CAMENA Early Modern Latin Texts

JOH. JACOBI HOFMANNI SS. Th. Doct. Profess. Histor. et Graec. Ling. in Academ Basil. LEXICON VNIVERSALE, HISTORIAM SACRAM ET PROFANAM Omnis aevi, omniumque Gentium; CHRONOLOGIAM AD HAEC VSQVE TEMPORA; GEOGRAPHIAM ET VETERIS ET NOVI ORBIS; PRINCIPVM PER OMNES TERRAS FAMILIARVM Ab omni memoria repetitam GENEALOGIAM; Tum MYTHOLOGIAM, RITVS, CAERIMONIAS, Omnemque Veterum Antiquitatem, ex Philologiae fontibus haustam; VIRORVM, INGENIO ATQVE ERVDITIONE CELEBRIVM Enarrationem copiosissimam; Praeterea ANIMALIVM, PLANTARVM, METALLORVM, LAPIDVM, GEMMARVM, Nomina, Naturas, Vires, Explanans. EDITION ABSOLVTISSIMA, Praeter Supplementa, et Additiones, antea seorsum editas, nunc suis locis ac ordini insertas, VBERRIMIS ACCESSIONIBVS, IPSIVS AVCTORIS MANV novissime lucubratis, tertia parte, quam antehac, AVCTIOR, LOCVPLETIOR: INDICIBVS ATQVE CATALOGIS REGVM, PRINCIPVM, POPVLORVM, TEMPORVM, VIRORVM ET FEMINARVM ILLVSTRIVM, ANIMALIVM, PLANTARVM; Tum praecipue NOMINVM, QVIBVS REGIONES, VRBES, MONTES, FLVMINA, etc in omnibus terris, vernacula et vigenti hodie ubique lingua appellantur; Caeterarum denique rerum memorabilium, ACCVRATISSIMIS INSTRVCTA. TOMVS PRIMVS Literas A, B, C, continens. [gap: illustration] LVGDVNI BATAVORVM, Apud JACOB. HACKIVM, CORNEL. BOVTESTEYN, PETR. VANDER AA, et JORD. LVCHTMANS. MDC XCVIII. Cum peculiari Praepott. D. D. Ordinum Hollandiae et West-Frisiae Privilegio.

CISTERTIUM seu CISTERCIUM in territorio Divionensi, 5. leuc. a Divione in Austrum, totidem a Belna. 2. ab Arari fluv. et a Fano S. Ioannis de Ladona. Baudrand. In finibus Aeduorum, seu in Dioecesi Cabillonensi pagoque Belneusi, loco [orig: locô] nemorosa ac silvestri: lacubusque ac fontibus abundante. Nomen Latinum est Cistellae, Hadr. Vales. Hic [orig: Hîc] Abbatia regularis celeberrima, cuius Abbas est Praepositus Generalis totius Ordinis Cisertiensis, qui institutus est, A. C. 1908. a Roberto Abbate Molismensi, in dioecesi Lingonensi, eoque auctoritatis excrevit, ut intra saeculum in spiritualibus et saecularibus ferme toti Europae leges dater. Sigeb. in Chron. Gall. Chr. tom. 4. p. 974. Miraeus, de Rel. l. 5. Vulgo Cisteaux, vel Citeaux. Eius propagines sunt Firmitas, Pontiniacum in pago Autiffiodor. quod A. C. 1114. statutum est, Clara Vallis, Morimundus in finibus Ligonum.

Dum te posse negas, nisi lato, Gellia, clavo,
Nubere, nupsisti, Gellia, cistifero:

Dicti sunt abiectissimi Cybeles sacrificuli, qui Cistulam, in qua religionis Isiacae arcana recondita iacebaut, Ferre selebant, vide supra in voce Cista et plura hanc in rem, apud Hadr. Turnebum, Adversarior. l. 3. c. 21. et Baptistam Pium Annotat. prior. Calderinus tamen de Iudaeo intelligit,

Hinc Cistophori, in l. Publ. §. Titius ff. depositi, monetae genus Asiaticae, quod in illis Cistiferi, qui sacrorum mysteriorum cistis inclusorum arcava gestabant, sculpti essent, dicti. Horum septem cum semisse, quatuor denarios Romanos valuisse, Festus ait. Vide Cael. Rhodig. Antiqq. Lection. l. 10. c. 2. et Hadr. Turnebum, Adversarior. l. 3. c. 5. Mentio et eorum, apud Livium frequens, vide l. 37 c. 46. et 58. l. 39. c. 7.

CITADELLA oppid. agri Patavini, occupatum a Solimanno, irruptione in Italiam facta [orig: factâ], A. C. 1552. Huius civis erat miscr ille Frauciscus Spiera, qui ob religionem delauts apud Iohannem Casam, Archiepiscopum Beneventanum, Legatum Pontificium Venetiis tum agentern, A. C. 1548. cum periculum sibi imminere cerneret, ciuravit Euangelicum, quae amplexus fuerat, dogam: sed mox cum horrenda desperationen conflictari coepit. Ex consilio igitur amicorum Citadella [orig: Citadellâ] Patavium delatus, ut et Medicorum opera [orig: operâ], et doctorum hominum consolatione frui posset, quum omnia frustra essent, in natalem relauts locum, paulo post ibi obiit. Huius tentationum Patavii spectator fuit, inter alios, Petrus Paulus Vergerius, Episcopus Iustinopolitanus, qui postea et ipse, an Spierae exemplo [orig: exemplô] permotus? ad Euangelicos transit. Vide Sleidan. Comm. l. 21. Buchlocer. in Ind. Chron. et in voce Spicra.

CITARIS vel CIDARIS Graece *ki/ttaris2 et *ki/taris2 Polluci, ex Herodoto, diadema Regibus Arlneniae peculiare, nec nisi nomine fere distinctum a Persarum Tiara. Unde tiaram rectam, quam non nisi Regibus huius gentis ferre licuit, ki/tarin o)rqh\n vocat Plutarchus in Artaxerxe, ubi hunc Dario, uni e liberissuis, postquam eum Regem renuntiasset [orig: renuntiâsset], concessisse tradit, th\n kaloume/nnhn kita/rin o)rqh\n fe/rein. Hesych. Citarin vocat pileum regium, aut, ut Suidas addit, peri/qema th=s2 kefalh=s2, circumpositionem capitis. Nempe pannus fuit aut pileus contextus e pilis, qui censetur idem fuisse cum tiara, id quod Suidas videtur indigitare his verbis, *tine/s2 de\ ki/darin le/gousi perikra/nion pi/linon, h)\ ste/fanon h)\ fakew/lion h)\ pi/lon *basiliko\n *persw=n, h)\ to\ stro/fion o(\ oi( i(erei=s2 forou=si. Quidam vero Cidarim dicumt pileum vulgarem, aut coronam, aut faseram, aut pileum Regium Persarum aut strophium, quod Sacerdotes ferunt, vide supra Cidaris.

CITHAERON [2] vulgo M. di Stives, mons Boeotiae clarissimus, cuius radicem Asopus amnis alluit. Servius, in l. 10. Aen. credidit alterum esse ex iugis Parnassi, quod omnium Geographorum iudicio [orig: iudiciô] secus se habet. Est enim a Parnasso discretus, ab eo plus quam 30. mill. pass. dissitus, clade Penthei, et Actaeonis, Cadmi nepotum, nobilissimus, quorum illum Bacchae, hunc canes ibi discerpsisse narrantur. Nomen ei fecere [orig: fecêre] [gap: Hebrew word(s)] Cethare petrae scil. ut et Cytheris insula Laconica, de qua deinceps, quia Cithaeron est vel maxime faxosus et confragosus; unde est quod in eo Nonnus passim describit okope/lous2, pe/tras2, e)ri/pnas2, Dionysiac. l. 5. et 45. Et apud Aristoph. in Bacchi orgiis,

*kiqairw/nios2 h)xw\
*mela/mfulla/ t' o)/rh da/okia, kai\ na/pai
*petrw/deis2 bre/montai.

I. e. Echo Cithaeronia, et nigris foliis opaci montes et petrosi Cithaeronis clivi fremunt. Et in Bacchis Eutiplidis, v. 38. Bacchae per Cithaeronem oberrantes a)noro/foist ei(=ntai pe/trais2, sedent in excelsis petris. Et v. 703. non sine allusione ad miraculum Mosis. Nummer. c. 20. v. 11.

*qu/rson de/ tis2 labou=s' e)/paisen ei)s2 pe/tran,
*(/oqen drosw/dhs2 u(/datos2 enpeda= noti/s2.
Thysumque sumens una percussit petram,
Et inde aquarum rosicus fluxit latex:

Et v. 589. Pentheum depreheudunt in insidiis ldra=s2 u)po pe/tras2, a laevi petra. Et v. 1095. eum impetunt lapidibus, a)nti/purgon

e)piba=sai pe/tran, conscensa [orig: conscensâ] rupe opposita [orig: oppositâ]. Et v. 1135. discerptus iacet Pentheus, u)po\ tuflai=s2 pe/prais2, sub caecis saxis. Sic apud Theocritum, Idyll. 26.

*penqd\s2 a(liba/tou pe/tras2 u)po\ pa/nq' e)qew/rei.
Cuncta videt celsae rupis de vertice Pentheus

Et apud Senec. Oedipus ita loquitur, Phoeniss. vel Theb. pene initio: v. 12.

Ibo, ibo qua praerupta praetendit iuga
Meus Cithaeron, qua peragrati celer
Per saxa montis iacuit Actaeon suis
Nova praeda cambus. --- --

Saxa Cithaeronis Thebas agitata per artem
Spente sua [orig: suâ] ad muri membra cosisse ferunt.

--- -- Qualis commotis excita sacris
Thyas ubi audito stinulant trieterica Baccho
Orgia, nocturnusque vocat clamonre Cithaeron.

--- -- Festus facienda ad sacra Cithaeron.
Cantibus et clara [orig: clarâ] bacchantum voce sonabat.

Iuno Citheronia quoque dicta est, a Citherone quodam, qui suasit Iovi, ut alias simularet nuptias, quo Iunonem Zelotypam ad sui amorem revocaret. Plut. in Arist. Ausonius in Gripho, v. 32. secundam corripuit, et per e scribit:

Vide Scalig. Auson. Lect. l. 1. c. 17. Nic. Lloydius. Nunc etium Citherone, Brietio [orig: Brietiô] teste, inter lacum Copaidem, Megaram et Thebas, versus confinia Articae. Baudrand.

CITHARA Amphionis inventum Plinio, l. 7. c. 56. Citharam Amphion (invenit) ut alii, Orpheus, ut alii, Linus. Septem chordis primum cecimt Terpander, octavam Simonides additit, nonam Timotheus, Cithara [orig: Citharâ] sine voce cecinit Thamyras primus: cum cantu Amphion: ut alii Linus. Citharoedica carmina Terpander. Ubi quod de Timotheo habet, confitmatur edicto [orig: edictô] Ephororum Lacedaemone contra eum edito [orig: editô], quo [orig: quô] condemnatus est, quod undecim (habet Salmasius) pro septem chordis citharam intendendo, veterem Musicam corruperit: th\n polufwni/an ei)sa/gwn, dia/ te ta=s2 poluxordi/as2, kai\ ta=s2 keno/tatos2 tou= me/lous2, a)geunh= kai\ poiki/lan a)nti\ a(plo/as2 kai\ tetagme/nnas2 a)mfie/nnutai ta\n mw=san, apud Salmas. ad Solin. p. 121. Alii, uti Lyram Mercurio: ital Citharam Apollini tribuunt. Quod si ita est, quaerendum raeterea, inquit Scaliger, quare Apollinis signum arcum dextra [orig: dextrâ], laeva [orig: laevâ] Charitas habuerit, quarum una lyram gereret, non citharam; altera tibias, tertia fistulam ori admoveret. Figura eius apud Graecos primum concinnata Cepionis tempore. qui Terpandri fuit discipulus: et appellata Asias, propterea quod a Lesbiis fuisset importata: Idem, Poetices l. 1. c. 48. Vide quoque infra, ubi de Citbara Davidis, ut et in voce Cithara. Certe a Lyra et chely aliam suisse Citharam liquet, quamvis non raro Poeris confundantur. Interium et ea testudinem habuit, ad recipiendum edendumque fidium sonum. Favonius eulogius in Somnium Scipionis, Terra nona, immota [orig: immotâ] semper sede consistens, nullo [orig: nullô] canore concutitur et velut fundamenti vice circum se actis octo cursibus defixa libratur. Atque ut in Cithara testudo, sic ipsam mundanae harmoniae velut machinam praebet. Hinc cava Testudo, Virgilio de Orpheo, l. 4. Georgic, v. 464.

Ubi eius inventae lepidam historiam adfert Servius, vide quoque infra in voce Testudo. Plectra [orig: Plectrà] percussam esse, docet Scholiast. Martial. ad l. 14. Epigr. 167.

Fervida ne trito tibi pollice pustula surgat,
Exornent docilem garrula plectra Lyram etc.

Uti autem Apollo chelyn suam lauro [orig: laurô] coronavit, uti Statius habet, Theb. l. 6. et Sylv. l. 4. de quo ritu supra dirimus, in voce Chelys: sic exemplo [orig: exemplô] eius Citharistae in sollennibus pompis Citharas suas deaurare solebant. Cuius rei mentio est apud Athenaeum, l. 5. in pompa Ptolemaei, in qua trecenti Citharoedi auratas citharas pulsarunt [orig: pulsârunt] cum aureis coronis etc. Apud Hebraeos memorabilis inprimis fuit, Cithara Davidis, Hebr. [gap: Hebrew word(s)] cinnor, unde Graecis kinnu/ra: quae Iosepho sic describitur, Iud. Antiqq. l. 7. c. 10. *(h me\n kinu/ra de/ka xordai=s2 e)cemme/nh tu/pitetai plh/ktrw|, Cinyra quidem, decem chordis instructa, plectro [orig: plectrô] pulsatur. E quibus dubitat Bochartus, an Hebr. cinnor, recte reddatur cithara; quam Auctor Epistolae ad Dardanum, sub Hieronymi nomine, in modum Delta literae, i. e. triangularem describit, cum chordis viginti quatuor, quae per digitos Pindari variis vocibus tinnulis ictibus diversis modis concitentur etc. Vide hunc Bochartum, Hieroz. Part. prior. l. 2. c. 44. et infra quoque voce Cithara: uti de more Cretensium ad Citharam pugnandi infra, voce Tuba.

CITHARISTA vel CITHARISTES Plin. l. 3. c. 4. Mela, l. 2. c. 5. Galliae Narbonens. promontor. teste Moletio [orig: Moletiô] et Antonino [orig: Antoninô]. Alii scribunt Citarista. Hodie Cap de S. Sigo nonnullis dicitur, Belleforestio, autem Cap de Gartel vocatur. Baudrando urbecula fuit

Galliae Narbonens. in Provinc. media inter Massiliam et Telonem, 18. milliar. ab utraque, Cesarista Ptol. Antonin. Merulae. Nunc pagus Ceireste, prope Aranum amnem, 1. leuc. ab ora maris Mediterran. et ab urbe dicta Civitate, la Cioutat, quae ex eius ruinis crevit. Promontor. autem Citharistes in eo tractu est Cap de Laigle, prope Civitatem. Valesio Ceiresta inter Taurentum et Carsicos posita est, qui situs Citharistae non convenit, magis Taurento et Carsicis, vulgo Carsis aut Cassis ad Massiliam accedenti: inrter Carsicos et portum Mines, Portmion, nomine nunc obscuro [orig: obscurô]. Notit. Gall.

CITHAROEDUS seu Citharista, qui cithara [orig: citharâ] canit. Horum apud veteres habitus cultusque notabilis fuit. Lacerua aurata, non multum chlamydis dissimilis, illis peculiariter tribuitur, a Iuvenal. Sat. 10. v. 212.

Iisdem Auctor, l. ad Herenn. pallam dat auratam et chlamydem purpuream: Uti Citharoedus cum prodierit optime vestitus, palla [orig: pallâ] inaurata [orig: inauratâ] indutus, cum chlamyde purpurea coloribus varie intexta, cum corona aurea, magnis fulgentibus gemmis illuminiata. Hinc Ovid. de Arione, l. 2. Fast. v. 107.

Ita eorum habitus fuit tunica talaris et chlamys: quae runica etiam palla dicta videtur. Haec enim, quamvis prius feminarum propria, postea ad Citharoedos, Tragoedos ac Saltatores translata est. Cornificius, l. 4. ad Heren. verbis vetro citatis: Unde Apollo quoque palla [orig: pallâ] indutus a Poetis productitur. Ovid. l. 1. Amor. eleg. 8. v. 59.

Ipse Deus vatum palla [orig: pallâ] spectabilis aurea [orig: aureâ]
Tractat inauratae consona fila lyrae.

Quod autem ea tunica talaris esset, cum stola Orpheum inducit Varro, de re Rust. l. 3. c. 13. Quintus Orphea vocari iussit, qui cum eo venisset cum stola et Cithara et cantare esst iussus. Ea discincta *)orqosta/dion Graecis dicta est. Dio de Neronis habitu Citharoedieo, l. 63. Nam cum statuisset ad citharam canere, non sustimit a Corbulone videri to\ *)orqosta/dion e)/xwn. Discincta itaque fuit et fluens, ut mirum sit Bathyllum Citharoedum, cum tunica cincta induci, apud Apuleium, Floridor. l. 2. Nec tunica solum talaris fuit, sed et chlamys longum syrma trahens. Horat. de Arte, v. 215.

Quo [orig: Quô] habitu in nummis Neronem videmus. Vide Octav. Ferrarium, de re Vestiaria, Part. 2. l. 3. c. 12. Sed et Citharoeda, quoque in ministerio olim, ut antiqua marmora indicant. Exrat Romae monoclini scriptura (ita liceat appellare in quo mulier sedens Citharam pulsat) confirmatque id vetus elogium Auxesis et Neriti minus ingenuorum nominium: muliebria nempe haec studia psallendi et oblectandi aures, viguisse olim aut placuisse. Mentio ntique apud Horat. l. 4. Carm. Od. 12. v. 6.

ministeria haec propius rangit. Ut et scitissimi utriusque sexus canentes, et psallentes, quos adolescens e terra Asia habuisse apud Gellium scribitur, l. 19. c. 9. pueri nimirum ac puellae. Et quidem elogium Audesis sic habet. D. M. AUXESI CITHAROEDAE CONIUGI OPTIMAE C. CORNELIUS NERITUS FECIT ET SIBI. Has alii Psaltrias, Fidicinas, Citharistrias appellant etc. Citharae autem species enumerat Isidorus, Origin. l. 3. c. 21. Psalteria, Lyra, Barbita et alias quadrata [orig: quadratâ] forma [orig: formâ], nec non et trigonali: quarum aliquas, rariores illas quidem, sed Studiosis antiquitatis adiumento futuras ad cognoscendas testudivis parres, cacumina, bracbia, humeros, scapulas, pectines modulum tympanum, exhiber Laur. Pignorius Com. de servis. Ut hoc addam: Citharoedi nomos et cantica, quae Poeta Lyricus aut Dithyrambicus ipsis composuerat, sicut erant ab Auctore facta, ad Citharam canebant. Vide infra in voce Nomi. Iidem in Triumphis spectaculisque coronati erant, uti ex triumphali pompa Scipionis Africani et Auctoris ad Herennium loc. cit. patet. Quam proin coronam Nero usque adeo concupivit, ut omnes huius generis coronae ad eum delatae fuerint, teste Xiphilino [orig: Xiphilinô] in eo. Vide Car. Paschalium, Coronar. l. 8. c. 9. De Citharadorum vero clausula, voce Dixi: de fibula, infra, suo [orig: suô] loco [orig: locô]; ut et plura hauc in rem apud Gerh. Ioh. Voss. de Musica.

CITHRUM Straboni Citron, Chitro Sophian. sed Leunclav. Zotriphar. oppid. Thessaliae Item, oppid. Macedoniae. Ferrar.

CITIUM Cypri insul. oppid. Plin. l. 5. c. 31. adhuc Chite dictum, nunc pagus: Cetium Straboni. Item urbs Misiniae, Ceitz vulgo dicta.

CITIZUM vulgo Zeitz, urbs Misniae in Saxonia superiore olim sede Episcopali clara, quae post Naumburgum est translata. Sub dominio Episcopi Naumburgensis 5. leuc. Germanic. a Lipsia in Austrum.

CITOLA Instrumenti Musici species, apud Guil. Guiart. A. C. 1214. laudatum Car. du Fresne in Glossar.

CITREA Arbor, eadem cum Assyria et Medica, in Assyria solum Mediaque nascebatur, si Plinio credimus, qui verbose de illa disserit, l. 12. c. 3. unde e Perside poma in Graeciam illata indeque in Italiam. Nec ut esui essent aut mensarum usui, sed ut odoris gratia [orig: gratiâ] inter pretiosa keimh/lia reconderentur, aut vestibus

intericerentur. Plinii certe aetate nondum mandebantur, nec gignebantur in Italia, refertque Plutarchus, avorum duntaxat memoria [orig: memoriâ] manducari coepisse. Videtur autem in Italiam arbor pervenisse, paulo ante Palladii tempora, ubi mutato [orig: mutatô] solo [orig: solô], ab ea quae in Assyria nascebatur, eo recessit, ut cum omni tempore anni in Assyria fructum ferret, in Italia tantum certis temporibus poma ederet. Ex Italia postmodum in Hispaniam, Galliam, aliasque regiones propagata: atque haec est, cuius poma, Citrea, proprie dicimus. Antequam autem haec arbot Graeciae innotesceret, iam pridem Hesperia arbor, quam Citrum Plinius antiquitus dictam esse ait, vulgaris erat, domibus decorandis expetita, et vestibus odore pomi, quod nec ipsum tum esitabatur, imbuendis. Quae mala modo Hesperia, modo Aurea, modo Citria, appellata sunt, donec Medica mala in Graeciam Italiamque e Perside invecta, ob similitudinem, quam habere visa sunt, cum aureis malis et Hespericis, Citrea etiam dici coeperunt, Unde discordiis Auctoraum natis, cum alii assererent, Citrea eadem cum Medicis esse, alii diversa facerenr: usu demum invalescente, factum est, ut Citreorum nomen Medicis et Assyriis pomis veluti proprium maneret, Hesperidum autem mala, Aurea, Aurantia et Inaurantia dicerentur, quod usque ad nostram aetatem obtinuit, qua [orig: quâ] idem hoc nominum discrimen inter Citrea et Aurantia servatur. Est autem Citrea seu Medica Arbor parva, neque alte extollitur. Ar Citrus,

Sed et signa ac color pomi aliaque diversa in utraque, ut pluribus diximus supra, ubi de Aurantiis. Sic itaque, cum citrum, de Assyrio pomo, dici coepit, Graeci mediae aetaris (quod nemo aute Iubam fecit) kitri/on et kitro/mhlon fecerunt: hodieque Citronem Hispani, Itali Germanique vocant, quibus non odore solum, sed et cibo [orig: cibô] commendatur. In Citreorum porro specie, multae aliae species deprehensae, ut quas Limas appellant, et Limoner et Poncira, quasi poma cerea etc. Quam in rem vide plnra apud Salmas. ad Solin. p. 952. et seqq. Hodie circa Genuam Mala Citrea optimae notae habetur, sed et in Hispania non multum deterior, quibus proin, ut et malis aureis punicisque, Hollandi naves ibi onerant, aliarum mercium desectu, Auctor Anonymus, Historiae Orbis Ter. Geogr. et Civ. c. de Commercis, vide quoque infra Clyeada. De illis sic Auctor, Sinae et Europ. c. 35. Theophrasti aetate pomum hoc nequaquam erat vescum, sed nec Plutarchi quidem, ut Athenaeus commemorat. Parthorum Proceres grana eius duntaxat esculentis solebunt incoquere, commendandi halitus gratia [orig: gratiâ]. Venenis adversam veteres omnes asserunt, quod Athenaeus celebri exemplo [orig: exemplô] astruit --- Ex eius hic succo Serapium paratur, inter Italos, adversus malignas et pestiferas febres praestantissimum remedium et cordis affectibus valde conveniens. Caro etiam estur, sed ignei est sporis, nisi saccharo [orig: saccharô] condiatur. inde in delitins habetur. Cortex vero aromaticum quid spirat, stomacho et cordi amicus etc.

Graece *quw/dhs2 est. Versiculus enim hic ex Honmerico isto est expressus, Od. 1. v. 264.

Nempe non a crispitudine citri, ex quo mensae citreae fiebant, sed ab odore citrei mali, quod in arculis vestimentorum condebatur, ut a tineis ea defenderet. Theophrastus, *ka)/|n ei)s2 i(matia teqh=| to\ mh=lon, a)/kopa diathrei=, unde interiectum vesti tineas necat, et bono [orig: bonô] odore impleret. Athenaeus de Citreo malo, *kai\ w=s2 ti mega keimh/lion a)peti/qento e)n toi=s2 kibwtoi=s2, meta tw=n i(mati/wn, Et tanqum ingens cimeliusm, reponunt in arcis, iuxta vestes. Unde Plin. l. 12. c. 3. de eodem, Pomum ipsum non manditur, odore praecellit, foliorum quoque, qui transit in vestes una conditus et arcet animalium noxas. Vide Salmas. ubi supra, p. 950.

CITRUS nomen quo [orig: quô] diversissimae arbores duae Veteribus indigitatae sunt, h( squ/a scil. kai\ h( *mhdikh\ mhle/a, thya et Medica seu Citrea malus, de qua modo dictum. Et quidem thya seu Citrus Veter. peculiaris Cyrenaicae et Hammoniacae Libyes arbor, iuxta Theophrastum, in Graecia nusquam visa fuit nisi invecta ex Africa. Unde Romanis maior, quam Graecis. eius notitia, quippe Africae vicinioribus; quibus tamen non ex Cyrenaica provinc. sed ex Manuritania afferebantur mensae citreae, ubi et Citrum nascebatur, Confines certe Atlanti Mauros arborem citri ferre ipse Plinius, loc. cit. faretur. Unde Atalantica munera vocantur citreae mensae Martiali, l. 14. Epigr. 89.

Accipe felices, Atlantica munera, silvas:
Aurea qui dederit dona, minora dabit.

Et Maurae filia silvae, eidem Epigr. sequent. 90. Sed et suspicatur Salmasius, incognitum illud genus arborum et Atlantis montis peculiare, cuius Plinius meminit, l. 5. c. 1. ex relatione Suetonii Paulini, qui primus Romanorum Atlantem transgressus est, tradentis arbores esse in eo spectabilis proceritatis, enodi nitore, et frondes habere cupressi similes, citri arbores videri. Certe omnia conveniunt, praecipue foliatura cupressina: quam cum tribuat et cedro Vitruvius, l. 2. c. 9. prorsus videtur cedrum et citrum confundere, quod ab aliis quoque factitatum, Italisque etiamnum, qui cedro appellant citreum pomum, quod Veteres citrum dixere [orig: dixêre]. Nempe ex Citro mensae fiebant, magnopere Romanis expetitae, postquam circa Ciceronis tempora illa Romanis innotuit. Hinc Plin. l. 13. c. 16. Theophrastus --- magnum iam huic arbori honorem tribuit, memoratas ex ea referens Templorum Veterum contignationes, quandamque immortalitatem materiae in tectis, contra vitia omnia incorruptae. Radice nihil crispius, nec aliunde pretiosiora opera. Praecipuam

autem esse eam arborem, circa Ammonis delubrum --- de Mensis tamen tacet: et alias nullius ante Ciceronianam vetustior memoria est. Ubi quod de pretio mensarum, c. praec. 15. variis exemplis confirmat: Mensarum (hic) insania, quas feminae viris contra margaritas regerunt. Exstat hodie M. Ciceronis in illa paupertate, et quod magis mirum est, illo [orig: illô] aevo [orig: aevô] emptae H. S. XI. Memorautur et Galli Asinii H. S. XI. venundatae. Sunt et duae a Iuba Rege pendentes: quarum aiteri pretium fuit H. S. XII. alteri paulo minus. Interiit nuper incemlio [orig: incemliô] attegiis descendens H. S. XIV. permutata [orig: permutatâ] latifundii taxatione etc. uti quidem Budaeus legit, de Asse, l. 3. Idem de magnitudine paulo post, Magnitudo amplissima abhuc fuit, unius commissae ex orbibus dimudiatis dubus, a Rege Mauritaniae Ptolemaeo, quatuor pedum et semipedis per medium ambitum, crassitudine quadrantali etc. De discrimine, pergit, Mensis praecipua dos in vena crispis, vel in vertice variis. Illud oblogno [orig: oblognô] evenit discursu, ideoque tigrinae appellantur: hoc [orig: hôc] intorto [orig: intortô], et ideo tales pantherinae vocantur. Sunt et undatim crispae, maiore gratia [orig: gratiâ], si pavonum caudae oculos imitentur. Magna vero post has gratia extra praedictas crispis, densa [orig: densâ] velut grani congerie, quas ob id a similitudine apiatas vocant etc. Quam ob causam merito subiungit, Inter pauca nitidioris vitae instrumenta hanc arborem fuisse: cum ante eam cognitam Nucinae Mensae in pretio essent. Uti vero ex radice huius arboris mensae, sic ex reliqua materia contignationes fiebant, uti de Templis vidimus supra. At procedente luxu, Citrum dedignari coeperunt Romani, nisi pretiosius fieret, quam nascebatur: itaque citri colore picta testudo secta. Plin. l. 16. c. 43. Haec prima origo luxuriae arborum, alia [orig: aliâ] integi et vilioris ligni e pretiosiore corticem fieri --- Nec satis: coepere [orig: coepêre] tingi animalium cornua --- placuit deinde materiam et in mari quaeri. Testudo in hoc secta. Nuperque --- principatu Neronis inventum, ut pigmentis perderetur, imitata lignum. Sic lectis pretia quaeruntur, sic terebinthum vinci iuvat, sic citrum pretiosius fieri, sic acer decipi. Scilicet, testudo picta terebinthini ligni colore, terebinthum ipsam vincebat; eadem citri instar picta, factitium erat citrum, vero [orig: verô] pretiosius sicque citrum fiebat pretiosius quam nascebatur etc. Quia autem Citrus arbor mensarum, apud Mauros Atlanti confines, nascebatur, haud logne ab Hesperidibus: in iisdem vero regionibus arbot Citrea mals ferens, Graece e(peri\s2 (quam cum Assyria seu Medica quosdam eandem fecisse supra diximus) crescebat plurima, indeque primum fructus ex ea allatos viderunt Romani, adqoque ex iisdem locis alterius arboris fructus, alterius lignum ad mensas Romanis veniebat: hinc rudi illo [orig: illô] saeculo [orig: saeculô] existimasse [orig: existimâsse] videntur arboris illius, ex cuius materia mensae et alia opera fierent, fructum esse poma illa, quae indidem efferebantur, et Citrea appellasse [orig: appellâsse], ac Citra, quasi citri mala. Nam Citrus arbor, Citrum fructus. Postea comperto [orig: compertô] diversas esse arbores; idem tamen nomen utrique adnaesit, uti diximus etc. Vide Salmas. ad Solin. p. 949. et seqq. De triumpho Caesaris ex Citro, mentionem facit Velleius Paterculus, l. 2. c. 56. ubi de Caesaris triumphis, Gallici apparatus ex citro, Pontici ex acantho, Alexandrini testudine, Africi ebore, Hispaniensis argento [orig: argentô] rasili constitit. Ubi quod Terentius Cedrum substituit, quasi Citri usus tum nondum fuisset apud Romanos, refellitur illo [orig: illô] Catonis apud Festum, ex oratione, Ne quid iterum Consul fiat: Dicere possum, quibus illa, atque aedes aedificatae, atque expoliae maximo [orig: maximô] opere, citro atque ebore, atque pavimenta Poenicis stent. Nimitum Africa Romanorum iugum iam tum induere coeperat. Sed omnem dubitationem eximit Lucanus, ubi de convivio eiusdem Caesaris ac Cleopatrae, l. 10. v. 144.

Dentibus Hic [orig: Hîc] niveis, sectos Atlantide silva
Imposuere [orig: Imposuêre] orbes, quales ad Caesaris ora
Nec capto [orig: captô] venere [orig: venêre] Iuba [orig: Iubâ]. Pro caecus et amens
Ambrtione furor, civilia bella gerenti
Divitias aperire suas, incendere mentem
Hospitis armati --- --

Vide et quae de Cicerone supra dicta, Vossiumque ad loc. Velleii. Nec omittendum, quod, uti Citri nomine diversi generis arbores a Veterib. indigitari diximus, sic non defuerint, qui Citrum cum Agallocho confunderent, inter quos Auctor Anonymus peri\ o(ri/wn th=s2 gh=s2, qui in Atlantis pede Agallochum nasci tradit. Causa erroris forte, quod Agallochum maculas similes habet Citri ligno, de cuius maculis supra diximus ex Plinio. Vide iterum Salmas. ubi supra p. 1056.

CITTARIS Graece *kitta/ris2, apud Hesychium, fascia est seu diadema, quale Cyprii portabant, unde kitta/rion, parva fascia. Sed et de mitra qualis erat Phrygia vel pileo incurvo vox accepta, qui etiam *ki/daris2 dicebatur, uti vidimus supra in voce Cidaris.

CITUORUM insula in Danubio perampla. Ptol. in Hungaria inter Posonium ad Boream, et Arrabonem ad Austrum. Gemina est: Maior et praecipua, quae versus Boream et Ortum, l'isse de Schutt, Circuitus est 20. leuc. circiter, longa 9. leuc. lata 4. Ibi arx Komara permunita, cum valido praesidio contra Turcas, et Sumaria; oppid. Minor autem insul. le petit Schut, est versus Austrum, e regione Altemburgi et Arrabonis urbium, ubi Danubius recipit Arrabonem: Oblonga, lata autem vix 2. leuc. Aliter Schutia Insul. Baudrand.

CITURAE minora erant Maurorum scuta, ex orygis pelle, Schol. Iuvenalis Sat. 11.

CIVARO vel CIVARON urbs Allobrogum, Sabaudiae caput: Chambery, teste Cenali. In planitie, ad amnem Laise, inter montem Melianum, ad 3. leuc. in Austrum, et lacum Burgetium in Boream ad 2. leuc. 3. leuc. a confinio Franciae versus arcem Barranam, 18. a Lugduno in Ortum, 9. a Gratianopoli in Boream, 14. a Fano S. Ioh. in Mauriana valle.

CIVES Novi, a Republ. semoti lege Pescennii Nigri. Cum enim omnes facti essent cives lege Antonini, discrimen statui coepit inter Veteres, qui non solum nati in Urbe, sed quorum patres

quoque et maiores cives fuissent Romani; et Novos, qui ne ad Rem publ. regendam accederent, intimasse [orig: intimâsse] dicitur Pescennius praefatus, apud Spartian. c. 7. Quibus autem gradibus Civitatis Romanae ius eousque extensum fuerit, vide apud Lipsium de Magnitud. Rom. Dicam hic [orig: hîc] saltem, Ius Civitatis nonnumquam cum suffragii latione et aditu ad honores, nonnumquam sine illo, concessisse Romanos: quorum illud pertinaciter Sociis negarunt [orig: negârunt], donec post crudelissima bella, victis afflictisque ipsi exarmati, quam integri universis, dare maluerunt, uti loquitur Velleius Paterculus, l. 2. c. 17. istud Coloniae semper habuerunt, aliaque quaedam gentes, iam ab antiquo. Vide Freinshemium et Salmas. ad Florum, l. 1. c. 14. ut de Civibus Originariis et Assumptis; Extraneis iteam ac Honorariis, quales olim apud Athenienses fuere [orig: fuêre], hodieque apud Helvetios aliosque subinde occurrunt, nihil addam. Qua [orig: Quâ] cautione advenas ei)s2 koinwni/an th=s2 oi)kh/sews2 susceperint Athenienses, dicemus infra, voce Opifices. Mores Civium quod attinet, optimo Civi, inquit Scaliger, eiusmodi animum dabis, ut mori pro Patria velit. Quapropter Anchises, excisa [orig: excisâ] Troia [orig: Troiâ], negat se velle esse superstitem. Habes et illa verba maximi momenti, apud Virg. l. 2. Aen. v. 317.

Laocontis verba audies, qui nihilo minore affectu inflammatus esse videbatur, et mulieres Laurentes, apud eundem, l. 11. Aen. v. 895.

CIVICA [1] patruus Veri Imperatoris, cuius mentio apud Capitolin. in Macro, c. 9. sub Hadriano Consulatum gessit cum L. Ceionio Commodo Vero, qui postea dictus est Caesar. Nominatur in Lapide antiquo, SEX. VETULENUS. CIVICA. POMPEIANUS. Casaubon. ad Histor. Aug.

CIVICA [2] Pompeianus, Consul, collega L. Ceionii Commodi an. Urb. Cond. 888. Item Africae Proconsul, a Domitiano sublatus. Tacitus, Agric. c. 42.

CIVICA Corona inter omnes millitares nobilissima, illi uni [orig: unî] seponi solebat, qui e manibus hostium civem Romanum eripuisset, quippe Civis, ut ait Seneca, de Ira, l. 2. c. 31. est pars Patriae. Dabatur autem veteri Republ. mann illius, qui servatus esset, A. Gellius, l. 5. c. 6. quemadmodum apud Graecos ta\ sw=stra, sive swth/ria, servati liberatoribus suis dabatn. Nec solum eum, qui dabat, sed et eum, qui accipiebat, civem esse oportuit. Necesse autem fuit, civem servando, hosrtem occidere, ut de Coriolano memorat Plutarchus in eo. Insuper ut eum locum, in quo id esset actum, hostis obtineret eo [orig: eô] die, utque servatus fateretus. Alias testes nihil proderant, Plin. l. 16. c. 4. etc. Sed et hanc coronam Seneca Principi tribuit, Rei publ. Servatori, l. 1. de Clem. c. 26. unde eam Caesari decretam post bella civilia, veluti Patriae Servatori, memorat Appianus Alex. de Bell.Civ. l. 2. Quo [orig: Quô] exemplo [orig: exemplô] Augustus, ob eadem merita, cum rostratam Agrippae dedisset, civicam a genere humano accepit ipse, apud Sueton. Certe aspicientibus domum Augusti haec corona prima sese offerebat, ut quae esset in eius fastigio collocata. Unde Ovid. l. 3. Trist. El. 1. v. 35.

En, domnus haec, dixi, Iovis est quod ut esse putarem,
Augurium menti querna corona dabat.

Cui similiem in vestibulos coronam Tiberius recusavit, apud eundem Sueronium. A domo Principis ad aedes privatorum sensim transiit is mos: ut super foribus cuiusque Civica corona statueretur. Certe ibi picta aspiciebatur, aut quavis [orig: quâvis] alia [orig: aliâ] ratione effigiata, prorus eodem [orig: eôdem] modo [orig: modô], quo [orig: quô] hodie honestissimus quisque scutum, insignia Principis aut Principatus continens, suis foribus superponit, velut conspicuum decus et praesentem sibi suisque rebus tutelam. Unde idem Ovid. l. 1. Fastor. v. 614.

Augeat Imperium nostri ducis; augeat annos,
Protegat et nostros querna corona fores.

Id quod in publica inprimis laetitia fiebat, uti docet Tertullian. de Idolol. addita [orig: additâ] nonnumquam laura et palma [orig: palmâ]. Hinc, inter honores Germanico decretos, hunc quoque memorat Tacit. l. 2. Annal. c. 83. ut sedes curules sacerdotum Augustalium locis, superque eas querneae coronae statuerentur etc. Verum ab illo tempore, beneficium Principis esse coepit, non iudicium servati, corona haec; ac ne a Duce quidem exercitus conferebatur, Idem, l. 15. Annal. c. 12. Hinc Ostorius pater et filius, fortibus eam factis meriti, non ilico nec in Britannia, ubi eam meruerant, sed posted demum Romae a Principe indepti leguntur, apud eundem, l. 12. Annal. c. 31. Materiam quod spectat, Samnitium bello [orig: bellô], ait Plin. l. 16. c. 4. iligna primo fuit; postea magis placuit ex esculo Iovi sacra. Variatumque et cum quercu est; ac data ubique quae fuerat, custodito [orig: custoditô] tantum honore glandis. Hinc quoties dabatur corona quercea, rem civinam ad quercum faciebant, ut colligere est ex Val. Max. l. 2. c. 8. Sed et hederacea nonnumquam fuit, ut de Domitiano habet Martialis, l. 8. Epigr. ult. v. 7. quandoque etiam oliva quercui mixta, ut videre est apud Statium, Silvar. l. 5. etc. Porro alii honores hanc coronam meritis additi: Accepta [orig: Acceptâ] licet uti perpetuo. Ludos ineunti semper assurgi, etiam ab senatu, in more est. Sedendi ius in proximo Senatui. Vacatio munerum omnium ipsi patrique et avo paterno, Plin. d. l. etc. Eorum vero qui id honoris adepti veter. Republ. Siccius inprimis Dentatus celebris, qui quatuordecim coronascivicas se impetrasse [orig: impetrâsse], apud Dionys. Halicarn. memorat. Antiqq. Rom. l. 20. quem numerum mirum in modum auget Solin. c. 6. Ei Capitolinum, sex meritum Plinius addit, l. 16. c. cit. Nec minora de M. Sergio narrat Solinus, ibid. Ut taceam Africanum, qui de Patre accipere noluit, apud Trebiam, de Sulla Dictatore, aliis, vide Car. Paschalium, Coronar. l. 7. c. 8. et seqq. Prudentius, ubi Laurentium Martyrem celebrat, ex omnibus coronis civicam, utopte aestimatissimam, eligens, illa [orig: illâ] eum donat in caelis degentem, his verbis, Peristeph. Hymn. 3. v. 549.

Sic, Sancte Laurenti, tuam
Nos passionem quaerimus,
Est aula nam duplex tibi,
Hic [orig: Hîc] corporis, mentis polo.
Illic inenarrabili
Allectus urbi municeps,
Aeternae in ara Curiae
Gestas coronam civicam.

CIVILIS nomine Iulius, praepotens inter Batavos, ab inferiore Germanico Exercitu periculum vitae adiit, sed exemptus, ne supplicio [orig: suppliciô] eius ferox gens alienaretur. Tacit. Hist. l. 1. c. 59. Claudius vocatur, l. 4. c. 13. Ingenio [orig: Ingeniô] sollers, et Sertorium se aut Annibalem ferens simili oris dehonestamento [orig: dehonestamentô].

CIVILIUS [1] sive CLIVIUS Volscorum Imperator a Geganio victus an. Urb. Cond. 312. Vide et Caius.

CIVIAS apud veteres Scriptores Romanos, totum agrum vel totos fines alicuius Gentis, nec non urbem, Gentis caput, designavit. Civitas Aeduorum, apud Caes. l. 1. Bell. Gall. c. 31. sunt omnes Aedui: Civitas Helvetica, omnes Helvetii, etc. Sic apud Plin. l. 3. c. 4. Vocontiorum Civitas Foederata, sunt Vocontii: Autrigonum decem Civitates sunt deceom populi. Sed et iidem scriptores nihilominus non raro pro Urbe vel Oppido Civitatem dixerunt. Cicero, Philipp. 9. Massiliam modo Urbem, modo Civitatem fidelissimam saepius vocavit: quam et Val. Max. l. 2. c. 1. nunc Civitatem Massiliensium, nunc oppidum, nunc urbem, et absolute Civitatem nuncupat: et quam modo Urbem et Oppidum, modo Civitatem, in l. 1. et 2. a Caesare de bello civ. appellari reperias. Apud Plin. secundum, in Thracia, Abdera Civitas, est oppidum Abdera, etc. Hodie, cum in pluribus Galliae regionibus, tum maxime in Burgundia, urbs non quaelibet, sed Episcopalis modo ac Caput Gentis proprie dicitur Civitas, vulgo la Cite, qualis est Lutetia in Civitatem, Universitatem Urbemque divisa. Adeo ubicumque Civitas est, sine dubitatione affirmare licet, ibi maiorem Eclesiam, ibi veram Episcopatus sedem, eam denique unam et solam veterem urbem esse, cui postea coeterae partes accreverint. Apud Ptolem. Urbes in tres ordines dividuntur, in e)pish/mous2, ddte/ras2 et tri/tas2. Hadr. Vales. Praefat. in Notit. Gall.

CIVITAS [1] vulgo la Ciotat, Urbecula Galhae in Provinc. Cuius vina celebrantur. Gaudet portu comodo [orig: comodô] et capaci, in ora maris mediterranei. Unde multi periti nautae. Media inter Massiliam et Telonem. Commerciis celebris et opulenta. Hic [orig: Hîc] inter alia, Fons, in monasterio Patrum Servitarum, qui aestum maris imitatur. Vide Citharista.

CIVITAS Ducalis urbs est Aprutii ulterioris, iuxta Velinum fluvium, nunc vulgo Civita Ducale, Episcopalis sub Archiepiscopo Theatino, in regno Neapolitano, 7. milliaribus a Reate in ortum, et 15. ab. Aquila; estque parvi circuitus, in confinio ditionis Pontificiae.

CIVITAS Legionum Antonin in Albione duplex est; una, quae et Deva seu Cestria, Legio 20. victrix, Chester. Vide Deva. Alia, quae Isca Silurum, Legio 2. Augusta, Caerleon. Vide Isca Silurum.

CIVITAS Nova [1] Provinc. Roman. Neustat, urbs Germaniae, in Austria, Episcopalis sub Archiepiscopo Salisburgensi ab A. C. 1468. Sedet ad amnem Bischaw, 6. leucis a Vienna in meridiem, et 12. ab Arrabone in occasum. Vide Neostadium.

CIVITAS Nova [2] Civita nova, oppid. amplum Italiae, in Marchia Anconitana, in monte, non procul a mari Adriatico; estque Ducatus titulo [orig: titulô] insignitum Caesarinorum, 6. milliaribus distat a Laureto Firmum versus, a quo 9. milliaribus tantum abest.

CIVITAS Plebis Citta della Pieve, urbs Italiae. in ditione Pontificia, et in agro Perusino, 5. milliaribus a Clusio in ortum, 6. a lacu Trasimeno, et 16. a Perusia. Paucis constat incolis; estque parvi circuitus.

CIVITAS Regalis Civita Reale, urbs regni Neapolitani, in Aprutio ulteriori, prope fontes Velini fluvii, quatuor milliaribus a confinio ditionis Pontificiae, 15. autem ab Aquila urbe, ad radices Apennini montis.

CIVITAS Regia Ciudad Reale, urbs ampla Hispaniae, in Castella nova, prope Anam fluvium, in Campo Calatravae dicto. Deficit tamen in dies. Distat a Calarrava 3. leucis in Austrum.

CIVITAS Regum los Reyes, alio [orig: aliô] nomine Lima, urbs Americae Meridionalis, caput Peruviae, Archiepiscopalis facta A. C. 1547. Condita autem fuit a Francisco Pizarro A. C. 1535. in Limana Valle, vix uno [orig: unô] milliari ab ora maris Pacifici, ubi portum habet munitum, Callao dictum. In ea degit Prorex Peruviae nomine Regis Hispaniae, distatque centum circiter leucis Hispamcis a Cusco urbe in occasum. Vide Lima.

CIVITAS Solis Citta di Sole, urbs Italiae munita, in ea parte Romandiolae, quae magno Duci Hetruriae paret, ad amnem Fagnone, in ipso limite Romandiolae Pontificiae, 4. milliaribus a Foro Livio, et 8. a Britinorio in occasum, 40. autem a Florentia versus Boream et Ravennam, a qua distat tantum 16. milliaribus.

CIVITAS Vetus [1] Civitavecchia, oppid. Italiae, in ditione Pontificia, 40. milliaribus a Roma, in ora maris mediterranei. Vide Centumcellae.