December 2004 Ruediger Niehl markup
typed text - structural tagging complete - no semantic tagging - no spell check - orthographical standardization performed
06/2005 Peter Stroebel markup
semi-automatic lemma-correction
05/2006; 06/2008; 06/2010; 12/2010; 02/2011 Antonio Javier Ortiz Cano; Reinhard Gruhl markup
largely revised


image: as0005

JOH. JACOBI HOFMANNI SS. Th. Doct. Profess. Histor. et Graec. Ling. in Academ Basil. LEXICON VNIVERSALE, HISTORIAM SACRAM ET PROFANAM Omnis aevi, omniumque Gentium; CHRONOLOGIAM AD HAEC VSQVE TEMPORA; GEOGRAPHIAM ET VETERIS ET NOVI ORBIS; PRINCIPVM PER OMNES TERRAS FAMILIARVM Ab omni memoria repetitam GENEALOGIAM; Tum MYTHOLOGIAM, RITVS, CAERIMONIAS, Omnemque Veterum Antiquitatem, ex Philologiae fontibus haustam; VIRORVM, INGENIO ATQVE ERVDITIONE CELEBRIVM Enarrationem copiosissimam; Praeterea ANIMALIVM, PLANTARVM, METALLORVM, LAPIDVM, GEMMARVM, Nomina, Naturas, Vires, Explanans. EDITION ABSOLVTISSIMA, Praeter Supplementa, et Additiones, antea seorsum editas, nunc suis locis ac ordini insertas, VBERRIMIS ACCESSIONIBVS, IPSIVS AVCTORIS MANV novissime lucubratis, tertia parte, quam antehac, AVCTIOR, LOCVPLETIOR: INDICIBVS ATQVE CATALOGIS REGVM, PRINCIPVM, POPVLORVM, TEMPORVM, VIRORVM ET FEMINARVM ILLVSTRIVM, ANIMALIVM, PLANTARVM; Tum praecipue NOMINVM, QVIBVS REGIONES, VRBES, MONTES, FLVMINA, etc in omnibus terris, vernacula et vigenti hodie ubique lingua appellantur; Caeterarum denique rerum memorabilium, ACCVRATISSIMIS INSTRVCTA. TOMVS PRIMVS Literas A, B, C, continens. [gap: illustration] LVGDVNI BATAVORVM, Apud JACOB. HACKIVM, CORNEL. BOVTESTEYN, PETR. VANDER AA, et JORD. LVCHTMANS. MDC XCVIII. Cum peculiari Praepott. D. D. Ordinum Hollandiae et West-Frisiae Privilegio.



image: as0006

[gap: praeliminaria]

image: s0308b

ARCHIPIRATA apud varios Scriptores, pro Amiralio seu summo Classis Praefecto. Vide infra Pirata.

ARCHIPONTIFEX et ARCHIPRAESUL pro summo Pontifice, item Archiepiscopo, apud Car. du Fresne Glossar.

ARCHIPOLIS coniurationis in Alexandrum M. Dymno particeps, quam hic, per Nicomachum, Regi aperuit. Curt. l. 6. c. 7.

ARCHIPPE Marsorum oppid. a Marsya, Lydorum Duce, unde Marsiglia dicta conditum, quod lacu Fucino [orig: Fucinô] haustum scribit Plin. l. 3. c. 12.

ARCHIPPOCOMI Stabulo praefecti sunt, Gallis Marescalli, iuxta nonnullos, quod erroneum. Sic Archippocomi Austviae hereditarii Comites sunt ab Harrach, de quibus vide Spenerum Oper. Herald. Part. 2. l. 1. c. 34. At Archippocomi Imperii, German. Reichsstallmeister, ex Schwartzenburgica Familia Comites fuere [orig: fuêre] Leutenbergici, quibus praeterito [orig: praeteritô] saeculo [orig: saeculô] exstinctis, inter Insignia agnatorum Comit. de Schwartzenburg etiamnum occurrit in pede scuti argenteo furca (German. Streugabel) et pecten seu rastrum, minio tincta, dignitatis pristinae nota. Idem ibid. l. 3. c. 34. §. 7.

ARCHIPPUS [1] nomen Regis, quod ab Archippe urbe in Lacum Fucinum dissoluta [orig: dissolutâ], finxit Virg. Aen. l. 7. v. 750.

Quin et Marrubia [orig: Marrubiâ] venit de gente sacerdos,
Fronde super galeam et felici comptus oliva [orig: olivâ]
Archippi Regis missu.

Nam Marrubii circa Fucinum lacum habitabant. An Archippe urbs potius ab illo Archippo Rege vocata? Sic certe videtur. Nam doctissimus ille Poeta sine dubio ex historia nomen illius Regis sumpsit. Nec obstat, quod Archippe a Lydorum Rege Marsya condita dicitur. Eandem enim urbem, ut varia nomina, sic varios posse habere conditores, notum. Vide Salmas. ad Solinum. p. 59.

ARCHIPPUS [2] Archon Athenis, tw=|n dia\ bi/ou, seu perpetuorum, III. successit Acasto, Davide in Israele [orig: Israële] regnante adhuc: praefuit ann. 19. Illum ex cepit Thirsippus. Ioh. Marshamus Canone Chron. ad Sec. XIII.

ARCHIPPUS [3] nomen viri, Colosl. c. 4. v. 17. et Philem. v. 2. Item Philosophus, qui Thebis Scholas habuit, et Pythagorae auditor fuit. Alius Comicus Atheniensis, Olymp. 91. de quo vide Voss. de Poet. Graec. c. 6. p. 39.

ARCHIPRESBYTER [1] Cardinalium, apud Bennonem in Gestis Hiltebrandi p. 40. tituli S. Mariae Maioris nempe, Car. du Fresne Glossar. Romae unaquaeque ex tribus Basilicis Patriarchalibus suum Archipresbyterum Cardinalem haber, quorum vicarii sunt Praelati, quibus iussu Alexandri VII. dimidia pars proventus Canonicalis Archipresbyteri assignata est. In Ritualibus antiquis et Diariis, treshi Archipresbyteri vocantur Priores, quemadmodum etiam tria Ordinum capita in Collegio Cardinalium dicebantur, nimirum. Prior Episcoporum, Prior Diaconorum et Prior Presbyterorum, quos hodie horum ordinum Decanos vocant. Ex his autem Archipresbyteris purpuratis qutliber, extepto [orig: exteptô] Vaticanae Basilicae, in anni sancti, ut aiunt, principio, portas sanctas suorum titulorum aperit; sicut Pontifex portam aedis S. Petri, et Cardinal. Ostiensis portam aedis S. Pauli. Vide Mactum Hierolex.

ARCHIPRESBYTER [2] Franciae, in Ep. Adriani Pontif. apud Flodoardum Histor. Rem. l. 2. c. 17. Fulradus dicitur Abbas S. Dionysii. Car. du Fresne Glossar.

ARCHIPRIOR pro Militiae Templi Praefecto. Hent. Spelmann. in Glossar.

ARCHIPROTOPAPATUS apud Gaufredum Vosiensem, 1. part. c. 65. Primo [orig: Primô] loco [orig: locô] ponatur excelsus ille Iohannes, qui Regnis imperans magnis, humilitatis causa [orig: causâ] Presbyteri sibi nomen aptavit; huius principatus diversarum copias rerum, qualiterve plures ipsi serviunt Reges et de Archiprotopapatu, vel qua de causa pater eius, Quis est ut Deus, dictus est, Epistola Manueli ab eo directa, prodit breviter. Vide Presbyter Iohannes.

ARCHIRGILUM castrum Scotiae Septentrionalis in ora littorali, prope Cathanesiam Urbem Boream versus et in provinc. cognomine.

ARCHISACERDOS apud Fortunatum l. 3. Poem [orig: Poëm]. 11. idem quod Archiepiscopus: alibi, quod Archipresbyter, et Protopapas Dominic. Macer. Hierolex. Vide quoque Spelmann. Glossar. ubi Archisacerdotem Sacerdotum, a Gregorio Nazianz. vocati Athanasius, in Orat. ad Heronem, observat.

ARCHISCHOLARIS apud Auctorem de Discipl. Scholarum, idem forte qui Proscholus, vide ibi.

ARCHISCHOLUS i. e. Magister Scholarum seu Scholasticus, dignitas Ecclesiastica, in Vita Lietberti Episcopi Cameracensis c. 2. et 4. apud Car. du Fresne Glossar.

ARCHISCRINIUS Beslio p. 291. in Charta Guilielmi Ducis Aquitaniae Thesaurarius Ecclesiae, apud Eundem.

ARCHISCRUTINIARIUS officium Monasticum, apud Ughellum Tom. 4. p. 1321. Ibid.

ARCHISENIORES in Vita S. Pharonis c. 72. iidem qui Archigerontes. Vide supra.

ARCHISTERIUM Graece *)arxisth/rion, in Vita S. Antonii c. 53. Ad interius Archisterium, propter asperitatem itineris ire non poterant. Ubi alii Asceterium legunt. Aliquando per synecdochen partis, Sedem Episcopalem denotat, cum sit primariae Ecclesiae in dicecesi mansio, ut colligitur, ex Vita S. Severi Archiepiscopi Ravennae, quae MS. in Biblioth. Vallicellana de Urbe asservatur; Quod uxoratus ad Archisterium Ravennae accesserit: ubi forte intelligitur Pontificis aedes, quaetamquam principalis Praesulis mansio consideratur. Archisterium enim Monasterium, item mansionem, denotat. Vide Macrum in Hierolex.

ARCHISTRATEGUS *a/rxistrathgo\s2, i. e. Princeps militiae; Graecis Michael archangelus dictus est: cuius festivitatem illi


image: s0309a

ad diem 6. Septembr. ex Emanuelis Imperatoris constitutione et Menologio, celebrant. Hinc et vexillum, in quo S. Michaelis effigies, Archistrategon Curopalatae. Vide etiam infra.

S. ARCHISTRATICI Monasterium , in Charta anni 1077. apud Ughellum Italiae sacr. Tom. 7. p. 110. vocatur Monasterium S. Michaeli dicatum, quem principem militiae caelestis vocant Patres, *strathgo\n et *)arxistrathgo\n tw=n au)/+lwn tagma/twn, ut modo vidimus, in voce Archistrategus. Meminit monasterii istiusmodi etiam Ignotus Casin. c. 3. et Luithprandus l. 1. c. 2. Vide quoque Zonaram Tom. 3. Scylitzen, Nicetam in Manuele l. 7. Gregoram, Codinum, alios. Magno [orig: Magnô] nempe cultu veneratos Graecos S. Michaelem fuisse, arguunt prae coeteris vexillum, cuius paulo ante meminimus, quod in praecipuis ceremoniis deferebatur, et crebrae ei dicatae aedes sacrae. Neque minori apud Gallos reverentia [orig: reverentiâ] colitur; quibus pro Regni Angelo tutelari haberi constat, cuiusque festum sollenniter celebratur, ex Caroli M. forte instituto, ait Car. du Fresne Glossar. Vide in voce S. Michael.

ARCHISUBDIACONUS antiquum in Ecclesia Romana officium, cuius saepe meminit Ordo Rom. Archisubdiaconus levat calicem et dat eum Archidiacono erc. idem quod, primus inter Subdiaconos. Macer et Car. du Fresne. in Gloss.

ARCHISYNAGOGUS per convitium dictus Alexander Severus, apud Ael. Lampridium, in Vita eius, c. 28. Volebat videri originem de Romanorum gente trahere, quia eum pudebat Syrum dici: maxime quod quodam tempore festo [orig: festô], ut solent, Antiochenses, Aegyptii, Alexandrini, lacessiverant eum convitiolis, Syrum Archisynagogum eum vocantes et Archiereum. Apud Flav. Vopisc. in Saturnino, c. 8. Iudaeis Archisynagogi quasi proprii attribuuntur, ut Christianis Presbyteri: Iudaeis tamen etiam sui Presbyteri, praeter Archisynagogos et Patriarchas. Cod. Theodos. de Iud. cael. et Sam. l. 13. et l. 14. tit. cod. Vide Samas. ad Histor. Aug. loc. cit.

ARCHITAE Columba, tholo crystallino imminens et horas libero [orig: liberô] volatu indicans, conspicitur in Musaeo Kircheriano Romae; cuius Auctor Architae volantem columbam hoc [orig: hôc] artificio [orig: artificiô] est imitatus: Binis columnis suffultam cupulam, quae extrinsecus in coronae regiae ornatum abit, intrinsecum latus plano [orig: planô] speculo [orig: speculô] circum ferentia [orig: ferentiâ] circulari totum obtegit. In huius itaque seu coronae seu cupulae specularis superficie reconditur machinula rotatilis (quae etiam horologium esse possit, horas in speculo rite dispartitas exhibens) Porro huic machinulae optimi magnetis fragmentum inest, in circumferentia speculi positum. Basis harum columnarum Architectonico [orig: Architectonicô] artificio [orig: artificiô] ita est constituta, ut in basis centro, velut in monte positus, Architas, supra fulcrum aciculare, tenuissimo [orig: tenuissimô] filo [orig: filô] levissimam chartaceam columbam, acu magnete animata [orig: animatâ] ligatam teneat, tanta [orig: tantâ] industria [orig: industriâ], ut acus acumen ex aviculae rostro prominens tanto [orig: tantô] distet spatio [orig: spatiô], ut rostrum non possit speculum absolute contingere, sed tanto [orig: tantô] solum distare spatio [orig: spatiô] a supersicie speculi, quantum susficit, ut chartae foliolum possit inter rostrum et speculi planitiem iuterponi. Quoties igitur ex motu rotatilis machinae Herculeus lapis in circumferentiam circumagitur, tum etiam una secum acum rostro columbae insertam trahit, quae et motu occultae machinae in orbem, nil remorata fugientem amicum, per tholi gyros, pari volatu consectatur nec quiescit prius, quam arcanus motor substiterit. Georg. de Sepibus in Collegii Romani Societat. Iesu Musaeo p. 3. et 10. Vide Arcbytas.

ARCHITECTI Imperii Hamelmanno dicuntur fuisse Comites Oldenburgici, quos per Frisiam hinc inde exstruxisse arces et pontes, ac in dignitatis symbolum, trabes geminas inter Insignia habere, ait: qua de re vide Theodor. Haepmgium de Iure Iusignium Parte 7. c. 6. et Phil. Iac. Spenerum Art. Herald. Parte 2. l. 3. c. 12. ubi de Daniae et Norv. Reg. num. 14.

ARCHITECTON apud Solinum c. 32. ubi de Alexandria Aegypti: Quam metatus Dinocr ates Architecton alterum a conditore in memoria locum detinet: ex Graeco a)rxite/ktwn, melius est quam Architectus, quod Graecum est, sed formatione Latina [orig: Latinâ]. Sic Magistrum Architectonem habemus apud A. Gellium l. 1. c. 13. de Crasso: Is cum in Consulatu obtineret Asiam provinciam et circumsedere oppugnareque Lencas oppidum pararet, scripsit ad Magistrum Architectonem Eleatensium, sociorum amicorumque Populi Romani. Vide Salmas. ad Solin. p. 476. Fuere [orig: Fuêre] autem Architecti semper inter Artifices, quibus aliquam vacationem munerum graviorum conditio tribuit, habiti. Vide l. 6. ff. de iure Immunit. Iidem in Brevi subdito legi 2. Cod. Theodos. de excusationibus Artificum, primi omnium nominantur. Emolumenta illis auxit Aurelianus Imperator apud Vopisc. c. 35. Decrevit etiam emolumenta Architectis et Ministris, Casaubon. ad loc. ubi per ministr os intelligit eos, qui in discipulatum se Architectis tradiderunt, de quibus Constantinus Imperator. l. 1. superioris tituli, Tam ipsos Architectos, quam eorum parentes, ab iis quae versonis iniungi solent, volumus esse immunes, ipsisque qui discent, salarium competens statui. At aliter longe verba Vopisci Salmas. legit, quem vide. Horum artem, Architecturam videl. in tres pattes, Aedisicationem, Gnomonicem et Machinationem dividit Vitruvius, l. 1. c. 3. ut videre est apud Eund. ad Solinum p. 632.

ARCHITIS Venus apud Assyrios culta, ut Macrob. testatur Saturn. l. 1. c. 21. Adonin (inquit) Solem esse non dubitatur, inspectâ [orig: inspecta] religione Assyriorum, apud quos Veneris Architidis, et Adonidis maxima olim veneratio viguit, quam nunc Phoenices tenent. Plerique sulpieantur, hunc locum esse corruptum. Itaque pro Architidis Scaliger in Varronem rescribit Dercetidis, Robettus Cottonus Adargidis, Seldenus Aphacitidis, quomodo Macrobium scripsisse, ausus sum (inquit) fere deierare, Bocharto tamen l. 2. Chanaan, c. 14. recepta lectio frustra sollicitari videtur, cum in loco Aphacis proximo, nempe super Libanum, spatio [orig: spatiô] fere medio [orig: mediô], inter Byblum, et Heliopolim sitam fuisse Arcam urbem ex Ptolemaeo conster. A qua Venus dici potuit Arcitis, vel Architis, addita [orig: additâ] aspiratione, ut sit passim in nominibus peregrinis. Nic. Lloydius.