December 2004 Ruediger Niehl markup
typed text - structural tagging complete - no semantic tagging - no spell check - orthographical standardization performed
06/2005 Peter Stroebel markup
semi-automatic lemma-correction
05/2006; 06/2008; 06/2010; 12/2010; 02/2011 Antonio Javier Ortiz Cano; Reinhard Gruhl markup
largely revised


image: as0005

JOH. JACOBI HOFMANNI SS. Th. Doct. Profess. Histor. et Graec. Ling. in Academ Basil. LEXICON VNIVERSALE, HISTORIAM SACRAM ET PROFANAM Omnis aevi, omniumque Gentium; CHRONOLOGIAM AD HAEC VSQVE TEMPORA; GEOGRAPHIAM ET VETERIS ET NOVI ORBIS; PRINCIPVM PER OMNES TERRAS FAMILIARVM Ab omni memoria repetitam GENEALOGIAM; Tum MYTHOLOGIAM, RITVS, CAERIMONIAS, Omnemque Veterum Antiquitatem, ex Philologiae fontibus haustam; VIRORVM, INGENIO ATQVE ERVDITIONE CELEBRIVM Enarrationem copiosissimam; Praeterea ANIMALIVM, PLANTARVM, METALLORVM, LAPIDVM, GEMMARVM, Nomina, Naturas, Vires, Explanans. EDITION ABSOLVTISSIMA, Praeter Supplementa, et Additiones, antea seorsum editas, nunc suis locis ac ordini insertas, VBERRIMIS ACCESSIONIBVS, IPSIVS AVCTORIS MANV novissime lucubratis, tertia parte, quam antehac, AVCTIOR, LOCVPLETIOR: INDICIBVS ATQVE CATALOGIS REGVM, PRINCIPVM, POPVLORVM, TEMPORVM, VIRORVM ET FEMINARVM ILLVSTRIVM, ANIMALIVM, PLANTARVM; Tum praecipue NOMINVM, QVIBVS REGIONES, VRBES, MONTES, FLVMINA, etc in omnibus terris, vernacula et vigenti hodie ubique lingua appellantur; Caeterarum denique rerum memorabilium, ACCVRATISSIMIS INSTRVCTA. TOMVS PRIMVS Literas A, B, C, continens. [gap: illustration] LVGDVNI BATAVORVM, Apud JACOB. HACKIVM, CORNEL. BOVTESTEYN, PETR. VANDER AA, et JORD. LVCHTMANS. MDC XCVIII. Cum peculiari Praepott. D. D. Ordinum Hollandiae et West-Frisiae Privilegio.



image: as0006

[gap: praeliminaria]

image: s0337a

ARMARIA [3] Imagines Majorum continentia, apud Romanos, in Atrio erant.Quo respexit Val. Max. l. 8. c. 15. ex.. cum ait: Imaginem in cella Iovis Opt. Max. positam habet, quae, quotiescumque funus aliquod Corneliae genti celebrandum est, inde petitur; unique illi instar atrii Capitolium est. In imaginum postea locum irrepserunt exinde (ut conqueritur Plin. l. 35. c. 2.) signa externorum Artificum, aera et marmora, ut etiam notavit in atrio Trimalcionis Petronius. Unde Officinator a statuis, item ab Marmoribus Magister, inter ministerii domestici nomina, vide Laur. Pignorium Comm. de Servis.

ARMARIOLUM in Ecclesia Romana tabernaculum dicitur, in quo hostia conservatur; Dominic. Macer in Hierolexico, habet corpus Christi.

ARMARIUS vide supra Armaria, et infra Praecentor.

ARMASANICAE incolis Armargues, oppid. Volcarum Aremoricorum, in Dioecesi Nemausensi, cuius veteres tabulae mentionem faciunt. Hadr. Vales. in Notit Gall.

ARMATA Venus a Lacedaemoniis culta fuit, de qua Lactantius, l. 1. de falsa relig. c. 20. Cum Messenios obsiderent Lacedaemonii, et illi furtim, deceptis obsessoribus, egressi ad diripiendam Lacedaemonem cucurrissent, a Spartanis mulieribus fusi, fugatique sunt. Cognitis autem hostium insidiis, Lacedaemonii insequebantur. His armatae mulieres obviam longius exierunt, quae, cum maritos suos cernerent parare se ad pugnam, quia putabant Messenios esse, corpora sua nudaverunt: At illi uxoribus cognitis, ex aspectu in libidinem concitati, ut erant armati, permixiti sunt utrique. Propter cuius facti memoriam, aedem et simulacrum Veneri Armatae posuerunt. Ausonius de hac [orig: hāc] re Epigr. 13.

Armatam Venerem vidit Lacedaemone Pallas,
Nunc certemus ait, iudice vel Paride:
Cui Venus, Armatam tu me temeraria temnis?
Quae quo te vici tempore nuda fui.

ARMATI vide infra Armatura.

ARMATORIUM locus ubi arma induebant Factiones, vel earum armamentarium: a)rmatwri/ou tw=n prasi/nwn meminit Credrenus p. 448. Vide Car. du Fresne in Constantinop. Christiana.

ARMATRITES Eusebio Armametres, IX. Assyriorum Rex, regnavit ann. 38. ad voluptates ac delicias conversus, ea quae ad libidinem spectant posteaquam invenisset, multum ampliavit. Berosus. Cassiodor. An idem cum Armamertes?

ARMATURA Recentioribus armotum exercitatio dicitur seu exercitium militare, quo [orig: quō] milites a Campidoctoribus instruebantur in campo. Glossarium Rigaltio laudatum, a)rmatou/ra pri/ma, mele/th prw/th, Amm. Marcellin. l. 14. Multiplex armaturae scientia: Iul. Firmicus; Militares armaturas exercere etc. Quae cuiusmodi fuerint, docet Henr. Valesius ad eundem Ammian. p. 51. et 105. Vide quoque infra in voce Armorum exercitium. Postmodum Armaturae levis armatura, ut funditores et ferentarii, Salmasio: at Car. du Fresne peculiariter milites dicti sunt, qui in principiis legionum erant a deoque ea [orig: ] exercitatione probe imbuti, ut auctor est Vegetius l. 1. c. 13. quo spectat Inscr. CANDIDIAE URBANAE MATERNINUS. PARDUS. ARMATURAE. XXII. MARIT. F. C Imo et milites in Comitatu Imperatoris, quorum duae Scholae recensentur in Notitia Imp. sub dispositione Magistri Officiorum, Armaturae scil. seniores et Armaturae iuniores, quorum Dux Tribunus Armaturarum dicebatur, uti videre est apud Amm. Marcellin. l. 14. 15. et 27. ubi de Mellobaude et Balcobaude. Nec omittenda Pancirolli sententia, qui illos sic appellatos censet, quod gravissimis armis seu potius omni armorum genere, Armatura [orig: Armaturā] quoque, Gall. Armeure, instructi essent, vel certe quod eorum Schola conflata esset ex iis, qui sub Campidoctore armis instituti erant etc. Vide Car. du Fresne Glossar. ubi insuper, varia armorum genera, quibus Franci olim utebantur, ex Inventario Ludovici M. Regis Franciae A. C. 1316. Lectori harum rerum avido, exhibet spectanda. De Armatura seu Armatis Alemannorum, quibus sic dicebantur Milites cataphracti, omnibus armis instructi, Gall. Gens d'armes, ita Chron. Colmar. part. 2. an. 1298. Habuit secum Australes, qui armis ferreis utebantur. Igitur Rex Adolfus contra Ducem Austriae, cum magna multitudine venientem, in occursum currit cum hominum armata multitudine copiosa. Armati reputahantur, qui galeas ferreas in capitibus habebant et wambasia, i. e. tunicam spissam ex lino et stuppa vel veteribus pannis consutam, et desuper camisiam serream, i. e. vestem, ex circulis ferreis contextam, per quae nulla sagitta arcus poterat hominem vulnerare. Ex his armatis centum, inermes mille laedi potuerunt: habebant et multos, qui habebant equos magnos, qui inter equos communes, quasi Bucephalus Alexandri, eminebant. Hi equi cooperti fuerunt coopertoriis ferreis, i. e. veste ex circulis ferreis contexta [orig: contextā]. Assessores eorum habebant loricas ferreas et caligas, manipulos ferreos et in capitibus galeas ferreas splendidas et ornatas et alia multa, quae me taeduit enarrare. E quibus facile percipitur, cur Auctor Anonymus de Expeditione Asiat. Friderici I. Alemannorum gentem ferream in equis ferreis advenire, et Theophylactus Bulgariae Archiepiscop. Ep. 16. ex Meursianis, to\n fragko\n to\n tra/xhlon te/ws2 sidh/reon, Francum collo tenus ferreum: Anna item Comnena Alexiados l. 11. eosdem Francos dia\ tw=n o(/plwn ba/ros2 eu)xeirw/tous2, propter armorum pondus, captu faciles fuisse, scripsetint: apud eundem supra laudatum Glossarti Auctorem.

ARMATUS Consul, collega Basilii, tempore Leonis Imperatoris militiae Basilisci Magister. Huius defectione Basiliscum Zeno devicit. A. C. 477.

ARMAVIARA Armeniae maioris oppid. Ptol. Alias Armauria, inter fontes Euphratis et Lichnitem paludem. Baudrand.

ARMAXA Cappadociae urbs. Antonin.

ARMEDON Cretica insul. ante Salmonium promontor. Plin. l. 4. c. 12.

ARMENA Paphlagoniae vicus Ptol. Steph. Plinio l. 6. c. 2. urbs videtur. Incolae eam, ob frigiditatem loci, muro [orig: murō] cinxere [orig: cinxźre], quasi calidus futurus esset; Unde Armenen muro [orig: murō] cingere, apud finitimos, in


page 337, image: s0337b

proverbium stoliditatis versum est: qui locus Carini nunc dici videtur.

ARMENES Cappadociae Rex.

ARMENIA [1] Major, Turci Turcomaniam et Curdistan vocant, vel potius hodie in 3. has provincias Turcomaniam, Popul et Curdistan dictas divisa est. Persis Thoura; Emnae vel Aremnae dicitur, Zelbecdibes autem nestorianis, contra quos Concilium in Armenia, A. C. 435. (vide infra) celebratum, quique adhuc plus satis ibi numerosi. Regio Asiae notissima, et ingens, ultra Euphratem a Cappadocia et Armenia minore eam separantem, usque ad Mediae limites in ortum extensa, inter Iberiam ad Arctos, et Mesopotamiam ad Meridiem perstricta. Nomen ab Armeo, vel Armenio lasonis comite habere fertur. Populi Armenii. Probabilius etymon vide, apud Bochartum in Phalege p. 22. Nonnullis Armenia dicitur, quasi Aramia ab Aram filio Sem. Aram autem significat elatus, unde Armenii quasi sublimes. Vel a montibus, quibus haec regio cingitur, nam Ar mons est; unde et Ararat, in cuius culmine arca Noahi post diluvium quievit, vocatur. Tota fere subest Turcis. Regio olim percelebris, nunc paucioribus habitatur. Eius Urbes alicuius momenti, Revan, Erzerum ad Euphraten, Van, quae Arthemita quibusdam, Testis, quae dicta Artaxata, Cars, aliae. Nic. Lloydius.

ARMENIA [2] Minor, hodie Anaduole, teste Nigro [orig: Nigrō], et alicubi Pegian, teste Castaldo [orig: Castaldō], Bozoc, Morerio [orig: Moreriō], et ubi Colchorum fines attingit, Acionlu, ut Leunclavius scribit, regio Asiae inter Cappadociam ad occidentem et septentrionem, Euphratem fluv. ad ortum Syriam et Ciliciam ad austrum contenta. Baudrand. Nunc Aladuli. Sub Turcis. Urbs princeps Maraz, reliquae sunt, Sivas vel Sebaste, Kemach, Suora, Erzinge, etc. Vide Armenii.

ARMENIACUS cognomentum Marco et Vero Imperatorib. ob res in Armenia prospere gestas, Artaxatis, Armeniae celebri urbe, per Statium Priscum captis, delatum: quod Marcus per verecundiam primum recusavit, postea tamen recepit, Iul. Capitolin. in M. Antonino Philosopho, c. 9.

ARMENIAE Cotes poliendis limandisque et scalpendis gemmis accommodatae, vide infra Cotes.

ARMENIAE Portae apud Solin. c. 38. Ubi dehiscit (mons Taurus) hiulcis iugis, facit portas, quarum primae sunt, Armeniae, tum Caspiae, post Ciliciae: quid sibi velint, vide in voce Porta. Sed in ordine errat Solinus, cum, si Tauri iuga ab Occidente in Orientem deducas, primae occurrant Porrae Ciliciae, deinde Armeniae, post Caspiae. Eaedem et Armeniae Pylae dictae. Vide Salmas. ad Solin p. 787. et 800.

ARMENIDAS de rebus Thebanis egit, seu is Historicus fuit, seu Historicum argumentum Poeta sumpsit; citatur ab Apollonil in l. 1. ubi Voss. l. 3. de Hist. Graec. p. 334. Antimeniden legi debere suspicatur. Sane Antimenidae etiam meminit Laertinus, in Socrate: ubi multas celebrium virorum contentiones recensens, inter alia, ait Pittaco fuisse contentionem cum Antimenide et Alcaeo. Vide Lil. Gyraldum Dialog. 9. Nic. Lloydius.

ARMENII populi Armeniam incolentes. Fuerunt olim sub Persis, dein Graecorum imperio subiecti, tandem in Romanorum potestatem concessere [orig: concessźre]. Post Christum Natum An. 18. Germanicus Zenonem iis Regem imposuit. Dein A. C. 58. missus Corbulo, qui parta a Lucullo Pompeioque reciperet, castellis aliquot excisis Tigranocerta cepit, Artaxatis solo aequatis, Tigranemque Archelai Cappadocis nepotem Regem Armeniis imposuit. Tacit. Annal. l. 13. et 15. Vide quoque Dion. l. 63. Dein Traianus Parthamasirium A. C. 107. a Partho Armeniae Regem datum deiecit, Armenia [orig: Armeniā] in formam Provinciae redacta [orig: redactā]. Postea Reges habuit proprios, (una cum Assyria, et Mesopotamia,) ab Adriano Imperatore deductis legionibus, deserta, posito [orig: positō] fine Imperii Euphrate, A. C. 120. Dein iterum a Graecis Imperatorib. vindicata, illis subfuit, donec Bulgaris Saracenisque sub Iustiniano Rhinotmeto, per Sabbatium dedita est. A. C. 692. Sic iterum sub Principibus propriis fuit, usque dum illi a Persis primo, dein a Selimo Turcarum Imperatore A. C. 1537. penitus sub iugum missi sunt. Strab. l. 11. et 13. Iustin. l. 10. et 13. Curt. l. 5. Sanutus, Vincentius Bellovacensis, etc. ut alios omittam. Hos in verae fide S. Bartholomaeus instruxit, a quo Christianismus ibi hucusque conservatus, sed minime primaevae puritatis retinens. Hic [orig: Hīc] Eustathius Monachatum et Caelibatus legem primus invexit, certa [orig: certā] de cibo, vestitu, aliisque regula [orig: regulā] praescripta [orig: praescriptā], ut Socr. refert l. 3. c. 14. Cuius etiam discipuli vituperarunt [orig: vituperārunt] coniugium, et Presbyteros uxoratos contempferunt, ut ait Sozom. circa A. C. 380. paulo ante Concil. Constantinopolitanum: Suberant quondam Patrarchae Constantinopolitano; sed iam ante Photium a Graecis secesserunt. Duos habent hodle Patriarchas, Unum Armeniae maioris cui sedes in monasterio quodam, prope urbem Ervan in Persia, unde bello [orig: bellō] Turcico [orig: Turcicō] pulsus est: (olim Sebaste sedes.) Et huic parent quindecies centena milia familiarum. Alterum Armeniae minoris cui 20000. familias tribuuntur, antehac Melitene, nunc in urbe Sis, prope Tarsum Ciliciae, morantem. Credunt Spiritum S. a. solo Patre procedere, infantes quoque ad sacram synaxin admittunt, mortuos ante resurrectionem visione Dei frui negant, Ieiunium rigorose observant. Ceterum aquam vino [orig: vinō] in calice non miscent, Sacramenta ex opere operato gratiam conferre negant, Purgatorium reiciunt, habentque Presbyteros coniugatos. Vide Georg. Hornium de Armeniorum secta, a Iac. Zanzalo orta, et ex Arianismo, Apollinarismo, Matcionismo, aliisque haeresibus, Iudaismo it. e que Agni Pachalis immolationem retinent conflata: peculiari item inter illos Chazinzariorum, i. e. Staurolatrarum, haeresi, Historia [orig: Historiā] Eccl. Hos ut ad Latinam Communionem perducerent Pontifices Romani, nullum non movere [orig: movźre] lapidem, et Florentinum inprimis Concilium id tentavit, sed frustra. Nihilominus Romae collegium habent, in quo quidam eorum ritus loci sequuntur: Amstelodami libri qurdam illorum lingua [orig: linguā] excusi, ut Imitatio Iesu Christi Thomae a kempis, aliique qui a Basilio et


page 338, image: s0338a

Iohanne, Armeniis Presbyteris, haud pridem versi sunt. Nestoriani cetera maximam partem. Concilium in Armenia celebratum A. C. 435. occasione librorum Theodori Mopsvestii et Diodori Tharsensis, quos Nestoriani Syriace, Persice et Armenice versos, pro Orthodoxis obtrudebant. Ibi, ut Haeretici, condemnati missique Leontius et Aberius Presbyteri, ad Proclum Patriarcham Constantinopolit. cum tractatu Theodori alioque, qui opiniones illorum continebat. Liberatus Brev. c. 10. Plura vide apud Nicon. in Bibl. PP. Baron. A. C. 435. 663. 685. 1080. Arcad. l. 2. de Concord. Eccl. orient. et Occid. Niceph. l. 18. c. 53. Sander. Haer. 118 etc. De hodiernis inprimis, qui mercaturae deditissimi, festis illorum, ritibus, consuetudinibus, etc. P. de Valle Itiner. tom. 2. et 3. Item hic [orig: hīc] infra, ut et in voce Ciolfa.

ARMENIUM Pigmentum, male a nonnullis cum Armenica Terra confunditur: Nec cum Armenio Lapide, quo [orig: quō] gemmae poliebantur, scalpebantur et perforabantur, uti infra dicemus, ubi de Cotibus; Sed potius cum Arsenico rubro, Armeniaca Terra eadem est. Pigmentum vero modo dictum, friabile erat, eoque Pictores utebantur ad caeruleum colorem, unde id Aetio *)arme/nion tw=n *zwgra/fwn dicitur, et a bolo Armenia distinguitur. Qua de re vide pluribus agentem Salmas. ad Solin. p. 1154. et seqq. ut et supra, ubi de Sandaracha.

ARMENIUS [1] Ecclesiae Gallicae Scriba, Priscilliano adhaerere convictus, morte multatus est. Sulpicius Sever. Hist. l. 2.

ARMENIUS [2] inter Magos celebres, memoratus Arnobio adv. Gentes l. 1. Age nunc veniat quaeso per igneam zonam magus intertore ab orbe Aoroastres --- --- et ille conveniat, cuius Ctesias res gestas Historiarum exponit in primo, Armenius Zostriani nepos et familiaris Pamphilus Cyri, Apollonius, Damigero et Dardanus, Velus, Iulianus et Baebulus etc.

ARMENIUS MONS in Armenia maiori iuxta Iberum [orig: Iberūm] fines, ex quo Phasis Colchorum fluv. oritur, qui Moschicus a Ptolemaeo vocatur.

ARMENOCHALYBES Cappadociae populi circa Armeniam maiorem Plin. l. 9. c. 4. et 9.

ARMENORUM Jejunia VIII. numerantur per annum, quae Quadragesimas appellant, quod in iis vescantur quadragesimalibus cibis. Et quidem primum vocant Adae et Ionae, quod est quinque dierum, duabus hebdomadis, ante sollennem Paschatis Qudragesimam; in memoriam ieiunii Adae, postquam e Pardiso eiectus est, institutum. Secundum, commune est cum aliis nonnullis Christianis, ante Pascha, quod auspicantur feria [orig: feriā] secunda [orig: secundā], post dominicam Quadragesimae. Tertium est novem dierum, ante Festum Pentecostes, h. e. ab Ascensione Domini. Quartum dicitur Eliae, incipitque feria [orig: feriā] secunda [orig: secundā], post Pentecosten, et protrahitur usque ad 50. dies. Quintum est unius hebdomadae, ante Assumptionem Deipatae. Septim um est hebdomadis, post inventionem Crucis. Octavum est, 7. hebdomadum, ante Natalem Domini. Vide Filesacum de Quadragesima c. 9. et infra Arziburius, hoc enim verum primi ieiunii illorum nomen esse ibi videbimus; cum quo ne quid commune haberent Graeci, caseum se et ova iis diebus comedere, in Triodio dicunt c. 27.

ARMENTARIAE oppid. Flandriae, ad Eisam fluv. elegans, sub Francis ab A. C. 1668. Armentiers Gall.

ARMENTARIUM vel ARMAMENTARIUM, vulgo 'T buys te Bretten. Locus Batavorum in Hollandia excisus, apud Cattorum vicum, qui a Lugduno 1. leuc. in Boream versus litus maris distat. Cluverio est Rommburg, prope Lugdunum Batavor.

ARMENTARIUS [1] Episcopus Ebrodunensis, depositus et in Chorepiscopum mutatus est. A. C. 439. Conciliorum tom. 2. Alios eiusdem nominis, vide apud Sanmarth. in Francia Christiana, tom. 1. p. 271. 617. et 98.

ARMENTARIUS [2] Myrmillonis nomen apud Solin. c. 5. Armentarius Myrmillo, et Cassius Severus orator, ita se mutuo reddiderunt, ut, si quando pariter viderentur, dignosci non possent, nisi discrepantiam habitus indicaret. Quinam autem Myrmilliones dicti fuerint, vide in hac voce.

ARMENTIA Urbs Hispaniae Tarraconens. in Cantabris, nunc vicus.

ARMENTIO vulgo ARMANSON, fluv. Galliae, in Burgundia, oritur supra Semurium oppid. quod alluit, in alexiensi tractu, Tornodorumque rigat, et in Icaunam cadit, infra Antissiodorum.

ARMES apud Val. Flaccum l. 6. v. 530.

--- --- - pariterque inglorius Armes
Fraude nova stabula et furtis adsuetus inultis,
Depopulare greges, frontem cum cornibus auxit
Hispidus inque Dei latuit terrore Lycei.

Nomen proprium viri est: quare male alii legunt, inglorius armis: peius, inglorius orbis vel ordo, idque de skeuofo/rois2 calonibus, calculis, intelligunt. Manifeste enim de uno et milite Flaccus loquitur, ideoque in verbis Arontis, pugnam, illi indicentis, ait, v. 539.

Neve Deum mihi finge: Deus quoque consere dextram:

quae ad manipulum dicta intelligi non possunt. Est autem Armes nomen barbaricum, et exstat apud Livium quoque l. 26. c. 49. Armen praefuisse Punico praesidio, deditumque Romanis; Ancias Valerus, Magonem alii Scriptores tradunt. Neque differt Armeus vel Armais, quod Danao prius fuisse, cradit Manethon, apud Iosephum, et compositum ex eo Armamithres, Assyrii Regis vocabulum. Vide Ioh. Frid. Gronov. Observat. l. 4. c. 15.

ARMEUS vel ARMEIS, qui et Danaus; Aegypti Rex, regnavit ann 5. Euseb.

ARMIAE Libyae interioris populi Ptol.

ARMIANA Parthiae oppid. Ptol.

ARMIDOCTORES qui et Campidoctores Veter. quod ea docerent milites, quae campo et bellis erant necessaria. Vide infra.