem - Brislonium, quorum Episcopus Vivariensis, S. Spiritus Prior, et Dux Ventadoriensis se Principes dictitant. Subdivisit praeterea Princeps Tiburgis eam quam Rambardo concelserat portionem; Tiburgi filiae, Bertrandi de Baux Uxori,

partem; quique penes se erant in Linguadocia agros, Tiburgi alteri filiae suae, Adhemaro de Marvieux, nuptae, dedit. Huic Principatus [orig: Principatûs] Divisioni, aliae quoque haud contemnendae accesserunt. Supersunt enim tantummodo Arausio, Courthezo, Ionquiera et Gigondas, cum quibusdam aliis pagis ipsi subiectis. Adeo ut nunc hic Principatus 6. tantum longitudine, 4. vero latitudine milliaribus pateat, Comitatuque Venascino [orig: Venascinô], Ditioni Romani Pontificis subdito [orig: subditô], flumineque Rhodano [orig: Rhodanô] contineatur. Fluvii Eygua Mayna, et Louveza illum praeterfluunt, quibus Ager eius, inprimis, frumento [orig: frumentô], vino [orig: vinô], croco [orig: crocô], serico [orig: sericô], omnigenisque fructibus feracissimus est. Princeps nomine Theofretus Arausionem anno [orig: annô] 700. occupabat, cui filius Theofretus, Martyr, vectibus immanitate Sarracenorum mactatus, successit. Wilelmus Cornetus, vel brevi naso instructus, Rege Galliae Carolo [orig: Carolô] Magno [orig: Magnô], eius urbis primus Comes vel Princeps exstitit, eo quod illam in Therbaldum, aut Theobardum Regem Sarracenum, ibi commorantem, anno 793. bello [orig: bellô] sibi comparavisset. Hic Princeps Cornetus; ob cornu venaticum, etiamnum hodie Arausionis insignia, dictus est. Alii eum brevi naso [orig: nasô] instructum dixerunt, quia in certamine ipsi acrorinion gladio [orig: gladiô] amputatum est. Ex Regia Burgundiae stirpe oriundus erat: et sub Rege Pipino Brevi Connestabilis erat, i. e. in regios exercitus imperium perpetuum obtinebat. Sanctus obiisse creditur in Abbatia quam exstruxit, doravit, et nomine suo [orig: suô] vocavit prope Agnianam Dioeceseos Luteviensis in Linguadocia. Primus omnium Comitis, Dei gratia, titulo [orig: titulô] usus est, quem tunc temporis soli tantum supremi Domini usurpabant. In hac Abbatia varia de vita et gestis Wilelmi manuscripta visuntur, unum ex eius actis de Abbatiae fundatione 14. Decemb. ann. 804. Pontificis Alexandri II. Diploma, et Ludovici Pii, tum Aquitaniae Regis duntaxat, Litterae publicae, praeter Legendam seu libros memoriales hanc veritatem confirmantes, qui in Episcopali Sede Arausiaca exstant. Wilelmus duas uxores, alteram chunegundam vel Gumbaldam, alteram Orablam duxit. Haec Regis Therbaldi filia fuit, quam cum oppido captam, baptisandam, et Guitbergam, seu Guiberam nominandam curavit. Illi quidem tres filios fuisse legimus, non autem quod aut uxorem duxerint aut liberos genuerint. Eius filia nomine Herimbrua ei in omnibus bonis successit, quae Rollino vel Gosselino magnorum in Arelatensi Regno praediorum Domino, secundum quosdam, ex familia de Baux oriundo, dotem dedit. Historici quidam hunc Wilelmum I. primum Tholosanum Comitem exstitisse existimarunt [orig: existimârunt]: sed hac de re Catellus accuratissimus dubitat. Revera [orig: Reverâ] Comites Tholosani numquam Cornu venaticum in insignibus suis usurpaverunt, neque se a Wilelmo oriundos professi sunt. Soli id Principes Auriaci sibi assumpserunt. Hic Wilelmus anno [orig: annô] 809. obiit, et in supra dicta Abbatia sepultus fuit. Eius sororem Carolus Magnus anno [orig: annô] 810. uxorem duxit. Ex uxore Herimbrua [orig: Herimbruâ] duos filios Hugonem et Rogonem suscepit Rollinus seu Gosselinus. Hi in publico scripto, anno [orig: annô] 839. Marchionum seu Comitum Arausiacorum nomenclationum, cum iure patronatus in Episcopatum Arausiacum, sibi adscripserunt, Principatumque primi partiti sunt. Arausionem cum locis ipsi subditis natu maximus possedit. Hugonis filia Alatais ipsi Anno [orig: Annô] 880. aut 890. successit, mater Rhambaldi I. mortui anno [orig: annô] 910. cuius quoque filius Bason anno [orig: annô] 924. obiit. Propter monumentorum publicorum raptum, vel incendium ann. 1562. nihil de Bosonis successoribus comperti habetur, usque ad Gerardum Adhemarum anno [orig: annô] 1086. defunctum. Eius filius Rambaldus II. Comes Arausiacus, in Terram Sauctam, seu Palaestinam, ubi anno [orig: annô] 1115. obiit, peregrinatus est. Illi filia unica fuit, Tiburgis II. uxor Wilelmi II. Auriaci, etiam ante coniugium, diciti, nempe quia ex Rogone Wilelmi Corneti oriundus erat. Ex hoc matrimonio duo filii, quorum natu maior Wilelmus III. totidemque filiae, nati sunt, quibus Tiburgis I. ut supra dictum fuit, Principatum Arausiacum, partita est, ea [orig: eâ] lege tamen ut Comiti Provinciae, nisi respectu Serignani et Camareti, nullo [orig: nullô] modo [orig: modô] se subicerent, nihilque ex praediis, nisi se hareditate excluios vellent, Ecclesiae Romanae concederent. Quod scripto [orig: scriptô] se observaturos polliciti sunt. Wilelmo [orig: Wilelmô] III. filius Wilelmus IV. natus est, filiaque nomine Thibour nupta Rhambaldo Guirano, quae absque liberis defuncta, Sancti Iohannis Hierosolymitani Xenodochio, iam quartam partem urbis Arausionis possidenti, alterum quoque quadrantem dedit; hic Wilelmus IV. filium genuit nomine Rhambaldum, qui absque liberis vita [orig: vitâ] functus, eidem Xenodochio portionem suam concessit, ut et quam possederat Arausionis quartam partem. Rhambaldus III. Tiburgis I. filius uxoratus non fuit, Testamentoque [orig: Testamentôque] suo [orig: suô] ann. 1173. omnia bona sua legavit Tiburgi II. sorori suae, uxori Bertrandi de Baux, qui, in Templo Archiepiscopali Arelatensi, die Paschatis anno 1181. mandato Raymundi V. Tholosani Comitis, mactatus fuit. Filios tres progenuit Wilelmum V. Bertrandum, a quo Istriae et Brantonum stirpes quae se in Regnum Neapolitanum receperunt, originem duxerunt; et Hugonem, qui unicum tantum filium in Templo Arausionis primario Canonicum procreavit. Wilelmus II. Bauxiensis, ut et huius nominis V. Auriacus Princeps, Principatus [orig: Principatûs] habenas anno 1182. capessiit. Episcopatus Tholosanus, Sancti-Paulinus, et Arausiacus cum Clero et Principatus [orig: Principatûs] Plebe tota [orig: totâ], eius Patronatum in Episcopatum, aliaque Principatus [orig: Principatûs] beneficia rite agnoverunt, cuius rei Acta duo publica annorum 1184. et 1208. quo iure in emolumentum Eccelsiae spoliatus est, expresso [orig: expreslô] Milonis Legati mandato [orig: mandatô] in Sancti Aegidii oppido 17. Ianuar. 1209. quo [orig: quô] tempore Comitem Tholosanum bonis omnibus nudavit, eumque flagello [orig: flagellô] multavit Legatus, quem 3000. militum tuebatur exercitus. Imperator Fredericus II. Regnum Arelatense Aureo [orig: Aureô] Diplomate ann. 1214. alio etiam 29. Septembris sequentis confirmato [orig: confirmatô], Wilelmo dono dedit. Quum hic idem Imperator donatam Xenodochio S. Iohannis Hierosolymitano Dimidiam Arausionem praeter Tiburgis I. prohibitiones, Wilelmique III. obligationes, perspexisset,

haec dona Diplomatibus 7. Ianuar. 1214. infregit: quare Wilelmus II. Arausionensis alterius dimidiae partis possessionem iniit, quam tamen sponte sua [orig: suâ] Xenodochio, publico [orig: publicô] scripto [orig: scriptô] 6. Octob. 1215. ea [orig: eâ] lege restituit, ut Principes iure Commissi, et Retenti fruerentur, apud se Xenodochium munus clientelare profiteretur, hanc dimidiam partem alienis distrahere non posset. Quod tribus postea Actis publicis 8. Sept. 1266. 15. August. 1272. et 15. Februar. 1288. confirmatum est. Carolus I. Provinciae Comes huius iuris validitatem agnoscit Litteris publicis 10. Septemb. 1257. quibus Xenodochium Principibus subiciendum fore pollicetur, se, id iuris ipsis nihil sibi vindicando, restituendum, suis sum ptibus comparaturum, neque se, neque posteros nihil unquam ullibi, vel etiam in societate cum Principibus, possessuros, ubicumque eorum iura paterent. Carolus tamen II. filius eius hanc Arausionis dimidiam partem a Xenodochio, permutatione aliorum in Provincia [orig: Provinciâ] agrorum, sibi 17. Octob. 1307. comparavit. Quare Bertrandus Princeps Auriacus ius suum et Supremi Domini et pactorum persecutus est. Volenti enim Bertrando de Marsillac eius possessionem nomine Caroli II. inire, obstitit, et publico [orig: publicô] scripto [orig: scriptô] 21. Novemb. 1307. se vi iuris sui illam detenturum denuntiavit. Quod quum accepisset Carolus, Principem, eius uxorem et liberos Aquas-Sextias in Provincia allexit, ubi duris conditionibus, totius Principatus fidem et clientelare officium ab iis extorsit. Qua in re quum sibi satisfecisset, dimidiam Arausionis partem Principi reddidit, ut in publicis 22. Mart. 1308. Actis legitur, in quorum praefatione Carolus eatenus [orig: eâtenus] Principatum inderendentem agnoscit. Ex hoc tamen scripto publico Cassanus, et post illum Puteanus omnia, iuris Provinciae Comitum in Arausionem, argumenta depromunt, sedulo se abstinentes ab adducendis vitiis quae ex eo sufficientissime colliguntur. Verum praeter scripta praecedentia, Bertrandus III. quantum sibi per tempus, locum et vim Caroli licuit, contra istud quodam modo, in praerogativarum, quas urbi Arausionensi anno [orig: annô] 1311. concessit, Articulo III. contestatus est. Sed firmissima contestatio in Conventu totius Provinciae Ordinum Aquis-Sextiis 22. Novemb. 1288. habita est; quo in conventu Raimundus praesentibus Comitis Ministris Principis Dei Gratia [orig: Gratiâ] nomenclationem recepit, sollemnique ritu, ius suum interposita [orig: interpositâ] contestatione a se conservandum significavit; qua de re, nemine contradicente, ipsi ab Ordinibus Acta publica concessa sunt. Quod iuris Comiti erat reliquum Ludovico de Chalon Principi Auriaco, sola [orig: solâ] desertione et cessione Renati Provinciae Comitis conceslum est, scripto publico 6. August. 1536. et tribus aliis scritpis, 14. et 27. eiusdem mensis, et 18. Septemb. sequentis, confirmato. Ab eo autem tempore Renatus Principem, ut summum Dominum plurimis Actis agnovit, et inprimis, Actis 14. April. et 5. Septemb. 1347. Adeo ut hoc ius sine controversia inconcussum Principibus supersit; praecipue autem ab eo tempore quo Carolus ultimus Provinciae Comes Testamento anno [orig: annô] 1481. Ludovicum XI. Galliae Regem ea [orig: eâ] lege heredem constituit, ut quicquid Comites et Comitissae Provinciae, eorumque Ministri distraxissent, dono dedissent, et oppignorassent quietum ac tutum praestaret. Quod Ludovicus XI. et eius successores praestiterunt. Haec omnia, eorum omnium, quae gesta sunt post publicum Anni 1308. scriptum, ut et etiam post ter repetitam invitam fidem clientelarem, Reginaeque Iohannis contra Raymundum VI. damnationem, vitium comprobant; quidquid contra Puteanus aliique, urserint. Praeterea plurima exstant Acta publica 13. 14. et 15. saeculis, quibus supremum et Patriominale Dominium Arausiacum distrahi interdicitur, quibusque, quod positum est, funditus everticur; Comites nempe Provinciales Principatus [orig: Principatûs] Arausiaci supremos esse Dominos, Ludovicumque XI. olim hunc Principatum Supremae Delphinatus [orig: Delphinatûs] Curiae subiecisse. Hoc etiam ex Historia evincitur, qua [orig: quâ] patet exstitisse Principes Auriacos VIII. saeculo, Provinciamque non nisi abhinc 690. annis a Comitibus rectam fuisse, quod inprimis notatu dignum, hosque Principes et Comites numquam sibi invicem subiectos fuisse. Quibus et istud addere licet; in Comitatus [orig: Comitatûs] Provinciae partitionibus annis 1030. et 1125 factis, nihil cis Duranciam ad Boream praeter Avenionis dimidiam partem, Tort et Caumontium ad Principatum Auriacum, Comites possedisse. Quod variis etiam publicis scriptis Comitum ann. 1126. 1257. et 1308. probatur, ut et quorundam Pontificum Romanorum Diplomatibus, Agrorumque Bauxionorum enuntiationibus, in pactis 1157. et 1177. in quibus enarrandis omnino lapsus est Puteanus. Haec summa libertas, seu a subiectione immunitas vel exinde etiam probatur, quod Caesares Fredericus I. et II. in Praerogativis ann. 1178. et 1214. Wilelmum II. et Wilelmum III. Principatum ut Acephalum gessisse asserant; quod etiam sequentibus temporibus alii Imperatores agnoverunt, qui in iis quae cum illius Regni Regibus annis 1526. 1529. 1544. et 1559. pactis pepigerunt, ius Principum tuiti sunt. De eo quod spectat Ludovicum XI. in sequentibus dicetur, quia hic Chronica Principum resumenda sunt. Ex Eligia prima uxore Wilelmus V. Wilelmum VI. Et ex Ermengarda secunda Raymundum I. suscepit, qui ei anno 1225. successerunt. Wilelmus VI. quatuor filios ex Pretiosa Aqua-Sextiensi procreavit, Wilelmum VII. Bertrandum qui ei successit, quique se in Italiam recepit, ex quo Andriae, Tarenti et Ursini Duces oriundi sunt, Hugonem magnum Siciliae Senescallum et Raymundum II. Principem Arausiacum. Wilelmus VI. anno 1239. obiit. Wilelmus VII. nullis ex Galburga uxore procreatis liberis, anno 1248. fato [orig: fatô] functus est. Raymundus II. frater eius, ei successit, relictisque ex Bigna uxore sua Bertrando [orig: Bertrandô] II. et Raymundo [orig: Raymundô] III. totidemque filiabus anno 1272. obiit. Quum Bertrandus II. et Raymundus III. ei successissent, Raymundus III. Bertrando. II. omnia sua in Principatum iura tradidit. Isto [orig: Istô] regnante, Propatruus eius anno 1280. obiit, ipsi adhuc in vivis Bertando III. quod suum erat commisso. Bertrandus III. cum Bertrando II. ita anno

1293. pepigit, ut omnis Principatus sibi posteris indivisus perstiterit, exceptis oppido [orig: oppidô] Courthesone, locisque ipsi subiectis, quae Bertrandus II. sibi, sub fide et hommagio, cum redhibitionis et ad Principatum revocationis iure, si ipse aut liberi absque prole obirent; quod anno 1349. contigit. Bertrandi II. Courthesonis Domini filii se, in Italia Roberto [orig: Robertô] et Iohanna [orig: Iohannâ] I. Regibus, claros et illustres praestiterunt. Raymundus III. ex Eleonora Genevensi uxore tres filios, Wilelmum, Raymundum et Henricum, suscepit. Wilelmus vivo [orig: vivô] patre, duobus filiis, unicaque [orig: unicâque] filia [orig: filiâ] Bertrando, Wilelmo [orig: Wilelmô], et Thiburgeta [orig: Thiburgetâ], ei ex Thiboura Buaxiensi, uxore natis, superstitibus, obiit. Raymundus III. Raymundi II. natu minor, superstes patri ei anno [orig: annô] 1314. successit, cui Bertrandus et Wilelmus fratris filii omnia sua in Principatum iura cesserunt. Henricus Augustoduni Canonicus exstitit. Raymundus IV. ex Anna Viennensi, Guidonis Viennesis Delphini, et Beatricis Bauxiensis filia, sex filios progenuit, Raymundum eius in Auriaco Principatu anno [orig: annô] 1340. successorem Wilelmum et Gionetum caelibes defunctus. Bertrandetum Dominum in Gigonda, Guidonem et Iohannem caelibes quoque mortuos, tresque filias Deo in coenobio consecratas. Raymundus V. primo uxorem duxit Constantiam Tallardensem absque liberis exstinctam; et secundo Iohannam, Annae Comitis Genevensis filiam, ex qua [orig: quâ] filiam unicam Mariam Bauxiensem dictam, quam in omnibus, nuptiali pactione, illam inter et Iohannem Cabillonensem de Harlay Dominum, 11. April. 1386. heredem suam constituit. Avenione praesente Papa [orig: Papâ] Clemente VII. Iohannis Genevensis patruo ea [orig: eâ] lege expeditum est hoc matrimonium, ut Principatus Auriacus, cum iis omnibus quae illi subiciuntur, penes esset primum filium ex hoc connubio natum: is autem fuit Ludovicus Cabillonensis de quo postea. Raymundus anno 1393. obiit. Observandum in Raymundo V. et Maria eius filia stirpem Bauxiensem desiisse, qui cum omnium istius illustris familiae bonorum heredes essent, ea iure Ludovico Cabillonio, eiusque successoribus transmiserunt, qui ob Testamenta in eorum gratiam condita, multis argumentis et procurationibus, in primis autem Annis 1384. 1429. et 1446. et 1447. contenderunt, ut sua iura in Provincia inirent. Iohannes Cabillonensis a quo Principum Auriacorum tertia stirps oritur, annum unum post uxorem, anno [orig: annô]. 1418. obiit, duorumque filiorum, totidemque filiarum, superstitum, Ludovici eius successoris, et Iohannis, a quo Comites de Toigni oriuntur, Adhelaidis Wilelmo Viennensi nuptae, et Mariae Friburgensis Comitis uxoris, parens fuit. Ludovicus Cabillonius optimo, ad audendum parato, et forti animo erat. Primo Iohannam Mon-Pelicardensem, secundo Eleonoram Armeniacensem uxores duxit. Se fortem et optimum in Ludovicum XI. testatus est, quum neglecta [orig: neglectâ] patris eius Caroli VII. auctoritate, eum cum Arausione urbe sua [orig: suâ] in fidem suam, tutelamque recepit, ei impensas subministravit, suisque sumptibus eum in Brabantiam apud Ducem Burgundiae duxit. Hic Princeps, cum Sabaudiae Duce, a partibus Ducis Burgundiae contra Carolum VII. steterat: imo et Delphinatum inter se partiri convenerant. Verum Gaucurtius eius Provinciae Prorex, Principe Colombierum inter et Anthonum deleto [orig: deletô], eorum paulo post consilia disturbavit. Princeps in Rhodanum se proicere, eumque transnatare maluit, quam in victoris arbitrium ac potestatem devenire, hoc anno [orig: annô] 1429. contigit, Ex prima uxore Wilelmum VIII. anno [orig: annô] 1466. successorem, et ex secunda Ludovicum Castro-Guyonensem Dominum, et Iohannam Ludovico Comiti Cubiculario nuptam suscepit. Wilelmus VIII. omnibus suis bonis, in Burgundiae Comitatu sitis, a Duce Burgundiae spoliatus, Arausione eorum possessionem repetiturus profectus; supra Montem-Pelicardum captus est, Viennamque Allobrogum et inde Avaritum ductus, mandato [orig: mandatô] Ludovici XI. obtendentis Principem, Arausione, sine Salvo-conductu, Burgundiam petere, ut in inquisitionibus, ab Imberto Grollio Delphinatus [orig: Delphinatûs] Prorege, mensibus Februario [orig: Februariô], Martio [orig: Martiô] et Aprili, anno 1473. institutis, disquiri etiamnum potest. Tunc, se ut vinculis eximeret, supremum suum in Auriacum Principatum Dominium Ludovico XI. 40000. nummis, quos, verum non numeratos, acceptos tetulit, vendere coactus est. Huius venditionis scriptum publicum 9. Iunii 1415. actum est. Quibus peractis, promovente Ludensi Domino [orig: Dominô], Delphinatus Pro-Rege, Actis 17. Iunii, et 29. Iulii, eiusdem anni, in bona sua redintegratus est. Post vim istam sibi illatam tribus exactis mensibus hic Princeps, 24. Sept. 1475. obiit. Catharinam Richardi Armorici, Stampensis Comitis, et Margaritae Aurelianensis filiam uxorem duxerat. Ex hoc matrimonio Iohannes Cabillonius, huius nominis II. et Princeps Auriacus natus est. Factionem Aurelianensem, contra Administrationem, per Caroli VIII. minoritatem, amplexus est, in eius arbitrium et potestatem in praelio S. Albini du Cornier, anno 1488. devenit. Liber potesa, matrimonio Regis, cum Anna [orig: Annâ] Britanniae Ducissa [orig: Ducissâ] nepti sua [orig: suâ]. 16. Novemb. 1491. decreto, servivit. Id officii, aliaque quibus, Ducem Aurelianensem ante et postquam sub nomine Ludovici XII. Rex inauguraretur, sibi obstrinxit, illius Monarchae benevolentiam ipsi conciliarunt [orig: conciliârunt]: adeo ut non solum Armoricae seu Britanniae Praetor factus sit, sed et quidquid ultimus Britanniae Dux ipsi dederat, Annis, 1487. 88. 90. 91. 98. 1501. et 1503. et confirmatum, et auctum portubus Crenonum et Harganonum interiectis, Pontinensi Comitatu, Monconturrio [orig: Monconturriô], Lamballa [orig: Lamballâ], Sursina [orig: Sursinâ], et Torfutio [orig: Torfutiô], alliisque Castellis et locis, ut facile probari potest ex decem Actis Publicis, in quorum exsecutione eius successores impediti sunt. Revera [orig: Reverâ] ex pacis pactis quae Imperium inter et Galliam Annis 1526. 1529. 1544. et 1559. intercesserunt, redintegrandi erant: verum id exsecutioni haud mandatum fuit. Ludovicus XII. cui vis parenti Iohannis II. illata ignota non erat, qui neque ignorabat 40000. nummos solutos non fuisse, mandata scripto dedit, quibus supremi Dominii iuris venditio irrita fiebat, acceptosque retulit 40000. nummos. Quod postea Franciscus I. Annis 1498.

1500. 15. 16. et 1518. Diplomatibus confirmavit. Propter bella initio [orig: initiô] XVII. saeculi, Princeps amplexus Caesaris partes variis capitonibus impeditus est. Tandem ex pactis supra memoratis Principes in omnia omnino supremi Dominii iura redintegrati sunt. Iohannes II. 9. April. 1502. obiit, superstitesque reliquit ex Philiberta Luxemburgica, Charmitensi Comite, uxore sua, Philibertum, de quo mox, et Claudiam Cabillonesem, Henrico Nassovio Comiti nuptam. Philibertus Cabillonius Auriacus et Melphensis Princeps a Caesare Carolo V. stetit contra Franciscum I. qui bonis eius anno 1520. occupatis, Principatum Auriacum Annae Montmorency, Marescalli Chatillonensis viduae, dedit. Idem Philibertus in Hispaniam anno 1523. se conferens, captus, et ex Flandria [orig: Flandriâ] Lugdunum ductus fuit, indeque Burdigalam, unde nonnisi pactione Madritensi anno 1526. egressus est. Is quoque Caesaris exercitui in Romae expugnatione imperabat, post mortem Borbonii Ducis, qui dum impetum in urbem ciebat, ictu catapultae cecidit. Philibertus vero, ne mors eius militibus pateret, eum pallio tegi iussit, incoeptoque impetui instans, surburbium primo, deinde urbem invasit. Denique in obsidione Florentina anno [orig: annô] 1530. nullo unquam matrimonio iunctus occisus est. Evinci potest, omnia clarissimae familiae Cabillonensis bona, legitimo [orig: legitimô] iure possedisse hunc Principem aut Patrem suum, qui ea cum ceteris facultatibus suis, Renato Naslovio, Henrici Naslovii et Claudiae Cabilloniae sororis filio, Testamento [orig: Testamentô] legavit. Familiam Nasloviam in duas praecipuas stirpes dividi observandum est, secundamque Nassovio-Dilemburgensem dictam, quae ab Othone Comite, Adolphi Nassovii Caesaris patruo, oritur, quinque alias stirpes, quarum prima Arausiaca, constituisse. Otho Henrici Divitis filius Agnezam Comitem Solmensem duxit, ex qua Henricum, de quo mox, Iohannem et Ericum procreavit. Henrico Otho II. et Henricus superstites fuerunt. Otho Nassovius, huius nominis II. familiam in Flandriam transportavit, superstitesque tres filios genuit; quorum secundus Iohannes Nassovius pater fuit Engelberti I. qui ex Iohanna Bredensi, quam uxorem duxit, Iohannem Seniorem dictum, Comitem Nassovium, et Brabantiae Praefectum, qui ex Maria [orig: Mariâ] Bohembergensi uxore sua [orig: suâ], Engilbertum II. Inferioris Germaniae Proregem, absque prole anno [orig: annô] 1504. defunctum, progenuit. Et Iohannes Comes Nassovius, Iunior cognominatus, Elizaberthae hassaciae connubio iunctus, anno [orig: annô] 1516. mortuus. Hic duos filios, totidemque filias superstites habuit Henricum nempe, de quo statim; et Wilelmum Seniorem dictum, de quo in sequentibus agetut. Henricus Comes Nassovius Claudiam Cabillonensem uxorem duxit, quae quum Renatum Nassovium, a quo Principum Auriacorum quarta stirps originem ducit, peperisset, anno [orig: annô] 1521. obiit. Eius Patruus Philibertus, ut iam supra dictum est, eum heredem, suum ea [orig: eâ] lege, constituit, ut et nomine et insignibus suis condecoraretur. Dux Longavillaeus, ex Athalaide Cabillonensi, Iohannis I. et Mariae Bauxiensis filia, ortus, huic Testamento obstitit, nixus substitutione, de qua in Testamento supradictae Mariae, anno [orig: annô] 1416. condito. Huic etiam Causae Comes de la Chambre, tamquam ex Iohanna Cabillonnensi, Ludovici Principis Auriaci filia oriundus, se immiscuit, etiam ex substitutione quam in Testamento Ludovici anno [orig: annô] 1466. conscripto, occurrere arbitrabatur. Qua in lite Dux Longavillaeus et Comes de la Chambre multa Decreta curarunt [orig: curârunt] fieri in Principes Auriacos, indicta [orig: indictâ] causa [orig: causâ] condemnatos, praecipue cum tunc temporis, Principibus ab Imperio stantibus, Gallia Principatum Auriacum occuparet. Attamen haec omnia decreta, pacis pactionibus, Madritensi, Crespiacensi, Niceensi, et Cameracensi; Annis 1526. 1529. 1544. et 1559. irrita facta sunt. Abrogabatur quoque ab his duobus ultimis pactis supremae Curiae Provincialis Decretum, 30. Iunii 1543. quo Fisco Principatus Auriacus addicebatur. Praeterea, capita sive clausulae, de quibus in hisce pactionibus agitur, variis Galliae Regum, a Francisco I. ad Henricum IV. interpretationibus confirmantur, ut et eorum Senatus-consultis, qui se nullam in rebus Principatus [orig: Principatûs] Auriaci legitimam iurisdictionem habere professus est. Credita substitutio Longavillaei Ducis, pactione nuptiali Iohannis I. et Mariae Bauxiensis, qua [orig: quâ] Principatus Auriacus Ludovico Cabillonio filio suo integer obtingebat, plane omnino rescinditur: idem dicendum de iis quae Comes de la Chambre sibi assumebat; cum a Iohanna Cabillonnensi Ludovico Comiti de la Chambre nupta ortus non sit: adde quod substitutio, quae Ludovici, in gratiam Iohannae Testamento con rinetur, ideo abrogata est, quod posteri mares Ludovici, Iohannae posteris superstites fuerint. Renatus, ut dictum est. bonorum Philiberti haeres qui a Carolo V. contra Franciscum I. stetit, absque liberis ex vulnere in obsidione oppidi Sancti Desiderii accepto, 15. Iulii 1544. obiit. Wilelmum nomine IX. Principem Auriacum, patruelem suum, Wilelmi Senioris et Iulianae Stolbergensis filium, Testamento [orig: Testamentô] suo [orig: suô] 20. Iunii praecedentis heredem nuncupavert. Hoc [orig: Hôc] Principe Bella civilia Galliam vastabant: nec proxima Arausio istius calamitatis expers fuit; urbs enim capta, expilata, et incensa est anno [orig: annô] 1562. a Sarbellone qui Pontificis Romani, et a Comite Suziano qui Caroli IX. copiis imperabat. Id observante Domino [orig: Dominô] Thuano [orig: Thuanô] Avenionem urbem locupletavit: et anno [orig: annô]. 1571. ibi Reformati, qui ex priori calamitate evaserant, omnes cruenta [orig: cruentâ] strage trucidati sunt: quod ipsissima [orig: ipsissimâ] Purificationis die contigit; postea Principis Commentaria, haud quidem levia, et documenta omnia rapta et combusta sunt, eorum tamen pars potior Romam a Cardinali Armagnacensi delata fuit. Quod ut quam maxime adversatur iis quae in superioribus editionibus hac de re occurrunt, quibus haec inserta sunt; Vim Calvinistarum, quam Principis ab illorum partibus stantis, auctoritas fovebat, has omnes in Arausionem calamitates inprimis vero Episcopi et Canonicorum expulsionem, Templorum vastationem etc. accersivisse, eo quod omnia sibi licentiae et saevitiae tempore licita esse arbitrarentur: Verum hoc [orig: hôc] saeculo [orig: saeculô], inquiunt alii, cura [orig: curâ] Regis, Supremi Domini, ut Provinciae Comitis ad Episcopatum, quia

Princeps Resormatus est, nuncupantis, Templa reparata, Episcopus restitutus, Orthodoxaque Religio reducta, revocataque est. Verum, cum id, quoquo sensu sumatur, mera sit calumnia, observandum ipsissimas Pontificis Romani, et Caroli IX. copias, Templa, Sedemque Episcopalem expilasse [orig: expilâsse], et igne consumpsisse. Verum est a Principe Episcopum et Clerum urbe expulsos, sed ob flagitia a se, annis 1562. et 1571. perpetrata. Stragem enim concitarunt [orig: concitârunt], eo quod Princeps Reformatis subditis suis, invitis Pontificis Pii IV. 22. August 1561. 26 Octob. et 29. Decemb. 1563. illorum exstinctionem apud eum sollicitantis, Diplomatibus, parcebat. Idem Princeps, qui urbe sua [orig: suâ] Episcopum et Clerum expulerat, eo illos aliquanto post, precibus Henrici III. Galliae Regis, revocavit, ut tribus a se, in eam rem, ad Wilelmum IX. conscriptis Epistolis, probari potest. Hic Princeps Wilelmus IX. Templum Primarium et reparavit, et locupletavit; nullus vero unquam Rex Galliae vel reparavit, vel opes in Ecclesiam Arausiacam contulit, nisi solus Ludovicus XIV. qui per ultima haec bella, Arausione occupata [orig: occupatâ], eiusque Episcopatu vacante, ad hunc Episcopatum nuncupavit. Verum quidem est eum, duabus variis vicibus, antea Epistolis suis Principem interpellasse [orig: interpellâsse], ut ipsi apud Pontificem eos quos indicabat, nuncupare placeret; quod numquam exsecutus fuisset Ludovicus, si, ut quidam fidenter affirmant, Comites Provinciae ad Principatus [orig: Principatûs] Arausiaci Beneficia Ecclesiastica, nuncupare penes fuisset. Insuper, variis Pontificium Romanorum Diplomatibus, plurimisque Comitum Provincialium, Principumque Auriacorum a non ad decimum usque sextum Saeculum Actis Publicis, evincitur, Principes Auriacos tantum, sui Principatus [orig: Principatûs] Templa aedificasse [orig: aedificâsse], dotasse [orig: dotâsse], et reparasse [orig: reparâsse]. Wilelmus IX. de quo hic [orig: hîc] nunc verba facturus sum, a Belgii Foederati Ordinibus, cui revera [orig: reverâ] suum debent et decus et fundamentum, ut Rei publicae suae Dux et Caput, agnitus est. Domi, Militiaeque magnus erat, in adversis prudens, in suis impervius, in aliorum vero deprehendendis consiliis, peritissimus. Magno [orig: Magnô] suo [orig: suô] malo [orig: malô] experti sunt Hispan; sed cum omnia sibi, ubi de perdendo eiusmodi hoste agitur, licita esse arbitrarentur, maximis in discriminibus versatus, iisque tandem obrutus est Princeps Auriacus. Primo enim a Trapezitae cuiusdam, cui nihil fortunarum suarum supererat, quemque Iohannem Austriacum veneno [orig: venenô] interemisse suspicabantur, servo, nomine Iauragnii, sclopeti glande, domi suae, mensa [orig: mensâ] exeundo, vulneratus est, 18. Mart. 1582. Ex epistolis Hispanico [orig: Hispanicô] idiomate conscriptis, et in eius sacculo inventis, innotuit hic Sicarius. Princeps ex illo vulnere convaluit quidem: sed quidam Hispanorum Emissarius, cui nomen Baltazard Gerardus, ex Burgundiae Comitatu oriundus, eum domi eius Delphis 10. Iulii 1584. alia [orig: aliâ] sclopeti glande, mactavit. Hic Princeps quater matrimonium inierat. Primo enim Annam Comitem Burennensem duxit uxorem, ex qua [orig: quâ] Philippum-Wilelmum, et Mariam Comiti Hohenlotensi nuptam, suscepit. Secundo Annam, Mauricii Electoris Saxonensis filiam, quae ei Mauricium Naslovium, de quo postea: Annam Wilelmi-Ludovici Comitis Naslovii, uxorem, et Emiliam anno [orig: annô] 1597. Emanueli II. Lusitaniae Principi, Indiarumque Proregi, nuptam. Tertiam uxorem 10. Iunii 1574. duxit hic Princeps Carlottam Borboniam, Ludovici Borbonii II. Montispenserii etc. Ducis, et Iaquelinae Longwicensis, filiam. Ex ea sex filias procreavit; Ludovicam Iuliam Nassoviam, Frederici huius nominis IV. Principis Rheno-Palatini, Imperiique Electoris, uxorem, 15. Mart. 1644. defunctam: Elizabetham Henrici Turriensis, Bullonii Ducis, et Sedani Principis, Franciae Marescalli, uxorem mense Septemb. 1642. mortuam; Catharinam Belgicam, Philippo Ludovico huius nominis II. Hanoviensi Comiti, nuptam; Carlottam Brabantinam, Claudii Domini Tremolliensis, et Ducis Tharcensis, uxorem; Carlottam Flandrinam, Sanctae Crucis, Pictavii Abbatissam, 10. April. 1640. vita [orig: vitâ] functam; et Emiliam Nassoviam, Frederici - Casimiri Comitis Rheno - Palatini apud Landsbergum, uxorem. Quartum connubium Wilelmus IX. cum Ludovica [orig: Ludovicâ] Coligniacensi, Gaspardi Coligniacensis, in Francia Rei maritimae Praefecti, et Carlottae Lavallensis, primae uxoris filia [orig: filiâ] iniit. Ex ea Henricum-Fredericum Nassovium, Principem Auriacum, de quo, postquam de Fratribus eius dixero, verba faciam; et Renatam quae Rupellae nullo unquam connubio iuncta, obiit. Philippus-Wilelmus Naslovius, Princeps Auriacus, penes Hispanos erat, moriente Patre, unde non nisi multo post rediit. Anno [orig: Annô] 1606. Eleonoram Borboniam, Henrici Borbonii, huius nominis primi, Principis Condetensis, et Carlottae Catharinae Tremolliensis, primae eius uxoris, filiam, uxorem duxit, quae, Principe Auriaco [orig: Auriacô] iam absque prole, 20. Februar. 1618. defuncto [orig: defunctô], in Castello Muretensi 20. Ianuarii 1619. obiit. Mauritius Nassovius, post obitum Fratris, Patre eius occiso [orig: occisô], Princeps Auriacus fuit. Ei 18. annis tantum nato anno 1584. Administrationem Hollandiae Zelandiae, Ultraiecti, cum rei maritimae Praefectura, detulerunt; conceptamque eius prudentiae et fortitudinis existimationem optime tuitus est. Oppida omnia quae penes Hispanos in Hollandida erant, expugnavit. Scapha [orig: Scaphâ] turfis, 60. milites obtegentibus, onusta [orig: onustâ], Bredam invasit: itaque feliciter se gessit, ut brevi tempore Frisiam totam, Groninganum Dominium, transisulaniam, Neomagum, Gueldriamque recuperaverit: Hulstum, Sanct-Andreanum propugnaculum etc. subiecit: et, mirante tota [orig: totâ] Europa [orig: Europâ], septem Provinciae, sub eius Administratione una [orig: unâ] foedus et societatem inierunt. Exinde Slusam, Gravitam, aliaque oppida, per celeberrimam Ostendae, anno [orig: annô] 1604. obsidionem, expugnavit. Anno [orig: Annô] 1609. Inducias Hispani et Ordines in XII. annos, Antverpiae 14. Aprilis eiusdent anni promulgatas pepigerunt. Bellum anno [orig: annô] 1621. reparatum est. Marchio Spinola copiis Hispanis Praefectus anno [orig: annô] 1625. Bredam occupavit. Princeps Mauricius, qui eodem [orig: eôdem] tempore Arcis Antverpianae invasionem meditatus fuerat, tanto [orig: tantô] maerore ob irritam spem captus est, ut anno [orig: annô] aetatis 58. Hagae 23. April. 1625. nullo [orig: nullô] matrimonio [orig: matrimoniô] illigatus obierit. Ei Fredericus-Henricus Naslovius Frater

eius, in Principatu Auriaco et Rei publicae Dignitatibus successit, et partam a Patre et Fratre existimationem optime conservavit. Grollam anno [orig: annô] 1627. Silvam Ducis a Principe Mauricio [orig: Mauriciô] frustra tentatam anno [orig: annô] 1629. expugnavit. Dein Bergam, Venloovium, Ruremundam, Traiectum ad Mosam, et anno [orig: annô] 1637. Bredam occupavit. Multa alia, paucis desideratis militibus, bello [orig: bellô] paravit, tantaque [orig: tantâque] cura [orig: curâ] suas fovit copias, ut inde militum Parens dictus sit. Hagae 14. Mart. 1647. obiit. Emiliam Solmensem uxorem duxerat, ex qua sequentem Wilelmum II. suscepit, ut et Ludovicam Henriettam Nasloviam, Mense Maio 1646. nuptam Friderico-Wilelmo, Electori Brandenburgico, 9. Maii 1688. defuncto, illa [orig: illâ] autem 15. Iunii 1667. Albertinam Nasloviam, anno [orig: annô] 1648. Wilelmo-Frederico Principi Naslovio, Consobrino suo, Frisiae Administratori, nuptam; Henriettam anno [orig: annô] 1659. Iohanni Georgio Principi Anhaltino Dessavo, collocatam; et Mariam Nasloviam, Defuncto Duci Simmerennensi ex familia [orig: familiâ] Palatina [orig: Palatinâ] coniugatam, Mense Martio 1688. vita [orig: vitâ] functam. Wilelmus Nassovius nomine X. Princeps Auriacus, Patris Dignitatibus 23. Ianuar. 1648. successit; quo [orig: quô] anno [orig: annô] cum Hispanis pacem Monasterii Ordines Foederati pepigerunt. Exeunte Mense Octobr. Anno [orig: Annô] 1650. Princeps Auriacus ex Gueldriae Ordinibus Hagam reversus, morbo laboravit, ibique 6. Novemb. eiusdem anni, anno [orig: annô] aetatis XXIV. obiit. Henriettam Mariam Anglicam, Caroli huius nominis I. Magnae Britanniae Regis, et Henriettae Mariae Gallicae Filiam, uxorem duxerat. Octo diebus ab eius obitu, 14. nempe Novembris anno [orig: annô] 1650. Domina Princeps Auriaca, eius Vidua sequentem Wilelmum Henricum Principem peperit; obiitque 3. Ianuar. 1661. Londini, quo Regia eius Celsitudo Carolum II. Magnae Britanniae Regem, fratrem suum invisum, et cum illo de fausta eius in Regna restitutione gratulabunda, se contulerat. Wilelmus-Henricus Nassovius huius nominis XI. Princeps Auriacus, Patris, et Avorum omnibus Dignitatibus anno 1672. successit, uxoremque Mariam Anglicam, Patruelem; vel Amitinam suam, filiam prioris Ducis Eboracensis matrimonii, Carolique II. neptim, duxit. Wilelmus Henricus se prudentia [orig: prudentiâ] et fortitudine in ultimis bellis anni 1672. clarum et illustrem praestitit, Remque publicam animi celsitate et magnitudine, quae ipsi gloriam immortalem pepererunt, ab interitu eripuit et vindicavit. Ulterius processit hic Heros. Sexcentis navigiis mare Mense Novemb. 1688. traiecit, et infinitis defunctus periculis, ut Magnam Britanniam ex eo, quo [orig: quô] premebatur, pondere eriperet. Consilium tandem fauste, feliciter et prospere successit, eique praemium Triplex Diadema conciliavit. In Templo Westmonasteriensi 21. April. 1689. Londini, cum Maria Regina ipsius uxore, post Iacobi II. in Galliam secessum, sacrata et coronata fuit Eius Maiestas; eademque die eorum Maiestates Edimburgi Scotiae Metropoli sub nominibus Wilelmi III. et Mariae II. Rex et Regina denuntiatae sunt. Paulo post Rex Iacobus, cui Gallia opem ferebat in Hiberniam appulsus, exercitum circiter 60000. militum, cum Hibernorum tum Gallorum conscripsit, quo se saltem in hoc Regno tueretur. Verum Rex Wilelmus, quanti sit Hostis consiliis mature occurrere gnarus, Praefecto [orig: Praefectô] Duce Schombergo [orig: Schombergô], exiguum exercitum in Hiberniam qui Iacobo Regi obsisteret transmisit, donec ipse illuc, exeunte Iunio [orig: Iuniô], anno [orig: annô] 1690. se conferret. Statim atque exercitum omnibus rebus instruxisset, hosti obviam ivit, quem quum amne et tormentis communitum conspexisset, in mediis aqua [orig: aquâ] et tormentis fluvium traiecit, Regemque Iacobum iterum in Galliam, inexpectato [orig: inexpectatô] certaminis eventu, se recipere compulit, eiusque exercitum fugavit. Quum deinde se Dublini, Regni primariae urbis, Regem denuntiari curasset [orig: curâsset], exercitus [orig: exercitûs] partem quibusdam Praefectis, qui Rebelles reliquos subicerent, commisit: Quumque iterato in Angliam traiecisset, Regni Ordinibus convocatis, ingentem nummorum vim confecit, quo Rei publicae necessitatibus occurreret, nihilque factiosos et seditiosos moratus, in Hollandiam transfretavit, ut ibi cum Foederatis Ordinibus, ceterisque Sociis de Rebus Bellicis ageret. Navem itaque, nulla [orig: nullâ] asperae tempestatis habita [orig: habitâ] ratione, conscendit, magnisque, per septem dies transitus [orig: transitûs] sui, in discriminibus versatus, tandem 31. Ianuarii 1691. Hollandiam attigit, et Tormentorum fragore, Campanarumque sonitu Hagam pervenit. Nulla tunc laetitiae signa nec in Rei publicae Primoribus, nec in populo desiderata sunt. Tantus forsan, reverso [orig: reversô] in Patriam victore, plebis concursus nusquam factus est, quantus Hagae, ob Wilelmum Regem, per sex hebdomadas visus est. Non solum enim eo [orig: eô], ex istius Regionis locis omnibus, infinita virorum mulierumque multitudo conveniebat, sed etiam illuc numerosissima confluxit Principum exterorum Corona; quos inter eminebant Bavariae et Brandemburgi Electores, Hassia-Cassellanus Landgravus, Zelliensis, Wolfembutelliensis, Wirtembergensis, Curlandus, et Saxo-Eyssenachus Duces; Marchio Gastanaga Belgii Regii Prorex, Commerciensis Princeps, Copiis Imperialibus Praefectus, Principes Waldeckensis, Nasso Sarbruckensis, et Nasso-Frisius in exercitibus Foederati Belgii Ordinum, Castrorum Tribuni, nec omissis haud contemnendae sortis viris mulieribusque innumeris. Ibi quoque Caesaris, Hispaniarum, et Daniae Legati, cum extraordinariis Moguntiae, Coloniae Agrippinae, Augustae Trevirorum, Saxiae, Palatini, Holsteini-Gottorpi, Sabaudiae, Principisque Leodiensis, Nuntiis, aderant. MONITUM. Cum in huiusce Dictionarii superioribus Editionibus, multa sub nominibus Arelatis, Bauxii, Chalonii, Delphinatus [orig: Delphinatûs], Arausionis, et Provinciae irrepserint vitia, sequensque Commentarius, quo [orig: quô] omnia restaurantur, non nisi post magnam huiusce Dictionarii partem typis excusam venerit, ad eum attendere iubetur Lector, nec ea quae supra, in haec sex capita dicta sunt, morari, utpote quae plane Historiae veritati adversentur, fidemque omnino iis quae modo de Arausione in praesenti Editione, sequentique Commentario diximus adhibere.

Quidam supra, sub nomine Bauxio, lapsus et errores, haud sine emendatione praetermittendi, obrepserunt. Primo, Ditionem Bauxensem, Agrosque etiamnum hodie Bauxenses dictos, olim sub nomine Principatus [orig: Principatûs], vel Comitatus [orig: Comitatûs] innotuisse, eurumque Dominos, Principes, vel Comites dictos fuisse, ut plurimi veteres Historici testantur: Hoc [orig: Hôc] eos Titulo [orig: Titulô] Caesares Conradus II. Fredericus I. et II. in aureis Diplomatibus suis, annis 1146. 1173. 1178. et 1214. ut et Pacta inter eos et Provinciales Comites, annis 1150. 1177. et 1257. condecoarunt [orig: condecoârunt]. Agri Bauxenses numero 77. non vero, ut supra dictum est 69. erant, sub quorum Ditione Oppidum Aquae-Sextiae, Insulae Martiguae, Bargus-Novus Arelatensis, Trinquetalium aliaque Praedia capiebantur, quae sub magnis muneribus, ex lege obsequii et functionis clientelaris a Provinciae Comitibus iuxta pactionem anno [orig: annô] 1150 et mediante Caesare Friderico [orig: Fridericô] II. ab omni dominatione libera, Principes Bauxienses possidebant. Secundo, Massiliensem Vicencomitatum, quem Bertrandus Bauxiensis Hugonis filius, Episcopo et Oppido 84000. nummis Regiis coronatis vendidit, eorum quoque patrimonio subiectum fuiise. Hic idem Bertrandus omnia alia paterna bona sua, Legatis, Donationibusque immodicis, suo [orig: suô], ultima [orig: ultimâ] Iulii de anno [orig: annô] 1170. testamento [orig: testamentô], exhausit, magno [orig: magnô] substitutionis gradualis damno [orig: damnô], quae in Patris eius Hugonis. in gratiam alius [orig: aliûs] Bertrandi eius fratris, Prmcipis Auriaci, posterorumque, Testamento continetur: quod in causa fuit cur Caesar Fredericus I. has alienationes, Bertrandique Testamentum, causa [orig: causâ] ab utrisque adversariis dicta [orig: dictâ], suis, mense Augusto [orig: Augustô] 1178. aureis Diplomatibus, infirmaverit. Tertio, Regnum Arelatense, a Caesare Frederico II. Diplomate 13. Ianuar. 1214. alia [orig: aliâ] etiam 29. Septemb. seq. Bulla [orig: Bullâ], confirmato [orig: confirmatô], Wilelmo V. Principi Auriaco, Bertrandi I. filio, dono datum fuisse. Verum igitur non est, illud Raymundum Wilelmi nepotem, Carolo I. Provinciae Comiti, D. Ludovici Regis Galliae fratri, anno 1257. cessisse; cum constet hunc Comitem eo quod id sib iuris comparasset [orig: comparâsset], Raumundum adegisse, ut sibi pro illo Regno, tamquam Imperii Cliente et Beneficiario, fidem et sacramentum praestaret. Quod tamen cum Actis 10. Septemb. 1257. non convenit, quibus omnia Iura, et Praerogativae, cum Imperiales, tum aliae, Principi Auriaco, quieta et tuta praestantur. Quarto, dilucide etiam evincitur, Raymundum Bauxiensem, eiusque Stephanettem uxorem, Gilberti Comitis filiam unicam, sibi, eiusdem Gilberti proprii eius Domini obitu, Provinciam totam legitimo [orig: legitimô] iure, eorumque Conrardi Caesaris in illam, 11. Augusti 1146. intro ductione, comparasse [orig: comparâsse]. Eius revera [orig: reverâ] ab illis possessio in controversiam paulo post vocata est, a Raymundo Berengario II. Iunicre cognominato, quem Barcinonis Comes, Rex Arragoniae Patruus, vel Avunculus eius tuebatur, qui Provinciam, vi substitutionis agnaticae, quae Testamento veteris Comitis Raymundi Berengarii, Dulcaeque Gilberti utriusque parentis continebatur, sibi partam esse asserebat. Haec controversia Pactione 1. Septemb. 1150. Raymundum Berengarium inter, et Stephanettam tunc temporis viduam expedita est. Huic Stephanettae tres fuerunt filii, qui Pactioni matris suae, illam in ea laesam esse statuentes, assentiri recusarunt [orig: recusârunt], vique armorum Berengarios omni fere Provincia [orig: Provinciâ] spoliarunt [orig: spoliârunt]. Quod Caesaris Frederici II. Rechildis, uxoris Berengarii Iunioris, Patrui vel Avunculi, interventioni ansam dedit: et sic ex eius auctoritate pax anno 1177. acta est. Tandem deficientibus masculis Provincia quatuor, Raymundi Berengarii huius nominis quinti, filiabus obtigit. Sic Principes Auriaci, Stephanettae vicem gerentes, cum illis, aut cum earum posteris Provinciam iure partiri possunt. Hi praeterea Bauxio-Auriaci Principes soli suo [orig: suô] Scutario [orig: Scutariô] et Insignibus, exclusis omnibus aliis Principibus, monetam cudere poterant, qua [orig: quâ] in totius Provinciae commercio uterentur. Eorum quoque erat, armis et vexillis passis in totam Regionem, quae Alpibus, Isera [orig: Iserâ], Rhodano [orig: Rhodanô] et Mari continetur, iuxta Praerogativas sibi annis 1146. 1178. et 1214. concessas, iter facere. Ut quod in articulo de Cabillono supra inserto, quod dictum est ad aequitatem exigatur: iis quae de Clarissima illa Familia dicta sunt addendum; Anno 1237. Iohannem Cabillonensem Hugoni Burgundiae Duci, suum Cabilloni ad Ararim Comitatum, permutatione Harlayensis, Praediorumque ipsi subiectorum, Baronatus [orig: Baronatûs], dedisse. Huic Baronatui 295. Clientes subiciebantur, quos inter Neocomensis Comes, cuius Principes Auriaci, a Stirpe Cabillonensi oriundi, iura servarunt [orig: servârunt] a Rodolpho Romanorum Rege Aprili 1298. Iohanni Cabillonensi huius nominis secundi, de quo modo diximus, filio, concessa, postquam, ipso [orig: ipsô] annuente, Rollinus Neocomensis Comes se iis abdicasset [orig: abdicâsset]. Hoc idem ius Iohannes in Stirpem Hoebergensem transfudit, sibi fide et sacramento [orig: sacramentô], quae praestita sunt, reservatis. Ludovicus autem Neocomensis Comes, ultimus familiae Masculus, Anno [orig: Annô] 1373. relicta [orig: relictâ] filia [orig: filiâ] nomine Elizabetha [orig: Elizabethâ], obiit. Huic filia nata est, cui nomen Frena, Conrardo II. Comiti Friburgensi nupta, ex iis Conrardus III. natus est. Hoc [orig: Hôc] administrante et annuente, Senatus et Populus Neocomensis mense Augusto [orig: Augustô] 1406. decrerunt, ut, si absque filio legitimo e vivis excederet, Comitatus ad Principem Auriacum, tunc Iohannem Cabillonensem I. pertineret. Paulo post Conrardo ex Maria Vergiensi uxore sua, filius unicus natus est, Iohannes nuncupatus, qui, ducta [orig: ductâ] Maria [orig: Mariâ] Cabillonensi, Iohannis I. Principis Auriaci filia [orig: filiâ], absque liberis anno [orig: annô] 1458. obiit. Omnia is bona sua Rodolpho, Hoebergensi Marchioni, consobrino suo, Annae Conrardi III. Comitis Friburgensis filiae, marito cuius posteri sua iura in Familiam Longavillaeam transmiserunt, Testamento [orig: Testamentô] legavit. Maria Conrardo viro suo superstes, de omnibus bonis Testamento, in gratiam filii fratris Ludovici Cabillonensis, Principis Auriaci, decrevit, quibus in bonis continebantur iura in Comitatum Neocomensem reversionis, quae eius Pater Iohannes I. illi nuptiali pactione concesserat. Postea de illis Testamento suo anno [orig: annô] 1466. statuit Ludovicus in gratiam posterorum suorum, qui id iuris, quantum penes ipsos fuit, tuiti sunt, quod tandem respectu Auriacae Familiae sensim evanuit, ab eo tempore quo hic Comitatus

in Stirpem Aurelio-Longavillaeam, quam hac in re tuebantur Reges Ludovicus XI. et Carolus VIII. transmissus est. Inde originem duxit odium inter Iohannem II. Principem Auriacum, et Comitem Dunnensem, inclemens, quod odium Carolus VIII. et Anna Britannica eius uxor quodam [orig: quôdam] modo [orig: modô] mense Decemb. 1491. temperarunt [orig: temperârunt], quum iura quae hic Princeps animo sibi asserebar, amice et placide disiudicanda esse, decrevissent. Quod tamen exsecutioni mandatum non est, quia ab una parte, Iohannes anno [orig: annô] 1501. obiit; et ab altera, quod Philibertus filius eius Prmceps Auriacus a partibus Caesaris Caroli V. contra Galliam steterit; vel hoc quoque propter bella, initio [orig: initiô] huius saeculi, civilia, praestitum non fuit. Quomdo hoc ius indecisum superfuit. Priusquam finis imponatur, addamus, Delphinatum legitimo [orig: legitimô] iure ad Beatricem Viennensem Guidonis XIII. filiam unicam, Iohannisque II. neptim, Hugoni Cabillonensi Harlayensi Dominio nuptam, pervenisse. Quod manifesto evincit Chorierium, eiusque sequaces deceptos fuisse, quum Delphmum Guidonem XIII. absque liberis defunctum asseruerunt; vel lubentes ignorarunt [orig: ignorârunt], ut istius Provinciae ius Humberto ultimo tribuerent, eoque [orig: eôque] modo [orig: modô] ius, quo illam Galliae Regno anno [orig: annô] 1341. dono dedit, ratum facerent. Consulro quoque omissum est, Humbertum, Beatricem Amitam suam, Iohannemque filium suum Harlayensem Dominum in Delphinatu detinentem, eos vi adegisse, ut quidquid in Delphinatu possiderent, aeque ac ius hereditarium, sibi cederent, ut duobus Actis Publicis, 10. Februarii 1334. et 20. Ianuarii 1344. evincitur; quod etiam ex Philippi Valesii Galliae Regis, eiusque filii Iohannis Normandiae Ducis mensibus Iunio [orig: Iuniô] et Iulio [orig: Iuliô] 1349. renovatum est, dummodo ipsis aliquot in Delphinatu Baronatus, et quaedam pecuniae summa darentur; quibus Baronatibus nec Beatrix, nec filius eius Iohannes imo nec eorum posteri unquam potiti sunt, neutrique vel minorem istius summae partem receperunt, ut ex plurimis Actis, quae referre taediosum esset, ab anno 1351. ad annum 1436. Ex quibus, Principes Auriaci ius antiquum suum sibi vindicare possunt. Plin l. 3. c. 4. Pomp. Mela l. 2. Paradinus, Belleforest Thuanus, Marca, Bessus, Mezerayus et c. Iosephus et Gasparus Pisani, Historia et Praerogativa Auriaca, Catellus Historia Tholozana et Linguadoc. Duchesneius, Nostradamus, Bouchaeus, Ruffiius, et Bonisius Hist. Provinc. Chorierus Historia [orig: Historiâ] Delphinatus [orig: Delphinatûs], Louvetus in splendore Galliae, Cassanus et Puteanus Iurium Gallicorum in Disquisitione, Sincerus Itiner. Gall. Sta Marthan Hist. General. Galliae, et Gallia Christiana, Lomenii Itiner. Molinaeus et Bellius in suis consiliis, Maurierius insuis Commentariis etc.

ARAVUS fluv. Galliae Belgicae per Lotharingiam in Mosellam influens, de quo solus Ausonius ex veteribus agit, in sua Mosellana. v. 367.

Naviger undisona dudum me mollis Aravus
Torta [orig: Tortâ] veste vocat. --- ---

Ubi tamen aliae editiones habent, mole Saravus. Et melius Saravus habent; Sar, qui cadit in Mosellam paulo supra Treverim. Baudrand.

ARAXA [1] Noachi filia, Britonis mater, qui originem, et nomen dedit Britonibus, uti fabulatur Gildas.

ARAXAJUS fluv. Americae meridional. in Brasilia et Praefectura Paraibae. Cadit in fluv. Mongaguabam.

ARAXATES apud Ammianum fluv. Sogdianae; forte *o\rca/nths2 est, quem Arrianus l. 3. extr. Tanaim appellatum a Macedonibus narrat, auctore Aristobulo [orig: Aristobulô]. Vide Salmas. ad Solin. p. 791. et infra Tanais.

ARAXES [2] Persis Arass, fluv. notissimus et ingens Armeniae maioris, illam a Media Atropatia separans, et in mare Hyrcanum influens. Baudrandus habet: Artaxatam rigat, et in mare Caspium se exonerat, inter ostia Cyri et Cambisis fluv. Lucan. l. 1. v. 19.

Ubi allusum volunt ad historiam Alexandri, qui, cum vellet transgredi amnem hunc, ponte fabricato [orig: fabricatô], inundans aqua pontem diruit. Isidor. l. 13. c. 21. Postea vero Augustus firmiore ponte illum ligavit, ut ait Servius. Itaque hoc vates ad Augusti gloriam. Servianum hoc firmat Statius, l. 1. Silv. 4. v. 79.

Alii aiunt, respectum ad historiam Xerxis, qui conatus est hunc fluv. pontibus conscendere. Ad easdem historias Sidonius Panegyr. Anthem. Augusto:

Ab eodem 4 Consul. Hon. impacatus dicitur. Stat. l. 5. Silv. 2. v. 141. dat ei feritatem et exsultantiam, cum ait;

Haec omnia non abeunt ab etymo huius fluv. quod dictum ait Eustath. *)ek tou= a)ra/ssein th=| o)cu/thti tou= r(eu/matos2. Magnam autem hic fluv.

Geographiae obscuritatem attulit, dum diversis adeo locis describitur. Aliqui ex Tauro, vel Caucaso, Herodot. l. 6. ex montibus Matianis, qui sunt in Media; Aristoteles Meteorologicis, ex Paropaniso profluere scribunt. Hinc apparet, non um fluvio nomen Araxis attributum fuisse. Primus qui illum descripsit, est Herodotus. Verum ille per Araxem manifeste Oxum intelligit, cum Massagetarum faciat terminum. Sed quomodo ex Matianis tum oritur montibus! Debuisset enim dicere, ex Paropaniso, ut Aristoteles. Sane Oxum, ante victorias Alexandri, a Graecis Araxen vocari, nullus dubito, cum ad orientale maris Caspii latus illum describant. Quod vero Mela, l. 3. c. 5. et alii Araxi ascribunt, illud ipsum Polybius Oxo tribuit. Dionysius quoque Alexandrinus Araxen Massagetarum facit terminum, sed perperam ob Oxo distinguit. Iam vero quod Herodotus scribit, Araxen 40. ostia, sive potius entropa\s2 habere, illud nescio an cuiquam fluvio in Caspium exeunti; possit ascribi, praeterquam Volgae vel Rha fluvio. Quod etiam Aristoteles ait, Tanain profluere ex Araxe, et hoc quoque verum esse non potest, nisi per Araxen fluv. Rha sive Volgam intelligamus. Hoc [orig: Hôc] enim posito [orig: positô], iam commodam verba Aristotelis interpretationem admittunt, nempe, ut ea capiamus de fossa illa, quae hodie quoque comparet illic, ubi Volga Tanai proximus est, quaeque utrumque hoc flumen committit. Nescio quid Barbari fossae adcolae de hac narrent, interim non dubito, quin antiquissimus sit canalis iste, ac is ipse, ut puto, cuius meminit aliquoties Herodotus, addens a servis Scitharum esse effossam. Is. Voss. in melae loc. cit. Vide porro de fluvio hoc Plin. l. 6. c. 9. Strab. l. 8.

ARAXES [3] aliis Savoras, fluv. Mesopotamiae, in Euphratem se exonerat. 80. milliar. infra Thapsacum.

ARBA vel SCARBONA, insula et civitas Episcopalis Illyrici. Ptol. l. 2. c. 17. Plin. l. 3. c. 21. Vide Arbe.

ARBACES Medorum Rex primus, qui una cum Belocho Babyloniae Praefecto, facta [orig: factâ] coniuratione bellum adversus Sardanapalum inter feminas deprehensum, fecerunt, eumque vicerunt. Regnavit ann. 28. Arbactus Iustino l. 1. c. 3. dicitur, Orosio Arbatus. Velleio l. 1. c. 6. mendose Pharnaces pro Arvaces. Habuit successores 9. sub quibus Monarchia Medorum stetit ann. 317. Vide Petav. Part. 2. l. 2. c. 17. Ration. Tempor. Nic. Lloydius. Haec ex Cresia, Castor vero in suo Canone Ninum facit Sardanapali successorem. Arbacem Diodorus. Nini cives in pagos distribuisse, urbem solo [orig: solô] aequavisse, multa argenti aurique talenta in Ecbatana Medorum regiam transtulisse, et sic Assyriorum Imperium subversum fuisse, tradit, l. 2. quae quidem a veritate prorsus aliena, et cum S. Literis repugnantia sunt. Eo [orig: Eô] enim tempore Assyriaci nominis adhuc nulla, in Hebraeorum historia memoria exstat: Ninus urbs a Phraorte Medio demum tentata, a Cyaxare vero capta est: nec Ecbatana tum fuere [orig: fuêre], utpote post 200. annos a Deioce saltem condita. Quemadmodum et in Arbacis Successorum serie Ctesiana plurima annotantur incerta. Unde Medorum epocham a Deioce mavult arcessere, Ioh. Marshamus Canone Chron. Sec. XVII. quem vide.

ARBE seu ARBA, Insul. est in Dalmatia et ora sinus Flanatici, Venetis paret. I. Lucius.

ARBEA vel ARBA, Iudaeae civitas, quae et Hebron, et Mamre, Gen. c. 23. v. 2. Sic dicta, ut volunt, quia illic tres Patriarchae sepulti fuerunt, et quartus Adam.

ARBEIA vulgo JERBEI, seu JERBY, oppid. olim Albionis, nunc Angliae pagus, in Cumbria.

ARBELA [1] plural. numeri Persiae civitas, ad Lycum fluv. ab Arbelo Athmonei filio dicta. Steph. Mallem ego cum doctissimo Gregorio nostrate ab [gap: Hebrew word(s)] Irbel derivare, h. e. Belli civitate, qui proculdubio urbem istam fundavit. Hic [orig: Hîc] ab Alexandro ac Dario, ob Orbis imperium, pugnabatur, Qu. Curtio [orig: Curtiô] teste. l. 5. c. 1. Arrianus autem l. 6. apud Gaugamela, pugnam istam statuit, quocum consentit Plut. *thn de\ mega/lhn ma/xhn pro\s2 *darei=on, ou)k e)n *)arbh/lois2, w(/per oi( polloi\ gra/fousin, a)ll' en *gaugamh/lois2 gene/sqei sune/pese Nunc vix rudera supersunt. Regio Arbelitis, Plin. l. 16. c. 13. longitud. 89. 00. latitud. 35. 52.

ARBELA [2] perantiqua Siciliae urbs, Graecis h( *)arbe/lh seu *)arbe/lai. Steph. *)arbe/lh, po/lis2 *sikeli/as2. Suidas. *)arbe/lai po/lisma *sikeliko/n. Corrupte apud Sil. l. 14. v. 272. Arabeia dicitur. Cives eius stolidi erant et abiecti, ut proverbio sint, teste Stephano [orig: Stephanô]. Dicebatur enim: Quid non fies Arbelas profectus? Nic. Lloydius.

ARBELLA terminus Iudaeae, ortum Solis aspiciens. Hieronym. in Locis Hebraicis. Est usque hodie, inquir, vicus Arbel trans Iordanem, in finibus Pellae civitatis Palaestinae. Est alius hoc [orig: hôc] vocabulo [orig: vocabulô] in campo praegrandi, distans ab oppido Legionis 9. mill. pass. Strabo l. 16.

ARBELUS hominum primus, qui pro Deo habitus fuit, et Iuppiter cognominatus, filius Nimrod. Cyrillus l. 3. contra Iulianum.

ARBETIO Consul Roman. Mavortii Lolliani collega, uxoris literis, quas inconsideratius illa scripsit, in suspicionem affectati Imperii ductus, interficitur sub Constantino. Am. Marcellin. l. 15. c. 8.

ARBII seu ARBIES, seu ARBITAE, populi Indis finitimi, non procul ab Arianis, et Gedrosiis: ita dicti ab Arbi vicino fluv. Plin. l. 6. c. 23. Strabo. Steph.

ARBIS Gedrosiae fluv. Indorum ab occasu terminus. Strab. Plin. l. 7. c. 2. l. 9. c. 3. Artabium Ammiano, Araphius Ptolemaeo,

Berbero hodie Nigro vocatur. Aliis urbs est, a quibusdam Bilber dicta. Unde

ARBITRIUM vide infra Compromissum, Diaetetae, Laudum: uti de Arbitri et Iudicis discrimine, haud protrita, apud Iac. Ouzelium Animadversion. ad Minucium Fel. p. 23.

ARBIUS mons Cretae, et montis incola similiter. Ab hoc monte Iuppiter Arbius cognominatus est, quod ibi sit educatus. Steph.

ARBOCALA urbs, quam Hannibal adversus Romanos proficiscens cepit. Plut. in Hannibale.

ARBOGASTUS a Theodosio Imperatore in Gallias, contra Victorem, Maximi fil. missus, illo [orig: illô] occiso [orig: occisô], Dux exercituum factus est. Postmodum Valentiniani Imperatoris favore abusus, Sunnonem et Marcomirum, Gallorum Principes bello [orig: bellô] persecutus est, sed infelici successu. Hinc cum gratia [orig: gratiâ] excidisset, praevenire Imperatorem ratorem constituit, qui etiam paulo post in lectulo suo, Viennae Delphinatum, strangulatus inventus est, ipsis vigiliis Pentecostes, Quo [orig: Quô] sublato [orig: sublatô], cum parricida Eugenium ad Imperium evexisset, mox a Theodosio victum, rebus desperatis, sui ipsius carnifex evasit. A. C. 394. Zosim. l. 4. et 7. Socr. l. 5. c. 14. et 24. Epiph. de pond. et mens. Procop. l. 1. p. Diac. Pacatus, in Paneg. Theodosii, Gregor. Turonens. l. 2. c. 9.

ARBOGIA vulgo ARBO, ad fluv. cognominem urbs Sueciae, in Vestmannia provinc. Suecis Arbogen. Paucis constat incolis, et sita est in confinio Sudermanniae, 5. leuc. ab Arosia, in Occasum et 4. ab Orebroa, in Ortum.

ARBOR inter Numina Idololatrarum. Cuiusmodi cultum antiquissimum fuisse, arguit Iudaica superstitio, a Cananaeis veterib. hausta et ad gentes postmodum alias illata. Hinc Hoseae c. 4. v. 13. Super capita montium sacrificabant et super colles, accendebant thymiama, subtus quercum et populum et terebinthum, quia mana erat umbra eius. Et de quercu pariter Ezechiel, c. 6. v. 13. Cum fuerint interfecti vestri, in medio idolorum vestrorum, in circuitu ararum vestrarum, in omni colle excelso --- subtus omne lignum nemorosum et subtus universam quercum frondosam, locum ubi accenderunt tura redolentia universis idolis suis. Initia tamen huius rei sancta fuerunt. Angelo enim Domini, seu potius ipsi Domino, offert sacrum sub quercu Gedeon, Iudic. c. 6. v. 19. Et Gen. c. 21. v. 33. Abraham plantabat arbores et praedicabat ibi. Postmodum vero usus abusu contaminatus est, uti vidimus, et insuper apud Ieremiam legere est c. 17, v. 2. Lege hinc divina [orig: divinâ] vetitae sunt arbores plantari iuxta Altaria, Deuter. c. 16. v. 21. Non plantabis lucum et omnem arborem iuxta altare Domini Dei tui. Contra quam tamen Iudaei adeo turpiter insanierunt, ut etiam eversa [orig: eversâ] Republ. furorem hunc furere non desierint. Ita Iuvenalis capiendus Sat. 6. v. 543.

Arcanam Iudaea tremens mendicat in aurem,
Interpres legum Solymarum, et magna Sacerdos
Arboris, ac summi fida internuntia caeli.

Quem locum parum erudite vetus aliique Interpretes acceperunt. Tot enim Iudaica in eo sunt mysteria, quot fere verba, etc. De aliis gentibus, vide Plin. l. 12. v. 1. Tacitum German. Max. Tyrium, et hic [orig: hîc] passim. Colebant vero unam saepe Arborem, qualis illa platanus Theocriti et quercus Druidarum. Ad quas hostias humanas, quae plerumque alienigenae, immolabant. Imo hodieque in Asiana Sarmatia, Arbores coli itidem apud alios penitioris Barbariae populos, pro comperto habetur, Freinshemius Not. ad Curtium l. 8. c. 9. Sed et Numina culta dedicatis Arboribus, quibus suspensa ornamenta omnium rerum, quae grata cuique credebat superstitio, notum: Sic Cereri sacra erat Laurus, uti habet Claudian. de Raptu Proserp. l. 3. v. 73.

--- --- luco [orig: lucô] dilectior omni
Laurus, virgineos olim quae fronde pudica [orig: pudicâ]
Umbrabat thalamos

Eidem Quercus, ornata vittis, tabellis, sertis; apud Ovid. l. 8. Met. v. 742.

--- --- Lucos ferro [orig: ferrô] temerare vetustos.
Stabat in his ingens aenimoso [orig: aenimosô] robore quercus
Una nemus: Vittae mediam, memoresque tabellae,
Sertaque cingebant voti monumenta potentis.

ut alia omittam. Vide C. Barthium ad Stat. l. 2. et 9. et hic [orig: hîc] passim, inprimis in voce Excelsa, item Lucus, nec non Paeusata arbor ac Sacrivae Arbores; uti de Arborum primitiis, voce Primitiae. Adde quae de Veter. Tropaeis Tumulisque item de more recentes natos infantes, nominaque eorum Arboribus appendendi, inscribendique dicemus lemmate, Virgae Natalitiae; de alio Aegypti Regum priscorum, quandoque ignem quandoque Arborem aut redolentia unguenta maiestati conciliandae, super caput gestandi, nbi de Ungendi ritu; de alio Venatorum circa Arboris truncum se circumagendi, cum uros venantur, voce Zubron.

ARBOR Felix in Itinerar. Antonin. German. Arben, vetus oppid. ad lacum Acronium; in quo praesidium Romanum fuisse, tempore Gratiani ex Helvetia in Pannoniam euntis, memorat Ammianus. Liber Notit. in eo Tribunum cohortis Herculiae ex Pannonia fuisse docet. Dictum a maxima soli fertilitate. Arbona Walafrido et Raperto. Arcem habet antiquissimam, D. Galli morte nobilitatam, ut vult Vadianus in Mel. l. 3. Episcopo paret Constantiensi, qui ibi praefectum habet, sic tamen, ut Cives praeterea Ammanum et Senatum legant: qui A. C. 1454. foedere cum Sangallensibus inito [orig: initô], ad ius civitatis illius admissi sunt. Habent et Helvetii aliquid in hoc oppido iuris: eorum enim usibus belli tempore arx praedicta inservit, civesque iisdem militant. In Turgea est provinc. Vide Munster. Stumpf. Chron. l. 5. c. 9. it. B. Rhenanum

ARBOR Finalis apud Siculum Flaccum de Condition. agror. alibique, inter agrorum terminos recensetur, unde ei nomen: Terminales has arbores vocat Imperat. in §. 6. Institut. de Offic. Iud. quae quod incisuris aut notis in trunci cortice incisis notabantur, hinc Notatae quoque dictae sunt eidem Flacco; et Incisae, in Tabulario Vindocin. Chart. 470. A. C. 1091. Notas autem huiusmodi seu incisuras Decurias vocat Papimanus tit. 39. lib. Resp. quod in decussem effictae essent, ut et L. Baiuvar. tit. 11. c. 3. §. 2. L. Wisigoth. l. 8. tit. 6. §. 1. l. 1. tit. 3. §. 3. Theclaturas, L. Longob. l. 1. tit. 26. §. 1. Charta Desiderii Regis in Bullario Casin. Tom. 2. p. 14. Et deinde per ipsa via percurrentes per arbores teclatos habentes literas Omega; etc. Vide infra, in voce Teclatura. Interdum notarum loco [orig: locô], clavi in arborum truncis figebantur, unde illae Clavitatae dictae, apud Gromaticum Arcerianum. An eaedem Signatae appellentur, in L. Salica tit. 29. §. 29. Vide apud Car. du Fresne Glossar et hic [orig: hîc] infra.

ARBOR Metallorum , in Musaeo Kircheriano. Ludit mirifice ars in rerum natura, conterit et ad minima redigit quaevis metalla, quae mira [orig: mirâ] fermentatione feta, ac vitreo vasi inclusa paulatim fermentationis incrementum percipiunt, atque in gratam arborem se hinc inde in vitreo vase dilatantem excrescentemque extendunt. Talis arbor argentea, in Musaeo illo. Vide Georg. de Sepibus in Collegii Rom. S. I. Musaeo, p. 46. ut et infra Metallica planta.

ARBOR Sylva Curtius l. 9. c. 1. Silvae erant (in interioribus Indiae) prope in immensum spatium diffusae, procerisque et in eximiam altitudinem editis arboribus umbrosae, plerique rami instar ingentium stipitum flexi in humum, rursus, qua [orig: quâ] se curvaverant, erigebantur adeo, ut species esset non rami resurgentis, sed arboris ex sua radice generatae. De cuiusmodi arboribus multa et mira reperias, apud Goropium in Indoscythicis p. 485. qui ficum, ex qua Adam decerpserit, exitiale sibi generique humano malum fuisse putat. Iconismus habes apud Car. Clusium, Not. in Garciae Histor. Arom. uti interdum octingentos, aut mille viros, imo terna etiam hominum milia, sub tali arbore latere posse, ex Fabricii Mordentis Salerni relatione narrat. Vide quoque Strabonem l. 15. Plinium l. 7. c. 2. l. 12. c. 5. Theophrastum de Plantis l. 4. c. 5. et infra voce Ficus. Ut vero Indicae istae arbores sua [orig: suâ] sponte rursus tellurem subeunt: sic arte et cura [orig: curâ] effecere [orig: effecêre] Hunni, ut arbustis varie implicantibus frondes tota eorum regio in sepis modum, quam Hagam seu Hegin dixisse infra videbimus, cingeretur, cuius generis apud Curtium quoque l. 6. c. 5. Mardoum munitio occurrit. Atque hi quidem securitatis id causa [orig: causâ] fecerunt. At voluptatis, Valentiae in Hispania horti non tantum citris consiti, sed etiam citreis parietibus virente materia [orig: materiâ] conclusi sunt, ut dubites, hortine sint, an aedes? sunt enim parietes ex truncus citriorum confecti; et tamen frondibus vestiti, ut perspici introrsum nequeat, nedum intrari, Valla Histor. l. 3. quibus ultimis verbis videtur respexisse Caesarem de Bello Gall. l. 2. c. 17. ubi de Nerviis, qui teneris arboribus incisis atque inflexis, crebrisque in latitudinem ramis enatis et rubis sentibusque interiectis effecerunt, ut instar muri hae sepes munimenta praeberent: quo [orig: quô] modo [orig: modô] non intrari, sed ne perspici quidem posset; apud Freinshemium ad Curtium c. 1. dict. l. 9.

ARBOREA Sardiniae urbs Archiepiscopalis in ora occidua, a litore 6 mill. pass. distans, inter Sassarim et Calarim ad merid. 60. mill. pass. circiter; a Bosa 30. in Austrum; aegre ob aeris inclementiam habitata, vulgo Oristagni. Habuit Dominos seu Iudices, uti dicebantur, alias valde notos, cum Insula in Argonum devenit potestatem. Portu gaudet capaci, ad ostia fere fluv. Irisi. Expugnata fuit A. C. 1639. a Gallis, Duce Harcurtio [orig: Harcurtiô]; et ab ipsis l'Oristan vocatur. Vix 45. milliar. distat a Calari. Ei adiacet sinus Arborensis, vulgo Golfo d'Oristagni: et urbs olim Usellis dicta fuit. Quod vide. Longitud. 32. 50. latitud. 38. 08.

ARBORES Frugiferae in hostico non succidendae, ex Lege, Deuter. c. 20. v. 19. velut oliva, palma, pomum. Fructus licite comedebatur; arbore, ut in humanos usus fructum postea itidem ferret, servanda [orig: servandâ]. At si arbor omnino streilis esset, aut sie fructum ferret plerumque nocivum aut inutilem, aut adeo intempestivum seu inopem ut culturae labores neutiquam compensaret, aut arboribus vicinis, agtove, in quo sata est, esset detrimento, aut pretio [orig: pretiô] eximio [orig: eximiô] venundari posset eius materies, ex Maiorum dictae Legis interpretatione, etiam in qualescumque usus bellicos excidere seu radicibus evellere licuit. Neque vero militi solum, in obsidione occupato id prohibitum, sed simile interdictum civibus etram coeteris, ex Maiorum interpretatione, inculcatum: adeo ut nemini in toto Regno Israelitico impune liceret arborem frugiferam caedere, [gap: Hebrew word(s)] ita ut inde corru mperetur aut periret. Idem interdictum ad eos quoque extensum, qui, aquas inhibendo, arbores frugiferas arefacerent aliove [orig: aliôve] modo [orig: modô] infecundas ultro reddreent. Atque ex notissimo hoc apud Ebraeos, in ipsis Iuris sui capitibus, arborum discrimine, ortum forte est quod in Euangelio, de huiusmod arboribus atque eorum fructu, eisque quae bonum non ferrent, succidendis, veluti paroemia cuivis obvia, toties occurrit, etc. Vide Ioh. Seldenum de Iure Natur. et Gent. iuxta Disciplin. Ebraeor. l. 6. c. 15. Simile quid de Aegyptiis, Osiridis cultoribus, legitur apud Plutarchum de Iside, ubi iis interdictum, de/ndron h(/meron a)pollu/nai, arborem hortensem perdere, ait.

ARBORES Fulguritae dictae sunt fulmine percussae. Fulguris enim nomine mdium Latinitatis aevum fulmen indigitavit, imo et antiquior aetas:

In ceremonia inprimis condendorum fulgurum, Fulgura, magis dici solita, quam fulmina, Plinius l. 16. c. 17. tradit. Non autem condebantur, nisi ara [orig: arâ] exstructa [orig: exstructâ], et sacro [orig: sacrô] facto [orig: factô], ut infra dicemus.