CAMENA Early Modern Latin Texts

JOH. JACOBI HOFMANNI SS. Th. Doct. Profess. Histor. et Graec. Ling. in Academ Basil. LEXICON VNIVERSALE, HISTORIAM SACRAM ET PROFANAM Omnis aevi, omniumque Gentium; CHRONOLOGIAM AD HAEC VSQVE TEMPORA; GEOGRAPHIAM ET VETERIS ET NOVI ORBIS; PRINCIPVM PER OMNES TERRAS FAMILIARVM Ab omni memoria repetitam GENEALOGIAM; Tum MYTHOLOGIAM, RITVS, CAERIMONIAS, Omnemque Veterum Antiquitatem, ex Philologiae fontibus haustam; VIRORVM, INGENIO ATQVE ERVDITIONE CELEBRIVM Enarrationem copiosissimam; Praeterea ANIMALIVM, PLANTARVM, METALLORVM, LAPIDVM, GEMMARVM, Nomina, Naturas, Vires, Explanans. EDITION ABSOLVTISSIMA, Praeter Supplementa, et Additiones, antea seorsum editas, nunc suis locis ac ordini insertas, VBERRIMIS ACCESSIONIBVS, IPSIVS AVCTORIS MANV novissime lucubratis, tertia parte, quam antehac, AVCTIOR, LOCVPLETIOR: INDICIBVS ATQVE CATALOGIS REGVM, PRINCIPVM, POPVLORVM, TEMPORVM, VIRORVM ET FEMINARVM ILLVSTRIVM, ANIMALIVM, PLANTARVM; Tum praecipue NOMINVM, QVIBVS REGIONES, VRBES, MONTES, FLVMINA, etc in omnibus terris, vernacula et vigenti hodie ubique lingua appellantur; Caeterarum denique rerum memorabilium, ACCVRATISSIMIS INSTRVCTA. TOMVS TERTIVS Literas M, N, O, P, Q, continens. [gap: illustration] LVGDVNI BATAVORVM, Apud JACOB. HACKIVM, CORNEL. BOVTESTEYN, PETR. VANDER AA, et JORD. LVCHTMANS. MDC XCVIII. Cum peculiari Praepott. D. D. Ordinum Hollandiae et West-Frisiae Privilegio.

PICTI populi Britanniae secundae, h. e. Scotiae, quorum regio Deucaledonia Marcellino, sed aliis Laudonia regio putatur. Hi hodie linguai [orig: linguâi] Scotica [orig: Scoticâ] Phictiaid, teste Lhuydo [orig: Lhuydô] vocantur. Eorum meminit Mamertinus in suo Panegyrico. Claudian. de vict. Stiliconis,

Hos e Scythia in Britan niam profectos, ac in Scotia [orig: Scotiâ] consedisse auctor est Beda; Alii e Dania advenissedicunt, sic a pictura, qua [orig: quâ] utebantur, dictos; quibus Scoti successere [orig: successêre]. Ubi hodie Scotia cis Tavum fluv. seu meridionalis, versus Angliam. Baethius, Buchan. Leslaeus, Hist. Scot. Matth. Paris, Duchesnius, etc. Hist. M. Britanniae. Camden. descr. M. Brit. etc. Et quidem Camdenus eos veros ac genuinos Britannos esse contendit, eo quod vocula Brit lingua [orig: linguâ] Cambrica [orig: Cambricâ] hominem picturatum significet. Sed ratio ista ab aliis in vertitur, dicentibus Pictos Scotosque vel ideo ex Scythia esse oriundos, quia fuere [orig: fuêre] picti seu picturati. Namque Virgilio Geloni et Agathyrsi picti vocantur, quae utraque gens Scythica est, vide Taubmann. ad Virgil. p. 178. et 569. Quamquam in America quoque, si Mexicanos excipias, pleraeque gentes picturatae sunt. In Kangigu certe viri mulieresque faciem ac totum corpus pingebant im aginibus leonum, draconum, aviumque, quae aboleri non poterant: nec alius in Florida Virginiaque mosreceptus est, vide Hornium, Arc. Noae p. etc. Populi vero hi, eo [orig: eô] tempore, quo [orig: quô] Romano [orig: Romanô] Imperio [orig: Imperiô] a Barbaris infestato [orig: infestatô], Romanae legiones e Britannia sunt evocatae, Scotis iuncti, Britanniam Meridionalem omnem ferro [orig: ferrô] et igne devastare coeperunt: quibus cum Vortigernus Rex par neutiquam esset, missis in Germaniam legatis Saxones in Britanniam vocavit, sicque tertiae Regni Anglici periodo occasionem praebuit. Tandem collisi cum Scotis Picti postquam diuturna cum illis bella gessissent, a Scotis deleti, eorumque et nomen et Regnum in Britannia exstinctum est, circa A. C. 839. a quo universa Britannia Septentrionalis Scotia appellata est. Occasio ultim ibelli canis fuit, quem Picti Scotis eripuerant; qui vero cum primis Scotos ad illud concitavit, Zenetus fuit eorum Rex: cuius fratrem. Alpinum nomine, cum Picti occidissent, ille subditos timore perculsos ad ultionem sumendam, hoc commento [orig: commentô] instigavit. Convocavit omnes Regni Proceres et benigne hospitio [orig: hospitiô] convivioque [orig: conviviôque] exceptos in Palatii cubicula, somnum capturos, dimisit. Cum noctu omnia silerent, in singula cubicula immisit viros cum baculo ex putri ligno noctiluco in manu, et veste ex corio piscium non desquamato indutos. Hi ingressi cubicula, cornu bovis loco buccinae inflant, Regique parendum clamitant: Pictos scelerum brevi poenas daturos, victoriam ingentem Scotos exspectare, nuntios se a Deo missos. Non difficile fuit somnolentis imponere, cum neque venientes neque abeuntes videre possent; nam vestem noctilucam pallio involverunt, cum abirent, baculumque sub eodem absconderunt. Ubi dies illuxit, ad consilia ventum est, et nemine fucum agnoscente, consensum in bellum, pugnatumque feliciter ac triumphatum. Refert historiam ex Buchanano Scottus in *qaumatourgi/a| Physica et ex hoc Morhofius in Principe Medico apud L. Ioach. Fellerum, Notis in Horn. Orbem Imper. Vide quoque B. Rhenanum, Rer. Germ. Nov. Antiqq. l. 1. tit. Scoti et Picti, ac Actacotti in Britanniam, cum Notis Cl. Ottonis ICti, p. 225. et seqq.

PICTICUM Fretum inter Orcades et partem Septentrionalis Scotiae; Pichtlandt Fyrth, vide Fretum Picticum.

PICTIONES apud Papiam dicuntur, Qui vincuntur in Pictoris certamine Hodieque Gallis Peintereaux dicuntur, Artis pictoriae minus gnari. Car. du Fresne Glossar.

PICTOMACHARIUS apud Firmicum, Mathem. l. 8. c. 8. forte [orig: fortê] corrupte pro Pyctomachus, vide ubi de Pugilatu.

PICTONUM Promontor. Aquitaniae, hodie Talmond. oppid. 8. leuc. a Luciona in Occasum in ora Oceani Aquitanici, 18. leuc. ab ostio Lingeris in Meridiem.

Sit mihi praeterea curvus caelator, et alter
Qui multas facies pingat cito. --------

Ergo, cum servitiis Pictura [orig: Picturâ] interdictum apud Graecos, Romani servis suis ut sibi haberent permiserunt, usui lueroque Patrisfamilias [orig: Patrisfamiliâs] et familiarum. Plin. l. 35. c. 10. Marcianus, l. 17. ff. de instruct. vel instrum. l. Pictoris instrumento legato cerae, colores, similiaque horum legato cedunt. Iul. Paulus l. 3. Sent. Instrumento Pictoris legato, colores, penicilli, cauteria, et temperandorum colorum vasa debebuntur. In quibus cerae et cauteria, ad Encausticen referenda, cuius praeter Varronem, Vitruvium, Plinium, Flaccum, Statium, Appuleium, Ausonium, Prudentium, ita meminit, Ovid. Fastor. l. 3. v. 831.

Quique moves caelum, tabulamque coloribus uris,
Quique facis docta [orig: doctâ] mollia saxa manu:

Ubi pro caelum alii caestrum legunt, submonente Plinio [orig: Pliniô], l. 35. c. 11. extr. Encausto [orig: Encaustô] pingendi duo fuisse antiquitus genera constat: cera [orig: cerâ] et in ebore cestro [orig: cestrô], i. e. vericulo [orig: vericulô]. Idem Auctor, ibid. Lala Cyzicena perpetua Virgo. M. Varronis iuventa, Romae et penicillo [orig: penicillô] pinxit, et cestro [orig: cestrô] in ebore imagines mulierum maxime. Sed pro vulgata lectione Servius stat, ad illud Aen. l. 1. v. 644.

Laur. Pignorius de Servis. Interim, utcumque Romani putare soliti sunt, infra suam dignitatem esse, si pingerent, picturas tamen excellentium Artificum magno habuere [orig: habuêre] in pretio, ut quos tabulis publice propositis Arti praecipue dignationem fecisse,

Plinius dicit, l. 35. c. 4. qui c. 11. quoque eiusdem libri ubi de L. Aemilio Paulo, et Metrodoro Philosopho ac Pictore, ei sermo, idem pluribus confirmat. Sed et id arguit Fabii cognomentum Pictoris, cui ab Artis huius amore ac peritia, id haesisse diximus alibi. Apud Christianos primitivae Ecclesiae Pictores nulli, quippe quibus Artis huius usum prohibitum fuisse, colligas ex Tertulliano, de Idelol. Unde Clemens Alex. Protreptico, interprete Herveto [orig: Hervetô], nobis est aperte vetitum, inquit, a)pathlo\n o(ri/zesqai te/xnhn, fallacem artem exercere; Nonfacies enim, ait Propheta, cuiusvis rei similitudinem. Idem de Iudaeis habet Origenes, contra Celsum, l. 4. Hinc in Ecclesia Christiana, saeculo [orig: saeculô] demum V. Picturae Historicae locum habere coeperunt: qua de re vide Forbesium, Instructionum Historico. Theologic. l. 7. c. 9. §. 10. De Pictoribus Mahometanorum Turcarum Persarumque, vide P. de Valle et Io. Bapt. Tavernier Itiner. Turciae et Pers. Alius a Pictore est, Pigmentarius, cuius meminit, de condiendis corporibus defunctis, disserens D. Gregorius, l. 4. Dial. Nam illustris vir Stephanus, quem bene nosti [orig: nôsti], de semetipso mihi narrare consueverat; quia in Constantinopolitana Urbepro quadam causa demoratus, molestia [orig: molestiâ] corperis superveniente, defunctus est. Cumque Medicus atque Pigmentarius ad aperiendum eum atque condiendum esset quaesitus etc, Nempe Pigmentarius hic [orig: hîc] est Aromatarius ac Myropola, qui pretiosis unguentis cadavera illinens a putredine ea conservare sategit. Plura infra in voce Pictura.

PICTORES QUIDAM CELEBRIORES EX VOSSIO. GRAECI. QUI VIXERE ANTE BELLUM PERSICUM. OLYMP. 70.

a . Ardices Corinthius cum Telephane Sicyonio primi exercuere [orig: exercuêre] Artem sine ullo etia mnum colore, iam tamen spargentes lineas intus, Plin. l. 35. c. 3. b . Bularchus, Romuli aetate vixit: tabulam, in qua erat Magnetum praelium, a Candaule Rege auro [orig: aurô] repensam fuisse, tradit Idem, eod [orig: eôd] .. l. c. 8. g . Charmas, unus ex iis, qui monochromata pinxerunt, Ibid. d . Cimon Cleonaeus, catagrapha in venit, i. e. obliquas imagines, et varie formare vultus, respicientes, suspicientes despicientesque: articulis etiam membra distinxit, praetereaque in veste et rugas et sinus invenit, Idem, ibid. e . Cleanthes Corinthius, cum Philocle Aegyptio linearem Picturam in venit, Plin. l. 35. c. 3. Strabo refert picturas eius in templo Alphaeorum, unam item Aregontis itidem Corinthii, l. 6. z . Cleophantus similiter Corinthius primus picturam invenit colorare testa [orig: testâ], ut terunt, trita [orig: tritâ]: Claruit aetate Anci Marcii Romani Regis, et Tarquinii Prisci Romani Regispatrem, fugientem a Corintho Cypselli Tyranni crudelitatem, Romam sequutus est, Plinius iterum, l. 35. c. 3. h . dinias, monochromata pinxit. q . Eumarus Atheniensis, primus marem feminamque discrevit, figuras omnes imitari ausus; cuius inventa postmodum excoluit Cimon Cleonaeus. Idem, l. 35. c. 8. i . Hygiaenon, unus ex iis, qui monochromata pinxerunt: Hos autem idem Auctor ibidem conicit, ante etiam Bularchum, quem circa Romuli tempora vixisse diximus, floruisse. Duo enim devicesima [orig: devicesimâ] Olympiade interiit Candaules, aut, ut quidam tradunt, eodem [orig: eôdem] anno [orig: annô] quo [orig: quô] Romulus, manifesta [orig: manifestâ] iam claritate Artis ac absolutione. k . Telephanes Sicyonius, Ardici Corinthio iunctus, artem primus exercuit: sine ullo, ut dictum, colore; Ideo et quos pingerent adscribere institutum, Plin. saepius. cit. l. 35. c. 3. Sed antiquissima haec multum habere incerti, saretur Vossius, de 4. Artibus Popul. c. 5. ubi de Graphice: quem proin ad alteram Pictorum aetatem, quae incipit a bello Persico seu Olym. 70. transeuntem sequemur.

a . Panaeus, Phidiae frater floruit Olymp. 83. a Timagora Chalcidensi Pythiis superatus: quod primum Picturae fuit certamen publice institutum. Plin. l. 35. c. 9. b . Phidias prioris frater, Pictor quoque prius. g . Polygnotus Thasius, claruit circa Olympiad. 90. inventis suis mulium a posteris celebratus. Primus mulieres lucida [orig: lucidâ] veste pinxit, capita earum mitris diversicoloribus operuit, plurimumque picturae primus contulit. Siquidem instituit os adoperire, dentes ostendere, vultum ab antiquo rigore variare. Plin. ibid. ubi et addit, hunc, cum mercede pinxisset Pater Mycon, gratuito Athenis pinxisse porticum, dictam *poiki/lhn, ac propterea Amphictyones hospitia ei gratuita decrevisse. Coniungit eundem cum Timanthe ac Parrhasio Dionysius Halicarn. de Demosth. acumine: cum Zeuxide et Euphranore Philostratus, in vita Apollonii, l. 2. c. 9. d . Timagoras Chalcidensis Panaei victor. etc.

a . Andocydes, Xeuxidis aequalis, pinxit thebanorum victoriam, duce Charone ad Plataeas. Maxime vero laudati pisces ab eo picti, Plut. Sympos. l. 4. quaest. 2. b . Apelles, aequalis Aristidis, quidquid vel ante, vel sua [orig: suâ] aetate Pictorum fuit, Venere exsuperavit: unde nec ab alio, quam Apelle, pingi voluit Alexander M. Vide Plin. l. 35. c. 4. Unde et Plut. de Fort. Alex. l. 2. duos esse dixit Alexandros, unum Philippi, a)ni/khton: alterum Apellis a)mi/mhton . Pinxit autem Venerem a)naduome/nhn . ad exemplum Campaspes, pellicis Alexandri, Plin. l. 35. c. 10. vel Phrynes, conventibus Eleusiniis aut Neptuni feriis nudae, ac capillo [orig: capillô] passo [orig: passô], mare ingredientis, Athen. l. 13. Idem pinxit, quae pingi non possunt, tonitrua, fulgetra, fulguraque, Bronten, Asteropen, Ceraunobolon appellans: Nccipse solum pinxit. sed et de Arte hac scripsit. g . Apollodorus, Atheniensis, floruit Olymp. 93. qua [orig: quâ] Athenae a Lysandro captae. Hic primus species exprimere instituit, primusque gloriam penicillo iure contulit, Plin. l. 35. c. 9. Colorum misturas et umbrae usum primus reperit, Plut. Bellone [orig: Bellône] an pace Athenienses illustr. d . Aristides, Thebanus, Olymp. 112. omnium primus animum pinxit, et sensus omnes expressit, quos vocant Graeci h)/qh: item perturbationes, durior paulo in coloribus, Plin.

l. 35. c. 10. Idem ad summetri/an praeivit. Pinxit hic inter alia, oppido [orig: oppidô] capto [orig: captô] ad matris, morientis e vulnere, mammam adrepentem infantem, ubi intelligitur sentire mater, et timere, ne emortuo [orig: emortuô] lacte sanguinem infans bibat. Id. Etiam nonnullis primus docuisse creditur *)egkaustikh\n, sive Artem ceris pingendi picturamque inurendi, Idem, l. eod [orig: eôd]. c. 11. a Praxitele postea consummatam e. Cliton, primus docuisse mores, et varios referre oculorum obtutus, dicitur Xenophonti, *)apomnhm. l. 3. Adeo que in ventum Aristidis, circa h)/qh et summetri/an auxit. z. Colores Teius, victus a Timanthe Cithnio, in ea tabula, qua [orig: quâ], circa Iphigeniae mortem, tristitiae gradus in Calchante, Ulysse, Menelao et Agamemnone Patre, expressit, Quintilian. l. 2. c. 13. h. Euphranor Isthmius clarus Olymp. 104. primus scribitur expressisse dignitates Heroum, et usurpasse [orig: usurpâsse] symmetriam, Plin. l. 35. c. 11. Vide quoque Fabium, l. 12. c. 12. Iovem ex Homero finxit: cum Polycleto miscetur, in Hist. Miscella Pauli Diaconi, l. 10. Zeuxidi et Polygnoto iungitur, ab Olympiodoro, Meteorologic w= n, l. 1. ubitres hos umbras pulchre expressisse, nec non to\ ei)se/xon kai\ e)ce/xon, quod intus se recipit et quod eminet, tradit. Idem literis quoque librisque editis Artem illustravit. q. Eupompus, Praeceptor Pamphili, qui Apellis fuit Magister. ab hoc est, quod duobus Picturae generibus, Helladico et Ionico seu Asiatico, accessit tertium, Helladico in Atticum et Sicyonium diviso, quod sic dictum, quia Euphranor Sicyonius, Plin. l. 35. c. 10. i. Lysippus, primo faber aerarius, audendi rationem cepit, Eupompi Pictoris responso [orig: responsô]: Hic enim interrogatus, quem sequeretur antecedentium, commonstrata [orig: commonstratâ] hominum multitudine dixit, Naturam ipsam imitandam, non Artificem, Plin. l. 35. c. 8. Aeginam pinxit, c. 11. k.. Melanthius, cum Pamphilo, a cura commendatus, Fabio. l. Nicias, de quo Plin. l. 35. c. 5. Idem (Augustus) in Curia quoque, quam in Comitio consecrabat, duas tabulas impressit parieti: Nemeam sedentem supra Leonem, palmigeram ipsam, adstante cum baculo sene, cuius supra caput tabula bigae dependet. Nicias scripsit se inussisse: tali enim usus est verbo [orig: verbô]. Soliti enim Encaustae picturis adscribere, hic vel hic *)ene/kause. m. Palmphilus, Praeceptor Apellis, discipulus Eupompi, primus in Pictura omnibus literis eruditus fuit, Plin. A cura eum una cum Melanthio, celebrat Fabius, l. 12. c. 10. Idem non pinxisse solum Encaustica [orig: Encausticâ] sed etiam docuisse traditur Pausiam Sicyonium, Plin. l. 35. c. 11. Scriptis quoque Artem illustravit. v. parrhasius Atheniensis, vel ut alii Ephesius, symmetriam melius prioribus observavit: lineas subtilius examinavit. Quintil. l. 12. c. 2. Ita circumscripsit omnia, ut eum Legumlatorem, vocent, quia Deorum, atque Heroum effigies, quales ab ipso sunt traditae, coeteri tamquam ita necesse sit sequantur, Idem. Cum Scopa, nobili statuario, iungitur Horatio, l. 4. Od. 8. v. 6. Cum Apelle, Diodoro Siculo, l. 26. Pinxit inter coetera Ulyssis furorem, Plut. Quomodo Poem. aud.? Cum Timanthe certavit, in Aiace victus, Plin. l. 35. c. 10. Zeuxidis aequalis. c. Pausias Sicyonius, discipulus Pamphili, primus in Encaustica celebris. Vide de eo Plin. l. 35. c. 11. Horatius, l. 2. Sat. 7. v. 95. Pausiaca torpes insane tabella [orig: tabellâ] o. Protogenes, aequalis Apellis, a cura commendatur. Eius cognoscendi causa [orig: causâ] Apelles, cum Rhodum navigasset [orig: navigâsset], per subtilem Protogenis lineam longe subtiliorem ducendo, ei innotuit, Plin. l. 35. c. 13. De illo Petronius Arbiter, Protogenis, inquit, rudimenta, cum ipsius Naturae veritate certantia, non sine quodam horrore tractavi. Idem de Arte quoque scripsit. p. Socrates Philosophus, filius Statuarii, initio [orig: initiô] et ipse Pictor fuit, primusque symmetriam dedit Picturae, vel potius ab Apollodoro inventam, insigniter auxit; aliunde mox plus gloriaeadeptus. Xenophon, *)apomnhm. l. 3. r. Theon Samius, concipiendis visionibus. quae fantasi/as2 vocant, celebris fuit, teste quintiliano [orig: quintilianô], l. 12. c. 10. s. Timanthes, unus e Zeuxidis aequalibus Iphigenia [orig: Iphigeniâ] sua [orig: suâ] inclaruit, de qua praeter Plin. l. 35. c. 10. ita quintil. l. 2. c. 13. Timanthes Cithnius, in ea tabula, qua Colotem Teium vicit: cum in Iphigeniae immolatione pinxisset tristem Calchantem, tristiorem Ulyssem, addidisset Menelao, quem summum poterat Ars efficere, maerorem; consumptis affectibus, non reperiens, quo [orig: quô] digne modo [orig: modô] Patris vultum posset exprimere, velavit eius caput, etc. Ab illo Sami magnis suffragiisin Aiace superatus Protogenes, Herois nomine se moleste ferre aiebat, quod iterum ab indigno victus esset, apud Plin. l. 35. c. 10. t. Zeuxis Heracleotes, circa Olymp. 95. audentem iam aliquid penicillum ad magnam gloriam perduxit, teste Eodem [orig: Eôdem]. Interim in eo vincebatur a Polygnoto, quod huius imagines essent h)qikai\, Aristotel. Pol. c. 6. Interim, in Penelope mores finxisse visus est Plin. l. 35. c. 9. De Helenae simulacro ab eo Crotoniatis picto, eleganter Cicer. de Invent. l. 2. Notum etiam ex M. Seneca, l. 10. Contr. 5. et Plin. l. 35. c. 10. de uvis ab eo pictis ad quas aves advolarent. Luminum umbrarumque rationem invenisse, ait Quintil. l. 12. c. 10. Idem plus membris corporis dedit, id amplius idque augugustius ratus, atque ut existimant, Homerum sequutus, cui validissima quaeque forma etiam in feminis placet, apud Eund. Opera sua (sed cum iam arte sua [orig: suâ] magnas parasset [orig: parâsset] opes) donare quam vendere maluit, ut Alcmenam Agrigentinis, Pana Archelao, etc. Aequales eius fuere [orig: fuêre] Timanthes, Androcydes, Eupompus et Parrhasius, Pictores itidem insignes.

a. C. Fabius aedem Salutis pinxit, inde Pictoris cognomine familiae illato [orig: illatô]. Vide infra suoloc [orig: suôloc] ô. Praeter hunc in ista gente pauci Artis h7ius peritia [orig: peritiâ] excelluere [orig: excelluêre], non ingenii defectu, quam quod ei non tantus apud Romanos quam apud Graecos fuit honos. Addantur, b. Hadrianus Imperator. qui, Xiphilini verbis, kai\ e)/plassekai\ e)/grafe, et statuas tecit et tabulas pinxit, nempe cum nondum Imperii spes esset ulla. g. Marcus Antoninus Philosophus, tradente Iul. Capitolino [orig: Capitolinô], operam pingendo sub Mag. Diogneto, dedit d. Pacuvius Poeta, Pictor insignis, clariorem eam Artem Romae fecit gloria scenae: proximeque (post Fabium Pictorem) celebrata est in Foro Boario, aede Herculis (eius) pictura, Plin. l. 35. c. 4. Ab eius

vero aetate, qui claruit An. Urb. Cond. 600. paulo ante tertium bellum Punicum, ad suam usque aetatem, h. e. spatio 200. ann. negat idem, quemquam honestiorem pinxisse civem. Excipitur tamen ab eo Q. Pedius, qui Consulatum gessit an. 711. e. Turpilius. Eques Rom. e Venetia, Plinii aevo [orig: aevô] inter Pictores inclaruit, laeva [orig: laevâ] pingens, quod de nullo ante memoratum. Eius opera Veronae extare Plinius refert, loc. cit.

a. Albertus Durerus, Germanus, natus Noribergae A. C. 1471. libera [orig: liberâ] manu cir culum ducere, et centr um exacte sigere potuisse dicitur. Vide de eo in voce Durerus. b. Andreas Mantineus, iungitur Michaeli Angelo Bonaratae et Bacio Bandinello, a Lamberto Lombardo in vita Bonaratae, ubi tres hos Heroas veneratum se esse scribit, propterea, quod absolutiorem intelligentiam, exactiusque iudicum, in horum quam reliquorum operibus existimabat ab iis deprehendi posse, quorum seniores et relig iosiores oculi id, magis, quam manus facilitatem eamque (quam prius dixerat) Venerem, et colorum lenecinia spectarent. g. Antonius Corregiensis Titianus, vide mox Titianus. d. Antonius Sartorius, unus ex illis, qui superiori saeculo [orig: saeculô], Pictura [orig: Picturâ] iterum, post multorum saeculorum decursum, caput exserente, gloriam meruere [orig: meruêre], quales praeter eum Raphael Urbinus, Mich. Angelus Bonarata, Anton. Corregiensis Titianus, Seb. Venetus Iuliusque, Romanus. c. Bacius Bandinellus Florentinus. cum Bonarata et Matineo, coniunctus, a Lamb. Lombardo in vita Reginaldi Poli. 2. Bonarata, vide hic [orig: hîc] infra, Mich. Angelus Bonarata. h. Iohannes Holbenius, Augustanus, civis Basiliensis, sui saeculi Apelles. Vide in voce Holbenius. q. Iulius Romanus unus ex sex Picturae in Italia Instauratoribus, paulo supra en umeratis, l. Michael Angelus bonarata, Florentinus, obiit Romae an. aetat. 88. De cuius cum Apelle comparatione, vide insignem locum, apud Lamb. Lombardum Leodicensem, celebrem magnique iudicii pictorem, qui cum Reginaldo Polo in Italiam profectus. vitam eius eleganter exaravit, ab Hub. Goltzio editam, in qua de plerisque secundioris Famae Pictoribus iudicium tulit. k. Raphael Urbinus ex Graphices Pingendique Artis Restauratoribus, cui praefatus Lamb. Lombardus tribuebat xa/rita sive Venerem, quam uni sibi reservabat Apelles, cum aliis paria vel etiam maiora esse paratum se agnoscere. l. Titianus Antoninus, Corregiensis, Venetus, magna [orig: magnâ] itidem inter primos in Italia Picturae vindices claruit Fama [orig: Famâ]. In quo idem Lamb. Lombardus, extollebat amoenitatem, vivacitatemque, res ipsas naturales similitudine adee indiscreta [orig: indiscretâ] repraesentantem, ut vel acerrimo oculorum sensui aspectu primo [orig: primô] imponerent. Idem apud Eund. densa [orig: densâ] umbrarum opacitate et quasi inamoena [orig: inamoenâ] quadam [orig: quâdam] nocte repudiata [orig: repudiatâ], laetam, nitidam atque oculis natura [orig: naturâ] lucis amantibus gratissimam, ac proinde perfectissimam, colorum addendorum rationem excogitavit; in qua omnibus praecellere existimatur, etc.

PICTOR [2] cognomentum C. Fabii filii; qui an. Urb. Cond. 550. ut ait Plin. l. 35. c. 4. aedem Salutis pinxit, indeque cognomen hoc familiae primus intulit. Pater fuit C. Fabii, qui anno 585. nempe 35. annis, post pictam a Patre aedem Salutis, cum Q. Ogulnio Gallo Consul fuit. Errorem Viri docti duos quos diximus, et praeterea alios duos Fabios Pictores, confundentis abunde refutavit Voss. de Histor. Latin. l. 1. c. 3. Petrus Gregorius Tolosanus Syntaxeos Artis Mirabilis l. 31. c. 1. ait. Fabio id datum esse laudi, quod eam aedem pinxerit: et hoc proditum esse a Marco Cie. Tuscul. Quaest. 1. At contrarium potius dicit. Ita enim is, An censemus, inquit, si Fabio nobilissimo homini laudi datum esset, quod pingeret, non multos etiam apud nos futuros Polycletos aut Parrhasios. Causam mox, cur Romani ab hac Arte non fuerint celebrati, addens, non fuisse ingeniorum defectum, sed quod non Arti huic, ut apud Graecos, src apud Romanos etiam, suus foret honor. Proximum ab hoc Fabio pingendi arte apud eosdem clarum, Pacuvium Poetam habet Plin. loco [orig: locô]. cit.

PICTURA seu PINGENDI Ars., alias Graphice, ex Graeco, definitur Socrati, ei)kasi/a tw=n o(rwme/nwn, Imitatio seu repraesentatio eorum, quae videntur; quam definitionem cum Plastice communem habet. Horat. l. 2. Ep. 2. v. 8.

Ducit in tabula penicillo [orig: penicillô] lineas et colores addit, ut homines, bestias, plantas, aedificia ac alias res exprimat: quantique habita sit a Graecis, inde liquet, quod ingenui solum pueri Diagraphicen in buxo discerent, adeo que graphis, qua [orig: quâ] in pingendo opus, servis esset interdicta, contrario [orig: contrariô] apud Romanos obtinente, ut in voce Pictor ostendimus. Habet initia sua a Natura, insitum namque nobis imitari: et quia magnam ex imitatione capimus voluptatem, hinc Arti incrementa, Philostr. de Vita Apollonii, l. 2. c. 10. Item alter, in praef. bipartiti Iconum operis. Simili proin cum Poesi origine gaudet, cum qua alias quoque ingens ei affinitas, unde Picturam esse tacentem Poesin: Poesin autem loquentem Picturam, a Simonide dictum, apud Plut. l. de aud. Poetis. Iliacis temporibus nondum fuisse hanc Artem, Plin. l. 35. c. 4. At Homerus Il. s. v. 483. et seqq. narrat, ut Vulcanus in Achillis clypeo artificiose caelarit [orig: caelârit] caelum, sidera et terras: Hesiodus quoque de caelatura Herculei clypei multa habet: et quid aliud Caelatura, quam Pictura quaedam, voce ea [orig: eâ] paulo laxius accepta [orig: acceptâ], utcumque caelo, non penicillo [orig: penicillô], fiat. Quod si obiciatur, haec non sine errore Poetarum dici, vetustiori de aevo, tamquam de suo loquentium, refellunt tamen hanc sententiam, quae de Daedalo narrat Apollodorus, Biblioth. l. 3. ubi fuisse eum ait, prw=ton a)galma/twn eu(reth\n, primum repertorem imaginum ac simulacrorum: Vixit vero is iam ante Argonauticam expeditionem.

Imo antiquiores eo statas, utpote Telchinis inventoribus, facit Diod. Siculus, Biblioth. l. 5. Sed quid de eo dicemus, quod, ut Flavius Iosephus, Antiqq. l. 3. c. 4. et 9. imo Moses ipse Exodi c. 36. v. 1. narrat, Deus Beseleelem et Ooliabum designavit Tabernaculi Architectos, in quo opus Sculptura [orig: Sculpturâ] ac Caelatura [orig: Caelaturâ]: velut in Cherubim effigiandis, atque aliis? Quid quod ipse Tara Abrahae Patriarchae parens, dicitur fuisse *)agalmatopoi\os2, i. e. Statuarius? Seruches quoque, filius Ragau, sive Rehu, Abrahami provavus, primus Statuas collocasse [orig: collocâsse] viris fortibus putatur, qua de re vide Voss. de Idolol. Gent. l. 3. c. 46. ex Cedreno, Chronico Eusebii et Euseb. Panarii l. 1. Ita vero Artes hae affines sunt, ut vulgatus Interpres 1. Regum c. 6. v. 32. dicat: Sculpsit in eis picturam: ubi Hebraea sonant, Caelavit in eis, eaelaturas Cherubim: nec verisimile est sculptura [orig: sculpturâ] Picturam multo [orig: multô] fuisse posteriorem, vel Caelatura [orig: Caelaturâ]. Aegyptii apud Plin. l. 35. c. 3. sex milibus annorum apud ipsos inventam, priusquam in Graeciam transiret, affirmant, vana [orig: vanâ] praedicatione, ut palam est: Graeci alii Sicyone, alii apud Corinthios repertam, omnes umbra [orig: umbrâ] hominis lineis circumducta [orig: circumductâ]. Postea et intus lineas sparsere [orig: sparsêre], sine ullo etiamnum. colore, ut de Ardice Corinthio et Telephane Sicyonio supra diximus. Hinc deventum, ad Picturam monoxrw/maton, sive quae singulis fiat coloribus, primusque eas colorare testa [orig: testâ], ut ferunt, trita [orig: tritâ] invenit Cleophantus Corinthius. Tandem se Ars ipsa distinxit, verba sunt Plinii, l. 35. c. 3. et invenit lumen atque umbras, differentia [orig: differentiâ] colorum alterna [orig: alternâ] vice sese excitante. Deinde adiectus est splendor: alius hic quam lumen: quem, quia inter hoc et umbram esset, appellaverunt tonon: commissuras vero colorum et transitus, harmogem. De eiusdem Artis natura progressuque Philostratus, l. 2. de vita Apollon. c. 10. *kai\ ga\r e(\n xrw=ma, inquit, h)/rkhse toi=s2 ge a)rxaiote/rois2 tw=n *grafe/wn: kai\ proiou=sa, tetta/rwn: ei)=ta pleio/nwn h(/yato, Quippe et unus color veteribus illis Pictoribus sussecit, et procedente Arte, quatuor erant satis: inde paulatim plures, pluresque adhibiti. Hodie decem colores palmarios habent, quos recenset Caesar Bullingerus, de Pictura, l. 2. et Scalptura, l. 3. Addit idem Philostratus, et absque ullo colore Picturam esse, ut si creta [orig: cretâ] solum duxeris lineamenta Indi sive Aethiopis, quem non aliter concipias, quam nigrum; si simas videas nares, genas eminentes, capillorum cincinnos et quandam stuporis imaginem oculis circumfusam: quae Pictura quanto [orig: quantô] simplicior, tanto [orig: tantô] sine dubio antiquior fuit. Sed sero admodum haec Ars a Graecis ipsis in Liberalium est Artium numerum recepta; factumque id primo auctoritate Pamphili Macedonis, qui Apellis Praeceptor fuit, ut docet Plin. l. 35. c. 10. A quo tempore, non Sicyone solum, sed et in tota Graecia, pueri ingenui diagraphicen h. e. Picturam in buxo ut dictum doceri coeperunt, perpetuo [orig: perpetuô] interdicto [orig: interdictô], ne servitia illam addiserent. Unde patet, quod utcumque Pictura demum Philippi Magni temporibus maiori in honore coeperit esse, tamen antea quoque in pretio fuisse dicatur: quod ex Thaletis verbis cognoscere est, apud Stobaum; ubi ille Ionicae sectae conditor conqueritur, pueros primum tradi Paedotribis, harmonico, et Pictori: adultiorem vero aetatem Arithmetico et Geometrae, etc. Utilitatem Artis plurima loquuntur, ut enim voluptatis solum causa inventam esse sint qui dicant, nimis abiecte de illa omnino sentiunt. Quod enim Poesis calamo [orig: calamô], hoc penicillo [orig: penicillô] Pictura exprimit. Itaque versus Homeri, quibus effinxit Iovem, ut Phidiae ad sculpendum, sic Euphranori ad pingendum, praebuere [orig: praebuêre] Archetypon. Ut hac parte etiam verum sit illud Horatii in Arte, v. 361:

Imo est, in quo magnam Poeseos partem superet Pictura: ut eo, quod oculis corporis, non animi solum, aliquid repraesentet. Quae enim magis animum irritent, v. 181. ib.

Quam quae sunt oculis subiecta fidelibus et quae
Ipse sibi tradet spectatur.

Nec hoc saltem, sed etiam paria Historiae facit; res quoque gestas ad posteros transmittendo. Unde Sallustius, c. 4. bell. Iugurtin. Saepe, inquit, qudivi Q. Maximum Publ. Scipionem, praeterea civitatis nostrae praeclaros viros solitos ita dicere, cum Maiorum imagines intuerentur, vehementissime sibi animum ad Virtutem accendi. Ad haec cum Pictura constet luce et umbra [orig: umbrâ]; ac Artis opus umbram luci immittere, aut lucem umbra [orig: umbrâ] obscurare, satis liquet, Picturae etiam mediocri cognitione iudicium acui in luminibus, coloribus et umbris dignoscendis, quae res multum confert et in Naturae scientia et in Vita civili. At abusus cavendus, qualis est, si illa pingantur, unde corrumpuntur mores, Quare Chaerea apud Terentium, Eunucho, Actu 3. Sc. 5. v. 36.

------ Dum apparatur, Virgo in conclavi sedet,
Suspectans tabulam quandam pictam: ibi inerat pictura haet, Iovem
Quo [orig: Quô] ipacto [orig: ipactô] Danaae misisse aiunt quondam in gremium imbrem aureum,
Egoque quoque id spectare coepi: et quia consimilem luserat
Iam olim ille ludum etc.

Quem ad locum sic Donatus, Philosophice, inquit, nunc Terentius demonstravit, quam cladem moribus hominum et civitatibus adferant pigmenta Poetarum, cum scelerum exempla adferunt peccaturis Vide quoque Propertium, l. 2. Eleg. 6. Achillem Tacitum, de Clitophontis et Leucippes amoribus, l. 1. Iure proin Thebis lege prohibitum fuit, ne quid obsceni pingeretur, vel fingeretur, multa [orig: multâ] adversus eam peccantibus irrogata [orig: irrogatâ] Aelian. Var. Histor. l. 4. c. 4. Nempe in picturis comparatum, ut in Mimis, quos eampse ob causam arcuisse Massilienses, testis est Val. Max l. 2. c. 6. ex 7. Ut vero Ars haec utilitatis habet plurimum, ita difficultatis non minus, multarum quippe disciplinarum auxilio [orig: auxiliô] egens. A Geometria enim lineam ac symmetriam accipit; imo Pamphilus Macedo sine Arithmetica ac Geometria, quibus ille primus

Pictorum excultus fuit, negavit hanc Artem perfici posse. Ab Optica capit lumen ac umbram, quorum haec facit recessum et distantiam: illud ut quid emineat sive ut ipropius abesse videatur, praestat: quae abunde elucent ex Amulii Minerva, Plin. l. 35. c. 10. Apellis Hercule averso, l. 36. c. 5. ex Bupalo et Anthermo in Chio, de quibus Lucian. in Dea Syria, etc. Vide quoque Tzetzen, Chil. 11. histor. 381. ac praecipue l. 8. c. 191. ubi haec illustrat Phidiae et Alcamenis exemplo [orig: exemplô]. Praeterea Naturae scientia in Pictore requiritur, quam ob causam in Protogenis rudimentis Iaudat Arbiter, quod sic cum Naturae veritate certarent, ut non sine quo dam horrore tractarentur: Idcirco et Anatome plurimum ei confcrt: cuius gnarus humani corporis proportionem in singulis membris exactius servabit, cumque non eadem in omnibus sit proportio, facilius pulchriorem discernet, nec enim in uno omnia sunt praestantissima. Ideo Zeuxis Helenam Crotoniatis picturus ex ingenti multitudine Virginum de publico consilio unum in locum conductarum, quinque delegisse, ut ex singulis, quod speciosissimum foret, excerperet, legitur apud Cicer. de Invent. l. 2. Nec sufficit formam nosse [orig: nôsse] hominis, sed et nosse [orig: nôsse] convenit illam mutorum animantium, plantarum, omnium denique quae Orbiscontinet. Naturae proin ignoratione peccavit Nicon, vel iuxta alios Apelles Ephesius, cui icum cetera equum scientissime pinxisset, unum hoc iure obiectum quod utrique palpebrae apposuisset cilia, cum inferior iis careat, Aelian. de Anim. l. 4. c. 50. A Physiognomia insuper et Morum Scientia Pictura sumit mores et affectus: imo et in Veteribus historiis recte pingendis multum accurata Antiquitatis conducit notitia. E quibus simul elucet, quanta Artis huius tum nobilitas ac dignitas sit, de qua sic Cardanus, de Subtil. l. 17. Est. Pictura Mechanicarum omnium Artium subtilissima, eadem vero et nobilissima. Nam quidquid Plastice, aut Sculptura conatur, mirabilius Pictura fingit, addit umbras et colores et Opticen sibi iungit, novis etiam additis quibusdam inventionibus. Nam Pictorem omnia necesse est scire, quoniam omnia imitatur. Est Philosophus, Picter, Architectus et dissectionis Artifex, etc. Partes Picturae quatuor, sicut Oratoriae Facultatis commode constitui possunt, Inventio videlicet sive argumentum et materies: *oi)konomi/a sive Dispositio, ac simul *summetri/a, quae et *)analogi/a et *(armoni/a appellatur: Color, h. e. tum lumen et umbra, tum splendor ac opacitas: ac denique Motus sive gestus, qui quasi vitam quandam inspirat. Affinia ei sunt, Sculptura quae facit imagines in ligno prominentes: Statuaria, quae idem praestat in lapide ac metallo: Caelatura, quae in ligno, lapide metallove, imagines facit cavas: Chymice seu Fusoria, quae imaginem e metallo aliave materia fundit: et Plastice, quae ex argilla, gypso vel simili materie, imagines facit: Quibus omnibus nobilior Pictura est, teste Cardanô loc. cit. Et quidem, quod Statuariam inprimis attinet, licet statuae eô picturis praestent, quod durant magis pluraque in secula propagent hominis decus: longe tamen artificiô vincuntur; uti et splendore ac pulchritudine. Ut de lumine, umbra, discrimine rari ac densi, aliisque nil dicam, de quibus vide disserentem Balthasarem Castilionaeum, Com. l. 2. de Curiali seu Auluo. Michael tamen Angelus Bonarata Sculpturam Picturâ difficiliorem judicavit, eo quod in statua sint diversi magis aspectus pleni anaglyphi, quam sententiam quoque probat Caesar Bullingerus, de Pictura et Staturia l. 2. c. 7. Judicium suum suspendente Lud. Demontiosiô, Comm. de Sculptura et Pictura Antiqq. Quibus incrementis olim Pictura adoleverit; vide supra in voce Pictor: Saltem hic addo, apud Graecos, praecipuum Picturae tempus fuisse, ab Olymp. 93. quâ Athenae a Lysandro captae sunt; ejusque ipsius a)kmh\n, Apellis ac aequalium aetate; Nec enim eorum, qui postea sequuti, Artem quisquam provexit: imo fuere [orig: fuêre], qui deteriora sequuti, Picturam ad humiliora revocarent, inque istiusmodi etiam laudem invenirent, qualem Pyreicum fuisse, memorat Plin. l. 35. c. 10. qui tonstrinus sutrinasque pinxit et asellos et obsonia ac similia, Rhuparographos propterea dictus: Item Calliclem et Calacem; Antiphilum quoque, utroque [orig: utrôque] valentem genere, qui (verba Plinii sunt) iocoso nomine Gryllum ridiculi habitus [orig: habitûs] pinxit. Unde hoc genus picturae Grylli dicti. Absolutam iam in Italia Picturam fuisse idem docet, circa tempora Tarquinii Prisci, l. 35. c. 3. ac a servis ac peregrinis exercitam. A Pacuvii enim aetate, usque ad suam, negat quemquam pinxisse honestiorem civem, ut supra visum. Post multorum saeculorum decursum, in Italia primum, Avorum aevo [orig: aevô], Pictura iterum caput extulit: Praecipuam vero superiori saeculo [orig: saeculô] palmam meruere [orig: meruêre] sex isti, Raphael Urbinas, Mich. Angelus Bonarata, Antonius, Corregiensis Titianus, Seb. Venetus, Iulius Romanus et Anton. Sartorius, de quibus dictum. At quamvis hi Pictoribus, qui, Atavorum aevo [orig: aevô] florentes, multum ab antiquis recesserant, longuis artem provexerint, nondum tamen ad priscum decus perduxere [orig: perduxêre]: cuius rei causas erudite ex ponit Lamb. Lombardus Leodicensis, in vita Reginaldi Poli. De iis qui in hac Arte celebres, egimus retro. Eorum qui eam scriptis suis illustrarunt [orig: illustrârunt], catalogum hic [orig: hîc] atteximus: Plura qui volet, adeat Gerh. Ioh. Vossium, de 4. Artibus Popular. toto c. 5. et de Philosophia, c. 16. §. 1 et 2. ex veterib. Plinium, l. 35. c. 12. priorib. vide quoque hic [orig: hîc] voce Megalographia, it. Parergon, Pingere de Mnsivo, Pingere vestes, Rhopographi etc.

Albertus Leo Baptista, Italus, A. C. 1540. libros 3. de Pictura reliquit. Anaximenes scripsit, de Picturis antiquis, teste Fulgentio [orig: Fulgentiô], Mythol. fab. de Actaeone. Periit. Antigoni, de Pictura,

meminit Plin. l. 35. c. 10. peri\ pina/kwn seu de tabulis. Laertius, in Chrysippo; quae interierunt. Apelles, de Arte sua ad Perseum scripsit, Plin. l. 35. c. 10. qui liber periit. Aristodemus, Plin. aequalis, Historiam Pictorum, et Picturae amantium civitatum ac Regum perduxit ad suam aetatem, vide Philostratum, praef. Icon. In deperditis. Artemon, peri\ zwgra/fwn scripsit, apud Harpocrationem in *polu/gnwnos2. Periit. Atticus, de Imaginibus volumen edidisse legitur, apud Plin. l. 35. c. 11. Callistratus. Callixenus, in lucem dedit, *zwgra/fwn te kai\ *)andriantopoiw=n a)nagrafh\n, Pictorum et Statuariorum descriptionem, unde librum suum 10. excerpsit Sopater, teste Photio [orig: Photiô]. Democritus, de Pictura scripsit, Laertius. Dem ontionsius Ludovicus, edidit libros 2. de Veterum Sculptura Caelatura, gemmarum Scalptura ac Pictura. Durerus Albertus, de *summetri/a| scripsit saeculo [orig: saeculô] praeterito [orig: praeteritô]. Duris peri\ zwgrafi/as2, i. e. de Pictura, citatur a Diog. Laertio, in vita Thaletis. Euphranor. Felibien, scripsit des Entretiens sur les vies et sur les ovurages des plus excellens Peintres, in 4. Parisiis. Gauricus Pomponius de Scalptura. Hegesander, de Statuis ac Imaginibus seu Picturis scripsisse dicitur Athenaeo, l. 5. Hypsicratis, peri\ pina/kwn, de tabulis, apud Laertium in Chrysippo mentio. Interiit. Iamblichus, peri\ a)galma/twn de Imaginibus, librum elucubravit, Philopono refutatum: teste Photio [orig: Photiô]. Iuba, Mauritaniae Rex scripsit peri\ *grafikh=s2, teste Harpocratione et Photio [orig: Photiô]: Ex eiusdem libris peri\ zwgra/fwn, i. e. Pictoribus octavi, meminit Idem Harpocration in voce *par)r(a/sios2. Iunius Franciscus, 3. libros de Pictura reliquit, multiiugae lectionis ac bonae frugis. Lombardus Lamb. Leodicensis in vita Reginaldi Poli, de plerisque prioris aevi celebrioribus Pictoribus, Raph. Urbinate, Bonarata, Titiano etc. iudicium tulit. Melanthius Pictor, peri\ *zwgrafikh=s2, i. e. de Pictura memoratur Laertio, in vita Polemonis. Pamphilius Pictor, peri\ *grafikh=s2 kai\ *zwgra/fwn endo/cwn, de Pictura et Pictoribus, laudatur Suidae. Pasiteles, quinque volum, Nobilium operum in toto Orbe, scripsit, teste Plinio [orig: Pliniô], l. 36. c. 5. cum Praxitele eum confundit Caesar Bullingerus, de Pictura l. 2. Philostratus de Iconibus. Polemon, testante Athenaeo [orig: Athenaeô], l. 13. scripsit, peri\ zwgra/fwn pro\s2 *)anti/gonon, de Pictoribus ad Antigonum. Idem libros peri\ pina/kwn, i. e. de tabulis, reliquisse legitur, apud Laertium, in Chrysippo et Athenaeum, l. 11. ac 13. Porphyrius, peri\ a)galma/twn, i. e. de Simulacris, egit: vide Stobaeum, in Eclogis Phys. c. 25. Sed is non tam de Arte, quam de cultu, scripsit. Protogenes Pictor, condidit libros 2. peri\ *grafikh=s2 kai\ xhma/twn, de Pictura et figuris, teste Suida [orig: Suidâ]. Sed hi iniuria [orig: iniuriâ] temporum deperditi sunt. Rodolfius, scripsit Vitas Pictorum. Theophanes peri\ *grafikh=s2, i. e. de Arte Pingendi, laudatur Laertio in Aristippo. Sed hoc opus, ut et plurima alia, temporis spolium est. Varro, ex Latinis, imagines praestantium Virorum suis quoque libris complexus legitur, apud toties memoratum Plin. l. 35. c. 11. ubi ait: Imaginum amore flagrasse [orig: flagrâsse] quondam, testes sunt et Atticus ille Ciceronit, edite [orig: editê] de his volumine, et M. Varro, benignissimo [orig: benignissimô] invento [orig: inventô], insertis voluminum suorum fecunditati, non nominibus tantum 700. illustrium: sed et aliquo [orig: aliquô] modo [orig: modô] imaginibus, non passus intercidere figuras: aut vetustatem aevi contra homines valere; inventione muneris etiam Diis invidiosus etc. Ut alios omittam.

PICUENTUM Histriae urbs mediterranea. Ptol. Pinguento Leandro: in monte, apud ortum Nauporti fluv.

PICUMNUS Deus, qui in sacris Romanis adhibebatur. Aemilius Macer in Theogonia.

PICUS [1] Rex Latinorum, Saturni fil. Fauni pater successit patri, An. 2747. primus Aboriginum Rex per an. 37. Latini regis av us, auguriorum peritissimus, qui a Circe adamatus, cum spreto [orig: spretô] eius coniugio [orig: coniugiô], Carmentem Nympham duxisset uxorem, ab irata Dea, virga [orig: virgâ] percussus fertur, et mutatus in avem sui nominis. Quod idcirco fingi creditur, quoniam primus hac [orig: hâc] ave usus est auspiciis, de quo satis prolixe Ovidius, Met. l. 14. quam fabulam Virgilius in tres versus optime contraxit, l. 7. Aen. v. 188.

-------- Laevaque [orig: Laevâque] ancile gerebat
Picus equum [orig: equûm] domitor: quem capta cupidine coniux
Aurea [orig: Aureâ] percussum virga [orig: virgâ], versumque venenis
Fecit avem Circe, sparsitque coloribus alas.

Festus: Picus rex pico [orig: picô] ave utebatur, ut Verrius ait, ob augurium, a quo sic dictus. Vide Dion. Halicarn. Hist. Rom. l. 1. Aurel. Victor. de Orig. gentis Rom. Vossio vero commentum de Pico Rege et Augure non aliunde promanavit, quam quod in Matiena, Sabinorum oppido, vetustissimum fuerit Martis oraculum, ubi picus avis, qui Martius dicitur, in columna lignea oracula dabat, haud aliter ac apud Dodonaeos columba sacrae insidens quercui vaticinari solita, ex Dionysio. Vide eum de Idolol. l. 1. c. 12. uti de pict Martii robore, et cur druokola/pths2 vel dendrokala/pths2 vocetur, ac quandoque etiam peleka=s2, l. 3. c. 80. de eius calliditate in iis, quae ad victum pertinent, c. 82. de Sermone item, c. 89. Idem piscis delicati, circa Verbanum Leriumque lacum, dicti pic vel pico, a picken, i. e. pungere seu caedere, quae e

medio squamarum eminentes habeat clavos, hinc cyprinus clavatus Rondeletio appellatus. meminit l. 4. c. 31.

PICUS [2] Iohannes Mirandulae et Concordiae Princeps, fil. Iohannis Francisci; Phoenix ingeniorum dictus, et Monstrum sine vitio, Scaliger. Anno aetat. 24. defendit Romae theses 900. Dialectico-Theologico-Mathematico- Magico-Cabalistico-Physi-cas, magno cum plausu. quas cum aemuli eius suspectas reddere conarentur, Innocentius VIII. illis examinatis, 13. earum reiecit. has edita [orig: editâ] apologia [orig: apologiâ] tuitus, inter alia memorat, unum ex Censoribus interrogatum, quid Cabala esset? respondisse, haereticum esse pessimum, qui scripserit contra Iesum Christum. Obiit A. C. 1494. aetat, 31. prout ipsi Lucius Bellantius Senensis praedixerat, Florentiae eodem [orig: eôdem] die, quo [orig: quô] Car olus VIII. urbem intraverat. Nepos eius Ioh. Franciscus opera patrui Basileae edidit, Heptapli titulo [orig: titulô]: Continent illa Conclusiones 900. Apologiam, de Ente et Uno: De Hominis dignitate Regulas 12. Comment. in Psal. 15. De Christi regno et Vanitate mundi: Expositionem Orationis Domin. Epistolas; in Apologiam, Disp. l. 12. In Platonis Conviv. l. 3. Elogia: Paulus Iovius, Elog. c. 39. Naudaeus, Phil. Beroaldus, Marsilius Ficinus, etc.

PICUS [3] Iohannes Franciscus Princeps Mirandulae, fil. Galeacii, nepos prioris, studiis similiter se dedit. Sed Scholiasticis nimium addictus, non satis Latinus est: occisus a Galeoto, ex fratre Ludovico, nepote, noctu una cum filio Alberto. A. C. 1533. Opera eius, cum Patrui scriptis edita; Ubi agit de studio divinae et humanae Philosophiae, l. 2. De morte Christi et propria cogitanda, libris 3. De Uno et Ente, etc. Paul. Iov. in elog. c. 7. Possevin. in appar. Spondanus in Annal. Vide et Iohannes Franciscus.

PICUS [4] Iohannes Parisiensis Carthusianus. Commentatus est in Canticum. Edidit Iodocus Badius, A. C. 1524. Petr. Bibl. Carthus. Vide et Iohannes.

PIDOSUS Insula parva Cariae, apud Halicarnassum urb. Nunc forte Isola di S. Pietro. Plin. l. 5. c. 31. Ferrar.

PIDUS vulgo le Py, fluviolus Galliae, rivus Frodoardo dictus, sicut et Arna. Ita enim is in Chron. ad A. C 949. Quedam Ecclesia in honore S. Mariae dicata, super Arnam rivum, claris illustratur miraculis et sanitatum praesidiis, Item altera Ecclesia, in ipsius honore, super Pidum rivolum sita, pene simili resplendet nitela. Et Pidus quidem seu rivulus, seu amniculus, in codice Remensis Monasterli S. Remigii ante anos 700. scripto vocatur Pis, seu Pitus: atque inter villas ad illud Coenobium pertinentes, numeratur Sanctus Martinus super Pit. Alluit autem hic Pidus seu Pitus vicos Summum Pidum Somme-Py, alias Sompi et Soupi, ad caput ipsius positum; vicum S. Mariae ad Pidum cum Ecclesia eius Frodoardo modo memorata, Saincte Marie a Py; Sancti Sulpitii seu ad S. Sulpitium, Saint Supplice, alias Saint Soupple, et vicum a Patrono loci Sanctum Martinum super Pidum nuncupatum, S. Martin: ac in Supiam effluit, de quo vide suo [orig: suô] loco [orig: locô]. Hadrian. Vales. Notit. Galliae, in voce Supia.

PIDYTES vir Percosius, ab Ulysse interemptus in bello Troiano, Homer. Il. 7.

PIENTIA olim Corsinianorum, urbs agri Senensis, in colle, patria Aeneae Sylvii, postea Pii II. illic patre exulante nati, a quo dicta et Episcopalis effecta est, sub Archiepiscopo Senensi. Parva sed culta, 6. mill. pass. a Monte Politiano in Occidentem, uti 10. a confinio ditionis Pontific. 13. a Clusio, 25. a Sena in Eurum.

PIERIA Pythae, viri inter Milesios clarissimi, filia, cuius cum Phrygio conflatus amor, dissidium, inter Milesios Myunta incolentes et Nelei posteros, composuit. Vide Polyaen. l. 8. c. 35.

PIERIA regio gemina; Una Macedoniae, cum oppido cognomine, inter Axium et Peneum flumina, Veria Nigro. Altera Syriae cum monte in Cassiotide regione qui Monte Nero dici videtur Ortelio, ex Guil. Tyrio. Regio autem Pieria in ora, inter Ciliciam et Phoenicen sita est, ubi Seleucia urbs praecipua cognomento [orig: cognomentô] Pieria. Picem habet Naricae, Indicae, Idaeae, et Illyricae comparandam.

PIERIS apud Plin. loc. cit. urbs Macedoniae, quae Pieria alias; item mons Thessaliae, qui alias Pierius. Sic Graeci et *pieri/da et *pieri/an montem appellant, ut apud Strabonem videre est. Salmas. ad Solin. p. 152.

PIERIUS [1] Presbyter Alexandrinus, sub Diocletiano Imperatore et Theone Episcopo floruit. Eloquens disputator, contionator insignis, propterea parvus Origenes dictus. Scripsit 12. libros de Ecclesiae priscis ceremoniis, sed Spiritum Sanctum, Patre Filiogue [orig: Filiôgue] in feriorem eum fecisse, refert Photius, Cod. 119. Etiam in Hoseam commentatus est, etc. Martyris Pamphili praeceptor. Euseb. Hist. l. 7. Hieron. in Catal. c. 76. Nicephor. Hist. l. 6. c. 35. Item. Iohannes Pierius Valerianus, Bolzano [orig: Bolzanô] Venetiae oppido [orig: oppidô] oriundus, sui doctissimus saeculi. Scripsit Hieroglyphica, Comment. in Virgilium etc. Obiit Patavii, A. C. 1550. aetat. 82. Gesner. in Biblioth. et Anton. Teissier Elog. Part. I. et II. Eius curae educationem Hippolyti, Alexandri et Catharinae de Medicis, postmodum Galliae Reginae, commiserat patruus eorum Clemens VII. Imperialis Musaeo Histor.

Item Iohan. Pierius, Toletanus, Poeta et Orator excellens, Compluti docuit. Obiit A. C. 1540. aetat. 33. Opmer. in Chronol. Orbis Unrvers. p. 486.

PIERIUS [2] mons Thessaliae, Musis sacer. In hoc monte quidam Musas natas volunt, atque inde Pieridas appellatas, quamquam alii a Pieria regione et alii a Pieri filiabus, quas cantu vicerunt, dictas malunt: qui et Pierus Festo et Pausaniae, L. 9. in Macedoniae confin. apud montem Olympum, ubi oppid. eiusdem nominis, Pheris proximum, de quo Plin. l. 4. c. 8. cum lacu cognomine, teste Pausan. l. 9.

PIERIUS Sinus mare Thraciae iuxta Pangaeum montem, ubi Oesyme et Chrysopolis urbes, Thucyd.

PIERUS [1] Macedo quidam praedives, qui ex Eurippe uxore 9. suscepit filias, quae Musas ad certamen cantus prov ocare ausae, et ab illis superatae in totidem picas mutatae sunt; unde postea Musae earum nomen, veluti tropheum usurpantes, Pierides vocabantur.

PIERUS [2] fluv., Achaiae in Peloponneso, Pheras oppidum alluens. Et Plin. l. 4. c. 8. oppid. Thessaliae cum monte, et Pausan. l. 7. mons Macedoniae cum lacu, qui tamen teste Aeliano [orig: Aelianô]. est in Thessalia.

PIETAS [1] Dea ab antiquis culta, cuius sacellum ab Attilio dicatum, in quo habitasse [orig: habitâsse] dicitur ea, quae uberibus patrem in carcere aluit. Cicer. l. 1. de Nat. Deorum, Pietas, inquit, iustitia est adversus Deos et cultus erga Maiores aut sanguine coniunctos. Hanc ut Deos coeteros colebant Romani. Aedem ei consecravit, M. Acilius Glabrio Duumvir; in foro Olitorio, eo [orig: eô] loco [orig: locô], quo [orig: quô] quondam mulier habitaverat, quae Matrem suam inclusam carceri mammis suis claim aluerat, ob quod factum immunitas ipsi concessa fuit. Ita fere Festus, nisi quod pro Matre Patrem ponit, cum tamen reliqui Scriptores, qui huius historiae meminerunt, omnes Matrem carceri inclusam fuisse, non Patrem, scribant. Livius, l. 40. c. 34. Val. Max. l. 5. c. 4. Plin. l. 7. c. 36. Pietatis exempla infinita quidem toto [orig: totô] Orbe exstitere [orig: exstitêre], sed Romae unum, cui comparari cuncta non possint. Humilis in plebe, et ideo ignobilis puerpera supplicti causa [orig: causâ], carcere inclusam Matrem, cum impetrasset [orig: impetrâsset] aditum a ianitore, semper excussa, ne quid inferret cibi, deprehensa est uberibus suis alens eam: quo [orig: quô] miraculo [orig: miraculô] Matri salus donata filiae pietate est, ambaeque perpetuis alimentis, et locus ille eidem consecratus est Deae, C. Quintio M. Attilio Coss. templo [orig: templô] Pietatis exstructo [orig: exstructô] in illius carcevis sede, ubi nunc Marcelli theatrum est. Vide Ioh. Rosin. Antiqq. Rom. l. 2. c. 18. Habitum eius sic describit Papinius, l. 3. Sylv. 3. v. 3.

Huc vittata comam, niveoque [orig: niveôque] insignis amictu,
Qualis adhuc praesens, nullaque expulsa nocentum
Fraude, rudes populos, atque aurea regna colebas,
Mitibus exsequiis ades. ------

Idem eam solitaria [orig: solitariâ] Caeli parte secretim residentem facit, quippe discordantium Deorum coetu offensam, v. 457. et 462. l. 11. Theb. quamquam alias caelo gratissimam ibidem eam constituat, l. 3. Sylv. 3. v. 1.

Summa Deum [orig: Deûm] Pietas, cuius gratissima caelo,
Rara profanatas inspectant Numina terras etc.

Sed pro Misericordia ac Clementia vox non raro occurrit, uti pluribus docet Casp. Barthius, ad Claudian. IV. Consulatu Honorii, v. 113. Vide quoque supra.

PIFLI inter nomina ignominiosa, quibus Albigenses olim aspersi. Eckbertus Schonaugiensis contra Catharos, Serm. 1. Hos nostra Germania Catharos, Flandria Piphles, Galli Texerant, ab usu texendi appeliant. Et Chron. Abbatis S. Medardi A. C. 1236. Haereticorum maxima multitudo, quos quidam vocabant Bulgaros, alti Piflos, per diversas civitates et castella Franciae etc. Origo incerta: Interim etiamnum Pifres vocari Gallis homines gulosos, quique largioribus epulis indulgent, docet Car. du Fresne Glossar. a quo tamen crimine Albigenses, varii Scriptores absolvunt.

PIGACIAE apud Ordericum Vitalem, rostra calceorum et aculei, scorpionum caudas referentes, cuiusmodi rostratorum calceorum repertorem, Fulconem Andium Comitem fuisse tradit his verbis, l. 8. Qui cum pedes haberet deformes, instituit sibi fieri longos et in summitate acutissimos subtalares, ita ut operiret pedes et celaret eorum tubera, quae vulgo vocantur Uniones. Insolitus inde mos in Occiduum processit orbem, levibusque et novitatum amatoribus vehementer placuit. Unde sutores in calcoamentis quasi caudas scorpionum, quas vulgo Pigacias appellant, fecere [orig: fecêre], idque genus calceamenti pene cuncti, divites et egeni, expetiere [orig: expetiêre]. *proa/lmata pedi/lwn huiusmodi calceorum rostra dicuntur Annae Comnenae, ad cuius Alexiadem vide quae adnotavit Car. du Fresne, ut et infra voce Poulainia, item ubi de Rostris calceorum et Uncinatis Calceis.

PIGMENTUM Graecis recentioribus ph/menton, item pimenton, quemadmodum et pimentum legimus in veter. libro Excerptorum Apicii, ubi sic habet, Brevis pimentorum, quae in domo esse debent, ut condimentis nihil desit: non una [orig: unâ] occurrit notione. In his enim Excerptis, non solum aromaticae et exoticae omnes species, quae condimentis serviunt, hoc [orig: hôc] nomine designantur, sed etiam omne genus herbarum ac seminum condimentariorum. Unde Pigmentarius, apud Martianum, l. 3. §. 1. ff. ad. l. Corn. de Stcar. Graecis *phmenta/rios2, qui omnia vendebat, quae Medicinae conducerent, quod inter ea etiam pigmenta, i. e. xrw/mata, locum haberent: a qua una merce, quasi nobiliori et magis pretiosa [orig: pretiosâ], appellatus est. Genus etiam herbae condimentariae

piginentum hodie Galli vocant. Ita et Graeci recentiores petroselinum, quasi praecipui usus in condimentis, appellavere [orig: appellavêre] kodi/menton, i. e. condimentum. At Plinii aetas pigmenta tantum de coloribus posuit, l. 36. c. 22. Auctoribus curae fuere [orig: fuêre] lapides quoque mortariorum medicinalium tantum, et ad pigmenta pertinentium. Ubi mortaria ad pigmenta pertinentia sunt zwgra/fwn qui/+nai. Sequenti vero aevo [orig: aevô] pro herbis ac speciebus quibuscumque medicinalibus vocem usurpari coepisse, etiam discimus ex Materno Firmico, l. 8. c. 17. Marsi erunt, vel qui venenis ex herbarum pigmentis confectis salut arta soleant hominibus remedia comparare: ubi venena ex herbarum pigmentis facta, appellat su/nqeta fa/rmaka. Atque hinc Pigmentarius, pro pharmacopola, apud Eund. Alias sic quoque dixere [orig: dixêre] tou\s2 *mureyou\s2. Glossae, Pigmentarius, *muropw/lhs2, *farmakopw/lhs2, *mureyo/s2: Sed et pharmacopolam, sic vocant Persii Glossae, per scombros significat salsamentarios, per tus Pigmentarios. Quo [orig: Quô] sensu pigmentum proprie est, quod droguam Galli vocant etc. Vide Salmas. ad Solin. p. 1052. ut et supra in voce Pharmacopola. Citimi aevi Scriptoribus vox notat, potionem ex melle et vino et diversis speciebus confectam, suavem et odoriferam, ut apud Ioh. de Ianua. Catholic. Parvum: Nectar, dulcis liquor, vel vinum pigmentatum. Vinum Cypricum, pigmentatum et clarificatum, apud Lambertum Ardensem, p. 119. Cuiusmodi potionem statis diebus datam olim fuisse, docet Petrus Venerab. in Statutis Ordinis Cluniac. c. 52. Statutum est, ut ab omni mellis et specierum cum vino confectione, quod vulgari nomine Pigmentum vocatur, Cena Domini tantum excepta [orig: exceptâ], qua [orig: quâ] die mel absque speciebus vino [orig: vinô] mistum antiquitas permisit, omnes Cluniacensis Ordinis Fratres abstineant. Sic Udalricus, Consuetud. Cluniac. l. 1. c. 52. Et pigmentum, ad cuius tamen propinationem scilla non sonatur. Et l. 3. c. 21, Quoties pigmentum datur, ipse modiolis infundit. Quem morem improbans Bernardus, de Vita et Mor. Religiosorum, c. 8. Quale est autem, inquit, illud, quod nonnulla Monasteria ex more observare dicuntur, in magnis videlicet festis vina delibuta melle, pigmentorum respersa pulveribus, in Conventu bibere etc. Vide Car. du Fresne Glossar. et de Pigmentis ac Arte Pigmentaria plura, apud Beroaldum ad Appuleium.

PIGNORA capere inter coercitionis lenioris genera, apud Romanos, vide supra Direptio, intra Repressalia, it. Senatores, Strategi, Vadium, Vale.

PIGRES [3] Graece *pi/gbhs2, in antiquis Arriani codicib. legitur pro *ti/grhs2, qui aliter *ti/gres2, celebris Persiae fluvius, quam scripturam in Palatinis exemplaribus multis locis se reperisse, Salmas. tradit. Testatur idem Eustathius, et praeterea apud Iulianum quoque sic scribi. An igitur *pi/gris2 aut *pi/grhs2, secundum hanc scripturam, Armeniacum aut Medicum potius nomen, quam *ti/gris2? Sed *ti/gris2 animal illarum regionum, a velocitate ac impetu nomen, ut apparet, idem habuit. An *pi/grhs2 et *pi/gris2 diversa dicemus esse nomina et flumina? Herodotus enim, l. 5. tres fluvios hoc [orig: hôc] nomine, diversis ex locis originem habentes, memorat, *prw=tos2 me\n *pi/grhs2, kata de\ deutero/s2 te ka\ tri/tos2 w(u/+tws2 o)nomazo/menos2, ou)k w)u+to\s2 e)w\n potamo\s2, ou)de e)k tou= au)tou= r(e)wn, Primus quidem Pigres, post eum secundus et tertius eodem quidem nomine insigniti, non tamen idem fluvius, nec ex eodem fonte promanant. Ubi enumerat amnes Herodotus, qui per Armeniam iter facientibus et Susa contendentibus transeundi sunt. Et quidem ex Cilicia venienti et intranti Armeniam maiorem, primum occurrere dicit fluvium Euphratem, nhusi\ perhto\n, qui Ciliciam ab Armenia separat; deinde tres fluvios similiter nhusi\ perhtou\s2, h. e. navigabiles, in Armenia ipsa, transeundos eodem [orig: eôdem] nomine, *pi/grhtas2 namque vocari, qui per Armeniam fluunt, e diversis orti fontibus. Primum ait oriri e)c *ar)meni/wn superioris Armeniae nempe, alterurn atque ultimum ex Matienis, qui populi sunt Mediae, maiori Armeniae ab oriente conterminae. Alibi vero locis duobus, idem auctor tou= *ti/grios2 meminit et *ti/gron non *pi/grhta, vocat. E quibus tribus Armeniae fluminib. quibus nomen idem *pi/grhs2, videntur existimasse [orig: existimâsse] Veteres quidam, *pi/grhta illum primum, qui e)c *)armeni/wn oritur, eundem esse fluvium, qui occulto [orig: occultô] meatu subter Taurum montem in Assyriam transiit, et *ti/gris2 ibi vocatur. Alii prorsus distinguunt; atque hi sunt, qui Tigrim non arcessunt longius, quam e latere Tauri meridionali. Utut sit idem flumen, quod ex Armenia in Assyriam subter Taurum per specus labitur, non idem certe nomen *pi/grhs2 et *ti/grhs2. Fortean idem amnis Pigres vocatus suerit, dum per Armeniam fluit; ubi in Assyriam transit subterraneo [orig: subterraneô] meatu sub Tauro facto [orig: factô], et concitari incipit, Tigris nomen assumit a celeritate, a qua et sagitram et animal omnium velocissimum Medi sic vocant: atque inde est, quod Pigretum vocant, qui Tigris est, Arrianus et Iulianus. Vide quae hanc in rem erudite congessit Salmas. ad Solin. p. 694. et 695.

PIGRUM Mare pars maris Arctoi, seu Caledonium mare, supra Scotiam, in Boream extensum, versus Schetlandicas Insulas et Islandiam.

PII Imperatores dicti, ab Antonino Pio, ut planum id facit Iustinianus, in §. nobis autem Nov. ut lib. de coetero. Fuit autem Antoninus Boionius sic appellatus a Senatu, ob singularem animi pietatem ac pacis studium: cuius vox illa celebris est, Malle se unum servare eivem, quam mille hostes perdere. Sed audiendus omnino Iul. Capitolin. in Vita eius, c. 2. Pius cognominatus est a Senatis, vel quod Socerum fessa [orig: fessâ] iam aetate manu, praesente Senatu,

levaverit: (quod quidem non satis magnae pietatis est argumentum, quum impius sit magis, qui ista non faciat, quam pius, qui debitum reddat) vel quod eos, quos Hadrianus per malam valetudinem occidi iusserat, reservavit: vel quod Adriano, contra omnium studia, post mortem infinitos atque immensos honores decrevit: vel quod, quum se Adrianus interimere vellet, ingenti custodia [orig: custodiâ] et diligentia [orig: diligentiâ] fecit, ne id posset admittere; vel quod vere natura [orig: naturâ] clementissimus et nihil temporibus suis asperum fecit. E quibus omnibus illam potissimum rationem probat Casaubonus, quod Adriano contra omnium studia etc, Magnis enim laboribus Pio constitit, ut haec postrema pietatis officia Parenti suo praestaret, cuius memoriam Senatus damnare cupiit. Cui proin studio cum pietatis nomen neceslario praerenderet, namque et Pialia vocavit agones quinquennales Hadriani memoriae dicatos, uti supra diximus, inde videtur illi partum Pii cognomen. Pausanias tamen PIUM, a pietate in Deum scribit esse nuncupatum: Marcus vero Ep. ad Faustinam, ob clementiam sic appellatum mavult, Clementia paetrem tuum inprimis Pii nomine ornavit. Et certe Romani, quem laudatum volebant a clementia, Pium vocabant. Vulcat. Gallicanus in Avidio Cassio, c. 13. Hanc Marci clementiam Senatus his acclamationibus prosequutus est: Antonine Pie, Dii te servent: Antonine clemens, Dii te servent. Vide Casaubon. ad Capitolin. l. c. aitque Themistius Euphrades, Orat. 9. Augustos appellatos, *eu)sebei=s2, i. e. filanqrw/pous2. Vide Desid. Heraldum, ad Arnobium l. 1. Ut igitur Antonius Latine Pius, ita Graece *eu)sebh\s2 dictus est, quae duo velut diversa refert Iohannes Gazensis peri\ *)arxaiol. cum inquit, *pi/os2 o( klhqei\s2 *eu)sebh/s2, cum *eu)sebh\s2 sit Pius, unde et *eu)se/beia agon, Pialia. Salmas. ad eund. Ob eandem causam, ad Deum ipsum quoque appellatio translata Arnob. adv. Gentes l. 7. Deos aliquis credit pios, mites, beneficos. Et Lactant. l. 4. c. 11. Sed tamen, quoniam clemens est et pius erga ivos. Qua de re sic Augustin. de Civ. Dei, l. 10. c. 1. Pietas quoque proprie Dei cultus inteligi solet, quam Graeci *eu)se/beian vocant. Haec tamen et erga parentes officiose haberi dicitur. More autem vulgi hoc nomen etiam in operibus misericordiae frequentatur: quod ideo arbitror evenisse, quia haec fieri praecipue Deus mandat, eaque sibi vel pro sacrificiis, ve prae sacrificiis placere testatur Ex qua loquendi consuetudine factum est, ut et Deius ipse dicatur pius: quem sane Graeci nullo [orig: nullô] sui sermonis usu eu)sebei=n vocant: quamvis eu)se/beian pro misericordia illorum etiam vulgus usurpet. Unde in quibusdam Scripturarum locis, ut distinctio certior appareret, non eu)se/beian, quod ex bono cultu, sed qeose/beian, quod ex Dei cultu, compositum resonat, dicere mlaverunt. Ubi quod de Graecorum usu ait, de genuino et antiquo intelligendum: postmodum enim, uti eu)se/beian pro misericordia usurpare, sic et Deum eu)soubh= nonnumquam, Latinam appellationem ita exprimentes, dicere non refugerunt, uti videre est apud eundem Themistium, Orat. 5. *ou)dei\s2 ga\r e)n tai=s2 e)piklh/sesi tou= qeou= to\n nikhth\n, h(/toi qriambeuth\n a)nakalei=tai, h)/ to\n *germaniko\n, h)/ to\n *skuqiko\n, a)lla\ to\n fila/nqrwpon, kai\ to\n eu)sebh= kai\ to\n swth=ra. Ergo Deus heic eu)sebh/s2 est pius et fila/nqrwpos2, qua [orig: quâ] voce pium etiam hic [orig: hîc] exprimere voluit Themistius, Desid Heraldus ad Arnobii loc.

PII Fratres et simpliciter Pii, Graece *eu)sebei=s2, dicti sunt apud Catanenses Amphinomus et Anapius, qui, Aetna [orig: Aetnâ] ignes evomente, parentes suos humeris sublatos servarunt [orig: servârunt], Strabo, l. 6. His honores in patria habitos, usque ad tempora sua, i. e. Antonini Philosophi refert Pausanias, l. 10. Certe sepulchri locum Campum Piorum appellatum, docet Solinus, c. 11. ubi tamen Syracusanos quoque hanc pietatis gloriam sibi vindicasse [orig: vindicâsse], et Emantium ac Critonem illos nominasse [orig: nominâsse], Catanensem tamen regionem causam dedisse facto, addit. Statuas item illis erectas, Claudianus eleganti epigrammate decoravit. Iisdem Catanenses nummos signarunt [orig: signârunt]. Cuiusmodi denarius, in honorem Sexti Pompeii percussus, et omnes illius titulos ferens, MAG. PIUS. IMP. ITER. PRAEF. ORAE MARIT. ET CLAS. EX S. C. una [orig: unâ] parte habet Sexti caput affabre factum cum urceolo et lituo, Pontificatus [orig: Pontificatûs] et Auguratus [orig: Auguratûs] insignibus: altera [orig: alterâ] inter Piorum statuas est Neptunus nudus, dextro [orig: dextrô] pede rostro navis insistens, dextraque [orig: dextrâque] manu aplustre tenens, apud Ioh. Marshamum, Canone Chron. Sec. XVI.

PILA [1] nomen loci, Sophon. c. 1. v. 11. Latine contusio, vel mortariolum.

PILA [2] digna visa est, de qua Medici et Philosophi dissererent, Galenus in l. ea de re conscr. Cael. Aurelianus, Tardar. pass. l. 3. c. 6. et l. 4. c. 7. etc. Laudatissimum certe exercitationis genus semper habitum et utroque [orig: utrôque] Iure receptum. Canonico [orig: Canonicô] quidem, ut diserte patet ex C. Clerici, de vit. et honest. Cleric. et Iure Civ. passim. Ulpian. l. 11. ff. ad leg. Aquil. Si cum pila quidam luderent, vehementius quis pila [orig: pilâ] percussa [orig: percussâ] in Tonsoris manus eam deiecerit, et sic servi, quem Tonsor habebat, gula sit praecisa, adiecto [orig: adiectô] cultello [orig: cultellô], in quocumque eorum culpa sit, lege Aquilia [orig: Aquiliâ] Mela scribit teneri. Vide quoque Alfenum IC. Digestorum, l. 2. etc. Hinc ea [orig: eâ] ludendi Artem, *sfairistikh\n Graecis dictam, quamvis damnaretur a Milesiis, eo quod Athletae, in coronariis certamin ibus saepe praemium adepti, censerent, eius lusum ad nullum eorum certaminum quidquam conferre, auctore Eustathio [orig: Eustathiô] Od. q. et proin inter sacros agones, ut quae valetudini solum conduceret, nullo [orig: nullô] loco [orig: locô] haberetur: Athenienses tamen tanti fecere [orig: fecêre], ut Alexandrum Carystium Sphaeristam civitate donaverint ac statuam etiam in eius honorem constituerint, teste Eodem [orig: Eôdem], ibid. Ludum hunc primus invenisse dicitur Pythus, ut est apud Plinium, l. 7. c. 56. quem Chifletianus codex Picum vocat. Agaliis Corcyraea Grammatica Nausicaam eius inventricem facit, apud Athenaeum: Hippasus Lacedaemoniis, Dicaearchus Sicyoniis, reperti huius gloriam vindicarunt [orig: vindicârunt], ex quo fit, ut certi quidquam proferre

nequeamus, et eo [orig: eô] magis, quod Timocratis Laconis, aliorumque de hoc ludo Commentaria non amplius supersunt. quibus fortassis et tantae varietatis rationem intelligere et incognita prope ludendi Pila [orig: Pilâ] genera certius proferre possemus. Vossius tamen in Pytho sistit, in de 4. Artibus Popular. c. 3. §. 59. De utilitate eius ac effectibus, agit prolixe Hieron. Mercurialis, de Arte Gymn. l. 5. c. 4. Et leguntur delectati hoc [orig: hôc] exercitii genere viri cuiusque aevi eminentissimi. Ex Philosophis quidem, Architas Tarentinus, qui Pila [orig: Pilâ] etiam cum servis suis lusisse legitur, apud Athenaeum, Dipnos. l. 12. c. 6. Socrates, cum pueris, apud Val. Max. l. 8. c. 8. ex. ext. 1. Aelianum, Histor. Var. l. 12. c. 15. etc. Lycon Troadensis, qui ab aliis Glycon vocatur, apud Diog. Laertium, l. 5. Ipse Sidonius Apollinaris, de se id faretur, l. 1. Epigr. 2. et de Scaevola scriptum reliquit Val. Max. loco cit. ex. 2. Scaevola autem eorum quietae remissionis certissimus testis: optime Pila [orig: Pilâ] lusisse dicitur. Ex viris Principibus, Augustus Caesar, apud Suetonium, c. 83. M. Autoninus Philosophus, apud Capitolin. c. 4. Domitian. Aug. indignus qui cum iis conferatur, apud Sueton. c. 21. inter Graecos, Alexander M. apud Plutarchum, cum quo ludere solitus est Alexander Carystius, de quo paulo supra. Et facit huc, quod Hierophilo Medico posita legitur statua, prope quam, inter alia Gymnasticae instrumenta, etiam Pila fuit. Locus, ubi hoc exercitium fervebat, *sfairisth/rion dictus, septima fuit e denis Gymnasii partibus, ubi variae exercitationes, et praesertim cuncta Pilae exercitia, quae plurima exstitisse infra videbitur, frequentius quam alibi peragebantur. Nec tantum in publicis Gymnasiis locus hic fuit, a Coryceo separatus, ut Mercurialis demonstrat, sed et in particularibus hortisque, ut locuples testis est, Plin. Iun. l. 2. Ep. 17. ubi villas suas, Laurentium et Tuscos discribens, in utrisque Sphaeristerium ponit, quod plura exercitationis genera pluresque circulos caperet. Modos loquendi huic ludo peculiares, recenset Iul. Pollux, Onomast. l. 9. c. 7. sfai=ran pai/zein, sfai=ran r)e/ptein, sfw=ran ba/llein, a)fie/nai, pe/mpein, prospe/mpein, e)kpe/mpein, ludere pila [orig: pilâ], pilam iacere, mittere, emittere, dimittere, contramittere, in adversum iacere, expellere (unde, expulsim ludere, apud Varronem et Nonum) etc. Victorem ludi Graecos *basi/lea, victum *)/onon, i. e. illum Regem. istum Asinum, appellitasse [orig: appellitâsse], patet ex Theaetete Platonis, vide quoque Eustathium, Il. q. ubi varias eius species Veteribus usitatas, ou)rani/an, a)po/r)r(acin, e)pi/skhron, faini/ndan, de quibus infra, recenset: Item Hier. Mercurialem, de Arte Gymn. l. 2. c. 4. et 5. Voss. de 4. Artibus Popul. ubi supra, Thom. Dempster. in Rosin. l. 5. c. 1. etc. ut et infra in voce Polla, it. Pollio, Sphoeristerium, Spaeristica etc. Lusores Pilarum sub Geminis nasci, tanta [orig: tantâ] velocitate, ut aves superare videantur, Iul. Firmicus Maternus, Matheseon l. 8. c. 8. ait. Manilius de iis sic, Astronomic. l. 5.

Septima pars leporem tollit, quo [orig: quô] sidere natis
Vix alas Natura negat, volucresque meatus,
Tantus erit per membra vigor referentia ventos.
Ille pilam celeri fugientem prendere planta [orig: plantâ]
Et pedibus prensare manus.

Concinnitatem Pila [orig: Pilâ] ludentium, et laetitiam Spectatorum ex tali ludo partam, apud Athenaeum, Dipnosophist. l. 1. c. 11. vetus quidam Poeta eleganter expressit, vide ibi, et quae Casaubonus ad locum. Meminit quoque ludi Horatius passim, inter alia, in Arte Poetica, v. 379.

Ludere qui nescit, campestribus abstinet armis,
Indoctusque Pilae, discivi, trochive quiescit.

Lusus equo nunc est, levibus nunc luditur armis;
Nunc Pila [orig: Pilâ], nunc celeri vertitur orbe trochus, etc.

PILAE VARIA GENERA ET LUDENDI MODI. APUD GRAECOS. a. *)apo/r)r(acis2 et ou)rani/a, Polluci supra laudato inter parvae Pilae ludos recensentur: Quarum illa fuit, cum Pilam non mitterent in tectum, sed fortiter terrae incutiebant, w(/ste a)pokrouome/nhn a(/llesqai pa/lin, ut repercussa rursus saliret, Eustath. in Od. q. De ista vide hic [orig: hîc] infra. b. Corycus, Galeno, Oribasio, et Gerh. I. Vossio; diversum quid a Pila fuit, unde in aedium culminibus poni solebat: Mercuriali tamen loc. cit. vel Pila, vel Pilae quid nmile fuit: Quomodo [orig: Quomodô] ludus hic perageretur, describit apud Oribasium Antyllus, ubi ipsum sphaericum aut saltem rotundum ex materia coriacea exstitisse indigitat. De hoc Proverb. *pro\s2 kw/rukon gumna/zesqai; quo [orig: quô] certaminis genere in Thessalia Apuleius certavit. Adnumerat hanc exercitationem inter veloces Paulus, Chron. l. 5. c. ult. eamque, *kwrukomaxi/an Graecis dictam, ad diminuendam polysarciam commendat, Hippocratem, c. 2. de Diaeta imitatus Caelius Aurelianus. Antyllus musculorum corpus redere, robutque afferre et praeterea universo corpori aptari, nec non ob plagas, quas infligit, omnibus visceribus idoneam iudicat. In Elephantiacis quoque *kwrukoboli/as2 laudat Aretaeus. Sed qui debili vexantur pectore, verbera eius, citra periculum, non excipiunt. g. *)epi/skuros2, genus ludi erat, w(=| e)xrw=nto oi( pai/zontes2 kata\ plh/qh, quo [orig: quô] utebantur catervatim ludentes, Eustathius ubi supra. d. Pila inanis, *kenh\sfai=ra, videtur, ex Antylli verbis, quemadmodum et coeterae, ex corio consuta, ab aliis tamen in hoc diversa, quod illae vel pluma [orig: plumâ], vel alia [orig: aliâ] materia [orig: materiâ]; haec solo [orig: solô] vento [orig: ventô] sive aere plena esset, tantaeque magnitudinis, ut ea [orig: eâ] difficulter

luderetur. Haec aeque exercebat corpus, ac motoria, in qua cursu opus: lnterim quia nec facilis necapta, proin omittendum omnino eius usum, ex Antylli sententia, valetudinem curantibus consulit Oribasius, Collect. l. 6. c. 3. e. Pila magna, *mega/lh sfai=ra, duos ludendi modos, non solum ex ipsius Pilae magnitudine, verum etiam ex manuum figura, a reliquis Pilae ludis diversos, effecit: Quorum unus erat ludentium magna [orig: magnâ]; alius maiore: in quo tamen conveniebant, quod sicut in Pilae parvae speciebus, lusores summas manus semper humeris humiliores, ita in hac semper capite altiores tenerent, quandoque etiam su mmis pedibus ambularent, ut man us attollerent altius; quandoque saltarent, cum scil. Pila: super eos ferebatur, in qua proicienda vehementer brachia agitabantur. Et primam quidem speciem totum corpus firmare, capitique inprimis et partibus superioribus iuvamenti multum adferre, statuit Antyllus: in Priapismo commendavit Alex. Trallian. l. 9. c. ult. Secundam, dum utraque [orig: utrâque] manu ob magnitudidinem emittitur, brachia quidem firmare, sed nimis duras inferre plagas, et immodica [orig: immodicâ] defatigatione ludentes afficere, creditum. z. Pila parva, *sfai=ra mikra\, tres species diversas habuit, quarum prima erat: Parva admodum, in qua corpore maxime elato ludebant, et colludentes manus manibus proxime admovebant. Reddere credebatur carnem solidam, brachiis, dorso ac pullulantibus costis utilis: cumque in ludo crura multum laborarent ad acquirendum robur non parum apta credebatur. Altera Maiuscula, qua [orig: quâ] cubitis ludendo immiscebant, nec corporibus haerebant mutuo, nec annuebant, sed variis modis movebantur et propter varios Pilae iactus, huc atque illuc digrediebantur. Reputabatur haec Pilae species omnium praestantissima, quod corpus sanum ac promptum ad motus cum robore coniunctos praestaret, aspectum firmaret, neque caput repleret. Tertia Maior etiam secunda [orig: secundâ], in qua homines inter se distantes ludebant, et cum sta taria ac motoria pars esset, qui manebant, pilam emittebant cum vehementia ac concinnitate. Iudicabatur haec oculos ac brachia iuvare, spinae propter in flexiones, quae currendo fiebant, commodum afferre, cruraque propter cursum miris modis firmare. Referri potest hasce inter species id genus ludi, quod ab Athenaeo, Dipnos. l. 1. c. 11. *(arpasto\n et feni/nda dicitur: vide supra in voce Phaeninda. h. Urania, Graece *ou)rani/a, inter Pilae quoque parvae ludos collocatur a Polluce, cum scil. sese reclinantes Pilam in caelum iaciebant, antequam terram attingeret, illam excepturi; Aporraxi proin opposita, de qua [orig: quâ] supra.

q. Follis, in hac gente erat Pila magna, x aluta confecta, soloque aere; quae vel Maior brachiisque impelli solita, et simplicitet Pila: interdum Pila velox dicta. Cuiusmodi exercitationem in Gordiani lmperatoris nummis videre est, e quibus conficitur unumquemque lusorum propriam habuisse Pilam eumque ludum in sacrificiis Pythiis apud Apolloniatas fuisse adhibitum: vel Minor, quae pugnis iaciebatur, inde Follis pugillaris dictus: aliquando et Folliculus, Suetonius in Augusto, c. 83. quem hoc [orig: hôc] Pilae ludo [orig: ludô] vehementer fuisse delectatum, narrat, Fiebat haec exercitatio in solo pulverulento mitiorique aetati apta erat, Graecis penitus ignota. Et prior quidem, brachiis impelli solita, iudicabatur dorsum inprimis atque brachia firmare, Epilepticis commendata a Cael. Aureliano, Chron. l. 1. c. 4. Posterior, magis prodesse credita. Ambo tamen Folles visceribus conducere, calculos a renibus et vesica extrudere, coxas et crura imbecillia confirmare, omnique aetati convenire aestimabantur. Martial. l. 14. Epigr. 47. Folle decet pueros ludere, folle senes. 1. Trigonalis pila, parva erat, nuncupata vel a loco, ubi ludebatur, qui triangularis; vel potius a ludentium numero, figura, situ. Pila quoque simpliciter Martiali vocatur, l. 7. Epigr. 31. ad Attic. v. 7. Eiusicon, in nu mmis M. Aurelii Antonini, apud Byzantinos excusis: in sacrificiis Apollinis Pythii Actiaci quoque adhiberi consuevisse, memoriae proditum est. Praeter effectus, quos cum prioribus communes habuit, peculiariter oculos exagitare exercereque haec Pila credita est, dum eos intendere semper, et modo huc modo illuc, convertere necessarium fuit: lippientibus propterea damnosa, ut et debili stomacho [orig: stomachô] laborantibus. Colicis exercitationem hanc mire commendat Caelius Aurelianus, Chron. l. 4. c. 7. Plura vide infra in voce Trigonalis Pila. k. Paganica, sic dicta, quod vulgaris admodum, et in villis pagisque vocatis, vel in pagis urbium seu vicis ut plurimum in usu esset. Pila fuit ex corio pluma [orig: plumâ] repleto, Trigonali latior, non ita tamen, ut Follis, laxa, sed durior, et proin tractatu non admodum facilis. Etiam in Gymnasiis eius exercitationem viguisse, docet Martialis, loc. cit. Haec itaque, quod ob latitudinem ac duritiem difficultate non careret, rusticis potius, et duris corporibus, quam urbanis, conveniebat: Negatque hodie permittendum valetudinariis, senibus atque pueris, ut hoc [orig: hôc] exercitii genere utantur, Hier. Mercurialis, de Arte Gymn. l. 5. c. 4. Vide supra plura in voce Paganica. l. Harpastum, Graece *(arpasto\n, pila fuit, quam ludentium alter alteri eripiebat: magnitudo in incerto, rotundum fuisse Athenaeus dictat. Parvam pilam vocat Galenus, similisque videtur hic ludus illi, quem hodie a calce nuncupant Itali; nisi quod Pila, qua [orig: quâ] illi calce ludunt, maior est. In pulverulento solo, ut Folliculus, olim haec Pila ludebatur, fuitque exercitatio talis perardua, et non nisi validioribus hominibus conveniens. Iudicabatur autem illa attenuare, excrementa exinanire, calorem augere, robur efficere: praecipue autem brachia humerosque confirmare, Contra magnopere laedebat, qui vel caput debile et collum infirmum haberent, vel quibus in thorace vitium aliquod, aut quibus renes lumbique nimium calidi, etc. In eo convenire omnia praedicta exercitiorum genera, censuit Avicenna, l. 1. sen.

3. doc. 2. c. 2. quod fortes efficerent, promptioresque ad motum, sicque vitales actiones roborarent. Vide praeter Auctores supra indigitatos, Galenum, de tuenda val. l. 2. c. 8. Paulum, l. 1. c. 18. Corn. Celsum, etc.

Aut si quis posita [orig: positâ] Iudex sedet Aeacus urna [orig: urnâ],
In mea sortita iudicet ossa pila [orig: pilâ]:

quid sit, disceptatur. Locus indubie difficillimus, et est altum tot Interpretibus silentium; tetigit Car. Signonius, de Iudic. l. 2. c. 12. sed nemo, quid Pila sortita esset, hactenus exposuit. Ioh. Passeratius, Sortiri pilam, inquit, est sorte educere ex urna nomen Iudicis in pila scriptum. Plut. in Lycurgo commemorat Pilas exiguas e furfure, quibus coniectis in vas tamquam sortitione fabarum admittebatur, vel excludebatur aliquis e conviviis Lacedaemoniorum. Sed haec nihil ad Iudicum tribunalia. Dempsterus existimat, Pilas esse apud Propertium, globulos quosdam, quibus nomina Iudicum inscripta, adductus maxime auctoritate Asconii Pediani in Manilianam, ubi habet: Quarto [orig: Quartô] die adesse omnes in posterum iuberentur, ac coram accusatore ac reo Pilae, in quibus nomina Iudicum inscripta essent, aequarentur: dein rursus postera [orig: posterâ] die sortitio Iudicum fieret, unius et Octoginta, qui numerus cum sorte obtigisset, ipsi protinus sessum irent. Ita enim rectissime locus is hactenus excusus, falsique sunt, qui pro Pilis, reponunt libellos, aut tabellas, Fr. Polletus, Fori Romani Histor. l. 5. c. 7. Vide Thom. Dempster. Antiqq. Rom. l. 9. In plurali Pilae, auctore Festo [orig: Festô], dictae sunt viriles et muliebres capitum effigies ex lana, quae Compitalibus, in compitis, olim suspendi solebant, quod hunc diem festum esse Deorum inferorum, quos vocant Lares, putarent: quibus tot Pilae, quot capita servorum; tot effigies, quot essent liberi, ponebantur, ut vivis parcerent et essent his Pilis ac simulacris contenti. Hinc Schrevelius ad Martialem, l. 2. Epigr. 43. v. 6. notat, indigitare Poetam, viliores esse vestes suas, quam quibus induantur Pilae compitales, quas ad effigiem humanam factas Diis Inferis suspendi mos, in compitis: addens, hisce imaginibus nullius pretii vestes circumponi consuevisse; et proin alibi a Poeta pannosas appellari. Ab harum postea Pilarum similitudine prodierunt effigies illae stramentitiae, quibus obiectis tauri feraeque in Spectaculis irritabantur. Scalig. Vide quoque Raderum ad Martialem, loco [orig: locô] proxime allegato [orig: allegatô], nec non infra ubi de Pila prima.

PILA [4] apici obelisci, in Campo Martio, addita a Manilio Mathematico, cuius vertice umbra colligeretur in ipsa pila, occurrit apud Plin. l. 36. c. 10. Ei (obelisco) qui est in Campo Divus Augustus addidit mirabilem usum, ad deprehendendas Solis umbras, dierumque ac noctium magnitudines, strato [orig: stratô] lapide ad obelisci magnitudinem, cui par fieret umbra Brumae confectae die hora [orig: horâ] sexta [orig: sextâ], h. e. cui par umbra meridiana die Brumae) paulatimque per regulas (quae sunt ex aere inclusae) singulis diebus decresceret ac rursus augesceret, digna cognitu res et ingenio [orig: ingeniô] fecundo [orig: fecundô] Mathematici. Apici auratam pilam addidit, cuius vertice umbra colligretur in ipsa, alias enormiter eiaculante apice etc. Quma sollertiam subtiliter et prolixe exposurunt Orontius Fineus de Horologiis, l. 2. et Zieglerus. *po/los2 exponitur Salmasio, ad similitudinem po/lou gnwmonikou=, in quo gnomon erectus aequinoctia et solstitia significat ex umbrarum ratione: et profecto po/los2 est pila, atque inde nomen. Quomodo autem id molituss sit Manilius, an pilam sic imposuerit, ut extaret tota humani corporis similitudine: an insecuerit et demissam exculpto lapidi coniunxerit: an de lapide resecuerit, quantum altitudo pilae fuit additura, dubitant Eruditi. Ultimum certe parum probabile iudicat Dalechampius, cum obeliscos ob religionem sacros haberet Antiquitas. Hodie obeliscus is confractus visitur in Campi Martii cella vinaria, ex adverso domus Christophori Nardini. Vide Luc. Faunum, c. 13. l. 4. Pompon. Laetum Antiqq. Ligorium, Onuphriumque, Delineat. Rom. Vet. Alios: quibus adde praefatum Salmas. ad Solin. p. 639: et de umbrarum per quosvis menses longitudinibus, Palladium de RR. De Pilis porro Sciothericis Veter. infra, in voce Polus, alibique passim.

PILA [5] apud Lucretium, de Luna, vide infra Polla, ut et supra Globus.

PILA [6] monetae cuiusvis pars aversa, Gallic. la Pile. Occurrit vox in veteri Charta, apud Argentraeum, Histor. Britann. l. 1. p. 95, ubi de parvis denariis, qui tum currebant in Anglia, loquens, in hac moneta alba duas herminas circa crucem, et in pila tres insculptas fuisse Ratio vocis, quod in plerisque monetis Francicis efficta esset templi species, colunis, quas vulgo pilas ac pilaria vocant, sustentati, uti observat Car. du Fresne Notis ad Ioinvillam. De cuiusmodi pilis vide supra aliquid voce Columna. Moneo hic [orig: hîc] saltem, damnationes iis capitales ac proscriptiones incidi olim solitas. C. Nepos, Altibiade, c. 4. Audivit --- Eumolpidas sacerdotes a populo coactos, ut se devoverent, eiusque devotionis, quo testatior esset memoria, exemplum, in pila lapidea incisum esse positum in publico. Unde sthli/ths2, infamia [orig: infamiâ] publice notatus: et sthlitenqh=nai dicti, quorum bona erant publicata. Sed et mulctas irrogatas illis insculpi consuevisse, ex Diodoro discas, ubi de Philomelo, Locrorum victore, l. 16. vide quoque infra Stelae, Pro taberna quoque sumitur in versu,

Sed qui primus erat lusor, cum floruit aetas,
Nunc postquam desiit ludere, prima pila est.

Proprie est pila illa, quae prima obicitur tauris iratis, quam cornibus discerpunt lacerantque. Idem, l. 2. Epigr. 43. v. 5.

At me quae passa est furiati cornua tauri,
Noluerit dici quam pila prima suam.

Erant autem illae imagines seu pilae, quibus proritabantur ad pugnandum tauri, ex foeno seu foeneae. Unde foenei homines, apud Ciceronem, in Cornel. et foenei Imperatores, apud Spartianum, Pescennio Nigro, c. 12. Vide supra voce Foenei, ubi plura hanc in rem, it. Pilae. Meminit earundem pilarum, idem Martialis in Spectaculis, Epigr. 19. v. 1.

Qui modo per totam, flammis stimulatus, arenam
Sustulerat raptas taurus in astra pilas etc.

Ubi notat Commentator, pilas hasce, ad effigiem humanam, e pannis purpureis foeno [orig: foenô] stramineve suffertis, quo [orig: quô] colore tauros maxime efferari notum, fieri consuevisse. Vide Senecam, l. 3. de Ira, c. 30. Nec omittendum, in veterib. Glossis, istiusmodi pilas taurarias vocari, et exponi *taurokaqa/ptas2, uti scribendum in illis Glossis, ait Salmas. Sed hac de voce vide infra.

PILAMALLEUS genus exercitationis haud ita pridem in Italia, in regno Neapolitano, inventum, unde in Europae universas pene regiones transiit. In eo primo hbrachia et dorsum exercentur, quando malleis ligneis Pilam ligneam quam longissime expellere conantur: Dein ex ambulatione, quae hoc exercitium perpetuo comitatur, ea fere commoda hauriuntur, quae ambulantes homines percipiunt, ut his rationibus, licet antiquum non sit, inter Gymnasticas exercitationes minime contemni mereatur. Quamquam aliquis Antiquos etiam hoc [orig: hôc] ludi genere non omnino caruisse forsitan contendat, cum apud Avicennam, inter coetera exercitamenta, unum nominetur, quod virgis retortis dictis alsulegian, cum pila magna, aut parva lignea efficiebatur, quas conditiones apprime Pilamalleo convenire, nemo nn videt. Interim a Trocho Veterum multum diversum est. Vide Hier. Mercurialem, de Arte Gymn. l. 3. c. 9. sub finem. Coeterum, quod ex magnis sit ac vehementibus exercitationibus, facile est, et a labore, qui in ipso sustinetur, et ab eius natura conicere. A labore, quoniam sudor, defatigatio, rubor faciei, spirationis magnitudo, ut plurimum in exercentibus oboriuntur; Ex natura vero [orig: verô] eius, quia cum et deambulatio fere continua ac reflexa, et brachiorum iactatio, dorsive totius obnixio quaedam adhibeantur, indubitatam fidem faciunt, nequaquam absque violentia, aut magnitudine huiuscemodi exercitationem consistere: et idcirco probabile fit, ipsam calorem nativum augere, excrementa evacuare, somnos profundos generare, et concoquendis cibis, atque crudis humoribus multum conferre. At caput ab eadem repleri certum, quando Galenus id vitii magnis exercitationibus adscribendum iudicavit. Particulares ieus effectus quod attinet, videtur praecipue brachia atque dorsum exercere, secundo crura: et propterea illis omnibus congruere, qui membra ista confirmare student, quique multitudinem ciborum perbelle conficere, sucos utiles per universum corpus distribuere, et superfluitatem, tam per sudorem, quam per secretam difflationem, exinanire contendunt. At valetudinariis ac debilibus, illis item quibus capita male affecta sunt, autaliquo [orig: autaliquô] pacto [orig: pactô] imbecillia, minime conducit. Etiam qui dorso [orig: dorsô] non admodum valent, quique renes calidos urinasque acres habent, ex talibus motibus summopere offenduntur, sicut quoque exercitatio haec nocet, ubi partes inferiores inflammationem aut tumorem aliquem pati solent, etc. Vide plura paud Eundem, Op. eod [orig: eôd]. l. 6. c. 7.

PILANI in exercitu Romano dicti sunt, qui alias Velites, erantque militum natu minimi. Eorum arma gladius, parma, Pila; adornabantur praeterea et simplici casside, cui lupi pellis imposita aut eiusmodialiquid, quod integumentum pariter insignaque erat, ut in praelio suos quique Principes, stren ve aut ignaviter se gerentes, latere non possent. Habebat autem Pili telum ligneum longit udinem plerumque bicubitalem, crassitudinem digitalem; spiculum erat unius spithamae sive palmi maioris eo usque attenuatum et acutum, ut nox primum post iactum necestario flecteretur essetque ad remittendum inhabile. Polybius, l. 6. Vide Ioh. Rosin. Antiqq. Rom. l. 10. c. 10. Livisu quo que exacte hoc Romanorum militum proprium gestamen describit, de obsidione Sagunti loquens, Dec. 3. l. 1. et Dionys. Halicarnass. l. 5. Honorem castrensem Pili nomine significatum esse, docet, Plin. l 22. c. 6. Primum pilum capessens sub Catulo, h. e. primam militiam. Imo pro militia Romana usurpavit Iuvenalis, Sat. 10. v. 94. Unde Val. Flaccus, Argonaut. l. 6. v. 402.

Romanas veluti saevissima cum legiones
Tisiphone, Regesque movet, quorum agmina Pilis,
Atque aquilis utrinque micant.

Et more Romano [orig: Romanô] ad alios traducto [orig: traductô], Statius, Theb. l. 4. v. 110.

Omnibus aeratae propugnant pectora crates,
Pilaque saeva [orig: saevâ] manu.

Emissum id, ineundi certaminis signum fuit, ubi in acie dispositus miles stetisset; quemadmodum indicendi belli occasio ritusque ab hasta in hostium fines librata, desumi solebat. Dionys. Halicarn. loco [orig: locô] cit. Ex pilis defixis ante tentoria, tela haec sunt Romanorum, quae primo [orig: primô] congressu eiaculantur, oblonga hastilia, crassamento, quod manum compleat, tripedaneis veruculis ferreis, utrinque in rectum praefixa, mediocribus iaculis, cum ferro suo paria. Ex his inquam Pilis circ summa verucula emicabant flammae. Sic Livius, Dec. 1. l. 9. Vadunt in praelium urgentes Signiferos, et ne mora in concursu Pilis emittendis stringendisque inde gladiis foret, Pila, velut signo dato, abiciunt, strictisque gladiis cursu in

hostes feruntur. Vide quoque Claudian. in Ruffin. l. 2. Lucanum, Pharsal. l. 2. v. 460. Plautum in Curculione Sc. Argentariis. Nec omittendum, lapsae Reip. temporibus, idem fuisse Pilum ac Spiculum, ut testis est Fl. Ren. Vegetius, l. 2. c. 15. Item bina missilia, unum maius, ferro [orig: ferrô] triangulo [orig: triangulô], unciarum novem, hastili pedum quinque ac semis, quod Pilum vocabant, nunc Spiculum dicitur, ad cuius ictum praecipue exercebantur milites. Forte et eadem [orig: eâdem] significatione, l. 1. c. 20. Ita enim vibrandis spiculis vehementior ictus est, quae reperiuntur ad verbum, apud Modestum, lib. de vocabulis militar. ad Tacitum Aug. etc. Redeo ad Pilanos, quorum meminit Ovidius, Fastor. l. 3. v. 129.

Hos, si cum Velitibus pro iisdem sumantur, sequebantur Hastati. Vide Thom. Dempster. in Rosin. l. 10. c. 10. Thom. Godwynus Pilanos interpretatur Triarios, iisque Pilum attribuit, his motus rationibus. 1. Quia prima Triariorum centuria Primum pilum appellata sit, eiusque Centuria Primipilus ac Primus centurio: Secunda secundum pilum, cuius enturio Secundipilus etc. 2. Quia Principes, qui Triarios praecedebant, Antepilani dicti legantur. Vide cum, Anthol. Rom. l. 4. c. 2. Alex. ab Alexandro, Genial. dier. l. 5. c. 15. Lipsium, de Mil. Rom. l. 2. dial. 1. etc.

PILARIUS Scarabaeus qui pedibus fimum subigit et in pilas cogit, quas et pedibus volutat, bullaro\s2 Graecis. Soli apud Aegyptios sacer, et propter hunc scarabaei omnes in Deos relati fuere [orig: fuêre], Plin. l. 30. c. 11. Ideo autem id ab iis factum, quod Solem velut imitans pilam, h. e. sfairoeides2 xh=ma, ab oriente in occidentem assidue volutet, vide Orum Apollinem et Porphyrium. *bullaro\s2 autem hic scarabaeus dictus est, a verbo bu/llein, quod idem est ac na/cai, et fullonum proprium, quorum est pedibus argutari et addensare: unde et fullo scarabaei genus quoddam apud Plinium, albis guttis, licet alium a pilario faciat. Vide Salmas. ad Solin. p. 438. et supra Fullo.

Nuntiat octavam Phariae sua turba iuvencae,
Et pilata redit, iamque subitque cohors:

Gronovio est cohors Praetorianorum militum, pilis armatorum, quae ad Palatium illo [orig: illô] die excubias egerat: iamque redibat in castra praetoriana, altero [orig: alterô] illius vices excipiente. Sed de Isiacis Sacerdotibus hic sermo est, qui prima [orig: primâ] diei hora [orig: horâ] Deae suae templum aperiebant (quod Apertio vocabatur) et eam salutabant (quod dicebant Exercitationem et Salutationem ) Post totum diem stipem emendicabant. Inde ad octavam redibant, et Deam componebant atque templum claudebant. Unde Et pilata nonnulli exponunt, pilis, gladiis, cultris armata. Sed Scriverius a Scaligero monitus, restituit, Atque pilata, i. e. depilata, vulsa, calva: Tales enim Isiaci, apud eundem Martialem, l. 12. Epigr. 29. Vide Salmuth ad Pancirollum, c. de Bysso.

PILATI Acta Epiphanio Haer. 50. obiter memorata aliisque Veterib. Casaubono, non sunt ab ipso Pilato sed eius iussu Hierosolymis confecta. Veteres enim Romani diligentia [orig: diligentiâ] singulari usi sunt, ut non solum rerum omnium memorabilium, quae in Urbe factae essent, aut casu evenissent, memoria extaret, quo spectabant Acta Senatus et Acta diurna Populi, quae summa [orig: summâ] cura [orig: curâ], ut doctis observatum, et conficiebantur Romae et custodiebantur: Sed et in provinciis, ab earum Praesidibus et Caesarum Procuratoribus, si quid dignum memoratu contigisset, non solum per literas moneretur, sed et in Acta referretur, et ad Imperatores transmitteretur, cuiusmodi proin fuisse videntur Pilati Acta, de rebus Domini nostri, confecta et ad Tiberium Imperatorem missa, non necessario ab ipso Praeside, sed eius iussu ac sollicitudine. Itaque Iustinus, qui primus omnium huius Historiae, ut Casaubonus vult, meminit in Apolog. 2. neque Epistolae neque Actorum Pilati faciens mentionem, solum meminit tw=n e)pi\ *ponti/ou *pila/tou genome/nwn *)/aktwn, Actorum quae facta sunt sub Pontio Pilato, i. e. cum Pontius Pilatus Iudaeae esset Procuratot. Et iterum, e)k tw=n e)pi\ *ponti/ou *pila/tou genome/nwn *)/aktwn maqei=n du/nasqe, potestis cognoscere ex Actis, confectis sub Pontio Pilato. Sed et Pilatum ipsum de Christo ad Tiberium scripsisse, admodum vero simile est. Tertullian. namque, Apologet. adv. Gentes, c. 21. Ea omnia, ait, super Christo Pilatus et ipse iam pro sua conscientia Christianus, Caesari tunc Tiberio nuntiavit. Et Eusebius, Histor. Eccles. l. 2. c. 2. Cum admiranda Servatoris nostri resurrectio, eiusdemque in caelum ascensio, omnium pene sermonibus iam pervulgata esset, quoniam vetu haec erat consuetudo provinciarum Rectoribus, ut, quidquid novi apud ipsos contigisset, Imperatori nuntiarent, ne quid ipsos lateret: Pilatus, de resurrectione Servatoris nostri Iesu Christi, cuius per universam Palaestinam celebris erat fama, ad Tiberium Principem retulit: multa quoque alia eiusdem miracula se auditu accepisse significans et qualiter ad vitam denuo revocatus a plerisque Deus haberetur Unde Tiberii de CHRISTO existimatio, de qua Eusebius, l. c. nec non Tertullian. Apologet. c. 5. apud quem Tiberius annuntiatum sibi ex Syria Palaestina Christum, quod illic veritatem illius divinitatis revelarat [orig: revelârat], detulisse ad Senatum, cum praerogativa suffragii sui, legitur. An vero vel Epistola Pilati vel Acta evulgata fuerint sic, ut in manibus hominum versarentur, dubitat Casaubonus veriusque iudicat, notitiam huius rei pervenisse ad Christianos, per aliquem ex Caesaris Ministris, qui ad Christum conversus, quae ipse scrinia tractans Augustorum comperisset, fidelibus narraverit. Certe Eusebius, cum historiam suam scribebat, neque epistolam neque Acta Pilati vidisse, neque aliud de ea re notasse [orig: notâsse], videtur, nisi quod apud Iustinum legerat, et e Tertulliano cognoverat: alias ipsam Epistolam vel Acta, ut erat summae Vir diligentiae ac curiositatis, in suos Commentarios proculdubio relaturus. Nec Cedrenus quidem aut Zonaras, qui tot saeculis post Eusebium scripserunt,

ullam aliam eius Historiae cognitionem habuere [orig: habuêre], nisi quam ab Eusebio acceperant, cuius verba leviter immutata describunt. Producebant quidem olim errori suo tuendo Acta Haeretici Tesfares decatitae; sed quae nemo cordatus dubitavit esse falsa: unde de iis sic Epiphanius: *)apo\ tw=n *)/aktwn dh=qen *pila/tou au)xou=ntes2 eu(rhke/nai th\n a)kri/beian, Gloriantes se accuratam veritatem invenisse ex Act is Pilati, scilicet etc. Vide Casaubon. Exercitat. XVI. §. ult. Alii vero non dubitant, prodiisse quidem haec Acta, sed Quartodecimanorum seu Tessaresdecatitarum modo dictorum atque Maximi Tyranni traude corrupta, multum auctoritatis fideique deperdidisse. Vide Sulpicium Severum, l. 2. et Tob. Pfannerum, Ssytem. Theol. Gentil. purior. c. 4. §. 5. plura uro hanc in rem apud Anton. van Dalen eruditiss. eius de Oracalis Dissertat. I.

PILATICIA dicuntur Codino iudiciaria capitum tegmina, seu tiarae Iudicum peculiares, olim apud Persas usitatae, ad quos ritus a Medis fluxit. Ita enim is, c. 6. num. 46. Cum Persarum gens parva esset, et vitam Pastoritiam ageret Cyrus, relictis Persarum moribus, utebatur ritu et consuetudine Medorum, utpote gentis magnae ac magnificae. Horum vero Iudices ferebant epilorica seu superulas et in capite lineum tegmen, Phaccolidem appellatum. Ex quolibet phaceolio pendebat a sinistra parte margellium, sive simbria ex margella, alteram auremeius, quigestabat, obtegens, Qua [orig: Quâ] significabatur, autem quidem retectam accusatoribus dari; tectam vero autem accusatis, sed absentibus, reservari. Ex collo Iudicum pendebant in sericis filis margellia, cum fimbria. Longitudo erat spithama [orig: spithamâ] minor, latiutdo unius palmae. Quae Rex Medorum ferebat, similiter et Iudices. Quemadmodum igitur olimexercituum Duces ferebant torques, qui erant honoris indices, sic et Pilaticia honorem Iudicum manifestabant. Apud Anselm. Solerium de Pileo Sect. 9.

Pontius PILATUS Iudaeae procurator a Romanis constitutus, qui Christum morti adiudicavit. Vide Matth. c. 26. et 27. et reliquos quoque Euangelistas confer. Tacitus, Annal. l. 15. c. 44. Auctor nominis eius Christus, qui Tiberio [orig: Tiberiô] imperitante, per procuratorem, Pontium Pilatum, supplicio [orig: suppliciô] affectus erat. Hic postmodum in Samaritanos crudelissime saeviit, omnibus ferme neci traditis. propterea a Vitellio, Syriae praeside, apud quem superstites graviter conquesti erant, Romam citatus est, ut coram Imperatore causam diceret. Sub Caligula dein in exilium pulsus, biennio [orig: bienniô] post, prope Viennam in Delphinatu, sibi ipsi necem conscivit. Vide porro Euseb. in Chron. Oros. l. 7. Cassiodor. in Chron. Nicephor. l. 2. Baron. in Annal. A Pilato, mons quidam Lucernae urbi Helveticae imminens, nomen habet, alias Mons fractus: e quo tempestatum indicia certissima petunt Lucernates, Simler. Comm. de Alpibus. Gesnerus eum descripsit. In hoc laculus quoque est, Pilati lacus dictus, situs in loco paludoso solitario, collibus, a quibus liquescentes nives defluunt, undique cincto, ac silvis circumdato, ne a quoquam irritetur. Vulgo enim persuasum est, toti regioni ex tempestatibus et inundatione periculum imminere, si quidquam de industria iniciatur. Sed ridet haec Gesnerus in descr. eius p. 52. Interim famae auctoritatem conciliat vicinorum rigor, qui montem conscendentibus sollicite iniungunt, ne paludem turbent. Vadian. in Pompon. Melam. De eo Paulus Eremita, Descr. Helvet. Mirum, inquit, quod de eo lacu vulgus nugatur, sed nec fidem meretur, nec habet. Ioh. Bapt. Plantinus Helv. Nov. Antiq. etc.

PILAVIA arx munita Prussiae Ducalis ad transitum ex mari Baltico in Habum sinum, et Koningsbergam, ubi portus commodus naves excipit; 7. milliar. ab hac in Occasum sub Electore Brandeburgico. Capta a Suecis A. C. 1626. sed reddita.

PILEATI ex Longobardis quidam, sicut reliqui Capillati, dicti sunt: illos Sacerdotes, hos saeculares vocabant. Vide Iornand. de rebus Goth. c. 11. et supra in voce Capillati. Adde locum illius: Philosophos habuere [orig: habuêre] (Gothi) quos Zarabos, Tereos, et Pileatos appellarunt [orig: appellârunt], ex quibus Reges et Sacerdotes constituerunt: interque hos Zeutam, Diceneum, Zamolxen nominat: plura apud B. Rhenanum, Rer. German. l. 1. et Notis Cl. Ottonis ICti ad verba, Gotthi multis annis Romanorum provincias, Honorio Principe, vexaverunt, p. 188.

Castor et Pollux sunt, quibus Pilea Veteres affinxere [orig: affinxêre], Philo, peri\ a)retw=n. Hinc et Appuleius, Miles. 10. Iunonem quidem Castor et Pollux, quorum capita cassides aeratae stellarum apicibus insignes contegebant. Cur iis attirbuta, docet Festus, Pilea Castori et Polluci dederunt antiqui, quia Lacones fuerant, quibus pileatis pugnare mos est. Dimidiati ovi forma [orig: formâ] fuisse, patet ex Lycophrone in Alexandra,

*(=wn o)stra/kou stro/bilos2 entetmhme/nos2
*ko/rshn skepa/sei, r(u=ma foini/ou doro/s2.
Quorum rotundae testulae caesus tholus,
Munimen ictus hostici, caput teget.

Et quidem Castoris pileum strophio [orig: strophiô] circumdatum erat, unde Tusculani, quod in pulvinari imponebant, Castoris stroppum appellari soliti sunt: ut docet Festus in Stroppus. Vide Meursium, Commentar. in Lycophron. Apud Romanos, quibus alias Pileus erat nota ac tessera libertatis, servis concedi solita, cum libertate donarentur: Servi contumaces Solerio Pileati prostabant venales, ut ex Caelio Sabino prodit A. Gellius, l. 7. c. 4. ubi habet: Pileatos servos, venum solitos ire, quorum nomine venditor nihil praestaret, Caelius Sabinus Iurisperitus scriptum reliquit: Cuius rei causam esse ait, quod huiusmodi conditionis mancipia insignia esse in vendundo deberent, ut emptores errare ac capi non possent, neque lex vendundi opperienda esset. Quod paulo post illustrat

exemplo [orig: exemplô] prisci moris, quo [orig: quô] mancipia iure belli capta coronis indutae venibant. In quae verba Anton. Thysius IC. St hoc [orig: hôc] insigni, inquit, venderentur servi, venditor vitium aut morbum non prastabat, vel quia hoc [orig: hôc] signo [orig: signô] liberali ingenio [orig: ingeniô], fide et animo [orig: animô] sine vitio esse credebantur; vel quia sive boni, sive mali essent, venditor ita vendebat emptoris periculo [orig: periculô]. Coeteri servi aperto [orig: apertô] capite venibant, et tantum concedebatur pileus, cum libertate donarentur. Unde non contumaces solum servos, quod Solerius de Pileo contendit, ut dictum, sed et alios, sub pileo venum expositos fuisse patet. Sed et Pileati servi dicti sunt, qui Domini funus antecedebant; testamento [orig: testamentô] nempe eius man umissi. Hinc Iustinianus Imperator: Qui Domini, inquit, funus Pileati antecedunt, si hoc ex voluntatae fiat vel Testatoris, vel heredis, fiant ilico cives Romani. Et Dion. Halicarn. l. 8. Equidem scio quosdam: qui Testamento [orig: Testamentô] omnes suos servos manumiserunt, ut post mortem boni audirent, et multi lectulos eorum ferales prosequerentur pileati. Ad quem ritum respiciens Livius tradit, l. 30. c. 43. et 45. Q. Terentium Culleonem, qui a Scipione servitio [orig: servitiô] erat exemptus, adeo amicum Corneliae familiae fuisse, ut Pileatus, sicut in triumpho ierat, in funere quoque ante Lectum iverit Scipionis. Sic Plutarchus, Tito Flaminio triumphanti, civium Rom. duo milia affuisse Pileata: Diodorus quoque Prusiam R. Legatis Rom. Pileatum occurrisse, refert; quorum hic simul album fuisse Pileum illum, quem servi accipiebant, docet. Nerone occiso [orig: occisô], totam plebem Pileatam discurrisse, Suetonius, c. ult. ac Victor testes sunt. Iornandi, de Reb. Get. c. 5. Pileati dicti sunt apud Gothos potissimum, qui inter eos generosi extabant, ex quibus eis et Reges et Sacerdotes ordinabantur. Idem, c. 11. Elegit namque ex eis, tunc nobilissimos prudentiores viros, quos Theologiam instruens, Numina quaedam et sacella venerari suasit, nomen illis Pileatorum contradens, ut reor, quia opertis capitibus tiaris, quos pileos alio [orig: aliô] nomine nuncupamus, litabant. Adde Rodericum Toletanum, de Rebus Hispan. l. 1. c. 15. Genti snomen facit Aur. Victor Schotti in Traiano: Primus autem solus etiam vires Romanas trans Istrum propagavit, domitis in provincia Dacorum Pileatis Sacisque nationibus etc. *pilofo/rous2 vocat Xiphilinus e Dione, ut et Petrus Patricius in Excerptis de Legat. ubi de Dacis, p. 24. *dekebalo\s2 pro\s2 *trai+ano\n pre/sbeis2 e)/pemye pelofo/rous2. ou(=toi ga/r e)isi\ par( au)toi=s2 timiw/teroi, Decebalus ad Traianum Legatos misit. Pileatos: ht enim apud illos honoratiores. Atque eo [orig: eô] quidem verbo [orig: verbô] usus videtur Paulinus, Carm. de Niceta Daciae Episcopo, ad designandos praecipuos e Getarum aut Dacorum horum gente,

Et Getae currunt, et uterque Dacus
Qui colit terraemedio [orig: terraemediô], vel ille
Divites multo [orig: multô] bove Pileatus
Atcola ripae, etc.

Gualterus Tervann. in Vita Caroli Comitis Flandr. C. S. Wilhelmum Nothum Angliae Regem Pileati cognomento [orig: cognomentô] donatum fuisse, ait: an quod Normannici Duces a verterib. istis Pileatis Gothis genus ducerent, an quod ille pileo [orig: pileô] caput operire soleret, incertum, Car. du Fresne Glossar. vide quoque infra Piligeri. Alio [orig: Aliô] sensu vor sumitur, in proverb. Gallorum, Pileatus natus est: ibi enim membrana vel pellicula, qua [orig: quâ] interdum pueri caput involuti nascuntur, quamque Pileum naturalem vocant, intelligitur; quo [orig: quô] operimento [orig: operimentô] nati felices fore creduntur, unde Gall. Ils sont nez coeffez. De cuiusmodi pileo Ael. Lamprid. in Diadumeno, c. 4. Solent pueri pileo [orig: pileô] insigniri naturali, quod obstetrices rapiunt et advocatis credulis vendunt, siquidem Causidici hoc [orig: hôc] iuvari dicuntur. Erat enim hoc unum e plurimis amuletorum ac phylacteriorum generibus, quae olim, curiosarum Artium peritis usurpata legimus. Cuius superstitionis mentionem fieri apud Balsamonem, in Comment. super Canones, observavit Fridericus Lindenbrogius: et narrat is Aucotr de Proto quodam e clero historiam, qui accusatus, quod his artibus esset deditus, postea deprehensus est habere in sinu pileum huiusmodi, a muliere quadam acceptum, quae hanc illi vim inesse affirmarat [orig: affirmârat], ut omnium ora, qui adversus gestantem dicere parati essent, obturaret, vide Balsamonem ad Can. 61. Concil. in Trull Nec hodieque omnia superstitionis huius abolita vestigia, obstetricibus non raro pilea haec rapientibus et ad maleficia servantibus vendentibusque, Casaubon. ad Lamprid. l. c. Huiusmodi pilei Antoninus Diadumenus diadema tenue habuit, sed ita forte; ut rumpi non potuerit, viris inter se tendentibus, specie nervi sagittarii: unde ei Diademati nomen, Ibid. Vide quoque infra.

PILENTUM quasi bene pilatum, vel quia pilosis pellivus contegebatur. Servio ad illud Virgilii l. 8. Aen. v. 666.

fuerunt vehicula, sicuti nunc Basternas videmus. Erant autem tunc Veneti coloris, non, ut nunc sunt, russati, quibus nisi castae Matronae uti non poterant. Recipiebant autem sese ad Basternas Matronae, postquam Iulia et Agrippina Augg. ut et Magistratus usum carpenti sibi vindicarunt [orig: vindicârunt]. D. Hieronym. ad Eustoch. Prae. edit caveas Basternarum ordo semivirorum. Earundem meminie antiquus Epigrammatographus Collect. Pithoei 1. edit. Lugdun.

Aurea Matronas claudit Basterna pudicas,
Quae radians patulum gestat utrumque latus.
Hanc geminus portat duplici sub robore Burdo,
Provehit et medico [orig: medicô] pendula septa gradu.

Ubi duplex robur Basternarum amites sunt, ut vocat Palladius, l. 7. tit. 2. asseres videl. seu perticae aucupalibus similes, quarum Festus et idem Palladius, tit. 12. meminerunt. Vide Laur. Pignorium Comm. de Servis. Distinguitur certe a carpento, aud Ael. Lamprid. in Heliogab. c. 4. Sed Semiamirica facta sunt Senatusconsulta ridicula, de legibus matronalibus, quae quo [orig: quô] vestitu incederent, quae cui cederet, quae ad cuius osculum veniret: quae pilento [orig: pilentô], quae equo [orig: equô] saginario [orig: saginariô], quae asino [orig: asinô] veheretur, quae carpento [orig: carpentô]

mulari. Honoratius namque pilentum olim. Livius ad ann. Urb. Cond. 359. l. 5. c. 25. Honorem ob eam munificentiam ferunt matronis habitum: ut pilento [orig: pilentô] ad sacra ludosque, carpentis festo profestosque uterentur. Treb. Pollio in XXX. Tyrann. de Zenobia c. 30. Usa vehiculo [orig: vehiculô] carpentario [orig: carpentariô], raro pilento [orig: pilentô], equo [orig: equô] saepius. Sed et vocabula haec, et eorum usus, varie mutarunt [orig: mutârunt] in Rep. saepeque ab Auctoribus confunduntur, Salmas. ad loc.

PILEOLUM et us, capitis tegmen est arcte illud ambiens, sine margine, aegrotantibus inprimis ac somnum capientibus in usu. Fiebat plerumque e lana, et Lecticariorum quoque erat, quali usum S. Bernardum, eoque [orig: eôque] in Hispaniam transmisso [orig: transmissô] edita esse miracula, credi vult liber vitae ieus 4. c. 4. Sed et Sacerdotum erat, unde notat Scortia, l. 3. de Missa c. 4. Gregorium XIII. aegre dispensasse [orig: dispensâsse], cum Niciensi Episcopo, ut, excepto [orig: exceptô] Sacro [orig: Sacrô] Canone posset esse opertus Pileolo [orig: Pileolô], reliqui sacrificii tempore: Imo piorum olim fidelium in genere, quos ad recitationem Euangelii Pileolum deponere consuevisse, colligit Solerius ex Hildeberto, qui veniens ad ritum recitandi super sacrum Euangelii, in Opere metr. de sacrificio Missae ait,

Pontifex Rom. Pileolo [orig: Pileolô] purpureo [orig: purpureô] ordinarie utitur, quod Camelaucum vocant. Etymologo derivatum, para\ to\ e)lau/nein to\ kau=ma, a prohibendo calore. Hoc Bedae dicitur esse Pileus in modum parvulae cassidis, extensus supra summitatem capitis. Meminit eius Anastasius, in Constantino Papa, ubi magnificum eius Constantinopolim ingressum describens, Pontifex, ait, et eius Primates, cum sellaribus Imperialibus, sellis et frenis inauratis, simul et mappulis, ingressi sunt Civitatem: Apostolicus Pontifex cum Camelauco, ut solitus est Romae procedere. iisdem tegminibus Imperatores quoque usos fuisse, docet Constantinus Prophyrogenitus, in Chorogr. Rubro [orig: Rubrô] Cardinales utuntur; quali Wilhelmum Scotorum Regem ab Innocentio III. donatum esse, narrat Hector Baethus. Episcoporum viridis est galerus, hunc enim cum Pileolo non raro confundi, notum. Vide Anselm. Solerium de Pileo, passim.

PILETUS Ursus, puer delicatus Ursi illustris inter Romanos viri, cui epicedium scripsit Papinius Statius, l. 2. Sylv. 6. Possedit hic Ursus praedia per totum Imperium Roman. sparsa: qualis fingitur ille apud Petronium, cuius familia possit Carthaginem capere. Vide Casp. Barthium ad loc.

PILEUS [1] vel um Graece o( pi=los2, to\ pili/on, ex pi/los2, ex pelle hostiae, unde fiebant, Isidor. quod ex pilis, Vossio proprie capitis virilis tegmen, sine margine, cum Petasi contra marginati essent. Hos ex ovium pellibus densos ac villosos fuisse, innuit Athenaeus, Dipnos. l. 5. Sed ut paulo accuratiores simus, Pilei historiam ab origine arcessemus. Primo homini Innocentia pro Pileo fuit, qua [orig: quâ] cum se exuisset, Satanae suasu, praeter alia calamitatum genera, caput habere coepit iniuriis variis obnoxium, unde Pilei genita necessitas. Et quidem Natura ipsa comam capiti, velut calanticam, circumposuit, ut ei non decori modo, sed et tutamini esset hic galerus naturalis, ut eam vocat Chrysostom. Hom. 11. ad pop. Imo non raro caput infantis ex utero prodeuntis Pileo [orig: Pileô] naturali, ut vocant, seu pellicula [orig: pelliculâ] quadam [orig: quâdam] obvolutum et quasi galeatum, in lucem prodit; exemplo [orig: exemplô] Diadumeni Imperatoris, qui huiusm odi Pileo [orig: Pileô] tectus in lucem est editus, indeque nomen adeptus, ut in eo scribit Lamprid. c. 4. Ferdin. item Davali, quem eodem [orig: eôdem] modo [orig: modô] genitum esse, notat P. Iovius, l. 1. quod optimi ominis loco [orig: locô] esse solet; et proin antiqua [orig: antiquâ] superstitione Causidicis venditum fuisse, modo memoratus Lamprid. docet: Solent deinde, inquiens, pueri Pileo [orig: Pileô] insigniri naturali, quod Obstetrices rapiunt et Advocatis credulis vendunt, siquidem Causidici hoc [orig: hôc] iuvari dicuntur. In sinu autem gerebant Causidici id pilei, quod proin e)gko/lpion e)/nduma Balsamoni dicitur ad can. 61. Concilii Trullani. Vide Suicerum Thes. Eccl. voce *)egko/lpios2 et supra Pileati. Sed et folia capiti inumbrando erant, vide supra. Ars dein accessit: et primum quidem inter Christianos capitis tegmen, utrique commune sexui, sacrum fuit, velamen nempe impositum capiti in fantis baptizati, quod Graeci Galeam vocarunt [orig: vocârunt]: gestatum a Neophytis per octiduum a Baptismo, ut colligitur ex Augustin. Serm. 160. de tempor. c. 2. Cuius adhuc meminit Ivo Carnutensis, qui saeculo [orig: saeculô] 12. ineunte floruit: postea enim in desuetudinem abiisse videtur. Provectioris aetatis, in utroque sexu, distincta tegmina, et Pilea Virorum, Mitrae feminarum fuere [orig: fuêre], Servius ad Aen. l. 9. v. 616.

Quam ob causam de feminei capitis integumentis, supra actum, in voce Femina. Viros quod attinet, Romani licet Pileum libertatis haberent insigne, ut plurimum tamen aperto [orig: apertô] capite incesserunt, ut ex nummis veteribusque statuis perspicuum est: Hinc gratissimum Iulio Caesari fuit, ius Laureae gestandae, ad calvitium occultandum; qua [orig: quâ] non opus erat, si Pilei fuissent in usu. In sacris tamen, ludis, Saturnalibus, peregrinatione, militia, grandi luctu, damnatione, aegritudine, tempestatibus, senio, capita tegebant, ut Lipsius monstrat de Amphitheatro c. 19. et 20. Sed laciniam Togae capiti iniciendo, quo [orig: quô] sensu accipiendum, cum Consule adventante, equo [orig: equô] desilire, caputque aperire moris fuisse, legimus. Quamvis et haec contectio capit is Palliolo [orig: Palliolô] adhibito [orig: adhibitô] quandoque facta est: Quem admodum de Claudio aegro, c. 2. scribit Suetonius, caput illum Palliolo [orig: Palliolô] texisse, cum ludum Glaediatorium memoriae Matris ederet. Pileo [orig: Pileô] tamen usum Tarquinium constat, quod cum ipsi de capite abreptum, et in caput repositum ab Aquila refert Dionys. Halicarn. l. 3. Neronem item, de quo Sueton. q. 26. Post crepusculum statim arrepto [orig: arreptô] Pileo [orig: Pileô], vel galero [orig: galerô], popinas inibat. Interim praecipuus eius in manumissionibus fuit usus. Unde in morte Neronis, plebem pileatam per totam Urbem disscurrisse, Auctor est Sueton. c. 57. et eadem de re Aur. Victor. Omnis, inquit, Roma adeo interitu Neronis exsultavit, ut plebs induta

Pileis manumissierum, tamquam saevo Domino exempta, triumpharet. Quidam galero [orig: galerô] vel linteo [orig: linteô] caput obducebant: nonnullis Pileus Thessalicus sive Petasus in usu erat; Ita enim de Augusto Sueton. c. 82. Domi non nisi petasatus sub Dio spatiabatur. In militia ex kpellibus imponebant, quos Pannonio vocat Vegetius, l. 1. c. 20. ex pellibus nimirum ovium villosis, ut ex Athenaeo supra dictum. Reliqui pilei e lana plerumque confiebant; alias e lacernis caesis concinnabantur, ut pilei quadrati hodie variis in locis, quod ex Papinio et Martiali scribit Pierius, l. 40. c. de Pileo, Plenius vero Magius, Miscell. l. 3. c. 7. etc. Graeci, quamvis et ipsi nudis ut plurimum capitibus, tamen et ipsi aliquando iisdem de causis, quibus Romani, Pileos sumpsere [orig: sumpsêre]. Quod quantumvis neget universe Polydorus de Invent. rer. l. 3. c. 18. affirmat tamen recte Brodaeus, Miscell. l. 8. c. 17. Namque et Ulyssem pileatum plerique exhibent, et Hippocratis imago pileata visitur: Castores item solitos fuisse pingi cum pileis, supra diximus, in voce Pileati: Nec ullum latent Pilei Thessaolici, et Macedonici et Atheniensium Crobyli. Tiarae passim tegebant Persarum capita, quare Cimonem navibus aliquot Persicis interceptis, tiaris impositis, hostem fefellisse, refert Diod. Siculus, l. 11. Parthi ex usu patrio processere [orig: processêre] pileati, unde epitheton hoc illis tribuit Martialis, l. 10. Epigr. 72. v. 5. et in nummis, quos Goltzius exhibet, Romano Imperatoriob recepta ab hac gente signa, supplex Parthia, Pileum demisse [orig: demissê] porrigit. Inter Scythas, solos honoratos Pilei usum habuisse, docet Lucian. de Scyth. et Dionys. Traianus, ubi de Decebalo. Garamantis Pileus fuit ex dimidio ovo struthionis, in aequas partes diffisso, Lucian, in Dipsade: qua [orig: quâ] forma [orig: formâ] visitur Pileus, in nummo Gordiani Imperatoris apud Pierium, loc. cit. Aethiopum petasus tam late patui, ut decem hominibus inumbrandis par esset, Nic. Codinus, derebus Abassinor. c. 12. Sinensium Pileos defcribit Trigaultius de Sinica expedit. l. 1. c. 7. et 8. Moscorum nobilium Sigism. Herberstenius, cum ait: Vestes habent oblongas, pileos albos apicatos ex lana coacta, qua [orig: quâ] poenulas Barbaricas confectas videmus, solidosque ex officina gestam. Turcaesuum Turbantem vocant, quo [orig: quô] et Persae hodierni, et Tartari, sed diversi coloris utuntur, vide insra. ut alias Gentes sicco [orig: siccô] praeteream pede. Et hic vulgaris caput integendi mos fuit: At Imperatores Romani in bello, et ubi opriri capita mos erat, Pileis Laconicis tecti erant, quos describit Synesium, Orat. de Regno, ubi et Carinum Imperatorem laneo Pileo [orig: Pileô] ornatum introducit. Constantinopolitani Imperatores in usu communi Pileum adhibebant, Codinus de Offic. Constantinop. c. 6. num. 18. quem in sollemnitatibus mutabant Crinonia [orig: Crinoniâ], ac Tetraphyllo [orig: Tetraphyllô]; aliis item, de quibus idem, c. 6. num. 36. Persarum Reges Tiaram gerebant rectum, diademate cumulatum, Xenoph. Cyri Paed. l. 8. Dio Prusaeus. Orat. 14. Nudum Diadema capita cinxit, Tyrrheni Regis avid Virgilium, Aen. l. 11. Syphacis apud Sil. l. 16. Iulii, apud Sueton. ineo, c. 79. Sed et Candys, ac Cidaris Persicis Regibus in usu fuere [orig: fuêre]: quod ikposterius Regibus quoque Armeniorum ac Ponti, Plut. in Pompeio; Aegypti quoque atque Aethiopiae fuit usitatum. Diod. Siculus, l. 4. Russorum Autocrator, vulgo M. Moscoviae Dux, Pileo [orig: Pileô] Schapka dicto [orig: dictô] insignis est, quem gemmis ornatum, aureis item laminis, quasi quibusdam spirulis subinde se vibrantibus, mire concinnatum sse, tradit Sigism. Baro de rebus Moscovit. etc. Fuere [orig: Fuêre] et peculiares Pilei, Magnatibus Proceribusque Imperiorum ac Regnorum primariis. In Imperio Constantinopol. Andronico, cum creatus esset Imperator, detractum esse pullum et acutum Pileum, quo [orig: quô] antea utebatur, et rubram mitram capiti fuisse impostam Nicephorus auctor est, l. de Alexii Comneni imperio num. 18. Biretum acuminatum, Proceribus aetate provectioribus serico [orig: sericô] tectis, in usu fuisse: adolescentibus capitenudo [orig: capitenudô] agentibus, refert Nic. Gregoras l. 11. in fine; qui Andronicum Palaeologum omnibus concessisse Pileos, prout cuiqueliberet, Latinos, Mysiios, Triballicos, Syrios, Phoenicios, narrat ibid. Vide quoque Codinum de Offic. Eccles. et Aulae Constantinopol. praesertim c. 3. et 4. ubi de tegminibus Capitis Magnatum Aulicorumque distincte ac prolixe agit. De Iudicum Pilaticiis dictum supra. Apud Sinas, peculiarem Magistratibus omnibus Pileum sic describit Nicol. Trigaultius, Expedit Sin. l. 1. c. 6. Omnes Magistratus, sive Philosophici, sive Militares, infimi iuxta acsummi, eodem [orig: eôdem] Pileo [orig: Pileô] insigniuntur: Is est e velo nigro et utrinque duas velut alas habet;fere supra aures, ovate figurae; quae ita adhaerent Pileo, ut tamen sacile excidant Hoc [orig: Hôc] aiunt modo [orig: modô] se ad modeste recteque incedendum cogi; et a capite leviter inflectendo prohiberi, etc. Et quia perantiqui moris est, ut Doctoribus certus quidam habitus sit: Hinc Pallium Philosophicum Athenis celebre, Photius Cod. 80. Corona item, quae ab Initiatore Mysta solebat imponi: Aristoph. in Nubibus, Philostratus, de Vita Sophist. l. 2. Lucian. in Eunucho etc. Doctoralis inkprimis Pilei, seu Bireti, et vocat Bertachinus, concessio insignis, quem hic signum ait esse victoriae acgratiae, nec non Sacerdotii et superioritatis; addito [orig: additô] in vertice haspo [orig: haspô] seu flocco [orig: floccô], pro Doctorum varietate, coloris diversi. Theologorum enim Pileus nigri, ut indigitetur, Mundo illos mortuos: Iurisperitorum rubri, eo quod adsint Principibus ac Regibus terrae: Medicorum vero ac Philosophorum violacei aut caerulei, apud Germanos, coloris est, ut moneantur oculos suos non declinare in terram, ut docent Middendorpius de Academiis, l. 1. et Maxim. Sandaeus in Theolog. Iuridic. Comm. 50. Apud Italos vero, Doctoralis Pilei color semper niger est: floccum tamen pro variis variant; quam porro hortensi mutavisse Genevenses, docet in Calvini vita Laingaeus, c. 7. Origo huius Pilei non incommode ab oleastro Olympionicarum arcessitur. Vide Hadr. Iunium, Animadv l. 5. c. 2. Forma non eadem apud omnes. Rotundum suo [orig: suô] tempore fuisse, notat Petrarcha, de Remed. l. 1. dial. 12. non signata tamen natione, Apud suos Cadomenses eadem [orig: eâdem] figura [orig: figurâ] esse, scribit Petrus Lenaudiere, tr. de Privilegiis Doctor. part. 1. quaest. 3. videturque eandem formam innuere Signorellus de Homodeis

Consilio. 23. n. 7. cum Doctoris Pileum vocat Diadema, quod figurae semicircularis fuit et rotunditatem sapuit. Forma quadrata non paucis in locis eminet: Italis olim usitata, teste Pancirollo [orig: Pancirollô]. Var. lect. Iuris, l. 1. c. 23. et Sinensibus etiamnum, ut docet Trigaultius, Expedit. Sin. l. 1. c. 18. cuiusmodi Pilei iconem exhibet Kircherusin Chinaeillust. etc. De Pileis seu tegminibus capitis, quibus in sacris Ethnici, Hebraei, Christiani usi, ut quaedam subiciam: Observat Sueton. l. de gen. vestim. apud Romanos, triplex fuisse Sacerdotum ac sacrorum hominum proprium Pileorum genus, Apicem, Tutulum, Galerum. In specie Flaminibus Dialibus Albogalerus usui fuit. De Phrygio vide supra. Summus Sacerdos Syriae Deae, quisolus purpuratus erat, aureo [orig: aureô] Tiara usus proditur, a Luciano, l. de Dea Syria. Sacerdotes Persarum, quoties sacrificabant, gestare fuisse solitos Tiaras, et utrinque filtraceas Infulas dependentes, refert Strabo, l. 15. Apud Hebraeos Pileum Sacerdotalem, quem tamen Pontificibus quoque communem statuit, salvis appendicibus, soli Pontifici propriis) sic describit Hieron, Ep. ad Fabiolam. Quartum genus est vestimenti rotundum Pileolum, quale pictum in Ulysse conspicimus, qu-si spbaera media sit diutsa, et pars una ponatur in capite; hoc Graeci et nostri *tea/ran, nonnulli Galerum vocant, Hebraei Miznepseth. Non habet acumen in summo, non totum usque ad comam caput tegit, sed tertiam partem a fronte inopertam relinquit atque ita in occipitio vitta [orig: vittâ] constrictum est, ut non facile labatur ex capite. Est autem byssinum et sic fabre opertum linteolo, ut nulla acus vestigia appareant. Vide quoque Ioseph. Antiqq. l. 3. c. 8. et Riberam, in Zach. 3. n. 14. De Cidari Pontificia, idem Iosephus ibid. inquit, Pileo [orig: Pileô], quali coeteri Sacerdotes, utebatur; super quem extabat alius consutilis, ex hyacintho variatus, Hunc aurea corona triplici ordine circumdabat, in qua spectabantur calyculi aurei, quales videmus in herba, quae apud nos Daccharus; apud Graecos Hyoscyamus appellatur, (quam postquam prolixe descripsit, addit) Eiusmodi corona, ab occipitio, circum tempora utraque procedebat: Nam frontem isti calyculi non ambiebant; sed ceu loram quoddam latum aureum, quod sacris characteribus Detnomen incisumhabebat. Cuiusmodi Pilei icon, ex Villalpando repraesentatur, apud Solerium. Itaque Iosephus coronulas soli Pontificiae Cidari tribuit; Lyranus tamen, in Exod. c. 39. eas in Sacerdotali quoque agnoscit, non aureas tamen, sed byssinas, quod probare conatur, ex v. 25. Vide ipsum caput. Apud Christianos quoque, iis qui sacra tractant, Pileus peculiaris; inprimis in Communione Romana, ubi eminet Pontifex Corona [orig: Coronâ] aurea [orig: aureâ] triplici super Mitram: usuarium capitis tegmen Camelaucum: Cardinalibus Pileus et Galerus ruber concessus est, quorum ille, in quo crux superne exstat, non minus ac in Pileo Clericorum, id habet privilegii, ut si alicui reo, dum ad supplicium deducirur, super caput ab obvio Cardinali imponatur, liber dimissus supplicium effugiat: Episcoporum peculiare capitis tegmen est, viridis Galerus ac Mitra bicornis. Reliquo Clero communis est Pileus, quem etiam Episcopi extra sollemnitates usurpant: Alicubi tamen non Clerus universus, sed soli Sacerdotes, aut qui in clero eminent, iam insigniti sacro [orig: sacrô] ordine, Pileo [orig: Pileô] utuntur. Sic in Ecclesia Metropolitana Lugdunensi, nulli conceditur usus Pilei, praeterquam e primanobilitate Canonicis (Comites passim audiunt) qui iam Subdiaconatu sunt initiati: cui affine, quod apud Gothos olim soli Sacerdotes, omnibus Laicis exclusi, pileati fuere [orig: fuêre], ut docet Iornandes de Rebus Goth. num. 35. Nec forma Pilei Clericalis ubique eadem est: Apud Moscos, et in oris Septentrionalibus, oblongos Pileos Clerici gestant, ex castorum pilis, colore griseo [orig: griseô], Sigism. Baro Herberstenius, ubi supra. Alicubi rotundi sunt, Barbosa allegat. 9. Alibi passim forma quadrata in usu est, quam a Regibus Persarum Armeniorum ac Medorum, ad Christianos Clericos, derivatam esse, affirmat Pancirollus, Var. Lect. Iuris l. 1. c. 21. Monasticis coetibus permultis commune tegmen Cucullus est seu Cuculla, quae duo tamen distinguit Auctor, Vitae S. Deicoli c. 2. Apud Abassinos etiam solius Cuculli gestatione Monachos internosci, Codinus refert, l. 1. c. 34. E'lino confici solitum, habet Hieronym. ad Heliod. e lana, Sozom. l. 3. c. 13. Forma kwnaeidh\s2 est, unde capitis tegmen acuminatum dicitur Nicephoro, l. 9. c. 14. etc. Ne mortui plane praetereantur, verbo [orig: verbô] indigitandum, capita eorum Sudario [orig: Sudariô] fuisse obvelata, ut ex Histor. Fuangelica Ioh. c. 11. v. 44. etc. 20. v. 7. patet. Sanctorum imagines passim exhibentur capitibus umbella [orig: umbellâ] radiante opertis et velut scuto [orig: scutô] fulgente contectis: Quod Ios. Sacliger in Catalecta Virgilii, p. 475. approbante Henr. Salmutho [orig: Salmuthô], in Notis ad Pancirolli vet. deperdita, c. de fibula, contendit aliud non esse, quam phni/skon, sive umbellam lunatam, capitibus statuarum impositam apud Ethnicos, ne avium stercoribus inquinarentur; quod damnum sibi a corvis imprecabatur Horatianus Priapus. Et favet sententiae Aristophanis, in Avibus locus, ubi Scholiastes ita expressit hanc vocem. Lazius tamen, Comm. Reip. Rom. l. 9. c. 19. apposuisse ait Ethnicos statuarum capitibus istiusmodi circulum, specie dimidiae Sphaerae, tamquam coronam: Formatam aliquando in specien Solis, quam in Maximiani Caes. statua Antiochiae observavit Marcellin. l. 25. sub fin. Videturque huc alludere Velleius Paterculus, cum de Octavio Caes. scribit, l. 2. c. 59. Cui adventanti Romam, immanis Amicorum occurrit frequentia. Et cum intraret Urbem, Solis orbis super caput eius curvatus aequaliter circumdatusque in colorem arcus, velut coronam tanti mox Viri capiti imponens, conspectus est. Hinc itque ritum in Roman. communion. usitatum arcessens, adicit Lazius: Quamobrem in hodiernum diem Sanctorum imagines cum tali semicirculo et pinguntur et sculpuntur. Hoc pictos deceat Sanctos, at verorum, qui in caelis triumphant, Pileus gloria est. Plura de his, vide hic [orig: hîc] passim, ubi de Circulis Sanctor. voce Nimbus, alibique; sed inprimis apud Anselm. Solerium, tract. de Pileo, ubi etiam ex aere lectori exhibet varia Pileorum, de quibus diximus,

genera. A pileo Proverb. ad Pileum vocare celebre est, quod ut eo [orig: eô] melius intelligatur, de Pilei apud Romanos praecipuo usu, vel ut superpondiiloco [orig: superpondiilocô], quaedam superaddam, Pileum priscis insigne fuisse spectatae virtutis, ut in de mox fluxerit Magistros Doctoresque Pileo [orig: Pileô] exornandi, monet Erasmus in Chiliad. Eundem notam fuisse superioriatis ac potestatis; vicltoriae item etc. alii docent: Sed inprimis symbolum libertatis fuisse, vulgatissimum est, et fuse comprobatum a Bodino, de Republ. l. 1. c. 5. ac Pancirollo, Var. Lect. Iuris, l. 2. c. 220. Hinc quoties liberatis expressio vel professio facienda erat, Pileum adhibitum legimus, Sic Henricus II. Galliae Rex publico [orig: publicô] scripto [orig: scriptô], quo [orig: quô] rationem reddebat initi abs se foederis contra Carolum V. cum Mauritio Saxone aliisque Protestantibus Germaniae Principibus, praescripsit in fronte Pileum inter duos pugiones, teste Spondano [orig: Spondanô], in Annal. Gall. ad A. C. 1552. num. 6. significans, hoc [orig: hôc] foedere Germaniae libertatem quaeri. Quod imitatione Veterum factum: Namque et Brutus, Tyrannidis excussor, in veterib. nummis Pileum manu praefert, atque in variis Caesarum nummis, Mulier cum Pileo, emblema libertatis est, Pancirollus, Var. lect. Iur. l. 1. c. 17. et Pierius, l. 40. c. de Pileo. Cuius rei causa, quod nobilitatis ac potestatis signum pileus haberetur, Libertas autem potestate definitur. Suntetiam, quiad Noachum auctorem id referant: ab eo quippe sub Iani nomine, apud Latium regnante, Latinosaiunt Pileo [orig: Pileô] post diluvium donatos, in symbolum libertatis a tot malis, ut scribit Maxim. Sandaeus, Theol. Iurid. Comm. 50. Itaque vocare servos ad Pileum, ut loquitur Seneca, Ep. 47. Liv. l. 34. Sueton. c. 4. in Tiberio, aliique, est vocare eosadlibertatem. Quam antequam mancipia acciperent, radebantur. Ita apud Plaut. in Amphitr. Actu 1. sc. 1. v. 306. Sosia. Ut ego hodieraso [orig: hodierasô] capite calvus capiam pileum, Plut. T. Q. Flaminio, *kaqa/per e)/qos2 e)sti\ toi=s2 oi)ke/tais2, o(/tan e)leuqerwqw=si, cu/resqai/ te ta\s2 kefala\s2 kai\ peli/a forei=n,Sicut mos est servis, quando in libertatem asseruntur, radere capita et pilea gestare. Hinc Prusiam Regem, ut se Romanorum profiteretur libertum, Legatis eorum raso [orig: rasô] capite ac Pileatum occurrisse, diximus supra. Cur vero raderentur, ostendit Nonius, Qui, in quiens, liberi fiebant, ea [orig: eâ] causa [orig: causâ] calvi erant, quod tempestatem servitutis videbantur effuger, et naufragio [orig: naufragiô] liberati solent. Qui enim e naufragio emerserant, radi consuevisse, docet Iuvenal. Sat. 12. v. 81.

---- ------ Gaudent ibi vertice raso [orig: rasô].
Garrula securi narrare pericula nautae.

Vide quoque Lucian. in Hermotimo et Artemidorum, l. 1. c. 23. Sic ergo rasis imponebatur Pileus; quem in Feroniae, Libertorum Deae, templo accipiebant, albuim fuisse Diodorus scribit, ubi de Prusia ei sermo. Vide Servium ad Aen. l. 8. nec non supra de Investitura. In specie tandem, inter Gladiatorum praemia, Pileus quoque fuit. Qui enim semel victores, non tamen a ludo immunes fiebant, Palmam; qui ad tempus vacationem impetrabant, Missionem; qui plane a cruentis his spectaculis vacare iubebantur, Rudem: qui tandem immunitate hac [orig: hâc], una cum libertate ac iure civitatis Romanae donabantur, Pileum accipiebant, Tertullian. de Spectaculis c. 21. Qui insigniori cuique homicidae leonem poscit, idem Gladiatori atroci perat rudem et Pileum praemium conferat, Vide Thom. Godwun. Anthol. Rom. l. 2. sect. 3. c. 10. ut et hanc in rem plura, supra voce Caput, etc. VARIA APUD VARIOS PILEORUM CENERA. a. Abacot, vide supra in hac voce. ss. Albogalerus, Flaminibus Dialibus in usu erat, ex pelle hostiae albae Iovi aesae confieri solitus, teste Festo [orig: Festô] ac A. Gellio [orig: Gelliô], l. 10 c. 15. Cuius icon ex Phil. Rubenii Electorum l. 2. c. 25. exhibetur apud Solerium. g. Apex, Sacerdotum insigne apud veteres Romanos, duplex fuit, Flaminum alter; alter Pontificum, imo aliorum item Sacerdotum. Sutilis erat ex pellibus ovillis, Isidor. d. Apiculum, filum quo [orig: quô] Flamines velatum apicem gerebant, Fest. Servio vero, quo [orig: quô] Flamines velatum gerebant caput; aestivo [orig: aestivô] nempe temporecum pileum ferre non possent. e. Bardocucullus, cucullus fuit crassus et rupicibus ac petronibus accommodatus; qui non tantum caputtegebat, sed et paenulae attexebatur, corpus ulterius tegenti. Martialis, Epigr. 93. l. 1. z. Biretum Doctorum, supra descriptum: Tartarorum viride est, capiti aequale, rotundum, quod pretiosae pellis fascia ambit. Martinius, de bello Tartar. Dictum vulgo Turbant. h. Camelaucum, usuarium Pontificis Romani capitis tegmen, de quo supra in Pileolum. A Monialibus quoque usurpatum legitur apud S. Ephremum. q. Candys, Pileus Regum Persicorum pellitus, Pollux, l. 7. c. 13. c. Caputium, vide Cuculla, n. Causia, Macedonum Pileus, Poll. l. 10. c. 36. pili/dion Demostheni Orat. de Legat, male obita. Huic Diadema Reges imponebant, Plut. in Demetrio. l. Chasdium, Graece xa/sdion seu xasei/dion, pileus ultra capitis peripheriam nihil in sublime efferens: qualis katai=tuc in militia Homerica, Il. k. Ei fakew/lion opponitur. Vide Meursium in hac voce, et Suicerum in *xa/sdion. m. Cidaris, idem quod Diadema, Budaeo in Pandectas et Pancirollo, Var. l. 1. c. 9. Genus erat Ptlei e pilis contexti, Poll. ubi supra. De Cidari Summi Sacerdotis Hebraeorum dictum. v. Clericalis Pileus, supra descriptus est: modo trium, modo 4. costarum, exhibetur, apud Solerium, sect. 14. c. Cornutus Pileus fuit Sacerdotum Ethnicorum, Silius. l. 15, cornuta Bacchi mitra: hodieque mitra Episcopalis bicornis est. o. Crinonia, pileus Imperatorum Graecorum in sollemnitatibus, cui a specie lilii nomen, Codinus. p. Crobylus, Atheniensium Pileus, causiae ac tiarae non absimilis. Apud Thucyd. l. 1. et Lucian. in Navig. sonat plexum crinium. desinentem in acumen. Apud Asterium, Homil. in. Festum Cal. pro feminei capitis tegmine acciptur. r. Cuculla seu Cucullus, Pileus Monachalis est acuminatus

et kwnaeidh\s2; quo [orig: quô] etiam Moniales usas fuisse S. Athanasius docet de Virgin. hodieque inter Moschos id obtinere, narrat Sigismundus Baro. Proprie autem tegmen fuit capitis infantilis, ut Solerius docet, cufa, vide ibiit. Cuphia s. Cyrbasia, Graece *kurbasi/a, fastigatus in coniformam Pileus, seu Apex Saliorum, Dioys. Halicarn. l. 1. alias Pileus Epiroticus seu Albanus. Vide paulo supra in Apex. t. Diadema, erat textile aureum, cum lapillis et margaritis, positum ad Imperatoris frontem, et pone revinctum, cerebrum versus, Curopalates de officiis Aulae Constantinop. Multiplicabatur id pro numeroregnorum, Herodian. l. 6. v. Ducalis Pileus, vide supra. f. Galerus, videsupra m hac voce. x. Incantati Pilei Sereniani Ducis, Imperium affectantis, meminit Ammian. l. 4. y.. Iustinianaei, Pileorum genus erant, Impertorib. Constantinopolitanis usurpari solitum: a Iustiniano, qui primus iis usus, vide Codinum in Supplem. w. Laconici Pilei, quibus Imperatores Romani in bello usi, describuntur a Synesio, Orat. de regno. aa. Mitra, vide supra suoloc [orig: suôloc] ô. ssss. Oblogngus ex castorum pilis Pileus, Sacerdotum in Moscovia, describitur a Sigism. Barone. gg. Ex Ovo dimidio struthionis Garamantae Pileum sibi adaptarunt [orig: adaptârunt] olim, ut supra diximus. dd. Pannonii Pilei ex pellibus, a militibus Romanis adhibiti sunt, Vegetius, l. 1. c. 20. de Pileis e pelle canina, ignaviae symbolo dictum supra in Canina effigies. ee. Petasus, vide supra in hac voce. zz. Phaceolium, Graecis recentioribus, quasi fascia complicata, vocatur Turcarum Turbans. hh. Phrygium, item Phrygius amictus, vide supra suo [orig: suô] loco [orig: locô]. qq. Quadratos Pileos, a Regibus Persarum, Armeniorum ac Medorum, ad Clericos Christianos, Doctores item, devenisse, affirmat Pancirollus. u. Schapka, Pileus M. Moscoviae Ducis. Vide supra. kk. Stemma, idem quod Diadema, Curopalates, de Officiis Aulae Constantinopol. ll. Stroppus, Castoris pileus strophio [orig: strophiô] circumdatus, vide supra in voce Pileati. mm. Tetraphyllum, ex Pileis fuit, quibus Imperatores Constantinopolitani, in sollemnitatibus, sunt usi: A quatuor foliis dictum, Gretserus in Codinum, l. 3. Comm. c. 1. §. 88. nn. Tiara, vide infra suoloc [orig: suôloc] ô. cc. Tropaeuchia, ex tegminibus Imperatorii capitis, in Imperio Constantinop. a tropaeo, nomen adepta sunt, oo. Tupha, Tiaras rectus, Regibus Persicis peculiaris, ob typhum, quem ingenerat, sic dictus, Zonaras in Basilio Imp. pp. Turbans, ana Corybantibus Graecorum, Pileus est, Turcarum, albo [orig: albô]: Tartarorum, viridi: Persarum, rubro [orig: rubrô] colore insignis. Satis accedit ad Tiaram vulgarem Persicum, et pluribus describetur infra, suoloc [orig: suôloc] ô. rr. Tutulus, Pileus lanatus, metae figura [orig: figurâ], a Sacerdote sacrificante, apud Romanos, ex Numae instituto adhibitus. Fulgentius de vocibus antiqq. Vide quoque infra, suoloc [orig: suôloc] ô. ss2. Tutupia, itidem infra, tt. Umbella, similiter: in qua voce Imperatoris et Proceruim Constantinopol. capitis tegmina ad infimos usque recensentur.

PILEUS [2] insigne domus, in urbe Siciliae Catana, cuius inhabitatores hominum pessimi, dicuntur Taisnierio apud Thom. Fazellum, de Rebus Sic. l. 1. c. 1. Tritum, inquiit, Taisnierius in Chiromantia sua, est proverbium, inter totius orbis homines Insulares esse pessimos: inter Insulares, Siculos: inter Siculos Catanaeos: Catanae in larga platea pessimos esse cives: inter illius plateae habitatores, esse pessi mos eos, qui domum quandam, quae Pilei gerit insigne, inhabitant.

PILEUS [3] Modicensis dictus a loco natali, in territorio Mediolanensi, ICtus celebris, scripsit A. C. 1200. de Origine iudiciorum: quod opus correxit et auxit Iustinus Goblerus, Basileae impressum Alia quoque eidem attribuuntur. Trithem. in Catal. Gesner, in Biblioth.

PILEUS Supportationis Anglic. Cap. of Maintenance. Iulius Papa huiusmodi Pileum cum gladio misit Henrico VIII. Angliae Regi, A. C. 1514. Pilei Regii mentio fit in prima coronatione Richardi I. apud Hovedenum, l. 43. cum ait: Deinde venerunt Godofredus de Luci portans pileum Regium et Iohannes Marescallus iuxta eum, portans duo calcaria aurea, magna ponderosa, Spelmannus Glossar.

PILGRINUS Bethavensis et Laureacensis Episcopus iussu Geisae, Hungariae Regis Ugros convertit, A. C. 966. Aventinus, l. 5.

PILICREPI inter Gymnasiorum Ministros, dicebantur, qui sphaeris pice oblitis curabant, ne ignis balneorum exstingueretur. Quidquid alli dicant, quiper Pilicrepos lusores pilae, utpote obstrepentes spectantium auribus, intelligendos putant, male Martialis et Statii loca interpretantes. Hieron. Mercurialis de Arte Gymnastica, l. 1. c. 12. Praeter illos Alipili erant, qui, ut refert Seneca, Ep. 56. ad vellendos, ab aliquibus corporis partibus et praesertim alis, pilos adhibebantur: nisi velimus, ut docti quidam Viri censuerunt, Pedicrepos et Alipedos apud eum legere, quasi in Gymnasiis essent, quia pediculis homines purgarent, et inter oceidendum magna [orig: magnâ] voce singulos enumerarent: quod tamen Mercurialis dicto [orig: dictô] loco [orig: locô] non probat etc. Vide C. Barthium ad Stat. l. 1. Sylv. 5. v. 57.

PILIGERI seu PILEATI Graece pilofo/roi, ex Barbaris fere semper tonsi erant, sicut contra Mitrati seu oi( mitrofo/roi, intonsi. Hinc Hieronym. in Vita Malchi, Ismaelitas, qui Scenitae sunt Arabes, intonsum crinem habere et vitta [orig: vittâ] ckaput redimitum tradit. Et Herodot. de Babyloniis, l. 1. *komw=ntes2 de\, inquit, ta\s2 kefala\s2, mi/trh|sin a)nade/ontai, memurisme/noi pa=n to\ sw=ma, Comati autem capita mitris redimita habent, unguentis toto [orig: totô] corpore delibuti. Idem de Cassiis, l. 7. de Indis, Arrianus, de Brachmanis Philostratus, referunt. Nempe pilea et mitrae diversa; et mitrae quidem fasciae fuerunt, quibus caput religabatur: pilea vero capitis integumenta rotunda, in galeae modum facta; unde galeri dicti etc. Latini tamen etiam Mitram pro pileo posuerunt, ut mitra phrygia Virgilio, l. 9. Aen. v. 617. pileum phrygium dicitur, quam tiaram etiam appellarunt [orig: appellârunt]. Qua de re vide Salmas. ad Solin. p. 566. ut et supra, voce Pileati.