CAMENA Early Modern Latin Texts

JOH. JACOBI HOFMANNI SS. Th. Doct. Profess. Histor. et Graec. Ling. in Academ Basil. LEXICON VNIVERSALE, HISTORIAM SACRAM ET PROFANAM Omnis aevi, omniumque Gentium; CHRONOLOGIAM AD HAEC VSQVE TEMPORA; GEOGRAPHIAM ET VETERIS ET NOVI ORBIS; PRINCIPVM PER OMNES TERRAS FAMILIARVM Ab omni memoria repetitam GENEALOGIAM; Tum MYTHOLOGIAM, RITVS, CAERIMONIAS, Omnemque Veterum Antiquitatem, ex Philologiae fontibus haustam; VIRORVM, INGENIO ATQVE ERVDITIONE CELEBRIVM Enarrationem copiosissimam; Praeterea ANIMALIVM, PLANTARVM, METALLORVM, LAPIDVM, GEMMARVM, Nomina, Naturas, Vires, Explanans. EDITION ABSOLVTISSIMA, Praeter Supplementa, et Additiones, antea seorsum editas, nunc suis locis ac ordini insertas, VBERRIMIS ACCESSIONIBVS, IPSIVS AVCTORIS MANV novissime lucubratis, tertia parte, quam antehac, AVCTIOR, LOCVPLETIOR: INDICIBVS ATQVE CATALOGIS REGVM, PRINCIPVM, POPVLORVM, TEMPORVM, VIRORVM ET FEMINARVM ILLVSTRIVM, ANIMALIVM, PLANTARVM; Tum praecipue NOMINVM, QVIBVS REGIONES, VRBES, MONTES, FLVMINA, etc in omnibus terris, vernacula et vigenti hodie ubique lingua appellantur; Caeterarum denique rerum memorabilium, ACCVRATISSIMIS INSTRVCTA. TOMUS SECVNDVS Literas D, E, F, G, H, I, K, L, continens. [gap: illustration] LVGDVNI BATAVORVM, Apud JACOB. HACKIVM, CORNEL. BOVTESTEYN, PETR. VANDER AA, et JORD. LVCHTMANS. MDC XCVIII. Cum peculiari Praepott. D. D. Ordinum Hollandiae et West-Frisiae Privilegio.

EXEDRA seu EXEDRIUM Graece e)ce/dra a sedendo. Nempe Exedrae in aedificiis, aediculae sunt additae porticibus, a sedium frequentia, et sessitandi commoditate dictae. Cuiusmodi loca, in prima Gymnasiorum apud Romanos parte Philosophis aliarumque disciplinarum Professoribus, disputando, legendo ac docendo sese exercentibus inservibant, ut infra videbimus in voce Gymnasium. Loca disputationum, cellae studiorum. Apud Ezech. c. 44. v. 19. quid Graeci Interpretes intelligant verbis, e)n tai=s2 e)ce/drais2 tw=n a(gi/wn, in Exedris seu repositoriis sanctorum, Vide infra in voce Vestiarium.

EXEGETAE Gr. *)echghtai\, dicti sunt in Rep. Atheniensium, Legum periti, qui in cava homicidii a Iudicibus consuli solebant, ut exponerent, anne su/n di/kh| iure, caedes facta esset. Postquam enim Actor ad caesa porrecta Suovetaurilii iusiurandum concepisset, si sciens falleret, sibi suisque, et toti genti mala omnia imprecatus; insuper iuramento affirmasset, se esse e cognatis occisi; Reusque eodem ritu vicissim iurasset: Insidebant ambo duobus argenteis scabellis, quorum illud, cui Actor insidebat, *(/ubrews2, i.e. Contumeliae; alterum cuireus, *)anaiti/as2 seu Innocentiae dicebatur. Tum Actor tria quaerebat ex Reo: *ei) kate/ktonas2, an occidisti? *(/opws2 kate/ktonas2, quo pacto occidisti? *ti/nos2 bouleu/masi, cuius instinctu et consilio? Ad quae cum Reus responderet: Occidisse se sed iure; Tunc Exegetae, causis caedis illatae ventilatis, pronuntiabant iure factam esse: i.e. causas reum habuisse legitimas. Sic Draco Legislator, impune licere occidere moechum statuit, si quis in uxore, vel in matre, vel in sorore, vel in filia, vel in pellice, vel in nutu eum deprehendisset: Sic si vis illata vi repelleretur, iustae caedis causa habita est etc. Vide Francisc. Rossaeum Archaeologiae Atticael. 3. c. 3. s. 2. Sam. Petit. Comm. in Leg. Attic. l. 7. tit.1. de Sicariis etc. Sed et inter Sacroru olim ministros *)echghtai\, ut infra videbimus in voce Hierophanta.

EXELODUNUM seu EXSOLDUNUM vulgo Issoudum, urbs Galliae, in prov. et dioec. Bituricensi, ad amnem Thiols, 7. leuc. a Biturico in occ. Quibusdam dicitr Ernodurus. Hic [orig: Hîc] Concil. A. C. 1081. Habitum ab Hugone Diensi, Papae legato. Vide Ivonem Carmit. ep. 180. 204. et 268. Robert. etc.

EXEMPLUM Gr. a)nti/grafon, sicut Exemplar. au)to/grafon, vide Salmas. de Modo Usurar. c. 1. Item, argumentum, figura. Unde marmora in exemplis, apud Anastas. in Leone III. h. e. exemplata, figurata viz. et imaginata: cuiusmodi exempla fiebant opere tesselato, inquo diversae figurae exprimebantur. Sic pavimentum exemplis stratum, Ibid. Atque hinc e)complwto\n Graeci recentiores dixerunt [orig: dixêrunt], quidquid esset pictum ad alicuius rei instar exprimendum: Unde vestes variis Exemplis et figuris ornatae, e)complwtai Eustathio ad Odyss. ss. Tapetes exemplati, et figurati, e)complwta\ peuki/a, apud Nicetam in Cod. Graeco-Barb. pro quo in Graeco est a(lourgoi\ ta/phtes2, vide Nicol. Alemann. Dissertat. de Later an. Pariet. 3. et Salmas. ad Spartian. in Pescenn. Nigro et Flavium vopisc. in Car. Imp. nec non infra in voce Pavimentum, it. Plumeum opus.

EXEMTI apud Solin. c. 10. de Thracibus, Recentem natum parens fletu excipit. Laeta sunt funera adeo, ut exemptos gaudio prosequantur: Mortui sunt. Cavet nimirum male ominatam mortis vocem. Sic idem praet. c. 6. Alexandro exempto Perdiccae primum data copia amplissimae potestatis. Post de eodem, Morbo vinolentiae, apud Babylonem, humiliore, quam vixerat, fortuna [orig: fortunâ] exemptus. De qua locutione vide Casp. Barth. Animadvers. ad Stat. Theb. l. 12. v. 44. et supra aliquid in verbo Emere.

EXENTERATIO poenae species, in laesae Maiestatis reos, apud Anglos, usitata, apud quos eorum interanea seu viscera extrahuntur ac comburuntur, Walsinghamus in Richardo II. Vide infra Viscera: uti Iustin. l. 1. c. 5. literis arcanis exinterato lepori inclusis. Vide Herod. l. 1. c. 23. et Poliaen. l. 7.

EXEQUIARUM Ritus Apud Romanos, ubi animam aegrotus exhalare coepisset, qui proximiores erant, si domi moriebatur, spiritum eius ore excipiebant, ut desiderium discedentis e vita amici testarentur, morientisque oculos claudebant (qui postea in rogo rursus aperti) quod Quiritium magno ritu sacrum fuisse, Plin. scribit l. 11. c. 37. Hinc apud Virg. Anna Didoni Aen. l. 4. v. 683.

Date vulnera lymphis,
Abluam. Et extremus si quis super habitus errat
Ore legam. --- --- ---

Maenia tamen lege posthac cautum fuisse, Ne filii parentibus caros oculos sugillarent, i.e. occluderent, auctor est Varro apud Non. Marcell. Dein defuncti corpus per intervalla, spatio 7. dierum, calida [orig: calidâ] aqua [orig: aquâ] abluebatur, et unguentis quandoque inungebatur, an forte spiritus in deliquio iacentis (ut credi poterat) hac [orig: hâc] ratione revocari posset. Idem Ibid. l. 6. v. 218.

Per calidos latices, et ahena undantia flammis
Expediunt, corpusque lavant srigentis et ungunt.

Quae dum fiebant, pefunctus ab affinibus, et propinquis conclamabatur, ut si somno forsan sopitus esset, hoc strepitu excitaretur: Post primam conclamationem, Exsequiae parari coeperunt [orig: coepêrunt], hoc modo. Pollinctores ablutum unctumque corpus, candida [orig: candidâ] veste induebant: Cadavera enim in honestissima veste efferri mos erat: quae in vulgo civium et in tacito funere Toga vulgata fuit, in Magistratibus Toga praetexta, in Censoribus purpurea tota, Lips. Polib. l. 6. Liv. l. 34. etc. Inde in vestibulo aedium collocabatur ad ianuam ipsam, hoc situ ut foras

spectaret, et facie pedibusque esset, in publicum versis. Interim cupressis, sequioribus temporibus, aedium aditus munitus, eaque quae ad funus pertinebant, in templo Libitinae, comparata sunt. Sic die octavo ab obitu, ne fraudarentur sollenni honore supremi dies, utque eo promptius homines ad Exsequiae convenirent, evocabatur populus ad funus per praeconem his verbis: Exsequias. L. Titio. L. Filio. Quibus. est. commodum. ire. iam tempus. est. ollus. ex. aedibus. effertur. Qui postquam convenisset, lecto constrato purpura [orig: purpurâ], aut linteis splendentibus et in eo defuncti corpore collocato, tibicine praecedence, Funus procedere sequentibus hominibus, (unde ritui nomen) coepit. a quo tamen officio novis nuptis vocatio erat. Synesius Ep. 3. ou= ga\r oi=mai nomi/cestai numfeutri/ais2 *badi/cein e)p e)kfora\n. Ominis sc. causa [orig: causâ], quod sinistrum infaustumque maxime in coniunctionibus hisce ac foederibus vitabatur. Vide Des Herald. Animadversion. Arnobianis l. 5. Et ditiores quidem lectis efferebantur, unde de L. Cornelio proditum est, quod sex milia lectorum in funere habuerit: At tenuis fortunae homines capulis sive feretris: Rursus ad tubam maiores natu, annotante Servio, minores ad tibias; et ditioris ac dignioris Fortunae homines a propinquis virilis sexus, ceteri a Vespillonibus portabantur. Reliqua vide supra ubi de Cadaverum cura [orig: curâ], Conclamandi, it. Cremandi ritu, Defunctis; ubi quoque de Graecorum Exsequiis actum, et infra in voce Funus, item Sepeliendi ritus. Apud Hebraeos, oculos morienti simili modo claudi solitos fuisse: ex Genes. c. 46. v. 4. Et Ioseph. imponet manum suam oculis suis. Iidem abluerunt [orig: abluêrunt] quoque corpus, ut in funere Tabithae factum, Actor. c. 9. v. 36. et 37. Notandum hic [orig: hîc] tamen istiusmodi Baptismum vel ablutionem triplicem fuisse: *baptismo\n a)po\ nexrw=n, cum quis, quod cadaver attigisset, legalem hanc impuritatem aqua [orig: aquâ] abstergebat: *baptismo\n tw=n nekrw=n, cum ipsum defuncti corpus ritu Graecis quoque Romanisque, ut dictum, communi lavabatur: et *baptismo\n u(pe\r vekrw=n, cuius mentio fit I. Cor. c. 15. v. 29. cum quis vice mortui, sine Baptismi sacramento defuncti, Baptismum suscipiebat, sperans, quae superstitio tum inter Corinthios regebat, id aliqua [orig: aliquâ] ratione mortuo profuturum. Quemadmodum locum hunc explicat Ambros. et Vicarium istiusmodi Baptisma, ut Tertullian. vocat c. resur. carnis, inter Matcionitas quoque ac Cerinthianos in usu fuisse docent Epiphan. haer. 28. ac Chrysostom. in 2. Cor. c. 15. Porro rite ablutum cadaver aromatibus condiebant, quod primus inter Hebraeos fecisse legitur Ioseph. Genes. c. 50. v. 2. ab Aegyptiis sine dubio edoctus, qui quo pacto mortuos condierint, exponit pluribus Herod. Euterpe. Vocarunt hunc ritum Graeci *tari/xeusin, quemadmodum alterum conditurae genus, quo sine exemptione viscerum aromata extrinsecus tantum cadaveri apponebantur, *)entAsiasmo\n: cuius mentio Ioh. c. 19. v. 40. Acceperunt [orig: Accepêrunt] ergo corpus Iesu, et obvinxerunt [orig: obvinxêrunt] illud linteis cum aromatibus, sicut mos est Iudaeis funerare. Aliquando cadavera iidem combusserunt [orig: combussêrunt], ossibus in urnam collectis ac reconditis, ut docet Amos c. 6. v. 10. communiter tamen illa tota humare soliti sunt, in sepulchris gentilitiis, quae illis Cucim dicta: Erant autem haec, cellae quaedam seu receptacula, in loco sepulturae quem modo [gap: Hebrew word(s)] Keber, modo [gap: Hebrew word(s)] Magnara appellarunt. Quoties defunctorum meminere [orig: meminêre], usi sunt verbis, Prov. c. 10. v. 7. Memoria iusti est benedicta. Unde et Rabbini, quoties in testimonium advocant verba celebris alicuius Viri, qui iam e vivis excessit, addere solent: Benedictae memoriae; qui mos ad Christianos quoque transiit. Epitaphio quoque eos honorarunt, cuius vulgatissima formula: Sit amma eius ligata in horto Eden, vel in fasciculo viventium, Amen, Amen, Amen, Selai. Necconvivium ommittebatur, quo lugentium animi erigerentur, et vires diuturno maerore confectas illi resumerent, quod Panis virorum, Ezech. c. 24. v. 17. et alibi Poculum solatii, appellatur. Quemadmodum et apud Romanos, peractis ad sepulchrum iustis, convivia domi apparabantur, ad quae amici atque cognati invitabantur: Praeter quae senibus quoque cenam funebrem, quod Silicernium dicebatur: imo et populo interdum epulum iidem dabant, aut crudam ad minimum carnem distribuebant, quod Visceratio vocabatur. Testabantur autem in Exsequiis luctum Hebraei 1. Incidendo se, i.e. partem aliquam corporis, certo qodam instrumenti genere: quem, utpote a Gentibus desumptum, ritum, damnatum legimus Deuter. c. 14. v. 1. In quae verba sic commentatur P. Fagius. Gentes quasdam corporis partes acu vulner abant vel alias incidebant, atramentumque superponebant, quod in cultum Doemonum fiebat: Praecipitur ergo, ne ullo pacto sicut gentes ferirent carnes suas, quemadmodum Sacerdotes Cybeles, et Diae Sororum. Moris huius meminit quoque Virg. Aen. l. 4. v. 673.

2. Caput depilando: cum vel radebant, vel manibus laniabant crines, vel emplastra capiti decalvando imponebant. Aliquando genas, vel palpebras quoque deglabrabant: quae consuetudo cum itidem ab Ethnicis mutata esset; Namque

Ovid. Met. l. 3. ea et Israelitis severe interdictum legimus, Deuter. c. praef. 3. Nudum gerendo caput, ut pulvere cinereque illud conspergetent, qua [orig: quâ] cerimonia [orig: cerimoniâ], humo quam calcarent, indignos se esse significabant. 4. Pedibus quoque nudis incedendo. 5. Mystacem obvelando, et labia cooperiendo, quod partem vestimenti in faciem subducendo fiebat: Huius ritus mentio Ezech. c. 24. v. 17. Vide quoque Davidem Kimchi, Abenesram et P. Fagium in Levitic. c. 14. v. 45. 6. Vestem scindendo, quod etiam apud Gentiles in usu fuisse, docet Iuv. Sat. 10. l. IV. v. 262.

memorantur Deut. c. 37. v. 34. Lacer ansque Iacob vestimenta sua, imposuit cilicium lumbis suis, luxitque propter filium suum diebus multis. Sed haec maeroris signa etiam in aliis calamitatibus edebantur. Maxime autem Exsequiis propria erant istrumenta Musica, et mulieres lamentatrices, quas Romani Praeficas dixere [orig: dixêre]: quorum illis spectatorum animi ad luctum permovebantur; hae, praeter hoc, etiam virtutes et res gestas defuncti laudibus. prosequebantur. In Nobilium virorumque illustrium, ac aetate grandiorum tubae: in vulgi vero infantiumque Exsequiis tibiae adhibitae leguntur. Instrumentorum mentio Matth. c. 9. v. 23. Praeficarum Ierem. c. 9. v. 17. etc. Hymnorum sollennium, tw=n genomoume/nwn u(/mnwn, et lamentationum, qrh/nwn decantari tum solitarum, meminit Appian. de Bell. Civ. l. 2. uti chori psallentium, Ovid. Fast. l. 6. Nempe qui vel quae neniam canebant instruebant choros. Herodian. in Pertinacis exsequiis, et consecratione, kai\ e)pi\ me\n qate/rou me/ros2 to\n eu)genesta/ton kai\ eu)patridw=n xoro\n e(/sthke pai/dwn e)n de\ tw=| a)ntikeime/nw|, gunaikw=n tw=n e)n a)ciw/sei ei)=nai dokousw=n. a)/dousi de\ e(ka/teroi u(/mnous2 te kai\ paia\nas2 ei)s2 teteleothko/ta semnw=| me/lei, kai\ qrh|nwdei e)r)r(uqmisme/nous2. Inter cuiusmodi hymnorum argument etiam Plutoni defunctum commendabant. Euripides Alcest.

*)all' e)kfora\n ga\r tou=de qh/somai nekrou=,
*pa/reste kai\ menontes2 a)nthxh/sati
*paia=na tw=| ka/twsen a)spondw| qew=|.

Sic apud Christianos postmodum ab iis, qui funus prosequebantur, psalmos decantatos, et Clericorum choros insuper psalmorum carmina modulatos esse, Hieronym. docet ad Eustoch. Epitaphio Paulae matris. Vide iterum Des. Herald. ad Arnob. l. 4. Vide Thom. Godwin. de ritib. Hebr. l. 6. c. 5. et hic passim, inprimis, in vocibus Designator, Ferculum, Feretrum etc.

EXERCIPEDES in Gloss. *taxudro/moi, dromei=s2 kai\ kou/rsores2. In omnibus nempe magnis familiis servi olim cursores, quos ad celeritatem exerceri solitos a Magistro, in porticibus aedium, ex Petron. Edit. Gonsali de Salas p. 16. Edit. Bosch. c. 29. discimus: Notavi etiam in porticu gregem cursorum cum Magistro se eer centem. Atque hinc iis id nomen. Vide supra ubi de Cursoribus.

EXERCITAMENTA Vett. quibus illi ad seria sese praeparabant, tanti sudoris fuere [orig: fuêre], ut saepe aequarint, aut etiam superarint bellicos ipos labores. Unde hominibus istiusmodi exercitationum requiem bellum esse, eleganter dixit Plutarch. in Lycurgo: et coronae quae iis dabantur, non minoris aestimationis, quam illae, quae militaris virtutis ac felicitatis praemia, fuere [orig: fuêre], Idem peri\ tou= a)kou/. Quid in de utilitatis in Rmep. redundet, Solon. exponens apud Lucian. de Gymn. Hunc pugilem esse, inquit, alium pancratio decertare docemus, ut et labores sufferre addiscant, et simul cedere olagis, ne vulnera aversentur. Hinc eae Resp. in quibus pollebat severitas morum, et militaris disciplina, vix unquam suam rem militi commiserunt [orig: commisêrunt], non talibus exercitiis praetentato. Indidem et corpori robur, et animo alacritas, et constantia accedebat. Sic de exercitio Cn. Pompeii Sallust. Cum alacribus saltu, cum velocibus cursu, cum validis vecte certabat, apud Veget. de Re Milit. l. 1. c. 9. Praeerat iis Veteranus quispiam, qui esset decus muralis aut civicae. Plin. Panegyr. Vide ubi de Campidoctoribus, Paedotriba etc. Exercebantur autem Vett. Cursu lucta, pugilatu, palaestra, caestu, pancratio, regendis et incitandis qua drigis, saltu, aliisque modis, cum in Gymnasiis privatim, tum publice in Certaminibus Ludisque, qui in celebritate totius alicuius gentis peragebantur, de quibus omnibus hic [orig: hîc] passim inprimis infra ubi de Gymnasiis, et Gymnastica: plura autem apud C. Paschal. Coron. l. 6. toto, Hieronym. Mercurial. P. Fabrum, Alios, qui Gymnastica et Agonistice scripserunt [orig: scripsêrunt].

EXERCITATORES Monachi in Vitis PP forte qui alias Circatores, vide supra in Circa.

EXERCITIUM Armorum apud Veget. proprie dicebatur, quod ense, et gladio fiebat, cuius ars erat in feriendo adversario, et se protegendo, uti pluribus docet Salmas. ad Spartian. in Hadr. Sed et ad alia armorum genera extendi potest, quibus olim exercebant milites. Nam ad omne genus armorum dicuntur exerceri, eidem Vegetio, dum sc. hastile contorquent, sudem vibrant, iacula sagittasque mittunt, ad palum battuunt. Aliud quid erat, Armatur a seu Armaturae exercitium, quippe quo nomine veniebat prolusio, et meditatio campestris, quae in armis et sub signis fiebat, non secus ac si cum hoste confligendum esset; in qua prolusione discebat tyro, et ordines servare, et vexillum suum comitari, ad hastam, ad clypeum declinare et reliquos armaturae numeros atque gestus, apud Veget. l. 1. c. 4. Vide iterum Salmas. ad Lamprid. in Alex. Sev. et supra Armorum exercitium, item Armatura.

EXERCITUS militum multitudo est, quae palam fines hosticos ausit invadere. Quod enim furto fit aut latrocinantium more, et quod iusto fir exercitu, passim opponunt Historici. Quare pro viribus hotium aestimandum, quae copiae exercitum faciant. Et quidem Cic. exercitum vocat, sex Legiones et Auxilia: Polyb. Romanum exercitum plerumque ait constitisse sexdecim milibus Romanorum, viginti sociorum. At minor quoque numerus im plere potest eius nominis mensuram. Namque Ulpian. exercitui praeesse eum ait, qui vel uni Legioni cum Auxiliis praeest, in l. 2. D. de his qui not. inf. i.e. ut Veget. exponit, decem milibus peditum, duodecim milibus equitum. Et Liv. in in octo milibus speciem iusti exercitus ponit l. 8. c. 8 Quo modo etiam de Classe aestimandum, Hug. Grot. de Iure Belli et Pacis l. 2. c. 16. §. 3. Disposito autem ordine Exercitu rem gerere, quidam Palamedis inventum faciunt; alii Nestori contra Centauros pugnanti eius gloriam attribuunt. Certe iam in Thebano bello Ordines militares observatos, Aeschylus, Seneca, Stat. alii Poetae observant. Imo ad Patriarchae Abrahami aetatem

ascendenti, Strategica iam et Tactica Ars sese offeret, qua de re latius infra dicemus suo loco. Vide quoque passim alibi, ubi de Bell, Cohortibus, Legionibus, Militibus, Turmis etc. De ritu Exercitus lustrandi, diximus quaedam in voce Canis. Addam hic [orig: hîc] saltem nonnulla de Exercitus coronandi prisco more. Solebat i fieri non solum in triumpho, uti de Liberi Patris et Alexandri Mag. exercitu legimus, qui hederatus uterque ex India rediisse legitur. Quamvis laureae coronae principem Liberum, ex Indiis triumphantem, faciat Tertullian. de Cor. Mil. Sed et statim post pugnam, et quidem eo adhuc armato, quod de Marii exercitu, post Teutones Ambronesque caesos, tradit Plutarch. in Mario, et de Agesilai, parta [orig: partâ] de Thebanis victoria [orig: victoriâ], Xenoph. Hellenic. l. 4. Quin et Lacedaemonii, proprio instituto, quoque pugnabant coronati, uti refert Stobaeus peri\ no/m. kai\ e)/q. etc. Vide C. Paschal. Coron. l. 1. c. 18. et l. 8. c. 4. uti de spatio qu od ab Exercitu diurno conficitur itinere, ifra ubi de Vett. Mensuris, item infra in voce Milites.

EXHIBERE vox Amphitheatralis, Mart. de Spectac. Epigr. 9. cuius lemma, De Rhinocerote:

Praestitit exhibitus tota [orig: totâ] tibi, Caesar, arena [orig: arenâ],
Quae non promisit praelia rhinoceros.

EXHUMATIO Cadaverum in Communione Rom poena eorum, qui dum viverent, pro Haereticis habiti sunt. Qualis contigit Ioh. Wiclefo, Paulo Fagio, Mart. Bucero, in Anglia, aliisque viris insignibus alibi de quibus hic [orig: hîc] passim. Et quidem horum ossa, in pompa ferali Actionis Fidei, ut vocant, ultimo loco, cistis nigris inclusa deferuntur, in cineres accenso rogo redigenda, uti alibi diximus.

EXIBILANDI Histriones qui exciderant, aut inepte egerant, aut perperam pronuntiabant, consuetudo, non exspectata [orig: exspectatâ] Iudicum sententia [orig: sententiâ], indigitatur Demostheni ubi de Aeschine: cum bene agentibus manuum plausu faveretur. Et quidem olim, quum esset ligneum Theatrum, calcibus pluteos tundebat populus, a qua pedum supplosione nostrum explodere, Graecorum pternokopei=n, aliter klw/zein. At suri/ttein sibilum notat: uti alterum verbum a graculorum voce desumptum est. Porro, qui recte aiebant, deseca/poqoi qui male, misou/menoi, appellabantur, IC. Scalig. Poet. l. 1. c. 21.

EXIGUUS cognom. Dionysii, qui natione Scytha, instituto Monachus, dignitate Abbas, sub Theodorico Rege et Successoribus claruit. Scripsit Cyclum Paschalem, ab A. C. 525. in quo, omissa [orig: omissâ] profana [orig: profanâ] annorum Aerae Diocletianae computatione, annos numerare coepit, a Nativitate D.N. Vide infra a Nativitate Christi. Vertit ex Graeco Codicem Canonum accuratius, quam antea fuerat translatus, addiditque Canones, qui vocantur. Apostolorum, Sardicense Concilium et Africana quaedam. Primus Decretales collegit, a Siricio orsus, easque volumine singulari complexus est; quibus postea inter Canones locum dedit Cresconius etc. Vide Gerh. van Mastricht IC. Hist. Iur. Eccl. passim, inprimis n. 72. 73. 74. et 154.

EXILISSA seu LISSA Africae urbs ad fretum Herculeum. Ptol. Septa hodie. Hispan. Ceuta vocant. In Mauritania Tingit. probe munita cum portu, sub Hisp. cum alias pareret Portugalliae Regib. a quibus expugnata suerat. Vide Septa.

EXILIUM ipoena antiquissima, utpote primo iam homini mox post peccatum inflicta. Hic enim, postquam in Paradiso de fructu vetito edisset, ab ipso statim Deo extra fortunata ista arva relegatus, et in alium veluti orbem ac potius perpetuum exilium, expulsus est: ubi longas inter calamitates dum vitam traheret, tristem suum ac universi generis casum deplorare ac plangere, et Dei gratiam in promisso semine apprehendere solum curae habere debuit. Quo ipsum omnia impellebant, dum extra se creaturas omnes, suum ob crimen, pristino decore spoliatas, ac Mundi fata immutata; intra sese autem carnis tumultum, intellectus tenebras, voluntatis fastigio ac regno suo evolutae turpissimam servitutem ac languorem quottidie intueretur: quodque Deus exilii solatium adhuc dederat, in generis humani multiplicatione, illud vero in sobole sua, et sequenti nepotum serie, ad impietatem, et scelera omnia prolabentium, corrumpi, et amaroris plenissimum esse sentiret. Vide Genes. c. 3. v. 23. et 24. Eadem dein fratricidii Caino poena, c. seqq. v. 11. et seqq. etc. In quibus tamen cum Eccesiastica magis fuerit, de illa vide hic passim, inprimis ubi de Excommunicatione. Apud Romanos (ubi poenam hanc capitalem fuisse, docert Liv. l. 26. c. 3.) Exilium intellectum est, cum aqua et igni interdixerunt [orig: interdixêrunt]. Siquidem consuetudo loquendi obtinuit, ut omnes, quibus his elementis interdictum esset, quoniam solum vertere cogebantur, Exules appellarentur, ut est in Rhetoricis ad Herennium. Interim Exilium in irrogatione poenae non nominabatur, sed aquae et ignis interdictio, quam necessario illud sequebatur, vide Cic. pro Caecina. Ex illo autem cives iure Civitatis nudabantur, ut videre est apud Ioh. Rosin. Antiqq. Rom. l. 9. c 17. Seb nec in Exules ullum ius civitati manebat. Unde Alcibiadis fil. in Isocratea oratione, agens de temporibus eiecti Patris: o(/t ou)de\n au)tw=| th=s2 po/lews2 prosh=ken, inquit. Cum nihil ad illum civitas nostra

pertineret. Et Heraclidae Argis eiecti ab Eurystheo per tutorem suum Iolaum, apud Euripidem,

Quo iure iam nos ad Micenaeos trahat,
Eadem agentes urbe quos urbe expulit?
Nunc ergo cives non sumus --- -

Uti ex Graeco vertit Grot. de Iure Belli et Pacis l. 2. c. 5. §. 25. In Imperio hodie frequens eadem poena est, German. Lands verweisung, de qua inprimis disserentem vide P. Martyrem ad l. 1. Regum circa fin. ubi multis ac praegnantibus rationibus illam im probat, adde Theod. Reinkinck l. 2. class. 1. c. 8. n. 8. et seqq. nec non quae hic passim dicimus, ubi de Abannatione Abiur andi patriam ritu, in Insulas deportatione, Ostracismo, Petalismo, Relegatione etc. item in voce Folium: ubi Homicidio. Apud Hebraeos quoque interdum (in facinoribus nec capitaliter, nec virgis punitis) irrogabatur Exilium, in Asyla sc. aliterve, sive ex Lege sacra, Num. c. 35. v. 15. sive ex iure superinducto, praescriptum. Sic Lictorem, si flagello, quo quis verberandus erat, adiecisset lorum unicum, ultra quam prae stitutum erat, et flagellatus interrisset, relegandum fuisse, legas in Misna tit. Maccoth. c. 3. §. 14. etc.

EXIMIETAS titulus honorarius, occurrit non semel apud Augustin. in Epp. ab eximius, quo nomine Latinis primitus appellata sunt pecora, quae a reliquo grege eximebantur, ut Deo alicui sacrarentur, aut ad scrificium servarentur. Eadem et egregia, h. e. e grege selecta, et ex omni numero separata, Graecis a)fwrisme/na, Salmas. ad Solin. p. 1090.

EXIRE verbum in Vett. Sortitionibus usurpatum de quo vide aliquid infra ubi de Sortibus convivialibus.

EXILANI Hisp. Baeticae pop. Strab. Salobrena Clusio. Quibusd. est Sexitanum, quod forsan mel. Ubi nunc Adra, urbec. regni Granatae, in ora maris Mediterr. Vide Sexitani.

EXITIRIA festa apud Graecos, in quibus primitiae frugum diis offerebantur, ut tradunt Grammatici.

EXJUSTITIARIUS dictus est olim in Anglia Magistratus extraordinarius, Rege reverso, qui illo absente, vices Regis, uti Proconsul in provincia Romana, administraverat, Vicarius Regis, Regis Locum tenens, Pro-Rex, Custos regni, et Regni Gardianus, durante munere, dictus: Capitalis alias Regni Iustitiarius. Sic Guliemus Comes Herefordiae, et deinceps Odo Baiocensis Ep. Comes Cantii, secedente in Normanniam Gulielmo Conquestore: Gulielmus de Longo campo Ep. Eliensis et Hugo de Pusaz, Ep. Dunelmensis; proficilcente Hierosolymam Richardo I. Iustitiarii Anglae et Regni pariter custodes Regisque Vicarii constituti sunt. Vide infra quoque in voce Iustitiarius.

EXOCATACOELI Gr. *)ecwkata/koiloi, dicebantur in Ecclesia CP. sex hi Officiales, Magnus Oeconomus, Magnus Sacellarius, Magnus Scevophylax, Magnus Chartophylax, Praepositus parvo Sacello et Protecdicus; eo quod extra Patriarchium pernoctarent. Erant hae dignitates maximae auctoritatis, ita ut i publicis consessibus Episcopos praecederent, et in Patriarchatu Diaconorum officium exercerent: CP. Cardinales dicti, in Ep. Ioh. IX. ad Augustum Basilicum Leonem. Mentio eorum in Actis Concilii Florentini, Patriarcha Papam stantem osculatus est in gena: nos vero cum Exocatacaelis sedentis dextram et genam osculati sumus, apud Macros Fratres in Hierolexico. Vide quoque infra Staurophori.

EXOCIONITAE in Hist. Eccl. Anastas. Biblioth. Ariani dicti sunt Car. du Fresne, quod CP. in loco Exocionio dicto conventus suos agerent, vide eius CP. Christianam: ibique complures illorum habitarent. Codino dicitur fusse xru/seon tei=xos2 para\ tou= mega/lou *kwnstanti/nou ktisqe\n. *)ecwqen de\ i(/stato ki/wn e)/xwn sth/lhn tou= mega/lou *kwnstanti/nou kai\ tou/tou ka/rin le/getai *)ecwki/onwn, in Origg. CP litanis. *)ariqmw=n *)ecwkionitw=n, Numerorum seu Manipulorum hoc nomine dictorum, atque a Theodosio expulsorum, mentio fit in Chronico Alexandr. sub Ann. 4. Olymp. 289 cohortium viz. ex Gothis, qui quod Ariani essent, in Exocionio separatim a Graecis, et Latinis prius morabantur. At haereticorum quidem templa Orthodoxis attribuisse Iustinianum, sed Exocionitis exceptis, ait Cedren. in eo vide Ioh. Meurs. Gloss. in *)ecwkio/noion, et Il. Casp. Suicerum Thes. Eccl. in eadem voce.

EXODIARIUS apud Romanos dictus est, qui in fine dramatis Exodia canebat. De eo sic vet. Schol. Iuv. l. 1. Sat. 3. v. 175. Exodiarius apud vett. in fine ludorum intrabat, quod ridiculus foret, ut quidquid lacrimarum atque tristitiae coegissent [orig: coêgissent] ex tragicis aggectibus, huius spectaculi risus detergeret. Erat autem *)eco/dion carmen quod in ludorum fine decantabatur: Quemadmodum, quod ab initio, *ei)/sodos2, h. e. Introitus, et quod in medio cani solebat, *)/embolon q. Insertum dictum est. Iuv. loco modo laudato,

Id in principio conciliandis auribus, revocandis animis, et taedio liberandis audiebatur, sed procedente tempore, in vitium libertas excidit, ut loquitur Horat. qui salis nigri meminit l. 2. ep. 2. v. 60.

Quemadmodum Manil. salis mordacis, eodem respiciens Astronomic. l. 5. Verum ad Psalterium viros praecipua [orig: praecipuâ] auctoritate hoc modo

lacerandi ritus, se veris Principum posteriorum edictis coercitus est, teste Paulo IC. l. 5. Recept. sent. tit. 4. Psalterium, quod vulgo dicitur Canticum, in alterius infamiam compositum et publice recitatum: tam in eos qui cantaverint, quam in eos qui composuerint, extra ordinem vindicatur. Tandem coetum dimittebant. Horat. in Arte Poet. v. 154.

Si plausoris eges aulaea moventis, et usque
Sessuri, donec Cantor, vos plaudite, dicat.

Thom. Dempsterus Paralipom. in Iob. Rosini Antiqq. l. 5. c. 9. Petitus vero Exodia Atellanarum, non iactitat suisse in fine fabularum, sed sparsim fabulis conserta contendit, aliaque proin ratione sic dicta esse, e Liv. docet, qui l. 7. c. 2. inquit: Postquam lege hac fabularum ab risu aut soluto ioco res avocabatur, et ludus in artem paulatim verterat; iuventus histrionibus fabellarum actu relicto, ipsa inter se more antiquo ridicula intexta versibus iactitare coepit; quae inde Exodia postea appellata, consertaque fabellis potissimum Atellanis sunt. Vult ergo Exodia appellata, quod e)codikw=s2, ie. obiter et praeter argumentum fabulae iactarentur. Idem ait, primum inconditis versibus haec iocularia fundi coepisse: Postea non sicut ante Fescennino versu fu sle alarernis iactata, sed impletas modis Satyras descripta iam ad tb cinum cantu, motuque congruenti peractas esse: Demum, ubi Liv. post aliquot annos a Satyris ausus est primus argumento fabulam serere, atque ita fabularum res a risu et soluto ioco avocata est, ex ludis in artem vertit, iuventutem histrionibus fabularum actu relicto, ipsam inter se more antiquo ridicula versibus intexta iactitare coepisse, quae exinde Exodia qppelata sint. Haec vera Exodiorum principia, verumque eorum argumentum, ioculatia nempe, et ridicula versibus intexta, sed antiqua [orig: antiquâ] simplicitate, teste Donato. Unde *)arxaiolo/goi dicti: Glossae, Atellani, skhnikoi\, a)rxaiolo/goi, biolo/goi; quae ultima appellatio iis haesit, non quod in Exodiis sententias biwfelei=s2, ad vitam utiles, iacerent, sed qia repraesentabant, et ludebant ta\ geloi=a, et opprobria hominum malorum. Quare olim cum Satyra eadem fuere [orig: fuêre]: et exemplum apud Suet. in Ner. Tib. c. 45. habemus; de quo nota vox in Atellanico Exodio, proximis ludis assensu maximo excepta, percrebuit: Hircum vetulum capris natur am ligurrire. Proin idem Schol Iuv. supra laudatum Atellanas fabulas, quae in fine ludorum docebantur, cum Exodiis confundere asserit. Vide illum Comm. in Leges Attic. l. 1. tit. 1. p. 75. et seqq. Salmas. Exodiarius, olim proprie Atellanus, postea pro Mimo seu Mimico scurra, accipi coepit, vide Amm. Marcell. l. 30. c. 4. et praefatum Salmas. ad Aurelian. Flav. Vopisc. At Graecis recentioribus *)eco/dion, exsequias, et *)eco/dia r(h/mata, ultimas morientium preces, sonare, observat Meurs. ex Gloss. Graeco-Latino. Apud Theodoret. in Levitic. Quaest. 32. to\ te/los2 shmai/nei tw=n e(ortw=n, vox Exodii denotat finem festorum: atque ita Levit. c. 23. v. 36. di em egressionis ex tabernaculis designat, qui festi illius terminus fuit. Sed et *)eco/dion, festum appellatum, quod celebratum fuit in memoriam th=s2 e(co/dou th=s2 e)c *ai)gu/ptou, exodi exitus ex Aegypto, nota vitque ultimum diem Paschatis, Num. c. 29. v. 35. et Deut. c. 16. v. 8. ubi cum Dominus praecepisset, ut in Paschatis sesto panes azymos comederent, et addidisset v. 3. i(/na mnhsqh=te thn= h(me/ran th=s2 e)codi/as2 u)mw=n e)k gh=s2 *ai)gu/ptou, ut memineritis diet egressus vestri es terra Aegypti: subiungit v. 8. e(c h(me/ras2 fagh=| a)zuma, kai\ th=| h(mera| th=| e(bdo/mh| *)eco/dion e(orth\ *kuri/w| tw=| qew=| sou. Vide etiam 2. Par. c. 7. v. 9. et Nehem. c. 9. v. 20. Exodus autem Tragoediae pars est, post quam nullus deinceps est Chori cantus, ut habet Iul. Caes. Scali. Poetices l. 1. c. 11 etc. At Lucae c. 11. v. 31. et 2. Petri c. 1. v. 15. Hineque apud Ecclesiasticos Scriptores passim *)/ecodos2 designat exitum ex hac vita, mortem. Recentionibus vero Graecis sumptum significare, docet ex vett. Glossis. oncilio Florentino et Gerassimo Ulacho Cl. Suicerus Thes. Eccl. in voce hac.

EXODUS liber Canonicus S. Scripturae Pentateuchi secundus, Hebr. Veelle Semoth, ex primis vocibus, quae Latine sonant Haec sunt nomina filiorum Israel. Dicitur, ab exitu Israelitarum ex Aegypto, cuius historiam una cum Decalogo, legibusque aliis divinis, continet, capp. 40. Hieron. prolog. gal. ep. ad pauli. et ad Desid. In Exodum exstant: Ambrosii in c. 8. 16. 24. 30. et 32. Antiochus. Augustini Quaestiones. Avitus Barradii Itin. fil. Israel m fol. Antverpiae A. C. 1621. Cantarellus. Capito. Cartwrighti Electa. Octav. Londini A. C. 1658. Epiphanii de 12. gemmis. Ferus. Gallsius. Harphii Speculum aureum, Basil. A. C. 1496. dela Haye Commentar. 2. Vol. Parisiis A. C. 1648. Hussi Explicatio Decalogi. Iansenii in c. 15. pr. et 32. Iansonii in c. 15. R. Ismaelis Mechilta. Iudae Annotationes. Lippomannus, fol. Parisiis A. C. 1550. Loniceri Theatrum hist. Lorinus. Magalianus. Moncaeus. Nodini Victoria Hebraeorum, in c. 15. fol. Lugduni A. C. 1611. Origenis Homiliae. Paez. Pelargi Comm. Pepinus. Pererius. Petrasancta. Phrygionis Comm. Octav. Basileae A. C. 1596. Ravenspergus Reuteri Comm. Richardi in c. 15. pr. Riveti Comm. Roverius Rungii Praelectiones Rushbrochius. Simleri Comm. fol. Tiguri A. C. 1605. Shute, in c. 8. v. 11. Quart. Londini A. C. 1645. Terserus in Octav. Titelmannus. Trissinus. Varenius. Ustella. Walpurgerus. Zieglerus. Zuinglius, etc. Vide Crowaei Elenchum, et in voce Pentateuchus. Item Testamentum.

EXOLETI vide supra ubi de Eunuchis: de iis auferendis legem tulit Alexander Sev. apud Lamprid.

EXOLIDUNUM vulgo ISSOUDON vet. opp. Biturigum Cuborum, a situ dictum. Huius olim castelli dominus, vir ditissimus Gaufridus, memoratur Herm. Monacho l 1. de miraculis S. Mariae Laudunensis, apud Hadr. Vales. Notit, Gall. Vide Exelodunum.