CAMENA Early Modern Latin Texts

JOH. JACOBI HOFMANNI SS. Th. Doct. Profess. Histor. et Graec. Ling. in Academ Basil. LEXICON VNIVERSALE, HISTORIAM SACRAM ET PROFANAM Omnis aevi, omniumque Gentium; CHRONOLOGIAM AD HAEC VSQVE TEMPORA; GEOGRAPHIAM ET VETERIS ET NOVI ORBIS; PRINCIPVM PER OMNES TERRAS FAMILIARVM Ab omni memoria repetitam GENEALOGIAM; Tum MYTHOLOGIAM, RITVS, CAERIMONIAS, Omnemque Veterum Antiquitatem, ex Philologiae fontibus haustam; VIRORVM, INGENIO ATQVE ERVDITIONE CELEBRIVM Enarrationem copiosissimam; Praeterea ANIMALIVM, PLANTARVM, METALLORVM, LAPIDVM, GEMMARVM, Nomina, Naturas, Vires, Explanans. EDITION ABSOLVTISSIMA, Praeter Supplementa, et Additiones, antea seorsum editas, nunc suis locis ac ordini insertas, VBERRIMIS ACCESSIONIBVS, IPSIVS AVCTORIS MANV novissime lucubratis, tertia parte, quam antehac, AVCTIOR, LOCVPLETIOR: INDICIBVS ATQVE CATALOGIS REGVM, PRINCIPVM, POPVLORVM, TEMPORVM, VIRORVM ET FEMINARVM ILLVSTRIVM, ANIMALIVM, PLANTARVM; Tum praecipue NOMINVM, QVIBVS REGIONES, VRBES, MONTES, FLVMINA, etc in omnibus terris, vernacula et vigenti hodie ubique lingua appellantur; Caeterarum denique rerum memorabilium, ACCVRATISSIMIS INSTRVCTA. TOMVS TERTIVS Literas M, N, O, P, Q, continens. [gap: illustration] LVGDVNI BATAVORVM, Apud JACOB. HACKIVM, CORNEL. BOVTESTEYN, PETR. VANDER AA, et JORD. LVCHTMANS. MDC XCVIII. Cum peculiari Praepott. D. D. Ordinum Hollandiae et West-Frisiae Privilegio.

PROSPECTIVA Catoptrica in Musaeo Kircheriano. Occurrit ibi insignis cistula, prospectum Palatii amplissimi undiquaque et apparatum eius magnificum repraesentans, ubi ipsius palatii Dominus, aulicorum globo [orig: globô] stipatus ac famulantium magno [orig: magnô] numero [orig: numerô] circumdatus visitur. Capsulae fabrica haec: Fiat cistula in longum ad 3. palmos porrecta; latitudinis et altitudinis palmaris; quae in uno longiorum laterum medio, excisam habeat fenestram paulo ampliorem semipalmo [orig: semipalmô], intromittendae luci inservientem, quam vitro [orig: vitrô] plano [orig: planô] aut velo [orig: velô] pellucido [orig: pellucidô] ita operias, ne introspectari lucem impediat. In huius opposito latere circa extremitates duae portulae fiant, quae interiorum cubiculorum, debitae symmetriae et architecturae proportione, ornatum, portasque conclavium, oculis exponant et introspicientibus inserviant. Utrinque supra situm speculorum: quae intrinsecus latent, duo parva sint foramina, etiam introspectui inservientia. Interior porro pars cistae ita coloribus ordinetur, ut caelum aut pulchram laquearis speciem; fundus vero varias pavimenti tessellati figuras exprimat. Huic cistae utrinque tria specula plana semipalmaris latitudinis, quae in longitudine semipalmum vix excedant, firmiter inserta sint fundo et utrinque ex opposito portularum latere normaliter erecta. Vide Georg, de Sepibus in Collegti Romani Societ. Iesu Musaeo, p. 37. qui Prospectivam etiam Architectonicam in eodem memorat, p. 3.

PROSPER [1] vixit tempore Sullae et Ciceronis. Auctor libri de Antiquitatibus Tusciae, qui periit. Is enim qui prodiit A. C. 1490. fetus est u(pobolimai=os2 Thomae Foedri: quod satis probatum libro [orig: librô], hac de re, Amstelodami edito [orig: editô], A. C. 1639. Nic. Lloydius.

PROSPER [2] Aquitanicus, Valentiniani temporibus fuit, quem Burdigalensem vocat Ioh. Aventinus. Leonis Papae primum notarius, ac post Episcopus Rhegiensis fuit. Vide Voss. de Hist. Lat. l. 2. c. 17. et de haer. Pelag. l. 1. c. 18. Multa praeclara scripsit pro gratia Christi contra Pelagianos, seseque S. Augustini discipulum et defensorem acerrimum demonstravit, uti loquitur Bellarminus, de Script. Eccles. Chronologiam suam terminat, A. C. 455. quo [orig: quô] creditur obiisse. Scripsit porro Poema, contra Ingratos, Librum contra Collatorem etc. Quae omnia saepius edita. Libri tres de vita comtemplativa, Iuliani Pomerii sunt, falso Prospero tributi. Sic duo libri de vocatione Gentium, nec Ambrosii, nec huius Prosperi, Episcopi Aurelianensis cuius Sidonius Apollinaris meminit, in Epist. nec Prosperi. qui A. C. 527. concilio Carpentoractensi subscripsit, sed Afri cuiusdam sunt, qui ad Demetriadem epistolam scripsit. Vide Victor. de Cyclo Paschali. Gennad. de Scr. Eccl. c. 84. Phot. cod. 54. Fulgent. l. 1. ad Monim. c. 30. Nic. Lloyd. Aliosque plurimos laudatos Morerio in Diction. Hist.

PROSPER [3] Alpinus Venetus, Medicus scriptis inclitus. A. C. 1591. Vander Linden, de Scriptorib. Med.

PROSPER [4] Calanus, Medicus celebris: Romae Bononiaeque docuit, A. C. 1524, Iustus in Chron. Med.

PROSPER [5] Farinacius, IC. insignis Romanus, suae ipse fortunae faber. Patavii studuit, inde Romam reversus, Advocatum egit, causarum maxime intricatarum: Iudicibus plerumque ingenii dexteritate in suas partes pertractis. Procurator Fisci creatus. tanto [orig: tantô] rigore munus hoc administravit, ut plurimorum murmura excitaret, inprimis cum sibi plurima permitteret. quae in aliis severe ibat punitum. Et forte aliquid gravius fuisset passus, ni Cardinalium quorundam grati fuisset protectus. Ingenio [orig: Ingeniô] vasto [orig: vastô], magno [orig: magnô] et solido [orig: solidô]: in laboribus ferreus, quod Opera eius 13. voluminibus comprehensa testantur. Primum est, Tractatus de haeresi. 2. De Immunitate Ecclesiae. 3. Deciss. Rotae Romanae. 4. Repertorium de Contractibus. 5. Repertor. de ultimis voluntatibus. 6. Praxis et Theorica criminalis. 7. Repertor. Iudiciale. 8. Conctlia. 9. Fragmenta. 10. Decisionees. 11. Vartar. Quast. 12. Tract. de restibus. 13. Decision. Posthumae. Obiit Romae A. C. 1618. atat. 64. Iac. Phil. Thomasinus, in elog. illustr. Patav. Ianus Nic. Erythraeus, Pinac. Part. 1. c. 132. Crass. elog. hom. liter. P. 1. De hoc Clemens VIII. dicere solitus est: Esse excellentem farinam, in sacco nullius pretii. Nic. Lloyd.

PROSPER [6] Podianius Perusinus, ICtus egregius, ditissimae Bibliothecae possessor: quam cum Monachis quibusdam promisisset, neque promissis stetisset, hi egregiam Inscriptionem in marmore ante in rei memoriam factam, deleverunt, relictis solis his literis D. O. M. i. Deo, Optimo, maxime, quas quidam lepide interpretatus est, Daturis Opes Meliores. Ianus Nicius Erythr. Pinac. part. 3. c. 71. Ludovicus Iacobus, tract. de Bibliothecis.

PROSPER [7] Stellartus, Tornacensis Augustinianus Monachus. auctor plurium operum Obiit. A. C. 1626. Valer. Andr. Biblioth. Belg.

PROSPICUI apud Senecam Ep. 110. Vidi puerorum prospicuos cultu atque forma greges, hinc feminarum. Et alia, quae, res suas recognoscens, summi Imperii fortuna protulerat: iidem sunt cum Ostensionalibus sequori aevo [orig: aevô], ad pompam nimirum et gaudium oculorum parati. Barthius ad Statium, Theb. l. 12. v. 15. Vide supra Ostensionales.

PROSTERNENDI se ante aras et delubra Deûm ritus veterum Gentilium in luctu, graviore praesertim, et rebus

deploratis, imo et mortem ibi, in Deorum invidiam, oppetendi, occurrit in Oedipo Senecae, v. 197. et seqq.

Prostrata iacet turba per aras
Oratque mori. Solum hoc faciles
Tribuere [orig: Tribuêre] Dit. Delubra petunt:
Haut ut voto Numina placent.
Sed iuvat ipsos satiare Deos.

Et apud Sophoclem, qui infinitos ait ante aras se prostavisse. Sic Lucretius, l. 6. v. 1270.

Omnia denique sancta Deum [orig: Deûm] delubra replerat [orig: replêrat]
Corporibus mors exanimis, onerataque passim
Cuncta cadaveribus caelestum [orig: caelestûm] templa manebant
Hospitibus, loca quae complerant [orig: complêrant] aedituents:

apud Delrium ad Sen. d. l. A Diis ad Principes hic ritus translatus: inter quos Persarum inprimis Reges non nisi a prostratis salutari voluerunt, C. Nepos, Conone, c. 3. Vide et infra Prostratus uti de scortis Romae in Scena publice prosterni solitis, post ludos finitos, Lipsium, Electer. l. 1. c. 2.

PROSTIBULUM a PROSTANDO, quae venalem pudorem habet: alias prostituta, loco [orig: locô] Suetonii mox citando [orig: citandô]: Graece a)po\ te/gous2 po/rnh. Epist. apocr. Idremiae, *dw/sousi de\ a)p' au(tw=n kai\ tai=s2 e)pi\ tou= te/gous2 po/rnais2. *t/egos2 enim seu ste/gos2, alias klisi/a, cesta meretricia est, oi)/khma quoque nonnumquam, item e)rgasth/rion, in quibus huiusmodi merces prostitisse, Chrystostomus ait Hom. de Babyla. Vide quoque Metaphrasten, Vita [orig: Vitâ] Athanasii et Chrysostomum, Homil. in Matth. 31. Sed et in pergulis staresolitas, multorum artificum more, qui in pergulis se publicabant, ut in officinis, ex Plauto notum. Tondebantur illae peritro/xala, quod circutonderi dicit Suetonius, Aug. c. 45. Vide sapra. Vestis versicolor, de qua itidem suo [orig: suô] loco [orig: locô]. Merces infamis captura dicta eidem Caligula [orig: Caligulâ], c. 40. Exigebatur ------ ex capturis prostitutarum: Graece mi/sqwma proprie, quod lh=mma ai)sxro\n interpretatur Philo contra Flaccum; in Gloss. Graeco-Lat. e)mpolh\, etc. Vide Casaubon. ad locum Suetonii, et supra ubi de Meretricis nuptiis.

PROSTRATUS sepeliri voluit Pipinus, apud Sugerium de Administr. sua, c. 25. ubi de Carolo M. Quia pater suus Pipinus Imperator extra in introitu vulvarum, pro peccatis Patris sui karoli Martelli, prostratum se sepeliri non supinum fecerat etc. h. e. eo [orig: eô] corporis situ, quo [orig: quô] in Ecclesia Prostrati, ex eorum Paenitentium ordine, quos u(popi/ptontas2 Graeci Patres vocant, humilitatem suam, in ingressu Ecclesiae, solebant testari. Theodorus Archiepiscopus Cantuar. Capitul. c. 11. de Paenitentibus, in Capite Quadragesimae omnes paenitentes, qui publicam suscipiunt aut susceperunt paenitentiam, ante fores Ecclesiae se repraesentent Episcopo, sacco [orig: saccô] induti, vultibus in terram prostratis; reos se esse ipso [orig: ipsô] habitu et vultu proclamantes. Apud Chrodegangum, in Regula Canonicorum Metensium, c. 13. est, prostratus omni corpore. Non enim nudam ingeniculationem *u(po/ptwsin fuisse paenitentium, cum incurvatione corporis, quod Allatius voluit, sed omnimodam prostrationem: quo [orig: quô] ritu Fridericus I. Imperator ad pedes Pontificis Venetiis procubuit, a quo superbe conculcatus et sic absolutus est, uti loquitur Sabellicus, Ennead. 9. l. 5. docet Car. du Fresne in Glossar. Cl. tamen Suicerus Allatio accedit, et u(po/ptwsin nihil fuisse aliud, quam gonuklisi/an, una cum ipsius corporis incurvatione, probat Thes. Eccl. voce hac [orig: hâc]: ubi et tou\s2 u(popi/ptontas2, intra Ecclesiam quidem ingredi, sed retro ambonem stare. et cum Catechumenis, ante preces, exire consuevisse, addit. Ab his qui recitabantur Psalmi, Prostrati quoque dicti sunt, ut videre est, apud Lanfrancum, in Decretis pro Ord. S. Benedicti, c. 1. sect. 3. Hinc Liber Ordinis S. Victoris Paris. MS. c. 1. Primum septem Psalmos de Cantico Graduum prostrati super sedes decantabunt. Duos vero potissimum Psalmos, qui per singulas horas dicuntur a prestratis, recenset Udalricus Consuetud. Cluniac. l. 1. c. 3. Ad horas autem reliquas, post quatuor Psalmos, Horarum, ut ita dicam, appendicios, toto [orig: totô] corpore prosternimur, ut duos Psalmos dicamus, primum de septem Paenitentialibus Psalmis, alterum de Canticis quindecim graduum etc. Quod etiam fieri consuevisse, pro Regis ac Regni salute, discimus, ex Append. ad Concilium Salegunstad. A. C. 1022. etc. apud Eund. Columellae vero pisces Prostrati dicuntur, quorum latera in tenuitatem degenerant, quosque Graeci platei=s2 vocant, i. e. latos, dequibus vide Voss. de Idolol. l. 4. c. 26. nec non supra, voce Humi, it. ubi de Prosternendi ritu.

PROSTYLA Aedes apud Vitruvium, l. 3. c. 1. Graece *pro/stulos2, dicebatur ea, quae contra Antas duas columnas angulares habuit, et supra Epistylia, et dextra ac sinistra in versuris singulas. *)amfipro/stulos2 vero, quae in postico ad eundem modum columnas et fastigium habebat, ut in fronte seu pronao. Cum Templum in Antis diceretur, quod antas haberet in pronao, seu cuius pro/naos2 antas tantum habebat in fine parietum, qui cellam aedis circumcludebant et in medio antarum duas columnas supraque fastigium. Quam in rem videplura apud Salmas. ad Solin. p. 1216. et seqq.

PROSTYPA Graece pro/stupa, dicebantur simulacra, quae sic scalpebantur, ut non tota extarent eminerentque, sed velut adfixa vasis unum tantum latus ostenderent; a quibus diversa e)/ktupa, perifanh= etiam et e)kfanh= dicta, quum totae et apparentes imagines ex omni parte eminerent. Illud Galli en bosse, hoc en relief, vocant. Athen. l. 5. *ou(=toi d' ei)=xon a)/nwqen kaqh/mena perifanh= tetoreume/na zw=a, kai\ e)n tw=| traxh/lw|, kai\ e)n tai=s2 ga/strais2 pro/swpa e)pimelw=s2 pepoihme/na. In superiore parte (craterum) caelata animalia sic erant, ut tota conspicua apparerent. In collo et ventre prostypa adhaerebant, dimidia [orig: dimidiâ] tantum sui patre expressa. Plin. l.

35. c. 12. Primasque personas tegularum extremis imbricibus, quae inter initia prostypa vocavit; postea idem ectypa fecit, etc. Nisi potius pro/stupa dicas, quae Galli en demie bosse, e)/ktupa, en bosse; typis nempe et figuris exstantia, quibus contraria e)/ntupa, quae intus depressa sunt et incisa: unde entu/pwma de gemmis signatoriis dixit Clemens, quae cavatae sunt. Nam e)ktu/pwma de his, quae ectypam praeferunt imaginem, utloquitur Seneca, l. 2. de Benefic. c. 26 Plerumque tamen e)/ktupa sunt perifanh=, qualis erat caper ille Veterum carminibus nobilitatus,

Sic nempe ut integer perifanh\s2 appareret etc. Et quidem signa seu sigilla, e)/ktupa ac perifanh=, alias emblemata, uti caelaturas has Cicero vocat, plerumque poculis immittebantur et illigabentur; at crustae; de prostypis, quibus operiebantur: utraque tamen eximi acrevelli poterant et aliis rursus illigari, vide Salmas. ad Solin. p. 1046. et infra ubi de voce Crusta, item de Emblemate, ut et in Toreutici.

PROSUMNUS vel potius Prosymnus de quo sic Arnob. l. 5. Cum inter homines, inquiunt. esset adhuc Nysius, et Semeleius Liber, nosse [orig: nôsse] inferos expetivit, et sub Tartari sedibus quidnam rerum ageretur, inquirere: sed cupiditas haec eius nonnullis difficultatibus impediebatur, quod qua iret ac pergeret, inscitia [orig: inscitiâ] itineris nesciebat. Prosumnus quidam exoritur, ignominiosus amator Dei, atque in nefarias libidines saetis pronus; qui se ianuam Ditis, atque Acherusios aditus pollicetur indicaturum, si sibi gereret morem Deus, atque uxorias voluptates pateretur ex se carpi. Deus facilis iurat potestatis futurum ac voluntatis se eius, sed cum primum ab inferis compos voti atque expeditionis redisset. Viam comiter Prosumnus edisserit, atque in limine ipso prostituit infer orum. Intere a dum Liber Stygem, Cerberum, Furias, atque alias res omnes curiosa [orig: curiosâ] inquisitione collustrat, ex viventium numero indc ille decedit, atque ex more sepelitur bumano [orig: bumanô]: emergit ab inferis Evius et recognoscit exstinctum ducem. Qui ut fidem impleret pacti, et iurandi solveret religione se iuris, locum pergit ad funeris, et ficorum ex arbore ramum validissimum praesecans, dolat, runcinat, levigat et humani speciem fabricatur in penis: figit super aggerem tunuli, et postica ex parte nudatus, accedit, subdit, insidit. Lascivia [orig: Lasciviâ] deinde furentis assumpta [orig: assumptâ], huc atque illuc clunes torquet, et medicatur ab ligno pati quod iamdudum in veritate promiserat. Fabulam hanc narrat Clemens, Protreptico, Theodoretus de Martyribus. Serm. 8. Gregor. Nazianzenus sthliteutikw=| ss. Hyginus, Poetico Astron. p. 186. Pausan. in Corinthiacis, *polu/mnon vocat.

PROSYMNA pars Argolicae regionis. Steph. ubi Iuno colebatur, hinc Prosymnia dicta, Plut. Incolae Prosymnaei. Eius meminit Statius, l. 4. Theb. v. 44.

PROTA [1] insul. Bospori Thracii. Steph. Baudrando quid sit non constat. Sed, teste Gyllio [orig: Gylliô], Protos Discos minor est sinus parvus Bosphori Thracii, hodie Philaces, in ora Bithyniae, medius inter Chrysopolin et Nicopolim sinus et Protos Discos est hodie Cecri planities in illo tractu.

PROTA [2] apud Hebraeos, dictus est minutulus nummulus, seu numm,uli pretium, de quo vide Maimonidem, Tract. Toaion Wenetaien, c. 3. §. 1. etc. Eo quod minus erat, pro pecunia non habehatur, adeo que nec forensis eius ulla erat ratio. Vide Seldenum de Synedriis Ebraeor. l. 2. c. 12.

PROTAGORAS [1] Abderites, ex epistolarum latore, Democriti auditor, natus est Menandro [orig: Menandrô] patre, Thracum locupletissimo [orig: locupletissimô], qui et Xerxem, adversus Graeciam proficiscentem, domo [orig: domô], muneribusque ex cepit: ob quam liberalitatem Magi qui cum eo erant, facta [orig: factâ] a rege potestate, eius filium Protagoram, tunc adolescentem sua [orig: suâ] disciplina [orig: disciplinâ] erudierunt: nam iniussu regis eam communicare non licet, quod de diis haud hene sentiunt, dubitareque se dicunt deos esse: Illis quoque clam sacrificabant, ne clara [orig: clarâ] religionis professione illis servire, aut per illos nonnihil posse videantur. Ex hac igitur consuetudine et ritu, Protagoras ab Atheniensibus condemnatus est: ut autem placet nonnullis, tantum accusatus sponte exulavit. Cumque sparsas toto [orig: totô] orbe triremes Atheniensium videret, parvo se navigio credens, insulas lustravit, ubi tunc mercede dicitur primus omnium profiteri coepisse. Igitur Plato cum videret, eum arte thetorica [orig: thetoricâ] intu mescentem, eius ideam longo [orig: longô] sermone expressit. Eius eruditio solida non fuit, in argutiis consistens, scripsit plurima, et in exilio obiit. Philostratus. De eo secus A. Gellius, l. 5. c. 3. Laert. l. 9. Athen. l. 8. Suid.

PROTAGORAS [2] de monstrosis quorundam Indorum formis, prodidisse quaedam dicitur a Tzetze, Chil. 7. Hist. 144.

PROTAGORAS [3] Astrologus, in quem Euphorion epicedium scripsit. Alius item Stoicus, Laertius. Et Salaminis rex, qui Persis se dedidit. Olymp. 107. an. 3. eiecto [orig: eiectô] Euagora [orig: Euagorâ].

PROTAGORIDES Cyzicenus Historicus, scripsit de Ludis Daphnaeis prope Antiochiam celebrari solitis. Athen. l. 3. et 4.

PROTASINGRITIS in Charta Irenes A. C. 1306. apud Guichenonum in Bibl. Sebus. Centur. 1. c. 86. Graece prwtashkrh=tis2, dictus est Primus a Secretis, voce Latina a Graecis recentioribus in suam linguam infarta [orig: infartâ]. Vide Car. du Fresne ad Cinnamum, p. 493. Dominic. Macrum in voce Proto a Secretis, et supra in voce a Secretis.

PROTASIS prima est ex 4. praecipuis Comoediae partibus, in qua proponuntur et suscipiuntur consilia rei gerendae: seu, ut Scaliger habet Poet. l. 1. c. 9. in qua Summa rei proponitur, et narratur, sine exitus declaratione, nempe ut ex inopinato exitu crescat fabulae iucunditas. Donato, est primus actus Fabulae,

quo [orig: quô] pars argumenti explicatur, pars reticetur, ad populum in exspectatione tenendum. Comprehenditur illa plerumque actu primo [orig: primô], raro secundo [orig: secundô], ut in Plauti Milite Glorioso. Ab ea persona Protatica dicitur, quae, ad Protasin adscisci solita, in toto reliquo Dramate non repetitur: Talis Sosia fuit, in Andria; Davus in Phormione. Vide Ioh. Rosin. Antiqq. Rom. l. 5. c. 9. et Auctores Poeticae Giessensis, l. 2. c. 9.

PROTE [1] insul. parva una ex Stoechadibus 3. in Ionio mari contra Aetoliam sita. Plin. l. 3. c. 5. magis ad Occasum extensa, Ferrar. Pruodo nautis, teste Nigro [orig: Nigrô], cui etiam Sphagia Strabonis videtur: Ptolemaeo tamen Sphagia et Prote duae sunt insulae. Baudrando est Porquerolles, in ora Provinciae, a qua vix 1. leuc. distat, contra Olbiae promontor, et 3. ab Olbia in Meridiem, 2. autem a Mese seu Pomponiana Insul. in Occasum. Valesio una Stoechadum est, et Graeca [orig: Graecâ] voce prw/th, i. e. prima, a Massiliensibus appellata, quoniam prima Massiliam navi petentibus occurrit; hodie dicta le Rotoneau, quasi Protonesus, litera [orig: literâ] p. sublata [orig: sublatâ]. Quemadmodum secunda Stoechadum Mese, Graece, me/sh. i. e. Media dicitur, quod inter Proten et Hypaeam, quaetertia eaque extrema ac Massiliae proxima est, medium obtinet locum. Vide Hadr. Vales. Netit. Galliae, in voce Stoechades, ut et in Voce Massilia, it. Stoechades.

PROTEAS Macedo, homo bibacissimus. Cum enim Alexander Magnus, in symposio quodam, cum paulo liberius hausto [orig: haustô] mero [orig: merô] comiter incaluisset, scyphum bicongium acceptum, vinoque [orig: vinôque] repletum propinavit, hic quidem Proteas scyphum hllariter accipiens, multa prius in regis laudem clara [orig: clarâ] effatus voce, illum omnium convivarum profusissimo cum applausu, impigre totum hausit: pauloque post, eundem scyphum spumanti plenum mero [orig: merô], idem Proteas expostulavit, ac primoribus degustatum labris Alexandro propinavit. Quem accipiens rex, generose quidem ebibisse illum dicitur: indeque in morbum incidit, quo [orig: quô] paulo post exstinctus est. Quamobrem nonnullis inde datam fuisse loquendi ansam contenderunt, qui Alexandrum Dionysii, i. e. Bacchi, indignatione, immatura [orig: immaturâ] aetate exstinctum fuisse prodiderunt, quoniam is patrias Bacchi sedes, Thebarum scil. urbem funditus evertisset, et ob illius aemulationem gloriae, Indis bellum intulisset. Leon. l. 3. c. 89.

PROTECDICUS Graece *prwte/kdikos2, quasi Primus Vindex seu Defensor, nomen officii in Aula Constantinopol. cuius erat, suscipere captivos et causarum criminalium Iudicium ex ercere. Codinus de Offic. l. 1. Item in Ecclesia Constantinopolit. ad quod spectabat, causas criminales Clericorum cognoscere. Idem Ecclesiae defensor erat et suam iurisdictionem, in Templorum ingressu, exercebat, qui ideo prwtekdikei=on, dicebatur. Quod officium primo ordini Clericorum a Patriarcha Gregorio Xiphilino additum est, quia, ut ait Balsamon, non libenter defensoris munus renuntiabant, ut ad alia officia ascenderent, propter eius lucrum, unde praedictus Patriarcha inter primas Ecclesiae dignitates hoc officium retulit. Vide Dominic Macrum Hierolex. et supra in vocibus Defensor ac Ecdicus.

PROTECTOR dicitur apud Anglos, Regni Gubernator ac Rector, absento vel defuncto [orig: defunctô] Rege, alias Dux Defensor, apud Thom. Walsinghamum, p. 408. A quo fastigio ad dignitatem Regiam, quam facilis ascensus sit, ut loquitur Verulamius in Henrico VII. Oliver. Comvelli historia affatim probat. In Aula Romana, Protectores Regnorum Cardinales nonnulli dicuntur, quorum munus est, electiones ac alias Provinciae sibi addictae causas, in Senatu Purpurato proponere. Vide Octav. Vestrium, de Iudiciis Aulae Roman. l. 1. Olim vero Protectores dicti sunt, oi( swmatofu/lakes2 Principis seu electi ad custodiam corporis eius. Ael. Spartian. in Anton. Caracallo, c. 5. naufragii periculum adiit, antenna [orig: antennâ] fracta [orig: fractâ], ita ut in scapham cum protectoribus descenderet. Iul. Capitolin. in Maximinis, c. 14. Inde Carthaginem venit cum pompa Regali, et Protectoribus et fascibus laureatis. Ubi protectores, cum e militibus qui Carthagine potuerun treperiri, tum e civium numero altissimae quem que staturae, eum sibi ad corporis custodiam legisse, addit Heredianus etc. Horum Scholam instituisse Gordianum, auctor est Cedrenus, quae longe dignioris ordinis ceteris Palatinis Scholis est habita: adeo ut Constantinus, Constantini M. Pater Protector primum, dein Tribunus fuerit, atque ad id muneris militantes fere omnes aspirarent, uti discimus ex Paulino Nolano, Ep. 39 ad Militem et Iulio Firmico Mathem. l. 3. c. 14. *proti/ktores2 et *prote/ktores2 dicuntur, in Actis SS. Philemonis et Apollonii, c. 3. *basi/leioi proskepastai\, Menandro Protectori, l. 8. Histor. *u(peraspistai\, in veter. Gloss. etc. Unde Exprotector, *)apoproti/ktwr, in Vita S. Eudociae Martyris. Quia autem ex horum Schola mittebantur, qui limites tuerentur vel itinera, hinc Protectores Limitum occurrunt, in L. 1. Cod. Theodos. de Protector. et leg. 3. de Littor. et Itinerum custodia. Vide Car. du Fresne in Glossar. et Salmas. ad Historiam Aug. passim, maxime vero ad loca cit. De Protectore autem Domestico, supra in hac voce.

PROTEI Columnae locus Aegypti extremus. Servius. Virg. l. 11. Aen. v. 262.

PROTELEA Graece *prote/leia, quia eadem Diana ac Iuno, tum Iunonis eratsacrum, tum festum Dianae. Ac Iunonis sacrum sic dictum antenuptias fiebat, quo [orig: quô] Sponsus Sponsaque fel abiciebant retro altare: nomen, ei quod Iunoni th=| telei/a, i. e. Pronubae dicatum esset; quae et ipsa sic dicta est, quia te/los2 o( ga/mos2, ut est apud Suidam et Eustathium, in Iliad. ss. et m. Voss.

de Idolol. l. 2. c. 26. Veteribus autem ante nuptias sacrificare in usu fuisse positum, docent quoque Polyaenus, l. 4. c. 6. ubi de Nicaea, Demetrii sponsa: Theophrastus *)hq. xarakt. o. peri\ a)neleuqeri/as2, Pausan. Pollux, l. 3. c. 3. etc. Quod saerificium *proga/meia, item *gamh/lia alii: Lycophron gamhli/ous2 quhla\s2 nun cupat. Terentius Phormione Actu 4. Sc. 4. v. 20. eiusdem meminit ritus, cum inter alia sic ait:

Ducenda est uxor, ut ais: concedo tibi:
Spatium quidem apparandis nuptiis,
Vocandi, sacrificandi, dabitur paululum.

Non vero solum Iunoni, sed et Veneri Gratiisque hoc sacrum fuisse factum, habet Meursius in Lycophron. ubi etiam Romanis id moris fuisse addit, ut ante matrimonii copulationem sa crificarent, ut et in divortio unde Confarreatio et Diffarreatio antiquitatis studiosis notae. Imo apud eosdem Sponsus et Sponsa hinc appellati, quod sponda\s2 interpositis rebus divinis facerent, teste Festo [orig: Festô]. Vide supra in voce Nuptiae. Similiter Athenis, pridie nuptiarum ( *prote/leia itidem dixere [orig: dixêre] ) Virgines in honorem Dianae, ad Deam placandam. canistra ferebant, quod pluribus ex ponit Theocriti Scholiastes, in Idyll. 2. Quemadmodum Delias Virgines, quando nupturae essent, comam desectam Opidi et hecaergae dicasse [orig: dicâsse] legimus, apud Pausan. in Atticis, et Herodot. in Melpomene. Unum autem idemque Numen suisse Opidem, Hecaergam, Dianam, ostendit Vossius praefatus de Idolel. l. 2. c. 29.

PROTELUM apud Plin. l. 9. c. 15. ubi de filuro pisce, Protelis boum et in Danubio extrahitur: Paulo ante pro eodem dixit, iugis boum, de Attilo Padi, Cathenato [orig: Cathenatô] captus hamo [orig: hamô], nec nisi iugis boum extractus. Aliter tamen ea [orig: eâ] voce Veteres usi, qui dixissent, Protelo [orig: Protelô] iugis boum extrahitur. Nec enim protelum iugum est, sed tenor in ducendo quidam, tractusque longus et continuatus. Lucillius,

Quem neque Lucanis oriundi montibus tauri
Ducere protelo validis cervicibus possent.

Quo [orig: Quô] loco [orig: locô] istud protelo adverbialiter positum videtur, et ducere protelo idem est, atque uno [orig: unô] tenore et continuo [orig: continuô] tractu ducere. Cato in Originibus, Sed protelo trini boves unum aratrum ducens. I. e. tres boves iuncti facili et continuo [orig: continuô] tractu unum aratrum ducent. Quae enim difficulter trahuntur, non continenter, et uno [orig: unô] tenore ducuntur, sed saltuatim et crebris intermissionibus, repetito [orig: repetitô] veluti impetu: cui contrarium est, protele ducere. Lucillius,

Quare Plinius ex Veterum usu scribere debuisset, protelo iugis boum extr actus, etc. Hinc protelare verbum, pro longe pellere, vel incessanter persequi, quo de vide plura, apud Salmas. ad Solin. p. 1318 et 1319.

PROTERAS Insul. Illyrici Scylaci, nunc Girona in territorio Traguriensi, Slave Divenich, I. Lucius.

PROTERIUS Episcopus Alexandrinus, in locum Dioscori, impudicitia [orig: impudicitiâ], saevitia [orig: saevitiâ], haeresi et iniustitia [orig: iniustitiâ] infamis, Praesulibus Orthodoxis surrogatur, A. C. 452. maximorum malorum occasio fuit. Dum enim quidam Dioscorum repetunt, aliibunc tuentur, en rixae, verbera, caedes; Cum Eutychianis blande agens, ut illos ad Ecclesiam reduceret, nihil effecit; proin hi a Martiano Imperatore in exilium pulsi: quo [orig: quô] mortuo [orig: mortuô], in templo, ab illis postliminio reversis, occisus est, ipso [orig: ipsô] Paschatis festo [orig: festô]. A. C. 457. Euagrius, l. 2. c. 5. Theodorus Lector, l. 2. Collect. Baronius, in Annael. Nic Lloyd.

PROTERVIA sacrificii genus, in quo quicquid ex epulis supererat, incendio dabatur. Ausonius, Mosell. v. 172.

Albidius adolescens, quum universum patrimonium decoxisset, et aedes unas (quae supererant) rerum desperatione dedisset incendio; ferunt Catonem hoc [orig: hôc] in eum cavillo [orig: cavillô] usum fuisse: Hic proterviam facit. Facere autem proterviam, adagium est in prodigos, qui omnia absumunt usque ad assem. Macrob. l. 2. Saturnal. c. 2.

PROTESILAEUM Graece *prwtesila/eion, Protesilai Fanum vel Sepulchrum, in Cherroneso erat, ex ad verso Sigei; circa quod arbores plantatae, ubi in eam altitudinem increverant, ut Ilium possent aspicere, statim inarescebant, deinde revirescere incipientes iterum a solo crescebant, Strabo et plinius, l. 16. c. 44. Paulo aliter Epigramma Philippi nondum editum, quod non totas arbores interiisse docet, sed summum duntaxat earum cacumen, et quantacumque pars Ilium aspexerit, inarescere, decussis foliis. Vide illum apud Salmas. as Solin. p. 870. Certe et apud Abydenos cultum esse Protesilaum divinis honoribus discimus ex Mela, qui l. 2. c. 2. in hac regione Protesilai ossa delubero consecrata fuisse, refert. Eundem Dinomenes pinxisse legitur, apud Plin. l. 34. c. 8.

PROTESILAI Turris et delubrum Protiseleum Strab. oppid. Cherronesi, in ora, ex adverso Sigaei promontor. Troadis. Plin. l. 4. c. 11. Solin. c. 16. Vide hic [orig: hîc] infra.

PROTESILAUS fil. Iphicli, unus ex Graeciae principibus: cui, quam vis oraculo [orig: oraculô] praedictum esset, primum omnium in bello Troiano periturum, si eo proficisceretur; contemptis nihilominus vaticiniis, una cum ceteris ducibus eo profectus est; cumque omnium primus e navi in terram exisset, et in Hectorem incidisset, primus Graecorum omnium ab illo est interfectus. Ovid. l. 12. Met. v. 67.

---- Hectorea [orig: Hectoreâ] primus fataliter hasta [orig: hastâ]
Protesilae cadis. ---- ----

Vocatur et Phylacides, a Phylace, Thessaliae oppido. Uxorem habuit Laodomiam, Acasti filiam, quae, cum eius interitum rescisset [orig: rescîsset], hoc unum doloris sui solatium petiit, ut mortui umbram posset

intueri, quod cum a Diis impertrasset [orig: impertrâsset], in illius amplexibus exspiravit. Exstat illius epistola ad maritum suum, inter Ovidianas, Heroid. n. 13. Sunt ex adverso Heliensium urbis iuxta Hellespontum in Protesilai sepulchro arbores, quae cum in tantum accrevere [orig: accrevêre], ut ilium aspiciant inaresunt, rursusque adolescunt. Plin. l. 16. c. 44. Vide Philostrati Heroas. Graece prw=tos2 laou=. Ausonius autem Epigram. 20. Videtur derivare para\ to\ prw=ton e)la/sasqai to\n qeo\n: boc [orig: bôc] versu 5.

Protesilae tibi nomen sic fata dederunt,
Victima quod Troiae prima suturus eras.

Sed falso. Hunc Hyginus, Fab. 103. tres horas impetrasse [orig: impetrâsse] scribit, quibus cum Laodamia loqueretur. Unde Ausonius, Edyll. 6. in Cispidine crucifixo, v. 35.

Praereptas queritur per inania gaudia noctes
Laodamia duas, vivi functique mariti.

Illic Phylacides iucundae coniugis heres,
Nen potuit caecis immemor esse locis,
Sed, cupidus falsis attingere gaudia palmis,
Thessalis antiquam vener at umbra dumum.

PROTESILEUM urbs in Cherroneso ex adverso Sigaei. Strabo. Vide Protesilai turris. Vide et Protetilaeum.

PROTESTANTES appellatio est, quae Euangelicis tribuitur, eo quod ab illis, quorum tum antesignani Elector Saxoniae, Georgius Brandeburgicus, Ernestus et Franciscus Luneburgici, Philippus Magnanimus Hassiae Landgravius, Anhaldius, aliique Germaniae Principes, in Comitiis Spirensibus, Protestatio ad versus novum decretum, exhibita est, in Religionis negotio, die 19. Aprilis, A. C. 1529. petitumque, ut superioris Conventus decretum sartum tectum conservaretur, et sua cuique religio, iuxta tenorem illius, permitteretur usque ad Concilium. Huic Principum Protestationi, communicato [orig: communicatô] consilio [orig: consiliô], prlmi nominis civitates aliquot sese iunxerunt, Argentina, Noriberga, Ulma, Constantia, Rutelinga, Vuinssemium, Memminga, Lindavia, Campodunum, Hailbrunum, Isna, Wisseburgum, Norlinga, Sangallum. Haec origo nominis Protestantium est, quod non solum in Germania, sed apud exteras quoque gentes pervulgatum est, atque celebre. Sleidan. Commentar. l. 6. Horum confessionem Augustae, cum sociis, Imperatori, obtulit supra memoratus Philippus, A. C. 1530. ea in fundamento dogmata continentem, quae suo [orig: suô] aevo [orig: aevô] in Germania, in Hiberis, in Celtis, in Oriente, in Aegypto, Libya et in medio Mundi, i. e. Asia, ubi tum florentissimae erant Ecclesiae, viguisse, refert Irenaeus, l. 1. c. 2. et 3. l. 3. et 4. Circa A. C. 180. Post bellum dein gravissimum in Germania obortum, captos protestantium Duces, Iohannem Fridericum Electorem Saxon. et Philippum Hassiae Landgravium, A. C. 1547. etc. susum tandem Oeni ponte Carolum V. Imperatorem A. C. 1552. captivi liberati, et Passaviensi pace, Protestantibus libertas religionis con essa est, A. C. 1555. quod pace Monasteriensi A. C. 1649. sollemniter confirmatum. Plura in hancrem, vide apud Sleidan. Comment. Thuan. m Histor. etc.

PROTEUS [1] Deus marinus, Neptuni et Phoenices fil. teste Tzetze hist. 44. Chil. 2. qui in Pharo Alexandriae habitavit, Toronenque ex Aegypto in Phlegram Pallenes profectus uxorem duxit, ex qua filios suscepit Tmylum ac Telegonum, de quibus Eurip. in Hecuba. Hi postea peregrinos crudeliter interimebant, cum adolevissent, quorum saevitiam cum Proteus aequo [orig: aequô] animo [orig: animô] ferre non posset, impetrasse [orig: impetrâsse] a patre Nemptuno dicitur, ut in Aegyptum rursus ferretur: cuius preces cum audivisset Neptunus, e quodam Pallenes hiatu spelum eam sub marifecit, in qua illum in Aegyptum usque secum perduxit. Deinde cum Hercules ob crudelitatem. qua [orig: quâ] in hospites utebantur, Tmylum ac Telogonum obtruncasset [orig: obtruncâsset], cognita [orig: cognitâ] filiorum caede, neque lacrimas emisit, quia nefarii essent homines, neque risit, quod essent filii, ut scripsit Theopompus, l. 8. rerum Graecarum. Xanthus vero scribit, in rebus Lydiae, Proteum Oceani et Tethyos a quibusdam creditum fuisse filium. Euripides praeterea, Psamathen uxorem illum duxisse tradit, e qua Theonaen, et Theoclymenum marem suscepit. Habuit etiam Cabiram, Rhetiam et Idotheam filias, quae Menelaum de reditu in patriam ambigentem, cum diutius in Aegypto detineretur, docuit, ut recentibus pellibus phocarum indutus, una cum sociis, tamquam phocis, se inter phocas dormire simularet, quo [orig: quô] tempore sub meridiem Proteus in siccum exiens inter phocas dormire consuevit, atque illum dormientem comprehenderet, tamdiuque retineret in varias formas se mutantem, quamdiu in pristinam formam redlerit. Dicunt enim modo in aquam, modo in ignem, modo in feras, in arbores, volucres et serpentes se vertere solitum. Unde proverbium, Proteo [orig: Proteô] mutabilior: cuius auctor Homerus fuisse putatur. sic enim ille, od. d. v. 456.

*)all' h)/toi prw/tista le/wn ge/net' hu)ge/neios2,
*au)ta\r e)/peita drakw\n, kai\ pa/rdalis2, h)de\ me/gas2 su=s2,
*gi/neto d' u(gro\n u(/dwr, kai\ de/ndreon u(yipe/thlon.

Fuit enim subito sus horridus, atraque tigris,
Squamosusque draco, et fulva [orig: fulvâ] cervice leaena;
Aut acrem flammae sonitum dabit, atque ita vinclis
Excidet, aut in Aquas tenues dilapsus abibit.

Effugiet tamen haec sceleratus vincula Proteus,
Cum rapies in ius malis ridentem alienis,
Fiet aper, modo avis, modo saxum, et cum volet, arbor.

Nam modo se iuvenem, modo te videre leonem:
Nunc violentus aper: nunc, quem tetigisse timerent,
Anguis eras: modo te faciebant cornus taurum:
Saepe lapis poteras, arbor quoque saepe videri:
Interdum faciem liquidarum imitatus aquarum
Flumen eras; interdum undis contrarius ignis.

Per varias lusit formas, et terruit atri
Serpentis squamis, horrendaque sibila torsit,
Aut fremuit tervo [orig: tervô] mutatius membra leone.

---- Ille suae contra non immemor artis
Omnia transformat sese in miracula rerum,
Ignemque horribilemque feram, fluviumque liquentem.

Menelaus, apud Lucianum, plures huiusce tran smu tationis species concedit. Quomodo autem ignis aliquis in aquis degens esse posst, haud aeque intelligit: *u(/dwr se gi/nesqai, w)= *prwteu=, ou)k a)pi/qanon, ena/lio/n ge o)/nta. *kai/ de/ndron e)/ti forhto\n. *kai\ e)s2 le/onta o(po/te a)llagei/hs2, o(/mws2 ou)de\ tou=to e)/cw pi/stews2. *ei) de\ kai\ pu=r gi/nesqai dunato/n e)n th=| qala/tth| oi)kou=nta, tou=to pa/no qauma/zw, kai\ a)pistw=: Ceterum Proteus hic, Aegypti Rex, patria [orig: patriâ] Memphites fuit, qui Pheroni in regno successit, regnavitque belli Troiani temporibus. Tradit enim Herodot. l. 2. Paridem, cum rapta [orig: raptâ] Helena [orig: Helenâ] patriam repeteret, vi tempestatis ad Canopicum Nili ostium fuisse appulsum, captum que a Thomi regionis eius praefecto, ad Proteum regem missum fuisse: qui cum ex servis Alexandri cognovisset, mulierem, quam ille secum vehebat, hospitis illius uxorem esse, absentique viro raptam fuisse, perfidiam hominis detestatus, illum intra triduum finibus suis excedere iussit; Helenam vero cum omnibus opibus, quas ille direpta [orig: direptâ] Sparta [orig: Spartâ] secum vehebat, Menelao integram servavit. Expugnato [orig: Expugnatô] itaque Ilio [orig: Iliô], cum Menelaus revera cognovisset, uxorem eo numquam ad vectam fuisse, sed a Proteo retentam, Canopi gubernatoris ductu in Aegyptum navigavit: qui cumibi diem suum obiisset, Canopico ostio nomen fecit. Menelaus autem, adito [orig: aditô] Proteo [orig: Proteô], uxorem suam liberalissime ab eo habitam cum opibus universis accepit. Hunc Proteum rerum omnium principium esse ac Deorum antiquissimum putavit Orpheus in Hymuis:

*prwte/a kiklh/skw, po/ntou klhi=das2 e)/xonta
*prwtogenh=, pa/shs2 fo/sews2 a)rxa\s2 o(\s2 e)/fhnen,
*u(lhn a)lla/sswn i(erh\n i)de/ais2 polumo/rfois2,
*pa/ntimos2, polu/boulos2, e)pista/menos2 ta/t' e)o/nta/,
*(/ossa/ te pro/sqen e)/hn, o(/sa t' e)/ssetai o(/steron au)=tis2.

*pwlei=tai/ tis2 deu=ro ge/rwn a)/lios2 nhmerth\s2,
*)aqa/natos2 *prwteu\s2 *ai)gu/ptios2, o(/ste qala/sshs2
*pa/shs2 be/nqea oi)de. *poseida/wnos2 u(podmw/s2.

Est in Carpathio Neptuni gurgite vates
Caeruleus Proteus: magnum qui piscibus aequor,
Et iuncto bipedum currum metitur equorum.

---- Hunc et Nymphae venerantur, et ipse
Grandaevus Nereus, novit namque omnia vates,
Quae sint, quae fuerint, quae mox ventura trahantur.
Quippe ita Neptuno visum ost, immania cuius
Armenta, et turpes pascit suo gurgite Phocas.

Inde Neptuni pastorem eum vocat Papinius, in Achilleide. Theocritus, Idyll. 12.

Lucianus histrionem fuisse Protea arbitratus est, de quo ita scribit, in Dialogo de Saltatione: *dokei= ga/r moi o( palaio\s2 mu=qos2 kai\ *prwte/a to\n *ai)gu/ption ou)k a)/llo ti h)\ o)rxhsth/n tina gene/sqai le/gein, mimhtiko\n a)/nqrwpon, kai\ pro\s2 pa/nta sxhmati/zesqai, kai\ metaba/llesqai duna/menon, w(s2 kai\ u(/datos2 u(gre/thta mimei=sqai, kai\ puro\s2 o)cu/thta e)n th=| th=|s2 kinh/sews2 sfodro/thti, kai\ le/ontos2 a)grio/thta, kai\ parda/lews2 qume\n, kai\ de/ndrou do/nhma, kai\ o(/lws2 o(/ti kai\ qelh/seien. Quae vero de Protei mutabilitate poetae sunt commenti, ab Aegyptiorum Regum consuetudine videntur emanasse [orig: emanâsse] Illis enim (teste Diodoro [orig: Diodorô] ) mos erat, aut leonis, aut tauri, aut draconis priorem partem in capite ferre, insignia principatus [orig: principatûs], quandoque vero arborem, aliquando ignem, quandoque redolentia supra caput unguenta. Plato, in Euthydemo, fabulam exponit, de fallaciis, quibus sophistae in disputando utuntur. Alii ad naturam rerum referunt: Horatius ad inconstantiam vulgi, l. 1. Ep. 1. v. 91.

Quidam ad veritatem ipsam accommodant, ut videre est apud Calcagninum et A. Bochium; in Symbolicis quaestionibus. Vide sis quoque Natal. Comitem, Mythol. l. 8. c. 8. Hactenus Nic. Lloydius. Diodorus, qui alias Herodoti vestigiis insistere solet, inter Serostris filium Pheronem et Proteum multos ait fuisse successores ignobiles; inter quos Amasis vel Ammosis Rex in iustus ab Actisaene Aethiope fuerit eiectus. Huius successorem facit Mendedetem sive Marcum indigenam, qui sepulchrum sibi construxerit Labyrinthum; et post eum, e)pi\ genea\s2 pe/nte *)anarxi/an. Tandem Protei successorem habet Rhemphim, quem Rhamsinitum vocat Heredotus. Ad quae Marshamus, Unde Diodorus, inquit, hypobolimaeos istos Reges deprompserit, nonquaero. Sane Aethiopum irruptio ad praesentem Aegyptiorum felicitatem non bene quadraet. Certe quam in certis rationibus Graeci res Aegyptiacas cum suis composuerint, vel hinc liquet, quod Dicaearchus excisae Troiae aequalem facit Nitum Regem

Eratosthenes Amuthantaeum, alii Misphragmutosim, Plinius Ramisem; Africanus, huneque sequuti Eusebius et Syncellus, Thuorim. Et quidquid de adventu in Aegyptum Menelai circumfertur, suspectae veritatis esse, diximus iam supra ex eodem illustri Auctore, voce Polybus.

PROTEUS [2] Cantoptricus in Musaeo Kircheriano, speculum erat praegrande, in quo se ipsum intuens cernebat; machina vero tali arte fuit compacta, ut immediate mutato [orig: mutatô] fitu speculi, ex tympano rotatili diversorum angulorum, modo caput suum in asininum, modo in caprinum, suillum, aliorumque animalium transmutatum admiraretur, artificio [orig: artificiô] ab Auctore in Magia Catoptrica descripto [orig: descriptô]. Vide Georg. de Sepibus in Collegii Rom. Societ. Iesu Musaeo, p. 38. Ibidem Proteus Metallicus spectatur. Vesica nempe vitrea cava pendet, e fontibus vitriolatis Hungariae transmissa, quae adeo corrosiva [orig: corrosivâ] pollet qualitate, ut exiguo [orig: exiguô] temporis spatio [orig: spatiô] ferri terrea excrementa corrodendo, ferrum in rubrum cuprum tingat etc. p. 46. De illo vero priscae saltationis genere, quo cum plurimis figuris proteiin fabulis mutationes referebantur, vide supra, voce Morphasmus.

PROTHENOR unus ex 5. Boeotorum ducibus, qui ad Troiam cum Graecis profecti sunt. Homer. in Catal.

PROTHESIS Graece *pro/qesis2, vocabatur, cum mortui ad fores erant collocati, versis in publicum pedibus, usque dum efferrentur. Vide supra in voce Positi. In Ecclesia Graeca sic Altare minus ad sinistram Bematis partem, (cum maius, dictum a(gi/a *tra/peza, in medio sit) dictum est, in quo Graeci multis ceremoniis, panem et vinum, in Eucharistiae usum praeparant, indeque tempore consecrationis processionaliter, ad sacrum Altare, deferunt, cui pompae interesse olim solebat Graecus Imperator coronationis suae die, hoc [orig: hôc] modo [orig: modô]: Tempore deferendarum oblationum, aliqui Diaconi ibant in vitatum novum Imperatorem qui cum eis ingrediebatur in Prothesis locum; ubi manto [orig: mantô] auro [orig: aurô] contexto [orig: contextô] indutus, capite gestans coronam et baculum manu, qui Narthex dicebatur, sinistra [orig: sinistrâ], centummilitibus armatis stipatus, inde procedebat: sequebantur Diaconi, ac his succedebant Sacerdotes, oblationes ferentes. Tum accedebat ad maiorem portam in Sancta Sanctor aditum pandentem, ubi exspectabatur a Patriarcha; qui post quam se mutuo salutassent [orig: salutâssent], in parte exteriore subsistente Imperatore interim transibat Diaconus, Patriarchale ferens pallium dextera [orig: dexterâ], qui in conspectu Imperatoris gradum sistens elata [orig: elatâ] voce dicebat, Recordetur Dominus Deus potentiae Regni tui, in Regno suo, ubique nund et semper et in saecula saeculorum, Amen. Quod ab aliis quoque Diaconis ac Saceredotibus, qui sequebantur, iterabatur: donec ingressi Sanctuarium simili modo [orig: modô] Patriarchae acclamarent, Recordetur Dominus Deus tuus Pontificatus tui ubique etc. Quibus peractis Imperator, salutato [orig: salutatô] Patriarcha [orig: Patriarchâ], paludamentum deponebat et ad suum locum recedebat. Tempore dein Communionis, quam hac [orig: hâc] die sumebat intra cancellos, cum aliis sacris Ministris, propriis manibus Eucharisticum panem et calicem, a Patriarcha sibi porrectum, accipiebat etc. Vide Dominic. Macrum, in Hierolex. ubi in Ecclesia Galliae Turonensi similem quandam processionem hodieque vigere, addit. De Panibus th=s2 proqe/sews2, seu Propositionis, unde haec appellatio mutuata, vide quae supra diximus, in voce Panis; ut et infra, voce Solea. it. ubi de Tabernaculo.

PROTHEUS unus ex Graecorum ducibus, qui ex Magnesia [orig: Magnesiâ] ad Troiam venit. Homer.

PROTHI seu PROTI Graece *prw=toi, dicti sunt Primores seu Praesides Universitatis Iudaeorum apud Siculos, Car. du Fresne. Vide Primi, et Rocchum Pirrum in Archiepiscopis Messanensibus, ubi Chartam exhibet A. C. 1340.

PROTHIS unus e Cyzicenis, in conflictu nocturno, a Polluce obtruncatus, Val. Flacc. l. 3. v. 158.

*magnh/twn d' h)=rxe *proqo/ou, *tendrhdo/nos2 u(io\s2.
Magnetes duxit Prothous, Tendredone natus.

PROTOAPOSTOLARIUS in Ecclesia Orient. dicebatur princeps Doctorum, qui, populo Apostolorum Scripta exponentes, oi( *dida/skaloi tw=n *aposto/lwn dicti sunt. Idem Prophetas quoque praelegendi ius habebat. Vide Meursium Glossar. et Satcerum Thes. Eccl.

PROTO-a-SECRETIS alias PROTO-SECRETARIUS, vide supra in voce Protasingritis.

PROTOBESTIARIUS in Aula Constantinopolit. qui omnibus Vestiariis praeerat, dictus est. Vide infra Protovestiarius.

PROTOCANONARCHA in Ecclesia Graeca, praefectus est Canonarcharum, de quibus supra diximus.

PROTOCAPELLANUS dicitur Hebroinus Episcop. Pictaviens. in vetere Charta, apud Car. du Fresne, h. e. Archicapellanus. Vide ibi.

PROTOCATAPANUS apud Lupum Protospathar. in Histor. saepius occurrit. Vide supra Catapanus.

PROTOCERIUS Graece *prwtokh/rios2, apud Cassiodorum dicitur Officialis a Sigillis, Dominic. Macer. in Hierolex. Vide quoque Primicerius.

PROTOCHARTULARIUS Officium in Ecclesia Romana Monasticum est, vide supra Chartularius.

PROTOCHRISTICOLA Constantinus M. dicitur Glabro Rodulfo, l. 4. c. 6. eodem [orig: eôdem] sensu, quo [orig: quô] Rex Galliae Christianissimus.

PROTOCOLLUM Graece *prwto/kollon, tum in chartae scapis, tum in libris compactis, dicebatur olim prima scheda, quae primo [orig: primô] loco [orig: locô] glutinata erat, a Graeco, ko/llh, gluten. Notissima sunt de chartis Iustiniani verba, Novella [orig: Novellâ]. 45. qua [orig: quâ] constituit, ne

Tabelliones in aliam chartam mundam contractum regerant, quam quae habeat protocollum: *mh\ ei)s2 e(/teron xa/rthn kaqaro\n gra/fein sumbo/laion, plh\n ei)mh\ ei)s2 e)kei=non o(\s2 prokei/menon to\ kalou/menon prwto/kollon e)/xei. In prima fronte scapi positum erat illud protocollum; cumque scapus chartae plures schedas ac plagulas haberet, sola [orig: solâ] prima [orig: primâ] adnotatum praeferebat, quo [orig: quô] Comite Largitionum, sub quo erant Chartariae, quo [orig: quô] tempore et a quo praeparata fuisset illa charta; atque haec prima scheda, quae prwto/kollon habet, prorsus erat inutilis scribendo, ut quae praedicta haberet scripta. Hinc illam Tabelliones et Librarii exscindere ac revellere, ut immundam, solebant. Iustinianus vero Nov. d. constituit, ut in contractibus scribendis Tabelliones protocolla in charta relinquerent, et intacta sinerent, quod ex eo falsum coargeretur. Uti autem prwto/kollon, in Chartis et libris, prima erat scheda, in qua Auctoris nomen et operis titulus; sic e)sxato/kollon, extrema scheda dicebatur, ultimo [orig: ultimô] nempe loco [orig: locô] glutinata. Vide supra in Eschatocollion. Postea Protocolli vox ad librum restricta, in quem Acta Publica dolent reserri. Vide Salmas. ad Vopisc. in Firmo, c. 3.

PROTOCURSOR apud Landulfum in Phoca, Cursorum Praefectus est. Vide Dominic. Macrum in hierolex.

PROTOCYNEGUS Graece *prwtokunhgo\s2, Venatorum Antesignanus, quem Itali Capocaccia vocant. In Aula Constantinopolitana dicebatur sic, qui stapedem tenebat, cum Imperator equitare vellet, et vestes Imperiales, si forte inter venandum sanguinem macularentur, accurabat. Codinus, apud Car. Macrum in Hierolex. Vide quoque infra in Protohieracarius.

PROTODIACONUS [1] qui inter Diaconos primus. Protoforestarius: in Anglia olim dictus, qui Forestae Windesoriae supremus fuit Iustitiarius. Item Protoforestarius Angliae, omnium Forestarum Iustitiarius, seu Vicarius Regis. Protopresbyter, idem cum Archipresbytero, seu Episcopo. Protospatharius, Constabularius, Magister militum, Procop. qui alias dicitur Comes stabili, Connestabilis, etc. de quo vide in voce Constabularius. Protovestiarius, Thesaurarius Regius: *bestia/rion enim Vestiarium, aerarium dixerunt, vel locum ubi thesauros recondebant. Vide Meurs. Spelmann. Gloss. Arch.

PROTODIACONUS [2] cognom. S. Stephani Protomartyris, apud Ioh. Damascenum, l. 4. c. 6.

PROTOFORESTARIUS idem cum Protocynego, Venatorum Praefectus, vide supra Foreste Dominicum.

PROTOGENES [1] significat aliquem primigeneris, et a quo genus in cipit. A poetis sumitur pro eo, qui se talem confingit. Iuvenal. Sat. 3. v. 120.

Non est Romano cuiquam locus hic [orig: hîc], ubi regnat
Protogenes aliquis. ---- ----

PROTOGENES [2] Pictor nobilissimus, patria [orig: patriâ] Cauneus; Demetrio Regi pergratus. Pegipergratus. Palmam habet tabularum eius Ialysus, qui est Romae dicatus in templo Pacis: quem cum pingeret, traditur madidis lupinis vixisse, quoniam simul famen fustinerent, et sitim, ne seu sus nimia [orig: nimiâ] dulcedine obstrueret. Huic picturae quater colorem induxit subsidio [orig: subsidiô] iniuriae et vetustatis, ut decedente superiore, inferior succederet. Est in ea canis mire factus, ut quem pariter casus et ars pinxerit. Non iudicabat se exprimere in eo spu mam anbelantis posse, cum in reliqua [orig: reliquâ] omni parte (quod difficillimum erat) sibi ipse satisfecisset. Displicebat autem ars ipsa, nec minui poterat, et videbatur nimia, ac longius a veritate discedere, spumaque illa pingi, non ex ora nasci, anxio [orig: anxiô] animi cruciatu, cum in pictura [orig: picturâ] verum esse, non verisimile vellet, absterserat saepius, mutaberatque penicillum, nullo [orig: nullô] modo [orig: modô] approbans. Postremo iratus arti, quod intelligeretur, spongiam eam impegit inviso loco tabulae, et illa reposuit ablatos colores, qualiter cura optaverat, fecitque in pictura [orig: picturâ] fortuna naturam, Olympiadis 112. Plin. l. 35. c. 10. Aelian. l. 12. etc.

PROTOGENES [3] martyr, de quo vide Theodoretum, Eccles. Hist. l. 4. c. 18.

PROTOGENES [4] auriga celebris, principatu Heliogabali. Ael. Lamprid. in Vita huius, c. 6. Aurigas Protogenem et Gordium, primo in certamine curuli socios, post in omni vita et actu participes habuit.

PROTOGENIA Deucalionis, et Pyrrhae filia. Homer. Od. 19. Item filia Erechthei Atheniensium Regis.

PROTOHIERACARIUS in Aula Imperatorum Constantinopolitanorum, fuit supremus Accipitrariae venationis Praefectus, sub quo alii fuere [orig: fuêre], ut in Curopalatae Matricula videre est. Postquam enim venatio, quae Accipitre fit, diu ignota esset Graecis ac veteribus Romanis; namque et Aristoteles, quod vulgo ferebatur, Thracum pueros societate cum Accipitribus inita [orig: initâ], solitos aucupari, portentosum id, ac incredibile censuit: demum circa Constantini et Theodosii Imperatorum tempora, coepit inter Romanos; primique Iulius Firmicus et Sidonius Apollinaris falconum, asturum et accipitrum praelia memorant. Itaque his temporibus Protochieracarii dignitas sua debet primordia. Gerh. Ioh. Voss. de Philosophia, c. 7. §. 14. 15. 16. Vide et supra in voce Falco.

PROTOJUDEX Salerni memoratur in veteri Charta apuc Ughellum Italiae Sacr. Tom. VII. laudatum Car. du Fresne in Glossario. Vide supra in voce Iudex.

PROTOMARTYR epitheton inter viros S. Stephani; inter feminas S. Theclae, in Menologio Graeco. Eodem [orig: Eôdem] titulo [orig: titulô] Abelem, Isaacuum ipsumque Christum, insigniri apud Patres, docet Cl. Suidas Thes. Eccl.

PROTOME Graece *protomh\, alias a)spi\s2, stroggu/lh, ku/klos2, di/skos2, et qw/rac, Latine clypeus vel clypeum, item vultus, dicitur

imago vultu solum et pectore tenus expressa: cuiusmodi erat imago Achillis in Sigeo, de qua supra in voce Achillis Statua: item imagines animalium, in prora navium effingi solitae, a quibus naves nominabantur. Vide supra passim, inprimis in vocibus, Clypeus, Cycus, Discus, item ubi de Navium Parasemis.

PROTONOBILISSIMUS apud Ughellum in Archiepiscopis Barensibus, Basilius Imperialis Protonobilissimus, dignitas fuit Palatina apud Imperatores Constantinopolitanes, Graece *prwtonwbeli/ssimos2. de qua vide Car. du Fresne, ad alexiadem, p. 339. Eodem [orig: Eôdem] elogio [orig: elogiô] Ludovicum VII. Franciae Regem insignivit Manuel Comnenus Imperator Constantinopolitan. in Ep. ad Alexandr. III. Pontif. descripta [orig: descriptâ] apud Baronium A. C. 1180. quae quidem honorifica appellatio satis arguit, quo [orig: quô] Francorum Reges semper apud exteros loco [orig: locô] fuerint, qua de re idem Car. du Fresne egit peculiari Dissertatione ad Ioinvillam. Hodie apud Zelandos similis dignitas est, Gall. le Premier Noble, qua [orig: quâ] Princeps Arausionensis praefulget, vide quoque supra Nobilissimus, de qua voce id solum addo, etiam Nohilissimos, cum crearentur, coronari consuevisse, vestem item eorum purpuream et aureo [orig: aureô] limbo [orig: limbô] ornatam fuisse, ex Zonara et Zosimo, laudatis Cl. Suicero Thes. Eccl. voce *nwbeli/ssimos2, ubi sub Constantio et Licinio hoc nomen coepisse, et Nobilissimas quoque filias Imperatorum imo et uxores, nuncupatas esse, addit.

PROTONOTARIUS vox hybrida, *prwtonota/rios2, h. e. primus Notarius, nomen dignitatis est in Aula Romana, qui alias Protoscriptor Ecclesiae vocitatur, item Notarius Sedis Apostolicae: instiutae primitus, ut Martyrum Acta colligeret, a Clemente Episcopo Romano ut quidam volunt; postea ad numerum duodenarium auctae, a Clemente V. Eius olim erat in creatione Pontificis, nomen ei pro lubitu imponere etc. Hodie duplices Protonotarii sunt in eadem Ecclesia Participantes et non Participantes. Quorum illi habitu Praelatitio [orig: Praelatitiô] utuntur, in Curia et extra eam, multisque gaudent privilegiis: Possunt enim spurios natalibus restituere; Protonotarios non participantes, Equites Auratos, Notarios Apostolicos. Doctores Utriusque Iuris ac Theologiae creare; Insuper mitra [orig: mitrâ] uti possunt, aliisque Pontificalibus paramentis, in Missa sollenni, cum licentia Ordinarii, si praesens sit. Iidem rochetti usum in Urbe habent, in Pontificia Capella praecedunt Commendatarium Spiritus S. in Saxia. Messanensem Archimandritam ac omnes Abbates mitratos etc. Isti, nempe Non participantes, numero [orig: numerô] indefiniti, habent extra urbem rochetti et mantelleti usum, sed non possunt annulum habere in digito, dum celebrant; praecedunt Canonicos et Cathedrales etc. Vide quoque supra voce Abbreviator: ubi de Protonotario Abbreviatore. In Ecclesia Constantinopolitana, Protonotarius erat ex secundo Clericali ordine primus, cuius erat Antistiti in Eeclesia ministrare, tenentemque atramentarium stare ante ipsum, et, si quid scripto [orig: scriptô] opus fuerit, scribere; praeterea Lectores Ecclesiae examinare, testamenta scribere et mancipia manumittere. Idem Ianua Exocatacaelorum dicebatur, quod ingressui in ordinem superiorem Exocatacaelorum propior esset. Vide Macros in Hierolex. Sed et in Palatio duo erant hoc nomine, unus o( tou= qe/matos2, alter o( tou= dro/mou, I. Casp. Suecerus, Thes. Eccl. in hac voce. Vide quoque supra voce Logotheta.

PROTOPAPA Graece *prwtopapa=s2, nomen dignitatis praecipuae in Ecclesiis Graecanicis, de qua Codinus de Offic. c. 1. num. 30. et ibi Gretserus, ac Goarus, Meursius quoque in Glossar. Eum sic dictum vult Leo Allatius de Graecorum Templis. p. 135. quasi prw=ton tou= i(ere/wn, primum inter Sacerdotes: unde Archipresbyterum vertunt Interpretes eiusdem Codini. *prw=tos2 certe tou= *presbute/rwn tou= e)n basilei/ois2 naou=, et *prwtopapas2 tou= *palati/ou, iidem apud Scylitzem, p. 717. et Ioelem in Chronogr. p. 182. Quae quidem appellatio gradui Protopapae omnino convenit, cum in Ecclesia Sophiana fuerit *prw=tos2 tou= bh/matos2, i. e. in consessu dignitatum Ecclesiasticarum, intra Ecclesiae cancellos, secundum a Patriarcha consederit, ut est apud Codinum. Vide Dominic. Macrum in Hierolex. qui Magnum Protopapam hunc dictum, et ab alio Protopapa, qui omnibus Clericis Capellae Imperatoris praeerat, distinctum nonnumquam: aliquando vero Magnum Protopapam, tum Patriarchatus, tum Palatii Clericis, praefectum fuisse, addit. Messanae, in Sicilia hodieque, in Ecclesia, Caetholica dicta [orig: dictâ], viget eo [orig: eô] nomine dignitas, cuius insigne baculus cum duorum leonum capitibus. Cum enim adhuc sub Graecis Imperatoribus Sicilia esset, mansit haec Ecclesia Latinae conformis, in dogmate de Processione Spiritus S. licet usque in hodiernum diem Graeco [orig: Graecô] ritu ibi Officia celebrentur: in azymo tamen consecrant, et vestibus Sacerdotalibus utuntur Latinorum more. Hic itaque Messanensis Protopapas, praeter iurisdictionem, quam in multis Ecclesiis eiusdem Civitatis, quae ipsi olim subiectae erant, exercet; non parum a Clero Ecclesiae Metropolitanae honoratur: Die enim Pentecostes ad hanc Catholicam Ecclesiam processionaliter accedunt Canonici Cathedrales, Protopapam ad Cathedralem Ecclesiam deducunt, ubi Graeco [orig: Graecô] ritu sollemnes ille Vesperas canit; dein eadem [orig: eâdem] pompa [orig: pompâ] ad propriam Ecclesiam reducunt etc. In die item Circumcisionis, in sollenni Cathedralis Missa, ibidem Epistola et Euangelium a Graecis Subdiacono et Diacono leguntur. Sed et in Eccles. Bovensi, appellari etiamnum Archipresbyterum *prwtopapa=n, monet Ughellus, apud Car. du Fresne. Vide eundem Macrum ubi supra, et Cl. Suicerum Thesaur. Eccles. in hac voce.

PROTOPASCHITAE Haeretici, Iudaico [orig: Iudaicô] more in azymis Pascha celebrantes: Sabbatiani quoque dicti, a quodam Sabbatio

Hebraeo. Sectae auctore. Baronius tamen eosdem cum Novatianis facit, ad A. C. num 28. Macri Fratres. in Hierolex.

PROTOPATRICIUS Garece *prwtopatri/kios2, apud Malchum in Histor, Byzant. et Theophanem, dignitas fuit in Aula Constantinopolitana, qua [orig: quâ] donatus legitur quidam Cosmas Anthius Protonotarius Imperatorius et Strategis Siciliae ac Longobardiae, sub A. C. 893. apud Ughellum in Archiepiscopis Beneventanis num. 44. Marcellinus Comes Asparis primi Patriciorum meminit, vide supra in voce Patricius, et Car. du Fresne in Glossar.

PROTOPINCERNA apud Ioannem VIII. Pontif. Ep. 216. primus Pincernarum, in Aula Franciae Regum, dignitas fuit: qui alias Princeps Pincernarum, in Vita S. Hermelandi Abbat. Primus Pincernarum, in Diplomate quoque Ludovici II. Imperatoris Pincerna Regis absolute apud Hariulfum, l. 4. c. 22. dicitur. Vide supra.

PROTOPLASTUS et PROTOPARENS. vox hybrida, apud prudentium, Hymn. 9. v. 17. de Adamo, Car. du Fresne in Glossar. et Macri Fratres in Hierolex.

PROTOPOSTOLARIUS in Ecclesia Constantinopolitana, dicebatur primus eorum, qui Epistolam in Missa legebant, Dominico Macro Ibid. forte Protepistolarius.

PROTOPSALTES quasi Primus Cantorum, dictus est in eadem Ecclesia, ad quem spectabat intonare, ad officium vigiliarum, illa verba, *eu)lo/ghson de/spota, i. e. Benedic Domine; Idem etiam polychronion ordicbatur, Idem in voce Domesticus. Porro redigebat in ordinem et numerum cantiones ac Cantores, ac primus collocatur a Codino in septimo quinario officiorum Ecclesiasticor. aliter Laosynacta dictus vide ibi. Cuiusmodi Protopsalte cum plurimi erant. ad 25. redacti sunt a Iustiniano. Cl. Suicerus voce ya/lths2, ubi inter Lectores censitos. addit.

PROTOSCRINIARIUS in Chronico Farfensi, p. 67. apud Car. du Fresne, dignitas in Ecclesia Romana. Vide Protonotarius supra. Idem Protoseriptor quibusdam, Macri, loc. cit.

PROTOSEBASTUS Graece *prwtose/bastos2, i. e. primus Augustus, dignitas praecipua in Aula Graeca, quae Imperatorum filiis ac consanguineis conferebatur. Protosevastus alias; quam dignitatem ab Alexio Comneno primum inventam, fratrique eius Adriano concessam, habent Anna Comnena et Zonaras. Blondus, Decad. 2. l. 5. Emanuel Constantinopolit anus Imperator --- --- misit Oratorem ex Italis Grationsum Iordanem Roberti olim Capuani Principis filium, Palatii Imperialis Protosevaston. Rogerius Hovedenus Latine Comitem Palatinum, alii Primum Comitem, exponunt. Vide Codinum de Officiis Aulae Constantinopolit. et adeum Gretserum ac Goarum, praeterea Meursium, in Glossar. Car. du Fresne, in Glossario, et Not. ad Cinnamum. p. 311. ubi Duci Venetiarum hanc dignitatem olim ab Imperatorib. Constantinopolitanis concessam esse docet, et Macros Fratres in Hierolex.

PROTOSECRETA Graece *prwtoshkrh/ths2, apud Anastasium Bibliothecar. in Vitis Pontific. Alias Protosecretarius, apud eundem in Collectaneis, a Sirmondo editis, p. 284. Et *)epistologra/fos2, apud Anonymum de Templo S. Sophiae, Salmas. ad Vopisc. in Aureliano, c. 36. Car. du Fresne, in Glossar. et inprimis Not. ad Cinnamum, p. 311. Dominic. Macrum, in Hierolex. etc. nec non supra voce Logotheta.

PROTOSPATHARIUS apud Leonem Ostiensem, l. 1. c. 51. de Symbaticio, Imperialis Protospatharius et Stratigo Macedoniae etc. est primus et princeps Spathariorum, h. e. swmatofula/kwn seu Imperatorii corporis custodum. Protospatha, in vetere Epitaphio in Basilica S. Basilii, Brundusii,

---- illustru, pius actibus atque refulgens,
Protospatha Lupus urbem hanc construxit ab imo:

apud Car. du Fresne, in Glossar. Vide quoque Glossarium Ioann. Meursii, et Cl. Suicerum, Thesaur. Eccles. ubi inter Magnificos censitos addit.

PROTOSTRATOR in eadem Aula dignitas, cui Stabuli Imperatorii cura incumbebat; quasi prmceps Stratorum, qui sub ipso equos Imperiales curabant. Marescallum in terpretur Nicetas, ubi de Godofredo Bullionaeo, Dignitate erat vir ille Marescallus, quod Graecis est Protostrator: Ioann. Curopalata, Equisonum primum exponit, apud Dominic. Macrum in Hierolex. Vi. de quoque Car. du Fresne Notis ad Cinnamum, p. 474. et 475. Hinc Protostratoricus Baculus, apud Nicephorum, Histor. l. 7.

PROTOSYMBOLUS in Historia Miscella, l. 19. p. 600. Mortuus est Muhavias, Protosy mbolus Saracenorum, qui fuit Praetor annis 20. et Amirae functus officio [orig: officiô] annis 24. nomen est, quo [orig: quô] Saracenorum Principes olim vocabantur, Car. du Fresne.

PROTOSYNCELLUS Graece *prwtosu/gkellos2. h. e. primus domesticus, dinitas Ecclesiastica fuit in Ecclesia Constantinopolit. quasi omnium Syncellorum, i. e. habitantium sive Domesticorum Patriarchalis Palatii primarius. Idem Patriarchae Vicarius, et futurus Successor erat; unde dignitas haec, a Capitulo Ecclesiae, consensu Imperatoris exorato [orig: exoratô], conferebatur. Meminit eius Phranzes, l. 2. c. 2. Eodem [orig: Eôdem] praeterea mense ab Imperatore Ioanne ad Papam Martinum Legati redierunt [orig: rediêrunt]. Marcus, inquam, Iagrus, et Stratopedarcha et Magnus Protesyncellus. Similis dignitatis vestigia sub Normannis Principibus in Sicilia deprehenduntur in Chartis quibusdam veterib. quae habentur apud Ughellum, Italiae Sacr. Tom. IX. uti monet Car. du Fresne, in Glossar. qui primum Syncellorum Patriarcharum vel Episcoporum hoc [orig: hôc] nomine fuisse insignem, addit. Quinam vero Syncelli Graecis dicti fuerint, videbimus infra, in hac voce.

PROTOTHRONUS Graece prwto/qronos2, quis dictus fuerit in eadem Ecclesia, indigitat Guil. Tyrius, l. 14. c. 12. Certum est autem, quod inter tredecim Archiepiscopos, qui a diebus

Apostolorum Sedi Antiochensi subditi fuerunt, Tyrensis quidem primum locum obtinuit, ita ut in Oriente Protothronos appelletur: Nempe sic appellatus, est Episcoporum, ad Patriarchalem Sedem pertinentium, primus, uti anastasius docet ad Concilium Octav. act. 1. apud Eund.

PROTROPI qui et Abellinates, populi Apuliae, non procul a Benevento. Plin. l. 3. c. 11.

PROTOVESTIARIUS Graecis *protobestia/rios2, praeerat omnibus Vestiariis in saepius memorata Graecorum Imperatorum Aula; quod officium maximae existimationis fuisse docet Codinus, l. 2. ubi Michaelem Palaeologum Imperatorem refert Protevestiarium Palatii fecisse, suum ex sorore nepotem Michaelem Trachaniotam. Idem vero et Ecclesiasticum officium erat, quo de diximus aliquid supra, in voce Canstrisius. Vide Dominic. Macrum in Hierolex. cui adde Ioann. Meursium in Glossar. Xylandrum ad Cedrenum init. Historiae, Io. Casp. Suicerum, Thes. Eccl. voce *prwtobeista/rios2, nec non quae dicemus infra in voce Vestiarius. it. Umbella.

PROTUS [1] Phocensis quidam, qui a Gallis benigne exceptus, Massiliam non procul a Rhodani ostiis condidit. Plut. in Solone.

Hunc igitur genitor florentem tempore proto [orig: protô],
Tradidit investum rectorum sorte Magistris,
Ut puer indocilis librorum disceret artes etc.

PROVERBIA in Canone Veteris Testam. a Salomone Rege Israelis Sapientissimo divinitus in spirato [orig: spiratô], conseripta, capitib. 31. comprehen sa sunt. In haec, vel partes, exstant: Agelii Comm. in fol. Parisiis A. C. 1611. Ambrosii in c. 30. 31. Arboreus. Augustinus. Basilii Homiliae. Bayni Comment. 7. Lingg. fol. Paris. A. C. 1555. Beda. Bohlii Ethica Sacra in 4to, A. C. 1640. Brucciolus. Candidus. Cartwrighti, Comment. in 4to, Amstelodami A. C. 1631. Danaeus. Drusius. Duporti Paraphrasis metrica, seu *swlomw=n *)/emmetros2 in 8t. Cantabr. A. C. 1646. Geieri Enucleatio. Giggeii Interpretatio, in quarto Mediolani, A. C. 1630. Guilielmus Paris. Hieronym. Comment. Holkoti item. in 4t0, Parisiis, A. C. 1515. Honorius, Iansenius. Iermini Comment. in fol. Anglice Londini 1638. Don Ioseph aben Iechiia, Hebr. de Lapide. Lavateri Commentar. in fol. Tiguri A. C. 1586. Leigh Annotationes. Angl. Londini. A. C. 1657. Lorinus. Lutheri Annotationes. Maldonatus. Malvenda Medrasch Mishle. Melanchthonis Explicatio. Mercerus. Munsteri Annotat. Grammat. Basil. A. C. 1524. Osorius. Patherius. Peltanus. Pineda. Rabanus. Remus. de Roa. de Salazar Expositio, 2. Tom. fol. Paris. A. C. 1652. Salonius. Sidonius. Sixtus Sen. Strigelius. Tydichius. Valverdii, Comment. in cap. ultim. Romae, in 4to A. C. 1589. Vide Crowaei Elenchum Scriptorum.

PROVERBIUM Graece paroimi/a, aliter Adagium, lo/gos2 e)sti\ e)pikalu/ptwn to\ safe\s2 a)safei/a| Sermo rem manifestam obscuritate tegens In quo proin Donatus ac Diomedes requirunt, tum involucrum aliquod, tum gnwmiko/n ti. Verum cum permulta reperiantur apud neutiquam violandae auctoritatis Scriptores Proverbia, quae nulla [orig: nullâ] tralatione tegantur, mavult Erasmus Proverbium definire, celebre dictum scita [orig: scitâ] quadam [orig: quâdam] novitate insigne: duoque ad eius rationem peculiariter pertinere docet, to\ qrullou/menon kai\, kaino/thta. Unde Paroemiae quoque vocabulum Graecis, a)po\ tou= oi)mou to\ o(do\s2 w(/sper tri/mma kai\ parw|diko\n, quod passim per ora hominum obambulet: et Adagii Latinis, quasi dicas Circumagium, auctore Varrone. Deinde scitum, et aliqua [orig: aliquâ], ceu nota [orig: notâ], a sermone communi discernitur. Neque enim protinus, quod populari sermone tritum est, aut figura [orig: figurâ] novatum, in hunc catalogum adlegendum est, sed quod antiquitate pariter et eruditione commendatur. Celebritas iis contingit, vel ex Oraculis Numinum, vela Sapientum dictis, vele Poeta quopiam, maxime vetusto, vel e Scena, Comoedia praecipue: Nolnnulla ducuntur ex fabularum argumentis, quaedam ex apologis trahuntur, ex historiis quoque nonnulla profluunt, quaedam ex apophthegmatis sunt porfecta, imo et ex temere dicto verbo non pauca arripiuntur etc. Novitatem autem nonnumquam ipsa res adfert, nonnumquam eam figura conciliat, dignitatem usus commendat. Praeterquam enim, quod Proverbiorum notitia plurimum conferat, ad intelligentiam Veterum Scriptorum, etiam Ornatum adferunt, imo Maiestatem et pondus, ob antiquitatis praerogativam. Et hinc est, quod Aristoteles, Rhetoric. l. 1. c. 45. ea inter argumenta a)/texna reponit, velot illustre testimonii genus: Fabius quoque, l. 5. c. 11. cum exemplis coniungit ac Deorum subiungit oraculis; addens, Non durassent [orig: durâssent] aeternum, nisi vera omnibus viderentur. Multam ad haec Historiae lucem praebent; uti ipsa vicissim ex Historia lucem capiunt: cum plerisque ab Historia sit origo. Sed praecipue ad vitae institutionem conducunt, maxima saltem ex parte. Unde Aristoteles Proverbia dixit esse veteris Philosophiae, magna [orig: magnâ] humanarum rerum iactura [orig: iacturâ] doperditae, reliquias quasdam, partim ob compendium ac brevitatem, partim gratiam quandam, perdur antes, apud Synesium Episc. Cyrenensem, in Encomio Calvitiei etc. Vide Erasmum initio [orig: initiô] Adagiorum, et Gerh. Ioh. Voss. de Philologia, c. 6. toto [orig: totô], e quo Auctores seu Collectores Proverbiorum, partim deperditos, partim superstites, hic damus.

a. Aeschylus, Proverbia collegit, teste Suida [orig: Suidâ]: Appuleius Madaurensis, e veteribus Latinis idem fecit, laudatque Proverbiorum

eius secundum libr. Sosipater l. 2. b. Aristarchus, vide Suidam, g. Aristoteles, librum *paroimiw=n scripsit, memoratum Diogeni Laertio atque aliis: a Cephisodoro, Isocratis discipulo, hoc [orig: hôc] nomine reprehensus, w(s2 ou) poih/sas2 lo(gou a)/cion, ut testis est Athenaeus, l. 1. d. Clearchus Solensis, Aristotelis auditor, idem fecit, ut ex eodem Athenaeo patet, l. 4. et 7. Quod nomen, etiam apud Theocriti Scholiasten, loco [orig: locô] Clearchi, nominis non valde antiqui, Idyliio [orig: Idyliiô] 5. reponit Schottus. e. Demones, vide Suidam. z. Desiderius Erasmus, praeterito [orig: praeteritô] saeculo [orig: saeculô] prae cipuam hac in re meruit laudem. Coepit autem hoc Proverbiorum opus tractare A. C. 1500. et ante obitum decies, amplius auctiusque semper, divulgavit. h. Didymus, de Proverbiis, laudatur Helladio in Chrestomachia, apud Photium. q. Diogenianus Heracleota, Principatu Hadriani, peri\ paroimiw=n opus edidit, memoratum Suidae. Quod e codice Electoralis Bibliothecae Palatinae et altero Petri Pantini, publici iuris fecit Andreas Schottus. Ex eo adagia in Lexicon suum transcripsisse, refert Hesychius in praefat. i. Hadrianus Iunius, Hornanus, Erasmo octo Adagiorum centurias, et dimidiam, addidit. k. Iohannes Alexand. Brassicanus, proximam post Iunium in hoc argumento meruit laudem. Ut ex Iohannes Ulpius, qui ambo vulgo uno [orig: unô] fere volumine cum Erasmi Iuniique Proverbiis, excudi solent. l. Michael Apostolius, familiaris Gemisti Plethonis, aequalis etiam Bessarionis, Paroemias quoque scripsit: primum Basileae editas ab Hervagio, A. C. 1538. Quod opus postea duplo [orig: duplô] auctius prodiit, cura [orig: curâ] P. Pantini et a Schotti. m. Mylon paroimiogra/fos2, memoratur Zenobio. n. Schottus praenomine Andreas, Diogenianum praefatum edidit, illique, ut et Zenobio, geminam Proverbiorum appendicem adiunxit; e Vaticana unam Bibliotheca, ex Suida alteram. c. Seleucus, peri\ tou= par' *)alecandreu=si paroimiw=n, de Proverbiis apud Alexandrinos, laudatur Suidae et Lampriae in Indice librorum Plut. o. Tharraeus, a Zenobio non minus, ac Didymus compilatus est, ut ipse Zenobius faretur. p. Theaetetus, vide Suidam. r. Theophrastus Magistri Aristotelis vestigiis etiam hic [orig: hîc] institit, scripsitque de Proverbiis, ut indicat Harpocration, in *)arxh\ a)/ndra dei/knusi. st. Zenodotus, seu potius Zenobius, uti eum Aristophanis Scholiastem e)n nefe/lais2 sequutus Erasmus, vocat, itidem Proverbia collegit tribus libris, sed ex Didymo ac Tarrhaeo, de quibus supra, pleraque mutuatur, ut habet Suidas, qui etiam de eius aetate consuli potest. Illum cum Diogeniano praefato primus edidit Schottus et huic pari geminam Proverbiorum appendicem adiecit. Vide supra. Apollonidis quoque Niceni meminit Stephanus in *te/rina, ubi idem ab eo argumentum tractatum esse, adnotat.

PROVILOCUM vulgo Previlli, locus Galliae, in pago Remensi, Abbatiae titulo [orig: titulô] illustris. Eius meminit Frodoardus, apud Hadr. Valesium, Notit. Gall.

PROVINCIA [1] praeter alia significata, regionem denotavit apud Romanos, quam aut armis devictam, aut quocumque [orig: quôcumque] modo [orig: modô] in potestatem redactam, Populus Romanus Magistratui suo administrandam subiecit, a praevincendo, i. e. antevincendo dicta, teste Festo [orig: Festô]. Talis itaque regio tum vectigalia Romanis pependit, tum Magistratui Populi Romani ex foederis lege obtemperavit, exceptis civitatibus iis, quae ob merita aut immunitate, aut libertate donatae, atque in Amicorum formulas relatae essent. Cum enim unius Regionis populi atque civitates non eodem [orig: eôdem] modo [orig: modô] se erga Populum Romanum gessissent omnes, hinc nec eodem [orig: eôdem] pacto [orig: pactô] tractatae: sed quaedam illarum vectigales factae, aliae immunes relictae; quaedam servitute, aliae libertate, affectae sunt. Et quidem, quae vectigaleserant, solvebant vectigal, tum certum, definitam nempe Stipendli summam, tum incertum, quod portubus rebusque venalibus, pascuis item agrisque constitutum, Portorium, Scriptura et Decuma, fuit appellatum. Stipendium autem sive Tributum duplex iterum fuit, unum pecuniae ordinarium, quod, in caput atque in solum impositum; quotannis exigebatur; Alterum, quod aut ex Lege, aut Senatusconsulto, pro usu Provinciae aliquando imperabatur, veluti cum naves, nautas, milites ac sumptum in eos dare Provinciae iubebantur. Portorium, ex importatione et exportatione rerum venalium: Scriptura, ex pactione pascuorum publicorum: Decuma, ex agris, qui frumenti decimam sive quamvis aliam partem darent, capiebatur. Frumenti vero, quod ex Provinciis extrahebatur, tria genera exstiterunt, Decumanum, decuma quam quisque arator sine pretio quotannis dare cogebatur, quamque aut Romae Censores, aut in ipsa Provincia Magistratus Roman. vendebat Publicanis, qui ex eo Decumani dicebantur: Emptum, quod aratores vendere, accepto [orig: acceptô] ex Senatusconsulto [orig: Senatusconsultô] pretio [orig: pretiô], cogebantur, ut Populus Romanus inde aleretur; et Aestimatum, quod astimabat Magistratus in suam cellam, in usum familiae; cuius tamen loco [orig: locô] pecuniam aliquando accepit, vide supra in voce Frumentum. Servitus vero, de qua dictum, Civitatum tota in eo posita fuit, ut legibus et Magistratibus Romanis obtemperarent: qua de causa in singulis Provinciis diversi conventus ac diversa fora, constitui consueverunt, quibus suae civitates attributae, eo iuris a Magistratu Romano poscendi causa [orig: causâ] convenire tenebantur. Ut autem earum Civitatum, quae servitute oppressae sunt, Stipendiariae proprie dictae, quae aliquid Populo Romano pependerunt; Immunes, quae nihil: Sic earum, quae libertate erant donatae, Foederatae, praecipuae appellatae sunt, quae aliquid ex foedere debuerunt; Liberae, quae nihil. Modus autem in Provinciam regionem devictam redigendi, hic erat. Acceptis ab Imperatore, de superatis hostibus et regione in potestatem adducta, literis, secum de mulcta ac praemiis eorum, qui victi essent, Senatus consultavit, ac, quid sibi fieri placeret. Imperatorem admonuit, decem aut quinque Legatis Senatoribus ad eum missis, ut ex eorum sententia statueret. Tum aut

victis hic Gentibus ignovit, aut in Provinciae formam redegit. Ignovisse vero dictus est, cum liberos relinqueret ac suis uti Legibus suosque creare more patrio [orig: patriô] Magistratus permitteret, in Provinciae formam redigere, cum, ademptis aut immutatis legibus, eos omnino Magistratui Romano quotannis ab Urbe mittendo subiceret, vectigaliaque ac conventus constitueret; ubi tamen pro cuiusque civitatis meritis quaedam mitius, quaedam durius habebantur. Quae sic constituta cum essent, tum ea in contione, silentio [orig: silentiô] ante per praeconem facto [orig: factô], Imperator fere, Praeconi pronuntianda mandabat ac postremo Romam, relicto [orig: relictô] aliquo [orig: aliquô] Praefecto [orig: Praefectô], decedebat, vide Ioh. Rosin. Antiqq. Rom. l. 10. c. 22. Rem publicam Provinciarum quod attinet, primum iis praepositi fuere [orig: fuêre] Praetores. qui et ius dicerent Provincialibus, et, si res cogeret, administrarent bellum. Itaque, cum Provinciae duae essent institutae, Sicilia atque Sardinia, duo etiam Praetores, praeter Urbanum et Peregrinum, in eas adiecti sunt. Inde duabus ad Imperium adiunctis Hispaniis, totidem alii accesserunt, qui quaterni quaternas in singulos annos Provincias gubernarent. Quoniam vero in ipsis Provinciis saepe tumultus ac bella graviora excitabantur, quae bella iam inde ab initio per Consules geri erant solita; hinc etiam Provinciae Consulibus ordine sunt commissae: atque ita duo potissimum ordinarii fuerunt earum Rectores, Praetores, qui in Praetura, et Consules, qui, graviore urgente bello [orig: bellô], in Consulatu praefuere [orig: praefuêre]. Qui si, prorogato [orig: prorogatô] post Praeturam aut Consulatum Imperio [orig: Imperiô], in Provinciis remanserunt, Propraetores sunt et Proconsules appellati: uti supra vidimus, Post annum vero 600. nova [orig: novâ] Provinciarum ordinatione instituta [orig: institutâ], Praetores ex Praetura, quam in Urbe gesserant; Consules ex Consulatu in provincias missi, et ipsi Propraetores ac Proconsules sunt appellitati: Hi Quaestores sibi adiunctos habebant, et alios Migistratus militares. Donec sub Imperatorib. ita ordinatae Provinciae sunt, ut aliae essent Proconsulares, vel Propraetoriae, aliae Praesidales, quarum hae Imperatorum, illae Populi erant. Imo [orig: Imô], quia quaedam Populi, quaedam Principis censebantur, inprimis validiores et quas annuis Magistratuum imperiis regi nec facile nec tutum erat, ut Sueton. ait, in Aug. c. 47. ita crebro mutabantur; ut quae praecedenti anno [orig: annô] Proconsulares; dein Propraetoriae fuerint, prout vel Consules vel Praetores in illas mittebantur: Sic et fiebant Praesidales, quae fuerant Proconsulares ac vice versa [orig: versâ]. Certe Cretam fuisse sub iure Populi, Dio Cassius affir mat, quae apud Gellium, l. 2. c. 2. Praesidalis est, nisi Praesidis ibi nomen generaliter sumatur. Vide Ioh. Rosin. Antiqq. l. 10. c. 24. A Provinciis non multum diversa fuere [orig: fuêre], quae Praefecturae, quod a Praefectis regerentur, dicebantur, nisi quod durior earum conditio fuit, qua de re vide supra. Sumptus Provincialium in Praetores, primus coercuit M. Porcius Cato lege Porcia [orig: Porciâ], anno [orig: annô] 506. De Magistratibus Provincialibus vide supra, in vocibus Praefectus, Praeses, Proconsul, Propraetor; et Salmas. ad Hist. Aug. passim, Sortiri autem hi illas solebant, aut inter sese comparare; Nonnumquam, quamvis rarius, Senatus extra ordinem pro suo iudicio nominatim singulas decernere solitus est, vide Liv. l. 27. et 37. Item iac. Oiselium ICtum, Notis in A. Gallium, l. 15. c. 4. Leges de Provinciis latas, vide hic [orig: hîc] infra.

a. Clodia, Gabinio Syriam, Babyloniam, Persas, Pisonos, Macedoniam, Achaiam, Thessaliam, Graeciam omnemque Boeotiam Proconsulari imperio mandavit, an. Urb. Cond. 695. b. Clodia altera, Cyprum Insulam in Provinciae formam redegit, misso [orig: missô] eo M. Catone Quaestore, cum iure Praetorio. g. Cornelia, eiqui cum imperio in Provinciam profectus esset, tamdiu illud concessit retinendum, quoad in Urbem esset reversus. Eadem triginta tantum dierum moram, postquam Successor missus esset, Magistratui ad decedendum indulsit: an. Urb. Cond. 672. e. Iulia Lex, a C. Iul. Caesare Consule an. Urb. Cond. 641. rogata, Achaiam, Thessaliam, cunctamque Graeciam liberam iussit esse: Magistratibus transeuntibus eorumque comitibus, foenum aliaque ab oppidis et vicis subministrari praecepit: Item, ut duabus in civitatibus Provinciae suae Magistratus decedentes rationes suas relinquerent, easdemque totidem verbis ad Aerarium referrent, voluit. Porro, ne Coronarium aurum iis, qui Provincias obtinerent, vel ab iis accipi liceret, nisi decreto [orig: decretô] triumpho [orig: triumphô]: Ne item, qui cum Imperio essent, iniussu Populi, aut Senatus de Provincia exirent, exercitus educerent, aut, bellum sua [orig: suâ] sponte gerentes, in regnum alienum accederent, vetuit. z. Iulia altera, ab eodem Dictatore lata, Provincias Praetorias plus quam annum, Consulares, plus quam biennium, obtineri prohibuit. h. Manlia, C. Mario Provinciam Numidiam mandavit, an. Urb. Cond. 646. q. Pompeia Lex, a Cn. Pompeio M. lata est An. Urb. Cond. 701. qua [orig: quâ] is sibi ipsi Hispaniam Provinciam in alterum quinquennium prorogavit. i. Portia lex, cuius paulo supra mentio facta, ex Sardinia Provincia foeneratoribus fugatis, sumptus in cultum Praetorum a sociis fieri solitos circumcidit, aut sustulit, an. Urb. Cond. 506. Vide Rosin. l. 8. c. 30. ubi de Pecuniis repetundis. k. Sempronia, quae de Provinciis prima occurrit, lata an. Urb. Cond. 630. voluit: Ut Senatus quotannis, ante Comitia Consularia, designandis Consulibus provincias arbitratu suo [orig: suô] decerneret, quas deinde ipsi designati inter se sortirentur. Praeterea, cum antea Senatus [orig: Senatûs] decreto per Tribunos intercedi posset, ne deinceps liceret. l. Trebonia Lex, an. Urb. Cond. 698. rogata, Caesari imperium in Gallia, in aliud quinquennium, quam quod ex Vatinia lege concessum erat, prorogavit: Senatui sic Successoris mittendi potestate adempta [orig: ademptâ]. m. Trebonia altera, Pompeio [orig: Pompeiô] Magno [orig: Magnô] et Casso [orig: Cassô] Consulib. Syriam et Hispaniam provincias in

quinquennium concessit. Plut. in Pompeio. n. Vatinia Lex, an. Urb. Cond. 694. à Vatinio Tribuno Pleb. lata, iuffit: C. Caesari Galliam Cisalpinam cum Illyrico in quinquennium, sine Senntus decreto, et extra sortem, mandari. Eadem [orig: Eâdem] is rogavit, Ut ii, quos in lege nominavit, Legati sine Senatus decreto cum Caesare proficiscerentur. Ut idem pecunia ex Aerario attribueretur: Ut idem Coloniam Novocomum deduceret. Sueton. in Caesare etc. Vide de his omnibus Ioh. Rosin. Antiqq. Rom. l. 8. c. 8. ut et harum Legum quamque suo [orig: suô] loco [orig: locô].

PROVINCIA [2] in Ecclesia Latina, dioecesis Metropolitani; quae scil. habet decem vel undecim Civitates, et unum Regem, et totidem potestates sub se, et unum Metropolitanum, aliosque Suffraganeos decem vel undecim Episcopos etc. Can. Scitote 6. quaest. 3. sicut districtus Episcopi, Parochia, quod vide, ut et infra in voce Provincialis.

PROVINCIA [3] Romana et Provincia simpliciter, Caesari la Provenza, regio Galliae Narbonensis, inter Rhodanum et Alpes maritimas, in qua Galloligures Straboni. Ubi Aquae, Arelatum, et Avenio, metropoles. Ausonius:

Baudrando nunc est provincia ampla regni Franciae, inter Alpes maritimas ad ortum, Rhodanum fluvium ad occasum, Delphinatum ad Boream, et mare Mediterraneum ad meridiem. Eius partes sunt etiam Comitatus Forcalquerii, le Comte de Forcalquier, qui ei unitus est, Avenio et Comitatus Vindascinus, Avignon et le Comtat Venaissin, sub dominio Romani Pontificis, Principatus Arausicanus, la Principaute d'Orange, proprio Principi subditus, et Comitatus Nicaeensis, le Comte de Nice, sub dominio Ducis Sabaudiae. Totius autem provinciae caput est Aquae Sextiae, Aix, ad Arcum amnem. Hic [orig: Hîc] populi quondam Vocontii, Cavares, Salii, Deceatae, Oxubii etc. Olim sub Liguribus fuit sub Celtis Gallis, dein ad Romanos devoluta nomen Provinciae accepit. Ab his pervenit ad Visigothos, Burgundos, Ostrogothos, et Galliae Reges: hinc ad Reges Burgundiae, et Arelati. Bosonem, uxoris fratrem Carolus Calvus Imperator Regem Provinciae ac Papiae Ducem creavit, A. C. 876. Paul. Aemil. l. 3. Porro Comites habuit proprios: quorum primus Rotbaldus erat, cui Bolo successit, etc. qui regnarunt [orig: regnârunt] circa A. C. 915. et 920. Gilbertus, mortuus A. C. 1112. filiam reliquit nomine Dulcem, quae nupta Raimundo Berengario I. in familiam Comitum Barcinonensium Comitatum hunc intulit. Hunc varii excepere [orig: excepêre], usque ad Raimundum Berengarium V. qui exstinctus A. C. 1245. quatuor habuit filias: quarum minima natu, Provinciam Carolo Duci Andegav. tratri Ludovici IX. dotis loco [orig: locô] attulit: Horum posteri praefuere [orig: praefuêre], usque ad Carolum Meduanium, nepotem Renati Regis, qui Ludovicum XI. Galliae Regem heredem scripsit: Ita nobilissima haec ditio A. C. 1481. Coronae unita est, aeris temperie et telluris omnifaria [orig: omnifariâ] fecunditate nulli secunda, inprimis qua [orig: quâ] marialluitur, ubi insignes portus Massiliae, Tolonii etc. Plurimi hic [orig: hîc] montes, rarae silvae, insignes fluvii: longitudo 34. leuc. latitudo 32. ambitus 158. Incolae sobrii, parvo [orig: parvô] contenti, ingeniosi: sub nomine Troubadours, vel Trouveres versus rythmicos invenerunt, teste Dante et Petrarcha [orig: Petrarchâ]. Nec ullibi felicior magnorum ingeniorum proventus, sive tempora Honorati, Maximi, Leontii, Hilarii, Fausti, Gennadii, etc. quibus solitudines huius provinciae seminaria erant maximae partis Episcoporum Galliae: sive sequentia respiciantur, hinc enim Peirescius, Gassendus, etc. orti. A. C. 1560. in quosdam nobiles, ob religionem, hic [orig: hîc] acriter, saevitum. Thuan. Histor. Vide Nostradamum et Honor. Bouchaeum, Histor. Provinc. Ruffium, Hist. desc. Comt. de Prov. Quer cetanum, de laudibus Prov. Morerium, Dict. Histor. et novo [orig: novô] opere, quod de Viris illustr. Provinciae promittit, etc. praeter Geographos et Historicos veteres omnes. Hadr. Valesius, de insigni hac regione ista habet, Gallia Narbonensis a Metropoli sua, Braccata ante a veste incolarum dicta, a meridie Tuscum pelagus seu internum mare attingit; a Septentrione terminos habet montes Cebennam et Iuram, aut ex Caesare lacum Lemanum, et flumen Rhodanum; ab oriente amnem Varum et Alpium iuga, quibus ab Italia discernitur; ab occidente Pyrenaeum et Garumnam. Hanc Iulius Caesar, in Commentariis rerum gestarum in Gallia, nunc Provinciam nostram, l. 1. c. 2. i. e. Provinciam Romanam, vel Romanorum, nunc Galliam Provinciam, saepius absolute Provinciam appellat, c. 7. Cicero, in Oratione pro M. Fonteio modo Galliam, modo Provinciam Galliam: quod ea pars Galliarum ut Italiae propior, sic prior a Romanis subacta ac in formulam provinciae redacta fuerat, multo antequam reliquam Galliam, nimirum Belgas, Celtas, et Aquitanos Iulius Caesar perdomaret. Eadem a Plinio, in l. 3. c. 4. et a Solino Narbonensis Provincia appellatur, agrorum cultu, virorum morumque dignatione, amplitudine opum nulli provinciarum postferenda, breviterque Italia verius quam Provincia. Haec primo [orig: primô] divisa est in Provinciam Narbonensem, ac provinciam Viennensem; deinde in quinque provincias, nimirum in provinciam Viennensem, provinciam Narbonensem primam, provinciam narbonensem secundam, provinciam Alpium Graiarum et Penninarum, provinciam Alpium Maritimarum: civitates autem circiter 38. continebat. Sed postea nescio qua [orig: quâ] ratione factum est, ut Provincia Narbonensis secunda, excepto [orig: exceptô] Vapinco [orig: Vapincô], et Provincia Alpina maritima tota, excepta [orig: exceptâ] metropoli Ebroduno [orig: Ebrodunô], ac pars Provinciae Viennensis dimidia, videlicet civitates, Vasio, Arausio, Cabellio, Avenio, Carpentoracte, Arelatum, Massilia, proprie Provincia vocarentur, Provence, parte nomen totius sibi vindicante: quemadmodum saepe alias contigisse video. Quando primum, et a quo ea regio Provincia dicta sit, incertum est. Cornelius Tacitus, in Vita Cnae Iulii Agricolae soceri sui, c. 4.

mihi paene videtur Provincialem eo sensu: Cnaeus (inquit) Iulius Agricola veteri et illustri Foro-Iuliensium colonia [orig: coloniâ] ortus, statim parvulus sedem ac magistram studiorum Massiliam habuerat, locum Graeca [orig: Graecâ] comitate et Provinciali parcimonia [orig: parcimoniâ] mistum ac bene compositum. Avitus Viennensis Episcopus, in Epistola ad Faustum et Symmachum Senatores Urbis: Provinciam praefixis Regnorum terminatam limitibus appellat, propterea quod inter Ostrogothos et Burgundiones certis finibus divisa erat. Cassiodorus Senator in libri Variarum 8. epistola 10. modo Gallias, modo Provinciam (ut saepe alias) absolute nuncupat his verbis: Mittitur igitur, Franco [orig: Francô] et Burgundio [orig: Burgundiô] decertantibus, rursus ad Gallias tuendas. Adquisivit Rei publicae Romanae, aliis contendentibus, absque ulla fatigatione Provinciam. Avitus autem et Senator una [orig: unâ] ambo aetate floruerunt ante annos 1160. Cyprianus in Vita Caesarii, Arelatensis Episcopi, praeceptoris sui, Provinciam Arelatensem, a capite regionis cognominat, quum scribit, Theodoricum Italiae Regem missis ducibus suis Provinciam Arelatensem ingressum esse. Hosce tres scriptores imitatus Gregorius Turonicus Episcopus, Provinciam eam passim vocat. Idem partem eius alteram Arelatensem Provinciam, uti et auctor libelli de Vita Beat. Consortiae; alteram Provinciam Massiliensem nuncupare consuevit. Quod ut intelligatur, notare convenit, mortuo [orig: mortuô] Chlothario [orig: Chlothariô] maiore, a quatuor eius filiis duas in partes divisam esse Provinciam, et alteram quidem Arelatensem Provinciam dictam, in qua Arelatum, Ugernum, Reii, aliaeque urbes et castella vicique erant, Guntchramno Burgundionum Regi cessisse: alteram vero Massiliensem Provinciam appellatam, quae Massiliam, Avenionem, Aquas Sextias, aliaque oppida et loca habebat, Sigiberto Austrasiorum Regi obtigisse. Provinciae Arelatensis rectores apud nostros Historicos nonnumquam Duces, saepius Patricii vocantur: Praesides Provinciae Massiliensis, a scriptoribus rerum Franciarum rectores Provinciae; nonnumquam Praefecti, atque etiam Patricii appellantur, Arigius et Asclepiodorus, qui parti alterutri praefuere [orig: praefuêre], a Gregorio Romano Episcopo Viri Gloriosi Patricii Galliarum, item Patricii in Gallis: ut in libr. 13. Rerum Francicarum observavimus. Audoenus in Vita Sancti Eligii Villam Ampucium, (Ampuce (vulgo) sitam in ripa Rhodani flumine, ponit in regione, quae proprie Provincia nuncupatur, et Episcopos Provinciae commemorat. Provinciam Narbonensem vocat Eghinardus hisce verbis: Fecit idem a parte Meridiana, in litore Provinciae Narbonensis ac Septimaniae. Petrus, qui de bello Albigensi scripsit, quum in capite 84. Valentiam, Montilium Ademari, et castrum Crestam Provinciae partibus attribuit; satis ostendit, se Dalfinatum quem vocant, Provinciae nomine designare: et (ut supra observavi) Dalfinatus olim partim Sapaudiae partim Provinciae confinium regionum appellatione continebatur. Provincia autem nonnumquam et Aquitania improprie dicta est ab Aquis Sextiis capite regionis. Certe Leo Marsicanus in libri primi Chronici Cassinensis, capite ultimo, Hugonem Arelatensium vel Provincialium Comitem, qui postea in Italia regnavit, Aquitaniae Ducem appellat, hoc est, Aquensium; vel Aquisextiensium: quos Aquitanos vocatos, et ab his totam Provinciam Aquitaniam dictam esse Leoni non mirabitur, qui apud Plinium in libri quarti, capite 19. legerit, Aquarum Tarbellicarum incolas dici Aquitanos, unde nomen provinciae Aquitaniae; vel Aquitanicae proprie dictae. Gothiam etiam seu Septimaniam saepe Provinciae nomine comprehensam ac designatam esse reperio. Quippe Gregorius noster Historiae suae, libri tertii, caput 21. sic inscribit: Quod Theodobertus in Provinciam abiit: et tamen Theodobertum istum Gothiam tantum petiisse, ac duo ibi in Bitterensi pago castella recepisse constat. Sigebertus in Chronico scribit, Aegidium Carolo Martello apud Francos dominante e Graecia venisse in Galliam, atque in Provincia virtutibus et sanctitate vitae claruisse: quem in Gothia floruisse, Monasterium Sancti Aegidii in valle Flaviana oppidumque eiusdem nominis indicio est, a quo monasterio opidoque Gothia etiam Provincia Sancti Aegidii vocata est. Guibertus Abbas Novigenti, in libro secundo Historiae Hierosolymitanae, de Raimundo Comite Gothiae, quem Comitem Provinciae ac Comitem Sancti Aegidianum vocat, sic refert: Erat autem nostris Principibus aetate maturior, et exercitu (nisi quantum ad gatrules Provincialium mores spectat) nulli inferior. Et in libro septimo: Ingressis igitur Provincialibus, Sancti-Aegidiani scilicet Comitis exercitu. Utrubique Guibertus, qui ante annos 500. vixit, Gothos Raimundi Comitis ditioni subiectos Provinciales vocat. Quippe praeter Provinciales proprie dictos, Burgundi, Arverni, Vascones, et Gothi, in exercitu Christiano Europaeorum Hierosolymam petentium, Provinciales communi nomine appellabantur: ceteri vero Francigenae, vel Franci: sicuti scribit Raimundus de Ageles. Licius PP. in literis Anno 1144. datis, in Provincia Monasterium iuxta Montem Pessulanum Cluniacensium ditioni subicit prae ceteris. Erat autem Mons Pessulanus cum Monasterio ei proximo in Gothia, ut est hodie. Petrus Monachus Vallium Cernaii de bello Albigensi, totam terram Comiti Tolosae subiectam, nimirum Septimaniam totam, et partem Aquitaniae ac Provinciae inter Druentiam et Isaram uno et communi nomine Provinciam; incolas Provinciales appellat, cum alibi, tum in praefatione operis, seu in literis ad Innocentium Papam libro suo praefixis. Veteres nostri Historici Provinciam a Burgundia, ut et a Septimania Gothiave distinguunt, et Avenionem, Massiliam, Nicaeamque ei urbes attribuunt, Nicaeam Provinciae Narbonensis Civitatem appellando. Provinciale quoque ante Annos 400. compositum Provinciam etiam a Burgundia separat: et huic Lugdunensem ac Senonensem metropoles; illi Aquensem, ac Arelatensem adscribit. Notitia Episcopatuum Galliae scripta paulo post Annum 1322. ambas

similiter provincias distinguit: sed Burgundiae, vel Sapaudiae Darantasiensem tantum ac Vesontiensem metropoles una cum suffragantibus, hoc est, Sapaudiam et Sequanas, ac Helvetios; Provinciae Ebrodunensem, Arelatensem, Viennensem, ac Aquensem, seu Aquisextiensem attribuit: quae 4. Dioeceses maiorem Sapaudiae partem, et Dalfinatum totum Provinciamque complectuntur. Contra Gervasius Tisleberiensis et quaedam Notitia Galliae ei suppar Provinciam Burgundiae nomine designant, ac eius finibus includunt, Burgundiae sex adscribendo metropoles ac provincias, Vesontiensem, Viennensem, Darantasiensem, Ebroduensem, Aquensem, Arelatensem: quibus finibus non Sequani modo et Helvetii cum universa Sapaudia, sed etiam Dalfinatus atque Provincia continentur. At veteres nostri Annales Carolum Lotharii Augusti filium Provinciam vel Provinciae Regnum obtinuisse tradunt, et Provinciae Regem appellant: quem constat, exceptis Geneva [orig: Genevâ] et Seduno [orig: Sedunô], cuncta inter Lemanum, Rhodanumque mare Gallicum et Alpes rexisse, trans Rhodanum etiam Lugdunum, Vivaria ac Ucetiam tenuisse: qui limites una cum Provincia Dalfinatum ac Sapaudiam, quales nunc sunt, id est, Burgundiae maiorem partem includunt. Certe Appendix Chronici Guilielmi Nangiacensis, Viennam urbem Provinciae in Anno 1311. appellat. Incolae Provinciae Provinciales Latinis scriptoribus; vulgo Provencaux vocantur. Provincia iaminde ab Anno Christi 900. Comitibus suis illustris, ex tribus provinciis facta est, nimirum ex Alpibus Maritimis, ex provincia narbonensi 2. et ex provincia Arelatensi, Viennensis olim parte: ac 19. minimum civitates complexa est, ex Alpibus maritimis quidem Diniam, Nicaeam, Antipolim, Glannatevam, Sanitium, Vintium; ex Narbonensi 2. Aquas Sextias, Aptam, Reios, Forum Iulii, Secusteronem; ex provincia Arelatensi Arelatum, Massiliam, Avenionem, Arausionem, Vasionem, Cabellionem, Carpentorate, ac Telonem: cui numero Duces Sapaudiae Nicaeam exemere. nam Arausio licet Nassaviis pareat, et Avenio, Vasio, Cabellio, ac Carpentorate licet Antistitibus Ecclesiae Romae oboediant, non minus tamen ob id quam ceterae pro urbibus Provinciae haberi debent. Qui in Provincia dominabantur, Comites frovinciae et Foricalcarii, vel Forcalquerii sunt dicti; nonnumquam a capite regionis Comites Arelatenses, aut Arelatensium. Auctor incertus, cuius Chronicon in Anno 1290. desinens Catellus edidit, Fontem Calcariam, vel potius Calcarium, et Fontem Qualquerium vocat locum a Nostris Forcalquier vulgo dictum: quum in Anno 1265. Carolum Regem, Ducem Apuliae, Principem Capuae, Comitem Andegaviae, Provinciae, Fontis Calcariae nuncupat. Habuit autem Marcam, seu Marchiam suam Provincia. Unde Raimundus Dux Narbonae, Comes Tolosae, et Marchio Provinciae, in 3. litteris ad Ludovicum Francorum Regem cognomine iuniorem vocatur et Constantia eius uxor, cum Ludovico huic, fratri suo scriberet, se eius unicam sororem, Comitissam Tolosae, Ducem Narbonae, Marchisam Provinciae ipsa appellavit. Scribit Godefridus in Annalibus: Comitem Tolosanum Anno 1235. de Marchia Provinciae homagium praestitisse Imperatori, a quo eam recipiebat. In Appendice Chronici Lamberti Schafnaburgensis haec reperio: Anno 1160. Ludovicus Provinciae Comes Erfordiae cum aliis Imperii Proceribus convenit, et auxilium contra Mediolanenses Imperatori coniurat: id est, auxilium Imperatori iureiurando seu sacramento [orig: sacramentô] promittit. Nimirum Provincia Anno 1125. a Comitibus Tolosae et Barcinonis nomine uxorum suarum dividi coepta est duas in partes: quidquid Provinciae est a Druentia ad Isaram, Comitatum Vindauscensem praeter cetera continens, Alfonso Comiti Tolosano posterisque eius cessit, cum dimidia parte Avenionis aliarumque urbium: reliquam Provinciam a Druentia ad mare, cum dimidio Avenionis et aliorum oppidorum Comes Barcinonensis obtinuit: conventumque, ut haec pars Comitatus Provinciae; illa portio Marchia Provinciae vocaretur, et ut huius partis possessores Comites Provinciae, illius domini Marchiones Provinciae appellarentur. In decreto tamen Urbani Papae II. Anno 1096. Raimundum Comitem Tolosanorum, Ducem Narbonae, et Marchionem Provinciae dictum reperio ante divisionem Provinciae supra memoratam Anno 30. et Episcopum urbis Romae iam tum in Marchiam Provinciae totam, aut saltem in partem eius sibi ius vindicavisse. Notit. Gall.

Antipolis, Antibe. Apta, Apt. Aquae Sextiae, Aix. Arausio, Orange. Arelate, Arles. Avenio, Avignon. Caballio, Cavaillon. Carpentoracte, Carpentras. Dinia, Digne. Draguinianum, Draguignan. Foro-Iulium, Freius. Forum Neronis, Forcalquier. Maritima, Martegues, Massilia, Marseille. Reii, Riez. Sanitium, Senez. Segustero, Sisteron. Tarasco, Tarascon. Telo, Toulon. Vasio, Vaison. Vincium, Vence.

Acarnania in Epiro. Achaia cum Graecia, An. ab urbe condita 606. Aegyptus, ab Augusto. Aemi montis in Thracia. Aetolia, pars Epiri, An. 567. Africa minor, a Scipione Africano, capta Carthagine, An. 609.

Alpes Cottiae et maritimae, inter Augustum et Vespasianum. Aquitania, ab Augusto, sub hadriano gemina, 1. et 2. Arabia proxima Aegypto, ab Augusto. Armenia maior, a Traiano. Armenia minor, ab Augusto. Asia, in qua Hellespontus, Phrygia, Ionia, Lydia, Caria, An. 565. a Lucio Scipione Africani fratre. Assyria, a Traiano. Augustanica. Aliis est Augustamnica. Azarsavena trans Tigrim, a Galerio. Baetica in Hispania. Belgica gemina, 1. et 2. Bithynia, a Pompeio magno, victo [orig: victô] Mithridate. Boeotia in Graecia. Britannia, a Claudio sub Hadriano gemina, 1. et 2. Byzacena, pars Africae. Caesariensis in Mauritania. Cantabria cum Asturia, ab Augusto. Cappadocia, ab Augusto recuperata, et sub Tiberio in provinciam redacta. Cardvena trans Tigrim, a Galerio. Cilicia, a Pompeio magno, et ante ipsum Anno 680. capta cum Isauria. Comagenae, sub Tiberio, et demum a Vespasiano. Corsica, An. 523. quando fere Sardinia, cui adiuncta fuit. Creta, a Quinto Metello Consule, postea sub Augusto Cyrenaicae adiuncta. Cyprus, a Marco Catone. Cyrenaica, sub Augusto Cretae copulata, cum Ann. 660. capta fuisset. Dacia, a Traiano, victo [orig: victô] Decebalo [orig: Decebalô] eius Rege. Dalmatia, ab Augusto, sed ante An. 599. expugnata. Dardania, una cum Moesia et Thracia, ab Augusto. Epirus, sub hadriano gemina, 1. et 2. Euphratesia, sub Hadriano, pars Syriae. Flaminia, sub Hadriano. Galatia, ab Augusto. Gallaecia in Hispania, sub Hadriano. Gallia Cisalpina, a Marco Claudio Marcello. Gallia Lugdunensis seu Celtica, a Caesare, sub Hadriano gemina, 1. et 2. Gallia Narbonensis, a Caesare An. 633. prius capta. Gallia Transalpina, a Quinto Fabio Maximo. Germania, sub Hadriano gemina, 1. et 2. Hellespontus. Vide Asia. Hispania citerior, An. 558. Cornelio [orig: Corneliô] Cethego [orig: Cethegô] et Quinto [orig: Quintô] Minucio [orig: Minuciô] Consulibus. Hispania ulterior, An. 548. Illyricum primum, quando Macedonia, postea a Scipione Nasica, et ab Augusto demum. Ionia. vide Asia. Isauria, pars Galatiae. Istria, ab Augusto cum Illyrico, sub Hadriano cum Venetia. Italia a freto Siculo ad Alpes, sub Hadriano in multas provincias divisa, quae sunt Aemilia, Brutii, Apulia, Campania, Liguria, Samnium, Picenum, Tuscia, Umbria, Flaminia, Alpes. Liburnia, ab Augusto, sed prius a Pompeio. Libya, sub Augusto. Lusitania, sub Hadriano. Lycaonia, ab Augusto. Lycia, ab Augusto. Macedonia, An. 607. a Quinto Metello. Mauritania, Caesariensis et Sitifensis a Caesare, et sub Hadriano etiam tertia Tingitana. Mesopotamia, a Traiano, cum Assyria et Armenia. Moesia, ab Augusto, sub hadrianogemina, superior et inferior. Mysia. Vide Phrygia. Noricum, ab Augusto cum Rhaetia, Vindelicia, et Pannonia, sub Hadriano 1. et 2. Novempopulonia, pars Aquitaniae, sub Hadriano. Nozena trans Tigrim, a Galerio. Numidia, pars Africae, a Quinto Mario An. 649. victo [orig: victô] Iugurtha [orig: Iugurthâ] Rege. Osrhoena, pars Mesopotamiae, Syriae contermina. Pamphylia tandem ab Augusto, cum Lycia, Lycaonia, Galatia, et Pisidia, in unam redactis. Pannonia, una cum Moesia, ab Augusto, Bathone Rege victo [orig: victô], sub Hadriano gemina, 1. et 2. Paphlagonia, ab Augusto, Pylaemone Rege mortuo [orig: mortuô], Bithyniae addita. Phrygia Pacatiana, in qua Laodicea. Phrygia Salutaris, in qua Synnada. Pisidia, ab Augusto, una cum Lycia. Pontus, ab Augusto Bithyniae additus, a Pompeio conquisitus, postea a Nerone in provinciam redactus. Pontus Polemoniacus. Praevalitana, sub Hadriano. Rhaetia, sub Hadriano in duas, 1. et 2. Rhenumana trans Tigrim, a Galerio. Rhodope, pars Thraciae. Salassi et Alpes, sub Augusto provincia una. Sardinia, An. 521. sive prius, a Tito Manlio Torquato, inter primum et secundum bellum Punicum. Scythia, sub Constantino magno praesidialis, eadem Sarmatia Europaea ad Euxinum. Sicilia, An. 540. expulsis Poenis, prima extra Italiam Romanorum provincia.

Singarena, pars Mesopotamiae, a Traiano. Syria, a Pompeio magno, victo [orig: victô] Mithridate. Thebais, pars Aegypti superior. Thessalia, sub Augusto Pratetoria effecta. Thracia, An. 640. Thracibus victis. Zabdicena trans Tigrim, a Galerio. Summa provinciarum Europae 58. sub Hadriano: quarum aliae consulares, aliae praesidiales; cum antea aliae proconsulares essent aliae praetoriae. Ex his 17. in Italia, 6. in Hispania, 18. in Gallis et Britannia, 17. in Illyrico. Fuere [orig: Fuêre] etiam 6. in Africa, totidem in Thracia; reliquae in Asia.

Aegypti sex: 1. Libya superior. 2. Libya inferior. 3. Thebais. 4. Aegyptus proprie. 5. Arabia. 6. Augustanica. Asianae decem. 1. Pamphylia. 2. Hellespontus. 3. Lydia. 4. Pisidia. 5. Lycaonia. 6. Phrygia Pacatiana. 7. Phrygia Salutaris. 8. Lycia. 9. Caria. 10. Insulae, hoc est, Rhodos, Cos, Samos, Chios, lesbos, cum aliis. Daciae quinque. 1. Dacia mediterranea. 2. Dacia ripensis. 3. Mysia prima. 4. Dardania. 5. Praevalitana. Macedoniae sex. 1. Achaia. 2. Macedonia proprie. 3. Creta insula. 4. Thessalia. 5. Epirus vetus. 6. Epirus nova. Orientis quindecim. 1. Palaestina. 2. Phoenice. 3. Syria. 4. Cilicia prima. 5. Cyprus insula. 6. Arabia. 7. Isauria. 8. Palaestina Salutaris. 9. Palaestina secunda. 10. Phoenice Libani. 11. Euphratensis. 12. Syria Salutaris. 13. Osdroene, seu Osrhoene. 14. Mesopotamia. 15. Cilicia secunda. Ponticae decem. 1. Galatia. 2. Bithynia. 3. Honorias. 4. Cappadocia prima. 5. Cappadocia secunda. 6. Pontus Polemoniacus. 7. Helenepontus. 8. Armenia prima. 9. Armenia secunda. 10. Galatia Salutaris. Thraciae sex: 1. Europa. 2. Thracia proprie. 3. Haemi montis. 4. Rhodope. 5. Mysia secunda. 6. Scythia. Provinciae sub Augusto duodecim. 1. Hispania Lusitanica. 2. Hispania Tarraconensis. 3. Gallia Aquitanica. 4. Gallia Lugdunensis. 5. Gallia Celtica et Germania. 6. Pannonia. 7. Moesia. 8. Dalmatia et Illyrici pars. 9. Cilicia. 10. Syria Caele. 11. Syria, et oriens usque ad Euphratem. 12. Aegyptus, et pars Arabiae. Quibus adduntur Dacia. Armenia, Mesopotamia, et Arabia, a Traiano Imperatore conquisitae, Italia omnis, et regna omnia, et principatus orbis Romani. Ex his cuique patere potest varie sub Imperatoribus Romanis provincias partitas fuisse, nec illas eosdem semper terminos habuisse, neque antiquas appellationes servasse [orig: servâsse], quales apud veteres scriptores habuere [orig: habuêre]. Alia divisio.

1. Africa et Numidia. 2. Asia cis Halym fluvium et montem Taurum. 3. Hispania Baetica. 4. Gallia Narbonensis. 5. Sicilia. 6. Sardinia et Corsica. 7. Illyricum. 8. Macedonia. 9. Achaia, Thessalia, Aetolia, Acarnania, et Epiri pars. 10. Creta et Cyrenaica. 11. Cyprus. 11. Bithynia, Propontis, et Ponti pars. Haec sub Imperatoribus dividebantur in proconsulares et praetorias. Proconsulares erant Africa, Numidia, et Lybia, unam provinciam facientes: Asia cis halym fluvium et Taurum montem, in qua Ionia, Lydia, Caria, Phrygia, Mysia, et Hellespontus, alteram povinciam proconsularem constituentes. Aliae erant Praetoriae, hoc est, Hispania Baetica, Gallia Narbonensis, Sicilia, Sardinia, et Corsica, Illyricum cum partes Epiri, Macedonia cum parte Graeciae, reliqua Graecia et Epirus, Creta, Cyprus, Bithynia, et Paphlagonia. PROVINCIAE IN QUIBUS ERANT LEGIONES ROMANAE SUB AUGUSTO: 1. Adiutrix, Pia, Fidelis, in Germania inferiori. 2. Augusta, in Germania superiori. 3. Adiutrix, Pia, Fidelis, in Hispania. 4. Cyrenaica, in Africa. 5. Augusta, in Moesia. 6. Gallica, in Syria.

7. Scythica, in Syria. 8. Macedonica, in Germania inferiori. 9. Victrix, in Hispania. 10. Ferrata R. F. C. in Syria. 11. Claudiana, Pia, Fidelis, in Moesia. 12. Gemina, Pia, Fidelis, in Dalmatia. 13. Augusta, in Pannonia. 14. Hispaniensis, in Pannonia. 15. Fretensis, in Hispania. 16. Gemina, Pia, Fidelis, in Syria. 17. Claudiana, Pia, Fidelis, in Dalmatia. 18. Fulminatrix, in Aegypto. 19. Gemina, Pia, Fidelis, in Germania superiori. 20. Gemina, Martia, Victrix, in Germania superiori. 21. Apollinaris, in Pannonia. 22. Quarta, in Germania superiori. 23. Quarta, in Germania inferiori. 24. Valeria, Victrix, in Germania inferiori. 25. Primigenia, Pia, Fidelis, in Aegypto. His addebantur cohortes praetoriae 8. cohortes urbanae 3. Ex quibus omnibus Imperii Romani magnitudo dignoscitur. Provinciae Gallicae: Aquitania prima, in qua Bituricae metropolis. Aquitania secunda, in qua Burdigala metropolis. Aquitania tertia, seu Novempopulonia, in qua Ausci metropolis. Narbonensis prima, quae et Viennensis secunda, in qua Narbo metropolis. Narbonensis secunda, quae et Viennensis tertia, in qua Aquae metropolis. Narbonensis tertia, quae et Viennensis prima, in qua Vienna metropolis. Lugdunensis prima, in qua Lugdunum metropolis. Lugdunensis secunda, in qua Turones metropolis. Lugdunensis tertia, in qua Rotomagus metropolis. Lugdunensis quarta, in qua Senones metropolis. Lugdunensis quinta, seu maxima Sequanorum, in qua Vesontio metropolis. Belgica prima, in qua Remi metropolis. Belgica secunda, in qua Treviri metropolis. Alpium Graiarum, seu Viennensis quinta, in qua Tarantasia metropolis. Alpium maritimarum, seu Viennensis quarta, in qua Ebrodunum metropolis. Germania prima, seu superior, in qua Moguntia metropolis. Germania secunda, seu inferior, in qua Colonia Agrippina metropolis.

Bituricae metropolis, Bourges. Rutheni, Rodez. Arverni, Clermont. Albiga, Alby. Cadurci, Cahors. Lemovici, Limoges. Gabales, nunc Minatum, Mande. Valauni, nunc Anicium, le Puy. Additae, Tutela, Tulle. Sarlatum; Sarlat. Aquitaniae secundae: Burdigala metropol. Bordeaux. Egolisma, Angoulesme. Pictavi, Poictiers. Agennum, Agen. Santones, Xaintes. Petrogorii, Perigeux. Additae, Luxiona, Lusson. Maleaca, Maillezais, nunc Rupella, la Rochelle, eius loco suffecta. Aquitaniae tertiae, seu Novempopuloniae: Ausci metropolis, Aux, vel Ausch. Lectoracium, Lectoure. Consoranni, Conserans. Bearnenses, seu Bearnum, nunc Lascurra, Lescar. Aqua Tabellicae, Dax. Convenae, S. Bertrand. Tarba, Tarbes. Boatum, nunc Baiona, Bayonne. Aturum, Ayre. Elorona, Oleron. Elusates, Elsa, vel Eause, nunc oppidum tenue. Tarusates, Turse. In ruinis iacet. Vasates, Basas. Additae, Condomum, Condom. Lumbarium, Lombez. Narbonensis primae: Narbo metropolis, Narbonne. Tolosa, Tolouse, nunc metropolis. Carcaso, Carcassone. Biterae, Besiers. Elena, Elne, nunc Perpinianum. Perpignan. Nemausus, Nymes. Uzetia, Usez. Luteva, Lodesve. Agatna, Adge. Magalona, Maguelone, nunc Mons Pessulus, Montpellier. Additae plures, Mons Albanus, Montauban. Vabrae, Vabres. Vaurinum, Lavaur. Castra, Castres. Pontiopolis, S. Pons. Pamiae, Pamiez. Electa, Alet. Papulopolis. S. Papoul. Mirapiscae, Mirepoix: quarum aliae sub Narbona, aliae vero sub Tolosa sunt, ut alibi dicetur. Narbonensis secundae: Aquae, Aix, metropolis. Regium, Riez. Foroiulium, Freius. Telo, Toulon. Apta, Apte. Segestero, Sisteron. Antipolis, Antibe, nunc Grassa, Graece. Narbonensis tertiae, seu Viennensis. Vienna metropolis, Vienne Gratianopolis, Grenoble. Vivarium, Viviers. Valentia, Valence. Arelate, Arles, nunc metropolis, Avenio, Avignon, nunc metropolis. Massilia, Marseille.

Cabellio, Cavaillon. Arausio, Orange. Vasio, Vaison. Tricastra, S. Paul Troischasteaux, olim Augusta Tricastinorum Dea, Die. Vapingum, Gap. Geneva, Geneura, et Geneve. Alpium maritimarum: Ebredunum, Ambrun, metrop. Dinia, Digne. Sanicium, Senez. Glanatenna, Glandesve. Vencia, Vence. Cemela olim, nunc ex cisa. Eius loco Nicaea, Nice. Sollinia olim, et Rigomagum. Alpium Graiarum, et Poeninarum. Tarantasia Centronum, Tarentaise. Sedunum in Valesia, Sion, et Sitten. Mauriana, Saint Iean de maurienne. Lugdunensis primae: Lugdunum metropolis, Lion. Augustodunum, seu Hedua, Autun. Matiscona, Mascon. Cabilonum, Challon. Lingones, Langres. Lugdunensis secundae: Turones, Tours, metropolis. Cenomani, le Mans. Rhedones, Rennes. Nannetae, Nantes. Veneti, Vannes. Osismii, postea Trecorium, Treguier. Curiosolitae, postea Corisopitum, Cornuaille, seu Quimper Leona, olim Diablintres, S. Pol de Lion. Andegavi, Angers. Additae Dolis, Dol. Briocum, S. Brieis. Aleta, postea Maclovium, Saint Malo. Lugdunensis tertiae: Rotomagus metropolis, Roven. Lexovii, Lusieux. Ebroicae, Eureux, olim Eburovices. Abrincae, Auranches, olim Abrin catui. Boiacae, Baieux, olim Bellocasses. Saii, postea Sagium, Seez. Constantia Castra, Constances. Lugdunensis quartae: Senones, Sens, metropolis. Antisiodorum, Auxerre. Trecasses, seu Trecae, Troyes. Parisii, Paris, nunc metropolis ab An. 1622. Aureliani, Orleans. Carnutes, Chartres. Meldae, Meaux. Addita Nivernum, Nevers. Sequanorum: Vesontio metropolis, Besanzon. Equestrium Nevidunum, postea Lausonium, Losanne. Aventicum, Avenches. Nunc episcopali sede caret. Augusta Rauricorum, pro qua Basilea nunc, Basse. Vindonissa, Windisch, pro qua nunc Constantia. Belgicae primae: Remi metropolis, Reims. Catalauni, Chaalons. Atrebates, Arras. Tarvanna, Terovanne, excisa. Pro qua nunc Bononia, Audomaropolis, et Iprae. Bellovaci, Beauvais. Suessiones, Soissons. Veromandui, Vermand, excisa. Cameracum, Cambray, nunc metropolis ab An. 1558. Silvanectum, Senlis. Ambiani, Amiens. Additae, laudunum, Laon. Noviodunum, Noyon. Bononia, Bologne. Belgicae secundae: Treviri, seu Augusta Trevirorum, Treves, et Trier. Metae, Metz, olim Mediomatrici. Tullum, Toul, olim Leuci. Virodunum, Verdun. Addi posset Belgica tertia, in qua metropoles tres, Cameracum, Machlinia, et Traiectum: sed de iis alibi. Germaniae superioris: Mogontia, seu Mocontiacum, metropolis, Magonza: Germanis Maintz, Gallis Mayence. Argentoratum, Strassburg. Nemetes, postea Spira, Speir, Spire. Vangiones, postea, Wormacia, Worms. Additae plures fuere [orig: fuêre], de quibus alibi. Germaniae inferioris: Colonia Agrippina, metropolis, Coln, seu Cologne. Tungari, Tongren: pro qua nunc Leodium, Liege. Additae plures sunt, ut alibi dicemus. De his provinciis et civitatibus agitur in Itinerario Antonini Augusti, et initio commentariorum Caesaris debello Gallico, elencho ibi earum a quodam ignaro apposito; nam et loca depravata nominantur magna ex parte, et civitatibus aliquot omissis alia loca, qua ad rem non faciunt, subrogantur. Cuius rei te, ne decipiaris, admonendum duximus Baudrand. Vide et de prov inciis Galliae Hadr. Vales. Notit. Gall. in Praef.

PROVINCIAE foederatae Belgii seu Belgium unitum, et Batavum, les Provinces unies du Pays Bas, seu les Estats de Holande, sunt provinciae Boreales Belgii, quae alias suberant dominio Regis Hispaniae, eique obvenerant ex hereditate Caroli ultimi Ducis Burgundiae. Sed dum severius animadvertit Philippus II. eas ad defectionem impulit, qua [orig: quâ], instituto [orig: institutô] Dordraci Ordinum conventu, Regem Hispaniae Principem suum eiuravere [orig: eiuravêre] die 26. Iulii, A. C. 1581. et se in libertatem vindicarunt [orig: vindicârunt], unde enata bella, quae tandem sopita sunt pace monasteriensi A. C. 1648. Is his septem sunt provinciae, nempe Holandia, la Holande, Zelandia, la Zelande, Gueldria pro maiori parte cum Zutphaniae Comitatu, la basse Gueldre et le Comte de Zutphen, Frisia occidentalis, l'Owest Frise; seu la Frise, Trans-Isalania, l'Ouver Issel, Ultraiecti Dominium, la Seigneurie d'Utrecht, et Dominium Groningense, la Seigneurie de Groningue. Comitia Statuum Hagae Comitis celebrantur. Sed Amsterodamum urbs est totius regionis amplissima. Provinciarum foederatarum Belgii dominio subsunt etiam aliquot loca Ducatus Limburgici, Rhenoberga in ditione Coloniensi, Vesalia, Orsoia, Reesia, Genapum, et Emericum,

in Ducatu Clivensi, Embda et Liberotia, in Frisia orientali, Traiectum ad Mosam, in ditione Leodiensi, Silva Ducis, Breda, Bergae ad Zomam, Lilloa, Stenoberga, et Villelmostadium, in parte Boreali Brabantiae, uti etiam Clausulae, Axela, hulstum, Agger Gandavensis, Isendicum, et Cassanda, in parte septentrionali Flandriae. Vide supra in voce Belgae. Hae Provinciae unitae Belgii habent etiam, in Africa arcem S. Georgii de Mina, Caput Corsum, et aliquot loca in ora Guineae regionis et Nigritarum. In America habent novum Belgium, uti insulas Curasoam, novam Valachriam, Sabam, S. Eustachii, et alias ex antillis. In Asia autem eis subsunt Batavia urbs recens in Iava insula, Malacca in India extra Gangem, Moluccae insulae in mari Indico pro maiori parte, Amboina et Banda insulae, uti et aliquot aliae in illis partibus, plurimae arces in ora occidentali sinus Gangetici, Columbum, Gala, Iafanapatanum, in Taprobana insula, et aliquot portus, uti etiam Cocinum, Cananora, et Cranganora, in ora occidentali Indiae intra Gangem.

PROVINCIALES dictae olim monetae Comitum Provinciae in Gallia, vulgo Provinciaux: quarum usum ac cursum, in Statuto de Monetis, sustulit Ludovicus IX. Earum figuram delineavit Anton. Rufius in Histor. Comitum Provinciae. At Provinciales Coronae, apud Tertullian. de Coron. mil. Sunt et provinciales aureae, imaginum iam, non virorum capita maiora quaerentes: dicebatur illus genus triumphalium coronarum, quae Imperatori triumphatuor a provinciis mittebantur, ad hoc ut in triumphi celebritate praeferrentur; cuiusmodi quadringentas Aemilio Paulo, cum triumpharet, praelatas fuisse, refert Plut. in eo. Erant illae non modo aureae et gemmatae, sed etiam grandes ac ponderosae, ut munus non tantum honore, sed et pondere ac pretio [orig: pretiô], censeretur. Et manebant, apud eum, cui mittebantur; cum in signis illa, a Senatu triumphatori decreta, deponeretur apud Iovem. Sed processu temporis, quod prius fuerat munus, tributum factum est, cui et in libertate, quod mirere [orig: mirêre], fuit Auro coronario nomen, quod tamen numquam accipiebatur, nisi decreto [orig: decretô] triumpho, Cicer. in Pisonem, Orat. 38. Postmodum vero, sub Principibus, ineunte Principatu, aut nato [orig: natô] Principi filio [orig: filiô], aut adoptione facta [orig: factâ] etc. exigicoepit; et quidem ab eorum aliquibus satis aspere: remissum tamen ab Hadriano, Antonino Pio, et Alexandro Sev. apud Spartianum, Capitolinum et Lampridium. Vide supra ubi de Auro Coronario, et plura hanc in rem, apud Car. Paschalium, Coronar. l. 8. c. 6. uti de Milite provinciali, apud Hyginum, itidem supra, voce Auxilia.

PROVINCIALIS [1] dicitur in Ecclesia Romana qui Monasteria eiusdem Ordinis provinciae nomine, in eadem vel pluribus provinciis, eiusdem Regni, sita, moderatur: quo [orig: quô] sensu provinciae nomen plerumque est a principe Monasterio eius Ordinis. Richeliet. Diction. Gall.

PROVINCIALIS [2] Comes German. Landgrave, Iudex dicitur seu Comes territorii Mediterranei, ad discrimen Marchionum, qui limites tuentur. Per ex cellentiam sic dictus occurrit Landgravius Thuringiae, apud Arnoldum Lubec. l. 2. c. 35. Quin et Hassi Provinciales dicuntur, in l. Miraculorum S. Ludgeri Episcop. Mimigard. num. 3. apud Bolandum, Provinciales, qui Hassi, dicuntur etc. Memorantur autem in Germania varii Landgravii, qui Principum titulo [orig: titulô] gaudent: Alsatiae, Thuringiae, Hassiae, Leuchtenbergae et Franconiae. Coeteri in Comitum dignitate, Barensis, in der Baar, Brisgoviae; Burgendiae seu Burgundiae Helveticae, in Burgendem; Kletgoviae seu Kleckgoviae; nellenburgensis; Sisgoviae; Stefrungensis; Suntgoviae; Susonbergae, Tullingae vel Stuelingiae, Turgoviae et Walgoviae, vide Metropolim Salisburg. Tom. 2. p. 533. Sed et Landgravium de Wincenbourg et Landgravium de Kirchberg, memorat Albertus Stadensis A. C. 1112. et Continuator Lamberti Schaffnab. A. C. 1304. Vide supra in voce Landgravius. Alius fuit olim Comes Provinciae, idem nempe cum Rectore Provinciae, qui provinciae Comitiva [orig: Comitivâ] primi ordinis decoratus praeerat: de cuiusmodi Provinciarum Comitibus agitur, in L. Wisigoth. l. 8. tit. 1. §. 1. Sic habetur titulus in Cod. Theodos. et Iustin de Comitibus, qui Provincias regunt. Formula huius dignitatis exstat, apud Senatorem, l. 7. Ep. 1. e qua colligitur, dignitatem etiam fuisse militarem, praeterea ius habuisse vitae necisque et functum fuisse officio Iudicis. Cuiusmodi Provinciarum Comites plures recenset, Not. Imperii, l. 2. c. 70. et seqq. Comitem Africae, Tingitanae, Britanniae, Italiae, Argentoratensem, Hispaniarum etc. Vide Car. du Fresne in voce Comes. Sed ex his ortum traxere [orig: traxêre] prius memorati, uti alibi diximus.

PROVINUM vulgo PROVINS, oppid. Galliae, in Bria provincia, cuius caput exsistit. 4. leucis distat a Sequana in Boream, et 10. a Meloduno in ortum, uti 18. a Lutetia in Eurum Trecas versus. Sed et ad amnem Vouzie; Hinc rosae laudatissimae.

PROVISINUS Solidus in Bulla Urbani V. apud Soresinum, Tract. de Capp. SS. Petri et Pauli; p. 9. Et de dicta distributione Canonicus Sacerdos, qui celebravit, habeat solidos provisinos octo, ultra distributionem: et Diaconus et Subdiaconus solidos provisinos guatuor pro quolibet: nomen monetae est, sic dictae, quod a solita provisione per Senatum Rom. assignata proveniret. Solidus provisiensis dicitur, a Romano Basilicae Vaticanae Canonico, qui tempore Calixti III. scripsit. Vide Cencium Camerar. in suo Ceremoniali et Macros Fratres in voce Solidus. At Provisio, in Ecclesia Romana dicitur Diploma Regium seu Pontificium, quo [orig: quô] quis in possessionem beneficii Ecclesiastici, vel alicuius Officii civilis, immittitur. Vide Canonistas.

PROVISOR in Charata A. C. 1111. in Biblioth. Cluniac. p. 579. Ricuinus Dei gratia Provisor Tullensium, Pontio Abbati Cluniacensi etc. Episcopus est, *)epi/skopos2, Inspector. Provisor Monasterii, apud Ingulfum, p. 887. cui thesaurus Monasterii commissus est. Sic Provisores in Monasterio eos, qui rerum saecularium

euram habebant, scu qui necessaria emebant, inferebant, exportabant, et lites coeteraque negotia procurabant, vocant Regulae variae Monasticae, apud Car. du Fresne in Glossar. De Provisorc Studiorum, pluribus agunt Antiquae Definitiones Ordinis Cisterae. distinct. 9. c. 41. ubi inter alia, Monachus vero qui praedictorum studiorum cuilibet pro tempore propositus fuerit, non Prior, sed Provisor vocetur, et ubique extra studium stet in dextro Choro immediate post Abbatem etc. Vide quoque supra, Camerarius; uti de Provisore villarum regiarum sub veterib. Franciae Regibus, itidem supra, voce Palatium, locus etc. Hodie apud Venetos Provisoris nomen, Proveditore, frequens est, de provinciarum classiumque Praefectis, seu potius, qui illis additi provident, ne quid earum rerum, quae ad securitatem provinciarum, et classium armaturam aliaque necessaria sunt, deficiat. Sed et in Urbe Proveditoride Commune dicuntur, qui instituti sub Petro Gradenigo operam dant, ut naves rite exstruantur, neque ultra modum onerentur: lidem viarum publicarum et pontium gerunt curam; praesunt Opificiis, Scholis ac Fraternitatibus minoris momenti; (maiores enim ad Decem virorum curam spectant) porro Civium privilegia ut sarta tecta conserventur curant; pretium libris ponunt etc. Vide Nicol. Dolgionium et Ioann. Zittium in lib. cui titulus, Le Cose Notabili di Venetia l. 1. Nec omittendum Provisoris nomen, Lutetiae, de Sorbona praecipue dici, eoque [orig: eôque] designari dignitatem perpetuam, qua [orig: quâ] qui fulget, Collegii illius curam gerere, illudque sartum tectum conservare tenetur. Sic suo [orig: suô] tempore Provisor Sorbonae Cardinalis fuit Richelius, hodie Archie piscopus Parisiensis eodem [orig: eôdem] munere fungitur, Richeliet.

PROVISORES in Ecclesia Romana dicti, qui vel Episcopatum, vel Ecclesiasticam aliquam dignitatem in Romana Curia sibi ambiunt de futuro, quod ex gratia exspectativa nuncupant: quia usquedum vacet exspectandum est. Hos adversum, magnus fuit antiquorum statutorum apparatus, in Anglia ab anno 25. Eduardi III. quo [orig: quô] conditum illud fuit, quod de Provisoribus appellatur. Henr. Spelman. Glossar. Archaeol.

PROVOCATIO gentium ad Iustitiam incognitam olim frequens. Unde Avienus ad Iustitiam, a Poetis in caelum translatam, cum olim in terris versata esset,

------ precor in terras procul aethere ab alto
Flecte oculos, placidamque meis venerabilis, oro,
Pande sacris aurem ------

Qui in seqq. tam alte caelo ex indignatione subvectam ait, ut vix possit inde terras conspicere. Postmodum a Christianis mutata est, in appellationem aut citationem coram Deo vero Iudice in Vallem Iosaphat. cum enormiter quis laesus, aut mori contra ius coactus, in terris opitulatorem non invenit. Quam rem non invenusto [orig: invenustô] libello [orig: libellô] illustravit Ioann. Heringius, laudatus Casp. Barthio, Animadversion, ad Papinium Statium, Thebaid. l. 2. v. 360. De Provocationibus vero Ecclesiasticis, earumque origine, et gradibus, vide Bibliothecam Iuris Canon. aliosque Auctores, laudatos Cl. Suicero Thes. Eccl. voce *)/ekklhtos2.

PROVOCATORES Gladiatorum genus, vide supra, ubi de Gladiatura, it. voce Ocrea Alias Probactores.

PROVOLANTIA Tabulata apud Asconium, dicuntur quae in moenianis prominent et extra columnas ac mutulos extenduntur, vide Salmas. ad Solin. p. 330. et supra passim, inprimis in voce Prophorum.

PROXENETA conciliator, mediator est; Apud Hebraeos; per Internuntium sive Proxenetam, quem [gap: Hebrew] seu Apostolum nuncupant, sivevir, sive Pater, antefinitam potestatem patriam; sive puella, postquam erat suae, Sponsalia inibat. Nec solum eius potestas, ubi nomen sive Sponsi, sive Sponsae futurae, ei designaretur, locum habuit: Sed et ut Sponsum Sponsamque ipse pro lubitu suo seligeret, si praescripta ei esset potestas, legitima habebatur; verum stricte admodum observanda. Et quidem instrumentum, quo [orig: quô] Proxenetae potestas mandari solita est, nuncupant, [gap: Hebrew word(s)] Instrumentum seu libellum potestatis coniugii contrahendi. Formula Proxenetae viri erat, Ecce tu Sponsa sis N. hoc [orig: hôc] nummulo [orig: nummulô], aut libello [orig: libellô]. Ubi feminae Proxeneta aderat, futurus Sponsus dicebat, Ecce N. cuius tu internuntius es, Sponsa mihi fit, aut Spondesne eam mihi? Cui respondebat Procurator, Despondes eam tibi, aut do eam tibi, aut id genus aliud simile. Quemadmodum autem minime insciente puella [orig: puellâ], ubi suae erat potestatis, scribendus erat libellus Sponsalitius, ita nec insciente sive Patre, sive Proxeneta [orig: Proxenetâ], ubi eorum alteruter partes puellae sustinebant, etc. Ioann. Seldenus, Uxor. Ebraic. l. 2. c. 3. officium Proxenetae, dicitur Proxeneticum, ff. de Proxenet. l. 1. et 2. de arris Proxeneticis, vide supra. At Proxeni, apud Athenienses, magistratus nomen, de quo vide supra voce Peregrinus.

PROXENIADES nomen insignis Iactatoris Athenis, unde in proverbium venit kapno\s2 *proceina/dou, quod multa inaniter promittere solebat et se falso divitem faciebat. Vide Aristophan. Vesp. 451. C. Scholia videntur legisse Proxenides. Et ita appellat cum ipse Comicus in Avibus 595. Nic. Lloydius.

PROXENUS [1] Boeotus, magna [orig: magnâ] apud Thebanos auctoritate et rei bellicae experientia [orig: experientiâ]; hospes Xenophontis, captus a Tissapherne. Vide Polyaen. l. 7. c. 18. §. 1.

PROXENUS [2] Commentar. fecit de Republ. Lacedaemon. teste Athenaeo [orig: Athenaeô], l. 6. Item de Siculis itineribus, cuius primum citat Steph. in. *ge/la.

PROXIMUS [2] idem qui Secundus, nam qui primo proximus, is secundus est, Salmas. ad Solin. p. 1074. Hinc in Scriniis olim Epistolarum, Libellorum et Memoriae, Proximi dicti sunt, qui in scrinio quique suo primum et principem locum tenebant: quod Magistro Scriniorum proximi essent, seu primi ab illo, Priores

Scrinii eos vocat Cod. Theod. de Prox. Can. disp. In capite Scrinii constituti esse dicuntur. l. 11. eod. tit. Principes scriniorum appellantur Lampridio in Alexandro, c. 15. Adeo que Proximi in tribus his scriniis iidem erant, qui in aliis officiis Primicerii. In scrinio vero Dispositionum, primus non Proximus dicebatur, sed Comes tantum seu Magister Dispositionum, sicque cum reliquorum Scriniorum primi et Proximi dicerentur et Comitum titulo ac dignitate ornarentur, hic Comes solum audiebat. Omnes tamen *)antigrafei=s2, item Obsecundatores scriniorum vocabantur et suberant Magistro scriniorum, qui omnia scrinia curabat, qualem fuisse legimus Ulpianum sub Alexandro Severo et Papinianum sub Bassiano; cum Proximus ab Epistolis, saltem scrinium epistolarum; Proximus a Libellis, tantum scrinium Libellorum etc. curaret. Vide Salmas. eundem Not. ad Lamprid. in Alexandro Severo, loc. cit. Treb. Pollionem in Gallienis, c. 17. et Flav. Vopiscum in Caro Imper. c. 8. Occurrit etiam Proximus Admissionum, apud Ammianum, l. 12. et exstat Epistola 58. Theophylacti Bulgar. in scripta, tw=| *hroe/drw| kai\ *proci/mw| tw=| *pante/xnh|. Vide et Meursium in voce *pro/cimos2. Dignitas eorum, Proximatus: quam amplissimam fuisse, ex dictis liquet. Qui vero sequenti anno [orig: annô] Proximi futuri erant, Mello proximos vocatos fuisse, diximus supra in hac voce.

Aurelius PRUDENTIUS Clemens, vir Consularis, Hispanus genere ex Caesar-Augusta, Christianae religioni deditissimus. Adolescentiam et iuventutem incontinenter actam sibi faretur ipse et dolet. Septimum et quinquagesimum annum agens, res Ecclesiasticas vario [orig: variô] carminum genere coepit componere, docte et eleganter, nisi quod interdum in vocibus peregrinis, et maxime Graecis, syllabarum quantitatem neglexit, quum tamen Graecas illum literas probe tenuisse testentur librorum ipsius inscriptiones Graecae. Floruit Theodosii Magni, et filiorum ipsius temporibus, Hieronymo et Ambrosio Synchronus. Saepius prodierunt huius Auctoris opera, in quorum frontispicio Vita eius habetur. Sunt autem illa, Psychomachia, Cathemerinon, seu de rebus divinis, Peristephanon, seu coronae martyrum: Apotheosis, seu de divinitate: Hamartigenia, seu de origene peccati: Enchiridion utriusque Testam. Contra Symmachum, Praefectum Romae, qui aram Victoriae voluit reparare, libri duo: De Creatione Mundi, quod periit, etc. Vide Walafr. Strab. de reb. eccles. c. 25. Aldum Manuc. in eius vita. Lil. Girald. in Histor. Poet. Voss. de Poet. Latin. 4. et de Historic. Lat. l. 2. c 10. etc. Adde Gennadium, c. 13. Cat. Nic. Lloyd.

PRUDENTIUS Iunior, plenius Galindonus Prudentius Episcopus Trecensis, post Adalbertum; gente Hispanus. Arbiter negotiorum maximorum sui temporis: ab Hincmaro Rhemensi circa explicationem difficillimorum Scripturae locorum, consultus. Scripsit contra librum Iohannis Scott Erigenis, etc. Obiit A. C. 861. Flodoard. Hist. Rem. l. 3. c. 21. Canusat. Antiq. Trec. Barthius, Advers. l. 44. c. 19. Voss. de Hist. Lat. l. 3. c. 4. p. 758. etc.

PRUINA ex rore gelido, gignitur, Plin. l. 2. c. 60. a Poetis, ut alia huiusmodi, ei)dwlopoiei=tai, qui oculos ei animumque tribuunt; uti ad Papinium Statium, Thebaid. l. 10. v. 654. docet Casp. Barthius. Hinc Val. Flaccus, l. 8. v. 210.

PRUMIA monasterium, in quo Lotharius Imperator quum rerum curam filiis reliquisset, reliquum vitae tempus exegit. Lege Prunia, est autem pagus cum Coenobio, seu Abbatia [orig: Abbatiâ] in silva Arduenna, ad Prumiam fluv. inter Treviros 7. et Limburgum 6. milliar. German. Fano S. Viti proxima, 3. leuc. distans. Vulgo Pruym: Baudrando castrum est cum Coenobioamplo, ordinis Benedictini, in ditione Electoris Trevirensis qui huius Abbatiae perpetuus est administrator. Iurisdictionem habet satis latam in aliquot pagos vicinos: vix 2. leuc. a confinio Ducatus Luxemburgensis in Ortum.

PRUMNES Agelai I. fil. et successor, Corinthiorum Rex IV. ex Heraclidis, regnavit annos 35. successore Bacchide, quem vide.

PRUNA Damascena in offas et pala/qas2 condita, e Syria veniebant olim, in alias regiones: unde meminit pala/qhs2 *suriakh=s2 Athenaeus, l. 11. Est autem pala/qh, globus prunorum seu massa, eorum e)pa/llhlos2 qe/sis2. Quemadmodum Theophrastus, de prunis Aegyptiis siccatis et nucleo privatis, pala/qas2 fieri similiter scribit Histor. l. 4. c. 3. *(o de\ peri\ th\n *qhbai/+da katoikou=ntes2 dia\ th\n a)fqoni/an tou= de/ndrou chrai/nousi to\n karpo\n, kai\ to\n purh=na e)cairou=ntes2 ko/ptousi kai\ poiou=supala/qas2, Thebaidis incolae ob arboris fertilitatem, siccant fructum, et nucleo exempto -- in massas ac globos redigunt. Statius, l. 4. Sylv. 9. v. 27.

apud Salmas. ad Solin. p. 764. Vide quoque supra, in voce Offa, item Damasceni Senes. Illa vero Damascena et magnitudine et praestantia [orig: praestantiâ] superant Muiginli in Sinis, h. e. mulieris pulchrae pruna, quorum figura rotunda magis, quam elliptica aut ovalis, teste Auctore Sinae et Europae, c. 36. Sed nec esui solum apta pruna, verum et coronis olim adhibita, quae cylistae dicebantur. Hinc quidam athleta, prunorum maturorum corona [orig: coronâ] ornatus introducitur ab Hipponacte, apud Athenaeum, l. 2.

*)en tw=| stadi/w| tw=n a)ntagwnistw=n me/ tis2
*)/edoce stefanou=n gumno\s2 proselqw\n stefa/nw| kulisth=|
*kokkumh/lwn, *(hra/kleis2, pepo/nwn.

Huiusmodi namque coronam victoribus quoque impositam, ex. Plinio etiam discimus, l. 15. c. 13. Eam quoque eruditiores negaverunt ex Perside propter supplicia tramslatam; sed a Perseo, Memphi satam. Et ob id Alexandrum illa [orig: illâ] coronare victores ibi instituisse, in honorem atavi sui etc. Vide de iis plura ibid. ubi inter alia, apud Romanos, post Catonem demum incepisse ait, alibique passim, ut et supra voce Acacia.

PRUSA quae PRUSIAS Solino, c. 44. Bursa Bellonio, Burusse Turcis, teste Leunclavio [orig: Leunclaviô], urbs Bithyniae hoc [orig: hôc] tempore primaria, apud montis Olympi radices, a Nicaea 25. mill. pass. in Occasum distans. Cotyaeum versus 60. ex qua pars Bithyniae Bursia nominatur, Episcopalis, olim sub Archiepiscopo Nicomediensi, sed postea metropolisfacta. A Prusia Rege A. M. 3279. condita; amplissima ante Turcarum in Europam adventum regia, ab Othomanno eorum rege capta, A. C. 1327. post diuturnam obsidionem, incolisque dimissis regni ibi sedes posita est, Leuncl. Hist. Turc. Nicephor. l. 7. 8. 9. 10. Hic [orig: Hîc] Asclepiades Medicus claruit, qui senex lapsus scalis interiit, cum multos sanitati restituisset, Plin. l. 7. c. 37. Hic [orig: Hîc] etiam Dion Prusaeus, qui scripsit libros 10. de Virtute Alexandri M. etc. Prusa altera, Prusias Ptolemaeo, Ctos Stephano, urbs Bithyniae maritima Episcopalis in ora [orig: orâ], inter ostia Ascanii fluv. et Dascyleum urbem, a qua [orig: quâ] parum abest. Prusiae magna cerasorum copia provenit, ut propterea Cherasia vulgo, et Cheris, teste Theveto [orig: Thevetô], dicta fuerit. Prusa tertia, urbs Bithyniae mediterranea ad Hippium mont. et fluv. Prusias Straboni, Episcopalis sub Archiepiscopo Claudiopolitano, quam Hylas fluv. et lacus alluunt. Barech hodie, ex tabul. recent. a priore Prusa supra 50. mill. pass. in Boream distans. Hinc Prusiacus. Silius, l. 13. v. 888.

Baudrand. Prusa ad Hippium, urbs Bithyniae, 10. tantum milliar. ab ostio Hippii fluv. et ab ora Ponti Euxini et Mariandini sinus, 70. a priori Prusa in Boream, uti 60. a Nicea. Primae descriptionem eius, qualis hodie est, accuratam exhibet Cl. Sponius Itinerar. VII. Eccl. p. 276. et seqq. ubi inter alia, situm eius adeo sublimem, ut inde Constantinopolim prospici possit, solumque fertilissimum, esse; praeterea Turcarum circiter quadraginta, Iudaeorum 12. milia, urbem incolere, Armeniorumque et Graecorum etiam quosdam in suburbiis habitare, refert. Vide hic [orig: hîc] infra.

PRUSIAS [1] qui adversus Croesum bellum gessit, memoratur Straboni, qui illum Prusam sub Olympo condidisse ait, kti/sma eam vocans *prousi/ou tou= pro\s2 *kroi=son polemh/s1antos2. Vide Salmas. ad Solin. p. 877. et 878.

PRUSIAS [2] cognomine Cynaegus, Bithyniae Rex fuit, post Zeilam fratrem, prudens et ad omnes Fortunae articulos sequax, ad quem, post memorabilem pugnam ad Magnesiam commissam, confugit Annibal, ad Antiocho a Romanis debellato discedens: tandem Prusias Q. Flaminio Romanorum Legato Annibalem prodidit: custodiis ac militibus regis vallatam domum ut sensit Annibal, venenum consumpsit. Prusias dein victo [orig: victô] Perseo [orig: Perseô], Romam venit, et ridiculo [orig: ridiculô] habitu Senatui indigne adulatus, amicitiam eius impetravit. Postea consilium cepit occidendi filii sui, dum minoribus filiis, quos ex noverca susceperat, atque Romae habebat, favet: verum a filio praeventus ille ipsemet occiditur. Vide Plut. in Annibal. Iustin. l. 31. 32. 34. Item Liv. l. 45. Polyb. et Corn Nepotem Vita [orig: Vitâ] Annibalis, c. 12. Illi successit fil. Nicomedes I. quem vide.

PRUSSI seu Borussi, it. Pruteni, Germaniae populi, quorum regio Borussia, et Prussia. Vide ibi. Ab his erepta repetiit Zemovitus [orig: Zemôvitus] Polonus, A. C. 892. Cromerus in Hiftor. Pol. l. 2. Conradus dein contra eosdem, Mazoviam suam infestantes, Crucigeros evocavit, concesso [orig: concessô] illis Culmensi tractu, et quidquid inter Vistulam ac Druentium fluv. interiacet, qui mox ad Vistulae ripam Thorunium condiderunt, Idem, l. 8. Naucl. gener. 41. Circa A. C. 1217. 1231. 1234. Ab his, ut et ab Ottocaro Bohemo, ad religionem Christianam Prussi adacti, A. C. 1260 cum iam antea a Boleslao ritus Christianos sibi imperatos mox exuissent, A. C. 1161. Horum postea crudelitate libidineve permoti, confoederationem ad illorum iugum excutiendum inierunt, moxque circiter 70. oppida arcesque uno [orig: unô] die deficientes, Casimiro Poloniae Regi se subiecere [orig: subiecêre], qui Crucigeros non parum attrivit, A. C. 1454. 1466. Cromer. l. 22. profugos, sub Ferdinando, ex Bohemia, pastores receperunt, circa A. C. 1547. (inter quos Paulus Bossacus, A. C. 1551. facto [orig: factô] functus, Quidzini honorifice sepultus est:) libertate religionis exercendae, ab Alberto Duce Pauli Sperati precibus concessa [orig: concessâ], in qua Pella vixerunt hi exules, usque ad A. C. 1574. Neque solum in Ducali Prussia, a praefato Principe, per Speratum, Osiandrum et Funccium Reformatio feliciter suscepta est, Thuan. l. 1. Sed et in Regali Plurimae familiae Euangelium amplexae sunt: circa A. C. 1550. Virg. Musaeus de Euangel. Ortu in Polon. Turbavit tamen haud parum Ecclesias Osiander, qui Iustitiam, per quam homo iustificatur, essentialem Dei iustitiam esse asseruit: de qua controversia Princeps Fratres consuluit, Lasicius de gestis Fratr. l. 6. Etiam Funccius, ex contionatore aulicus minister factus, Alberti senio [orig: seniô] abusus est, sed prudentia [orig: prudentiâ] Sigismundi Augusti Regisres commpositae, ipse vero capite luit, A. C. 1566. At A. C. 1574. vetitum Fratribus, neamplius ministris privatis, sed Polonicis Augustanae Confess. in re divina uterentur, qui proin maximam partem in Bohemiam remearunt [orig: remeârunt]. Post Syncretismum dein inter Confessiones Augustanam, Bohemicam et Helveticam, in Synodo Thorunii habita [orig: habitâ], An. 1595. renovatum, exacerbati adversarii Prussiam rursus turbarunt [orig: turbârunt], Mevae et Stargardiae templis ademptis. Hodie maxima ex parte Euangelicae doctrinae adhaerent. Vide et infra.