CAMENA Early Modern Latin Texts

JOH. JACOBI HOFMANNI SS. Th. Doct. Profess. Histor. et Graec. Ling. in Academ Basil. LEXICON VNIVERSALE, HISTORIAM SACRAM ET PROFANAM Omnis aevi, omniumque Gentium; CHRONOLOGIAM AD HAEC VSQVE TEMPORA; GEOGRAPHIAM ET VETERIS ET NOVI ORBIS; PRINCIPVM PER OMNES TERRAS FAMILIARVM Ab omni memoria repetitam GENEALOGIAM; Tum MYTHOLOGIAM, RITVS, CAERIMONIAS, Omnemque Veterum Antiquitatem, ex Philologiae fontibus haustam; VIRORVM, INGENIO ATQVE ERVDITIONE CELEBRIVM Enarrationem copiosissimam; Praeterea ANIMALIVM, PLANTARVM, METALLORVM, LAPIDVM, GEMMARVM, Nomina, Naturas, Vires, Explanans. EDITION ABSOLVTISSIMA, Praeter Supplementa, et Additiones, antea seorsum editas, nunc suis locis ac ordini insertas, VBERRIMIS ACCESSIONIBVS, IPSIVS AVCTORIS MANV novissime lucubratis, tertia parte, quam antehac, AVCTIOR, LOCVPLETIOR: INDICIBVS ATQVE CATALOGIS REGVM, PRINCIPVM, POPVLORVM, TEMPORVM, VIRORVM ET FEMINARVM ILLVSTRIVM, ANIMALIVM, PLANTARVM; Tum praecipue NOMINVM, QVIBVS REGIONES, VRBES, MONTES, FLVMINA, etc in omnibus terris, vernacula et vigenti hodie ubique lingua appellantur; Caeterarum denique rerum memorabilium, ACCVRATISSIMIS INSTRVCTA. TOMVS TERTIVS Literas M, N, O, P, Q, continens. [gap: illustration] LVGDVNI BATAVORVM, Apud JACOB. HACKIVM, CORNEL. BOVTESTEYN, PETR. VANDER AA, et JORD. LVCHTMANS. MDC XCVIII. Cum peculiari Praepott. D. D. Ordinum Hollandiae et West-Frisiae Privilegio.

NUNTIUS Congregationis officium Ecclesiastic. apud Hebraeos, de quo vide infra voce Sabbatum.

NUNTIUS Regis in Decretis S. Ladislai Regis Hungar. l. 3. c. 1. etc. Vide supra Missus Dominicus. Idem nomen uni ex Pontificiis hodie Ministris est. Ministros enim trium generum ad Principes mittit Pontifex, Legatos, qui velut Ambasciatores Extraordinarii mittuntur cum Bullis: Nuntios, qui a Consistorio ordinati, Brevibusque instructi, in Aulis Principum idem obeunt munus, quod Ambasciatores Principum saecularium, atque, ut illi, in ordinarios et extraordinarios dividuntur: et Internuntios, qui sunt velut Missi Extraordinarii Principum. Habet autem is Nuntios in Gallia, Hispania, Lusitania, porro Viennae, Venetiis, Neapoli, Taurini, et aliquando vel Nuntios vel Internuntios in Polonia, Bruxellis et Coloniae. In quibus omnibus locis, Gallia [orig: Galliâ] excepta [orig: exceptâ], ii iurisdictionem functionemque Ecclesiastic. exercent etc. Primus autem hoc [orig: hôc] nomine in Germaniam missus est Card. Commendonus A. C. 1555. quam in rem vide plura apud Vicquefortium Tract. Gall. des Ambassadeurs: ubi etiam Nuntios Terrestres, in Polonia, Deputatos provinciarum appellari, addit.

NUPSIA oppid. Aegypti ad Nilum fluvium, in tractu Syenitarum, Plin. l. 6. c. 29.

NUPTA i. e. Sponsa rite deducta, Hebraeis [gap: Hebrew] , neque ante dicebatur, tametsi ex sponsalibus plane matrimonium esset satis contractum initumque: Sponsum appellabant [gap: Hebrew] et [gap: Hebrew] , Sponsam. [gap: Hebrew] et [gap: Hebrew] : post deductionem, per septem Epuli nuptialis dies (de quo infra) haec [gap: Hebrew] , ille [gap: Hebrew] ab omnibus, etiam post illos expletos, semper a Parentibus appellabatur. Inde etiam ipsum coniugium [gap: Hebrew] dicebant, ac interdum quoque [gap: Hebrew] et nuptias, [gap: Hebrew] : Patres item coniugum inde se mutuo [gap: Hebrew] et propinqui [gap: Hebrew] nominabant. De Nupta vero nova, praeceptae virginitatis accusata [orig: accusatâ], Lex sacra sic habet, Deuter. c. 22. v. 13. et seqq. Si quis duxerit uxorem et ingressus fuerit ad eam, et odio [orig: odiô] coeperit eam habere, et imposuerit ei opprobrium verborum, protuleritque contra eam nomen malum seu infamiam, ac dixerit, cum duxissem mulierem illam et ingressus essem ad eam, non inveni virginem, sumant pater puellae et mater eius et proferant signa virginitatis ( [gap: Hebrew] ) puellae ad Presbyteros Civitatis, qui sunt in porta dicetque pater puellae ad presbyteros, hanc filiam meam dedi viro illi in uxorem coepitque eam odio [orig: odiô] habere; et ecce ipse imponit ei opprobrium verborum, dicens, non inveni in filia tua virginitates seu virginitatis signa; haec vero sunt signa virginitatis filiae meae; et expandent vestimentum coram Presbyteris Civitatis, accipientque presbyteri Civitatis virum illum et castigabunt eum, condemnabuntque eum centum argenteis (siclis) quos dabunt patri puellae eo quod produxit nomen malum contra virginem israel, habebitque eam in uxorem, nec poterit dimittere eam cunctis diebus suis. Quod si verum est verbum illud et non inventa sint signa virginitatis in puella, ducent puellam ad ostium domus patris sui obruentque eam viri Civitatis illius lapidibus, ut moriatur, quia fecit nefas in Israel, fornicando in domo patris sui, removebisque malum de medio tui. Quam Legem nec ad minorem annis duodecim ac die unico [orig: unicô], quam [gap: Hebrew] nuncupant, nec ad maiorem annis, praeter sex menses duodecim, quam [gap: Hebrew] appellitant, i. e. plenae pubertatis puellam, attinere volunt Magistri: imo nec ad puellam, quae ex ipsa origine non esset Israelitis, aut cui dos 50. siclorum seu Zuzorum 200. non erat ex more ante nuptias praestituenda; nec demum ad virginem, quae ante sponsalia erat violata. Adeo, ut nisi inter Sponsalia et primos amplexus coniugales pollueretur, querelae huic nullus esset locus. Intentabatur autem haec actio coram Presbyteris civitatis, seu *gerousi/a| ac Senatu, ut Philo interpretatur, Synedrio videl. XXIII. virali, penes quod erat iudiciorum capitalium poenaliumque in qualibet urbe cognitio. Formula huiusmodi: Cum iuvencula hac seu puella nondum plenae pubertatis, ut maritus concubui, et minime in ea reperi virginitates ( parqe/nia ) et inquisitione ea de re facta innotuit mihi eam stupri ream fuisse in me, postquam desponsata est mihi et hi sunt testes oculares, quod stupri huiusmodi rea sit. Sic puella [orig: puellâ] pro tribunali audita [orig: auditâ], examinabantur testes qui si eam convicissent, lapidatione illa puniebatur, si non ex genere esset Sacerdotali. Tunc enim vivicomburii poena erat, Levit. c. 21. v. 9. Sin periurii testes convincerentur, absoluta [orig: absolutâ] uxore, poena marito utraque ex Lege infligebatur, et testes periuri lapidabantur. Idem ius obtinuit, si denuo periurii a testibus aliis a marito adductis convincenntur adducti a Patre seu pro uxore: etenim tunc et hi uxore rea [orig: reâ] peracta [orig: peractâ], morte itidem plexi. Coeterum, uti inter vulgi errores a Medicis, Iurisconsultis, ac Theologis summis reiectum, in cunctis aut ita haberi, ut indubitatum Virginitatis signum (ut de perpetua nymphae seu hymenis virginei admissione verba praefata quidam explicant) aut haberi omnino; Proin receptiore sententia [orig: sententiâ], Virginitatis signa, explicantur, de testibus virginitatis (Paranymphis nempe vide infra ) qui ex sindone aliterque rem in Foro expeditam probatamque dare consueverint. Certe Iosephus heic de Marito tantum ait, *di/khn laxw\n au)to\s2 kathgorei/tw xrw/menos2 ei)s2 a)po/deicin oi(=s2 a)\n e)/xoi texmhri/ois2, Actionem intendat ipse et accuset, eis quae habet signis usus. Neque sane ille aut Philo, l. de Spec. Leg. de Adult. ubi hac de re loquitur, quidquam de sindone in testimonium afferenda habet. Quod virginitatem ex Matronarum inspectione probandam concernit, vide praeter alios complures Zachar. Pasqualigum Decis. Moral. 221. et 222. Si Parentes vero deessent, qui de filia diffamata quererentur, Curatorem dabant Iudices: quo [orig: quô] casu quoque, non Patris heredibus, sed puellae ipsi, innocenti repertae, centum

sicli cedebant. Poena autem Mariti, verbera erant: Iosephus Antiqq. l. 4. c. 8. *tou= de\ tolmhrw=s2 kai\ propetw=s2 e)penegkei=s2 ai)ti/an kai\ dabolhn pro/stimon e)ktine/tw plhga\s2 tessara/konta mia=s2 leipou/shs2 lamba/nwn kai\ penth/konta si/klous2 a)potine/tw tw=| patri\, Vir temeritatis et petulantiae, qua [orig: quâ] insontem uxorem detulerit, poenas luat quadraginta una minus plagis acceptis et quinquaginta siclos puellae patri nomine mulctae persolvat. De quo numero verberum Magistri consentiunt. Ubi vero reperta sunt manifesta virginitatis signa, non sine benedictione sollemni ea summa cum laetitia solebant agnosci, si fides Ritualibus, in quibus benedictio haec occurrit: Benedictus sis, Domine Deus noster Rex Mundi, qui statuisti nucem in horto Eden seu in paradiso, liliumque convallium. Non dominabitur alienus in fonte signato. Propterea cerva amorum servavit sanctum semen in munditia et statutum non violavit. Benedictus sis Domine, qui elcgisti Abraham et post eum semen ipsius, vide Sepher Thephiloth Iudaeorum Hispaniens. p. 351. Ubi ex lege capitali, in novam Nuptam praereptae virginitatis nomine agere aut nolebat, aut nequibat Maritus, integrum ei erat ex receptis moribus, sua [orig: suâ] duntaxat assertione, postulare eam sive eius praereptae, sive primo [orig: primô] amplexu sibi non compertae; non vero criminaliter, sed ideo duntaxat, ut, veluti condictione indebiti, dotem ei, Virginis nomine constitutam, quae dupla erat ei, quae vitiatae debebatur, aut rescinderet, aut pro varia causae qualitate minueret. Nam non ad aliam omnino Virginem, praeter eam, cui dos virginalis seu L. siclorum aut CC. Zuzorum sub Sponsalia debebantur, attinuit hic mos, etc. Plura apud Seldenum Uxor. Ebr. l. 2. c. 1. l. 3. c. 1. et 2. nec non hic [orig: hîc] infra, item voce Nympha, et hinc ortis.

NUPTIAE a nubendo, quod nova Nupta seu Sponsa flammeo [orig: flammeô] obnupta seu obvelata ad Sponsum olim deducebatur, Alias Matrimonium, Coniugium etc. erat viri et mulieris coniunctio legitima, vitae societatem continens, Ioh. Rosin. Antiqq. Rom. l. 9. c. 3. Quod Cornicum, fortunatissimum in his, omen significat: Ea enim, inquit Alexand. ab Alexandro Genial. dier. l. 2. Cornicum societas est, ut ex duobus sociis altera [orig: alterâ] exstincta [orig: exstinctâ] altera perpetuo vidua maneat. Magna [orig: Magnâ] olim pompa [orig: pompâ] ac sollemnitare peragebantur, unde Nuptias celebres vocat Phaedrus l. 1. fab. 6. et Tacit. Annal. l. 12. c. 5. Sollemnia Nuptiarum, Imperator in l. 22. C. de nupt. Nuptiarum celebritatem vocat, de quibus pauca haec. Romae, priscis temporibus in more fuit ut uxorem ducturus, ab eo, unde ducenda erat, eam in matrimonium datum iri stipularetur, idque, qui nuptum daturus erat, sponderet: qui contractus Sponsalia vocabatur, de quibus vide infra suo [orig: suô] loco [orig: locô]. In argumentum eorum contractorum, Sponsae a Sponso arrhae dabantur: Quin et annulus ei pignori mittebatur, quem pronubum Tertullianus l. de cultu Feminarium vocat. Vide infra, in voce Sponsa. Non autem Romanus, nisi Romanam, ducere poterat, i. e. iure civitatis donatam. Nec Patriciis cum Plebeiis antiquitus connubium erat, donec id evicerunt Tribuni Plebis an. Urb. Cond. 309. Nec Ingenuus Libertinam ducere poterat uxorem, ante legem Papiam Poppaeam, quae id primum concessit, ut haec omnia luculentissime explicavit Barn. Brissonius l. sing. de Iure Connubiorum. Sponsalibus factis Nuptiis dies dicebatur, qua in re admodum accurati, vel potius superstitiosi fuere [orig: fuêre]. Kalendarum certe et Nonarum Iduumque posteros dies omnes a Nuptiis habitos fuisse alienos, auctor est Festus: Ipsas imo Kalendas, Nonas ac Idus, Macrob. l. 1. Saturn. c. 15. Mensem vero totum Maium infaustum iisdem ac inauspicatum fuisse iudicatum, testatur Plut. in Quaest. Rom. q. 86. Unde tritum illud: Mense Maio [orig: Maiô] nubunt malae. Parentialibus quoque, quae mense Februario [orig: Februariô] celebrabantur, Nuptias vitandas esse, suadet Ovid. Fastor. l. 2. quamvis Pomponii cclebratas fuisse pridie Idus [orig: Idûs] Februarii indicet Cicer. Ep. ad Q. Fratr. l. 2. Epist. 11. Saliroum quinetiam dies festos sollicite vitarunt [orig: vitârunt], ut iterum Ovid. ubi supra docet. Contra aptissimum Nuptiis tempus, quod Idus Iunias sequebatur, existimarunt [orig: existimârunt]. Ovid. Fastor. l. 6. v. 223.

Tunc mihi post sacras monstratur Iunius Idus,
Utilis et nuptis, utilis esse viris.

Ad quem dierum delectum refer verba Ciceronis l. 2. Ep. 4. ad Q. Fratr. de nostra, inquiens, Tullia tui mehercule amantissima, spero cum Crassipede nos confecisse. Dies erant duo, qui post Latinas habentur religiosi. Coeterum confectum est etc. Duo autem fuisse Uxorum genera Cicer. in Topicis c. 3. docet, unum quod proprie dicebatur, Uxor, alterum quod Materfamilias: quem ad locum Boetius tribus, inquit, modix Uxor habebatur, usu, farre, coemptione, sed confarreatio solis Pontificibus conveniebat. Quae autem in manus per Coemptionem venerant, hae Matresfamilias vocabantur: quae usu vel farre, minime. Sed usu etiam, nedum coemptione, Uxoresin manum convenisse, docet ipse Cicer. Orat. pro Flacco. Proin Iac. Raevardus Varior. l. 4. c. 16. ita Ciceronis locum interpretatur, ut dicat, eum, per duas Uxorum formas, intelligere, Uxorem iustam et iniustam, ut Iurisconsulti loquuntur: Iustamque esse ait, quae in manum viri convenit usu, farre aut coemptione, quam Cicero Matremfamilias appellat; Iniustam, quam fola consuetudo uxorem fecerit et cum qua ius esse connubii leges non patiantur. Et quidem Uxorum usucapionem (cum nempe Uxor capta apud Virum fuisse per annum integrum nullo [orig: nullô] interrupto usu, quod fiebat, si per trinoctium a viro abfuisset) legitimi Matrimonii rationem antiquissimam fuisse, et a raptu Sabinarum initium sumisse, Raevardus supra memoratus arbitratur, putatque, quia feliciter hic raptus Romulo cesserat, instituisse eum, ut non vero [orig: verô], sed simulato [orig: simulatô] quodam [orig: quôdam] raptu omnis legitimi connubii ritus in posterum perageretur. Verba eius sunt in Comm. XII. Tabb. c. 21. Quo [orig: Quô] quidem tempore ea fuisse videtur Matrimonii contrahendi ratio, ut usu quisque Virginem ex gremio matris, aut ex proxima necessitudine vi simulata [orig: simulatâ] raptam, non aliter

suam faceret, quam Romana plebis Sabinas olim virgines. Et hunc rapiundae Virginis ritum, eleganter exponit Apuleius Metam. l. 4. Vide quoque Tertullian. de Spectac. In Confarreatione vero Dionysio, sacras Nuptias scribenti Farracia esse dictas, eodem [orig: eôdem] farre Coniuges vescebantur, quo [orig: quô] etiam vicitimas respergebant: Et Ulpian. l. 10. Institut. Farre, inquit, convenitur in manum certis verbis et testibus 10. praesentibus, sollemnique sacrificio [orig: sacrificiô] facto [orig: factô], in quo panis quoque farreus adhibetur: Quo [orig: Quô] vinculo [orig: vinculô] nihil religiosius, novaeque Nuptae farreum praeferri solitum fuisse, docet Plin. l. 18. c. 2. Sed hanc confarreandi consuetudinem (per solos Pontifices peragi solitam, quo [orig: quô] sensu Boetius, eam solis his vindicans, capiendus) aut omissam aut inter paucos retentam fuisse, refert Tacit. Annal. l. 4. c. 16. In Coemptionis ritu, praeter mutuam interrogationem et responsionem, Mulier nubens asses tres ad Virum ferre solebat: atque unum quidem quem manu tenebat, tamquam emendi causa [orig: causâ], dabat marito; alium, quem in pede habebat, in foco ponebat Larium familiarium: tertium in sacciperio conditum, compito vicinali donabat, ut Iustus Lipsius Antiqq. Lect. l. 5. c. 22. apud Nonium Marcellum legi vult, aut quod Palmerio in Spicilegiis placet, rezonabat; h. e. soluta [orig: solutâ] zona [orig: zonâ] promebat. Meminit ritus huiusmodi Cicero pro Muraena, ubi ait: Putarunt [orig: Putârunt] Iurisconsulti, omnes Mulieres, quae coemptionem facerent, Caias vocari. Quemadmodum Mariti Caii, in memoriam felicis coniugii Caiae Caeciliae, cum Tarquinio Prisco. Unde Proverb. Ubi tu Caius, ibi ego Caia, quod exponit Erasmus, Ubi tu dominus, ibi ego domina. Quo [orig: Quô] modo [orig: modô] quae in Mariti manus veniebat, proprie Matremfamilias [orig: Matremfamiliâs] appellatam esse, annotavit Cael. Rhodig. l. 28. c. 17. Quibus adde quartum Coniugii contrahendi modum, per Sortitionem, cuius meminit Sueton. in Tib. c. 25. Vide Sigonium de Iure Rom. c. 6. l. 1. Cum nullus horum modorum observaretur, Nuptiae innuptae dictae sunt etc. Fiebant vero non nisi captatis prius auguriis Nuptiae, quibus faciendis Auspices olim interpositos fuisse, docet Val. Max. l. 2. c. 1. Unde illud Tullii pro Cluentio: Nubit genero socrus nullis Auspicibus, nullis Auctoribus. Senis dein crinibus ornabatur Nupta, sive quod is ornatus vetustissimus esset, sive quod eo [orig: eô] Virgines Vestales ornabantur, quarum castitatem Viris suis nubentes spondebant, ut Sextus Pomp. tradit. Caelibari praeterea hasta [orig: hastâ] quae in corpore Gladiatoris abiecti occisique stetisset, nubentis caput, a Marito comebatur: an quia Matronae in Iunonis Curitis tutela erant: an ut viros fortes Sponsam genituram ominarentur; an ut vinculum Coniugii insolubile et non nisi summa [orig: summâ] violentia [orig: violentiâ], per hastam indigitata [orig: indigitatâ], rumpendum significarent, an ut notaretur, primas Nuptias bello [orig: bellô] et pugna [orig: pugnâ] fuisse contractas? Vide Plut. in Romulo, item in Quaest. Rom. quaest. 87. Ovid. Fastor. l. 2. v. 559.

Nec tibi quae cupidae matura videbere Matri,
Comat virgineas hasta recurva comas.

Corona [orig: Coronâ] inde nova Nupta redimiebatur, Tertullian. de Coron. milit. Catullus in Carm. 62. de Nuptiis Iuliae et Manlii, v. 6.

Recta [orig: Rectâ] item tunica [orig: tunicâ] induebatur, qualem prima Caia Caecilia texuit, Plin. l. 8. c. 48. cinguloque [orig: cingulôque], ex lana ovis facto [orig: factô], cingebatur, quod Vir in lecto solveret, Festus. Eadem coronam ex verbenis a se lectis compositam sub amiculo ferebat, teste eodem [orig: eôdem]: luteosque soccos gestabat, ut Catullus ubi supra suspicandum reliquit. Solebat autem velo [orig: velô] obnubi, quum ad Virum deceretur, ut supra innuimus, quod Flameum vocabatur, de quo vide suo [orig: suô] loco [orig: locô]. Unde Lucan. de bello Pharsal. l. 2. v. 360.

Non timidum Nuptae leviter tectura pudorem,
Lutea demissos velarunt [orig: velârunt] flammea vultus.

Hoc [orig: Hôc] modo [orig: modô] ornata in Viri domum deducebatur vespere, a praetextatis pueris patrimis tribus, quorum unus facem praeferebat ex spina alba, reliqui duo nubentem tenebant. Quinque faces, seu taedas iugales in Nuptiis accensas fuisse, Plut. docet Quaest. Rom. quaest. 2. an, ut alia omittam, quod matrimonium contrahentes quinque Deorum ope, Iovis adulti, Iunonis adultae, Veneris, Suadelae ac Dianae sive Lucinae indigerent? Nec ex spina solum, sed ex pinu quoque confectas, Virgilius docet in Ciri,

Imo ex corylo, suo [orig: suô] tempore, Plin. apud Delrium, Not. ad Medeam Senecae Actu 1. v. 37. qui de eodem ritu quaedam habet, ibid. Octav. Actu 1. v. 142. Deductam praefato [orig: praefatô] modo [orig: modô] Sponsam colus compta cum fuso et stamine comitabatur, cuius ritus Tanavil, quae eadem Caecilia vocata est, auctor apud Plinium l. 8. c. 48. Utensilia mulieris, puer impubes Camillus sive Casmillus dictus, in vase operto, Cumero appellato, gerebat. Quo [orig: Quô] comitatu cum ad Mariti aedes floribus frondibusque ornatas accessit, prae foribus interrogata, quaenam esset, Caiam se esse, respondebat: postes dein ianuae lana [orig: lanâ] tangens, adipe lupino [orig: lupinô] inungebat, unde Uxor, quasi Unxor. Transiliebat postea ianuae limen, quod ipsi contingere religioni erat vel potius, sublata trans limen intro ferebatur a Pronubis, ut vi illata videretur. Ingressae claves dabantur, vel ad partus [orig: partûs] facilitatem designandam, vel magis, ut significaretur ei rerum omnium domesticarum curam ac custodiam reique sic familiaris administrationem, ac dispensationem permitti. Statuebatur quoque in pelle lanata, ignisque et aquae sacramento Nuptiae firmabantur in limine, unde et hodie saces praelucent, et aqua petita de puro fonte per puerum felicissimum vel puellam, quae interest nuptiis, de qua solebant nubentibus pedes lavare, verba sunt Varronis apud Servium in Aen. l. 4. Quae dum peragerentur, inprimis, dum a Marito, ut quidam volunt, Sponsa trans limen portaretur, acclamatum ab astante coetu, Thalassio, Thalassio, de quo vide Plut. in Pompeio: quemadmodum apud Graecos, Hymen, Hymenaec. Adhibebantur autem his ceremoniis

singulis Dii peculiares, teste Augustino [orig: Augustinô] de Civ. Dei, l. 4. c. 11. ut cum Mas et Femina coniungerentur, Deus Iugatinus: cum Nupta domum duceretur, Domiducus: ut in domo esset, Domitius: ut cum viro maneret, Manturna: cum postes ungeret, Iuno Unxia etc. Acceptae porro sic Sponsae et comitibus eius in cena dabatur epulum a novo Marito, quod Cenam Nuptialem veteres vocare sunt soliti, in quam aliqnanto maiores sumptus, quam in alia convivia, facere, legibus Lincinia [orig: Linciniâ] et Iunia [orig: Iuniâ] fuit permissum. Tibiam intervenisse, Plauti, Terentii, aliorum non pauca demonstrant loca. Nuces a novis maritis iaci et pueris spargi consuevisse, indicat Catullus in Carm. supra laudato, et Virg. Ecl. 8. v. 30.

de quo ritu vide infra, in voce Nux. Post haec nubenti praetexta deponsita, et a multitudine puerorum obscena acclamata sunt, versusque Fescennini occenti: quae dum fiebant, lectus Nuptialis componebatur, quem proprio [orig: propriô] nomine Genialem vel Adversum, appellatum esse, Servius ostendit in Aen. l. 6. Hunc toga [orig: togâ] sterni et Maritorum Genios advocari consuevisse, Arnob. adv. Gentes l. 3. docet: unde fortasse sacri Genium lecti Iuvenal. dixit Sat. 6. Nova [orig: Novâ] Nupta [orig: Nuptâ] in cubiculum deducta [orig: deductâ], praetextati eius, qui Praelux dicebatur, teste Festo [orig: Festô], fax rapi solebat ab utriusque amicis, ne aut Uxor eam sub lecto Viri ea [orig: eâ] nocte poneret, aut Vir in sepulchro comburendam curaret, quo [orig: quô] utroque [orig: utrôque] mors propinqua alterutrius captari putabatur. Servius corneas has faces, quod diutissime luceant tamquam vitae praesidia, raptas fuisse, eosque, qui his potiti sunt, diutius vixisse, ait, apud Ios. Scaligerum Castigat. in Festum. In cubiculum simul inferebantur simulacra Deorum, Virginensis Deae, Subiugi Dei, Premae, Pertundae, Veneris et Priapi, Augustin. de Civ. Dei, l. 6. c. 9. Sponsaque per gradus eburneos ad huius simulacrum ascendere eique insidere tenebatur. Quo [orig: Quô] facto [orig: factô] lectum Viri adibat, in quo Pronubae eam collocabant, i. e. Matronae spectatae pudicitiae et quae, uni duntaxat Viro nupsissent, quo Matrimonii perpetuitatem auspicarentur. Inde Cingulum virgineum Maritus Sponsae solvebat: Erat autem id Herculano [orig: Herculanô] nodo [orig: nodô] vinctum, quod Virsolvebat ominis gratia [orig: gratiâ], ut sic ille felix esset in suscipiendis liberis: Herculis ad instar, qui 70. liberos reliquisse dicitur. Hinc Cinxiae Iunonis venerabile in Nuptiis nomen. Quo [orig: Quô] pacto [orig: pactô], quae Sponsa fuerat, fiebat Uxor. Postridie Nuptiarum apud novum Maritum rursus cenabatur, unde Repotia is dies dictus: Quo [orig: Quô] eodem [orig: eôdem], nova Nuptae munera a Cognatis et Propinquis mittebantur, quae Nuptialia dona ICti vocant: Apud Cicer. tamen pro Cluentio et Apuleium de Asino Aur. l. 6. hoc [orig: hôc] nomine ea veniunt, quae ante contractas Nuptias Mulieri a Viro offerebantur. Eodem [orig: Eôdem] die, nova Nupta libertatem auspicata Uxoriam in domo Viri rem faciebat divinam, teste Macrobio [orig: Macrobiô] Saturnal. l. 1. c. 15. Quod si procedente Matrimonio [orig: Matrimoniô] aliquid litis inter Neogamos accidisset, ad Deae Viriplacae sacellum itum est, Sigon. de Iure Rom. l. 1. c. 6. Vide Andr. Tiraquellum de Legg. Connubial. Pet. Gregorium Syntagm. Iuris Univ. l. 9. Th. Trevisanum Venetum, Thadeum Pisonem Soaccium tr. de Sponsal. Matrimonio, et eorum privilegiis, Car. Sigon. de Iure Rom. Salmuthum in Pancirol. l. rerum deperdit. c. de Nuptiis Cael. Rhodig. l. 28. c. 17. aliosque laudatos Ioh. Rosino Antiqq. Rom. l. 5. c. 37. in quod editis Paralipomenis Thom. Dempster. addit, celebritati Nuptiali plenilunium aptissimum fuisse habitum, quo [orig: quô] tempore et Graeci nundinas suas celebrabant: publicosque consessus frequentabant, vide infra: Signatis pactis dotalibus, dictum Feliciter: in Repotiis non amicos solum, familiares, sed Principes quoque exemplo [orig: exemplô] Augusti et Caligulae, adhibitos; honestioribus porro cenam, vilioribus sportulas datas: imo aliquando pecuniam quoque vultibus Mariti aut Uxoris signatam, inter convivas distributam fuisse. Unde Symmachus l. 4. Ep. 4. et l. 9. Ep. 96. NOn eadem [orig: eâdem] tamen facilitate purgabis, quod filii nostri Minervii Nuptias aliorum potius relatu, quam literis tuis comperi? An veritus est, ne a te numisma cusum desiderarem? potui iacturam sportulae facere. Praeterea, annotavit in primo limine aquam exhibitam fuisse, cui titio immergeretur, ex Varrone apud Turnebum l. 29. c. 27. Faces item a 5. pueris praelatas, quae ex pinu vel spina alba: Iugum quoque utrumue Coniugum subiisse, dextrasque iunxisse etc. Plerosque Nuptiales ritus Lucan. exhibet l. 2. de bello Pharsal. in nuptiis Marciae et Catonis: Quorundam meminit Seneca Octavia [orig: Octaviâ] Actu 4. Sc. 1. v. 699.

------ Vidit attonitus tuam
Formam Senatus, tura cum Superis dares,
Sacrasque grato [orig: gratô] spargeres aras mero [orig: merô],
Velata summum flammeo [orig: flammeô] tenui caput,
Et ipse lateri iunctus, atque haerens tuo
Sublimis inter civium laeta omina
Incessit, habitu atque ore laetitiam gerens
Princeps superbo [orig: superbô].

Aurelii nummus exhibet Imperatorem, auspice Concordia [orig: Concordiâ], Faustinam sibi matrimonio [orig: matrimoniô] iungentem: quorum is sinistra [orig: sinistrâ] nuptiales tabulas, dextra dextram sponsae prehendit: haec iuncta manu sidem, flammeo [orig: flammeô] pudicitiam, digito [orig: digitô] ori admoto [orig: admotô] obsequium ac taciturnitatem pollicetur, apud Solerium de Pileo sect. 6. Apud Athenienses, postquam licenter admodum, soluteve diu vixerant, primus volgivagam Venerem Cecrops, hinc *difuh\s2 dictus, lege compescuit, et sanxit, ne quisbinas Nuptias eodem [orig: eôdem] tempore constitutas haberet: *(ena a)/ndra mia=s2 gunaiko\s2 tuxei=n, Unam tantum quisque Uxorem ducito, Athen. l. 13. Postea circa Socratis tempora, ob Virorum inopiam, Plebiscito, praeter Uxorem, e peregrina et pellice quoque licebat liberos tollere, ibid. Uxor

autem legitima non erat, nisi civis, inter quos tamen peculiari Lege Pallenaei excipiebant Agnusios, qui inter se connubia non contrahebant, Plut. in Thesco. Collapsum ius vetus, de civibus ducendis, restituit Pericles, quod tamen pessimo [orig: pessimô] eius exemplo [orig: exemplô] paulo post obsolevit; donec tandem Aristophon Euclide Praetore Athenis, scripta [orig: scriptâ] lege solos cives Athenienses esse sanxit, qui utroque [orig: utrôque] parente cive nati essent: Nam ad ea tempora civis censebatur, qui Parentum alterutro [orig: alterutrô] cive natus esset. habebant vero legitimum celebrandarum Nuptiarum tempus Brumam, Aristoteles Polit. l. 7. c. 16. ex instituto Cecropis, ut videtur: nempe mense Gamelione, (unde nomen invenit) i. e. diebus Brumalibus. Unde apud Terent. in Phorm. Actu 4. sc. 4. v. 29.

Aruspex vetuit ante Brumam autem quid novi
Negotii incipere, quae causa 'st iustissima.

Aetas hominis, Nuptiis alligandi, e Solonis sententia, annus fuit tricesimus quintus: ex Aristotelis, biennio [orig: bienniô] maturior. Nec quaevis Uxor legitima habebatur, sed illa tantum, quae legitime desponsata esset, vel a Patre, si viveret, vel a germano fratre, si Pater obiisset: vel, neutro horum superstite, ab Avo paterno. Interim Sororem germanam in matrimonio habendi veniam dabant. Praecipue autem inter Gentiles constitutae erant Nuptiae, quinimo *)epi/klhros2 Virgo solis Gentilibus et Cognatis nuptum erat danda, vide supra in voce Epiclerae. Inter Servos autem, sicut et apud Romanos, proprie non erant Nuptiae, sed sunousi/ai, neque illae, quibuscum consueverunt, Uxores, sed potius coniunctae conservae, e quibus habeant filios, ut eleganter Varro de R. R. l. 1. c. 17. dicebantur etc. Celebrabant Nuptias Graeci, tempore plenilunii, quo [orig: quô] et Nundinas suas celebrabant, publicosque frequentabant consessus, ut Thucydides docet l. 1. sub fin. An quod inde boni ominis non nihil ex plena Lunae facie auspicarentur: an ut frequenti iam et advenis referta [orig: refertâ] civitate, Nuptiarum pompa celebrior esset? Menander, Anaxandridesque Comici, Pindarus, Hephaestion, Demetrius Phalereus, laudati a Bern. Martino var. Lect. l. 1. c. 14. consuetudinem hanc abunde probant: quibus addendi Pindarus in Isthmiis et Euripides in Iphigenia, ubi Agamemnon, rogatus ab Uxore Clytemnestra, quando filiae suae vellet celebrari nuptias, respondit,

*(/otan *selh/nhs2 eu)tuxh=s2 e)/lqoi ku/klos2,
Qunado Lunae fortunatae venerit circulus.

Ritus autem fuere [orig: fuêre] isti, quos Erato invenisse dicitur, apud Cael. Rhodig. l. 7. c. 4. Postquam Sponsus Sponsae, praesentibus aliquot testibus, promisisset, iuxta Latinorum formulam, se sponsam post concubitum in vita non deserturum: Ipsaque vicissim ei a Parente vel Tutore, desponsara esset, iuramentum quoque aliquando, in Templo, intervenisset; ut de Clitophonte ac Leucippe legimus, in Templo Isidis: quorum ille iuravit, a)gaph/sein a)do/lws2, haec a)/ndra poih/sasqai kai\ pa/ntwn a)pofh=nai dispo/thn (ut de poculo coniugii, apud Galatas usitato, quo [orig: quô] a Camma Synorix propinato [orig: propinatô] veneno [orig: venenô] interemptus est, apud Alex. ab Alexandro Genial. dier. l. 2. c. 5. Item de pane in duas partes ense dissecto, quod apud Macedones obtinuit, Curt. l. 8. c. 4. nil dicam) ad Nuptias uterque se accinxit. Et quidem Sponsa a Parentibus in templum Minervae parqe/nou seu Virginis deducta, coniugii ab illa veniam petebat; simulque iuvencam, iugi expertem, ei sacrificabat: Unde apud Euripidem Iphigenia [orig: Iphigeniâ] Aul. v. 11, 12.

Offerebat insuper canistrum variis elegantiis refertum, quem ritum, kanhfo/ria dictum, Suidas prolixe explicat: additis precibus, *)/artemi mh\ veme/sa, Ne irascere Diana, Theocr. Idyll. 27. sicque e grege a)zu/gwn kourw=n discedendi, bona [orig: bonâ] Deae Virginitatis pace, facultatem sibi conciliabat. Praeterea Veneri et Gratiis, ob praeteritum: Iunoni inprimis *gamhli/a| seu Pronubae, ob praesens; eidemque tamquam Lucinae vel Matrifamilias [orig: Matrifamiliâs], ut Plauto vocatur in Amphitruone, Actu 2. sc. 2. v. 201. ob futurum tempus, similiter sacra faciebat. Parcis quoque aliquando a nova Nupta litabatur, ut vitae suae filum eo longius producerent. Sed nullum nubenti sanctius Iunone Numen, cuius sacra variis nominibus: *proga/meia, prote/leia, prote/leioi eu)xai\, *(hrate/leia, gamh/lion, item eu)xai\ dicebantur. Ipsum eius nomen frequens in ore, et, sicut Iovis quoque, ab amantibus usurpatum. Unde Senex ille apud Plautum in Casina Actu 1. Sc. 3. v. 14.

Dixere [orig: Dixêre] hanc *(=hran telei/an Romani Iunonem adultam, quae cum *dii\+ telei/w|, i. e. Iove adulto, utpote pruta/neis2 o)/ntes2 tw=n ga/mwn, verbis Suidae, in Nuptiis praecipue honorabantur, in utraque gente. Sed et *gamh/lia vocantur a Demosthene munera, quae Sponsa in Mariti Tribum recipienda toi=s2 fra/torsin mittebat, ad epulum celebrandum praeter quae die Nuptiarum, e(/dnois2 a Sponso donata, ipsi vicissim e(/dnion xitw=na ac fe/rnas2 dabat; ipsa iterum e)pife/rnia recipiens. Quemadmodum Cognati post Nuptias eidem mei/lia e)pimei/lia largiebantur. Prima [orig: Primâ] autem vice, qua [orig: quâ] ad coniugem Sponsa veniebat ab eo eiusque Cognatis ta\ *)anakalupth/ria, alias *qew/rhtra, *)opth/ria, et *)aqrh/mata, accipiebat, ut pateretur se videri, Victorius Var. Lect. l. 25. c. 3. quam ob causam Iuppiter Proserpinae urbem Thebas donasse legitur, apud Schol. Euripidis in Phoenissis. Sed et ipsa dies, quo id fiebat, *)anakalupth/ria dictus est, vide in voce, Anacalypteria: Prius enim flammeo [orig: flammeô] obnupta erat, ut diximus supra. (cuius ritus vestigia antiquissimis temporibus iam conspicua sunt, vide quae de Rebecca Gen. c. 24. v. 65. contrarium tamen Lacedaemone obtinente. Causam ritus forte Nonnus dixerit.

*kai\ ple/on e(mei/rousi kaluptome/noio prosw/pou,
Et bene velati maior reverentia vultus.)

At Hermocrates Sophista, cui Imperator Severus uxorem conciliaverat, non optimae formae, postulatus *)anakalupth/ria, illam

*)egkalupthri/ois2 potius opus habere, lepide respondit. Solebat porro Sponsa e Parthenone (cubiculo [orig: cubiculô] Virginibus destinato [orig: destinatô] ) ad Maritum curru vehi, Iuvene, quiaurigae officio [orig: officiô] fungebatur, taedam manu praeferente. Eurip. in Helena v. 728.

*lampa/dwn memnh/meq' a(\s2 de\ tetrao/rois2
*(/ippois2 troxa/zwn pare/feron. su/d' e)n di/frois2
*su\n tw=| de\ *nu/mfh dw(m' e)/lipes2 o)/lbion.

Interea canebatur a(rma/teion melos2: axis dein currus, postquam nova Nupta ad Mariti pervenit aedes, igni dabatur, ut signarent illam ibi perpetuo mansuram, neque inde ulla [orig: ullâ] tempestate recessuram, Alex. ab Alexandro loc. cit. Veniebat autem comitata Paranympho [orig: Paranymphô] (secundis Nuptiis ipse Maritus Sponsam domum deducebat) ut et Cognatorum aliquibus, ac inprimis *numfentri/a| seu Pronuba [orig: Pronubâ] femina [orig: feminâ]. Ipsa, gemmis ornata, purpuraque [orig: purpurâque] induta, domum Sponsi totam laureis obsitam, ut Apuleius ait Metam. l. 3. inveniebat, neque abs re, namque et ipsa serto [orig: sertô] ornata erat. Unde Clytemnestra ad Achillem apud Eurip. Iphig. in Aubrv. 705.

*soi\ katasti/yas) e)gw\ nu\n h)=gon gamoume/nhn.
Tibi serto [orig: sertô] exornans ego illam adduxi, ut nupturam.

Imo et Sponsum simili ornatu insignem fuisse, a Patre nempe serto [orig: sertô] ornatum, sicut Sponsa a Matre solebat, Libanius docere videtur Declam. 3. quae coronamenta ex verbena, in Italia: ex asparago in Boeotia: ex sisymbrio, papavere, sesamo Athenis confiebant, vide Scholiasten Aristoph. Pace. More ad Christianos quoque translato [orig: translatô], quos dehortaturus Tertullian. de Coron. Milit. c. 13. Christianus, inquit, nec laureis ianuam infamabit. Praeter hoc sertum, *shsami\s2 vocatum, strues quoque seu placenta Nuptiarum die, *xhsamou=s2 dicta, parabatur. Aristoph. Pace,

Fiebat autem ex sesamo, dia\ to\ polu/gonon, boni ominis causa [orig: causâ]. In domum Mariti, ut apud Romanos, trans limen Sponsa portabatur, ne sponte videretur irrupisse: quod dum fiebat, pueri puellaeque adstantes caput illius ficubus placentisue perpluebant, *eu)ethri/as2, ut Cael. Rhodig. l. 26. c. 6. ait ex Theopompo, shmei=on; quem ritum *kataxu/smata dixere [orig: dixêre], in servo quoque novo, cum primum Heri domum ingrederetur, usurpari solitum. Interea Diis sacrificatum, sed, ut ostenderetur, omnem amaritudinem a Neogamis exulare debere, fel e victimis exemptum cumque nausea abiectum est: Peragebantur vero sacra a Patribus, ut ex Euripid. de Agamemnone loquente, Iphig. in Aul. colligere est, Iove *(omogniw| et Iunone *suzugi/a| peculiari ratione in vota vocata [orig: vocatâ], docente Libanio [orig: Libaniô] Declam. 35. ta\ patro\s2 e)th/rhse kai\ *(omo/gkion *di/a kai\ *(/hran *suzugi/an e)ti/mhse pro/teron. Quae sacra tanta in veneratione erant, ut illa ne Iudices quidem disturbare auderent. Vide Photium Cod. 608. Post Deos, Genii propitiabantur, epuloque Nuptiali vacabatur: in quod panis intoferri solebat a puero quodam in cophino floribus, spinis quernisque ramis obsito, qui canebat: *)/efugon kako\n, *eu(=ron a)/meinon, Effugi malum, inveni melius. Durante convivio [orig: conviviô], Musicus personabat concentus a)moibai/ws2, alternis, *(umh\n, w)= *(umenai=) w)= *(umh\n, Latin. Hymenaeus dictus: Quod etiam fiebat, cum ex Patris sui aedibus ad Maritum ducebatur. Unde Comicus, Plaut. Casin. Actu 4. sc. 3. v. 1. 2.

Age tibicen, dum illam educunt hanc novam Nuptam foras,
Suavi cantu concelebra omnem hanc plateam, Hymenaee!

In thalamum, to\n qa/lamon et th\n pasta/da, cum Sponsa duceretur, ostendebatur ipsi locus, in quo in posterum ipsi commorandum, simulque introferebatur cribrum, et ianuae pistillum appendebantur, shmei=a au)tourgi/as2, ut Pollux ait, vel ut ipsa moneretur, manum labori admovendam esse. Huc Solonis Lex referenda: *ta\s2 *nu/mfas2 i)ou/sas2 e)pi\ to\n ga/mon, fru/getron fe/rein shmei=on, Sponsae cum domum Mariti deducuntur, phrygetrum in signum ferunto: i. e. ut Hesychius interpretatur, culh/fion w(=| e)ki/ oun ta\s2 pifrugme/nas2 kriqa\s2, pistillum quo [orig: quô] motitabant tosta hordea. Cum dein Sponsus voque thalamum ingrederetur (prior enim Sponsa intrabat) ambo malum cydonium gustabant, quod iterum lege cavit Solon, ut sic indigitaretur dulcedo et gratia linguae, quae maxime Coniuges decet. Neque sic tamen Coniugium consummabatur, sed manebat ga/mos2 a)telh\s2, si fortecornix grave cornicaretur: quod Val. Flacc. testatur, cum ait, l. 6. v. 688.

------ ------ Coniux miseranda Caico.
Linquitur, et primo domus imperfecta cubili.

Quod proin infaustum omen ut averteretur, pueri clamabant: *ko/rh e)kko/rei korw/hn, idque in singulari, sic enim Cornix habebatur infausta. Cum vero par cornicum apparebat, faustissimum habebatur, dia\ to\ polu/zwon. In Cubiculo duo stabant lecti, *kli/nh gamikh\, et *kli/nh para/bustos2, dicti: neque prius Marito se iungebat Sponsa, quam numfikw=| lou/trw|, nuptiali balneo [orig: balneô], corpus lavisset; Cui inserviebat aqua e fonte Callirrhoe olim, postea ex eo, qui *)ennea/krounas2, quasi novem fistulas seu salientes habens, vocabatur, petita, nisi utrumque eiusdem fontis nomen dicas, vide Pollucem l. 3. c. 3. Stat. Theb. l. 12. v. 629.

Hoc [orig: Hôc] modo [orig: modô] cum abluta esset Sponsa, Mater eius crinali seu vitta [orig: vittâ] arrepta [orig: arreptâ], unique taedarum, (ipsa enim solebat dadouxei=n, i. e. faces nuptiales ex corylo, larice an spina alba confectas ferre ) circumvoluta [orig: circumvolutâ] illam comburebat, atque de novo filiae ornabat crines. Hinc Iocasta apud Senecam Theb. Actu 4. v. 505.

------ Non te duxit in thalamos pharens
Comitata primos, nec sua [orig: suâ] festas manu
Ornavit aedes, nec sua [orig: suâ] laetas faces
Vitta [orig: Vittâ] revinxit.

In toro tandem collocatae, zona a Marito solvebatur, de qua re vide in voce Zona, ut et supra, ubi de Romanorum egimus

ritibus: praeque thalami foribus pueri puellaeque, quos filios Nuptiarum Euangelista Matth. c. 9. v. 15. vocat, *)epiqala/mia seu *gamih/lia decantabant; aliquis quoque ex Sponsi amicis, quraro\s2 dictus, foris exspectabat, vi Mulieres in thalamum irrumpere volentes moraretur. Postridie Nuptiarum instaurabantur epulae, donaque sollemni pompa [orig: pompâ], praeeunte puero [orig: puerô] candida [orig: candidâ] veste amicto [orig: amictô] et taedam ferente, gestabantur: vestes nempe, et omnifaria suppellex; tanto quidem olim cum luxu, ut Solon Legem ferre fuerit coactus: *(ima/tia tri/a kai\ skeu/h mikrou= nomi/smatos2 a)/cia, e(/teron de\ mhde\n e)pife/resqai th\n gamoumenhn ta\s2 fe/rnas2, Tres tantum vestes et Vasa aliquot non magno [orig: magnô] constantia Sponsa ad Maritum deferto in dotem. Dicebantur autem *)epau/lia, item *diaparqe/nia, et distinguebantur a *proauli/ois2 ac *)apauli/ois2 (cum vestis a)paulhthri/a dicta, sponso a Sponsa daretur) Unde quidam tres Nuptiarum dies sollemnes fuisse colligunt etc. Vide Sam. Petitum Comm. in Attic. LL. l. 6. tit. 1. et 2. Franc. Rossaeum Archaeologiae Attic. l. 4. c. 9. et seqq. Iul. Caes. Scaligerum Poetic. l. 3. c. 101. cui tit. Epithalamion, Alios. Apud Ebraeos, quibus duplicis generis Uxores olim erant, primariae [gap: Hebrew word(s)] Naschim et secundariae, vulgo [gap: Hebrew word(s)] Pilagshim dictae, Nuptiae, ut a Sponsalibus distinguuntur, sollennibus illis ritibus constantes, quibus Matrimonium perficitur celebraturque; dictae sunt, [gap: Hebrew] seu Deductio in Domum aut Thalamum, qua de vide supra in voce Deductio Nuptialis. Aeoque de Nuptiarum substantia haec deductio erat: Ritus vero, praeter benedictiones deductioni proprias, ora Sponsae apud Parentes et praestituta deducendi tempora ac ritus minorum gentium alii, de quibus infra in Nuptiales Ritus, etc. Quemadmodum autem Romanorum olim Nuptiae tribus modis fiebant, Usu, Confarreatione et Coemptione, similiter apud Hebraeos, alivando solo [orig: solô] congressu et stipulatione sine tabulis sponsalitia [orig: sponsalitiâ], secuta deductione, Nuptiae etiam illis perficiebantur. Sed annuus hic [orig: hîc] Usus apud Romanos necessarius; nec simplex sufficiebat in usum matrimonialem nubendi animo consensus, ut iustae fierent Nuptiae, verum Sponsalia ac sollennia Nuptiarum adhibenda fuere [orig: fuêre]. De Confarreatione post dicetur. Uti vero Coemptioni pretium intervenisse, indicat ipsa vox, ita et Sponsalibus apud Hebraeos nummo eiusque valore initis, atque, in Nuptiis, iteratis. Atque emptas pariter uxores in ipsis Sponsalibus Nuptiisque notat ex LL. veterib. Burgundionum et Saxonum Brissonius de Ritu Nupt. qui mos et in Christianismo retentus, ut infra dicetur. Sic equum armis instrutum, peractis Nuptialibus sacris, dabat Sponsae Sponsus, apud Thessalos, teste Aeliano [orig: Aelianô] de Animal. l. 14. c. 34. Vide quae de phiala Sponso Sponsaeque ex Graecorum aliorumue in Oriente populorum more, dari solita, notavit Casaubon. ad Athenaeum l. 13. c. 5. Imo, dotem aut contradotem, seu donationem propter nuptias aut utramque, ut Coemptionis pretium, Nuptiis, apud paganos, aut intervenire solitam, aut praeivisse, notum. Graecus item mos obvius est, in Solonis LL. Demosthene Or. 1. in Onetor. Euripide Aulid. Aliis, ubi de Dote mentio. Confarreatio, quae tota in sacris Nuptialibus constabat, quaeque Sacrorum simpliciter nomine apud Tullium venit Orat. pro Muraena (quod Nuptiarum genus Tiberii aevo [orig: aevô] in desuetudiem abiit) inprimis simile quid apud Ebraeos habuit, ut infra videbitur, ubi de Nuptialibus Sacris et Nuptiali Benedictione. Sed tam Consarreationis, quam Coemptionis, i. e. priscorum in Hebraismo et paganismo rituum seu formularum, reliquiae vestigiaque in Christianismo non obscura. Quamquam enim sacra, quae fuere [orig: fuêre] in Confarreatione paganica, utpote Christianismo plane adversantia, sub eiusdem initia, etiam apud Paganos, evanuere [orig: evanuêre], vide Paganin. Gaudentium de Iustinian. saeculi moribus c. 15. nihilominus farris ipsius usus aliquis sollennis, in libis conficiendis, diffringendis, communicandis, locis saltem in nonnullis, semper obtinuit. Certe frequentissimus apud Anglos est et antiquitus fuit liborum grandium in Nuptiis usus, quae Bride-cakes, i. e. Liba Sponsalitia seu Nuptialia, appellitant. Eaque tum a Sponsis ipsis confecta, tum a propinuis amicisque sollenniter muneri nuptiali data. Atque in agro nostro Alexandrino, inquit Lancillottus Gallia, apud Seldenum, perseverant adhuc quaedam antiquarum observationum vestigia, veluti in vico Villae fori nuptiae per Confarreationem, dum libo [orig: libô], inter nubentes et affines atque cognatos partito [orig: partitô], fiunt. Certe et in Graecorum ritibus compotatio est in Ecclesia nuptialis, quae Confarreationis vicem praestare videtur. Nec non, adiucit Lancillotus, circumspicitur interrogatio, quae per Sacerdotem fit Viro et Uxori, una cum responsione hinc inde subsequente, exindeque amplexus et manibus apprehensio, vae omnia sollennitati, quae olim per Coemptionem fiebat, satis arrident. Et sane Coemptionis veteris reliquiae manifestissimae sunt, in arris Sponsalitiis ac pecunia pro more, in ipso nubendi actu, numerata. Qualis item in actu spondendi subarrationis usus. Cuiusmodi moris, ait Brissonius l. c. vestigia a nobis in nostris Nuptiis (in Gallia) usurpari quidam opinantur, tredecim nummorum numeratione. Ipse vero potius illud manasse ex Barbararum coloniarum, quae in Gallias ex Germania migrarunt [orig: migrârunt], more, existimat; quoniam in LL. Burgundionum et Saxonum veter. uxores maritis a Parentibus vel Tutoribus emi consuevisse liquet, pretio [orig: pretiô], quod Nuptiale signanter dictum est. Inde et aliqui omnia matrimonia apud Gallos per Coemptionem hodieque fieri tradidere [orig: tradidêre], ut Connanus; quem tamen eo [orig: eô] nomine falli ait Anton. Gubertus, l. de Spons. c. de Ritu Nupt. §. 81. ubi sic habet: Non coemitur uxor nummis illis imparibus, quos vir tradit Antistiti. Sed postquam ultro citroque fidem coniugalem se pie et sancte servatisros vir et mulier sunt pollciti, Sacerdos recipit a viro vel tres vel quinque nummos, impari tamen numero [orig: numerô], pro more patriae, quos idem tradit mulieri, tamquam arrabonem promissae fidei castimoniaeque corporis. Et de taxatis Sponsi donationibus seu arris, apud Suecos Gotthosque veteres sed Christianos, vide Ragualdum Ingemundi in eorum LL. l. 3. c. 7. ubi et plura de singulari apud eos connubii

iure. Neque ullam sine dote, i. e. sine dono aliquo, saltem dotem supplente, voluere [orig: voluêre] Veteres coniugium fieri: iuxta possibilitatem fiat dos, dicente synodo [orig: synodô] Arelatensi C. 30. quaest. 4. c. 5. Sed evanuit tandem sententia illa, atque lex, qua [orig: quâ] nitebatur. Primum temperata, deinde rescissa est. Vide Novell. Iustinian. 74. c. 4. etc. Quod autem Boetius Nuptam novam seu Uxorem in manum convenire non vult dici, extra Coemptionem, non parum hallucinatur. Plane enim tam quae Usu erat uxor, quam quae Farre, in manum conveniebat. De Farre, liquet expresse, apud Ulpianum in Fragm. de Usu, apud Ciceronem Orat. pro Flacco. Non vero in manum convenit, sed uxor tantum habebatur illa, quae velut Concubina, nullo [orig: nullô] Nuptiarum genere hactenus coniuncta, loco [orig: locô] tamen uxoris censebatur, uti discimus ex Iac. Raevardo Variorum l. 4. c. 16. Vide Seldenum Uxor. Hebraic. l. 2. c. 20. et 25. Addam id solum de Nuptiis Hebraeorum. Peragebantur in coetu decem ad minimum testium, cum benedictione et gratiarum actione; unde domus ipsa Hebr. [gap: Hebrew word(s)] Beth hillula, i. e. domus laudis, ut et Nuptiale illorum carmen [gap: Hebrew word(s)] Hillulim, i. e. laudes, nuncuptatum est. Intimi Sponsi amici, qui Epithalamium canebant, ui(oi\ tou= iumfw=ns2 dicti sunt, Matthaei c. 9. v. 15. quales 30. sodales Samsonis forte fuere [orig: fuêre], Iudicum c. 14. v. 11. Formulam benedictionis Nuptialis prolixe describit Genebrardus, cuius summa haec: Caput coetus presentis, sumio [orig: sumiô] poculo [orig: poculô], benedicebat, aiens: Benedictus sis Domine Deus noster, Rex Universi, qui creas fructum vitis. Mox pergebat, Benedictus sit Dominus Deus noster, Rector Universi, qui virum condidit ad imaginem sui, ad imaginem similitudinis suae domiciliumque ipsi praeparavit perpetuum. Benedictus sis o [orig: ô] Deus, qui creasti ipsum. Dein subiungebat, Benedictus et tu, o [orig: ô] Domine Deus noste,r qui creasti [orig: creâsti] gaudium et laetitiam, Sponsum et Sponsam, charitatem et amorem fraternum, recreationem et delectationem, pacem et societatem: Precor te, Domine, fac ut indesinenter resonet in Urbibus Iuda et in plateis Hierosolymae, vox gaudii et laetitiae, vox Sponsi et Sponsae: Vox exsultationis in thalamo nuptiali suavior est quovis [orig: quôvis] festo [orig: festô]: et liberi dulciores sunt dulcedine cantus [orig: cantûs]. Quae effatus, Neogamis poculum propinabat: Ideo autem benedictionem hanc iudicabant, ut merito erat, necessariam, quia fructum ventris, tamquam speciale benedictionis genus, a Deo exspectabant: dicentes quatuor eum claves manu sua [orig: suâ] tenere, nulli Angeli, ne quidem ex ordine Seraphim, communicatas, nempe Clavem pluviae, Clavem cibationis, Clavem sepulchoroum, et Clavem sterilitatis: de quarum prima vide Deuter. c. 28. v. 12. secunda [orig: secundâ] Psalm. 145. v. 16. tertia [orig: tertiâ] Ezech. c. 37. v. 12. ultima [orig: ultimâ] Gen. c. 30. v. 22. Durabant Nuptiae apud illos, pro more, septiduum integrum, ut discimus ex Iudic. c. 14. v. 10. 11. collato [orig: collatô] cum Gen. c. 29. v. 27. quemadmodum totidem dies luctus durabat, Gen. c. 50. v. 10. Unde Proverb. illorum, Septem ad convivium, septem ad luctum. Princeps epuli vocabatur [gap: Hebrew word(s)] Baal mischte, Iohann. c. 2. v. 9. a)rxitri/klinos2 dictus. In Italia cum hodierni Iudaei ad Nuptias aliquem invitant, solet hic respondere [gap: Hebrew word(s)] Mazal tob, quod quidam interpretantur in genere, feliciter: alii specialem hic [orig: hîc] intelligi benedictionem, liberorum procreationis, autumant. Namque et connubialis annulus haec verba insculpta habet, Munsterus in Gen. c. 30. et Hebraei Saturnum, cuius influentiam generationi aptissimam credunt, Mazal appellant. Sed vocem hanc alium etiam quemcumque Planetam Stellamque denotare, patet ex Hebraeorum veriverbio: Non est tibi ulla herba inferius, cui non sit Mazal in Firmamento, et fecit ipsam Mazal, et dicit, Cresce etc. Ideo illud Mazal tob idem videtur esse, ac Fiat felici sidere. Tempore porro Nuptiarum, Sponsus Sponsae porrigebat dotalitias tabulas, a Scriba exaratas, quas ipse solvebat, simulque dotabat illam, si virgo esset, 200. denariis seu 50. siclis, sin vidua, 100. denariis seu 25. siclis: quod dicebatur Caput dotis, quae minor esse non poterat, poterat tamen esse maior ad auri talentum usque. Vide supra in voce Dos. Tabulis signatis Sponsalibusque consummatis Sponsa a Marito futuro tria sibi vindicabat, alimentum, operimentum et cohabitationem, ex Exod. c. 21. v. 10. quo alludere videtur Apostolus 1. Cor. c. 7. v. 3. Prima [orig: Primâ] autem vice cum Sponsa se sisteret Sponso, caput obvelata erat peplo [orig: peplô], in signum subiectionis, Gen. c. 24. v. 65. unde Apostolus, huius rei causa [orig: causâ], mulierem potetantem habere, in capite vult, propter Angelos, 1. Cor. c. 11. v. 10. Ubi velum hoc, quod signum subiectionis erat, potestatem vocat, respiciendo ad vocem Hebr [gap: Hebrew word(s)] Radid, i. e. velamen mulieris, quae a radice descendit [gap: Hebrew word(s)] Radad, i. e. Imperium et auctoritatem habere: Subiectio enim illa species erat potestatis ac protectionis a Marito in Sponsam derivandae, cum prius nullius dominii esset particeps. Unde, in examine Zelotypiae, Uxor tenebatur stare [gap: Hebrew word(s)] sine Radid, i. e. a(/nen e)cousi/as2, quod Latini reddunt, retecto [orig: retectô] capite Numer. c. 5. v. 18. ut indigitaretur, siquidem rea deprehensa esset, illam in posterum fore privatam omni dominio [orig: dominiô] ac potestate, quam beneficio [orig: beneficiô] Mariti antea habuerat, etc. Vide Stuckium de Conviv. l. 2. c. 3. Talmud Bab. Thom. Godwyn. de Ritibus Hebr. l. 6. c. 4. etc. De consuetudinibus apud alias gentes usitatis, vide infra, ubi et de quibusdam ritibus prolixius: necnon apud Auctores supra passim laudatos, ut et Barthium Animadvers. ad Stat.

NUPTIALE signanter in LL. Burgundionum tit. 14. et 34. et Saxonum veter. tit. 6. 9. 17. dicebatur pretium, quo [orig: quô] Uxores Martis a parentibus vel Tutoribus solebant emi. A quibus morem, tredecim nummorum numeratione, Uxorem in Gallia emendi fluxisse, vult Brisson. de Ritis Nuptial. qua de re diximus paulo supra, in voce Nuptiae. Vide quoque infra ubi de Nuptiali nummo.

NUPTIALE Epulum seu Laetitia epularis apud Hebraeos, Deductionem sequebatur. Epulum enim a Sponso sive caelibe ante sive viduo, sive uxori etiamnum superstiti coniuncto, laete lauteque celebrandum erat, per dies a Deductione minimum septem, ubi Virgo erat Sponsa (exemplo [orig: exemplô] vetustissimo [orig: vetustissimô] sumpto [orig: sumptô], tum ex

Iacobi et Rahelis nuptiis, tum ex Samsonis) per triduum minimum, ubi Vidua seu Vitiata ducebatur. Atque hoc Epulum eiusque celebratio, [gap: Hebrew] seu Laetitia Nuptialis dicebatur, qua de pluribus supra egimus, in voce Laetitia. Apud Tobiam c. 7. et 8. dies quatuordecim Nuptialis convivii habentur, qui quidem ex moribus receptis intra triduum coerceri solebant. Nam Sara ibi vidua est. Sed ampliare hoc epulum nemini non licuit, non minuere, absque moris Maiorum violatione. Primo autem convivii deductio fiebat in thalamum, unde absolutae undiquaque Nuptiae. Sed triduum totum, ubi Sponsa erat vidua, atque septiduum, ubi virgo erat, laetita [orig: laetitâ] summa [orig: summâ] lautitiaque, pro Sponsorum fortuna, etiam et singulari eorum dignitatis observantia, a convivis erat celebrandum; retento [orig: retentô] interea in officiosis compellationibus, etiam Sponsi et Sponsae nomine, usque dum finiretur eiusmodi sollennitas. Unde Rabi Eliaezer in Pirke c. 16. Sponsus, inquit, est Regi comparandus: quemadmodum Rex foras non egreditur incomitatus, ita nec Sponsus. Quemadmodum Rex vestibus utitur splendidis, ita et Sponsus etiam per septem Convivii nutpalis dies, Quemadmodum Rex ab universis clebratur, ita etiam per id tempiss Sponsus. Quemadmodum vultus Regius lucidus est, ut Sol, ita Sponsi vultus, iuxta id quod scriptum est (Psalmo 19. v. 5.) Et ipse tamquam Sponsus egrediens e thalamo suo etc. Quod de Sole dictum, cui Sponsi e thalamo suo tum splendidis vestibus, tum nuptialibus comitum officiis, iisque laetissimis, durante nuptialis celebritatis tempore ornati, progressus comparatur. Et ad hanc Deductionem ac sollenne convivium spectat illud in Euangelio Matth. c. 25. v. 10. de decem Virginibus: Dum irent emere, venit Sponsus: et quae paratae erant, intraverunt cum eo ad Nuptias et clausa est ianua. Omnibus scil. convivis futuris Sponsus et Sponsa, quae iam deducebatur in Nuptias, sollicite exspectandi erant, observandique. Id enim quod ibi ad Nuptias est, seu, ut in Graeco, ei)s2 tou\s2 ga/mous2, a Syro redditur [gap: Hebrew word(s)] in domum Chori, laetitiae seu Nuptiarum, cui etiam alibi saepius, ut Iohan. c. 2. v. 1. et 3. Luc. c. 12. v. 36. et c. 14. v. 8. oi( ga/moi seu Nuptiae, [gap: Hebrew] , quod ipsum est Ebraeorum [gap: Hebrew] seu Symposium nuptiale, nuncupatur. Atque eam esse vocabuli significationem, in Historia sacra (de Nuptiis in Cana Galileae) palam liquet. Sed et tum convivarum, tum ministrorum erat, officia nuptialia Sponsis, durante illo [orig: illô] sive tridui, sive septidui tempore, praestare, unde loc. cit. ei)s2 a)pa/nthsin tou= *numfi/ou, Syrus habet in occursum seu obviam Sponso et Sponsae, prodire dicuntur. Eodem [orig: Eôdem] pertinet illud, Matth. c. 9. v. 15. Numquid possunt oi( ui(oi\ tou= numfw=nos2 penqei=n seu nhsteu/ein, filii thalami nuptialis lugere seu ieiunare (ubi filii Nuptiarum habet Vulgatus) quandiu cum illis est Sponsus? Atque adiucitur, Venient autem dies, cum auferetur ab eis Sponsus et tunc ieiunabunt. Nec praetermittendum est, morem hunc laetitiae ac deductionis alibi item, quam apud Ebraeos, pariterue in Oriente vicino, obtinuisse, ex Veterib. liquere. Legitur enim 1. Maccab. c. 9. v. 37. Filios Iamri facturos magnas nuptias duxisse Sponsam in Madaba, filiam unius de magnis Principibus Chanaan (oppid. seu urbem Gabatha vocat Iosephus ac Sponsae patrem illustrem inter Arabas) cum pompa magna --- --Et ecce tumultus et apparatus multus et Sponsus processit, et amici eius et Fratres eius obviam illis cum tympanis et Musicis multis, etc. Convivii porro apparatum, ministros atque ordinem dispensabat Architriclinus, seu Triclinii Praepositus, Ioh. c. 2. v. 9. qui an necessario fuerit ex ordine Sacerdotali, ut Gaudentius Episc. Brixianus Tract. 9. scribit, compertum non est, ut alia omittam. Transiisse hunc morem ad Mahumedanos Africanos Leo praenom. Iohannes refert Descript. Afric. l. 3. c. 4. qui in Matrimon. ubi, Positis in toro Sponsis, ait, apparatur convivium et femina quaedam pro foribus exspectat, donec devirginata Sponsa linteolum sanguine tinctum illi porrigat, quod manu gestans hospitibus ostendit, alta [orig: altâ] voce clamans, virginem hactenus incorruptam fuisse etc. Vide Ioh. Seldenum Uxor. Hebraic. l. 2. c. 11. et 13. infra quoque voce Repotia, et alibi passim.

NUPTIALE Poculum inter Graecorum nuptiales ritus. Cum enim apud hos duae potissimum formulae sacrae habeantur, altera Sponsalium sacrorum, sine celebritate Nuptiali, altera Nuptialium sacrorum, posterior haec *)akolouqei/a tou= stefanw/matos2 vocatur, Ordo sacer coronamenti. Atque tum, cum, qui desponsati sollenniter fuerant, etiam coronari volunt, intrant in sacrarium cum cereis accensis, praeeunte Sacerdote cum thymiamate et Psal. 128. recitante addunturque Psalmi alii, plebis doxologia, preces *suna/pth vocatae a [orig: â] Diacono dictae aliaeque a Sacerdote, quibus a Numine petuntur, quae felicitatem et vitam prosperam coniugum spectant. Et dein, inquit Sacerdos, *su/zeucon au)tou\s2 e)n o(mofrosu/nh| stefa/nwson au)tou\s2 ei)s2 sa/rka mi/an, xa/risai au)toi=s2 karpo\n koili/as2, eu)tekui/as2 a)po/lauson, Coniuge eos in unanimitate, corona eos in carnem unam. Da eis fructum ventris et ut prole fruantur fecundi. Dixologia [orig: Dixologiâ] subiecta [orig: subiectâ], *meta\ to\ *)amh\n labw\n o( *)iereu\s2 ta\ ste/fana, ste/fei prw=ton to\n *numfi/on, le/gwn. *ste/fetai o( dou=los2 tou= *qeou= o( dei=na th\n dou/lhn tou= *qeou= th/n de ei)s2 to\ o)/noma tou= patro\s2, kai\ ui(ou= kai\ tou= a(gi/ou pneu/matos2, Simul ac Amen dicitur, Sacerdos coronam sumens, coronat primo Sponsum, dicens; Coronatur hic Servus Dei N. ancilla [orig: ancillâ] Dei hac [orig: hâc], in nomen Patris ac Filii ac Spiritus Sancti. Iisdem verbis postea Sponsam alloquitur atque his peractis ter utitur huiusmodi benedictione, *ku(rie o( qeo\s2 h(mw=n do/ch| kai\ timh=| stefa/nwson au)tou\s2, Domine Deus gloria [orig: gloriâ] ac honore corona eos. Legitur tunc, quae de officio coniugali habentur, in Ep. ad Ephes. c. 5. v. 22. item illud Euangelii de nuptiis in Cana Galileae. Et post preces aliquot alis prosfe/retai to\ keino\n poth/rion kai\ eu)logei= au)to\ o( e(ereu\s2, affertur Commune Poculum, quod benedicit Sacerdos, ad hunc modum, *kai\ to\ poth/rion, to\ koino\n tou=to parexo/menon toi=s2 sunafqei=si pro\s2 ga/mou koinwni/an eu)lo/gei eu)logi/a| pneumatikh=|, Etiam et Poculum hoc Commune exhibendum eis, qui in communionem matrimonii coniun.

guntur, spirituali benedicas benedlctione. Ter dein illud eis porrigit; primo Marito dein Uxori: et prehendens eos quasi in circulum cir cumagit psallens, dum corponas tenent a tergo Paranymphi, quae capitibus Sponsorum iterum non sine benedictione sollenni aptantur, usque dum post orationem unam atque alteram vitae coniugali propriam coniuges dimittuntur. Apud Moscos tamen, licet in re Ecclesiastica ferme Graecis congeneres, Poculum hoc non adhibetur. Nimirum quaerchat Hypatius Pocieii Moscorum Archiepiscopus a Petro Arcudio Corcyraeo, quid hac [orig: hâc] ceremonia [orig: ceremoniâ] Graeci velint. Arcudius autem de Concord. Eccles. Occid. et Orient. l. 7. c. 32. Fassus tum me ignorare, nisi quod suspicabar istud Iacratissimae communionis loco [orig: locô] fieri. Cum enim a prandiis atque domi etiam permulti matrimonia contrahant, loco [orig: locô] videlac tempore minus apto [orig: aptô] ad Eucharistiam administrandam et percipiendam, aiebam instar communionis hanc ceremoniam fortasse intreductam esse. Quam coniecturam ut firmet, consuluisse se ait Euchologium vetustissimum Patriarchale, quod asservetur in Monasterio Cryptae Ferratae, ubi legatur de Sponsis, qui scilicet coronandi introducuntur, *kai\ e)lqo/ntes2 pro\ thn tou= qusiasthr(i/ou a)polu/ousin a)llh/lwn ta\s2 xei=ras2 kai\ i(/stantai pro\ tw=n a(gi/wn qurw=n. *)apo/keitai de\ e)n th=| qei/a| trape/zh| poth/rion e)/xon prohgiasme/na kai\ stefanw/mata du/o kai poth/rion u(e/lou plh=res2 ei)/nou, Et postquam venerint ante Sanctuarium, manus non amplius tenent consertas, seil stant pro sacris foribus. Repositum est autem super divinam mensam poculum babens Praesanctificata et coronae duae, item Poculum vitreum vim plenum. Et paulo post, *kai\ kratw=n to\ poth/rion le/gei ta prohgiasme/na a(/gia toi=s2 a)gi/ois2. kai\ koinwnei= au)tou\s2. Ac tenens poculum (h. e. inquit Arcudius, Calicem) Sacerdos dicit praesanctificata Sancta Sanctis. Et eos participes facit communionis. Finita [orig: Finitâ] dein oratione et ter exhibita [orig: exhibitâ] ablutione (sic in Euchologio illo) a)podi/dwsi to\ poth/rion tini\ h)\ w(s2 e)/nioi kla=|, Restituit poculum alicut, seu, ut volunt nonnulli, frangit. Ubi, inquit, per Poculum, intelligit vitreum, non autem calicem, in quo erat communio praesanctificata. Adco, ut trina ablutio etiam, idque ex vino, in poculo hoc vitreo, inter ritus nuptiales sit Christianorum, et c. Vide Seldenum ubi supra l. 3. c. 24.

NUPTIALE Tempus accurate semper observatum. Et quidem apud Hebraeos, dote constituta [orig: constitutâ], deducere Sponsam Sponso licuit, ita tamen, ut tum temporis morae ratio haberetur, tum dierum Deductioni ex more praestitutorum. Nempe minor in potestate patria desponstat, nisi tam ipsa, quam pater, assentiretur, deduci nequibat a Sponso ante duodecimum annum, seu antequam [gap: Hebrew] seu Iuvencula facta fuisset. Quam si postea rogaret Sponsus, ut libenter deduceretur, potuit ea per menses duodecim a die, quo rogavit is, putando, pro arbitratu suo, deductioni ac nuptiis rite satis obstare, idque ut interim se futurae vitae communi perornaret aptaretque. Si idem rogasset [orig: rogâsset] Sponsus, postquam e minore aetate Sponsa in pubertatem plenam seu annorum duodecim et sex mensium aetatem excessisset, integrum ei erat non deduci per XII. itidem menses, ab ipso plenae pubertatis die. Ubi ipso [orig: ipsô] plenae pubertatis die, aut postea intra annum ab eodem die Sponsalia inita erant XII. menses etiam a pubertatis die putandi. At vero, si annus a pubertatis plenae die praeterisset, ante Sponsalia, et demum deductionem postularet Sponsus, triginta duntaxat dies ab ipso, quo [orig: quô] postulatum est, tempus erat morae legitimae, qua [orig: quâ] Sponsa pro suo uti potuit arbitrio. Quod itidem de Sponsis universis, quae Virgines non erant, dicendum. Eadem ipsa ratio, iuxta sententiam receptiorem, obtinuit de Sponso, ubi rogaret Sponsa deductionem. Quod si ultra tempora praestituta deductionc ipse abstineret, alimenta inde ab eo Sponsae erant praestanda, nisi aut eorum alteruter morbo [orig: morbô] interca corriperetur, aut deductionis dies in eorum aliquem, in quibus deducere fas non erat; incideret. Temporis autem XII. mensium seu Morae exemplum observant nonnulli ad illu de Samsonis Sponsalibus ac Nuptiis, Iudic. c. 14. v. 7. Descendens autem Loquutus est ad feminam, quae placuit oculis eius. Et reversus post aliquot dies, ut illam acciperet, declinavit ut videret cadaver leonis et c. Ubi videtur, inquit Levi Gersonides, Permisisse eos puellae XII. menses quibus se ornaret. Deductionem vero quod concernit, neque Virginem, neque Viduam, neque Vitiatam, rite deduci; aiunt Magistri pridie Sabbathi aut postridie, nedum ipso [orig: ipsô] Sabbato [orig: Sabbatô] aut die alio [orig: aliô] festo [orig: festô]. Quin nec intermediis sive Paschatis sive Scenopegiae diebus, quos profanam partem Festi nuncupant: scil. diebus quinque, qui inter Pascha et sequentem septimum, et sex, qui inter Scenopegiam et octavum habentur. Non Sabbato [orig: Sabbatô], ob diei reve entiam et ne ex apparatu epulari, qui Deductionem ex more praecederet, sive nintio [orig: nintiô] Sabbati sive fine proximante, forte violaretur festum. Non intermediis Paschatis ac Scenopegiae diebus, tametsi velut profesti, non sacri haberentur, ne laetitia laetitiae commisceretur. Virginis autem deductioni feria quarta seu Mercurii, ante alias, sub Templo secundo praestituta est, ratione ab assuetis Foro Sessionum diebus sumpta [orig: sumptâ]. Viduae vero ac Vitiatae deductioni quinta seu Iovis maxime idonea habita est: quae omnia in consilio potius, quam instituto erant. Interim nec Vidua, nec Repudiata riteducenda erat ante XC. dies seu tempus trimestre, sive a Mariti morte, sive a libelli divortii scriptione elapsum, ut interea certum fieret, an gravida fuerit nec ne, atque an e priore an e posteriore marito. Nova item Libertina ac Proselyta nova tot etiam mensibus ab Israelitarum nuptiis arcebantur, ut scilicet distingueretur, inter prolem conceptam in sanctitate, et eam, quae conciperetur extra sanctitatem, seu antequam facta esset Libertina seu Prosclyta. Quin et ob eandem rationem, ubi Proselyti uxor sieret Prosclyta, a marito per tantum tempus separanda erat, et c. Deductionem autem primo [orig: primô] Epuli Nuptialis dic factam esse, diximus supra. Ab Hebraeis ad Paganos ut transeam,

religio illis fuit nubere tam mensibus aliquot integris, quam festis diebus et quibusdam cuiuslibet mensis, aliisque aliquot solum mensium, ut pro inauspicatis habitis: De Martio et Maio mensibus, Porphyrio in Horatium l. 2. Ep. 2. Romulum ait Lemuria, i. e. Remo parentalia, instituisse, quae mense Maio [orig: Maiô] per triduum celebrari solent, ante additum anno mensem Februatium; ob quam rem Maio [orig: Maiô] mense religio est nubere, et item Martio [orig: Martiô], inquode nuptiis habito certamine a Minerva Mars victus est, et obtenta [orig: obtentâ] virginitate Minerva Nerine appellata. Ovidius tamen non per totum mensem Maium, sed per Lemuralium tantum triduum, (i. e. IX. X. et XI. diem) nuptias inauspicatas esse, velle videtur, Fastor. l. 5. v. 487.

Nec viduae taedis, eadem nec Virginis apta
Tempora: quae nupsit, non diuturna fuit.

At Plut. Probl. Rom. 86. diserte: Uxores non ducunt Maio [orig: Maiô], usque in Iunium rem differentes. Quod ad Martium, Ancilium in illo festo, interdictae itidem apud Romanos Nuptiae fuere [orig: fuêre]: nec enim per Martium integrum nuptias non contrahi licuisse, sed diebus tantum, quibus Ancilia in Templo Martis nondum condita seu reposita erant, ait Alex. Neapolitanus Genial. Dier. l. 2. c. 5. sed. ut Maium totum Lemuria, sic Martium Ancilium hoc festum, nuptiis neutiquam idoneum reddidisse, credebant alii, ut idem Prophyrio. Scilicet nec adeo sollennis armorum celebritatis, nec Lemurum sacrificiorum tempora, molliores coniugii ritusbene admittere, nec quidem ita vicinos ut eodem [orig: eôdem] haberentur mense. Feriatis autem seu festis diebus nubere etiam nefas habitum, Virginibus scilicet, non Viduis: nam feriis vim cuipiam fieri piaculare, Macrob. Saturnal. l. 1. c. 15. Hinc etiam cuiuslibet mensis Kalendis et Idibus, Nuptiae vetitae, ex verer. Iure Pontificio, quia dies hi feriati. Parile etiam Nonarum ius, sed alia ex ratione, quoniam postriduanus dies ater habitus, quo [orig: quô] itidem Nuptias contrahere non licebat: imo nec sollemnem immolationem pro more facere, si pridie contractae fuissent. Porro Macrobio ac Festo quartus quoque Kalend. Non. et Iduum singularum ater adeo que actibus sollennibus, ex Pontificum decreto, interdictus habitus, voce Nonarum. Adde dies, quibus patere Mundus dicebatur, nempe postridie Volcanalium, Volcanalia ipsa (i. e. XI. Kal. Mai.) et diem sextum mensis Novembris; quoniam scilicet tunc Deorum tristium atque inserorum quasi ianua patere credebatur, nec aliquid omnino tunc administracatur, nisi quod ultima admoneret necessitas, vide Macrob. Saturnal. l. 1. c. 16. Apud Persas, moris fuisse Nuptias celebrare, kata\ ta\s2 a)rxa\s2 th=s2 e)arinh=s2 i)shmeri/as2, sub initium aequinoctii verni, Strabo refert l. 15. Interim non ait, reliquo [orig: reliquô] anni tempore non liculsse, ut recentiorum aliqui. Vide Alexandr. Neapolitanum Genial. Dier. l. 2. c. 5. et Ios. Scaligerum Emend. Temp. l. 3. p. 196. D. Erat autem illis veris initio [orig: initiô], uti hodieque est, festum celeberrimum, Nearuz, i. e. Novus dies, quem ut Anni initium, temporumque civilium Epocham statuunt, epulisque et pompa [orig: pompâ] prosequuntur. Christianos quod attinet, in Synodo Laodicena, sub A. C. 320. seu ut alii quadraginta post habita, vetatur in Quadragesima ga/mous2 h)\ gene/qlia e)pitelei=n, Nuptias aut Natalitia celebrare. Tantundem occurrit in Nicolai Papae responsis ad Bulgaros. Tribuitur autem Concilio Ilerdensi, sub A. C. 524. celebrato Canon, quo prohibentur Nuptiae a Septuagesima, usque in octavas Paschae, et tribus hebdomadibus ante festroitatem s. Iohannis Baptistae et ab adventu Domini usque post Epiphaniam. Et adicitur, quod si factum fuerit, separentur. Dominicis item diebus, prohibentur Nuptiae, in Synodo Aquisgranensi sub Ludovico I. Imperatore habita [orig: habitâ] A. C. 836. Ieiuniis porro celebrioribus festisque non ita paucis, eorumque vigiliis eaedem interdictae sunt, Synodo [orig: Synodô] Salegunstadii convocata [orig: convocatâ], sub Henric. II. Aug. Consuetudo Romanae Ecclesiae olim fuit, ut a Septuagesima usque in septimum quidem post Pentecostem diem celebritas nuptialis non permitteretur, trium quas diximus hebodomadum ante Festum S. Iohannis ratione habita [orig: habitâ], alia [orig: aliâ] nulla [orig: nullâ], qua de re vide Ep. Clementis III. circa A. C. 1180. Extravag. tit. de Feriis c. 4. Capellanus. Thomas Aquinas in Lombard. Sent. l. 4. Dist. 32. quaest. unic. artic. 4. tribus temporibus Nuptias non celebrari tradit, Quorum primum est, ab Adventu usque ad Epiphaniam, propter Communionem in Nativitate, Secundum, a Septuagesima usque ad octavam Paschae, propter communtonem Paschalem. Tertium, a tribus diebus ante Ascensionem (seu a Dominica Rogationum) usque ad octavam Pentecostes. His enim temporibus tribus, secundum antiquos Canones, tenebantur communicare fideles. Sed idem ipsum ferme, quod Patres Ilerdenses, statuit Synodus Lingonensis, sub A. C. 1404. uti et Senonensis, Carnotensis, Parisiensis, praeter Lingonensem aliam. Dones Synodus Tridentina, antiquarum solennium Nuptiarum prohibitionum nomine, bina tantum temporis spatia retineri heic voluit ab Adventu usque ad Epiphaniam, et a Feria quarta Cinerum, usque ad octavam Paschae inclusive, in aliis temporibus Nuptias sollenniter celebrari permittens, Sess. XXIV. de Reform. Matrim. c. 10. Quod itidem a Synodo Meldunensi, A. C. 1580. in Gallorum mores postea est receptum et in Ritualibus Pontificiis obiter adnotari solitum. Matrimonium autem ipsum, sine sollennibus sacris, deductione, conviviis nuptialibus, omni tempore rite contrahi posse interim permittitur, idque coram Parocho et testibus. Quod ipsum a Conciliis Gallicanis, velut Aquensi, Rothomagensi, Bituricensi, Turonensi, Burdigalensi, pariter statutum est, circa eundem annum. In Excerptionibus autem Egberti Archiepiscopi Eboracensis, nocte Dominica [orig: Dominicâ], quarta [orig: quartâ] ac sexta [orig: sextâ] feria [orig: feriâ], atque Quadragesima [orig: Quadragesimâ], Nuptiae non sine poena celebratae: Sed in vetustissimo Concilio Anglo. Saxonico, sub A. C. 1010. Aehnamiae habito tempora haec sunt ab Adventu usque in octavam Epiphaniae et a Septuagosima ad diem post

Pentecosten decimum quintum. Rituales vero libri Angl. veter. Sciendum est, quod licet omni tempore possunt contrahi Sponsalia et etiam Matrimonium, quod fit privatim solo [orig: solô] consensu, tamen Traditio uxorum et Nuptiatis sollennitas certis temporibus fieri prohibentur, videl. ab Adventu Domini usque ad octavas Epiphaniae, et a Septuagesima usque ad octavas Paschae, et a Dominica ante Ascensionem Domini, usque ad octavas Pentecostes. In octava tamen die Epiphaniae licite possum Nuptiae celebrari, non tamen in octavis Paschae. Similiter in Dominica proxime post festum Pentecostes licite [orig: licitê] celebrantur Nuptiae, quia dies Pentecostes octavum diem non habet. Sic item diserte Guil. Linwodus, aliique, tametsi non desit inter eos controversia, de ipsa Dominica Trinitatis, seu ea, quae pentecosten proxime sequitur. Verum aliter atque aliter temporae heic observata, idque pro saeculorum, locorum, opinionum discrimine, ex dictis liquet. Et sanc in Manuali veteri, apud Anglos, secundum usum eboracensem, negatur libertas matrimonii celebrandi, in Dominica [orig: Dominicâ] Trinitatis. Sed mos ille ex Rituali Anglicano modo ostensus, etiam post exutam Romani Pontificis hic [orig: hîc] potestatem, in haec usque tempora ita duravit, ut dierum spatiis praefatis nemo impune Nuptias celebrare possit, citra incultum Episcopalem. Etiam in Reformatis aliis quibusdam Ecclesiis, ubi plane Canonum illorum vis evanuit, statuitur, ut diebus, quibus celebratur cena Dominica, folennitate Nuptiali abstineatur. Temporibus autem iam dictis Nuptias interdictas esse palam liquet, easdem ferme ob causas, ob quas olim apud Hebraeos et c. Vide Seldenum Uxor. Ebr. l. 2. c 8. 11. 22. et 30.

NUPTIALES Mores ritusque prae cipui apud Ebraeos, Paganos et Christianos, sollennes sunt contrahendi nubendique formulae, Arrarum item ac pretii Nuptialis, Annulique ac Coronarum usus, Benedictiones et Sacra Nuptialia, Tempora demum. quibus celebritas Nuptialis vetita. et quidem de temporibus modo actum, de Annulo, Arra, Benedictionibus, Coronis ac Sacris Nuptialibus, infra prolixe, restat ut de Formulis hic agamus, de reliquis tamen etiam quaedam, ubi res poscit, sparsim interserturi. formulam nubendi apud Hebraeos usitatam in infra dicendis passim reperies. Apud eosdem, in ritibus Nuptialibus Coronae, Myrtus ac Palmarum rami praeferebantur, et Frumentum sive serebatur sive spargebatur; Velaminibus item Sponsi obtegebantur, sed et de his suo [orig: suô] loco [orig: locô]. Nascente Chrstianismo [orig: Chrstianismô], qui velut Iudaismus erat Reformatus, non est dubitandum, quin mores ritusque Ebraici, circa Sponsalia quoque et Nuptias, retenti fuerint ac plane obtinuerint, idque per annos 30. amplius, post Ascensionem Domini Nostri, qua de re Seldenus de Anno Civili Iudaeorum c. 21. Postquam autem tam a gentibus aliquot, quam a Iudaeis Christianismus receptus est, et utrorumque mores, ut ipsi, invicem sunt commisti, partim mores ritusque Iudaici, partim Paganici, quotquot scil. cultui Christiano non omnino refragarentur, ut in aliis, sic in re Matrimoniali, varie sunt admissi. Iure Romano fere passim tum utebantur gentes, in quibus Christiani reperti; saltum non alio, quam quod Romanis victoribus placuit. Et quidem Confarreationis, quod sanctius fuerat Romanis nuptiarum genus, sollennia prisca in desuetudinem abierant etiam inter Paganos, ut dictum supra et tandem evanuere [orig: evanuêre], Coemptionis item ritus non ita observati, qum aliter atque aliter se habuerint. E quibus Christiani veteres omnino Consarreationem, qua [orig: quâ] saltem ex ipsis Paganorum sacris constabat, reiecere [orig: reiecêre]; Coemptionem eousque admisere [orig: admisêre], quo dotis donationisque propter Nuptias interventu simpliciori peragi posset. Quin et palam satis est, Christianos Sponsalia ac Nuptias Paganorum, qui postea CHRISTO nomen dederunt, pro ratis firmisque habuisse, nec omnino iterasse [orig: iterâsse]. Usu autem habuisse uxorem simplici (quod tertium erat apud Romanos nuptiarum genus) nec tabudis dotalibus nec Nuptiarum aliqua [orig: aliquâ] sollennitate adhibita [orig: adhibitâ], nihil aliud censebatur, quam Concubinam, i. e. hic [orig: hîc] iustam satis, licet nonrite coniunctam, tori consortem habere, qua de re Seldenus de Iur. Nat. et Gent. l. 5. c. 7. et 17. Solen niores vero Sponsalium ac Nuptiarum contrahendarum formulae in celebritate sacra maxime cernuntur, habenturque apud Orientis Christianos aliae, aliae apud Occidentis. Orientis dieo maxime Graecos, quibus Orientalis ecclesiae nomen tribui solet: in quorum Euchologio fol. 66. binae habentur potissimum huc spectantes: altera Sponsalium sacrorum, sine celebritate Nuptiali, altera huius Celebritatis: quarum prior dicitur. *)akolouqi/a ginome/nh e)pi\ mnh/strois2 h)/goun tou= a)r)r(abw=nos2, Orde Sacer, qui adhibendus in Sponsalibus seu arrarum Sponsalitiarum, Vide infra ubi de Sponsalibus. Posterior, *)akolouqi/a tou= stefanw/matos2, Ordo sacer Coronamenti, de qua pleraque supra praelibavimus, in voce Nuptiale Poculum, vide quoque infra, in Nuptiales coronae. Sed et Ordo de Digamis Trigamisque in Euchologro adicitur, qui haud admodum alius est, si rem spectes; ante triennium tamen elapsum sacrorum mysteriorum participes illis non sunt: Tetragamorum autem nuptiae pro nullis apud eos habitae. Apud eosdem itaque Coronarum usus, sed et Annulorum Nuptialium, uti apud Ebraeos. In Moscorum gente, Graecorum rituum in plurimis tenace, Sponsalibus per amicos plerumque perfectis, in Nuptialibus ritibus habetur, ut simul ac a Sacerdote traditur iuxta Altare Sponsa in Sponsi manum, nec sine Annuli usu, haec ad illius pedes se prosternat, allidens caput suum ad eius calceum, scil. in signum subiectionis uxoriae et oboedientiae, cum vicissim Sponsus vestimenri sui laxioris, velut togae seu talaris, laciniam in eam conicit, ut protegendi sustinendique uxorem officium suum denotet. Propinquis dein Sponsi, qui adstant, Sponsae, ut et Sponsae Sponso se incurvantibus, Sponsae pater Sacerdori panem offert, quem statim ei reddit Sacerdos, et propinquis illis, patrem coram Deo et Sanctis attestando, ut iuxta pasta conventa dotem praesset, reliquos vero simul, ut mutuum inde colant omnes invicem amorem; Qui panem tum inter

se frangentes id se praestituros hoc [orig: hôc] ritu innuunt. Alii sequuntur minoris notae ritus, non ita dissimiles eis, qui vulgo apud Anglos in usu. Coronas autem adhiberi apud eos non ait G. Flesherius c. 24. e quo haec desumpta, addit tamen, tempore toto [orig: totô] Nuptiali Sponsum vocitari Moloday Knez, i. e. Ducem novitium, Sponsamque Moloday Kneza seu Ducem novitiam. Vide Sigismundum Eberst. Rerum Moscovit. c. de Matrim. Sed et Poculi comunis usus, apud Moscos, deesse videtur, uti spra dictum. Aethiopes seu Abasseni similiter, symbolis sibi peculiaribus, sed quae, ut contractus [orig: contractûs] mutui signa, vicem eorum, quae Hebraeis aliisque in usu, satis supplent, in Nuptiali celebratione utuntur. Lectulo [orig: Lectulô] scil. ante Ecclesiae ostium collocato [orig: collocatô] sedent Sponsus Sponsaque, cum pordit Sacerdos Clericis binis comitatus. Is sinistra [orig: sinistrâ] crucem, dextra [orig: dextrâ] thuribulum tenens, lectum ter suffumigat, dum Clerici psallunt. Dein capilli partem aliquantam Sponsiabscindit, uti et Sponsae, ac utramque in vino mellito tingit, unde Sponsi capillum sumptum in caput ponit Sponsae, ut et huius in illius caput, loco [orig: locô] scil. unde abscissus est. tunc aqua [orig: aquâ] adhibita [orig: adhibitâ] benedicta [orig: benedictâ] manus imponit utriusque capiti, monens, ut id servent, quod praecepit Deus in Euangelio, net post hac [orig: hâc] invicem discedant, sed, ut una caro, cohabitent. Eucharistia [orig: Eucharistiâ] tandem habita [orig: habitâ] domum deducitur Sponsa. In Occidentem ut transeam, ritus Matrimoniales Ecclesiae huius, prisci recentiorisque aevi sum matim quidem designantur aliqui, in illo Nicolai I. Pontific. sub A. C. 860. ad Bulgaros responso: Apud Nostrates, post Sponsalra, foedera quaque consensu eorum, qui haec contrahunt, et horum, in quorum potestate sunt, celebrantur. et postquam arris et c. ambo ad Nuptialia foedera perducuntur et primum in Ecclesiam domini, cum oblationibus, quas osserre debent Deo, per Sacerdotis manum, statuuntur, sicque demum BENEDICTIONEM et VELAMEN caeleste suscipiunt, ad exemplum videl. quo [orig: quô] Dominus primos homines in paeradiso collocans benedixit --- veruntamen velamen illud non suscipit, qui ad secundas Nuptias ungrat. Post haec autem de Ecclesia egressi CORONAS in capitibus gestant, quae semper in Ecclesia ipsa solitae sunt reservari. Et ita, festis nuptialibus celebratis, ad ducendam individuam vitam, Domino [orig: Dominô] disponente, de coetero diriguntur. Ubi vides, et Annulum usurpatum et Coronas, sed et in eadem Ecclesia Confarreationis aliqua ac Coemptionis vestigia super fuisse usque ad nostra tempora, diximus supra in voce Nuptiae. formulas quod attinet Nuptias celebrandi ac benedicendi, in Occidente Christiano: habetur in Ordine Romano veteri titulos, Ordo ad benedicendam Sponsam, cum statim subditur: Postquam fuerit mulier Viro desponsata et leguliter dotata, introeat cum Marito Ecclesiam et prostratis eis dicat; Propitiare Domine supplicationibus nostris et institutis tuis, quibus propagationem humani generis ordina [orig: ordinâ]. sti, benignus assiste, ut, quod te Auctore coniungitur, te auxiliante servetur. Per et c. Sequuntur aliae Benedictiones sacrae, Epistolae etiam Paulinae pars illa, 2. Corinth. c. 6. v. 19. Nescitis, quoniam corpora vestra membra sunt Christi et c. Et Euangelii pars illa, de parabola qua [orig: quâ] assimulatur Regnum caelorum Regi, quit fecit nupatias filio suo, Matth. c. 23. v. 2. Dein, Secreta, Suscipe Domine pro sacra connubil Lege munus oblatum, et cuius largitor es operis, esto dispositor. Per etc. In Fractione. Hanc igitur oblationem famulorum tuorum, quam tibi offerunt pro famida tua illa, quam perducere dignatus es ad statum mensurae et ad diem Nuptiarum, pro qua Maiestati tuae fundimus supplices preces, ut eam propitius cum viro suo copulare digneris, quaesumus Domine, ut pla. etc. Post Communionem. Gratiae tuae, quaesumus Domine, famulo tuo et famulae tuae legaliter copulatis tribue largitatem, ut mandata tua te miserante sectantes, consolutionem praesentis vitae percipiant, et futurae, Per et c. Quin et post Benedictionen, per vittae candidae permistim et purpureae unum invicem vinculum (nodum amatorum, Anglis a true-loucs Knot ) copulantur, inquit Isidor. de Eccles. Hist. l. 2. c. 19. videlicet, ne compagem coniugalis unitatis disrumpant. Et qualia praecedentibus diximus (sed pro locorum discrimine aliter aliterque) adhibita sunt in Nuptiis Occidentis, tametis in Ordine illo veteri neutiquam memorentur. In Rituali autem Romano, trina [orig: trinâ] ante diebus singulis, qui praecedunt, festis denuntiatione, ut de impedimento si quod ab aliquo dignoscatur liqueat. Parochus veste sacra [orig: sacrâ] in Ecclesia indutus, Librum et vas aeque Benedictae, cum aspersorio deferens, coram tribus aut duobus restibus, virum et mulierem, quos Parentum vel propinquorum praesentia [orig: praesentiâ] cohonestari decet, de consensu in matrimonium interroget utrumque sigillatim in hunc modum, vulgari sermone N. vis accipere N. hic [orig: hîc] praesenterm --- -- Mutuo [orig: Mutuô] igitur contrabentium consensu intellecto [orig: intellectô], iubebat eos invicem iungere dexteras. dicens, Ego coniungo vos in matrimonium, in nomine Patris et Filii et Spiritus S. Amen. --- --- Postea eos adspergat equa [orig: equâ]. Mox benedicat Annulum --- -- dein hunc aspergat aqua [orig: aquâ] benedicta [orig: benedictâ], in modum crucis et Sponsus acceptum annulum de manu Sacerdotis imponit in digito annulari sinistrae manus Sponsae, Sactrdote dicente, In nomine Patris, et Filii et Spiritus S. Amen. Mox sabiungat, Psalm. 68. v. 29. Confirma hoc Deus, quod operatus es in nobis. Resp. A Templo sancto tuo etc. --- His expletis, Si BENE DICENDAE SINT NUPTIAE, Parochus Missam pro Sponso et Sponsa, ut in Missali Romano celebret, servatis omnibus, que ibi praescribuntur, et c. Ita Rituale Romanum, quod hodie olimque in usu. In Missali autem habetur Missa iam dicta, cuius initium: Deus Israel coniungas vos et ipse sit vobiscum, qui misertus est duobus, uniris, et nunc Domine fac eos plenius benedicere Te: Et c. Sequitur Psalmus 128. aliaque ex Ephes. c. 5. v. 23. seq. et Matth. c. 19. v. 5. 6. Nuptiis propria, praeter Communionem, atque de invicem side servanda commonitonem: Postea

eos aspergat aqua [orig: aquâ] Benedicta [orig: Benedictâ], et dicto [orig: dictô], Placeat tibi sancta Trinitas, det BENEDICTIONEM, ET legat, ut solitum est, Euangelium Sancti Iohannis, In principio erat Verbum et c. Quod autem occurrit hic [orig: hîc], si Benedicendae sint Nuptiae, explicatur alibi. Atquae haec obtinent passim nunc, ubi Tridentina Synodus et iussa Pontificia recipiuntur. Etiam, ubi non ita illa apud Pontificios recepta, nec tamen omnino reiecta, non adeo dissimiles habentur ritus. De Gallis vide Laur. Bochellum Decres. eccl. Gallic. l. 3. tit. 8. et c. de Septentionalibus gentibus, Olaum Magnum. l. 14. c. 8. 9. 10. Coeterum in Archiepiscopali bon onicnsi, a Gabr. Palaeorto Cardinal. atque Archiepiscopo Bononiense edito, post Annulum benedictum, cingit Parochus Sponsorum colla candido [orig: candidô] aliquo [orig: aliquô] velo [orig: velô], ad instar stole accommodato [orig: accommodatô] et eos matrimonio iungit dicens, N. placetne et c. Et consensu impetrato [orig: impetratô]. Ego, pergit, N. Parochus huius Ecclesiae, vos N. et. N. in matrimonio iungo, in nomine et c. Atque mox Annulum aqua [orig: aquâ] benedicta [orig: benedictâ] aspersum, Sponso consignat, qui eum accipiens statim in dextrae manus Annulari, h. e. quarto digito Sponsae illum ponit, dicens, In nomine et c. Alibi vero plerumque obtinet, ut sinistrae imponatur. In Dioecesi Leodiensi, Pastor in Ecclesia (in quam aqua [orig: aquâ] benedicta [orig: benedictâ] conspersi Sponsi admittuntur.) Sponsum ad sinistrum suum latus, Sponsam ad dextrum constituit; dein annulum sibi dari a Sponso petit, simul vubeas chirothecas, quibus insint eres nummuli argentei, loco [orig: locô] arrhae Sponso dandae. Annulum digito suo impenit Sacerdos et chirothecus manei servat tantisper, donec eas manui Sponsae imponit. Deinde instantibus Nuptiis verba primo faciens, Sponsum Sponsamque de mutuo eorum consensu interrogat (adde et Parentum ac propinquorum.) quo [orig: quô] satis explorato [orig: exploratô], de Matrimonii dignitate, usu, fine, multiplici henedictione, eos alloquitur. Annulum hinc benedicit --- --- post conversus ad Sponsum et Sponsam accipit dexteram Sponsi et illi Chirothecas rubeas (cum nummulis praedictis) imponit. Deinde manum dextram Sponsae dextrae Sponsi implicat et sic implicatas utriusque dextras stola [orig: stolâ] collo [orig: collô] dependente circumligat, verba de mutua Sponsorum promissione interim faciendo. Tunc Sponsus alta [orig: altâ] voce Sacerdotem de verbo in verbum insequendo, sancte iurat fidem Sponsae, haecque illi vicissim, quo [orig: quô] facto [orig: factô] utriusque dextram dissolvit Sacerdos, relictis chirothecis in dextera Sponsae et anntelum ex suo digito extrahens Sponso tradit, tribus primis digitis manus [orig: manûs] dextrae accipiendum, et Sponsi dexteram annulum ferentem sic dirigit, ut annulum in tres Sponsae digitos imponat, iterum certa [orig: certâ] verborum formula [orig: formulâ] usus. --- --- --- Dein Sponsum cum Sponsa ad gradum altaris procumbere iubet illisque benedicit. Tunc Orationes binae. quibus Angeli Tobiae, Christi et Ecclesiae nuptiarum foederis, Rachelis, Rebeccae mentio. Dein stolae e collo dependentis extremitates duas super caput Sponsi et Sponsae ponit et dicit --- --- Aspergit postea Sponsum et Sponsam aqua [orig: aquâ] benedicta [orig: benedictâ] et illum primo, deinde hanc altare reverenter osculars facit, et sic demum in pace remittit: Ex Parochiali Ernesti Archiepiscopi et Electoris Colon iens. et Episcopi Leodiensis, apud Seldenum. Alla autem atque alia sunt verba Sponsalitia Ritusque, pro Regionum Christianarum varietate. Etiam in Sacerdotali Venetiis impresso A. C. 1576. diversa sunt non pauca ab eis, quae in rituali Romano habentur. Ibi tam arrae, quam annulus, et non solum hic, sed et illae benedictae. Velum unicum induitor Sponsorum spatulis, ad altare procumbentium. Et post Missam celebratam, Sacerdos, ubi consuevit, benedicit panem et vinum, dicens Vers. Adiutorium nostrum et c. Deinde in Altari frangat panem et det unam partem Sponsae et alteram Sponsae. Et sic etiam de Vino. Et postea aspergantur aqua [orig: aquâ] benedicta [orig: benedictâ]. Impositis dein in eorum capita manibus, preces fundit ac benedictiones, ac principium Euangelii dicit S. Iohannis, quo [orig: quô] dicto [orig: dictô] aufert uleum ab eis et dicit, Ambulate in pace. In Anglia, cuius formulas ritusque veteres ac recentiores fuse exsequitur Seldenus Uxor. Ebraic. 1. 2. c. 27. etiam benedictiones singulares cubiculi Sponsalitii ac lecti, ipsorumque in lecto Sponsorum, necte sequente, peragebantur. Ibidem ut in arris doteque manifesta sunt Coemptionis veteris vestigia, ita in libis domi Nuptialibus, frumenti in Sponsos sparsione, poculo Sponsalitio (quae passim ferme apud Anglos fuere [orig: fuêre] in usu) non obscura sunt priscae Confarreationis aliorumque, apud Iudaeos Paganosque receptorum lituum, reliquiae. Etiam et corona Sponsae olim crebro ac Paranym. phi, ut hodieque, apud eos adhibiti. De suo aevo Polyd. Virgilius de Invent. Rer. l. 1. c. 4. In Anglia servatur, ut duo Pueri, velut Paranymphi, i. e. auspices, qui olim pro nuptiis celebrandis auspicia capiebant, nubentem ad Templum, ubi et marito Sacerdos benedicat, et inde domum duo viri deducant et tertius, loco [orig: locô] facis, vasculum aureum vel argenteum praeferat. Spicea [orig: Spiceâ] item corona [orig: coronâ] (interdum florea [orig: floreâ] ) Sponsa redimtta caput, praesertim rurt, ducitur, vel manu gerit ipsam corenam, seu dum ingreditur domum, boni ominis causa [orig: causâ] super eius caput iacitur triticum, quasi inde consecutura sit fecunditas. Floruit autem is sub Henrico VIII. In Ecclesiis autem, genevensi, Hollandica, Scotica, aliisque aliquot Reformatis, Dos, Annulus, Poculum, Panis, Symbola alia non raro, velut non necessaria, praetermituntur: Praeter Parentum consensum, breviuscula de origine ac flatu Matrimonii commonitio, preces aliquot, contractus ipse, verbis conceptis utrinque in Ecclesia Presbytero [orig: Presbyterô] praeeunte, Sponsalitius adhibetur ac Novi Testamenti pars aliqua Nuptiis accommoda Psalmusque 128. idve genus alius, pronuntiatioque Presbyteri insuper publica, Virum et Mulierem ex huiusmodi contractu fieri, iuxta ordinationem divinam Maritum et Uxorem. Sed et apud Mahumedanos (quorum ritus ex Ebraeorum, Paganorum, Christianorum sumpti) Coemptionis Sponsalitiae usum vigere, discimus ex Anton. Geufraeo Aul. Turcic. l. 2. ubi sic de Turcis: Mulieres ipsis dotem non adferunt, sed Patri ac Matri pecunias donant, ut filias ipsis elocent, magnaque [orig: magnâque] festrvitate Nuptias celebrant. Quod et Alcorano consonum. Mahumedanorum vero Africanorum Nuptiae sic a Ioh. Leone

Africano describuntur, Descr. Afr. l. 3. c. qui in Matrim. Ubi Pater filiam cuidam despondit proco, mox in Templum itur; Sponsum et Sponsam comitantur Parentes et Consanguinei, duo item accersuntur Notarn, qui praesentibus omnibus pacta dotemque praescribunt. Qus mediocris fortunae sunt, filiae triginta aureos in dotem enumerant, cui ancillam quindecim aureis emptam adiungunt, praeterea et telam versicolorem Serico intertextam, cum aliis quibusdam panniculis ex serico confectis, quos in capite pepli loco [orig: locô] gestare solent. Deinde et par calceorum artificiose atque eleganter consutorum, duo item soccorum paria elegantissima, multas quoque clenodias argenteas, aut ex alia quavis materia fabrefactas, ut sunt pectines, ventilabra, suffimenta aliaque istiusmodi, quae mulieres maxime habent in pretio. Deductio dein sequitur domum, nec sine facibus et Sponsa matri Sponsi traditur. Quam primum vero Sponsa cubiculum ingreditur, maritus pede suo [orig: suô] uxoris pedem tangit, statimque ambo recluduntur. Epulae hinc Nuptiales, aliaque pro Sponsorum conditione sollennia varia. De Moriscis Iac. Bleda in Defens. fidei v. 14. Ind. 87. Quamvis in facie Ecclesiae matrimonium contrahant, non reputant verum esse matrimonium, donec expletis cunctis sectae ceremoniis, domum propriam aut conductam, aut alias ambo simul habitent, et c. Vide Ioh. Seldenum Uxor. ebraic. l. 2. c. inprimis, 24. 25. 26.

NUPTIALIA Sacra i. e. Sacra Nuptiali celebriatati propria, tum apud Graecos, tum apud Latinos paganos aliosque in sollemni fuere [orig: fuêre] semper usu, ut Benedictio sacra, de qua infra, apud Hebraeos olim et Christianos hodieque. Imp tertium illud Nuptiarum, apud Romanos, genus, Confarreatio dictum, ex ipsis sacris constabat. Peragebatur enim per solos Pontifices, et farre conveniebatur in manum, certis verbis et testibus decem praesentibus, ac sollenni sacrificio [orig: sacrificiô] facto [orig: factô], in quo panis quoque farreus adhibebatur. Accedebat aqua et ignis, atque sacrificio huic Nuptiali seu ipsis per se Nuptiis sacris, praeerant Pontifex Maximus et Flamen Dialis, cius, et Flaminicae, nuptiae hoc [orig: hôc] ritu ut fierent, erant necesse: nec nisi Parentibus confarreatis nati Flamines rite fiebant. Unde Plin. l. 18. c. 3. In Sacris nihil religiosius consarreationis vinculo [orig: vinculô] erat. Imo Sacrorum simpliciter nomine hinc Nuptiae hae veniunt, apud Ciceron. pro Muraena: et Tacitus, obceremoniae difficultates, in desuetudinem abiisse, ait Annal. l. 4. c. 16. A quo tempore Coemptione et Usu annuo [orig: annuô] apud paganos Romani Imperii plerumque acquisitae Uxores sunt: ita tamen ut Coemptioni sollennius adhiberentur etiam sacra, quae ex auspiciis, auguriis, immolationibus, oblationibus, constabant. Hinc Sacra Nuptialia, Sanctimoniae Nuptiarum et Sacramenta Nuptialia, dicta, quae sic firmabantur. Insigne hanc in rem Euclionis, apud Plautum Aulul. Actu 2. Sc. 8. v. 16. exemplum est, qui postquam Megadoro filiam despondisset, Nuptiasque instituisset, cum Sacris Nuptialibus celebrandas, omniaque in macello cara nimis comperisset, Sacra omnia, quae ampliora lautioraque in Nuptiis fieri solebant, in Tusculum et coronas floreas contraxit addens,

Atque huc pariter spectat illud Varronis, apud Nonium, Viris Nuptiis, alii legunt, Viri Nuptiis sacrificabantur in cubiculo Viduae. Sed et hinc sacrum toro Nuptiali prisci voluere [orig: voluêre] praeesse genium, Iuvenal. Sat. 6. cui lectum iterni consuevisse, ex Catullo de Nupt. Pelei et Thetid. ac Festo, scimus. Et Dii *gamh/lioi seu Coniugales, qui Sacris Nuptialibus in vocati, obiter memorantur, praeter Hymenaeum: Pronubae Iunoni mentio tralatitia. Et Graecis Iuppiter erat *gamh/lios2, tametsi Nuptialem Iovem Romanis negaverit fuisse Hieronym. adv. Iovinian. l. 1. Ut alia Romanae superstitionis omittam, ut pote supra iam plus satis dicta. Certe et proximo a Nuptiis die, hostiam eo nomine immolari fuisse solitam, ex Macrobio liquet Saturnal. l. 1. c. 15. ad fin. Aiunt item, in Sacris Iunonis Nuptialibus diligentissime observari solitum, ut bilis a visceribus hostiae dimoveretur et iurta aram defoderetur loco [orig: locô] abdito [orig: abditô] et operto [orig: opertô], ut signarent, sine bile matrimonia esse oportere. Et apud Thessalos, ut rem notissimam, memorat Aelian. de Animal. l. 12. c. 34. Sacra Nuptiis praevia, quae *gamodaisi/a ei dicta. Nec sine thymiamate sacro Nuptias apud Mexicanos celebrari solita, in historia eorum legimus. Sacra item Nuptialia, apud Graecos, prottelei/ous2 dicta, indeque coniuges, protelei=sqai dictos, et prottelei/ous2 ipfos, atque ipsum coniugium *(hrate/leia, qua a Iunone Pronuba factum, docet Pollux. l. 3. Onomast. c. 3. Nuptias enim, etiam te/lous2 ac telei/ou nomine Graecis appellitatas, atque hinc Iovi ac Iunoni *telei/ois2, i. e. Nuptialibus (quo [orig: quô] modo [orig: modô] melius vox redditur, quam adultis aut perfectis ) sacrificasse [orig: sacrificâsse] Veter. quoniam hos primos Nuptiarum Inventores Auctoresque existimabant, ex eodem discimus, ut et ex Diod. Siculo. Apud eosdem Graecos, Iunoni, veneri, gratiis, sacra a nupturis fieri solita, *gamhli/wn nomine, produnt Scriptores. Invidus item, apud Libanium Declamat. 8. Quid de Nuptialibus ritibus omisi? nonne taedas accendi et c. ou)k e)/qusa kata\ du/namin, nonne pro viribus sacra feci? Ut autem de sacris apud Romanos, tum in Confarreatione, quae plane ipsissima sacra Nuptialia, tum in Coemptione, satis liquet, ita nec quae Usu annuo [orig: annuô] fiebant Nuptiae, sine sacris sibi propriis fuisse, credendum est. Nam ut haberentur (tametsi expressiora hac de re non occurrant testimonia) satis exigit, quidquid occurrit de Nuptiarum genere, Sacramento Sanctimoniave, apud paganos Scriptores. Unde Arnob. de Nuptiis Deorum, iuxta Paganismi ritus, verba faciens, adv. gent. l. 4. Uxores, inquit, Dii habent atque in coniugalia foedera veniunt conditionibus ante quaesitis. Usu, Farre, et Coemptine genialis lectuli Sacramenta conducunt. Sed et Benedictio plane Coniugalis habetur, in illo Iuvenalis, Sat. 2. v. 119.

Nec vero actus aliquis sollennis Graecis fere sine praefatione illa *)agaqh=| *tu/xh|, aut Latinis sine illa, Quod faustum felixque sit, aut Dii bene voriant. Et sane apud Romanos, aliis quoque actibus civilibus non paucis peculiaria feere [orig: feêre] Sacra, ut in Scriptoribus de Re Rustica, Festo [orig: Festô], aliis, apparet, ut eo minus, ullas apud eos Nuptias sacris suis caruisse, verosimile sit et c. Seldenus loc. cit. c. 21.

NUPTIALIS Annulus apud Hebraeos, nullus primo, postea rarus fuit, ut diserte scribit Leo Mutin ensis Archisynagogus Venetus, de gli Riti Hebraici part. 4. c. 3. Nimirum non in Nuptiis, sed in ipsis Sponsalibus, primus annuli usus. Unde, quod aliqui habent fidei satis prodigi, sive de Annulo argenteo in D. Annae Caenobio Sanctimonialium Romae servato, velut eo, quo [orig: quô] Ioachim et Anna copulati sint, sive de onychino illo, qui ex fide nescio cuius gemmarii, ex Hierosolymis Romam ante saeculum unum et alterum profecti, velut D. Mariae Virginis Deiparae, Perusii reconditur, Auctoribus suis libenter relinquimus. Occupavit autem Annulus Hebraeorum pronubus num mulis seu pretii Sponsalitii locum, quod antiquitus Sponsae arrae vice dari solebat. Unde post praeviam Nuptiis Sponsalium benedictionem, quam publice iterare solent. Magister, qui Nuptiarum sollennibus praeest, accersitis binis testibus, ab illis inquirit, utrum Annulus Sponsalitius; quem eis ipse ostendit, sit aequalis cum nummulo valoris; iisque affirmantibus, rogat utrum Sponsalia rite fuerint peracta; quaeque alia sunt, de quibus vide infra, ubi de Sponsalibus. Idem apud Romanos, Graecosque tum veteres, tum recentiores obtinuit. Apud Moscos tamen, Sponsalibus per amicos plerum que perfectis in Nuptialibus ritibus haberi, ut simul ac a Sacerdote traditur iuxta altare Sponsa in Sponsi manum, nec sine Annuli usu, haec ad illius pedes se prosternat, supra vidimus. In Occidentali Ecclesia, Annulum nprimis Nuptiis a Sponso Sponsae datum, quartoque digito insertum esse, scribit Isidor. de Officiis l. 2. c. 19. Et Laurentius Pignorius Ep. 1. et 19. ex veterib. Liturgiis, formulam benedicendi in Nuptiis tum Annulum, tum Coronam huiusmodi affert, Benedic Domine Annulum istum et Coronam istam, ut sicut Annulus circumdat digitum hominis et Corona caput, ita gratia Spiritus S. circumdet Sponsum et Sponsam, ut videant filios et filias usque ad tertiam et quartam generationem et c. Similiter in Ordine Romano, cui titul. Ordo ad benedicendam Sponsam, post mutuo a Sacerdote interrogatos Sponsum Sponsamque, illosque copulatos in nomine S. Trinitatis ac eosdem aspersos aqua [orig: aquâ] benedicta [orig: benedictâ] sequitur: Mox benedicat Annulum. Benedictio Annuli. Vers. Adiutorium nostrum in nomine Domini et c. Oremus. Benedic Domine Annulum hunc, quem nos in tuo nomine benedicimus, ut quae eam gestaverit, fidelitatem integram suo Sponso tenens, in pace et voluntate tua permaneat, atque in mutua charitate semper vivat. Per Christum Dominum nostrum R. Amen. Deinde Sacerdos aspergat Annulum aqua [orig: aquâ] benedicta [orig: benedictâ] in modum crucis et Sponsus acceptum Annulum de manu Sacerdotis imponat in digito Annulari sinistrae manus Sponsae, Sacerdote dicente; In Nomine Patris et Filii et Spiritus Sancti, Amen. Mox subiungat, Vers. confirma hoc Dens, quod operatus es in nobis. Resp. A Templo S. tuo et c. Oremus. Respice quaesumus Domine super hos famulos tuos, et institutis tuis, quibus propagationem Humani generis ordinasti [orig: ordinâsti], benignus assiste, ut, qui te auctore iunguntur, te auxiliante serventur. Per christum et c. Amen. His expletis, si BENEDICENDAE SINT NUPTIAE Parochus Missam --- celebret et c. In Archiepiscopali Bononiensi legimus, post cinctos a Parocho candido [orig: candidô] quodam [orig: quôdam] velo [orig: velô], quoad colla, Sponsos, consensumque illorum mutuum indicatum, Parochum eos copulare in nomine Patris et c. dein Annulum aqua [orig: aquâ] benedicta [orig: benedictâ] aspersum Sponso consignare, qui eum statim accipiens in dextrae manus Annulari, h. e. quarto digito Sponsae illum ponat, dicens, In nomine et c. At alibi plerumque obtinuit, ut sinistrae imponeretur. In Dioecesi Leodiensi, ut ex Parochiali Ernesti Archiepiscopi et Electoris Coloniensis supra laudato discimus, post celebrata sollenni ritu Sponsalia, in Nuptirs celebrandis, Pastor in Ecclesia, Sponsum ad sinistrum suum latus, Sponsam ad dextram constituit, dein Annulum sibi dari a Sponso petit, simul rubeas chirothecas, quibus insunt tres num muli loco [orig: locô] arrae Sponso dandae. Quo [orig: Quô] facto [orig: factô], annulum suo digito imponit, et chirothecas manu servat; Dehinc de Nuptiis verba faciens, Sponsi Sponsaeque Parentum item et propinquorum consensum explorat, tum de Matrimonii dignitate, usu. fine, eos alloquitur, Annulum benedicit hunc in modum: Adiutorium nostrum et c. ---- tu Domine dignare emittere benedictionem tuam super hunc annulum, ut quae istum gestaverit, sit armata virtute celestis defensionis, ut proficiat illi ad vitam aeternam. Per christum et c. Porro accepta [orig: acceptâ] dextra [orig: dextrâ] Sponsi, illi chirothecas rubeas imponit, dein manum dextram Sponsae dextrae Sponsi implicans, utriusque dexteras sic complicatas stola [orig: stolâ] collo [orig: collô] dependente circumligat, verba de mutua Sponsorum promissione interim faciendo. Quem postquam sequuti precantem ambo mutuam fidem publice sunt professi, tum utriusque dextram dissolvit, relictis chirothecis in dextera Sponsae, et Annulum ex suo digito extrahens tradit Sponso, tribus primis digiris manus sinistrae accipiendum, Sponsique dextram annulum tenentem sic dirigit, ut annulum in tres Sponso digiros imponat, dicendo post Sacerdotem, M. Iohanna seu maria hoc [orig: hôc] Annulo [orig: Annulô] te desponso, in uxorem meam te accipio, et tibi consensum meum praebeo, in nomine Patris, qui nos creavit (dirigendo annulum per dex teram Sponsi, in digitum Sponsae pollici vicinum et statim extrahendo) in nomine Filii, qui nos redemit (imponendo digitum secundo a

pollice, moxque iterum eximendo) in nomine Spiritus S. qui nos illuninaevit (imponendo tertio a pollice digito et ibi Annulum relinquendo) sicque dextram Sponsi Spon sae dextrae complicans coniungensque, pergit Sacerdos, Deus Abraham, Deus Isaac, Deus Iacob vobiscum sit et c. In formula Ecclesiae Argentinensis, a Iohanne Episcopo edita, post adductos ad fores Templi sponsos et habitam de re Matrimoniali oratiunculam, Annulum (aut Arram aliam) benedici, atque mutuo [orig: mutuô] consen su impetrato [orig: impetratô], accipere Sponsum annulum (vel arrham) de manu Sacerdotis, et imponere in quartum digitum manus Sponsae, legimus solitum, cum his verbis: N. cum hoc annulo (seu arrha) te mihi desponso et in matrimonium coniungo. In nomine Dei et c. In Sacerdotali supra citato, tam arrhas, quam Annulum, reperimus benedictas. In Rituali Anglicano vetusto, postquam Sacerdos ante ostium Ecclesiae interrogavit dotem mulieris, videl. arrhas Sponsales, i. e. Annulum vel pecuniam vel alias res dandas a Sponso Sponsae (quod Subarratio dicitur, sicut quando fit per Annuli dationem, Desponsatio ) cumctis audientibus explorat utriusque consensum, dein vir dextra [orig: dextrâ] sua [orig: suâ] tenens Mulieris dextram, fidem ei dat per verba de praesenti vicissimque mulier viro. Quo [orig: Quô] facto [orig: factô] vir aurum, argentum et annulum ponit super scutum vel librum: et quaerit Sacerdos, num Annulus antea fuerit benedictus nec ne; quod si benedictus non fuerit, benedicit eum sollenni formula [orig: formulâ], hincque aqua [orig: aquâ] benedicta [orig: benedictâ] eum aspergit. Postea accipiens eum tradit Viro, quem hic excipiens primis dextrae suae manus digitis, manu sua [orig: suâ] hnistra [orig: hnistrâ] tenens dexteram Sponsae, docente Sacerdote dicit: Annulo [orig: Annulô] hocce [orig: hôcce] te subarre, atque aurum et argentum hoc tibi dono ac corpore meo [orig: meô] te dignor et c. tuneque profert annulum polici Sponsae, dicens, in nomine Patris; deinde secundo digito, dicens, et Fulii, porro tertio digito, dicens, et Spiritus Sancti; tandem quarto digito, dicens, Amen, ibique dimittit annulum, et c. Vide iterum Seldenum Uxor. Ebraic. l. 2. c. 24. et seqq.

NUPTIALIS Contractus qui ad substantiam, consistit in mutuo aut Sponsorum ipsorum, aut, pro casus discrimine, eorum, qui ut Parentes aut Tutores aut Proxenetae, personas illorum hac in re sustinuere [orig: sustinuêre], consensu sponsuque facto [orig: factô], unde Sponsalia; et in dote atque deductione, unde Nuptiae. Ncque vero, quantum ad substantiam, a Sponsalibus Nuptiae diversae aliter ferme. atque contractus seu pactum aliquod instrumento [orig: instrumentô] seu syngrapha [orig: syngraphâ] sollennius signatum seu rite insinuatum, ab eodem contractu ante simplicius ac nudis contrahentium verbis inito, de quibus ritibus atque circum stantiis aliquid iam dictum, dicendumque infra. Atque ex foedere coniugali sic legitime icto, ortam voluit Karaeorum apud Hebraeos secta unionem adeo plane personalem et veluti naturalem, ut quisquis coniugum alteri, pariter et alteri quoque, sanguine eoniunctus haberetur. Aluid autem erat ius Matrimoniale ad Proselytos. Iustitiae ac Libertinos, i. e. qui ex Gentilismo in Iudaismum rite transierant, attinens, quod quatenus Ebraeis simul et Proselytis ac Libertinis hisce sive imperativum fuerit sive interveniens, luculenter ostendit Seldenus de Iure Nat. et Gent. l. 5. c. 18. etc. E quo illa hic saltem ex cerpimus: Ex iure Neachidarum seu Naturali, i. e. Ebraeis ante Legem Mosaicam alrisque pariter gentibus seu Humano generi imperativo, quo [orig: quô] fides servari iubetur, Matrimonium ex mutuo Viri ac Feminae in vitae communionem consensu, eoncubitu, velut traditione sequente, legitimum fieri statuunt Magistri, vide loc. cit. c. 4. Interdictas autem volunt Matrem, Novercam, Sororem uterinam, Uxorem alienam; neque a rerum origine alias. Sic de Gentilibus. Iam vero Proselytum Iustitiae ac Libertinum, sumul ac a Gentilismo in Iudaismum transiit, baptismo [orig: baptismô] scil, sollenni, circumcisione ac oblatione, plane aiunt fuisse regeneratum, et velut infantem vecens natum ôô, Iudaeum factum, adeo que omnimodam, quae pristina erat, consanguinitatem, nedum affinitatem, exuisse; iuxta id quod de talibus Tacit. Histor. l. 5. c. 5. Nec quicquam prius imbuuntur, quam contemnere Deos, exuere Patriam, Parentes, liberos, fratres vilia habere. Secundum quae Proselyto nec mater iam erat, nec noverca sororve, adeo que nec femina quaedam hisce nominibus ei vetita: quod sane nec legi ipsi facrae (quod merito mireris [orig: mirêris] ) adversari omnino voluere [orig: voluêre]. At vero, si Gentilis matrem, novercam sororemque uterinam connubio [orig: connubiô] sibi ante sociasset, et postmodum in Iudaismum cum ea transilisset, ex iure a Maioribus Legi sacrae superinducto obtinuit, ut uxorem eiusmodi, contra ius ipsis naturale sumptam, semoveret, aut a Synedrio aliquo ad id faciendum adigeretur. Coeterum, si quampiam aliam duxerat Gentilis, matrimonium pro legitimo, etiam postquam coniuges ad Iudaismum transierunt, ab Hebraeis habitum est; utpote quantum ad fidem connubialem ante datam arque obligationem inde qualemcumque ortam, regeneratione eiusmodi non obsistente. Similiter Christiani veter. Sponsalia ac Nuptias paganorum, qui postea CHRISTO nomen dederant, pro ratis firmisque habuere [orig: habuêre], nec omnino iteravere [orig: iteravêre]. Unde Asterius Episcopus Amaseae (qui sub A. C. 400. floruit) Pacta, in quit, Homil. postr. in Biblioth. Patrum temo [orig: temô] IV. p. 707. in Divortii libertatem fcribens. Nuptialia, ac Sponsiones quomedo rescindes? Et quibus de pactis Inqui me censes? An de his, quibus scripta [orig: scriptâ] iam dote et manu propria [orig: propriâ] subscripsisti et sigillum apposuisti tuum? Valida quidem illa sune ac sirma satis. Verum ad vocem Adam revertor. Haec caro ex carnibus et c. Nisi quod Usu habuisse uxorem simplici, nec tabulis dotalibus, nec Nuptiarum aliqua [orig: aliquâ] sollennitate adhibita [orig: adhibitâ], nihil aliud cen sebatur, quam concubinam, i. e. heic iustam satis, licet non rite coniunctam, tori consortem habere, qua de re Seldenus de Iure Nat. et Gent. l. cit. c. 7. et 17. plura in hanc rem vide apud Eundem Uxor. Ebraic. l. 2. c. 18. et 24.

NUPTIALIS Corona apud Graecox Romanosque frequens olim. Et quidem uterque coronari solebat, Sponsus et Sponsa.

Haec enim coronam floream, quam gestaverat, ponetat tum, cum in manus Viri conveniebat, sumebatque miptialem. Martianus Capella in Carmine Hymenaei l. 9.

Nectebantur autem illae e floribus aureis, addito [orig: additô] pretioso [orig: pretiosô] gemmarum decore, sic tamen ut flores et aurei et gemmei imitarentur naturales: de quo genere coronarum illa est, qua [orig: quâ] Claudian. Serenam redimiri solitam ait, de laudib. Serenae. V. 109. Videntur namque hae proprium gestamen fuisse Matronarum, praecipue illarum, quae essent primores, principes, reginae, ut ex Homero colligere est, ubi omnem ornatum capitis Andromachae recen set Il. x. Nec vero Sponsa solum erat coronata, sed et Sponsus. Unde Achillem non mortuum fuisse cum armis, sed coro. natum, ut solent Sponsi, tradit Philostratus in Heroic. Et de Pompeio, nuptiis intento, Plutarchus, o( de\ stifanou=tai, inquit kai\ qu/ei ga/mous2, Ille aktem coronatur et sacrificat nuptias. Imo omnes utriusque affines et domestici floreis coronis ornabantur, uti de Argonautis, in nuptiis Iasonis et Medeae, docet Apollonius Rhodius l. 4. Thalamus porro seu lectus nuptialis. Martianus Capelia lib. dict.

Ianuae item olea [orig: oleâ] et lauro [orig: laurô] cingebantur, ut de nuptiis Baneonis et Ismenodorae, refert Plut. e)rwt. Domus denique tota, laureis plerumque corollis splendebat. Appuleius Met. l. 4. Domus tota lauris obsita, taedis lucida, constrepebat bymenaeum et c. Vide Car. Paschalium Coronar. l. 2. c. 16. et 17. in quo posteriori de Sponsorum coronamentis, ex asparago, sisymbrio, verbenis, absete et picea arhore, quaedam addit. Apud Hebraeos corona haec in ipsa deductione seu Nuptiis adhibebatur. In Graecorum Christianorum formulis Sacris, binae habentur potissimum ad Rem Matrimonialem spectantes, quarum altera Sponsalium est Sacrorum sine celebritate Nuptiali, de quibus infra, altera Nuptialis celebtitatis, quam posteriorem *)akolouqi/an tou= stefanw/matos2 Ordinem sacrum Coronamenti, vocant. Qui igitur non solum Sponsalia celebrare, sed et stefanwh=nai, i. e. coronari, volunt, intrant in Sacrarium (cum Sponsalia ante fores peragantur) cum cereis accensis, praeeunte Sacerdote cum thymiamate, et Psalmum 128. recitante, sequiturque alter ille Ordo Coronamenti, in quo Psalmi, plebis Doxologia, Preces, et dein inquit Sacerdos, *su/zeucon au)tou\s2 e)n o(mofrosu/nh|. *stefa/nwson au)tou\s2 ei)s2 sa/rka mi/an, xa/risai au)toi=s2 karpo\n koili/as2, eu)tekni/as2 a)po/lausin. Coniunge eos in unanimitate. Corona eos in carnem unam. Da eis fructum ventris et fac ut prole fruantur fecundi. Doxologia [orig: Doxologiâ], mox subiecta [orig: subiectâ], *meta\ to\ *)amh\n labw\n o( *(iereu\s2 ta\ ste/fana stee/fei prw/ton to\n *numfi/on, le/gwn, *sre/fetai o( dou=los2 tou= *qeou= o( dei=na th\n dou/lhn tou= *qeou= th/n de ei)s2 to\ o)/noma tou= patro\s2 kai\ tou= ui(ou=, kai\ tou= a(gi/ou pneu/matos2, Simul ac Amen dicitur, Sacerdos coronas sumens, coronat primo Sponsum, dicens; Coronatur servus hic Dei N. ancilla [orig: ancillâ] Dei hac [orig: hâc] in nomine Patris, ac Filii, ac Spiritus Sancti. Postea eodem [orig: eôdem] modo [orig: modô] Sponsam coronat, quibus peractis ter huiusmodi benedictione utitur, *ku/rie o( *qeo\s2 h(mw=n do/ch| kai\ timh=| stefa/nwson au)tou\s2, Domine Deus, gloria [orig: gloriâ] et honore corona eos. Legitur tunc, quae de officio Coniugali habentur, in ad Ephes. c. 5. v. 22. item illud Euangelii, Ioh. c. 2. v. 1. de Nuptiis in cana Galilaeae: et post preces aliquot alias affertur commune Poculum, de quo supra, in voce Nuptiale Poculum. Hoc dum ter porrigitur Sponso Sponsaeque ac hos dein Sacerdos quasi in circulum circumagit psallens, interea Coronas tenent a tergo Paranymphi, quae capitibus Sponsorum iterum a Sacerdote, non sine benedictione sollenni, aptantur. Post Orationem dein unam alteram que conieges dimittuntur. Die autem octavo [orig: octavô] habetur *lu/sis2 stefa/nwn, Solutio coronarum sollennis, cui et propria oratio ac benedictio. Vide Euchologium fol. 66. An digami quoque coronati, disceptatur. Admittit eos opus modo laudatum, arect canon Nicephori Patriarchae Constantinop. Iuris Graeco. Rom. tom. I. l. 3. p. 196. utrosque sic conciliat Nicetas Metropolita Heracleensis, ut iuxta disciplinam exactam non coronari Digamos, sed ex consuetudine solum, dicat. Hoc certum, Digamos Trigamosque, ante triennium elapsum, sacrorum m) steriorum participes illis non fuisse; et quantum ad Coronationem, habetur Synodica Sanctio Michaelis Patriarchae Constantinop. *mh\ stefanou=sqai plh\n to\n e(/na semno\n kai\ kaqaro\n kai\ a)mi/anton ga/mon, Neutiquam coronandas alias nuptias, praeter unas, honorabiles, solas et puras et non inquinatas: quibus verbis non alias, quam Virginum, Nuptias, indigitare videtur. Atque ad hanc Sponsos coronandi in aliis Orientis regionibus consuetudinem spectare videtur illud Achmetis Oneirocrit. c. 127. *)ea\n i)/dh gunh\ sti/fanon au)th=s2, xhreu/sei taxe/ws2, Si uxor sibi visa fuerit (in somno) amisisse (vel fregisse) coronam suam, brevi vidua fiet. Ita scil. ex Persarum et Aegyptiorum disciplina Oneirocritica, etiam inter Christianos, illis in plagis, admissa. Quod autem Georgius Phranzes l. 2. c. 17. Graecorum more, Paranymphos imponere consuevisse coronas, non Sacerdotem, ut in Euchol. vidimus, refert, paro/ramoe Epitornatoris eius esse videtur. Namque Iohannem Patriarcham Constantinop. Mauritiae et Constantinae Augg. Coronas imposuisse, consque sacrorum Mysteriorum participes secisse, legimus apud Theophylactum Simocartam Hist. l. 1. c. 10. Vide quoque de Theophilo Imperatore et Theodora Aug. apud Zonaram Tom. 3. p. 115. etc. Apud Moscos, Graecis in Re Ecclesiastica fere congeneres, licet nihil de Coronis habeat, G. Flesherius c. 24. hoc interim ait, tempore toto [orig: totô] nuptiali Sponsum appellari Ducem novum et Sponsam novitiam Ducem, uti supra vidimus. Occidentalem Ecclesiam quod concernit, in Nicolai I. Pontificis Romani ad Bulgaros responso, Apud nostrates, legitus. post Sponsalia --- ambo ad Nuptialia foedera perducuntur, et primum in Ecclesiam Domini cum oblationibus --- statuuntur, sicque demum

Benedictionem et Velamen caeleste suscipiunt ---- Post hac autem de Ecclesia egressi CORONAS in capite gestant, quae semper in Ecclesia ipsa sunt solitae veservari. Et ita, festis Nuptialibus celebratis, ad ducendam individuam vitam, domino [orig: dominô] disponente, de coetero diriguntur ---- Haec sunt iura Nuptiarum, haec sunt praeter alia, quae ad memoriam non occurrunt, pacta Coniugiorum sollemnia. Accerrimam Tertulliani, in usum Coronarum militarium, apud Christianos, adeo que et ipsarum Nuptialium, disputationem, eamque libro [orig: librô] integro [orig: integrô], nemo nescit. Vide saepius iam laudatum Auctorem, Ioh. Seldenum Uxor. Hebraic. l. 2. c. 24. et 25. et supra ubide Corona Nuptiali.

NUPTIALIS Currus Pausaniae l. 3. memoratur, apud quem in Graecia servatum morem legimus, ut in Nuptiali Curru tres modo sederent, Media Sponsa, a lateribus Sponsus et quem vocabant Parochum, qui amicitiae vel sanguinis nexu colligatus esset, cuique deferrent plurimum, vide Cael. Rhodig. Antiqq. Lection. l. 28. c. 15. alciatum Praetermiss. l. 1. et supra voce Nuptiae. De Nuptiali vero Deductione, Hierologia seu Benedictione, Nummo, Thalamo, Velamine et c. in his vocibus.

NUREMBERGA emporium Germaniae amplissimu, elegantissimumque vulgo Nuremberg, quasi Noricorum mons. Vide Munster. Arcem habet regiam, in colle urbi imminente, sitam, vetustissimam, ex qua [orig: quâ] in urbem et extra pater prospectus, a qua civitati nomen inditum putatur; Castrum Noricum appellant, quod urbs huc usque pro custodia habet. Lutheri doctrinam saeculo [orig: saeculô] praeterito [orig: praeteritô] amplexa, illi hodieque constanter inhaeret, civibus Reformatis extra urbem, in ditione Marchiae Anspacensis, libero [orig: liberô] exercitio [orig: exercitiô] concesso [orig: concessô]. Hic [orig: Hîc] conventus institutus ad Patres Concilii Basileens. cum Eugenio 4. conciliandos, A. C. 1438. et 1443. a Frederico III. sed frustra. A. C. 1649. vero Paxgeneralis maiori successu conclusa. Academiam Altorfli habent Norimbergenses celebrem. Vide Noriberga.

NURSCIA Volsiniensium peculiaris Dea. Meminit eius Liv. l. 7. c. 3. Volsiniis quoque clavos indicis numeri annorum sixos, in templo Nursciae Etruscae Deae, diligens talium monimentorum cincius adfirmat. Vide quoque Tertullianum. Apologet. c. 24.

NURSIA Piceni civitas Episcopalis Ptol. *sabi/nwn po/lis2 *noursi/a. Dio l. 48. *(o *kai=sar e)pi\ *noursi/an e)s2 tou\s2 *sabi/nous2 e)stra/teuse. Populi Nursini. Virgil. Aen. l. 7. v. 716.

Ubi Sorvius: Nursia, Piceni civitas, frigida autem vel revera [orig: reverâ], aut certe, venenosa, nocens. Gracchi namque ubique in contionibus suis Nursinos sceleratos appellavere [orig: appellavêre]; et scimus amare Virgilium historiarum rem per transitum tangere. Atqui nullam hic [orig: hîc] intellexit historiam Virgilii imitator Silius, qui l. 8. v. 481. ita canlt:

Frigidam igitur dixit Utrgilius, quia inter Apennini pruinas sita. Nunc Norcia, urbec. Umbriae, ad amnem Freddaram. Intra montes, ad radices Apennini, 6. milliar. a confin. Marchiae Anconitanae, 13. a Reate, fere media inter Aquilam ad Ortum et Spoletum ad Occidentem; Patria S. Benedict, Raudrand. Hinc Nursinus adiectivum. Martial. l. 13. Epigr. 20.

I. c. rapa, quae in orbem optima nascuntur in Nursia Sabinorum civitate. Nic. Lloydius.

Beata Virgo tantis, Quae siderum choreis
thalamum capis iugalem, Ac sic favente mundo [orig: mundô]
Nurus aderis Tonanti.

Alias virgines matribus oppositas sive innuptas omnino puellas, vox notat. Virg. Aen. l. 11. v. 215.

Hic [orig: Hîc] matres miseraeque nurus, hic [orig: hîc] cara sororum
Pectora maerentum, puerique parentibus orbi.

Iegi vult Barthius, nuptaeque nurusque: Nurus enim et natae, inquit, eandem rem notant. Sic Statius Theb. l. 5. v. 200.

Alii. Imo omnes feminas Maroni Nurus dici, notat Servius ad Aen. l. 2. v. 501. Vide Barthium Animadversion. ad Statium loc. cit. Coeterum moribus socruum patienter ferendis Nurus mature assuefactas olim, dicemus infra, voce Olla.

NUSCA in Legibus Angliorum et Verinorum tit. 6. §. 6. Mater moriens filio terram, mancipia, pecuniam dimittet, filiae vero spolia colli, i. e. muraenas, nuscas, monilia, inaures, vestes, armillas et c. Monilis genus est, uti docet Auctor Mamotrecti ad 8. Iudic. Et Monasticum Anglicanum Tom. l. p. 204. Dedit unum aureum calicem et unam autem Muscam pulchre gemmis ornatam, apud Car. du Fresne Gloss.

Principatu ulteriori ad radices Apennini, 17. milliar. a Benevento in Eurum Compsam versus; Nusco.

NUTRICARII Matricularii, dicti sunt quibus enutriendi ac educandi infantes proiectos cura olim incumbebat. Vita S. Goaris c. 10. Haec consuetudo erat, ut quando aliquis homo de ipsis infantibus proiectis misericordia [orig: misericordiâ] motus vellet curam habere, ab illis, quos Nutricarios vocant, Matriculariis S. Petri compararet, et illi Episcopo ipsum infantem praesentare deberent, et postea Episcopi auctoritas, eundem hominem de illo Nutricario confirmabat. Quinam autem Matricularii in Ecclesia olim dicti sint, vidimus. Nempe cum duplex apud Scriptores Ecclesiasticos Matricula occurrat, altera Clericorum, altera pauperum, haec Matricula egenorum vocabatur, cui nomina eorum pauperum, qui Ecclesiasticis stipendiis alerentur, solebant inscribi. Sed et domus, in qua tales alebantur, hinc Matricula dicta est, ad ostia Ecclesiarum ut plurimum exstructa. Hi itaque habebant Primicerium suum, qui aliorum rationi vivendi invigilaret, et sollicite ad pietatem ab Episcopo instituebantur. Ex iisdem quidam seligebantur ad viliora Ecclesiarum adiacentium munia, v. g. qui campanas pulsarent, Templorum custodiae vacarent, ea scopis mundarent, infantes expositos alerent et huiusmodi, in alimoniae mercedem hoc [orig: hôc] modo [orig: modô] Ecclesiarum obsequiis se totos dantes. Atque in de Matriculariorum in Ecclesiis parochialibus origo, quorum sedes ideo ad Templi fores adsignantur, quod eas olim observarent, vel quod Matricularum, quae ad ostia Templi erant, custodes essent, pauperumque invigilarent alimoniis: quod quidem munus seu onus ipsis Parochianis postea attributum est.

NUTRITI apud Gregorium Turonens. l. 9. c. 36. Comitibus, Domesticis, Maioribus atque Nutritis, et omnibus, qui ad exercitium Regale erant necessarii, delegatis. Familiares sunt, qui in domo Domini aluntur. In Monasteriis sic dicuntur pueri, qui Monasterio oblati sunt. Lanfrancus in Decretis pro Ordine S. Benedicti c. 21. Iuvenes tam nutriti, quam de saeculo venientes, qui Magistris custodiendi commendantur, in multis, sicut infantes de quibus superius dictum est, custodiantur. Remoti, ut supra a se invicem sedeant: extra locum custodiae suae sine custode nusquam procedant etc. Cuiusmodi Monachi nutriti longe potioris conditionis habebantur, quam Conversi, ob perpetuam vitae innocentiam: quam ob causam praecipua illis munera committi consuevisse, discimus ex Folcardo in Vita S. Bertini c. 11. Erlefredum suum a puero nutritum Abbatem successorem ordinavit, et Charta [orig: Chartâ] Eriberti Archiepiscopi Mediolanensis A. C. 1040. apud Ughellum Append, ad Tom. 4. Noster fidelissimus Albizo, a cunabulis, Monachus, sub Patre et Regula recte nutritus, a nobis nuper nominati Coenobii Abbas effectus. Sed et in eadem Communione, Nutriti Clerici dicuntur, qui Episcopis ratione dioeceseos subduntur, quasi ex eorum familia. Capitul. 5. incerti anni c. 5. Ut ipsi Presbyteri tales Scolarios habeant, i. e. ita nutritos et insinuatos etc. Porro, sicut Nutriti in Monasteriis Virorum, ita Nutritae sunt, in Monasteriis feminarum; quarum mentio in Regula Monialium Fonteuraldensium, c. 17. Ut Abbatissa aut Priorissa non ducat secum in equitando quamlibet de Nutritiis (forte legendum Nutritis, a Nutrita femin.) vel iuvenibus claustralibus. Apud Car. du Fresne Clossar.

NUTRITOR apud Petrum chrysologum Serm. 62. Nutritor pius, nisi totus redactuc fuerit in parvulum, numquam parvulum perducit in virum. Et Statium Achilleid. l. 1. v. 276. ubi de Chironc, a quo Achilles educatus,

Nesciet hoc Chiron. sic horrida pectora tractat
Nequiquam mulcens, obstat genitorque roganti,
Nutritorque ingens ----

*trofeu\s2 Graecis est. Guiusmodi Nutritores liberis suis convenientes quod habuerit, felicitatis suae partem in eo agnoscit Marcus Antoninus Imperat. l. 1. *to\ e)pithdei/wn trofe/wn ei)s2 ta\ paidi/a eu)porh=sai. Vide hic [orig: hîc] infra.

NUTRIX a nutriendo, infantem quinto [orig: quintô] die, quousque Obstetricis durabat necessitas, ab hac, lotis manibus, suae curae committendum, olim accipere solebat; quod Athenis asso [orig: assô] factum pane. Officium eius erat inter alia, de quibus infra, lac praebere, unde *titqh\ Graecis, et cibum, unde *trofo\s2 dicta: Interdum, ut infans induresceret liberioris aurae usu, Cael. Rhodig. l. 28. c. 11. ex Platone ulnis quoque gerere; quamvis aliquando non eadem Gerula, quae Nutrix fuerit. Ovid. Met. l. 9. v. 375.

Hunc totum infantem maternis demite ramis,
Et date Nutrici: nostraque sub arbore saepe
Lac facitote bibat.

*kaqa/per ai( ti*tqai ge siti/zeis2 lao\n kakw=s2
*masw/menos2 ga\r, tw=| me\n o)li/gon entiqei\s2,
*au)to\s2 d' e)kei/nou tripla/sion kate/spakas2.
Nutricum more tu Populum pascis male:
Quia ubi praemanderis, in os paulum ipsi ingeris,
Tu vero triplo plus quam alumnus devoras.

Dicebatur hic puerorum cibus Papa, sicut Bua potus, auctore Nonio Marcello de Propriet. Serm. c. 2. Fletum eorum, cum sub dio gerebantur, melle compescebant cum lacte, ex vasculo xutridi/w| dicto, per spongiam, ut annotavit Scholiastes Aristophanis, in verba,

Magna autem in electione disquisitio fuit. Ancillae enim vulgo barbarae adhibebantur, vel Meretrices inquilinae, natos in cella educantes. Tacit. in Dial. de causis corr. Eloq. c. 29. At nunc natus infans delegatur Graeculae alicui ancillae, cui adiungitur unus aut alter ex omnibus servus plerumque vilissimus. Favorinus apud A. Gellium l. 12. c. 1. Praesertim si ista, quam ad praebendum lactem

adhibebitis, aut serva aut servilis est, ut plerumque solet, externae atque barbarae nationis. Sueton. Octavio c. 6. Nutrimentorum eius ostenditur adhuc locus, in avito suburbano, iuxta Velitras, permodicus et cellae penuariae instar. Athenis Lacedaemone petebantur, unde et Alcibiades a Lacaena Nutrice educatus est. Sed frugaliorum Matrum proprium hoc officium, (qua de re illustrem habes dissertationem Philosophi Favorini, Gellii loc. cit. ) Omnium cum Rumina curam gerere, fasciis involvere, nisi apud Lacedaemonios, cunas movere (quod tamen Cunariae peculiaris servae quandoque munus erat) naenias lallosque Graece katabaukalh/seis2 kai\ nu/nnia cantare, ut vel a pueris redderentur, vel ad somnum componerentur, cui cantilenae Lallus praeerat. Cornutus ad Persium Sat. 3. Aut cur a Nutrice iussus dormire ploras? quae infantibus ut dormiant, solent dicere saepe, lalla, lalla, aut dormi, aut lacte. Cuiusmodi lallos naeniasque eleganter describit Ausonius Ep. 16. ad Prob. v. 88.

Sic iste qui natus tuus
Flos flosculorum Romuli,
Nutricis inter lemmata,
Lallique somniferos modos
Suescat peritis fabulis,
Simul iocari et dicere.

*(/eudet' e)ma\ bre/fea glukero\n kai\ e)ge/rsimon u(/pnon,
*(/eudet' e)ma\ yuxa\ du) a)delfew\, eu)/soa te/kna,
*)/olbioi eu)na/zoisqe kai\ o)/lbioi a)w\ i(/koisqe.

Ipsos per u(pokorismo\n, modo posqw\n seu posqoneu\s2, modo smordoneu\s2 vocando, Fr. Rossaeus Archaeol. Att. l. 5. c. 7. aliosque iocos addendo: Porro subinde ulnis gerere, ut dictum; quamquam id onus quoque servi geruli seu baiuli (unde Magnus Baiulus in Aula Constantinopolitana) sub Nutrice subierint: Pallium gerere maculosum, mammamque praebere, si Lacedaemonios et Germanos excipias, quorum diversum institutum; hinc collactei, qui eandem Nutricem simul bibebant, verbis Appuleii Met. l. 2. etc. Vino [orig: Vinô] abstinebant nigro [orig: nigrô], sed album largius potare permissum: Pappare porro docuerunt et ad pubertatis usque tempus natis aderant: quo [orig: quô] eas manumittere licebat, et in Mammarum memoriam inortuas inscriptione praesqui, vide infra: Sic enim, quod mammas porrigerent, Mater Nutrixque dictae sunt, Thom. Bartholin. de Puerperio Veter. Et hae Nutrices fuerunt, re ac nomine: Illae honorariae, et ut ita dicam nominales, quae diligentiam infantibus et munditiem adhibebant, ut loquitur antiquus Glossator ad illud Iuven. Sat. 14. v. 208.

Qualibus dotibus autem Nutrix instructa esse debeat; aliquatenus indicat Hieronym. ad Laetam: Nutrix ipsa non sit temulenta, non lasciva, non garrula. Quanti habita, idem advers. Iovinian. l. 1. docet: Vocanda Domina, celebrandus natalis eius, iurandum per salutem illius, ut sit superstes optandum, honoranda Nutrix eius etc. Nutricis marmora meminerunt; Romae in hortis Carpensibus: D. M. S. Emilii. Nisi. vixit. mensibus. 11. fecit. Valeria. Hygia. Nutrix, apud Ianum Gruterum. Cunariae mentio servatur, in veter. lapide, D. M. Teiae. Threpte. Soror. piissimae. Cunariae. Rufinae. v. v. etc. Mammae, in veter. Monum. Romae, in hortis ad aquam Virginis: DIS. M. Zetho. Corinthius. Tata eius. et. Nice. Mamma. f. v. a. 1. d. 16. iterum apud Gruterum Inscript. Vide supra Mammae. Nec Nutrices solum, sed et Nutritores seu Nutricii Romanis fuere [orig: fuêre]. Hieronym. loc. supra cit. Nutrix ipsa non si temulenta etc. habeat modestam Gerulam, Nutricium gravem. Iidem Baiuli dicti funt, quod baiulent gestentque ulnis alumnos. Educatores item, qui Caesares, vel Patriciorum Equitumque pueros a iuventute educarent, Iustinian. l. 1. Institut. tit. 6. Appuleius Met. l. 2. etc. Paedagogi quoque, quos tamen ab Educatoribus distinguit Iustinianus leg. 41. §. 6. ff. de fideicomm. libert. Tatae tandem, sicut Nutrices Mammas appellatas esse ex veter. Inscr. in qua utrorumque mentio, modo ostendimus. Egregie Petrus Chrysologus Serm. 62. Nutritor pius, inquit, nisi totus fuerit redactus in parvulum, numquam parvulum perfectum perducit in virum: denique tunc vocem tenuat, verba ponit, agit nutibus, sensus seponit, infirmat viscera, abicit vires, membra dissolvit, gressum tardat, gestit non ambulare, sed repere, ridere simulat, timere fingit, flere mentitur; quia et in illo mendacium pietas, desipuisse prudentia est, est infirmitas Virtus. Hieronym. ad Heliodor. Nutricius, secundus post naturalem pietatem Pater etc. Ac tales non erant Educatores Britannici, a quibus primum venenum is accepisse legitur, apud Tacitum l. 13. c. 16. servi autem erant, et saepe Eunuchi, unde per Ganymedem Eunuchum, Nutricium suum, Arsinoe, Ptolemaei Regis minor filia, Achillam interfecisse dicitur, apud Hirt. l. 1. Bell. Alexandr. c. 4. caesar. l. 3. Bell. Civ. c. 108. Nutricus, inquit, eius pueri Eunuchus. Saevitiae in Nutricios exemplum Herodianus praebet l. 3. Hist. Aug. sub finem: Pietatis contra et impensi amoris, Capitolin. in Pio etc. Vide Laurentium Pignorium Comm. de Servis et Tit. Popmam de operis Servorum, nec non supra, Collactanei, ac infra Tata.

NUTU Oracula olim non pauca a Paganorum Diis data ut ex Diodoro Sic. l. 17. c. 50. Herodoto, Homero, aliis, observarunt [orig: observârunt] Eruditi. Inter quae et Hammonis fuisse, et Curtio videtur colligi l. 4. c. 7. Boissardus tamen nonnulla eius oracula refert, tamquam voce reddita, quem adi de Divinatione. Sed et Nutu, oculis, et manibus derideri homines consuevere [orig: consuevêre]: quae proin tria iungit Tertullian. de Pallio c. 4. Tales igitur habitus, qui de natura et modestia transferunt, et acie figere, et digito [orig: digitô] destinare et Nutu tradere merito sit. Appuleius item l. 3. Nec qui [orig: quî] laverim, qui [orig: quî] terserim, qui [orig: quî] domum rursum reverterim, prae rubore memini. Sic omnium oculis, Nutibus, ac denique manibus denotatus impos animi stupebam. Et l. 2. Ac tum directis digitis et detortis nutibus praesentium denotor, dum risus ebullit, inter pedes circumstantium frigido [orig: frigidô] sudore

perfluens evado. Cuiusmodi derisiones, quae oculorum et Nutuum et vultus aliqua [orig: aliquâ] conformatione aut omnino digitorum manuumque gestu fiebant, aut labiorum ductu, sine ullo verbo aut dicto, Sannae appellabantur. Graece mw=koi, de quo dixit Salmas. ad Histor. Augustae Scriptores. Vide eundem Notis ad Tertull. l. c. supra Mocosa actio. et infra, in voce Sanna. Coeterum Vitoldum Ducem Lituaniae tam fuisse terribilem suis, utad levem ipsius nutum iussi semetipsos interficerent, habet ex Aen. Sylvio Theod. Zuingerus Theatro Vitae Humanae p. 215.

NUX a nuceris, quod a Graeco mu/khros2, converso M. in N. secundum Voss. de Secient. Mathem. c. 6. §. 1. Varroni et Isidoro a nocendo dicta est: Aliis Syriacam vocem esse, et ex luz, L. in N. mutato [orig: mutatô], vel ex Hebr. [gap: Hebrew] i. e. Corylus, deducentibus, inter quos Scaliger. In genere significat omnia corio [orig: coriô] duriore tecta, ut sunt Avellanae. Amygdalae, Iuglandes, Castaneae. Sicut e contrario omnia molliora, Poma dicuntur: E quibus Nucem iuglandem peculiari carmine dignatus est Ovidius. In Iovis erant apud Romanos tutela, et ludi non unius materiam pueris praebuere [orig: praebuêre]. Unde Phaedrus l. 3. fab. 14.

Puerorum in turba quidam ludentem Atticus
Aesopum nucibus cum vidisset, restitit.

In quae verba Rittershusius, Nota res est, ait, pueros lusitasse Nucibus. Vide Erasmum in explicat. proverbii Persiani: Nuces relinquere. Deinde quam multi clarissimi Viri ad lusus cum pueris, quos caros habebant, sese demiserint, vide apud Petr. Fabrum in praef. Agonistici. Valde suaviter Symmachus l. 4. Ep. 20. Repuerascere, inquit, nos pietas iubet, ut literarum dulcedinem liberis nostris labor participatus insinuet, vide et Ausonium Protrept. ad Nepotem. Ex Ovid. Eleg. de Nuce v. 73. quaedam huiusmodi ludorum genera, placet adicere. Unum horum dilaminare vodat, cum videl. solutis commissuris, in duas partes dextre Nuces findebantur et sic in duas quasi laminas diducebantur: ubi artis erat certo [orig: certô] ictu commissuram tangere. Aliud fuit, cum imponebatur index sinistrae mali pedunculo, et in hunc pugnus dexter subito impingebatur: ubi impetus ac celeritas vincebat. Item, cum unam tribus aliis impositam secare conabantur. Porro, dispositis in seriem Nucibus, per tabulam declivem alia volvebatur, quae si tangeret, quam oportebat, vincebat qui miserat. Alia ludi species erat, quam Horat. l. 2. Serm. sat. 3. v. 248. par imper, Graeci zuga h)\ a)/zuga, Angli Even or Odd appellitare solent, cum Nuces, quotquot vellent, manibus prementes, problematis instar sodales interrogarent, par numerus an impar? Qui si numerum divinarent, auferebant omnes: sin minus, totidem perdebant. E creta quoque pingentes amplam figuram triangulam, in lineis pictis, certa per intervalla, disponebant nuces: quarum tot, quot Puer in medio stans iactu virgae tetigisset, auserebat. In pelvim etiam singulas iaciebant procul stantes, amissuri quae extra cecidissent etc. Erasmus in locum Ovid. cit. Ipsa autem Poetae sic habent verba,

Has puer, aut certo [orig: certô] rectas dilaminat ictu,
Aut pronas digito [orig: digitô] bisve semelve petit.
Quatuor in nucibus non amplius alea tota est,
Cum sibi suppositis additur una tribus.
Per tabulae clivum labi iubet alter: et optat,
Tangat ut e multis quamlibet una suam.
Est etiam, par sit numerus qui dicat, an impar:
Ut divinatas auferat augur opes.
Fit quoque de creta, qualem caeleste figuram
Sidus, et in Graecis littera quarta gerit.
Haec ubi distincta est gradibus, qui constitit intus,
Quot tetigit virga [orig: virgâ], tot capit inde nuces.
Vas quoque saepe cavum spatio [orig: spatiô] distante locatur,
In quod missa levi Nux cadat una manu.

Sed has relinquamus, monente Proverbio [orig: Proverbiô]. Iniciunt tamen moram novi Romanorum Mariti, a quibus Nuces iaci et pueris spargi consuevisse, indicat Catullus Carm. de Nuptiis Iulii et Manliae, ac Virg. Eclog. 8. v. 30.

Cuius moris rationem Varro apud Servium hanc esse putat, ut Iovis omnie Matrimonium celebraretur, novaque Nupta Matrona esset, sicut Iuno: in tutela enim Iovis fuisse Nuces, supra dictum, et iuglandes, quasi Iovis glandes, vocatae sunt, Illud vulgare fuisse, idem Varro tradit, idcirco sparsas Nuces, ut a rapientibus pueris strepitus fieret, et Neogamorum quieti consuleretur. Aliis placuit, ea [orig: eâ] id gratia [orig: gratiâ] factum, ut se puerilibus ludis renuntiare eo [orig: eô] indicio [orig: indiciô] Maritus testaretur. Plin. vero l. 15. c. 22. id factum ait, vel quod cadendo tripudium sonumve facerent, vel quia gemino [orig: geminô] protectae essent operimento [orig: operimentô], sicque significarent fetum multis modis munitum, vide Ioh. Rosin. Antiqq. Rom. l. 5. c. 37. Nec omittendum, inter luxuriantis gulae irritamenta, quorum longam recenset seriem Varro, apud A. Gellium l. 7. c. 16. fuisse olim Thasias nuces, quas Amygdala interpretatur Macrob. Saturnal. l. 2. c. 14. Anton. vero Thysius Notis in Gell. Avellanas vult intelligi, a Thaso Insul. maris Aegaei Thraciae proxima, Thasias nuncupatas etc. Coeterum Nucis iuglandis species praestantissima et maxima fuit, quae ex Perside in Graeciam allata est, unde Graecis *persiko\n et *basiliko\n appellatum: cuius speciei nomine totum postea genus insignitum est. Inde Dioscoridi, *persika\ et *basilika sunt nuces iuglandes At Suevius, apud Macrobium, hanc speciem Graeciae primum cognitam scribit, Alexandri M. temporibus, a comitibus eius, qui eam Graeciae intulerunt. Cum tamen certum sit, multo ante Alexandri aetatem eiusmodi nuces in Europa notas fuisse. Vide Salmas. ad Solin. p. 964. alibique passim, ubi de Nucis variis speciebus accurate agit, ut et supra Carya, Costanea.