CAMENA Early Modern Latin Texts

JOH. JACOBI HOFMANNI SS. Th. Doct. Profess. Histor. et Graec. Ling. in Academ Basil. LEXICON VNIVERSALE, HISTORIAM SACRAM ET PROFANAM Omnis aevi, omniumque Gentium; CHRONOLOGIAM AD HAEC VSQVE TEMPORA; GEOGRAPHIAM ET VETERIS ET NOVI ORBIS; PRINCIPVM PER OMNES TERRAS FAMILIARVM Ab omni memoria repetitam GENEALOGIAM; Tum MYTHOLOGIAM, RITVS, CAERIMONIAS, Omnemque Veterum Antiquitatem, ex Philologiae fontibus haustam; VIRORVM, INGENIO ATQVE ERVDITIONE CELEBRIVM Enarrationem copiosissimam; Praeterea ANIMALIVM, PLANTARVM, METALLORVM, LAPIDVM, GEMMARVM, Nomina, Naturas, Vires, Explanans. EDITION ABSOLVTISSIMA, Praeter Supplementa, et Additiones, antea seorsum editas, nunc suis locis ac ordini insertas, VBERRIMIS ACCESSIONIBVS, IPSIVS AVCTORIS MANV novissime lucubratis, tertia parte, quam antehac, AVCTIOR, LOCVPLETIOR: INDICIBVS ATQVE CATALOGIS REGVM, PRINCIPVM, POPVLORVM, TEMPORVM, VIRORVM ET FEMINARVM ILLVSTRIVM, ANIMALIVM, PLANTARVM; Tum praecipue NOMINVM, QVIBVS REGIONES, VRBES, MONTES, FLVMINA, etc in omnibus terris, vernacula et vigenti hodie ubique lingua appellantur; Caeterarum denique rerum memorabilium, ACCVRATISSIMIS INSTRVCTA. TOMVS QVARTVS Literas R, S, T, V, X, Y, Z, continens. [gap: illustration] LVGDVNI BATAVORVM, Apud JACOB. HACKIVM, CORNEL. BOVTESTEYN, PETR. VANDER AA, et JORD. LVCHTMANS. MDC XCVIII. Cum peculiari Praepott. D. D. Ordinum Hollandiae et West-Frisiae Privilegio.

SATURNUS Oceani ac Tethyos fil. Plato in Timaeo: *gh=s2 te kai\ *ou)ranou= pai=des2 *)wkeano/s2 te kai\ *thqu\s2 e)gene/sq hn, e)k tou/twn de\ *fo/rkux te kai\ *kro/nos, kai\ *(re/a, kai\ o(/soi meta\ tou/twn. At Hesiod. in ortu Deorum, v. 44. cum Caeli uxorem Terram fuisse cecinisset, his versibus:

*qew=n gen/ps2 ai)doi=on prw=ton klei/ouin a)oidh=|
*)ec arxh=s2, ou(/s2 *gai=a kai\ *ourano\s2 eu)ru\s2 e)/tikten.

Mox paulo inferius v. 138. inter eorum filios Saturnum etiam commemoravit, uti patet ex his:

et Orpheus, Hymno [orig: Hymnô] quodam in Saturnum composito [orig: compositô], ita inquit:

Hac [orig: Hâc] ego Saturnum memini tellure receptum,
Caelitibus regnis nam Fove pulus erat.
Inde diu genti mansit Saturnia nomen,
Dicta fuit Latium terra latente Deo.

Fratrem habuit Titanem maiorem natu, qui cum parenti, uti par erat, succedere deberet, animadvertens matrem, sororesque in Saturnum proniores esse, iure suo [orig: suô] cessit, ea [orig: eâ] tamen lege, ne Saturnus prolem masculam tolleret, sed regnum ad suam stirpem rediret. Saturnus igitur ex pacto cum fratre inito, liberos suos masculos, ubi primum nati essent, devorabat. Verum cum Ops uno [orig: unô] partu Iovem et Iunonem edidisset, Iunonem quidem Saturno ostendit, Iovem vero clam nutriendum ablegavit, adhibitis interim Corybantibus, qui cymbalorum, typmpanorumque pulsu obstrepebant, ne pueri vagitus audiretur. Saturno autem, cum ille puerum deposceret, ut ipsum devoraret, Ops lapidem ostendit pannis involutum, eumque partu illo [orig: illô] a se editum simulabat, quem ille acceptum sine mora [orig: morâ] devoravit. Posthaec cum et Neptunum illa peperisset, eum quoque clam Saturno educandum tradidit. Tertio deinde gemmos enixa Plutonem et Glaucam, Glaucam rursus Saturno ostendit: Plutonem autem abscondit. Verum detecta [orig: detectâ] tandem fraude cum Titan rescivisset, fratri prolem masculam esse, suosque ea [orig: eâ] ratione regni successione pulsos esse, una cum filiis, qui Titanes a patre cognominabantur, bellum adversus Saturnum suscepit: cuius exitus ist fuit, ut victoria [orig: victoriâ] potitus Titan, Saturnum, Opemque utriusque sororem in potestatem suam redactos, muto incluserit, donec Iuppiter adultus, deiectis Titanibus, eos liberavit. Post haec Saturnus, cum ex oraculo didicisset, fore ut a filiis regno [orig: regnô] pelleretur, atque ob hoc iovi insidias strueret, ab eo regno pulsus, in Italiam profugit, ubi aliquandiu apud Ianum regem latitavit: unde ea pars Italiae Latium dicta est. Quod non obscure innuit Virg. Aen. l. 8. v. 319.

Primus ab aetherio venit Saturnus Olympo
Arma Iovis fugiens, et regnis exul ademptis.
Is genus indocile, et dispersum nontibus altis
Composuit, legesque dedit, Latiumque vocari
Maluit, his quoniam latuisset tutus in oris.

Opem sororem suam matrimonio sibi coniunxit, et patri Caelo virilia exsecuit. Minutius Felix: Itaque latebram suam, quod tuto latuisset, vocarimaluit Latium. Scaliger, in Coniectaneis, scribit, Saturnum lingua [orig: linguâ] Syriaca [orig: Syriacâ], aut Aramaea [orig: Aramaeâ], qua [orig: quâ] usi Thusci, significare latentem. Sane Ebraeis [gap: Hebrew] est latuit, abscondit. Fuerunt tamen, qui putarint Saturnum fuisse a Iove comprehensum, et in vincula traditum, non autem fugisse, quorum sententiam secutus est Plato in Euthyphrone: *au)toi\ ga\r oi( a)/nqrwpoi tugxa/nousi nomi/zontes2 to\n *di/a tw=n qew=n a)/riston kai\ dikaio/taton. kai\ tou=ton o(mologoui= to\n au)tou= pate/ra dh/sai, o(/ti tou\s2 ui(ei=s2 kate/pinen ouk e)n di/kh. kai\ e)kei=no/n ge au)to\n au)tou= pate/ra e)ktemei=n di' e(/tera toiau=ta. At Homer. Il. q. v. 477. non solum Saturnum vinctum fuisse a Iove memorat, sed etiam eius fratrem Iapetum, ambosque fuisse coniectos in Tartarum, ut in his patet:

--- --- *se/qen d' e)gw\ ouk a)legi/zw,
*xwome/nhs2, ou)d' ei)/ke ta\ nei/ata pei=raq' i(/khai
*gai/hs2 kai\ po/nto o, i(/n' *)iapeto/s2 te *kro/nos2 te.
*(/hmenoi, ou)t' au)gh=s2 u(peri/onos2 h)eli/oio,
*te/rpont', ou)/t a)ne/moisi, baqu\s2 de/te *ta/rtaros2 a)mfi\s2.

Memoriae tamen prodidit Lucianus in Saturnal. Saturnum neque fuisse a Iove vinctum, neque regno [orig: regnô] privatum, sed libenter ac sponte regnum illi concessisse, rerumque omnium, utpote ob aetatem impotentem, fillio tradidisse administrationem. Hoc [orig: Hôc] regnante, aetatem auream fuisse fabulantur, terramque sua [orig: suâ] sponte, expertem vomeris et aratri peperisse fruges, communesque id temporis, et nullis distinctas limitibus agrorum possessiones fuisse. Virg. ubi supra:

Aureaque (ut perhilbent) illo sub rege fuere [orig: fuêre]
Saecula, sic placida [orig: placidâ] populos in pace regebat.

Quam bene Saturno [orig: Saturnô] vivebant rege, priusquam
Tellus in longas est patefacta vias.
Nondum caeruleas pinus contempserat undas,
Effusum ventis praebueratque sinum.
Nec vagus ignotis repectens compendia terris,
Presserat externa [orig: externâ] navita merce ratem.
Illo non validus subiit iuga tempore taurus,
Non domito [orig: domitô] frenos ore momordit equus.
Non domus ulla fores habuit, non fixus, in agris
Qui regeret certis finibus arva lapis.

Huic falcis inventionem tribuerunt antiquorum nonnulli, quoniam, ut diximus, vitae humanioris auctor fuit Italiam incolentibus, quos plantandi, ac falce metendi rationem docuit. Alii dixerunt, eam falcem sibi a matre fuisse datam, cum adversus patrem, et ad liberandos e vinculis fratres armatus fuit, qua [orig: quâ] etiam genItalia Caelo abscidit, quae postea decidit in Siciliam, quae ab ea [orig: eâ] Drepanum dicta fuit, dre/panon enim Graeci falcem vocant. Apollon. l. 4. Argon.

*)amfilafh\s2, pi/eira *kerauni/h| ei)n a)li\ nh=sos2
*)h u(po\ dh\ kei=sqai dre/panon fa/tis2, (i(/late *mou=sai,
*ou)k e)qe/lwn ene/pw prote/rwn e)/pos) w(=| a)/po patro\s2
*mh/dea nhleiw=s2 e)/tame *kro/nos2.

Fuit Saturnus ad res Venereas maxime propensus; quare illa fabula de eo circumfertur, quod cum Philyram Oceani filiam amaret, Opi superveniente, in equum se converterit, ut sub ea [orig: eâ] forma [orig: formâ] amores suos occultaret. Virgil. Georg. l. 3. v. 92.

Talis et ipse iubam cervice effudit equina [orig: equinâ]
Coniugis adventu pernix Saturnus, et altum
Pelion hinnitu fugiens implevit acuto.

Ad hanc Saturni fabulam, et ad locum etiam hunc Virgilii adspirasse [orig: adspirâsse] videtur Prudentius l. 1. contra Symmachum v. 54.

Inde Deos, quorum patria spectata sepulchra
Scimus, in aere hebetes informavere [orig: informavêre] minores:
Advena quos profugus gignens, et equina libido
Intulit Italiae: Thuscis namque ille puellis
Primus adhinni vit, simulato Numine, moechus.

Sicuti et Arnobius l. 4. Senex Saturnus iamdudum obsitus canis, atque annorum vetustate iam frigidus, vestris carminibus indicatur ab uxore in adulterio comprehensus, induisse formam feri, et sub pecoris specie hinnitibus evolasse [orig: evolâsse] iactatis. Porro Mythologiam Saturni quod attinet, ea peti potest ex Nat. Comite, l. 2. c. 2. Aur. Victore de orig. gentis Rom. Cartario, de Imag. Deor. Boccat. Hist. Deorum, Alex. Rossaeo Mystag. Poet. etc. Martianus Capella cum Saturnum describeret, dicit, eum gressibus tatdum, ac remoratorem incedere, glaucoque [orig: glaucôque] amictu tectum caput praetendere et dextra flammivomum quendam draconem, caudae suae ultima devorantem (quem credebat anni numerum nomine prodere) ipsius autem caniciem pruinosis nivibus candicare. Voss. eum Adamum fuisse statuit Theol. Gent. l. 1. c. 18. Quamquam non negat, in eo conservatas nobis reliquias quasdam de Patriarcha [orig: Patriarchâ] nae. Saturnum vero fuisse Noachum multis argumentis probat eruditissimus Bochart. Phaleg. l. 1. c. 1. Huic Romani ann. 257. Urb. Cond. templum dedicarunt [orig: dedicârunt], institutis Saturnalibus, vide ibi, et Lipsium l. 1. Saturn. Martin. Lipenium, in Hist. Strenarum etc. Summum inter Planetas locum tenet Saturnus; tarde itaque cursum suum absolvit, nec nisi 30. ferme annis. Huic natura frigida et noxia itaque est. Et Virg. cum Georg. l. 1. v. 336. ait:

Nocentem etiam intellexit, non frigidam tantum rigentemque, ut Servius interpretatur. Propert. l. 4. Eleg. 1. v. 84.

--- --- Summo si frigida caelo
Stella nocens nigros Saturni accenderet ignes.

Cicer. l. 2. de Nat. Deor. Quarum (Stellarum errantium) tantus est concentus ex dissimilibus moribus, ut cum summa Saturni resrigeret, etc. Plin. l. 2. c. 8. Saturni sidus gelidae ac rigentis naturae. Unde Ptolemaeus ait, huius Planetae dominante stella [orig: stellâ] causam corruptionis fieri kata\ yu/cin. Pers. Sat. 5. v. 50.

Nic. Lloydius. Ceterum, Regem fuisse Aboriginum Eusebius docet, quemadmodum et Ianum; Sed ita ambo Indigetes fuissent Romanorum Dii, cum tamen ad Deos Selectos pertinuerint, quales octo, praeter quodecim Consentes, habuere [orig: habuêre]. Quare non animales, sed naturales fuisse hos Deos, h. e. non humanae, sed mundanae Naturae appellationes, ostendit Voss. de Idolol. l. 1. c. 12. Error vero hinc ortus, quod cum Romani sacra sua habuerint vel ab Albanis, qui a Phrygibus oriundi, vel ab Osca, Sabinorum gente, vel Thuscis, qui teste Servio [orig: Serviô], ex Asia venere [orig: venêre]; Adami primi parentis cultum, qualis in Asia vigebat, sub Iani Saturnique nominibus accepere [orig: accepêre] et cum scirent, Reges antiquis solere temporibus inseri ordinibus Deorum, facile sibi persuaserunt; utrumque Latii fuisse Regem. Saturni autem sub schemate Adamum latuisse, varia probant; aetas aurea, antiquitas Numinis, Imperium in omnia, latebrae pudendae, expulsio e regno, agriculturae studium, ortus e Caelo et Tellure, cultus, tandem apud Graecos Romanosque; ut pluribus probat Voss. praefatus c. 18. l. cit. Sed et in eodem conservatae nobis reliquiae quaedam de Patriarcha Noacho. Namque hic primus omnium, qui post cataclysmum vixere [orig: vixêre], iterum imperium habuit in omnia et inter tres filios orbem distribuit: quibus omnibus simiilia in Saturni fabula reperies. Fortasse et Patriarcha Abrahamus in Saturno cultus est, ut videtur colligi posse ex loco Porphyrii ab Eusebio adducto, Praep. Euang. l. 1. ubi Saturnum filium suum unigenitum in ara ad hoc exstructa immolasse [orig: immolâsse], refert. Vide Voss. loc. cit. Cum stellam vox notat, modo supremum Planetarum, modo solem, significat: Quod enim de vinculis a Iove iniectis, de imperio in animas, de

Sapientiae praesidatu etc. dicitur, ad Planetam supremum spectare, erudite iterum Voss. ostendit l. 2. c. 33. Quod *kro/nos2 idem dictus, quod *bola/qhs2; quod liberos illi immolasse [orig: immolâsse] Phoenices leguntur etc. id ad Solem qui apte referri possit, docet idem l. 12. c. 4. Et quidem cum supremus Planetarum voce hac [orig: hâc] indigitatur, notam illius apud antiquos fuisse ex duabus primis literis nominis eius, quo [orig: quô] Graecis appellatur, conflatam, adeo que cum hac effigie primitus descriptum *kr; i. e. *kro/nos2, notat Salmas. ad Solin. p. 1237. et 1238. A quo initio per quos gradus itum sit ad hodiernum eius signum [gap: Hebrew] ibidem decet. In descriptione VIII. region. Urbis Romae, apud Rosin. l. 1. c. 13. trium aedium sacrarum Saturni mentio fit, duarum item ararum, unius arcae, luci et sacrarii: primusque ei aedem Romae vovisse, ac exstruxisse, in Capitolino monte T. Tatius Sabinorum Rex legitur, apud Diony s. Varronem et Augustinum, citante Rosino [orig: Rosinô] l. 2. Antiq. Rom. c. 4. Saturni et Opis templum Tullum Hostilium, eo tempore, quo cum Sabinis bellum gerebat, vovisse, idem Dionys. l. 3. testatur: quo tempore primtim instituta fuisse Saturnalia, Marcob. ait. Saturnal. l. 1. c. 7. Alia eius aedes fuit, in Clivo Capitolino, incettum a quo condita. Livius l. 2. c. 21. an. 256. Urb. Cond. A. Semp. Atratino [orig: Atratinô], M. Minutio [orig: Minutiô] Consulib. templum Saturni dedicatum esse scribit, quod et Dionys. Halicarnass. loc. cit. affirmat, in clivo illud praedicto collocans. Quod quidam scribunt locatum a T. Largio supeioris anni Consule, quidam a Tarquinio Superbo, dedicatum vero ex SCto a Post. Comino. Macrob. ex Varrone notar, L. Tarquinium Regem eam aedem faciendam locasse [orig: locâsse], T. vero Largium Dictatorem Saturnalibus dedicasse [orig: dedicâsse]. Et hanc quidem aedem Aerarium fecit P. Valerius Poplicola, Plut. quo proin omnes Legatos, Romam undecunue missos, accedere necere necesse erat, ut ibi nomina sua Praefectis aerarii darent, a quibus antiquitus hospires munera accepere [orig: accepêre]. In eadem contractuum monumenta, Acta, quae susceptis liberis Parentes faciebant, nomina item civium Romanor. in Elephantinis libris, adservabantur. Eiusdem aedis fastigio Tritonas cum buccinis superpositos, a Saturni commemoratione ad nostram aetatem historiam elatam esse et vocalem, cum antea muta, obscura et incognita fuerit, significasse [orig: significâsse], indicat Macrob. Saturnal. l. 1. c. 8. Meminit tandein et aedis Saturni, a Munacio Planco exstructae, Sueton. in August. c. 29. quae tamen an ex veter. aliqua fuerit ab ipso refecta, an prorsus nova, incertum est. In omnibus autem hisce aedibus, Saturni statnis vincula fuisse iniecta, quae festo ipsius solvebantur, in memoriam securitatis ac felicitatis, quo [orig: quô] sub eo mortales fruiti, docet Lucianus in Satyro et Arnob. adv. Gentes. Quo alludens Martial. l. 3. Epigr. 29. ait,

Has cum gemina compede dedicat catenas,
Saturne, tibi Zoilus, annulos priores.

Ubi Scholiastes notat, Servos libertate donatos, compedes et catenas Saturno, in cuius clientela erant servi et qui proin romae in compedibus laneis videbatur, sacrasse [orig: sacrâsse]. Stat. quoque, l. 1. Sylv. ult. v. 4.

Saturnus mihi compede exoluta,
Et multo [orig: multô] madidus mero [orig: merô] December,
Et ridens Iocus et Sales protervi
Adsint.

Illi in eadem Urbe sacrum aperto [orig: apertô] capite, cum aliis Diis tecto [orig: tectô] fieret, factum fuisse, discimus ex Fulgentio Mythol. l. 1. Festo Pompeio l. 17. Servio ad Aen. l. 3. Meursium Exercit. part. 2. c. 21. etc. De Saturnalibus, quibus cessabat Senatus, neque convocari potuerunt Patres, neque iudicia ulla peragi, Sueton. August. c. 32. et ob id nec Causidici in Forum ventitabant, Martial. l. 7. Epigr. 28. v. 5. Feriae etiam studiorum clausaeque scholae erant, Plinius Iun. l. 8. Epist. 7. dona passim per Urbem conferebantur, et ludendi comedendique cum Dominis aequa servis libertas vigebat, Tibull. l. 1. Eleg. 3. Vide post Macrob. loc. cit. Lipsium l. Saturn. duob. et paulo supra in voce Saturnalia. A Saturno, familiarum nobilium Regumque, qui urbes condiderunt, senissimos, Saturnos olim vocari consuevisse, in l. de Aequivocis, qui Xenophontem prae se fert Auctorem scriptum est. De Saturno planeta, ut pauca addam: Hugenius Belga Planetam novum prope Saturnum detexit, qui, Lunae instar, 16. dierum spatio Saturnum circumit periodumque suam absolvit. Idem et Saturnum annulo [orig: annulô] circumvinctum esse, primus insigni suo telescopio [orig: telescopiô] pervidit, Iac. Oiselius ICtus Notis in A. Gellium l. 14. c. 1. Gerh. Ioh. Voss. duas stellas noviter inventas, quae velut individui comites semper Saturno assistant, memorat de Idolol. l. 2. c. 34. sub fin. etc. Vide quoque de Saturni periodo et Magno Anno, Salmas. supra laudato [orig: laudatô] Opere p. 554. Addam verbum hoc de coronamento huius Idoli. Coronari Saturnum (quod honoris primo illi contigisse nonnulli volunt) ficis recentibus consuevisse, colligit inde Paschalius, quod Cyrenenses, cum rem divinam illi facerent, simili modo [orig: modô] redimiri solitos, tradit Macrob. Saturnal. l. 1. c. 7. Vide eum Coronar. l. 4. c. 2. etc.

a. *bola/qhs2, *bh=l, *)=hl, apud Phoenices cultus Saturnus fuit, Damascius apud Photium cod. 242. *)=hl vero esse Solem, ostendit Servius de Belo Phoenice. Idem Palmyrenis *)aglibw=los2, i. e. Orbis Dominus, appellatus est: quod Soli apprime, quem Saturni quoque nomine cultum fuisse notum, convenit. b. Cronus, Graece *kronos2, quasi *xro/nos2, i. e. tempus, Sol enim temporis auctor, Graecis dictus est. Unde *kro/nia, i. e. Saturnalia. g. Ilus, a Phoenicibus quoque dictus est, uti docet Sanchoniathon apud Euseb. Praeparat. Euang. l. 1. *)=ilon to\n kai\ *kro/non. Ex Il, Hebraeum, El, quod unum ex decem Dei nominibus, Hieronym, Ep. 136. ad Marcellam d. Krodo, Saxonibus olim appellatus legitur, apud Crantzium Saxoniae l. 2. c. 12. ubi hoc Numen Hartesburgi in Saxonia venerationi fuisse, ait. Et certe Saturno, temporis Praesidi, illa Crodi seu Crodonis effigies convenit, quam Georg. Fabricus origin. Saxon. l. 1. proponit his verbis: Messoris habebat speciein, qui cinctum

lineum gestans, dextraque [orig: dextrâque] ferens vasculum rosis repletum, et sinisira [orig: sinisirâ] erecta [orig: erectâ] rotam currus pedibus nudis insistebat pisci squamoso et aspero, quem percam vocamus. Quam statuam, ut et alis Numinum, deiecisse memoratur Carolus M. Saxo quoque Grammaticus l. 1. Saxonum hos Deos refert, Crodum, Hamam, Irmum, Flinnum, Sibam. Forte a Graecis Istri accolis et cultum et nomen Idoli, ex *kro/nos2 levi immutatione factum, accepere [orig: accepêre]. e. Lampon, Graece la/mpon, ab Aepyptiis appellatus legitur, apud Auctorem Chron. Alexandrini, p. 209. z. Molochi nomine culcus est ab Orientalibus, sIudaeis inprimis Idololatris. Vide supra in hac voce. h. Nemesis, Saturni stella ab Aegyptiis quoque dicta reperitur, apud Achillem Tatium in Isagogo. q. Phaenon, eadem stella, licet obscurissima, boni ominis causa [orig: causâ], vocitata est, apud eundem. Vide quoque Auctorem l. de Mundo et Appuleium de Mundo. i. Satar vel Sater, videtur eltis olim (Saturnum enim vulgo maxime ad Occidentem colebant, Cicer. de Nat. Deor. l. 3.) dictus, eo quod hodieque septima feria, Saterdag, i. e. Saturni dies, appellatur. Nisi ex latino Saturni nomine hanc appellationem dicas defluxisse. k. Saturnus Latinis: Item l. Stercutius, quod ipse primum stercore fecunditatem agris comaraverit. Macrob. Saturn. l. 1. c. 7. Vide quoque Rosin. Antiqq. Rom. l. 1. c. 4. cum Paral. Dempsteri. mi Vitisator, vide infra.

SATURUM [1] Straboni SATYREUM, SATYRIUM Stephan. urbs Calabriae non longe a Tarento. Nunc vicus hortis amoenus, a Tarento 8. mill. pass. in Caeciam Neritum versus. Scribitur et Satyrum. Ferrar. Vide Servium in illud Georg. l. 2. v. 197.

Ex Stephano possit videri esse scribendum *satu/rion, qui ait esse xw/ran plhsi/on *ta/rantos2.

SATURUM [2] in coloribus, Graece katakore\s2, idem quod austerum, pikro\n; cum videl. plus coloris inditur, quam luminis, tum enim fuscior et obscurior atque adeo tristior color evadit. Sic Saturae purpurae, verissimae videl. et meracius imbutae, seu ad plenum. Ut Iul. Capitolin. in Ciodio Albino c. 5. ait, Nam et bos albus purpureis ad plenum colorem cornibus natus est. H. e. cornibus colore ad plenum purpureis. Interdum vero, quia pleniori ac saturatiori colori etiam accedit lumen intensius ac vegetius, Saturum etiam vocatur, quod multum habet luminis, cum plurimo ac pleno colore: atque tum ab excitato non adeo dissidet. Sic au)sthro\n et pikro\n, austerum et amarum, tam tristibus dant et pleno colore saturis, quam florido [orig: floridô] et acuto [orig: acutô] lumine excitatis: vide supra in voce Austerus, item Excitatus. Uti autem saturae et ebriae dicuntur lanae huiusmodi, sic eadem [orig: eâdem] metaphora [orig: metaphorâ] potare colorem dicuntur. Solin. c. 23. ubi de Hispanis, Fucant vellera, ut ad ruborem merum opotent cocci venenum. Et Plin. l. 9. c. 38. de purpura tingenda, Quinis lana potat horis, rursusque mergitur carminata, donec omnem ebibat saniem. Vide Salmas. ad Capitolin. d. l. et et ad Solin. p. 268. 345.

SATYRA teste Diomede Gramm. l. 3. fabula fuit, in qua Tragici Poetae non Reges aut Heroas, sed Satyros, induxerunt, ludendi iocandique causa [orig: causâ], ut Spectator inter res Tragicas seriasque, Satyrorum quoque iocis ac lusibus delectaretur. Alias Satura, qua [orig: quâ] in voce vide supra. Erat autem Satyrorum, in ludorum pompis, Sicinnem referentium Graecanicam, habitus hic: Instructi erant tunicis hirsutis, quas quidam Scorteas appellant, habebantque amicula conserta ex omni florum genere; Aliis, ex hircinis tergoribus campestria setaeque horrentes in vertice et similia crant. Hi serias armatorum praecedentium saltationes ridicule imitabantur, illas per ludibrium depravantes, quibus lusibus Satyricis salibusque iam inde a priscis saeculis dele catos fuisse Romanos, ex triumphis apparet: in quibus iis, qui Victores deducebant, iambos et dicteria in illos iaciendi venia dabatur. Quemadmodum Athenis solebant pompam in plaustris ducentes, scommatibus obvios quosque impetere. Quin et in illustrium Virorum funebribus pompis inter alios feretrum praecessisse saltatores Satyricos legimus, qua de re vide Rosin. Antiqq. Rom. l. 5. c. 23. Scena vero Satyrica, ornabatur arboribus, speluncis, montibus, viridariis et rebus agrestibus aliis, in topiarii operis speciem: quibus dein varium accessisse ornatum discimus, ex. Val. Maximo l. 2. c. 4. Vide iterum Rosinum eiusdem l. c. 10.

SATYRI [2] ex superiore parte homines, nisi quod cornuti captie essent, ex altera [orig: alterâ] capri, unde et Capripedes Poetis dicti. Habebantur inter Semideos olim, et silvis praeesse credebantur; dicaces, lascivi, et ludibundi, itaque et inter Bacchi comites olim habiti fuerunt. Ceterum, an feri huiusmodi homines inventi unquam sint, quaeri potest. Plut. in Sylla auctor est, revertente Sylla [orig: Syllâ] in Italiam contra Marium, dormientem Satyrum, qualem plastae pictoresque adumbrant, captum, adductumque ad Ducem: tentatumque per interpretes varios, edidisse vocem ex hinnitu agni balatuque hirci confusam. D. Hieronym. in vita [orig: vitâ] Pauli Eremitae scribit, S. Antonium in quadam saxosa convalle incidisse, in quendam hand grandem homunculum, aduncis naribus, fronte (ita describit) cornibus asperata [orig: asperatâ], cuius extrema pars corporis in caprarum pedes desinebat. Interrogatum, quis esset, respondisse: Mortalem esse, et unum ex accolis Eremi, quos vario [orig: variô] delusa errore gentilitas Faunos, Satyrosque et Incubos vocans colat; legatione fungi gregis sui, precarique, ut pro eo communem Dominum deprecetur, quem pro salute mundi veisse cognoverint, etc. Finita [orig: Finitâ] narratione subiungit Hieronymus: Hoc ne cuiquam ob incredulitatem scrupulum moveat, sub rege Constantmo, universo mundo teste, defenditur. Nam Alexandriam istiusmodi homo vivus perductus, magnum populo spectaculum praebuit, et postea cadaver exsangue, ne calore aestatis dissiparetur, sale infuso, Antiochiam, ut ab Imperatore videretur, allatum est. Haec ille: Sed recte Casaubon. l. 1. de Poesi Satyrica [orig: Satyricâ] c. 2. statuit, quicquid de Satyris

legimus, ex Poetarum, pictorumque fingendi licentia originem ducere: nihil huius revera in rerum natura exsistere: aut si quid visum huiusmodi fuerit vel illudentis Daemonis phantasma, vel Naturae lusum fuisse. Nam, ut est procax Natura, potest quandoque hominem cornutum, forte et capripedem producere sed totos greges et genus huiusmodi legitimum creare, de quo ille Antonianus Satyrus referebat, verisimile non est. Atque si dentur maxime, non voce humana [orig: humanâ] tamen, sed belluina [orig: belluinâ], ut ille a Sylla captus Satyrus, loquerentur, nec nostrum sermonem intelligerent, degentes perpetuo inter feras. Iam remoti ab omni consortio penitus et literarum disciplina, quam Dei, quam humanarum rerum habere possunt notitiam, ut sciant quid Christiani credant, ac sperent, quid erret, colatque Gentilitas? Profecto aut figmento [orig: figmentô] inani deceptus Hieronymus fuit, temere credens; aut spectro [orig: spectrô] illusus Antonius. Iam ille ad Constantmum allatus Sytyrus, procul omni dubio monstrum fuit, in quo lusit Natura. Plutarchus autem non affirmat, sed refert famam: fasi\ enim ait, i. e. dicunt, vel ferunt: Quo [orig: Quô] fere uti solent Historiarum conditores, cum de iis loquuntur, de quibus ipsi dubitant. Aelian. l. 3. Var. Histor. c. 40. Satyros deducit a)po\ tou= seshre/nai, quia essent dicacissimi. Alii a salacitate, quam sa/qn veteres dixere [orig: dixêre]: non absurde vero (quoniam antiquissima quaeque Graecorum verba Hebraicae sunt originis) aliquis putet *satu/rous2 quasi [gap: Hebrew word(s)] Saturim esse dictos, qui in speluncis et montibus latere putabantur, unde in hominum conspectum raro venirent. Nic. Lloydius. Auctor Anonymus Histor. Orbis Terr. Geoge. et Civ. ad Sirenum, Nereidum, Tritonum, Centaurorum, Silvanorum, Satyrorum, Faunorum, Strigum, Harpyiarum; Cobalorum farraginem, respondet: Aut fuisse monstra humana individua alicubi conspecta, sive ea ex nefario hominum cum bestiis coitu, sive ex alio quovis Naturae errore genita fuerint; Aut fuisse spectra Diabolica, quae hominibus subinde ea [orig: eâ] forma [orig: formâ] apparuerint; Aut species brutorum, simias similesve bestias, quae aliqua ex parte ad figuram humani corporis propius accedunt, aut ad fabulas et otiosorum huminum commenta, quae de iis scribuntur, referenda esse. Vide quoque Voetium Vol. 1. Disput. de Creat. parte 8. Ut merito fabulis accenseatur, quod D. Hieronym. de Satyro, pro sua gente, ad s. Antonium Abbatem, Legati munere functo, habet in vita S. Pauli Erem. Interim Marcus Polus l. 3. c. 15. ubi de Regno Lambri, homines ibi in montanis habitatre caudatos, minime vero pilosos, narrat: et Maffeius liter. ad Soc. Iesu, Iaponicae cuiusdam stirpis mortalium capita quasi corniculum quoddam extuberare, ait. Nec omittendus Satyrus Indicus, ex Angelona Henrico Friderico Arausionensium Principi hoc [orig: hôc] saeculo [orig: saeculô] dono missus, quem ita ad vivum describit Nic. Tulpius Observat. Medic. l. 3. c. 56. Puerum is trimum longitudine referebat. Corpore quidem quadrato [orig: quadratô], sed valde agili: artubus adeo compactis, vastisque musculis, ut quidvis auderet ac posset: antica [orig: anticâ] parte undique glaber, postica [orig: posticâ] nigris pilis obsitus. Facies hominem fingebat, sed nares simae atque aduncae anum rugosam et edentulam: aures, pectus feminae mammosum, venter umbilico [orig: umbilicô] depressiore, artus superiores ac inferiores, cubiti commissura, digitorum ordo, pollex, crura calcis fulcrum, ad humanam omnia formam accedebant. Hinc iure Indis homo Silvestris appellatus, nonnumquam erectus incedebat, bibiturus canthari ansam altera [orig: alterâ] manu prehendebat, alteram eius fundo subiciens, labia post detergebat. Caput in pulvinar inclinans corpusque stragulis tegens ad quietem se componebat. (Imo Satyrorum hoc genus quandoque veros armatos invadit nec raro libidinis aestro percitum, in saltibus et lustris mulieribus insidiatur.) Eundem Pliniano similimum existimat, quem consultissimus hic Naturae Scriptor, Subsolanis Indorum montibus pernicissimum animal humana effigie memorat; apud Licetum de Gemmis c. 140. Addam saltem, cum Panibus Satyros male nonnullis confundi, licet enim cum iis id habuisse dicantur commune quod cornuti et capripedes similiter; at nec fistulam, nec pedum, nec pellem pantherinam, nec ex pinu coronam, adscribunt Satyris Poetae, quibus tamen Pan apud eosdem insignitur. Coronabantur tamen: namque Satyrus cum scypho coronatus, inter opera Aristippi memoratur Plinio l. 35. c. 10. Et quidem hedera [orig: hederâ], utpote libidinosum genus. Hinc in pompa Ptolemaei hederati illi visi: et in celeberrimo antro apud Thebas Aegyptias, saxeus ille Satyrus ita fuit hedera redimitus ut eius rami comam illius umbrarint, et protensi fuerint supra cervicem etc. Sed de Satyris vide plura apud Salmas. ad Solin. p. 413. et 833. et Bochart. Hieroz. Parte poster. sub fin. de lusibus inprimis eorum vindeminalibus, apud Nemesianum, et ex eo Barthium Animad. ad Stat. l. 2. Sylv. 2. v. 105. de variis illorum generibus habituque, Iul. Caes. Scaligerum Poet. l. 1. c. 17. de aliis Alios. Inter Myronis ex aere opera Satyrum admirantem tibias et Minervam: Praxitelis item, ex eadem materia Liberum Patrem nobilemque una Satyrum, quem Graeci Periboeton cognominat, memorat Plin. l. 34. c. 8. De Satyri effigie in phiala argentea caelata [orig: caelatâ], supra, aliquid diximus: De Satyrorum ac Silenorum discrimine, infra vide, voce Silenus.

SATYRICA Signa apud Plin. l. 19. c. 4. In XII. Tabulis legum nostrarum nusquam nominatur villa, semper in significatione ea hortus, in horti vero heredium: quam rem comitata est et religio quaedam, hortoque et foro tantum contra invidemium effasicnationes dicari videmus. In remedio Satyrica Signa, quamquam hortos tutelae Veneris assignante Plauto. Non sunt Satyrorum personae pictae fictaeve, ut perperam quidam exponunt, sed virilia insignia subrecta, ut ea semper Satyri habere Poetis finguntur. Cuiusmodi obscenas figuras a)nti\ tou= probaskani/ou apud Veteres et arcendo fascino in usu fuere [orig: fuêre]. Et quidem ex eo, quod olim hortus villa dicebatur, tralatum hunc morem vult Plinius dicandi Satyrica Signa pro amuletis, Foro tantum et Horto. Cum enim Veteres tam in Urbe, quam ruri, munire se vellent aliquo [orig: aliquô] remedio [orig: remediô] adversus invidorum fascinum, in Foro tantum, h. e. in Urbe, publice ea signa consecrabant et privatim ruri quisque apud se in Villa, i. e. in Horto. Hinc hodieque, inquit Horto tantum et Foro istiusmodi signa dicari videmus etc. Vide

SATYRIUM regio iuxta Tarentum; Steph. Satyreum Strab. et Saturum in Calabria Servio. Vide Saturum.

SATYRORUM Insulae sunt tres contra Indiam extra Gangem sitae. Ptol. 7. 2. quas qui habitant, caudas Satyrorum habere dicuntur. Eidem Satyrorum promontor. est, in Aethiopia ad sinum Arabicum.

SATYRUS [1] Spartaci fil. Rex Bosphori, moritur Olymp. 96. anno [orig: annô] 4. cum regno ann. 14. praefuisset. Dio. Sic. l. 14. f. 444. et 445.

SATYRUS [2] ex Atheniensium Ducibus, qui introductis quadringentis et viginti clam noctu viris in urbem, praesidium Demetrii expellere agitabant; sed a praefecto Heraclide oppressi fuerunt, Polyaen. l. 5. c. 17.

SATYRUS [3] Aruspex Corinthius sive vates, maritus sororis Timoleontis, per quem hic fratrem Timophanem, tyrannide patriam prementem, sustulit. Ab Ephoro et Timaeo vocatur Orthogaras: quod nomen adiectitium laudis causa [orig: causâ] videtur, quod vera ex aruspicina [orig: aruspicinâ] responderet.

SATYRUS [4] frater S. Ambrosii: prudentia [orig: prudentiâ], et probitate clarus, A. C. 385.

SATYRUS [5] Histrio apud Graecos, qui Demosthenis lingua [orig: linguâ] praepediti vocem imitari solitus fuit. Plut. Hic idem, celebrante triumphales de capta [orig: captâ] Olyntho epulas Philippo [orig: Philippô], vultum trahebat: cum a rege causam tristitiae interrogaretur, et cur solus nihil ex se peteret: cupere se quidem, respondit, ex Rege donum consequi, sed metuere repulsam. Cui cum Philippus confirmasset [orig: confirmâsset] petiti fore compotem; duas virgines hospitis captivas reddi Patri oravit. Diodor. Sic. l. 16. f. 539. Voss. de Hist. Graec. l. 3. p. 411.

SATYRUS [6] Peripateticus vitam Philippi elucubrasse [orig: elucubrâsse] dicitur ab Athenaeo l. 6. Alia etiam scripsit, de quibus Voss. Hist. Gr. p. 411.

SYTYRUS vir sanctissimus, qui cum nullis tormentis nullisque cruciatibus ab Orthodoxae fidei cultu avocari posset, leonibus devorandus traditus est sub Valeriano, et Gallieno. Volater.

Et si tanta operum vires commenta negarint,
Externis tamen aptus erit nunc voce Poetis [orig: Poëtis],
Nunc Satyro [orig: Satyrô] gestu, referetque affectibus ora,
Et sua dicendo faciet, solusque per omnes
Ibit personas et turbam reddet in uno.

Est gestus Pantomimicus. Namque et Satyros Latini pro Pantomimis dixere [orig: dixêre]. Perisus, Sat. 5. v. 123.

Ubi Satyrum Bathyllum, vocat Pantomimum Bathyllum, de quo diximus. Quia nempe omnes saltationes a Satyris, uti docet Lucianus l. peri\ th=e o)rxh/sews2 his verbis: *triw=n gou=n ou)sw=n genikwta/twn o)rxh/sewn, ko/rdakos2 kai\ sikinni/dios2 kai\ e)mmelei/as2, oi( *dionu/ou qera/pontes2 *sa/tnroi, tau/tas2 e)feuro/ntes2, a)p' au(tw=n e(ka/sthn w)no/mae. Cum autem tria sint saltationum genera, cordax, sicinnis et emmelia, quae Satyri famuli Bacchi invenerunt, ab illis ea singula sic appellavit. Inde *saturoi\ et *saturistai\ Pantomini ac Saltatores; et saturi/zein, pro saltare. Hesych. *sa/turos, xoreuth\s2. Glossae veteres: Ludio, *saturisth/s2; ludionem autem dici saltatorem, nemo qui Latine scit nescit. Atque hoc [orig: hôc] modo [orig: modô] accipiendi sunt *saturistai\, apud. Dionys. Halicarnass. *saturistw=n xoroi\, Ludiorum Chori etc. Vide Salmas. ad Flav. Vopiscum in Carino Imp.

SAVA vicus Arabiae Felicis. Gentile Savenus. Steph. Item vicus Arabiae Desertae Ptol.

SAVADIA in antiquo lapide, II. VIR. Iter. Q. Q. PATRONO. SACERDOTI. SACROR. SAVADIOR. eadem plane sunt, quae Sebadia Arnobio l. 5. Ipsa novissime sacra et ritus imitationis ipsius, quibus Sebadiis nomen est, testimmonio esse potuerunt veritati. Graecis *saba/zia; de qua voce supra vidimus. Sic Sebazio, pro Sabazio, in alia Inscr. veteri.

SAVANAROLA [1] Hieronymus, Ferrariae natus, A. C. 1452. Monachus Dominicanus, floruit saeculo [orig: saeculô] 15. Eloquio [orig: Eloquiô], pietate, et eruditione nulli secundus, atque ob has dotes cunctis gratissimus. Vit inprimis divini zeli, Florentiae, acriter abusus Papales taxavit, in Alexandri VI. hominum spurcissimi, flagitia libere invectus. Carolum VIII. divino [orig: divinô] spiritu, ad reformandam Ecclesiam, nomine Dei, initavit, poenas gravissimas, ni [orig: nî] id faceret, comminatus. Sane Carolo Romam accedente, muri Urbis et Arcis Adrianae, in quam Papa se abdiderat, quasi invitantes, sua [orig: suâ] sponte, conciderant. Sed is nihil egit, ideoque domum reduci, primo filius ereptus, tum ipse, ut Savanarola praedixerat, subita [orig: subitâ] morte concidit. Philipp. Comin. de Bello Neap. l. 2. et l. 3. ac. 5. Hic Vir insignis, tandem porro contionari prohibitus, cum, Deo potius quam hominibus oboediendum esse sentiens, nihilominus pergeret, in vincula coniectus, et acerbis quaestionum cruciatibus excarnificatus, iussu Alexandri VI. pauloque post, cum sociis duobus, Silvestro Florentino et Dominico de Pisis, Ordinis Praedicaatorum, florentiae laqueo [orig: laqueô] suftocatus et crematus est, anno [orig: annô] aetat. 46. A. C. 1498. Hic inter metuendos carceris horrores; et imminentis supplicii angustias, scripsit meditationes in Psalm. 30. et. 51. verbis vivis, ut Sixtus Senens. in Biblioth. S. ait, animatis sententiis, et Spiritus fervore flagrantissimis. Item de triumpho crucis etc. Vaticinatus est idem de vastirate Florentiae, Romae et reformatione Ecclesiae etc. A Iohanne Fr. Pico Mirandulano et Marsilio Ficino defensus, et tamquam Propheta celebratus. Eius meminit praefatus Cominaeus l. 3. de bello Neap. ubi suum cum illo colloquium recitat, et l. 5. ubi de extremo eius supplicio agit. Vide et l. 8. c. 19. Guicciard. Hist. l. 3. Beza de Viris illustr. Paul. Iov. in elog. Sixtus Sen. Biblioth. l. 4. etc. Exstant praeter Meditationes supra memoratas, Commentarii in Ps. 59. 70. 79. Sermones in Ezechielem Ital. in Amos, Haggaeum, etc. Expositio orationis dominicae etc. Vide Catal. Oxon. Crowaei Elenchum etc.

SAVANAROLA [2] Ioh. Michael, Medicus celebris, eodem saeculo [orig: saeculô], scripsit varia. Castellan. in vita illustr. Medic. Vander Linden de Script. Med.