CAMENA Early Modern Latin Texts

JOH. JACOBI HOFMANNI SS. Th. Doct. Profess. Histor. et Graec. Ling. in Academ Basil. LEXICON VNIVERSALE, HISTORIAM SACRAM ET PROFANAM Omnis aevi, omniumque Gentium; CHRONOLOGIAM AD HAEC VSQVE TEMPORA; GEOGRAPHIAM ET VETERIS ET NOVI ORBIS; PRINCIPVM PER OMNES TERRAS FAMILIARVM Ab omni memoria repetitam GENEALOGIAM; Tum MYTHOLOGIAM, RITVS, CAERIMONIAS, Omnemque Veterum Antiquitatem, ex Philologiae fontibus haustam; VIRORVM, INGENIO ATQVE ERVDITIONE CELEBRIVM Enarrationem copiosissimam; Praeterea ANIMALIVM, PLANTARVM, METALLORVM, LAPIDVM, GEMMARVM, Nomina, Naturas, Vires, Explanans. EDITION ABSOLVTISSIMA, Praeter Supplementa, et Additiones, antea seorsum editas, nunc suis locis ac ordini insertas, VBERRIMIS ACCESSIONIBVS, IPSIVS AVCTORIS MANV novissime lucubratis, tertia parte, quam antehac, AVCTIOR, LOCVPLETIOR: INDICIBVS ATQVE CATALOGIS REGVM, PRINCIPVM, POPVLORVM, TEMPORVM, VIRORVM ET FEMINARVM ILLVSTRIVM, ANIMALIVM, PLANTARVM; Tum praecipue NOMINVM, QVIBVS REGIONES, VRBES, MONTES, FLVMINA, etc in omnibus terris, vernacula et vigenti hodie ubique lingua appellantur; Caeterarum denique rerum memorabilium, ACCVRATISSIMIS INSTRVCTA. TOMUS SECVNDVS Literas D, E, F, G, H, I, K, L, continens. [gap: illustration] LVGDVNI BATAVORVM, Apud JACOB. HACKIVM, CORNEL. BOVTESTEYN, PETR. VANDER AA, et JORD. LVCHTMANS. MDC XCVIII. Cum peculiari Praepott. D. D. Ordinum Hollandiae et West-Frisiae Privilegio.

Tripudiatio et tumultus, more Sacerdotum Cybeles, qui sic servatum fingebant Iovem. Callimachus Hymno Iovis V. 52.

*ou)=la de\ *kourh=te/s2ge peri\ pru/lin w)rxh/santo,
*te/nxea peplhgo/tes2, i(/na *kro/nos2 ou)/asin h)xh\n
*)aspi/dos2 e)isai/+oi kai\ mh\ se/o kouri/zontos2.

Tralatum ab aqua fervente, quae subtus impulsa exsultat. Virg. Aen. l. 7. v. 462.

--- - Magno veluti cum flamma sonore
Virgea suggeritur costis undantis aheni,
Exsultantque aestu latices etc.

In Theatro inprimis olim frequens, ut supra iam innuimus, ubi de Assurgendi more. Proprium certe illi rei exsultare. Suet. Aug.c.53. Cum spectante eo ludos pronuntiatum esset in mimo o [orig: ô] Dominum aequum et bonum: et universi quasi de ipso dictum exsultantes comprobassent etc. a)naphda=|n dixere [orig: dixêre] Graeci, uti discimus ex Arrian. Dissertat. Epicteti l. 3. c. 4. et Euseb. Hist. Eccl. l. 7. c. 30. ubi de Paulo Samosateno vide Desid. Herald. ad Arnob. l. 4. nec non hic [orig: hîc] passim.

EXTA vide infra Extispices, it Ollae extares. Dico hic [orig: hîc] saltem, exta replicata sive duplicia, laetissima semper habita, sive omnino essent replicata, sive tantum ex parte: Sic iecur duplex, apud Val. Max. l. 1. fel itemk geminum, apud Plin. l. 11. c. 37. laeta portendebat. Prosecabantur autem cocto ut plurimum: interim fuisse Gentilium Deos tam bono stomacho, ut nonnunqum et semicruda, imo aliquando plane cruda, admitterent aequi, discimus ex Arnob. l. 2. et 7. De more exta cruda in mare proiciendi, vide Liv. l. 24. c. 16. etc. Vide quoque infra in verbo Reddi, it. Secespita, hac enim viscera rimabantur, cum manu, ne qua offensa pllutis sacris intercederet, ea contrectare nonliceret.

EXTELARIUS Cervus seu Domesticus in L. Sal. tit. 36. §. 3. edit. Heroldi: Si quis cervum domesticum, signum habentem, furaverit, qui ad venationem faciendam mansuetus factus est, et extelarium potuerit approbare, quod extelarius fuisset etc. dicitur cervus, quem mansuefactum Venatores in silvam praemittunt, quo cervi alii hinnulique nihil metuentes periculi, illis socii facti, facilius incasses eorum aut tela incidant, cervo domestico habente collare, aliudque forte signum, ne venator in mittendo telo aberret: Unde quod extra teli periculum habendus sit, Extelarii nomen ei datum. De cuiusmodi cervis domesticis aiunt Iustinian de Rer. divis. et l. Longob. l. 1. tit. 19. §. 13. et 14. Car. du Fresne. Simile officium columbas ad id assuefactas, Aucupibus praestare, diximus supra in voce Columba Allectatrix.

EXTISPICES ab extis inspiciendis dicti sunt olim Auspices, qui e victimatum in aris occisarum visceribus, ex artis suae quae Extispicina dicta est, disciplina consideratis, sutura praedicebant; de qua Cic. Extis, inquit, omnes fere utimur. Haec viguit inprimis Elide olim, n Graecia, ubi duae familiae erant, Iamidarum ac Clytidarum, ei ex professo addictae; nec non Telmeslae in Caria. In Italia primum Extispices omnes Hetrusci fuere [orig: fuêre], in quorum regione ars haec maxime floruit: Romae a primo Rege Romulo instituti sunt, teste Dionys. l. 2. Et quidem apud Graecos totum victimae offerendae negotium *ie(roskopi/a: ars rite mactandi *qutikh\: extorum inspectio, per Synecd. *(hpatoskopi/a, interrogatio vero vel inquisitio, peusthri/a, ut ex Sophoclis Electra discimus, dicta est. Secandi actionem ipsam enwmoqetei=n vocarunt, signa observari solita *shmei=a et Extispices *shmeiwtikou\s2, dixere [orig: dixêre]. Mali autem ominis erat, si victima ductorem non sponte sequeretur, sed vi pertrahenda esset; vel si ex ducentium manibus sese proripuisset; si profugisset, si elapsa ictum fefellisset, vel percussa aut exiliisset altius, aut horridius exclamasset, aut non statim et quidem placide concidisset: vel si semianimis provoluta in terram, eandem pedibus calcitrasser importunius: difficulter exspirasset, vel iugulata non copioso diffluxisset sanguine, vel inter iugulandum triste aliquid infaustumque oculis auribusve occurrisset. haec enim offensi Numinis poenasque minirantis signa habebantur. Ita de sacrificio Aegysthi Tragicus,

--- - --- *pa=n de\ sw=m' a)/nw ka/tw
*)/hspasren' h)la/laze de\ qnh=skon fo/nw|.
--- - --- Totum vero corpus sursum deorsum
Palpitavit vociferatumque est moriens caede, etc.

victimis, quod Fissiculationem vocabant, quodque proprie Extispicum erat, e signis salubribus noxiisque, ex habitu coloreque extorum, et fibrarum defectu aliquarum particulatum in praecipuis organis aut praeter naturam adnatis collectisque ex humorum affluxu abscessibus, sumebant coniecturas de eventuum conditione, in quam partem Numen, cui adornabatur sacrificium, propenderet. Exta autem dicebantur, quod ea Diis prosecrarentur, et maxime extarent eminerentque: Qualia erant iecur; pulmo, lien, cor, praecordia, renes lingua etc. in quibus Iecori principatus deferebatur: Unde Philostrat. *)en h(/pati, inquit, fasi th=s2 au\tw=n mantikh=s2 ei)=nai tri/poda oi) deinoi\ tau=ta, in Hepate tripodem artis suae constituunt eius periti. Ab hoc igitur contemplationem Extorum ordiebantur: quod si grata, et nativa purpura [orig: purpurâ] ruberet, nullaque esset contaminatum labe: vel si caput eius auctum duplicatumve, aut geminum iecur reperirerur: vel si extremae fibrae versus interiora replicatae ac convolurae viserentur: haec eximiae felicitatis argumenta certissima dare, et magnas accessiones, potentiae amplificationem, prolationem finium, triumphos, summa dignitatum fastigia, designare augurabantur. Constituris etiam in iecore geminis capitibus, unum hosti, alterum illi, in cuius gratiam divinatio instituebatur, destinabant: Hesych. partem convexam iecoris hosti, concavam vero, illi qui exra rimabatur, attributam fuisserefert. Et quae quidem Graecis *(estia\s2, i. e. familiaris: illa vero iisdem *)epi/bolis2 ac *)antista/tis2, Latinis Hostilis appellata est. Unde Manto apud Senec. oedipo Act. 2. sc. 2. v. 363.

Ubi per Hostile, iecoris partem Hostilem denotat. Hic [orig: Hîc] ergo, si alterutrum eorum corrugatum emarcuisset, quod Catoni Cos. exta immolanti A. U. C. 636. contigisse legitur; vel colorem habitum que suum quovis modo mutasset, aut plane evanuisset, quod eidem evenit etc. adversa omina minitari: Si vero velut inflatum atque distentum intumuisset, et florido enituisset colore, motuque alacri et con tinuo micasset, victoriam certam spondere videbatur. Caio Principi, et M. Marcello subito extabuisse annotatum est: quare praelio periisse est existimatus. Sedem illius, quam inprimis observari moris erat, Graeci doxh\n: spatium in medio, inter utramque partem, pulai/an, et eu)ruxwri/an; Hesych. o(dou\s2 et e)ktropa\s2, Euripid. pula\s2 etc. vocarunt. A iecinore cor inspiciebant, quod Graecis iterum *kardiou=sqai vel *kardioulkei=n dictum, apud eos iam ante, apud Romanos vero demum in usu coepit esse, post Pyrrhi ex Italia discessum, Plin. l. 11. c. 7. Id si palpitaret, aut exiliret aut flaccesseret, aut minus iuste appareret, aut omni destirueretur pinguedine, aut coiusset in rugas, aut inter exta omnino non viseretur, exitii diraeque, et aversae fortunae omina praebebat. Nam et Iulio Caesari, quo die purpurea [orig: purpureâ] veste processit, et a coniuratis interfectus est, cor bis in optimis bobus defecit, et Caio Mario Uticae immolanti: Pertinaci quoque Caesari, utriusque visceris, hepatis ac cordis defectus in ea, quam ante mortem mactari iussit, victima interitum praenuntiavit. Si vero aut solito grandius, aut spissum, glabrumque et humectum, nec flaccidum, nex ex ariditate in plicas aut rugas contractum inveniretur, aut si summa in basi largiore pinguedine vestitum foret, aut ab agnila abriperetur, propitios haec Decos, et coeptis annuentes flatus que secundos aspiraturos, affirmabant. Corde explorato ad fellis, lienis, pulmonum, et membranarum viscera ambientium considerationem Extispices se vertebant; ubi similiter certa quaedam signa notabantur; quae omnia recensere longum nimis foret. Hoc saltem adicio, ex hac Extorum inspectione, Sacrificia divisa fuisse in Muta, in quibus nulla inerant signa: Arguta, quae conspicuas, et illustres notas exhibebant, et Regalia, quae ridentis Fortunae vultum ac felicitatem. policebantur. Adeps ubique boni ominis erat, unde Aeschylus: *kni/ssh te kw=la sugkalu/ptei; et spla/gxnwn pru/xes2 Euripidi memoratae. Post inspecta praefato modo viscera, flammae quoque, fumi, pix ex taedis collecta, tus incensum aliaque attente considerabantur, de quibus alibi. Nec omittendum, quod morem fuisse haruspicibus exta sine Rege spectare; et quae portenderentur referre, Curtius tradit de Alexandro suo loquens l. 7. c. 7. Forte et Romanis, sine Imperatore, inde enim frequens phrasis, Exta nuntiare, ut apud Suet. Caes. c. 77. Haruspice tristia et sine corde exta --- nuntiante. Uti nec auspiciis interfuerunt [orig: interfuêrunt], claro Pullarii examplo, apud Liv. l. 10. c. 40. qui auspicium mentiri ausus, tripudium solistimum Consuli nuntiavit. Reperias tamen, ubi ipsi interfuerint. Namque et Pertinax, supra memoratus, ipse adfuit apud Capitolin. c. 11. et apud Vett., ipsum Regem exta prosecuisse, ex Liv. colligitur l. 5. c. 21. Sic apud Tacit. Hist. l. 4. c. 53. Helvidius, ibid. l. 1. c. 27. Galba apud Liv. l. 29. c. 27. Scipio, apud Suet. Aug. c. 1. Octav. extispicio praesentes fuerunt [orig: fuêrunt]. Freinshemius ad Curt. dict. loc. Sed nec Exta rapientium celeritas, indigitatur Senecae Oedipo Act. 2. v. 391.

Rapi enim illa consuevisse, ut spirantia, et palpitantia consulerentur Arnobii, Virgilii, aliorum, testimoniis probat Brisson. Formul. laudatus Delrio ad Sen. loc. cit. Vide eum quoque ad v. 553. ubi hanc inspectionem rite factam non esse, nisi adhuc vivae pecudis utero erepta Exta palpitassent, trepidassentque docet fuisse creditum. In omnibus vero Extis maxime summitates fibrarum, ta\ kori=a, ac capita observari consuevisse, Farnab. monet, ad eund. Poetam ibid. v. 360. Nec stolidarum gentium persuasio, Exta notis quibusdam signati a Diis varieque commoveri ac quasi animari, indigitata Octavio, in his Minucii Fel. Isti igitur impuri spirius --- --- dum nonnumquam extorum fibras animant --- oracula efficiunt falsis pluribus involuta. Unde Tibull. l. 2. El. 5. v. XI. et seqq.

Tu procul eventura vides: tibi deditus Augur
Scit bene, quid fati provida cantet avis.
Tuque Regis sortes, per te praesentit haruspex,
Publica signavit cum Deus exta notis.

Ubi tamen Lutat. in voce Dei, signum aliquod in extis denotati, quod si integrum appateret, laetum, sin dimidium, triste habitum, ait sine teste alio, nisi huc referas, quod idem Poeta Deos in extis salire dicit loco mox citando. A Gentilibus foeda haec superstitio ad Israelitas quoque transiit, dictusque illis est Extispex [gap: Hebrew word(s)] Roe baccabed i. e. Inspector iecoris. Cuius specimen exhibetur apud Ezech. c. 21. v. 26. Nam stabit Rex Babyloniae in bivio, in capite duarum viarum, ad divinandum divinationem: terget cultros, cousulet imagines, inspiciet iecur etc. Vide Ioh. Rosin. Antiqq. Rom. l. 3. c. 11. Franc. Rossaeum Archaeologiae Atticae l. 7. c. 1. Godwin. de ritibus Hebr. l. 4. c. 10. et supra in voce Exta. Insuper Fragmentum Labenus ex l. 11 de disciplinis Hetruscis apud Fulgentium Placiadem in manalem. Salmas. ad Solin. p. 129. Casp. Barth. ad Statii v. 178. Theb. l. 8.

ut et hic [orig: hîc] passim, inprimis in voce Magmentum, item Prosiciae, et ubi de sacrificiali verbo, Reddere. Addam saltem, quae apud Hesich. Extispicinae vel Haruspicinae vocabula vel signa occurrunt: ut [gap: Hebrew] , quam vocem interpretatur, shmei=a e)pi\ tou=h(/patos2. Sic alibi [gap: Hebrew] interpretatur idem shmei=on e)n qutikh=|, e)pi\ tw=n h(/patos2. Item *d*o*l*o*u *t*r*a*p*e*z*a, e)pi h(\patos2 shmei=on, et alio loco *e*s*t*i*a*s *x*w*r*o*s, me/ros2 tou= h(/patos2 e)n qutikh=; est etiam [gap: Hebrew] eidem shmei=on huiusmodi, item *d*i*o*s*k*o*u*r*o*i. *e*g*g*u*h. *e*p*i*q*e*o*s. *k*w*l*u*t*h*r. *p*o*t*a*m*o*s *t*a*f*o*s. *p*u*l*a*i. quae et similia his nomina erant signorum, quae in mactatis victimis observaverant, et ex quibus responsa dabant consultantibus. *l*o*b*o*s quoque, etsi shmei=on non erat, proprium tamen eius artis verbum fuisse observant vett. Critici. In Hepate autem tripodem Vaticinatricis artis collocasse Extispices, docet quoque Philostrat. l. 8. etc. Vide Casaub. ad Capitolin. in Pertin. ad verba Caput extorum non deprehendit. infra etiam aliquid in voce Splanchnoptes Sublata tandem in Orbe Romano insania haec, ac vetita est a Christianismo Imperatorum Theodosio A. cuius ea de re Constitutio talis: Ne quis mortalium ita faciendi sacrificii audaciam sumat,ut inspeclione iecoris Extorumque praesagio vanae spem promissionis accipiat, vel (quod est deterius) sutura sub exsecrabili consultatione cognoscat, l. 2. Cod. de paganis. Vide God. Stewechium Electis Arnobianis l. 4. magis vero Anton. van Dalen de Oraculis Dissertat 1. p. 126. ubi in sensum edicti accuratius inquirit.

EXTORRES apud Cyprian. Ep. 19. et 20. dicuntur, qui, ne Christum negare cogerentur, dimissis omnibus, sesubtrahebant, et, ut Christi fidem salvam custodirent bona sua Fisco possidenda dimittebant, in exteras regiones demigrantes. Adnumerabantur et hi Confessoribus; quod si non voce libera [orig: liberâ] coram Iudice, saltem facto ipso Christum confiterentur. Car. du Fresne Gloss. et dominic. Macer. in Hierolex. Vide quoque infra Torres.

EXTRA in Alani, Vincentii, aliorumque Canonistarum [orig: Canonîstarum] allegationibus Capitulorum Gratiani, Decretales notat; significabant enim illi hac voce, Capitulum esse extra Decretum Gratiani, vide Albert. Gentilem de l. iur. Canon. c. 1. et Gerh. van Mastricht Hist. Iur. Eccl. n. 327.

EXTRACTIO Hebr. [gap: Hebrew] , Hiob. v. 28. v. 18. Graece a)po/spasis2, technice dicitur piscatio margaritarum. Et quidem cum duplici modo eas venarentur Vett. urinando, et per retia, de utroque vox adhibita legitur. Manilius certe de margaritarum urinatore agens Astronom. l. 5. ait.

Cumque suis domibus conchas, valloque latentes
Protrahit immersas --- --- --- -

Vi enim extrahenda concha est, Alkazuin. Atractum vocat Hector Baethius, ubi de margaritarum expiscatione in Scotia: Piscantes id maxime observant, ut primo attractu testas coniunctas arctissime detineant, protinus illis alioquin unionem evomituris. Sed et concham e mari retibus traxisse non sufficit, nisi margarita quoque e conchis extrahautur. Itaque hic [orig: hîc] etiam extrahendi verbum adhibetur. Monachi in Mesven, cum e conchis extrahuntur margaritae sunt. Sylv. apud Gesner. p. 625. Uniones minimos ex mytilorum conchis extr axi etc. Quo pertiner Plinii locus, Crassescunt etiam in senecta, conchisque adhaeresunt, nec iis avelli queunt, nisi lima [orig: limâ]. Hinc facilis sensus verborum Hiobi dict. loc. Extractio sapientiae praemargaritis, sc. quaerenda. Nempe opera, quae in sapientiae comparatione insumitur, attractio seu exrractio appellatur, allusione ad concharum seu margaritarum extractionem; quia res est operosi laboris, sed quae cum semel ex voto successit, laborem largiter rependit insumptum. Sam. Bochart. Hierozoici Part. poster. l. 5. c. 5. Plura de Margaritarum piscatione, ipsisque Margaritis infra.

EXTRAORDINARII militum genus apud Romanos, qui pedaturm accipiebant tendbantque ad Decumanam portam seu tergum castrorum, uti docet Salmas. ad Solin p. 671. Vide infra ubi de Militibus: uti de Extraordinaria Castrorum porta, in voce Porta.

EXTRAVAGANTES libri nomen a Ioh. XXI. Pont. R. publicati. Platina in eius vita. Sic nempe dicuntur in iure Canonico Pontificum Rom. Constitutiones, quae Extra Corpus Canonicum Gratiani sive Extra Decretorum libros vagantur. Harum viginti a Ioh. XXII. privata [orig: privatâ] auctoritate collectae sunt, circa A. C. 1340. quas

Gul. Occam, qui tum floruit, a multis reprehendi pro haereticis et falsis haberi adserit, errores ex libris et sermonibus Ioh. varios recitans. Iohanninas, ab Auctore, illas nominat Cuiacius in c. ad audientiam 4. de spons. et matr. Saeculo dein XV. decrescente alia collectio Extravagantium prodiit, quae Communes vocantur, quia non unius Papae. Quae collectio itidem privata [orig: privatâ] industria [orig: industriâ] facta neque ab ullo Pontifice approbata legitur. Sunt in ea Extravagantes quaedam Eugenii IV. Calixti III. Pauli II. Sixtique IV. qui, cum ad Pontificatum pervenerit A. C 1471. et manserit in eo usque ad A. C. 1484. hoc tempore factam vulgatamque esse collectionem istam, est necesse. Quia itaque et haec a privato facta est, cuius nomen latet, ideo nec ipsa olim magnae auctoritatis fuit: iam vero, et haec, et anterior Ioh. Papae ptaefati, postquam in Corpus Canonicum recepta est, magni apud Canonistas est ponderis. Exstant harum quaedam cum Glosis Ioh. Monaschi Picardi Cardin. Aliae cum Comment. Gillermi de Monte Laduno et Ioh. Fr. de Panviniis, Idem Mastricht. n. 372 et 383. qui etiam Extravagantes in Corpore Iuris Canon. respondere Novellis in Corpore Iuris Civ. addit. n. 384.

EXTREMA [1] vulgo EXTREMOZ, opp. munitum Portugall. inter Tagum et Anam, ad amnem Teram, 8. leuc. ab Ebora in Ort. totidem al Helvis in Occ.

--- --- --- Quid nihil? si non tangendi copia est,
Eho ne videndi quidem erit? Si illud non licet,
Saltem hoc licebit certe extrema [orig: extremâ] linea [orig: lineâ]
Amare haud nihil est --- --- --- -

Vox est e Stadi desnmpta, in quo extrema linea [orig: lineâ], Graece a)/kra grammh, dicebatur, quae longinqua ac maxime remota: sicut prima contra, quae prior erat ac interior. Euripides, e)p' a)/kran h(/komen grammh\n. Nempe longinquas, et ultimas lineas sibi admovebat qui propiores eas faciebat currendo: at qui primae lineae insistebat cursor, dum parabat se ad cusum, non longius ab ea aberat, sed eam prembat, calcabatque. Hinc extrema [orig: extremâ] linea [orig: lineâ] amare Comico est, de longinquo tantum videre, nec prope habere aut tangere: cui contrario sensu prima [orig: primâ] linea [orig: lineâ] amare diceretur eleganter, cui propius suos amores nosse ac contingere daretur. Salmas. ad Solin. p. 923. et 923.

EXTREMA [3] Unctio in Ecclesia Rom. morientium sacramentum sive viaticum est, quo Sacerdos, oleo ab Ep. conceptis verbis consecrato instructus, illos certis ritibus inungit sicque exeunti animae commeatum praebet, uti videre est apud Ecclesiae huius Scriptores. Vide quoque infra ubi de Oleo et Unctione.

EXTREMADURA [1] prov. Hisp. regni Legionis pars, cui adiacet versus Bor. A Mer. habet Andaluciam, ab Occ. Portugalliam ab Ortu Castell. novam. Praec. urbes Pax Augusta, Placentia, Cauria, Emerita.

EXTREMADURA [2] Portugallica versus ostia Tagi fluv. primar. Urb. habet Ulyssiponem, regni caput.

EXTREMITAS titulus animi submissionis, quo utebanutr olim Praelati Ecclesiastici, Ionas Aurelianensis Ep. in Ep. ad Pipin Aquitaniae Regem et Ep. ad Matfredum, Landericus Paris Ep. in Privilegio pro Monasterio S. Dionysii, Agobardus Lugdun. de Iudaic. Superstit. l. 1. etc. apud Car. du Fresne Gloss.

EXTRICATAE Margaritae apud IC. dicuntur quae in linea fuerunt [orig: fuêrunt], Defilatas Galli vocant. Nam et filum margaritarum, et linum, prolinea, cui intricatae ac insertae sunt margaritae, ut infra videbimus. Salmas. ad Solin. p. 1124.

EXTUCA prov. Marroci, in ora Oceani Atlantici, versus Atlantem, et confinia Biledulgeridiae. Pars est regionis Sus.

EXUCONTIANI Graecae *)ecouko/ntioi, item *(ano/moioi, dicti sunt ex Arianis, qui, facta [orig: factâ] eorum post Concilium Nicaenum in varias sectas divisione, Filium Dei e)c ouk o(/ntwn, e non exsistentibus, factum esse, cum Ario dicebant, et addebant, Filium esse kata pa/nta a)no/moio tw=| *patri, per omnia dissimilem Patri. Quales Acaciani, Aetiani, Eunomiani etc. de quibus vide Ioh. Forbes. Instruct. Hist. Theologic. l. 1. c. 2. §. 7. Vide quoque Exsucontii.

EXVERRAE Februi quoddam apud Romanos genus, seu purgatio funestae domus, e qua mortuus ad sepulturam ferebatur, per Everriatorem, certo scoparum genere, peragi solita; ab extra verrendo: Festus, qui et haec habet, Everriatorem vocatum, quem accepta [orig: acceptâ] iure hereditate iusta facere defuncto oportuerir; quae si non fecisset, aut quid ea in re rurbasset, capite luisse. Vide Ioh. Rosin. Antiqq. Rom. l. 5. c. 39. Atque hae fiebant semel tantum, cum homo moriebatur; At Denicales, quas cum iis nonnulli male confundunt, quotannis repetebantur. Voss. de Idolol. l. 1. c. 13.

EXULES Poetarum lege fuscis vestibus et subviridibus et caeruleis induti prodibant. Hinc, cum Rhapsodi, qui Iliadem profitebantur, scipiones rubros haberent, quod signum caedium, et furoris: ii qui Ulysseam profirebantur, croceis nitebantur scipionibus, quod eiusmodi colore Exules designarentur. Aliquando tamen et albati producebantur etc. Scalig. Poet [orig: Poët]. l. 1. c. 16. et l. 3. c. 41. Vide supra ubi de Exilio.

EXULTET Iam initium benedictionis Cerei Paschalis, in Eccl. Rom. qua [orig: quâ] in nocte Sabbathi Sancti benedicebatur, vide Durandum Ration. l. 6. c. 80. et supra in voce Exsultatio.

EXUNDATIONES Fluminum pro infelicibus signis semper habitae. Papin. Stat. Theb. l. 9. v. 225.

--- --- --- solito tunc plenior alveo,
Signa mali magna se mole Ismenos agebat.

Commentariolus, vide ad Petronii Specimen Belli Civ. inchoati, Horat. l. 1. Carm. Od. 2. v. 13. Claudian. in Eutrop. l. 1. Commentaria, et infra Siumen. Atquetum Gentiles in Christianos faeviendi occasionem rapuerunt [orig: rapuêrunt], uti alibi vidimus.

EXUPERATOR omnium Gentium in Nummo Constantis Imp. ab exsuperando, h. e. superando et subiugando Latinis. Hinc Commodus Exsuperatorius dici amavit, u(perairwn apud Dionem, et Decembrem eodem nomine insignivit: utpote hoc epitheto unice gaudens, ut idem testatur, vide Salmas. ad Lamprid. in Commodo. Appuleius Exsuperantissimus dixit, pro e)coxw/tatos2, in Hermetis Asclepio: quod in Nummo Commodi, Iovi attribuitur epitheton, ita enim inscriptionem eius I. O. M. EXSUP. expoinit Car. Patinus, IOVI.OPTIMO.MAXIMO.EXSUPERANTISSIMO.Relat.Hist. l. 3. ubi de horto Graevii Professoris Ultraiectini, in quo saxo incisam hanc interpretationem addit.

EXUPERIUS [1] Ep. Tholosanus, sec. 3. calice vitreo et vimineo canistro sacram administrasse legitur, apud coaevum eius Hieron.ad rusticum Mon. cp. 13. l. 2. Vide infra.

EXUPERIUS [2] Ep. Tholosanus, sec. 3. Fame grassante, vasa sacra conflavit, ut inopibus succurreretur, etc. viduae Sareptanae comparatus ab Hieronymo, qui ipsi inscripsit Comm. in Zachariam. Templum Minervae Tholosae, B. Virgini dicavit, urbemque a Vandalis liberavit. Hieron. Ep. 4. ad Rust. praefat. in Zach. l. 3. Comment. in Mos. et ep. ad Ageruc. Greg. Tur. hist. l. 2. c. 13. T. 1. Conc.

Praeceptor filiorum Dalmatii, fratris Constantini Mag. A. C. 336. Vide Scalig. not. ad Auson. l. 1. c. 12. Auteserr. rer. Aquit. l. 5. c. 1. An. Ep. Cadurcensis, qui eodem saeculo vixit?

EXURERE apud Arnob. advers. Gentes l. 1. Exuitis nos bonis --- torquetis, dilaceratis, exuritis, et ad extremum nos feris et belluarum laniatibus obiectatis: non notat ipsum vivicomburium,quo saepe Christi milites e)teleiw/qhsan; sed unum ex tormentorum crucrumque generibus, quae extremam telei/wsin praecedebant, et ad constantiam Martyrum labefactandam, hincque apostasiam a fide maturandam adhibebantur. Torquebantur enim Christiani, lacerabantur, exurebantur; igni et laminis igneis propius admotis terrebantur: ad extremum, si perseverabant in confessione, morte demum multabantur. Et quidem de igni ad eruendam veritatem admoto autiquissimam rem esse, discimus e Curtio l. 6. At primo quamquam hinc ignis, illine verbera iam non ad quaestionem, sed ad poenam ingerebantur. Et Seneca in Oedipo,

Huc aliquis ignem, flamma iam excutiet fidem,
Per tam cruentas vera quaerenti vias.

Vide quoque Philonem et Flaccum, Alios. Recte autem ab Arnobio ultimo loco collocatur: nam revera saepius erat hic ultim us *basanismo\s2. Seneca de Iral. 3. c. 19. Torserat per omnia, quae in rerum natura tristissima sunt, fidiculis, tabulariis, aculeo, igni, vultu suo. Apuleius Milesia 10. necrota vel aculeus more Graecorum, tormentis eius apparata iamdererant. Sed obfirmatus --- nullis verberibus, ac ne ipsi quidem succubuitigm. Prudent. in Vinc. Mart. Hymn. 5. v. 296.

Tum deinde cunctatus diu
Decernit extrema onmium,
Igni, grabato et laminis
Exerceatur quaestio etc.

Adhibebatur nempe, vel ignis flamma, ut pyra ardens facesque accensae; vel urigo eius, in laminis, craticulis, lecto, cathedris, sartaginibus, aliisque huiusmodi cruciatuum instrumentis candentibus. Atque in his aliquandiu ustulati, inde in carcerem revocabantur: vel ad alia tormentorum genera, vel ut per intervalla torquerentur acrius. Ita namque saepenumero vexabantur, ut quo constantia eorum validius tentaretur, quae ultimo demum die iunctim adhibebantur. Quem agonem si invicti superassent quoque relei/wsis2 instabat, et vel vivicumburio mulctabantur, vel feris bestiarumque laniatibus obiicebantur, vel gladio cadebant, vel alio quodam mortis genere necabantur. Vide Desid. Herald. Animadvers. Arnob. l. 1 advers. Gentes p. 26. et sequentibus, nec non quae hic [orig: hîc] passim congessimus hanc im rem.

EXUSTA apud Plin. l. 6. c. 29. A promuntorio Indorum, quod vocatur Lepte Acra, recto cursu praeter Exusta ad Malichu insulam quindecies passuum esse: Graece apud Iubam h( *katakekaume/nh, Plin. regio Aethiopae est, quae et *diakekau me/nh appellata. At Iuba hoc nomine intellexit Insulam, in Arabico Sinu sitam, quam praeternavigabant, qui a Lepte Acra ad Insulam Malichu tendebant. itinere per medium sinum directo. Vide Salmas. ad Solin. p. 1240. et n. seqq. nec non supra in voce Catececaumene.

EXUVIAE proprie serpentum superficies. Solin. de scytale serpente c. 27. In hoc tamen squamarum nitore hiemales exuvias prima ponit. Graecis to\ gh=ras2 et su=far, ut apud Hesych. videre est. Unde et gh=ras2 xelwnw=n, exuviae testudinum, et Latinis vett. suber, quod pellem et exteriorem corticem designat. A Graeco endu/nein, quod absolute de serpentibus, sed et de lacertis ac testudinibus, usurpat Philosophus, quum corium exuunt. Salmas. ad Solin. p. 340. Vide quoque infra Vernatio. Inde ad quadrupedia, et feras, vox traducta: quarum in venatu captarum, si nobiliores essent, exnviae memoriae ergo Diis suspendebantur, De leone Stat. Theb. l. 9. v. 195.

--- --- --- seu iam sub culmine fixus
Excubat, antiquo seu pendet gloria luco.

--- --- --- Hic [orig: Hîc] arcus et fessa reponere tela
Armaque curva Suum, et vacuorum terga Leonum,
Figere, et ingentes aequantia cornua silvas,
Vix ramis locus: agrestes adeo omnia cingunt
Exuviae etc.

Quae tholis lapsae, inter infelicissima habebantur prodigia. Stat. l. 4. v. 333/

Mirabar cur templa mihi tremuisse Dianae
Nuper, et inferior vultu Dea visa, sacrisque
Exuviae cecidere tholis --- --- --- -

Aliquando vice clypeorum adhibebantur, uti de Cadmo leonis tergo serpentem illum immanem sustinente, apud Ovid. de alio, aprugna [orig: aprugnâ] pelle contra quadraginta sex hominum tela, et gladios se tuente, apud eundem Stat. legimus l. 2. v. 583.

Corripuit, tergoque et vertice tegmine noto
Septus, et hostili propugnans pectora parma [orig: parmâ]

qua de re vide Animadversionem Barthii add. l. Eaedem porro victoribus praemia dabantur, in iis hospites honoratissimi excipiebantur, a Regibus Heroibusque indutui habebantur, tanta [orig: tantâ] huius gestaminis olim aestimatione, ut Aetolos et Acarnanes de exuviis apri Calydonii, Thesdiades item et Oeneum meleagrum de spoliis suis bello quoque decertrasse legamus. Vide plura in hanc rem apud Car. Paschal. Coron. l. 9. c. 25. ut et infra in voce Spolia. Alia notio vocis est, apud Tertullian. de Pallio c. 4. Pallium super omnes exuvias et peplos augusta vestis, superque omnes apices et titulos: ubi sebasto\n e)/nduma illa [orig: illâ] denotatur. Augustum, de Diis, Exuviae et pepli Deorum ornamenta, et Pepli quidem Dearum: ut peplus Minervae, peplus Iunionis Deae Caelestis, apud Trebell. Exuviae Deorum Dearumue communes. Festus, Tnesa, vehiculum argenteum, quo Exuviae Deorum ludicris Circensibus in Circum ad pulvinar vehebantur. Apuleius Iovis exuvias, Milesiar. 11. etc. Salmas. ad Tertullian. d. l.

EYMERICS Nicolaus, Dominicanus. Natus Gerundae in Catalonia, floruit sub Urbano V. et Gregorio XI. Inquisitor Generalis creatus, A. C. 1358. obiit A. C. 1393. officii 44. Scripsit Directorium Inquisitorium, quod cum Commentariis Franc. Pegnae I. U. D. Romae prodiit A. C. 1585.

EZECHIAS Rex Iudae, fil. Ahaz. 2. Reg. c. 18. v. 1. 1. Par. c. 3. v. 23. Lat. fortitudo Domini. successit patri in regno Iudae, A.M. 3308. A. C. 754. Hic pius vestigia David secutus est: dissipavit extelsa, contrivit statuas, succidit [orig: succîdit] lucos, confregitque serpeutem aeneum, quem fecerat Moses, siquidem usque ad illu8d tempus filii Israel adolebant ei incensum. Affuit illi Dominus. Nam rebellavit contra Regem Assyriorum, et non servivit ei, Philistaeos persequutus est: Anno sexto regni eius capta est Samaria a Salmanasare. Posthaec Sennacherib Assyriorum Rex in Deum blasphemus, Iudaeam devastavit, Ierusalem obsedit, miraculo tamen haec divinitus liberata est: siquidem Angelus Domini occidit una [orig: unâ] nocte 180000. hominum in castris Sennacherib, qui inde recessit. Deinde aegrotavit Ezechias, cui mortem praedixit Esaias: attamen oratione et fletu obtinuit a Deo adici vitae suae Annos 15. signumque sanitatis ab Esaia accepit in umbra decem linearum retrograda, in horologio suo. Merodac-Baladan Babyloniorum Rex, cum accepisset morbo laborare Ezechiam, misit ei literas et munera. Imperavit Annos 29. successit ei fil. Manasses A. M. 3337. Vide 2. Reg. c. 18. 19. et 20. et Ioseph. antiqq. l. 9. et 10.

EZECHIEL [1] nomen Prophetae, tertii inter maiores, Ezech. c. 1. v. 3. qui tempore Ieremiae, et Danielis Prophetarum, exstitit. Hic adhuc puer cum aliis in Babyloniam captivus abductus est, ubi prophetare incepit, A. M. 3349. A. C. N. 613. In Babylone iudicavit tribum Dan. et Gad. praedixitque capp. 48. culpa [orig: culpâ] earum, non reversurum populum Hierosolymam, quod non resipiscerent: quare exacerbati distraxerunt [orig: distraxêrunt] eum equis, per crepidines saxorum, et excerebrarunt eum et isepelierunt [orig: isepeliêrunt] in sepulchro Sem et Arphaxad. In Prophetiam eius, exstant: Augustini in c. 34. Brandmyllerus. Calvini Comm. de Cuilly Interpretatio mor. in c. pr. Gall. Parisiis A. C. 1611. Efforhen Homiliae in c. 38. et 39. Argentinae A. C. 1571. Gregorii M. Homiliae. Greenhil Expositio. Angl. Quart. A. C. 1649. Hafenrefferi in 9. posir. c. fol. Tubingae A. C. 1613. Haymo Heilbrunnerus. Hietonymi Commentaria. Hoyi Comm. paraphrasi Poet. illustratus, Quart. Duaci A. C. 1598. Don Isaac Abarbenel. Iunii Comm. fol. de Lapide. Lauretus. Lavateri Homiliae. fol. A. C. 1581. Genevae. Leuchrius. Lutherus. Maldonatus. R. Mosche Alschich. Oecolampadius. Origenis Hom. Pappus. Paulutius. Pintus. Piscator. Polani Comm. cum Log. Analysi et Theol. Ecthesi. Quart. Basil. A. C. 1601. Pradus. Roberti. Sanctius. Savanarolae Sermones, Ital. Quart. A. C. 1516. Serranus. Strigehus. Szegedinus. Tossarius, Basileae A. C. 1558. fol. Theodoretus. de S. Victore. Villalpandi Comm. etc. Vide Crowaei Elenchum.

EZECHIEL [2] Poeta Iudaeus, Tragoediam de Mose conscripsit. Antiquitatem eius arguit, quod meminere [orig: meminêre] Clem. Alex. Strom. 1. et Euseb. l. 9. Praep. Evang. Graece et Latine edidit Frid. Morellus, edit. Paris. A. C. 1609.

EZEL nomen lapidis viatorii in agro urbis Saul, sub quo latuit David in supremo digressu a Ionathane. 1. Reg. c. 20. v. 19. Lat. ambulatio, vivificatio, aut stillatio.