CAMENA Early Modern Latin Texts

JOH. JACOBI HOFMANNI SS. Th. Doct. Profess. Histor. et Graec. Ling. in Academ Basil. LEXICON VNIVERSALE, HISTORIAM SACRAM ET PROFANAM Omnis aevi, omniumque Gentium; CHRONOLOGIAM AD HAEC VSQVE TEMPORA; GEOGRAPHIAM ET VETERIS ET NOVI ORBIS; PRINCIPVM PER OMNES TERRAS FAMILIARVM Ab omni memoria repetitam GENEALOGIAM; Tum MYTHOLOGIAM, RITVS, CAERIMONIAS, Omnemque Veterum Antiquitatem, ex Philologiae fontibus haustam; VIRORVM, INGENIO ATQVE ERVDITIONE CELEBRIVM Enarrationem copiosissimam; Praeterea ANIMALIVM, PLANTARVM, METALLORVM, LAPIDVM, GEMMARVM, Nomina, Naturas, Vires, Explanans. EDITION ABSOLVTISSIMA, Praeter Supplementa, et Additiones, antea seorsum editas, nunc suis locis ac ordini insertas, VBERRIMIS ACCESSIONIBVS, IPSIVS AVCTORIS MANV novissime lucubratis, tertia parte, quam antehac, AVCTIOR, LOCVPLETIOR: INDICIBVS ATQVE CATALOGIS REGVM, PRINCIPVM, POPVLORVM, TEMPORVM, VIRORVM ET FEMINARVM ILLVSTRIVM, ANIMALIVM, PLANTARVM; Tum praecipue NOMINVM, QVIBVS REGIONES, VRBES, MONTES, FLVMINA, etc in omnibus terris, vernacula et vigenti hodie ubique lingua appellantur; Caeterarum denique rerum memorabilium, ACCVRATISSIMIS INSTRVCTA. TOMVS PRIMVS Literas A, B, C, continens. [gap: illustration] LVGDVNI BATAVORVM, Apud JACOB. HACKIVM, CORNEL. BOVTESTEYN, PETR. VANDER AA, et JORD. LVCHTMANS. MDC XCVIII. Cum peculiari Praepott. D. D. Ordinum Hollandiae et West-Frisiae Privilegio.

CAPELLA [4] diminutivum ex capa seu cappa, quasi brevior capae, quud Adalardum in Statutis antiquis Corbeiensis Monasterii, l. 1. c. 3. Sic meminit Capellae 5. Martini Marculfus, l. 1. Form. 38. Sed dum inter se intenderent --- fuit iudicatum --- quod in Palatio nostro, super Capellam domini Martini, ubi reliqua sacramema percurrunt, debeant coniurare. Ubi Capella Carolo du Fresne, est brevior Martini capa, in Palatio asservari solita, quam Roecum S. Martini vocat Sangallensis, l. 2. c. 27. Carolus habebat pellicium berbicinum, non mulium amplioris pretii, quam eraet roccus ille S. Martini, quo pectus ambitus, nudis brachiis Deo sacrificium obtulisse, astipulatione divina [orig: divinâ] comprobatur. Qno in lco tangit id, quod Severus, Dial. 2. et Fortunatus, de Vita S. Martini, l. 3. et l. 1. Poem. 5. referunt, cum scil. Praesul hic sacra facturus in Ecclesia, exuta [orig: exutâ] tunica [orig: tunicâ] pauperem vestivit, et bigerrica [orig: bigerricâ] veste brevi atque hispida [orig: hispidâ], humeros contectus, coetera nudus, in templum perrexit. in cuius facti memoriam, asservatam illam bigerricam vestem censet Car. du Fresne, inter reliquias huius Viri coeteras, quam pallii seu mantelli appellatione vulgo insigniunt: Galli: nam pallii vice fuere [orig: fuêre] olim bigerricae, non manicatae, uti exstiterunt capae. Atque hinc idem Auctor ipsam aedem, in qua Capa haec seu Capella S. Martini asservata est, intra Palatii ambitum aedificatam, quo etiam reliquorum Sanctorum lipsana illata sunt, Capellae nomine insigniri coepisse iudicat, nomine postead ad alias quoque istiusmodi aediculas translato [orig: translatô], etc. Qua de re quid sentieodum, diximus in voce Capella. Certe Palatinarum Capellarum mentio, apud Francicarum rerum Scriptores frequens est: inter quas praecipua olim fuit Auqisgranensis, de qua vide Eginhardum in Vita Caroli M. Sigibertum A. C. 795. Mitaeum, in Codice Donat. Piar. l. 1. c. 11. Barthal. Fizenium, in Histor. Leod. Alios. Cum nempe in Francico Regno palatia complura, et ferme in qualibet provincia haberent Reges, adeo ut, si iter agerent, ferme semper in Dominicis, uti vocabant, villis et palatiis habitarent: habuere [orig: habuêre] etiam in iisdem sacras aedes, quae propria [orig: propriâ] appellatione Capellae vocabantur, in quibus reliquiae Sanetorum, quas secum Capellani deferebant, reconderent et asservarent. Dicebantur Capellae istae his locis, Regales, Regiae et Dominicae, vel quod in Palatiis Regiis, uti dictum, vel saltem, quod a Regibus, in dominicis et propriis praediis essent exstructae et annuis proventibus locupletatae, dominicis seil. decimis, ut est in Concilio Meldensi A. C. 845. Habebantque id privilegii, ut fere semper ab Episcoporum iurisdictione et exactionibus eximerentur, soli sedi Pontificiae subditae: quo [orig: quô] factum, ut interdictum ab Episcopis in eas promulgari non posset, uti legitur apud Innocentium III. l. 15. Ep. 225. etc. Sed et Capellae nomine interdum denotantur ministeria ac vasa sacra, quae Sacerdoti ad peragenda sacra necessaria sunt. Cum namque asservarentur in Capellis istis Palatinis, praeter reliquias, vasa quoque, instrumenta, ornamenta, ac cimelia Ecclesiastica maioris momenti, quae Ministeria vulgo dicta; ea processu temporis nomine collectivo [orig: collectivô] Capellae postmodum donata sunt. Domnizo de vita Mathildis, l. 2. c. 14.

Capellam totam, quam praebuerat pretiosam:
Huic Domno digno Comitissa Mathildis, in ipso
Templo confestim rapuit, plebs pessima fregit.

Imo et ipsis hinc, quae reliquias continere solent, phylacteriis et capsulis, nomen inditum. Euodius de Miraculis S. Stephani, l. 1. Capella argentea, in qua erat reliquiarum portio. Inscr. capsae reliquiarum, quam Carolus Rex per Salomonem Monachum ad S. Gallum misit;

En Crucis atque piae cum sanctis capsa Mariae,
Hanc Karolus summam delegit habere Capellam.

Porro, pro ipso integro caparum Ecclesiasticarum apparatu, h. e. capa [orig: capâ], tunica [orig: tunicâ], dalmatica [orig: dalmaticâ], vocem sumi, docet Catellus, Hist. Occitan. kp. 901. ex verter. Charta. Et quia in Capella Principis seu Oratorio, Archivum, diplomata et Regni monumenta non minus olim, ac hodie, asservarentur, inde orp Caucellaria, non raro occurrit: in Anglia inprimis, ubi Archivum Regium etiam in Capella, hinc Capella Rotulorum appellata [orig: appellatâ], custoditur. Quo [orig: Quô] factum, ut, qui describendis Regiis publicisve instrumentis addicebantur, Caeppellani vulgo iam olim audirent, uti videre est in voce Capellani. Plura in hanc rem vide apud Car. du Fresne in Glossar. Addendum saltem, apud Adamum Bremensem, c. 207. Capellam quoque dici coetum Clericorum, qui, vulgo Capellani dicti, Episcopis inserviunt, eorumque ministerio praesto sunt, ex Eod. etc. Posterioribus temporibus Capellae dictae sunt quaevis aediculae sacrae, Oratoria, quae proprios Sacerdotes non habebant, seu aedes sacrae, quae non erant baptismales. Ioh. de Ianua, Capella, parva Ecclesia, quae ne habet baptismum, nec cimiterium, etc. Bononiae, in Italia, sic appellari Urbis regiones, observatum est Antonio Paulo Masino, qua [orig: quâ] nomenclatura [orig: nomenclaturâ] Parochias indigitari ait: Vide Henschenium in Miraculis B. Simonis Tudert. Ad diem 20. April. Etiana vulgo sacella sic dicuntur, seu maiorum Templorum appendices, vel aediculae, aedi sacrae maiori adiunctae, quas Cubicula vocavere [orig: vocavêre] Veteres, teste Octavio [orig: Octaviô] Ferrario [orig: Ferrariô] in Originibus Ital. voce Capella, etc.

CAPELLA [5] forte a Ciceroniano capsa, et Pliniano capsella, in genere cistam, cistulam, scrinium: in specieillud, ubi Martyrum reliquiae reponuntur, denotat. Hiuc pro aedicula, in qua reliquiae asservantur, et perinde pro quovis facello ac Oratorio. Sed capsam a Capella distinguere videtur Ekkehardus Iun. qui obiit A. C. 996. hanc pro lacra aedicula, illam pro scrinio reliquiarum

ponens. Capella regia, non a sacris tantum locus fuit, sed etiam Graphiarium, Secretarium, Chartophylacium et Archivum, quo [orig: quô] mandata et responsa regia, Chartae, Epistolae, Brevia, a Capellanis regiis condebantur, scribebantur et emittebantur; rescripta et monumenta Regni, sacra [orig: sacrâ] quasi custodia [orig: custodiâ], conservabantur. Capellae hine appellatione, continebatur etiam aliquando Cancellaria. Vide Spelmann. Gloss. Archaeol. et infra in voce Capellani.

CAPELLA [6] Antistius, insignis Orator, a M. Aur. Antonino Phil. selectus, ut esset, cum aliis, Magister Commodi Imperatoris. Lamprid. c. 1.

CAPELLA [7] Matciavus Mineus Felix Afer, uti videtur, scripsit Mercurii et Philologiae nuptias. Gessit Proconsularem dignitatem, ut ipse de se ultimo [orig: ultimô] suorum volumivum Epigrammate testatur. Vide Voss. de Historicis Latin. l. 3. p. 712.

CAPELLANI primo dicti sunt, qui capellam reliquiarum curabant, deinde, qui sacellum, ubi eadem sistebatur: et tandem omnes, qui a sacris ministrabant, clerici nempe et sacerdotes, vide Walafr. Strabonem, qui floruit. A. C. 700. de exord. et increm. rerum Eccles. c. ult. Honorium Serm. de S. Martino, Durandum, Ration. l. 2. c. 10. ubi inquit: Antiquitus Reges Franciae ad beela procedentes, Capam S. Martini secum portabant, quae sub eodem tentorio servabatur, quod ab ipsa capa dictum est capella, et clerici eius custodes Capellani. Sed vocabula haec Capella et Capellanus, nusquam deprehendunter aevo [orig: aevô] S. Martini, qui A. circiter C. 400. obiit, nec in subsequenti: unde fabulam illa narratio sapit. Dicti postea Capellani quoque, qui alias Scribae Et Notarii, alias Secretarii, tandem Caucellatii, i. e. scriptores, quorum primatius Archicapellanus et scribarum princeps appellatus est: hodie summus Cancellarius. Sic Einhardus Caroli M. Imperatoris Cancellarius, vocatur Archicapellanus in Chron. Schwartzahensi, i. e. Princeps Scribarum, ut notat Goldastus, ad c. 11. Ekkehardi Iun. Sed Hincmearus Capellanum et Cancellarium, diversos facit in aula Franciae, Ep. 3. c. 16. Vestigium rei huius hodieque apud Anglos, ubi praecipua Cancellariae statio, scil. archivum ipsum, quo [orig: quô] diplomata et regni monumenta (rotulos vocant) custodiuntur, in capella habetut, quae a munere Capella Rotulorum appellata est. Capellani vero nunc Anglis ptoprie, qui Magnatibus a sacris sunt. Spelmann. Gloss. Archaeol. et supra in voce Capella. Vide quoque mox dicenda.

CAPELLANUS [1] Imperii Romani nomen dignitatis, qua [orig: quâ] functus olim Petrus diaconus Casinensis, ut ipsemet testatur Chron. Casin. l. 4. c. 58. Idem de quodam Rainaldo, c. 116. Cum fratribus, inquit, inter Imperti Capellanos constitutus est. Sic Archicapellani Romanorum Imperatricis dignitatem habuere [orig: habuêre] iam olim, Abbates S. Maximini Trevirensis, uti Nic. Zyllesius auctor est, in Defensione eiusdem Monasterii, Part. 1. sect. 2. §. 4. ut omittam Capellanos Abbatum, quorum Provinciale Ecclesiae Cantuar. l. 3. tit. 19. Capellanos Episcopales et Regales, quorum Concilium Colon. A. C. 1260. c. 10. Capellanos Principum, quorum Concilium Claromont. A. C. 1095. can. 18. meminere [orig: meminêre], de quibus omnibus videre est Glossarii praefati Auctorem. Fuit autem in Gallia primitus dictus Capellanus, secundum eundem, qui Capam seu Capellam S. Martini vel in Regum palatiis asservabat, vel in praeliis, cum coeteris reliquiis, qui tum gentis mos erat, deferebat, qua de re, quid sentsendum, diximus in voce Capellani. Postea in Palatiorum sacellis, peragendis sacris officcis opcram dedisse Clerumqu effecisse Palatinum, cui qui praeerat, Capellanus kat' e)coxh\n seu Archicapellanus cictus est, legimus apud Hincmarum de Ordine Palatii, c. 16. In quos acriter olim invectus est Wala Abbas Corbeiensis, ut docet Paschasius Rathpertus in eius Epitaphio, l. 2. c. 5. ubi inter alia illos non ob altud servire, nisi ob honores Ecclesiarum et quaestus saeculi ac lucri gratiam, sine probatione Magisterit, atque ambitiones Mundi, ait. Ministrabant vero in hac functione viri dignitate illustres, Episcopi videl. et Abbates; e quibus ad dignitates Ecclesiasticas postmodum non pauci a Regibus clecti: habebantque Abbatum nomen. Crevit dignitas, cum Cimelia etiam et Archiva Regia illis crederentur, iique Cancellariorum quoque et Notariorum munus obirent: quod quidem subinde reprehenderunt Ecclesiae Gallicanae Praesules. aegre ferentes, Clericos et Presbyteros Cancellariorum munere defungi. Concilium Cabillonense II. A. C. 813 c. 44. Scripsimus Presbyeros villicos esse non debere et nunc eos in tabernis bibere, Cancellarios publicos esse, nundinas insolenter peragrare. Unde et apud Burchardum, de Eccles. Discipl. l. 1. c. 50. Presbyteri et Clerici Chartas dominorum suorum scribere vetantur. Id enim eonsque invaluerat, ut Capellani Procerum eorum essent Amanuenses, Epistolasque et Diplomata conscriberent, quod testantur veteres passim Chartae, quae a Capellanis scriptae dicuntur, etc. Sic itaque Archicapellani, qui illis praeerant, Archicancellariorum quoque munus administrabant, non olim duntaxat et prima [orig: primâ] stante Regum familia [orig: familiâ], sed etiam sub tertia; ita, ut, qui Regum Diplomatis subscribebant, promiscue non taro, modo Archicapellanos, modoi Archicancellarios, sese subscriberent, ut Dado, Dagoberti Regis Referendarius; Itherius, qui passim Caroli M. Diplomatis nomen suum subscripsit; Gozlinus Abbas S. Germani de Pratis, sub Carolo Calvo; Balduinus, Henrici Regis Cancellarius, Alii: Quam vis alias dignitates haec, muneris quidem ac officii affinitate coniunctissimae, atramen diversae in Aula essent. Sed et Clericorum causis praefuisse eosdem, testatur Walafridus Strabo de Rebus Ecclesiae, c. ult. Quemadmodum sunt in Palatiis Praeceptores vel Comites Palatii, qui saecularium causas ventilant; ita sunt et illi, quos summos Capellanos Franci Vocant, Clericorum causis praelati. Etiam ad Capellanum principem Regiae mensae spectabat benedictio, ut testatur Theodulfus Aurelianensis, Carm: de Hildeboldo Archtcapellano, p. 185.

Adsit Praesul ovans animo [orig: animô] vultuque benignus,
Ora beata ferens, et pia corda gereus.
Quem sincera fides, quem tantus culminis orde,
Pectus et innocuum Rex tibi, Christe, dicat.
Stet benedicturus Regis potumque cibumque,
Sumere quin etiam Rex velit, ille volet. etc.

Vide Car. du Fresne in Glossar. ubi subnectit Archicapellanorum Palatti Francici seriem, ex Scriptoribus et verterib. Tabulis, a se descriptam: e qua ista excerpsimus:

Rusticus, postea Episcopus Cadurcensis, sub Chlotario I. Bertharius, postea Carnurensium Episcopus sub Chlorario II. in Vita eiusdem. Ricolfus, aliis Rucolnus, sub Dagoberto. Launus Abbas S. Eparchi, postmodum Episcopus Ecolismensis, sub Pipino. Fulradus, Caroli Martelli, ex Hieronymo fil. nepos, sub eodem. Andreas Episcopus et Capellaniis Caroli M. Liudebertus, sub eodem. Ingeltannus seu Engelrammus, Eipscopus Metensis, sub eodem. Hildibaldus, Archiepiscopus Coloniensis, sub Carolo M. et Ludovico Pio. S. Angilbertus, Berthae Carolo M. genitae maritus, Abbas Centulensis, sub Catolo M. Hilduinus, Abbas Monasterii S. Germani Paris. sub Ludovico Pio. Fulco Presbyter, sub eodem. Drogo, Caroli M. filius hothus, Metensis Episcopus sub eod. Ludovico. Guntharius Archiepiscopus Colon. sub Lotharto Imperatore. Ebroinus, episcopus Pictaviensis et Abbas S. Germani de Pratis, imperante Car. Calvo [orig: Calvô]. Gaozlinus, Abbas itidem S. Germani de Pratis, sub eo dem. Ioseph, Episcopus Eporediensis, sub Ludovico Lotharii filio. ´Friedebastus, aliis Fridebertus, Episcopus Pictaviensis, sub Pipino Aqui tamae Rege. Remigius, Archiepiscopus Lugdunensis, Caroli Burgundiae Regis Lotharii Imperatoris. Palatii Capellanus summus. Grimaldus, Abbas S. Galli, sub Ludovico III. Adventius, Episcopus Metensis, sub Lothario Rege Lotharingiae, A. C. 868. apud Zyllerum. Cozbaldus, sub ludovico Baioariae Rege. Granoldus; sub eodem. Deotmarus, sub Arnulfo Rege. Theotmarus, sub Atnulfo Lotharing. Duce. Hermannus, sub Rege Zuentibaldo. Rutgerus Archiepiscopus sub eodem. Balduinus, sub Henrico Rege circa A. C. 1047. Ratbodus, Archipiscopus Trevirensis sub Catolo Simplice, A. C. 917. etc. Post haec desiit apud Francos Archicapellanorum appellatio, et munus hoc ac dignitas in Capellanorum, dein Primorum et Magistrorum Capellanorum Regis titulum transiit, de quibus crebro in veterib. Tabulis Regum praecipue, quosque cum praecipuis Palatii et Aulae Regiae Ministris subscripsisse, constat. etc.

CAPELLANUS [2] Pontificis Romani nomen Iureconsultorum, quos Pontifex gravibus in negotiis consulere consuevit. Postquam enim causas ex toto Orbe confluentes ad Urbem Pontifex in sacello, quod Capellam nominant, adhibitis Iurisconsultis audire coepit, illi a loco Capellani nominati sunt. Et quidem hi cum olim plures essent, hodie sunt numero [orig: numerô] XII. solummodo, ex generali et prisca delegatione in unum ordinem redacti, qui audiendi cognoscendique facultatem habent, Auditoresque causarum sacri Palatii iam dicuntur, quas ex speciali Rescripto plerumque decidunt, et etiamnum priscam appellationem retinent, atque in Capella sacris inserviunt. Ex horum numero Bernardus Bottonus Parmensis fuit, qui Glossas omnium, qui ante ipsum ad Ius Canonicum commentari sunt, in unum collectas ampliavit, circa A. C. 1240. Gerh. von Mastricht. Histor. Iuris Ecclesiastici num. 361.

CAPELLARE in LL. antiquis, pro scapellare est, a scapello, quod bacillum notat. Vide Salmas. ad Solin. p. 55.

CAPELLATIUM quod et Palas, Alemaniae regionis nomen. Amm. Marcellin. hodie Pfaltz, quevae, teste Rhenano [orig: Rhenanô], Palatinatus nominatur. Aliis est Bergstrasse, qua itur Francofurto [orig: Francofurtô] Heydelbergam. Vide praefatum Rhenanum, Rerum Germ. l. 1. et ad eum Notas Ottonis ICti, nec non infra voce Pala.

CAPELLIANUS praefectus Mauritaniae, sub Maximino, utrumque Gordianum, Ianperatores in Africa proclamatos, et a Senatu approbatos, aggressus vicit, Filio [orig: Filiô] aetat. 47. in praelio occiso [orig: occisô], Patre ex desperatione ad laqueum redacto [orig: redactô], A. C. 237. Iul. Capitolin. in Gordianis irib. c. 15. Herodian. l. 7. c. 9.

CAPELLINA vox recentioris aevi, occurrit in Vita B. Iustinae de Aretio num. 3. ac significat festum precatoriorum globulorum, vulgo Rosarium, German. Rosenkrantz, Italis Capellina, Chapellet Gallis, quo [orig: quô] in Communione Romana Deiparam salutare mos est. Originem Rosarii huius seu recitationis orationis Dominicae et Salutationis Angelicae ad statos calculorum seu globnlorum numeros, arcessie Car. du Fresne a paenitentiis Monasticis vel etiam regulatum Monasticarum praeceptionibus, in quibus certi earundem orationum a Monachis dicendarum numeri imponebantur, quos ut ii facilius numerarent. munusque sibi iniunctum exsequerentur, per calculos et globulos recensebant: ad quos iam suo [orig: suô] tempore preces exactas fuisse, docet Palladius in Histor. Lausiaca, c. 23 ubi de Paulo Monacho, *)/ergon de\ au)tw=| th=s2 a)skh/sews2 ge/gonen, inquit, to\ a)dialei/ptws2 wproseu\xesqai: ou(=tos2 tetupwme/nas2 ei)=xen ta\s2 eu)xa\s2 triakosi/as2, tosau/tas2 yh/fous2 suna/gwn, kai\ e)n tw=| ko/lpw| kane/xwn kai\ r)i/ptwn kaq' e(ka/sthn eu)xh\n e)n tou= ko/lpou yh\/fon mi/an, Exercitationm

eius pars praecipua fuit, nen intermissa unquam oratio, Habuit enim signatas preces trecentas, et totidem calculis collectis, hos in sinu suo tenuit, ad precum quamlibet unum e lapillis e sinu proiciens, Car, du Fresne Glossar. Sed pauperis est, numerare pecus: vide de hoc ritu infra, suo [orig: suô] loco [orig: locô].

CAPELLIS seu CAPRIS insidentes in primis militiae ruidmentis, iaculari olim discebant tyrunculi. Iuvenalis, Sat. 5. v. 155.

Qui tegitur parma [orig: parmâ] et galea [orig: galeâ] metuensque flagelli,
Discit ab hirsuta iaculum torquere capella.

Capras certe inequitari consuevisse docet Scriptor Italus, apud Gesnerum, descript. Terrae Sanctae, Capra mambrina in regione Damiata dicta fert equitantem sellam, fraenum et coetera, quibus equi instrui solent, admittit. Et Leo Africanus, Ego quondam, iuvenili fervore ductus, horum animalium dorso insidens, ad quartam milliaris partem fui delatus, Sic irsdem ad essedum iunctis nonnullos gestatos fuisse, ex Martiali discimus, l. 4. Epigr. 52.

Et in Circensibus pueri hircos equitabant phaleratos et capistratos, teste Epigranm. 28. Aathol. l. 1. c. 33.

*(hni/a dh/ toi pai=des2 e)/ni, tra/ge, foiniko/enta
*qe/ntes2, kai\ lasi/w| fima\ peri\ sto/mati,
*(/ipp\ia paideu\ousi, *qeou= peri\ nao\n a)/eqla
*)/ofr' au)tou\s2 fore/h|s2 h)/pia terpome/nous2..
Purpureas pueri tibi habenas, o [orig: ô] hirce imponentes, et hirsutum capistrum circa os,
Equestria ludunt Dei prope templum certamina, Ut ipsos portes blande exhilaratos.

CAPENA [1] quae Capinna Steph. Canapina vulgo, oppid. Hetruriae, nunc castrum status Ronciglionis, in ditione Pontific. 7. milliat. circiter a Viterbio et Capraria, Baudrando. Hinc Capenates Italiae populi Clusinis vicini. Plin. l. 3. c. 5. Capenus, nomen gentile, Virg. l. 7. Aen. v. 697.

CAPENA [2] prota urbis Romae, Porta di S. Sebastano. Ovid. l. 6. Fast. v. 192.

Dicta etiam est Triumphalis, quod triumphantes per eam in urbem invehi solebant. Prima fuit urbis regio, in cuius vicinia Camenatum vicus. Iuvenalis vetus Scholiastes, ad v. 11. Sat. 3. Stetit, inquit, aspectans rhedam, ubi solent Proconsules iurare, in via Appia, ad portam Capenam, i. e. ad Cumenas, lege Camenas. Nomen portae a Capenis. Servius ad Aeneid. l. 7. v. 697.

Et quia aquae ductus hic [orig: hîc] celebris fuit, inde Capena madida dicitur Poetae: quia supra eam ductus fuit, quem postea appellarunt [orig: appellârunt] arcum stillantem, Vetus Scholiastes Iuvenal. loco [orig: locô] modo [orig: modô] citato [orig: citatô]. Unde Martialis, l. 3. Epigr. 47. v. 1.

CAPER [2] in phiala expressus, pro emblemate, inter opera Myos an Myronis, Veteribus maxime celebratus est. Poeta,

Ita nempe, ut integer et perifknh\s2 appareret, non pro/stupos2, h. e. ut non tantum unum latus ostenderet, reliqua [orig: reliquâ] sui patte poculo affixa [orig: affixâ]: sed ut totus et apparens omni ex parte emineret. Quemadmodum apud Athenaeum, l. 5. legimus, *ou(=toi d' ei)=xon a)/nwqen kasqh/mena perifanh= tetoreume/na zw=a, kai\ e)n tw=| traxh/lw| kai\ e)n tai=s2 ga/strais2 pro/stupa e)pimelw=s2 pepoihme/na; ubi in superiori parte caelata animalia sic erant, ut tota conspicua appaterent: in collo vero et ventre prostypa adhaerebant, dimidia [orig: dimidiâ] tantum sui [orig: suî] parte expressa [orig: expressâ]. Allusit eo Satyricus, Sat. 1. v. 75.

Criminibus debent hortos, praetoriae, mensas,
Argentum vetus et stantem extra pocula caprum, etc.

Vide supra ubi de arte Caelandi, et alibi passim: uti de Capro, a iutantibus olim Diis mactato, ubi de Veterum Iuramentis.

CAPER [3] fluv. Laodiceam clarissimam Cariae urbem cum Lyco et Asopo amnibus alluens, Strabo, l. 12. Caprus Plinio, l. 5. c. 29. dicitur, qui etiam est Asiae minoris fluv.

CAPERE verbum signatum et quasi consecratum, de Vestalibus dicebatur, cum in ordinem hunc legetentur. A. Gellius, l. 1. c. 12. Qui de Vestali Virgine captenda scrtpserunt, quorum diligentissime scripsit Labco Antistius, minorem quam annos VI. maiorem, quam annos X. natam, negaverunt, capi fas esse> item quae non sit patrima et matrima, etc. Et paulo post, Virgo autem Vestalis, simul ac capta est atque in atrunt Vestae deducta et Pontificibus tradita. Ubi capi idem esse, quod legi, innuitur ibidem> Praeterea Capito Ateius scriptum reliquit, neque eius legendam filiam, qui domicilium in Italia non haberet. Dicebatur autem capi Virgo, quia Pontificis Maximi manu

preliensa ab eo Parente, in cuius potestate est, veluti bell`o capta, abducebatur. Verba, quibus is, quum Virginem capiebat, utebatur, haec erant> SACERDOTEM. VEST ALEM. QUAE. SACRA. FACIAT. QUAE. IOUS (i. e. IOVIS) SIET. SACERDOTEM. VESTALEM. FACERE. PRO. POPOLO. ROMANO. QUIRITUM: UT. EI. QUAE. OPTUMA. LEGE. FOUIT. ITA. TE. AMATA. CAPIO; uti ex libro primo Fabii Pictoris idem Gellius citat. Et quidem capiendi ius ptimitus penes Reges erat, primaque quae capta est, a Numa est capta, qui in universum quatuor eas instituit, cepitque Geganiam, Veraniam, Canuleiam et Tarpeiam. Duas deinde alias Set vius tullius addidit, sive ante cum potius Tarquinius Priscus, et sie seniper sex fuerunt. Pulsis postea Regibus, Pontifex Maximus in locum venit, sed electione legibus adstricta [orig: adstrictâ]: continebatut enim Papia [orig: Papiâ] lege, ut Virgines viginti legerentur. Qui satis magnus numerus, ad unam capiendam placuit, ut sors levior accideret, sparsa sic per plures. Sortitio vero fiebat Comitiis Curiatis, ut coram testibus res fieret et dignitas Sacerdotio aderesceret dignie tate actionis: et quidem sortitio adhibebatur, ut quasi divinitus e pouribus legi excerpique talis videretur, etc. Quam in rem vide plura apud praefatum auctorem. Sed et idem verbum etiam ad Flamines Diales, ahosque translatum idem innuit Ibid. Plerique autem capi virginem solam debere dici putant. Sed Flamines quoque Diales, item Pontifices et Augures capi dicebantur: quod probat verbis P. Sullae, Rerum gestar l. 2. et M. Catonis Orat. de Lusitanis. Additque sub finem Amatam inter capiendum, a Pontifice Max. appellatam esse Virginem, quoniam quae primo capta est, hoc fuisse nomine traditum sit. Ubi vide eruditas Antonii Thysii et Iac. Oiselii Notas. Neque vero personae solum, sed et loca capi dicebantur, quae ad sacrum usum separabantur. Hinc captus locus, apud Festum, h. e. legitime ad sacrificandum constitutus. Captus ager, ab Auguribus, etc. Vide Scaligerum ad Festum.

CAPERNAITAE doctrinam de manducatione Christi spirituali per fidem, ad carnalem a)nqrwpofi/an detorquentes, memorantur Ioh. c. 6. v. 52.

CAPETERUM castellurn circa radices montium prope Theodosiopolim. Cedrenus.

CAPETINGI in Regno Galliae Carolovingis successetunt, tertiam Regum stirpem, quae hodieque feliciter perdurat, constituentes. Orti sunt ex posteris Wirttekindi Saxonum Ducis, e quibus Hugo Magnus et Hugo Capetus, cum Comitatum Parisiensem obtinuissent (cuius ea fere sub Carolovingis fuit potestas, quae olim, sub Merovingis, Maiorum Domus seu Conutum Stabuli) post obitum Ludovici V. secundum alios, VI. hic posterior, exclusa [orig: exclusâ] Caroli stirpe, Regnum Franciae sibi vindicavit, Carolo [orig: Carolô] Duce Lotharingiae et filio [orig: filiô] eius Ottone (qui duo e Carolinis restabant) duplici praelio [orig: praeliô] superatis. Sub his, Comitiorum auctoritatem abolitam; ptaecipuos hostes Anglos olim, exin Hispanos; iunctum Regno Delphinatum; adiectum Regnum Neapolitanum; introductam servitutem; Mediolanensem Ducatum occupatum; aliaque memoratu digna, observat Georg. Hornius Orb. Imper. ubi de Galltae Regno. Nomen illis ab Hugone Capeto praefato, qui etiam Hugo Capucii dicitur in Chron. MS. Bibliothecae Thuan. quod desinit in Carolo V. Hugo Capet sive Capucii, sic dictus, quia, dum iuvenuis esset, capuciae solebat auferre: quibus consona habet Landulfus de Columua in Chronico itidem MS. et ex iis Nicolaus Gillius. Certe etiamnum Occitani Capetos rusticos vocant, quod capis caput tecti incedant, ut auctor est Gondelinus, Arvernisque etiam hodie Chapeto vocant illum, qui alios lepide vexat. Capaticiorum stirpem tertiam hanc vocat Radulfus de Dicetop. 606. ita ut ad cappas spectate voluerit. Vid Steph. Paschasium, Disquisitionum Francic. l. 8. c. 45.aliosque Historicos eiusdem Regni, Car, inprimis du Fresne in Glossar. in voce Capetus.

CAPETIS Albae Rex, VI. ab Aenea, Capyos fil. Tiberini pater regnavit ann. 26. Ab A. M. 3064. Diouys. Ant. Rom. Ovid. Met. l. 14. Fab. 16. Vide etiam Hugo Capetus.

CAPHARATH oppid. in Gailaea, non procul, ut videtur, a Iotapata situm, in tribu Zabulon.

CAPHARBARUCHA i. e. villa benedictionis, sita in monte: quem ad locum usque Abraham prosecutus est duos angelos euntes Sodomam, ad subvertendas urbes, quae contra Deum tantopere deliquissent: quo [orig: quô] etiam loco [orig: locô] benedictionem a recedentibus acoepisse videtur. Etat in tribu Iuda.

CAPHARDUM in Satutis Facultatis Artium in Academia Vienmensi Austriae, tit 10. §. 7. Non utetur publice hic [orig: hîc] in Universitate aliquo [orig: aliquô] capucio [orig: capuciô], aut epitogio [orig: epitogiô], aut caphardo [orig: caphardô] foderato [orig: foderatô], cum pellibus de vario, species est integumenti capitis seu pilei. Videquoque tit. 17. §. 18.

CAPHAREUS mons altissimus et proimontor. Euboeae, Capo dell'ore, Hellespontum verus, impetuosus, et formidolosus, propter scopulorum frequentiam et crebros undarum vortices. 20. miliar. a Scyro insul. in Austrum, 12. a Cariso. 70. a Chalcide in Ortum. Hic [orig: Hîc] Nauplius, Euboeae Rex, mortem filii Palamedis Ulyssis dolo [orig: dolô] inter fecti ultus est. Nam cum Graeci Troia [orig: Troiâ] diruta [orig: dirutâ] redirent, Nauplius facem in montis vertice posuit, ut locus fidem portus [orig: portûs] haberet, quo cum venissent, multi naufragium fecerunt. Unde Virg. Aen. l. 11. v. 261.

Quicumque Argolica [orig: Argolicâ] de classe Capharea fugit,
Semper ab Euboicis vela retorquet aquis.

Saxa triumphales fregere [orig: fregêre] Capharea puppes,
Naufraga cum vasto Graecia tracta salo est.

Nauplius ultores sub noctem porrigit ignes,
Et natat exuviis Graecia pressa suis.

*ou)lo/menai nh/essi *kafari/des2 ai(/ pote vo/ston
*)wle/saq' *(ellh/nwn, kai\ sto/lon *)ilio/qen.

Pacuvius in Duloreste apud Priscianum, in voce Pleros, ait, Pater Achoeos in Caphareis saxis pleros perdidit. Merito igitur [gap: Hebrew word(s)] Capha rus, i. e. contritor scopulus a Phoenicibus est appellatus. Bochart. l. 1. Chanaan, c. 13. 14. Nic. Lloydius.

CAPHARNAUM [1] Graece Capernaum, gloriosum et praeclari nominis emporium erat, atque ex decem primariis regionis decapoleos urbibus una, in tribu Nephthalim atque adeo florentissima torius Galilaeae Metropolis, quae reliquis pulchritudine, opibus, fastu, luxuque excellebat: sita est ad mare Galilaeae super ripam Iordanis fluvii, in finibus Zabulon et Nephthalim, in amoeniori et feraciori Galilaeae agro, atque ab Oriente quidem Iordanis, ab Austro vero ipsum mare urbis moenia lambunt. Haec urbs cum et commoditate situs, et pulcherrimorum aedificiorum splendore, et civium mulritudine, ac opulentia [orig: opulentiâ], nobilis imprimis ac illustris esset, Christi tamen Dei filii inhabitatione longe facta est illustrior, in qua multa miracula edidit, et primum in ea coepit praedicare Euangehum regni Dei. Hic [orig: Hîc] etiam Matthaeus ad Apostolatum vocatus. Nunc prorsus deserta, postquam a Solimanno in cineres redacta est, nisi quod paucae ibi Aethiopum familiae, qui a peregrinis loca sacra quaerentibus pecuniam extorquent.

CAPHARNAUM [2] sive CAPERNAUM frons uberrimus muro [orig: murô] circumdatus: in tribu Nephthalim, scaturit e pede montis Christi, ac mox in fluvium excrescit, qui similes coracino Alexandrino generat ac nutrit pisces: dividitur autem hic fluvius in tres rivos, quorum primus inter fontem hunc et urbem Capharnaum medins, mate Galilaeae ingreditur, secundus suo [orig: suô] aquaeductu Bethsaidam civitatem transit: tertius vero terram Genesar irrigat, et tandem a mari Galilaeae absorbetur. Sed et Capharnaum, oppidum fuit maritimum prope Caesaream in tribu Manasse, aliud ab illo cuius in Euangelio fir mentio. Tyr. l. 10. Bel. c. 26.

CAPHARSORECH nomen torrentis est: sed et usque hodie ad Septentrionalem plagam Eleutheropoleos vicus ostenditur, nomine Capharscrech, iuxta villam Saraa, unde fuit Samson. Est in tribu Dan.

CAPHERDAGO grandis vicus inter Diospolim et Iamniam demonstratur. Est in tribu Dan.

CAPHELETHA muri Hierosolymitani pars. 1. Macchab. c. 12. v. 37. lege Caphonatha.

CAPHERIS inter desertas insulas, quae inter Chersonesum, et Samothracem sunt, numeratur. Plin. l. 4. c. 12.

CAPHISTERIUM apud Columellam, l. 2. R. R. c. 9. idem quod Scaphisterium est, alveus videl. in quo infantilia liuteamenta lavabantur. Sic ma/ragdon pro sma/ragdon, apud Menandrum,

*ma/ragdon ei)=nai tau=t' e)/dei kai\ sa/rdia,,
Smaragdum esse ista oportebat et sardium.

CAPHRENA oppid. Plin. l. 6. c. 26. Dicta est in Zeugmate Apamia, ex qua ortentem petentes excipit oppidum Caphrena munitum, etc. ubi tamen aliae editiones apprime munitum habent, Venetianam dico et Parinensem.

CAPHTHORIM i. e. sphaera, sive pama, aut vola vel palma turturum vel explorutorum, populi Gen. c. 10. v. 14. De quibus Bochart. Phaleg. l. 4. c. 32. per totum.

CAPIBREVIUM scripturarum fascis, in quo breviter bonorum capita notantur, Dominico Macro: e quo vocabulo Cabreum Equites Melitenses fecerunt, quibus id significat inventarium bonorum stabilium alicuius Commendae, cum eiusdem ichnographia,

arearum scil. et formarum descriptionibus, statusque antiqui et praesentis relatione, una cum attestatione authentica melioramentorum, etc. Quod omnes Priores, Balivi ac Commendatatii, singulis 25. annis renovare et offerre tenentur, in triplo; ut unum horum reponatur in Archivo Commendae, alterum in Archivo Conventuali illius linguae, et tertium in Archivo Prioratus. Vide eum in Hierolexic. in voce Cabreum. Carolo du Fresne Capihreutum, Acta Iudicis vel Notarii notat, ex Charta Petri Aragoniae Regis, A. C. 1283. aliisque monumentis, in Glossar. laudatis.

CAPILLACEA Coma, apud Plin. l. 12. c. 25. ubi de balsamo, Arboris tria genera: tenui et capillacea [orig: capillaceâ] coma [orig: comâ], quod vocant Eutheriston: alterum scabro [orig: scabrô] aspectu, incurvum, sruticosum, odoratius, quod Trachy appellant: tertium Eumenes, quia est reliquis procerius levi cortice: idem ei est, quod i)xno\n et trixw=des2 Dioscoridi, de eodem balsami genere. Sed trixw=des2, inquit Salmas. non dicitur, quod tenuem et capillaceam habet comam; verum quod surculos tenues et capillaceos. Coma arborum et herbarum de folio dici solet, unde trixo/fnlla talia: Cuiusmodi non est balsami id genus, cuius non folia, sed frutex, tenuis ac capillaceus est, virgis ac surculis tenuibus ac trixw/desi refertus. Unde eu)qe/rison id vocatum, dia\ to\ eu)xerw=s2 sqeri/zesqai i)xno\n o)\n, quod prae gracilitate facilius tondeatur: in balsamo vero non comae et folia, sed surculi supervacui, tonderi ac am putari solebant. Vide eum ad Solin. p. 581. Atque hi surculi et sarmenta, Xylobalsami nomine vaeniebant, quorum illud quod maxime exile et capillaceum, praestantissimum erat. Theophrastus, en' osma de\ sfo/dra kai\ ta\ r(abdi/a, kaqai/rein ga\r kai\ tou/tou e(/neka kai\ tou= diafo/rou pwlei=sqai timh=s2, Odoratae etiam impendio [orig: impendiô] virgae, ea propter amputantur et ampliore pretio [orig: pretiô] vaeeunt. Nempe aliud coma, aliud capillus, sqri\c kai\ ko/mh: comosum est polu/fullon et polu/komon: capillaceum, to\ trixw=des2, quod instar capilli tenue ac fragile est. Et comae seu frondes in balsami frutice, haud secus ac in vite, tondebantur; Sed to\ trixw=des2 tou= sqa/mnou, de gracilitate sarmentorum ac surculorum accipiendum, neque quidquam ad comam facit, idem ibid.

CAPILLATI [2] pars Gothorum inferior, superior enim Pileati dicta fuit: haec a sacris, illa a Republ. Iornandes de reb. Get. c. 11. Elegit namque ex illis (Diceneus ex Gothis) tunc nobilissimos prudentiores viros, quos Theologiam insiruens, numina quaedam et sacella venerari suasit, fecitque sacerdotes, nomen illis Pileatorum contradens, ut reor, quia opertis capitibus tiaris, quos pileos alio [orig: aliô] nomine nuncupamus, litabant: reliquam vero gentem Capillatos dicere iussit: quod nomen Gothi pro magno suscipientes, adhuc hodie suis cantionibus reminiscuntur. Petrus Patricius in Eclog. Legat. Decebalus, (Dacorum Rex) Legatos ad Traianum misit Pileatos diclos: hi enim apud illos sunt honoratiores. Prius namque Capillatos miserat, qui apud eos viliores aestimati sunt. Vide et Cassiodor. l. 4. form. 49. Sic etiam apud Romanos olim vocabatur cultior ac iumor familia; qui alias et Comati, Martial. l. 12. Epigr. 71. v. 9. et Criniti, Virg. Aen. l. 1. v. 744. dicebantur. Senecae, Ep. 119. Namsi pertinere ad te iudicas, quam crinitus puer, quam perlucidum tibi poculum porrigat, non sitis. pai=das2 komh/tas2 appellat Lucianus. Claudian. de bello Gildon. v. 185.

Sed apud divites tantum et fortunatos hae delitiae spectabantur. Unde Iuvenalis de cena pauperis, Sat. 11. v. 145.

Plebeios calices, et paucis assibus emptos,
Porriget incultus puer, atque a frigore tutus;
Non Phryx, aut Lycius, non a mangone petitus
Quisquam erit in magno, cum posces, posce Latine.
Idem habitus cunctis, tonsi, rectique cavilli,
Atque hodie tantum propter convivia pexi.

Ubi vetus Interpres, tonsi rectique explicat, non comati. Et Martialis, ubi gregem capillatum vocat, l. 2. Epigr. 57. v. 5. ubi Schol. Cirratorum, inquit, nobilium puerorum, quibus coma alebatur, Paedagogiorum, hodie pages. Dixi etiam, iunior familia; quia ex voto crinem, quem Deo pascebant, tondere consueverant, vel in ipso virilitatis adventu, vel ad novae nuptae imperium; quo de Martialis, l. 11. Epigr. 79. v. 3.

Flammea texuntur Sponsae, nova nupta parata est,
Tondebit pueros iam nova nupta tuos.

I. e. tondebit catamitos tuos, tamquam emeritos et exoletos, postquam uxorem duxeris, Screvel. Notis in loc. Vide Laur. Pignorium, Comm. de Servis.

CAPILLATURA Papiae, et Iohanni de Ianua, idem quod veteribus Galerus seu Galericulus, Gallis Perruque, Italis quoque Capillatura. Vide quae de Capillamentis Vossius observat de Vitiis Sermonis, l. 2. c. 15. Alias Capillatura, idem cum coma, Barthius ad Statium. Et quidem capillaturam mudtis compagibus exstructam gradibusque ac spiris variis cumulatam ac convolutam, gerebant olim mulieres: quod comam struere vocat Tertullian. de Pallio. c. 4. aedificare caput, Iuvenal. Sat. 6. v. 503. Ipse vero capillus sic ornatus, suggestus comae eidem, tutulus Varroni, l. 6. de LL. spirosus capillus Apuleio, e)pana/stasis2 trixw=n Luciano dictus est. Atque hinc structores Capillaturae Tertulliano, de cultu Feminar. quos Perrucarios vulgo Galli vocant. Vide infra ubi de Comam siruendt ratione. Ex alienis enim et ascititiis capillis strui illas spiras consuevisse, discimus ex Hieronymo, ad Marcellam, quae capillis alienis verticem struunt. Salmas. ad Tertullianum d. l.