CAMENA Early Modern Latin Texts

JOH. JACOBI HOFMANNI SS. Th. Doct. Profess. Histor. et Graec. Ling. in Academ Basil. LEXICON VNIVERSALE, HISTORIAM SACRAM ET PROFANAM Omnis aevi, omniumque Gentium; CHRONOLOGIAM AD HAEC VSQVE TEMPORA; GEOGRAPHIAM ET VETERIS ET NOVI ORBIS; PRINCIPVM PER OMNES TERRAS FAMILIARVM Ab omni memoria repetitam GENEALOGIAM; Tum MYTHOLOGIAM, RITVS, CAERIMONIAS, Omnemque Veterum Antiquitatem, ex Philologiae fontibus haustam; VIRORVM, INGENIO ATQVE ERVDITIONE CELEBRIVM Enarrationem copiosissimam; Praeterea ANIMALIVM, PLANTARVM, METALLORVM, LAPIDVM, GEMMARVM, Nomina, Naturas, Vires, Explanans. EDITION ABSOLVTISSIMA, Praeter Supplementa, et Additiones, antea seorsum editas, nunc suis locis ac ordini insertas, VBERRIMIS ACCESSIONIBVS, IPSIVS AVCTORIS MANV novissime lucubratis, tertia parte, quam antehac, AVCTIOR, LOCVPLETIOR: INDICIBVS ATQVE CATALOGIS REGVM, PRINCIPVM, POPVLORVM, TEMPORVM, VIRORVM ET FEMINARVM ILLVSTRIVM, ANIMALIVM, PLANTARVM; Tum praecipue NOMINVM, QVIBVS REGIONES, VRBES, MONTES, FLVMINA, etc in omnibus terris, vernacula et vigenti hodie ubique lingua appellantur; Caeterarum denique rerum memorabilium, ACCVRATISSIMIS INSTRVCTA. TOMVS PRIMVS Literas A, B, C, continens. [gap: illustration] LVGDVNI BATAVORVM, Apud JACOB. HACKIVM, CORNEL. BOVTESTEYN, PETR. VANDER AA, et JORD. LVCHTMANS. MDC XCVIII. Cum peculiari Praepott. D. D. Ordinum Hollandiae et West-Frisiae Privilegio.

BETHBERA civitas a Gideone expugnata Iudic. c. 7. v. 24. Latine domus filii eius, sive domus electa, aut domus puritatis, vel framenti eius.

BETHBERAI civitas. 1. Paral. c. 4. v. 31. quam inhabitaverunt posteri Simeonis, i. e. domus creatoris mei, sanitatis, vel pinguedinis, vel elections meae.

BETH-BESSE urbs in deserto. 1. Macchab. c. 9. v. 47. Latine domus confusionis, vel erubescentiae. In tribu Beniamin.

BETH-CHAR urbs iuxta quam filii Israel percusserunt Philisthaeos. 1. Sam. c. 7. v. 11. in Tribu Dan, in agro Bethsemes.

BETHDAGON civitas in tribu Iuda. Ios. c. 15. v. 41. Item alia in tribu Aser. Ios. c. 19. v. 27. i. e. domus frumenti vel pacis.

BETHEBEN vicus in octavo milliatio Ptolemaidis contra Orientem. Hieronym. in loc. Hebr. lit. B. est in tribu Aser.

BETHEL i. e. Domus Dei, urbs in tribu Beniamin, sic primum dicta a Iacobo, ob scalae visionem. Eadem et Luz dicta. Gen. c. 12. v. 8. etc. c. 28. v. 19. Postmodum Bethaven, ob Idololatriam ibi exercitam, Hieronym. in Hos. c. 4. et 5. Hic altarc abominationis, quod Ieroboamus erexerat, destructum a Iosia, 1. Reg. c. 13. v. 1. Est et nomen montis. 1. Sam. c. 13. v. 1. Beniamin eam Sargoreg vocat. Suidas, *baiqh\l sqei=os2 nao/s2. Hesych. *baiqh\h, oi)=kos2 *qeou=.

BETHELEA vicus Gazensium, valde populosus, habens templa antiqua, aedificiaque pulcherrima, et maxime Pantheon in civitatis arce locatum emunens super omnem vicum, in tribu Simeonis.

BETHEMEC i. e. domus vallis vel profunditatis, civitas in tribu Aser, Ios. c. 19. v. 27.

BETHER i. e. divisio, vel in turture, aut in exploratione, vel in contemplatione, nomen montis. Cantic. c. 2. v. 10.

BETHESDA i. e. domus effusionis, locus, ad quem aquae pluviales confluebant, nomen piscinae. Ioan. c. 5. v. 2. Aliis [gap: Hebrew word(s)] Beth-chesda, h. e. domus misericordiae.

BETH-GADER i. e. domus muris, vel maceriae, locus 1. Paral. c. 2. v. 51.

BETH-GAMUL civitas in terra Moab. i. e. domus retributionis sive ablationis, aut cameli.

BETH-HAGLA i. e. domus festivitatis, vel revolutionis eius, civitas in tribu Iuda. Ios. c. 15. v. 6. et in tribu Beniamin, Ios. c. 18. v. 19.

BETH-HANAN i. e. domus misericordiae, gratiae, vel doni, nomen civitatis. 1. Reg. c. 4. v. 9.

BETH-HARA Galilaeae oppid. non longe a mari Tiberiadis. Iulia ab Herode dicta, ut scribit Heronym. *)iouli/as2. Ptol.

BETH-HARABA civitas in deserto, in tribu Iuda, Ios. c. 15. v. 6. est et civitatis nomen in tribu Beniamin. Ios. c. 18. v. 22.

BETHIA filia Pharaonis, uxor Mered. 1. Paral. c. 4. v. 18. i. e. domus, filia, vel mensura domini.

BETH-JAAZEK locus apud Hebraeos dictus est, prope Templi atrium, in quo in fine Mensis cuiussibet Curia convocari olim solebat, ut audirentur idonei testes, quotquot de Lunae nascentis fa/sei certum aliquid referrent. Quibus auditis, vel per pursou\s2 seu faces in excelsis locis accensas, vel per nuntios undequaque missos, Curiae decretum significabatur usque ad loca, quae decem diertum itinere ab urbe distabant. Quamdiu enim Res publ. Iudaeorum sterit, illi non aliter Neomenias et festa sua constituerunt, quam iuxta Lunae fa/seis2; ut itaque certius constaret de praeciso Festorum tempore magna [orig: magnâ] cura [orig: curâ] ad Lunae fa/sin venandam usi sunt; uti pluribus docet, Iudaeorum doctissimus Maimonides Tract. de Consec. Novilun.

BETH-JESIMOTH i. e. domus desolationum, repositionum, vel nominationum, urbs in campestribus Moabitarum, quaesorte cecidit filiis Ruben. Ezech. c. 25. v. 9. Ios. c. 13. v. 20.

BETHLEBAOTH i. e. domus leaenarum, aut domus cordis literae, vel signi, sive domus venientibus: civitas in tribu Simeon. Ios. c. 19. v. 6.

BETHLEHEM [1] i. e. domus panis, vel belli, Civitas in tribu Iudae, civitas David, e qua fuit Levita, cuius uxorem barbare illicito [orig: illicitô] concubitu necarunt [orig: necârunt] Gabaonitae. Iudic. c. 19. v. 1. Haec fuit patria Iesu Christi, Mich. c. 5. v. 1. Matth. c. 2. v. 6. olim Ephrata dicta. Vide Hieronym. in locis Ebr. Vocatur et Civitas David. Luc. c. 2. v. 4. Civitas est, sita in monte mediocritet alto, situ ipso arcto [orig: arctô] et oblongo [orig: oblongô]: ingressus est ab Occidente in declivi loco. Est autem in plaga meridiana sex milliariis ab Hierosolyma distans, ut restatut Severus Sulpitius. Terra subiecta, rerum omnium copia [orig: copiâ] multum praestat, vini potissimum, ut comparandum non sit, quod ex aliis Palaestinae locis adfertur, Iter vero quod Hierosolyma euntibus Bethlehem est, usque adeo sui amoenitate, arboribus, hortis, odoratis herbis transeuntes delectat, ut si ad tam praeclaram naturae faciem, caelestis aliqua et digna Christiano meditatio accedat; non iam in terris esse videantur sibi, sed in Paradiso Christi nativitatem et incunabula praesentibus oculis contueri. Est et altera eiusdem nominis Bethlehem in Galilaea, ut restatut Hieronym. in Commentar. super Matth. c. 2. Ad cuius distinctionem haec appellatur Bethlehem Iuda. Ex illa erat Abessam Idex. Iudic. c. 12. v. 8. eratque

in tribu Zabulon. Priorem profanavit Hadrianus, Veneris templo [orig: templô] ibi erecto [orig: erectô]. A. C. 135. Vide Guil. Tyr. de bello S. A. C. 135. et dutavit haec idologatria per annos 180. ad Constantini usque imperium. Vide Hieronym. l. 2. ep. ad Paulum. 13.

BETHLEHEM [2] templum Pragae in Bohemia, a Mulhemio exstructum, in quo Iohannes Hussus magno cum zelo ac successu contionatus A. C. 1392. et successores eius Euangelii praeconio [orig: praeconiô] defuncti sunt. In hoc ad SS. Ministerium ordinati sunt, A. C. 1609. Iohannes Rosa, Elias Aconcius, Petrus Cephas, Iohannes Brosius. Vide Apolog. Fratrum contra Sam. Martinum Bohemum. Item Coenobium Gall. in Senonib. quod postea Ferrariense dictum est. Vide Ferrariae.

BETHLEHEEMITAE Monachi memorati Matthaeo Paris. A. C. 1257. Concessa est mansio Patribus Bethleemitis in Cantabrigia --- quorum habitus similis est habitui Praedicatorum. Signatur autem capa eorum in pectore quadam stella [orig: stellâ] rubra [orig: rubrâ], 5. radiis crinita [orig: crinitâ], cuius medio quaedam rotunditas est aerei coloris, propter stellam, quae apparuit in Bethleem, nato [orig: natô] Donuno [orig: Donunô] .

BETHLEM Gabor, celebris Vaivoda Transylvaniae, sub initium huius saeculi, a Belgis in foedus admissus est. A. C. 1618. foederi Boehmorum nomen dedit, Hungariamque ingressus, cum exercitu 18000 Cassoviam, Posonium aliaque loca cepit, hinc Principis Hungariae, mox Regis titulo [orig: titulô] sumpto [orig: sumptô]. Dein Austriam invasit, Tampirium et Buquoium caecidit. Ducatibus in Silesia Oppoliae et Ratiboriae, item ritulo [orig: ritulô] Principis Germaniae placatus, diadema Ferdinando II. reddidit. A. C. 1622. Mox armis resumptis, Turcarum subnixus ope, Moraviam vastavit, exercitum Caesaris ad Hodonium obsedit. Valenstenium fatigavit; sed desertus ab auxiliaribus suis A. C. 1624. pacem denuo iniit. Mortuus A. C. 1629. Maritus Catharinae Ioh. Sigismundi Electoris Brandenburgens. filiae. Successorem habuit Georg. Rakozium, Principem egregium et pacificum. Vassemb. in Floro Germ. Calvisius in Chronol. Ioh. Cluverius in Hist. Epit.

BETHMAACHA civitas Cananitica, ad quam usque proseentus est Ioab perduellem Scheba, 2. Sam. c. 20. v. 14. Latine domus compressa, contrita, vel fixa.

BETHMAON civitas in terra Moab. Ierem. c. 48. v. 23. Latine domus habitaculi, vel domus ex peccato.

BETHMARCHABOTH civitas in tribu Simeonis, Ios. c. 19. v. 5. Latine domus quadrigarum, sive amaritudinis exstinctae.

BETHMAUS vicus dissitus quatuor stadiis a Tiberiade, versus Sephoritarum urbem, in tribu in Zabulon.

BETHNEMRA civitas quam aedificarunt [orig: aedificârunt] filii Gad. Numer. c. 32. v. 36. i. e. domus pardi, rebellionis, amaritudinis, aut commentarions.

BETHOANNABA in tribu Ephraim, quae quarto [orig: quartô], ut alii, octavo [orig: octavô] milliari distat a Diospoli. Hieronym. in Loc. Hebr.

BETHORON civitas Cananitica, quae ducta [orig: ductâ] sorte tribui Ephraim contigit. Ios. c. 16. v. 3. Levitis concessa. Ios. c. 21. v. 22. Est et superioris simul et inferioris Bethoron, passim in scripturis, mentio. Vide Ios. c. 16. v. 3 et 5. c. 18. v. 13. 14. Latine divisio, sive in exploratione ipsius, vel filia cantici.

BETHPEOR i. e. domus hiatus [orig: hiatûs], sive aperturae, nomen civitatis. Ios. c. 13. v. 20. Aliis Bethphegor.

BETHPHAGE villula in monte Oliveti. Luc. c. 19. v. 29. Latine domus oris vallium, sive domus ficuum praecocium. Prope fuit sub ipsis Hierosolymae moenibus, si Hebraeis credimus. Proinde ibi coquebantur oblationes vespertinae, ut probat doctiss. Buxtorfius ex Bartenora, et Bartenora ex Rambam Tract. Talmud. Menachoth. c. 11. Quin Glossa Talmudis vult, hoc [orig: hôc] nomine significari, quidaquid est extra Urbem in ambitu. Loco nomen a grossis seu ficubus immaturis, ut Olyntho urbi Thraciae. Grossi enim Chaldaeis et Syris [gap: Hebrew word(s)] pagge, vel phage arxai+kw=s2. Vide Bochart. Hieroz. part. prior. l. 2. c. 17.

BETHPHALBETH sive BETHAPHELETH civitas in tribu Iudae, Ios. c. 15. v. 26. i. e. domus liberationis, sive expulsionis, aut vomitus [orig: vomitûs].

BETHPHEREZ civitas in tribu Issaschar. Ios. c. 19. v. 21. Latine domus divisions.

BETHRAPHA filius Esthon. 1. Paral. c. 4. v. 12. i. e. domus sanitatis, medicinae, aut laxationis.

BETHSABE uxor primo Uriae, unius e fortibus Davidis, dein huic nupsit, Salomonis ex eo mater. 2. Sam. c. 11. v. 3. c. 12. v. 24. Vide Bathsheba.

BETHSAIDA clara Glilaeae civitas, in tribu Zabulon, quae inter decem principales Decapolis regionis civitates recensetur. Sita est iuxta viam, quae e Syria in Aegyptum ducit, in angulo maris Galilaeae, ubi se mare ab Aquilone flectit contra Austrum, ex qua Petrus, Andreas et Philippus Apostoli. Matth. c. 11. v. 21. Latine domus venatorum insidiantium, frugum, vel cibariorum.

BETHSAN urbs tribus [orig: tribûs] Manasse, Ios. c. 17. v. 11. cuius situm habes 1. Reg. c. 4. v. 12. quae Stephano et Ioseph. Iud. Ant. l. 5. c. 14. Scythopolis appellatur. Latine domus dentis, eboris, mutationis vel dormitionis. In hac corpus Saulis suspendebant Philistini. 1. Sam. c. ult. v. 12. Hieronym. in Qu. Ebr. duas urbes huius nominis fuisse refert.

BETHSEMES i. e. domus Solis, vel ministerii, ante Abel dicta 2. Paral. c. 28. v. 18. Civitatis sacerdotalis an tribu Iudae.

Ios. c. 15. v. 10. postea Levitis assignata. Ios. c. 21. v. 16. In quam reducta est Arca a Philistinis capra. 1. Sam. c. 6. v. 9. In edit. Romana *bai/qsamus2, *baqsa/ma vero Iosepho, l. 6. Iud. Ant. c. 2. cui kw/mh tis2 e)sti\ th=s2 *)iou/da fulh=s2. Hic [orig: Hîc] clades fuit hominum plus quinquaginta millium, quia Arcam remere apertam turiosius introspexerant, quod Deus on solum plebeiis, sed et Levitis sub pcena [orig: pcenâ] mortis interdixerat. Nummer. c. 4. v. 20. Haec ex vulgi sententia, a qua tamen non dissimulabo me esse remotissimum, ut qui cum Iosepho sentiam, nounisi septuaginta Bethlemitas fuisse caeos. Is enim ita habet Iud. Ant. l. 6. c. 2. *)orgh\ de\ kai\ xo/los2 tou= sqeou= me/teisin, w(/ste e(bdimh/konta tw=n e)k gh=s2 *bhqsa/mhs2 kw/mhs2 w(s2 ou)k o)/ntas2 a)ci/ous2 a)/fasqai th=s2 kibwtou=, i(erei=s2 ga\r ou)k h)=san, kai\ proselqo/ntas2 au)th=| balw\n a)pe/kteinen. Vide Bochartum sententiam hanc fuse et solide confirmantem, de An Bibl. Part. 1. l. 2. c. 36. Iosephum quoque sequuntur Hieronym. in Quast. Ebr. Rupertus, Isidorus, Lyra, et Abulensis, qui 70. tantum percussos fuisse statuunt. Est et alia Bethsemes, in tribu nephthalim, Ios. c. 19. v. 38. a qua pristinos habitatores non potuit expellere tribus praedicta. Iudic. c. 1. v. 33. Numeratur alia praeterea in sorte filiorum Issaschar, in pede extremo Carmeli. Nic. Lloydius.

BETHSETA locus Palaestinae. Iudic. c. 7. v. 22. i. e. domus deviationis, extensionis, aut spinae.

BETHSIMOTH civitas quae et Bethiesimoth, Ios. c. 12. v. 3. i. e. domus desolationum, repositionum, vel nominationum.

BETHSUR oppid. vel. ut alii, praesidium et castrum totius Iudaeae munitissimum, in tribu Iudae, et quoniam erat undique montibus circumvalltum, ab eo nomen accepit. Impositum erat claustris montium ad vallem Raphaim, distans 1. milliar. a Ierusalem, situm super via publica, quae a Ierusalem ducit Gazam, ut quidam volunt: Firmavit locum hunc aedificiis Roboam, Rex Iudae, et iterum Macchabaeus. Latine domus rupis fortitudinis, plasmationis, obsidionis vel vinculi.

BETHTHAPHUA civitas in tribu Iudae, Ios. c. 15. v. 53. i. e. domus pomi, vel inflationis.

BETHULIA [1] nomen civitatis. Iudith. c. 6. v. 7. i. e. virgo Domini, aut domus paturtens Dominum. Galilaeae inclita urbs est, sita inter montana in pulchro, munito, et alto monte, fontibus abundante, qui per totam fere cernitur Galilaeam, distat ab urbe Tiberiade, versus Eurum duobus, a castro vero Magdala contra Africum, tribus milliaribus, in tribu Zabulon.

BETHULIA [2] Gallorum, nomen arcis, a Christianis prope Bethlehem exstructae.

BETHUNIA urbs Artesiae Comitatus probe munita ad amnem Biette, 5. leuc. ab Aria. Sub Francis ab A. C. 1646. Hinc illustri familiae nomen, quam a Roberto I. Duce Bethune circa A. C. 1000. Andreas Duchesnius (qui integrum de ea volumen edidit) deducit. Et quidem illius nepos Robertus III. duos filios genuit, Robertum IV. ac Adamum, quorum hic in Palaestina Bethsan sive Betsan nactus, illud dominium ad posteros per plures gradus transmisit. Ex illius descendentibus vero, dictum ramum finivit Mathildis, dominii haeres, Guidonis Comitis Flandriae uxor; sed eius patruus Guilielmus novam orsus est stirpem dominorum de Molembeque et Locres, atque qui ex his iterum prodiere [orig: prodiêre], dominorum de Autresche, Marevil, Baye, Hostel, Congy. Qui nunc superant, communem habent Patrem Franciscum Baronem de Rosny, cuius maior filius Maximilianus Dux Sullius, sub Henrico IV. Galliae Rege magna in auctoritate fuit, utpote Regi gratissimus et primus, ut vocant, Regni Minister, atque ex primo matrimonio Marchiones de Rosny, Duces de Sully ac Principes de Enrichempnt; ex secundo, Comites de Orval, et Marchiones de Courville procreavit: Fraucisci autem minor filius Philippus, Comitum de Selles et Charrots auctor est. De Orvalaeis ut pauca addantur, Maximilianus praefatus, ex Rahele de Cochefilet, filia Iacobi de Cochefilet Du. de Vaucelas et Mariae Arbaleste, genuit Alpinum Guidonem, Caesarem (exstinctum A. C. 1607.) Franciscum Comitem d'Orval (cui uxor obtigit Iacoba Caumontia filia Iacobi Nompar de Caumont Ducis Forcaei, Franciae Marescalli) Henricum, Catharinam, Margaretam (uxorem henrici Ducis Rohanei, mortuam A. C. 1660.) et Luisam uxorem Alexandri de Levis Dn. de Mirepoix. Vide Phil. Iac. Spener. Theatr. Nob. Europaeae tom. 2.

BETHZACHARA i. e. domus memoriae, nomen civitatis, 1. Macchab. c. 6. v. 33.

BETISIACUM oppidul. Franciae, non procul ab Oesia fluv. in Provincia Ins. Franc. et Valesio agro.

BETIUS Arabiae fel. fluv. quibusdam Chaibar, prope Meccam labitur, post in mare Rubrum se exonerat.

BETONIM i. e. ventres, vel terebinthi, vititas in tribu Gad. Ios. c. 13. v. 26.

BETOANEA BETHANIA in 15. a Caesarea lapide, in qua dicuntur lavacra esse salubria, quam tamen in tribu Aser ponit, dicitque in monte sitam. Hieron. in loc. Hebr.

BETRE seu TEMBUL, folii aromatici species celebertima, apud Indos; Salmasio est Folium Romanorum et fu/llon malaba/qrou Graecorum, quamvis non pauci Folium Indicum (illud cum folio Betre confundentes) malabathrum Veter. esse censeant, eo quod Tomalabathra hodieque ipsis Indis dicatur. Sed quidquid de nomine sit, quaecumque de Malabathro Veteres scripsere [orig: scripsêre], Betre folio potius, quam Indo folio convenire videntur. Malabathri folia olim in pilulas convoluta vaenum ibant et hac [orig: hâc] forma [orig: formâ] in Europam adferebantur. Unde apud Didymum fu/llou malaba/qrou sfairi/a pe/nte; nempe non plura folia in unam pilulam solebant conglobari, sed ex singulis foliis complicatis singulae sphaerae fiebant, unde pro

magnitudine foliorum a(dro/tfairon, meso/sfairon, mikro/sfairon, malabathrum dicebatur. Eodem [orig: Eôdem] modo [orig: modô] et Betre folium complicatur. Dein folia illa in pilulam convoluta ac complicata ipsis fibris calamorum seu virgarum malabathri traiciebant, ut sic in pilula haererent, uti legimus apud Auctorem Peripli: quod similiter sit in folio Betre. Sed et eodem [orig: eôdem] paene modo [orig: modô] ab Indis id praeparatur, quo [orig: quô] malabathrum olim. Quia enim id folium venas habet et fibras per longitudinem excurrentes, eas ungue aucto [orig: auctô] praesecant et eximunt (quod e)cinia/zein Graeci dixere [orig: dixêre] ) deinde admixto [orig: admixtô] calcis modico [orig: modicô], quam e testis ostreorum crematis confectam habent, et Areca confracta [orig: confractâ], folium Betre complicant et involvunt, sicque in os immissum mandunt: Qua [orig: Quâ] eadem [orig: eâdem] methodo praeparata folia amicis abeuntibus dare solent, ut infra videbimus. Quod idem de Malabathri folio apud Auctorem Peripli praefatum legimus. Adde quod calamos seu virgulas malabathri, quibus folia traici diximus, pe/trous2 Veteres, unde hodieque Betre hoc folium appellatur, vulgo Bettele. Nascitur autem Betre in omnibus maritimis Indiae regionibus, nec facile in remotis a Mari locis provenit: quam ob rem in continenti ac interioribus Indiae venit raro. Quod vero nou suismet ipsius viribus nititur ac surgit, sed adsitis arboribus se applicat et circum volvit, a quibus sustentatur, inde Vererib. creditum, folia malabathri aquis sine ulla radice innatare. mandunt id Indi assidue, ad oris suavitatem et bonum haltius eodrem; quemadmodum malabathrum linguae subiectum odorem oris commendare ait Dioscorides: u(poti/qetai de\ th=| glw/ssh| pro\s2 eu)wdi/an sto/matos2: Stomachum namque corroborandi vim magnam habet; du/namin eu)stomaxwte/ran, ut idem addit, etc. Vide Salmas. ad Solin. p. 1070. et seqq. et infra in voce Catasphaerum. Omnino tamen et audiendus hic [orig: hîc], Auctor Anonymus Sinae et Europae, qui de Betre folio, seu Bettela, ista habet c. 32. Folium hoc (quod aerem amat remperatissimum) ad arboris auraicae figur am proxime accedit, minus tamen acuminatum; ad palos succrescit frutex, instar piperis Indici, aut lupuli Europaei, adeo que vitis --- -- fructu caret, cultura pullulat, in caulem debiliorem, unde ambitiosius bumi repere non amat, et, nisi fulciatur pedamentis, proximam quamque ambit amplexaturque arborem. Lecta solia servantur incolunia, per quaelibet compita vaenum habentur, numero [orig: numerô] duodenario [orig: duodenariô] fafciculata: neque hisce delitius frustrabit genium masve feminave ulla diecula [orig: dieculâ], nisi per summum luctum, aut ieiunium publicum quin et alterum duodenarium conficiat: non in victum quottidianum, sed per illa spatia, quaecumque a diluculo ad seram vesperam, licet consuetis prandis et cenis intercepta, usque ex enduntur. Et noctes hoc [orig: hôc] modo [orig: modô] transiguntur. Adhibetur folio Areccae fructus et placentulae ex arbore Kaate; cuius gratia [orig: gratiâ] calcem illinunt Bettelae, ex ostreis exoctam, et modico [orig: modicô] usu innoxiam. Haec masticantur, quasi in primam concotionem; separ atur utique crassum a tenui, excernitur materia exsucca, ut substantia stomachum reficiat, halitum gutturis emendet, dentes firmet, gingivam roboret, scorbutum --- -- procul habeat. Compertissimum certe, neminem hidum graveclentia [orig: graveclentiâ] oris, entium dolore, scorbuto [orig: scorbutô], et id genus incommodis tentari, cum decrepitis sepimentum dentium constet; quod ita luunt, ut dentes atrum sanguinem semper referant, sputumque sanguinem imitetur --- -- Bettela [orig: Bettelâ] et Arecca excipiuntur hospites utricusque sexus apposita [orig: appositâ] quadra [orig: quadrâ], calci dicata [orig: dicatâ]. Compita et viae publicae praebent et Bettelae et Areccae, adeo que calcis iustam proportionem empturis. Primumque [orig: Primûmque] sumitur pars Areccae et Kaate, iis per dentes subactis additur Bettelae folum, sed ex quo costae subducantur pollicis ungue, quem in hunc usum alunt acutum: illinitur alx, fit convolutio: post masticationem eicitur sucus sanguineus, quem Arecca [orig: Areccâ] facit, et creditur orificium ventriculi a [orig: â] vitiosis humoribus repurgare, ut subtilior sucus digestionem iuvet. Omnes omnino Indi per plateas gratissimum hoc enchiridion secum ferunt --- --- Ea summa cura Magnates adeuntibus --- -- mulieres sese viris inde gratiores et viros sibi magis idoneos esse persuasum habent. Usus maxime necessarius dicitur a cibo sumpto. Folia maturrima flavescunt et optima; quaedam tamen mulieres immaturiora ab fragoris titillationem praehabent --- -- In Malacca fructus exoritur frutici, instar caudae serpentinae, digitalis, grato esui. Deambulacra lucrosa fiunt, ubi Areccae, quod prperis speciem licet nuncupare, applantatur et frequentius irrigatur. Reges numquam non convolvulos illos (nam haec omnino species folii sic praeparari) e vase aheneo a fectariis repetunt: Legatos --- per interpretes audiunt et dimittunt, in lectum respuini vel humi desidens in tapete, famulis subinde bettelam praebeutibus; crassiorem materiam in pelluvium argenteum reiciunt, quod vel conivae vel ancilla nitidior exhibet. Honoris vero extrena linea ducitur, quoties Legati ad esum regiae Bettelae invitantur. Sunt qui addant camphoram, sed non ex consilio uxorum, alii aloen, denique florem nucis Indicae et Ambram cinercieam, quae compositio et palato et naribus est gratissima, sed et cara. Vulgus etiam cardamomum adhibet. In mediterraneis, ubi nullus Bettelae proventus, maximum eius desiderium et pretium: feruntque Nicamoxam, Decani Regem, singulis annis ex hoc mercimonio tributum capere tricies mille aureorum. Sic ornantur convivia, sic dimittuntur gratissimi ad peregrinationes, sive hospites sive domestici. Reges magnatibus sua [orig: suâ] manu, tenioribus aliena [orig: alienâ] tradunt: Eorum mandatarii saccum convolvulorum accipiunt, nec prius licet ire. haud longe a Surda est Insul. Pulo Sevesti, cuius gemini montes ultra Bantam conspicui, quae bettelam sine cultura producit, unde Iavani cymbatim eam auferunt, tanto cariorem, quod urticis permixta nudis collectoribus vel triduanum ex pustulis ardentibus dolorem vindicent. Duae viciniores Insulae Bettelam alunt; sed parcius laudatam, ob sulpureum arenosum solum. Tyronibus suboritur vertigo ebriosa: navigantibus in usu sunt pastilli, ex convolvulis conflati etc. De Folio vero Indico, vide infra.

BETTONIS Cortis vel Curtis vulgo Bettancourt, locus Galliae memoratus, in literis A. C. 885. in pago Virdunesi, super fluvium Speona, Hadr. Vales. Notit. Gall. in voce Vabrensis pagus. Item locus eiusdem regni, cuius mentio, in Chron. Fontanellensi c. 4. duo patrimonia, Offiniacas et Bettonus Curtem, sita in pago Tellau. Ad fluvium Earam seu ieram Iere: vulgo Betencourt. Idem in voce Tellau.