22 April 2006 Reinhard Gruhl markup
text typed - structural tagging completed - no semantic tagging - no spell check except the headlines
image: s001
HISTORIAE NATURALIS DE PISCIBUS ET CETIS LIBRI V. Cum aeneis figuris IOHANNES IONSTONUS MED: DOCTOR concinnavit. FRANCOFURTI AD MOENUM Impensa MATTHAE [abbr.: MATTHAEI] MERIANI.
image: s002
[gap: blank space]
image: s003ILLUSTRISSIMO AC CELSISSIMO PRINCIPI ET DOMINO, DOMINO WILHELMO VI. HASSIAE LANDGRAVIO, COMITI CATTIMELIBOCIAE, DIEZAE, ZIGENHAINII ET NIDDAE, etc. MAGNORUM IMPERII PRINCIPUM, ET LIBER TATIS GERMANIAE VINDICUM, POSTERITATI, MAXIMORUM REGUM FOEDERATO, LITERARUM MAECENATI, OMNIUM BONORUM DELICIO; PRAEMISSO, DE FELICI AUSPICATISSIMI CONIVGII INITI CUM CELSISSIMA PRINCIPE BRANDEB URGICA SUCCESSV, VOTO: DEUM SIMUL PRECATUS, UT CELSITUDINEM SVAM IMPERIO ET ILLUSTRISSIMAE DOMVI HASSIACAE DIURNARE ET PERENNARE VELIT: HANCHISTORIAE NATURALIS DE PISCIBUS PARTEM Humillime [orig: Humillimè] dicat et offert, utque Sua Celsitudo qualescumque hos conatus vultu Celsissimae Familiae erga literas sueto, excipere, et se, suaque studia commendata habere dignetur, Demisse [orig: Demissè] orat CELSISSIMO PRINCIPI Devotus Cliens IOANNES IONSTONUS M.D.
page 4, image: s004PRAEFATIO AD LECTOREM.
ECCE Tibi Historiae naturalis specimen, studiose Lector. In piscibus id exhibere voluit Typographus: ego non multum interesse arbitrabar, in quibus daretur; modo [orig: modò] et reliqua, quod Deo volente fiet, prodirent. Suscepti laboris tuum mihi commodum causa; cui forte [orig: fortè] per diffusa volumina hactenus incumbere molestum erat. Taceo iucunditatem, qua [orig: quâ] melioribus ingeniis, dum inexhaustam specierum naturalium varietatem, et stupendum eorundem genium exhibet, illabitur: Deum, eruditionem, conversationem, et naturae imitationem, si respexeris, summe [orig: summè] eam necessariam comperies. Deum dico. Cultor quottidianus infinitae Dei Potentiae et bonitatis esse teneris. Hic Naturae liber tibi eius post sacrum codicem admiranda aperit. Machinam hic [orig: hîc] tantae vasticiei invenies; tantae et eius partes molis, ut difficile sit iudicare, quid magis in stuporem nos agat, infinita partium a [orig: à] se invicem distantia, an tanta earundem in se magnitudo. Videbis aspectu vilia, et tantae subtilitatis corpuscula, ut nulla plane [orig: planè] esse appareant; sed quarum virtutes maximis illis controversiam faciant. Sol centies sexagies, vel ut alii, centies quadragies maior est Historico naturali terra [orig: terrâ]: tantae velocitatis idem, ut una [orig: unâ] hora [orig: horâ] decies mille milliarium conficiat. Proximum etsi terris Sidus, Luna; ab iisdem tamen, dum minimum distat, LII. terrae semidiametris; hoc est, milliarium astronomicorum 178698. removetur: quae si in nostra milliaria per 52. reduci deberent, quanta quaeso distantia non exsurget? Terra et aqua in unum globum redacta; etsi gravia corpora, ita tamen in medio aere [orig: aëre] suspensa librantur, et ad polos mundi disponuntur, utnelatum quidem unguem, vel ab oriente in occidentem dimoveri; aut a [orig: à] septentrione in Austrum, vel vice versa [orig: versâ], propelli possint, Pisciculus est Echeneis, quem Remoram dicimus. Atidem, gubernaculo navis affixus, immobilem eam reddere creditur. Ferruginea gleba Magnes. At quae non miracula eius beneficio patramus? Imbellis populus formicae: tamen iis Reip. ratio, memoria, cura. Semina erosa condunt, ne rursus in fruges exeant e [orig: è] terra. Madefacta imbre proferunt et siccant. Et quoniam ex diverso convehunt, altera [orig: alterâ] alterius ignara [orig: ignarâ], certi dies ad recognitionem mutuam, velut nundinis, dantur. Exiguum insectum Apis, nec ullius si solo aspectu aestimari debet pretii. At si earum naturam, Rempopera excusseris, exclamabis; rerum naturam nusquam magis quam [orig: quàm] in minimis totam esse. Infinitae haec potentiae argumenta, quae Historicus naturalis suggerit. Bonitatem si attendas, grande illius documentum, quod nulla re natura ad conservationem sui destituatur; quod omnes huius universi partes, singulari nexu
page 5, image: s005inter se colligentur, et sibi mutuum ad conservationem totius praestent subsidium: quod [orig: quòd] superiora, etsi mole, loco et qualitatib. nobiliora videantur, inferioribus quasi inserviant; et denique, quod [orig: quòd] cuncta homini tamquam regulo suo famulentur. Rem se ita habere, per universam corporum nturalium seriem, in Historia deducitur. Bona eruditionis nostrae pars naturalium peritia. In eo desudat intellectus noster, ut quaenam sit sublimium, elementorum, subterraneorum, plantarum, animalium, hominis denique ipsius conditio, penitius cognoscat. Spinosae illae de materia prima [orig: primâ], nfinito [sic], loco, tempore, motu, generatione, etc. quaestiones huic desiderio non sufficiunt: historia, si exacte [orig: exactè] mstrui velis, consulen da est. Generalia sunt quae praecipiuntur, et isagoges primo [orig: primò] vicem tenent: in adyta, per singularia inducimur. Ab his illa abstrahi, per eadem restringi, confirmari, refutari, nemini ignotum. Nullae nobis metallorum, lapidum, terrarum, succorum, fluorum, plantar. etc. differentiae essent, nisi a [orig: à] singularib. eorundemque inter se comparatione peterentur. Non poterat Aristoteles et ex eo Plinius scribere, Capita piscibus proportione corporis maxima: Nulli animali cui cornua exsertos dentes, sed omnibus concavos, piscium omnibus serratos praeter scaro: volucrib. nullos praeter vespertilionem: Quibus longacrura, iis et longa colla: Cornigera una parte dentata, et quae in pedib. talos habent, saevo pinguescere; bisuca, scissisve in digitos pedibus, adipe; etc. nisi Historiam consuluisset. Inde ergo tibi et in hoc puncto necessaria; quod forte [orig: fortè] accuratissime [orig: accuratissimè] explicatum, ut omnia solet Excellentissimus D. Sperlingius Amicus noster singularis in specialiorib. Physicae, quas adhuc premit, partibusque dabit. De Conversatione res clara est. Eo saepius de naturalibus miraculis inter familiares sermones agitur, quo magis ingenia oblectant. Quantum olim apud veteres in conviviis in usu, Plutarchi symposiaca, et Athenaei Dipnosophistae docebunt. Naturae imitatio summus sapientiae nostrae apex est. Haecindigentiae humanae subvenit, opes auxit, ingenium supra sortem mortalem extulit. Deo quasi similes reddimur, dum ipsius naturae machinamentis usi, eandem, generando, corrumpendo, transformando, provehendo, impediendo, divertendo, resolvendo, seducendo, etc. nobis quasi subici et famulari cogimus. Ausum est hactenus ingenium humanum, caelum perpetuo et uniformi motu aemulari; ignes perpetuos, deducta quasi astris face, accendere; ventis, pluviis, iridibus, fulguribus, tonitrubus, minari; aerem [orig: aërem] in unum coactum librare; aquas in declive ire solitas, in sublime propellere; monstra et novas species formare; lapides pretiosos fundere; corpora in sua rincipia, plumbum in hydrargirum, fetrum in liquorem rubiginosum repsolvere; arbores argenteas et aluminosas subito [orig: subitò] producere; plantarum incrementa retardare vel accelerare; easdem in se ipsas transmutare; ex cineribus resuscitare; facultate purgativa, et venenata imbuere; ex stupidis, lignis, et mineralibus, Deos, caelites, heroas, Aquilas, columbas, muscas, mundum adeoque ipsum efformare, iisque animam inspirare; oculum siderib. inferre; exilibus stupendam molem adaptare; Musica affectis varios excitare et sopire; daemonum denique apparitiones, spectra, et nescio quas polumorfi/as2 ad instar Morganae Rhegineae in freto Mamertino, de qua ingeniosissimus Kircherus, Artis Magnae Lucis et umbrae l. 10. c. 1. agit, mentiri. An haec absque naturalium cognitione peracta? Falleris. Non potest agricola suum agrum bene proscindere, effringere, tertiare, occare, runcare, sarrire: non hortulanus suum hortum plantare, opilio ovibus prospicere; pecuarius pecori subvenire; venator feras sectari; piscator squamigero gregi insidiari; aucepsaviculas allicere; etc. absque huius subsidiis si fuerit. Huius beneficio convenientia animantib. Adamus nomina imposuit: et Caini posteritas artes fabriles invenit. Non est ergo [orig: ergò] mirum, et Salomonem tantum huic studio impendisse, ut de plantis et animalibus libros, quos nos periise dolemus, Urreta in Bibliotheca Preteganis habere nugatur, scripserit;
page 6, image: s006tantum et Alexandrum M. indagandi Animalium per Aristotelem natura, sumptum, ut summa ad plura talenta excreverit: tantum et praeterito saeculo Franciscum I. Gallorum Regem, ut Gyllium et Bellonium, viros eruditissimos, et quorum quaedam in hac materia scripta exstant, in remotas Europae partes, quin Asiam et Africam miserit. Huius etiam sine dubio admiratione factum, quod [orig: quòd] praeter Reges et Principes, praecipui Philosophi in eam in quisiverint, et posteritati commendarint. Habemus praeter eos, quos in Bibliothecis, Alexandrina, Constantinopolitana, Pergamensi, et aliis periisse, dolemus; quique forte [orig: fortè] adhuc cum blattis et tineis conflictantur, inter veteres Geographos, Aristotelem, Theophrastum, Dioscoridem, Aelianum, Oppianum, Columellam, Varronem, Palladium, etc. et qui omnium instar est Plinium, cuius Solinus simia appellatur; intere recentiores, Gesnerum Germaniae Plinium, Aldrovandum, Wottonum, Turnerum, Mouffetum, Agricolam. Boetium [orig: Boëtium], Baccium, Ruveum, Schonfeldium [orig: Schönfeldium], Freygium, Mathiolum, Tabernomontanum, Bauhinum Ximenem, Bustamantium, Rondeletium, Bellonium, Caesium, Thevetum, Marggravium, Pisonem, ab Horto,etc. et qui utriusque Indiae Navigationes scripsere. Hinc fit, ut saepe [orig: saepè] mirari soleam, quod [orig: quòd] nullam huic Historiae in Academiis, Bononiensem si excipias (in Wittebergensi quoque eam caepiturgere. Cl. Sperlingius) Professionem assignatam videam: et malimus saepe [orig: saepè] inter quaestiones de generalib. motis consenescere, nulli vitae generi prompti, quam naturae abditascrutari, quae omni inserviunt. Et tantum de Historia naturali. De Labore meo haec paucis habe. Totam me naturalem historiam pertexere constituisse, si mihi ad tantas curas Deus vitam producere voluerit, eamque ex vastis illis tam recentium quam antiquorum, Plinii inprimis, Aristotelis, Oppiani, Gesneri et Aldrovandi, voluminibus excerptam, et brevioribus gyris inclusam, ut te quasi scripta introducerem: illa praecipue quae ad naturalium cognitionem spectant omissis alii attingere, ne re distrahem: ordinem qui mihi videtur commodissimus sequi, ut memoria tua iuvetur: Paralipomena ex recentioribus illis inprimis qui Indica nobis dedere, addidisse, ne quid omissum esse conqueraris: in descriptionib. auctorum ipsorum plaerumque verbis uti, saepe et breviora capita inserere, ne quid secus acceptum occurrat: Auctorum loca etiam ab istis neglecta adiecisse, ne ta ab his abduci per compendia, imagineris: Frguras et quidem elegantes ut Chalcographus adiceret persuasi, ut descriptiones facilius conciperes, et impressam memoriae imaginem, specie ipse visa [orig: visâ] depromere posses. In hoc de Piscibus volumine adiectos quosdam ex Schonfeldio [orig: Schönfeldio], habebis: Liber vero [orig: verò] quartus ex Marggravii, in cuius nimis matura morte, ingentem Resp. literaria iacturam fecit, Historia Brasiliae naturali totidem verbis depromptus est. Cur ad suas classes reduci non potuerint, dixi. His interim fruere, studiose Lector, et ad sequentes nundinas, Avium, Quadrupedum, et Aquaticor. Exsanguium, quae iam parata, Historiam exspecta. Bene [orig: Benè] vale, et studiis nostris fave. Dabam Lesznae Polonorum ex Musaeo, in cureotide Nativitatis Salvatoris nostri, Anno M. DC. IL.
page 7, image: s007HISTORIAE NATURALIS De PISCIBUS, LIBER PRIMUS, DE PISCIBUS MARINIS.
Titulus I. DE PELAGIIS.
CAPUT I. DE PELAGIIS SQUAMOSIS.
ARTICULUS I. DE ASELLIS.
[note: TAB. I. 1. TAB. II 1. ] PISCES, qui Latinis Aselli dicuntur, Graeci o)/vous2 et o)ni/skous2, seu ab asinino colore, quod [note: Varro l. 4. de LL. ] Varroni placet, seua [orig: seuà] torpore, ut [note: Oppian. l. 3. Halieut. ] Oppiano, voeant.
Genera eorum duo [note: Plin. H. n. [abbr.: enim] l. 9. c. 7. item. l. 32. c. 11. ] Plinius, et [note: Athen. Dipnos. l. 7. ] Dorion, faciunt, Callariam et Bacchum seu o)/non quem Gadon alii dicunt, et Calleridam, o)ni/skos2, et ma/ceinos; tria Oppianus, nisi Oniscum pro parvo sumpserit: Nos eis Asellum nigrum, Molvam, Morhuam, Gobergum, adicimus, iisdemque Mustelam, et Tincam socios quasi damus.
Onos, qui nonnullis o)ni/skos, Asellus, Plinio, seu quod Libero Patri sacer, seu ob tumidum ventrem BACCHUS, Dorioni Gadus, Hollandis iuvenculus Bolck, adultus Cabelliau, dicitur, magnitudine est insigni, tres enim cubitos saepe excedit; colore in tergore, nigricante, adlatera et in ventre albicante, capite amplo. ore, ante quod cirrum habet, (radiolum et virgulam quidam vocant) grandissimo. a)nh/r)r(ogo\n o(mo/iws2 tai=s2 galeai=s2, [note: Aristol H. A. l. 9. ] Aristoteles dicit, ventre non variegato (male [orig: malè] Epicharmus apud Athenaeum poikiloga/stores2 vocat) sed tumido, ut peloga/soris2 legendum sit, iecore maximo. Degit in alto mari, in aliquo latibulo; sub [note: Plin. H. n. [abbr.: enim] l. 9. c. 17. Aristot. H. A. Aelian. H. A. ] Sirii maxime [orig: maximè] exortum latitat, cum alii persummum hiberni temporis frigus se abdant, saepese [orig: saepèse] avena [orig: avenâ] obruit, unde forte Sandi apud Borussos nomen.
Usus eius in cibis apud Romanos post Acipenserem commendatus, hodie apud Septentrionales frequentissimus. Carne est alba et friabili. quod si mari puro et alimento probo utatur, carnis bonitate cum saxatilibus contendit, si Galeno credimus. [note: Galen. de de Alim. facult. l. 3. c. 30. ] Difficilem tamen esse concoctu, virosumque aliquid habere Diphilus apud Athenaeum prodidit. Exsiccatus osseam duritiem contrahit, nec nisi fustibus verberatus coquitur; unde piscis fustuarii, et Germanor. Stockfisch nomen. Sale inveteratus, et salsugine abluta ex nova aqua elixus, Laberdanus; (Laberdan) in Germaniam superiorom devectus, Rheinsisch, seu Rheni piscis, vocatur.
Callarias seu Clarias, Galaria, Galerida et Galaxia, Hollandis Schelfisch,
page 8, image: s008[note: TAB. I. 2. 3. ] Murmelio Piscis capitosus, Gallis Merlucius, longitudine plerumque est cubitali, [note: TAB II. 2. 3. ] teres, ventricosus, squamas habet minutas, in lateribus et dorso ad cineritium colorem vergentes. Caput maiusculum, et in eo lapillos duos oblongos, latum, pressum. Oris rictum maximum. Oculos maximos, branchias utrinqueque quaternas, duplices; in interiore oris parte post linguam ossa parte inferna, superna, aspera, et in gula, regione cordis duo alia reliquis longiora, quae obstant ne pisces dum devorat, in gulae angustias compulsi, aculcorum asperitate cor vulnerent. Ventriculus est magnus, crassus, superiore parte latus, inferiore in acutum desinens, albus. in interna capacitate tenuissima ac nigerrima membrana obduc tur. Pinnis natat quatuor, quar. quae in supina parte, ori sunt propiores, quam quae ad branchias. Unicam habere spinam ex dissecto se dedicisse Salvianus prodidit. Interiora si spectes, cor, quod inter branchias situm est. pericardio involutum, figuram ossis dacty lorum exprimit. iecur, cui fel committitur, est album, intestina rubent, uterus bifidus nec admodum longus conspicitur. Ex vertebrarum extremitatibus, quae admodum retusa sunt, crassa utrinque membrana, scapulae formam dissecta ad amussim repraesentans, suboritur; quae capacitatem insignem intus vacuam, extuberantemque adeo [orig: adeò] efficit, ut piscis ipse ventriosus reddatur. Degit plaerumque circa caenosa ac herbosa littora. Gobionibus, atherinis, et marinis reiectamenris vescitur. Carne est candida et friabili.
[note: Aldrovand. l. 3 de Piscib. c. 3. ] Huic similis est quidam, quem Veneti Piscem mollem, Romani vulgo Ficum, Galli Merlangum vocant. Albus est, argentei coloris, mollis, squamis tam parvis, ut visum fugiant, tectus, oculis magnis, argenteis; ore mediocri, dentibus in maxillis, parvis, albis, acutis, ordinatis. In capite calculos oblongos habet. Pinnas ipsi tres intergore, duas ab ano ad caudam, in lateribus ad branchias utrinque unam, Bellonius tribuit. Spina tergoris sexaginta vertebris constat. linea a [orig: à] branchiis ad caudam sinuosa ducitur. Ventriculum habet magnum eum multis appendicibus. Epar ex candido rubescens, vulvam bifariam secundum Rondeletium, quadrifariam secundum Bellonium divisam. Ascendit saepe [orig: saepè] ex alto ad littora, et Aphyis, Caridibus, Gobionibusque, quos integros devorat, pascitur.
Galliae tam frequens est, ut a [orig: à] carnis levitate, vulgari proverbio locum fecerit. Hominem duodenis merlangis probe [orig: probè] pastum, minore ab his pondere in cursu fatigari, quam [orig: quàm] si senos tantum [orig: tantùm] Zonae appensos gestaret.
[note: Aldrov. Gesner. ] Asellus NIGER Anglis ideo Collfisch,a [orig: à] carbonibus sic dictus; squam [note: TAB. II. ] mis est latioribus, tergore nigricante, ventre candidiore. Linea a [orig: à] capite ad caudam atra, et ad latera aliquantulum inflexa producitur. pinnae reliquis sui generis piscibus duriores et robustiores sunt. Parvus carnem habet plane [orig: planè] insipidam, profectus habetur in pretio.
Asellum viresc. v. Tab. 46.ARTICULUS II. De Molva, Morhua, Mustela, et Tincamarina.
[note: TAB. II. 6. ] MOLVA, Rendeletio Asinus varius, et Molvamaior, dorsum habet [note: TAB. XXXXVI. ] cinereum multis caculis nigris conspersum, ventrem candidum falcatum, pinnas in dorso tres, a [orig: à] podice unicam, duas ad branchias, duas in ventre. dentes in maxillis, internas partes Asino similes.
[note: Aldrovand. de Piscib. l. 3. c. 6. ] Morhua seu Molva altera, Anglis Morchuel, plaerumque est sesquicubitalis longitudinis, pedis unius. Os ipsi magnum, dentes in maxillis, oculi magni. Ex inferioris maxillae extremo appendix carnosa ceu pilus e [orig: è] barba propendet. Pinnae ab branchias et in ventre binae, parte prona tres, a [orig: à] podice duae conspiciuntur. Dorsum cinereis fulvisque maculis notatur. Venter est falcatus. Caro coctione propter humoris tenuis consumptionem, glutinosior, ut farina aqua diluta, et saccharum dissolutum evadit, butyro immersa adeo [orig: adeò] digitis adhaerescit, ut vix inde avelli possit. Intestina et folliculi ichtyocollae conficiendae inserviunt.
page I, image: s009[illustration:
Asellus. Cabeliau. Bolch.
][illustration:
Callarias. Asellus minor. Schelfisch. Rheinfisch.
][illustration:
Asellus alter sive Merlucius. Ein ander art Schelfisch.
][illustration:
Mustela. Meer Triiach
][illustration:
Tinca marina Meer Schleiie.
][illustration:
Harangus Hering
][illustration:
Siparis Schmalzfisch.
][illustration:
Aper Meereber
][illustration:
Seolopay Meer Schnepf
][illustration:
Monoceras. Meer Einhorn.
][illustration:
Glaucus. Meer Stichleng.
][illustration:
Hippurus. Rondenkopff
]
page II, image: s010[illustration:
Asellus. Cabeliau.
][illustration:
Asellus minor. Gulleken.
][illustration:
Asellus mollis. Wiitingh.
][illustration:
Asellus aliis
][illustration:
Reversus indicus flnguilli formis.
][illustration:
Malva. ein art stockfisch.
][illustration:
Rutilus Urff. erfle.
][illustration:
Coruilus. raplein
][illustration:
Coruulus [orig: Corúulus]. raplein [orig: räplein] andre art.
][illustration:
Salpa. Stockfisch.
]
page 9, image: s011Gobergus duorum cubitorum magnitudinem superat. Colore est cinereo, ventre falcato, ore sine dentibus mediocri partibus internis Merlucio similis. Carne duriore quam [orig: quàm] Asinus.
[note: TAB. I. 4. ] Quem Mustelam Genuenses vocant. Illyrici Pegorellam dicunt. Bellonius Aristotelis et Galeni Callariam, Rondeletius Asellum veterum esse opinatur. Trium inter dum palmorum est longitudinis, crutis humani crassitiei, colore ex livido in opacum abeunte. Duas in tergo pinnas gerit, minimo capiti vicina est, praeter has alia ad caudam usque protenditur, ad latera utrinque una rotunda, ut et cauda visitur, sub quibus postremis crassiores ac carnosi quidam cirri bifidi conspiciuntur. Maxillae ipsi mobiles. Dentes confusi; in superiore labro, maculam, cordis figura, denticulis circumfultam, linguam albicantem et in cuspidem efformatam ostendit. Branchias distenditutrinque quatuor. Interiora si spectes, sub branchiis cor deliterscit triquetrum, bursa [orig: bursâ] sua [orig: suâ] involutum. hepar pallidum ac fere [orig: ferè] lacteum in tres lobos divisum, diaphragmati appensum. Sinistra eius pars, ceteris maior, vesiculam fellis oblongam admittit. Lien praegrandis fanguineus, gracilis, oblongus, pastorum instrumentum, cui cornutae Musae nomen referens, a [orig: à] ventriculo dependet. In pyloro, triginta et aliquot apophyses numerantur. Intestina tribus revolutionibus circumflectuntur, priusquam rectum attingat. Vesicula quaedam ceteris Asellis communis, gemino veluri folliculo tergori coniuncta, commodum nationis usum exhibere creditur.
[note: TAB. I. 5. ] Tinca marina, propter corporis cum palustri similitudinem sic dicta, Pece fico Italis quod [orig: quòd] passi ficus instar mollis sit, vocatur. Salvianus Asellum Callariam esse sed falso [orig: falsò], contendit. Vixpedalem mensuram excedit. Corpore est toto oblongo, latiusculo, squamis mminutis contecto, coloris cinericii. Capite, in quo duos lapillos gerit, lato et presso. Ore magno, et valde [orig: valdè] denticulato. Oculis aureis. Ex inferiore maxilla appendix cum barba propendet. Branchias habet utrinque quaternas, et ad eas binas latiusculas pinnis, unam scilicet utrinque. Ex anteriore ventris parte pinnarum vice bini longi admodum atque rotundi cirri propendent. In primo dorso pinna parva erigitur; post eam alia una enascitur, per dorsum totum ad caudam usque extenditur. Inferiori ventri singularis pinna ab ano orta, ad caudam eriam usque producta, subnectitur. Cauda in unicam rotundam desinit. Hepar magnum et subalbidum visitur.
Caro concoctu est facilis, sed excrementitia.
ARTICULUS III. De Harengo, et Lipari.
PIscis. quem Germani HARENGUM [note: Aldrovand. l. 3. c. 10. ] forte [orig: fortè] a [orig: à] Graecorum ta/rixos, quod salsamentum sonat, alii Halecem vocant. qui apud antiquos sit et vocetur, ignoratur. Chalcidi marinae seu Sardinae quidam congenerem faciunt. Thrissis sive Alosis nonnulli.
Dorso es tquodammodo caeruleo, [note: TAB. I. 6. ] ventre albo falcato, squamis acutis pertina citerque haerentibus. Branchiarum scissuram, quia pro corporis ratione magnam habet, citissime [orig: citissimè] aqua extractus emoritur. Ieiuno duntaxat intestino instructum Albertus auctor est.
In Oceano Germanico crica Britanniam, Hiberniam, Scotiam, Norvegiam, Daniam inveniuntur, in Mediterraneo quoque capi. et Romae, Massiliae, Venetiis prostare falso [orig: falsò] Bellonius prodidit, formaesimilitudine, quam cum Trissis habeat deceptus. Puro aquae elemento Nutriri voluerunt quidam, quod in aerem [orig: aërem] protracti in momento exspirent. Magnis simul agminibus natant, et tanta ipsorum copia, ut ad CCM, coronatorum in singulos annos capturae pretium ascendere Cardanus prodiderit: In terra sancta Oceanici maris Insula IIM. hominum vitam harengis sustentabant.
page 10, image: s012Cum [orig: Cùm] per petulantiam unam ex captis virgis cecidissent, adeo [orig: adeò] eor. numerus est imminutus, ut post illa vix centum ex eo quaestu vixerint. Lucent in aqua, ventribus versus summum aequor, obversis. imo [orig: imò] tantum de se splendorem, squamis maxime [orig: maximè] quae circa oculos, emittunt, ut mare fulgurare videatur. Lucem emoriente mori, credidere quidam, per aliquot post mortem superesse dies, quidam expertisunt. Semel anno teste Alberto pariunt.
[note: Caradenus in Brigantibus. Lansius de Principatu Europa. ] Mira de eorum natatu prodita sunt. Proavorum tempore ad Norvegiam sua quasi stativa habuerunt, nostro tempore Britanniam totam immensis exercitibus circumnatant. Circa solstitium aestivum ex alto Scotiae littora petunt: inde Anglica littora adeunt, et ab Augusto medio ad Novembrem a [orig: à] castro Scarborough ad Thamesin capiuntur. Postea aliqua vehementiore procella in Britannicum mare deferuntur, et in eo ad Christi natalitia piscantibus se offerunt. hinc Hiberniam utrinque pernatantes, in Septentrionalem Oceanum, circumnavigata quasi Britannia [orig: Britanniâ], se transferunt. et ibi ad Iunium occultantur. postquem fretificavere, redeunt.
Usus ipsorum in cibis, apud Septentrionales frequens. Recentes, muria [orig: muriâ] conditi, et exsiccati; mensis inferuntur. Solent et saliti aqua macerari: salsugine deposita, in craticula assieduntur. Conspecta in novo orbe volantium nubes. Misera horum, inquit [note: Thuan. Histor. l. 117. ] Thuanus, conditio, quibus nec in mari natantibus, nec in aere [orig: aëre] volantibus, tutus unquam receptus, naturamque in utroque elemento novercam experti, cum ut se a [orig: à] pernicie cognatorum piscium asserant, in altum evehunt, mox ab avibus circumvolantibus rapiuntur; quarum si rostrum fugiendo evaserint, arefactis alis deficientes, rursus se in aquas praecipitant, et volando fessi, a [orig: à] piscibus in festis glutiuntur. Itaque mediam sortem eligentes plerumque in obvias naves involant, et praeda hominum fiunt.
Liparis piscis a [orig: à] Plinio memoratus, [note: Plin. H. n. [abbr.: enim] l. 32. c. 12. ] a [orig: à] pinguedine, quasi liparo\s2 nomen invenit, [note: TAB. I. 7. ] Capite terrestrem curriculum refert. Os ei parvum, sine dentibus, maxillis asperis. virga a [orig: à] capite ad caudam satis lata. Squamae parv ae. pinnae ab branchias et in vertre binae. alia a [orig: à] po dice ad caudam, alia a [orig: à] cervicis loco ad eandem continua sine aculeis.
Cauda in duas desinit. Adeo [orig: Adeò] pinguis est, ut sub cute pinguedinem loco carnis habeat; asservatus, totus in oleum abiverit.
ARTICULUS IV. De Apro Scolopace et Monocerote.
[note: TAB. I. 8. Aldrovand. l. 3. c. 12. de Piscibus. ] APER Rondeletii, quem ille cum Apro veterum eundem, se falso [orig: falsò] ut Aldrovandus ostendit ponit, piscis est squamosus, fere [orig: ferè] rotundus, compressus corpore praeduro; et aspera veluti ac villosa cute praedito, rostro suis instar, oblongo et obtuso, sine dentibus. aculeis praeacutis, duris, longis, rectis. setas inaequales esse diceres, qui mox a [orig: à] capite secundum dorsi longitudinem decurrunt. Pinnas habet ad branchias duas, in ventre duas alias, multis firmisque aculeis et a [orig: à] se disiunctis constantes. a [orig: à] podice tres aculeos breves et acutos. Cauda in unam pinnam desinit.
Iconem porci supini Salviani tradit Tab. XXXI. 1.[note: TAB. I. 9. Rondel. in Hist. Pisc. Gesnerus de Aquatil. ] Qui Rondeletio SCOLOPAX, seu Ascolopax est, hunc alii Elephantem, sed perperam, rostum enim rigidum est; Gesnerus Serram Plinii quod radium caudam versus serratum habeat, nominat. Semper fere [orig: ferè] parvum esse, exinde conicit Rondeletius, quod tres eiusdem magnitudinis ovis distentos viderit.
Corpore rotundo, Erythrini modo rubescente. rostro praelongo, rigido. In dorso habert aculeum longum durum, praecutum, altera tantum parte serratum. denticulis serram referentibus, utpote contiguis basibus quae latiusculae sunt. Caudam habet tenuem.
Caro ei substantia Pagro similis, boni succi et facilis concoctions. Cum rarus sit, exsiccatus potius servatur, quam editur.
[note: TAB. I. 10] Monoceros Clusii, ob consimilem
page 11, image: s013potius cum Sclopace formam, quam ut quod inter squamosos censeri debeat; aspero enim corio est; priori [note: Clusius l. 6. Exot. c. 27. ] subiungitur. Ex orientali India allatum Clusius ita descripsit. Ab extimo ore usque ad caudae pinnas, paulo longior erat tribus unciis, medio corpote paulo plus uncia latus, etc.
ARTICULUS V. De Glauco veterum et Hippuro.
[note: TAB. I. 11. ] GLAUCUS piscis a [orig: à] colore caeruleo seu Cyaneo ita dictus, u(po/leukos interdum a [orig: à] Graecis teste Eustachio, dicitur, et bene [orig: benè] a [orig: à] Glauciso, cum ille aestate lateat, si Aristoteli et Ovidio credimus; hunc aestate et hieme Damoxenus Comicus in cibis laudet, distinguitur. [note: Plin. l. 32. cap. ult. ] Mnesitheus apud Athenaeum inter tmhtw=n, Volatertanus serratorum et carnivororum genera, eum ponit; Aristoteles squamosum facit, et paucas appendices superne [orig: supernè] circa ventriculum exeuntes habere adicit. Plinius austero et irascenti mari simili colore, esse prodit.
[note: Plin. H. n. [abbr.: enim] l. 9. c. 36. ] Apud Rondeletium tres ipsius habemus species. Prior provincialibus Cabrolle dictus, tricubitalis quandoque, corpore est longo, ventre compresso, dorso falcato, caeruleo, cute nitida, squamis vix apparentibus, ni cutis exsiccetur. ventre candidissimo, maxillis asperis potius quam [orig: quàm] dentibus munitis. Statim a [orig: à] capite aculeos habet; quorum duo qui iuxta anum sunt, velut invagina conduntur. Aculeos Pinna sequitur, ad caudam usque continua, initio magna, macula [orig: maculâ] nigra [orig: nigrâ] notata, inde brevis et tenuis, tenuibus quasi villis constans. Ad branchias pinnae aurei sunt coloris, pro podice rimam potius quam [orig: quàm] formam sortitus est. Ventriculum habet magnum cum uno appendice. Vesica fellis intestino adhaeret. Splen parvus, caro candida et pinguis visitur. Salvianus Amiam veterum esse credit, Iovius centrinam quibusdam videri dicit.
Alter minor, unde glauki/dion apud Athenaeum esse conicit, septem aculeos in dorso, ad caudam spectantes habet; a [orig: à] superiore branchiarum parre ad mediumcorpus linea tortuosa admodum dimittitur, hinc recta [orig: rectà] ad caudam protenditur.
Tertio quem sinuosum vocat, quod linea a [orig: à] branchiis ducta, serpentum corporis flexibus gradientium instar tortuosa sit, dentes sunt acuti, dorsum ex caeruleo nigrescit,
[note: Oppian. l. 3. Halieutic. Athenaeus. Dipnos. l. 7. ] Locum in petris etiam et arenis pasci Oppianus scripsit. Numenius apud Athenaeum kata\ mni/a sigalo/enta, id id, per algas molles, fluctibus minime [orig: minimè] agitatas et muscum versari, tradit. Aristoteles, et Athenaeus pelagium fecit. Cibus quidem ipsi, carnes. Sed nec algam vel muscum contemnit. Unde Tarentinus escam ad Glaucos capiendos praescribens, partem ex musco et farina, partem ex piscium carne componit. Fetum suum ore, ubi metuit recipere, iterum emittere, tradidere quidam; quia spinosus est, de Glauco Galeo sumendum id videtur; sane [orig: sanè] solum ex [note: Aelian, H. A. l. 1. c. 16. ] Galeis Acanthiam fetus suos propter spinam non recipere, auctor est Aristoteles. [note: Arist. H. A. l. 6. c. 16. ] Aestate circa LX. dies non conspicitur. Plinius alibi dictor, immemor, numquam apparere scripit.
Usus ipsius expetitus in cibis, sive uterum [note: Plin. H. n. [abbr.: enim] l. 32. c. ult. ] gerat sivenon. Caput tamen potissimum, apud Anaxandridem, Sotadem Comicum, inprimis si in Olyntho, et Megaris captus esset, commendabatur. Eustathius palmam oculis tradit. ut ut sit, difficulter si Tralliano et Mnesitheo credimus. concoquitur. Concoctus permultum alimenti praeber. Ex iure sumptum seu Glaucum seu Glauciscum, copiam lactis mulierbus facere, Plinius Auctor est.
ARTICULUS VI. De Hippuro et Reverso Indico.
HIPPURUS seu a [orig: à] similitudine eqvenae [note: Plin. H. n. [abbr.: enim] l. 32. c. 6. ] caudae, seu dia to\ i(/ppou di/khn kai\ o)rou/ein e)ca/llesqai quod equi more feratur et saliat, [note: TAB. I. 12. ] ita dictus, aliis a)rne/uths2 ab agnis saltus urinantibus similes exercentibus, [note: Rondelet. in Histor. Piscium. ] Dorioni et Epeneto korufai/nh, a [orig: à] pinna quae a [orig: à] vertice incipit, in eoque veluti crita erigitur, Hicesio hippurea, Hispanis Lampugo, Gazae Equilis vocatur. Glauco colore internisque partibus
page 12, image: s014similis est, et facile [orig: facilè] inter ceteros pisces ex pinna quae a [orig: à] capite incipiem in prona parte ipsi unica est, et caudae equinae simillima. villis multis constat, cuiusmodi in nullis aliis piscibus reperitur. Venter in medio corpore situs est.
Degit in pelago, mari Mediterraneo [note: Aristot. H. A. l. 9. c. 10. ] ignotus. Carytius ab Archestrato maxime [orig: maximè] celebratur, quod mirum, cum ceteri ibi pisces viles sint. Delectatur carnibus, et nassis inclusus tantopere crescit, ut inde incrementum cepisse videatur. Vere parit. hieme latet. in natatu celer est, et numquam nisi certis diebus capitur.
[note: TAB. III. 1. Clusius Exot. l. 6. c. 18. ] REVERSUS Indicus duplex est, Anguilliformis alter, de quo inferius dicemus: alter, de quo hic, squamosus. Nomen inde, quod retractus venetur, accepit. Magnitudine est palmi. Squamis contegitur rugosis, spinis in dorso, et ab umbilico ad caudam maxime [orig: maximè] acutissimis. Docilis est, et facile [orig: facilè] [note: Niremberg. Nat. Exor l. 11. c. 18. ] cicuratur. Magnam Indis in venandis piscibus praestat operam. Tenui sed valido funiculo alligatus ad mare defertur, blandis animatus verbis in piscem conspectum, etiam magnum, emittitur, eiusdemque lateri seu ventri sese affigit. sic extrahitur. Praeda blandeavellitur [orig: blandèavellitur], ne. quia valide [orig: validè] adhaeret, descerpta intereat.
REURRSUM Indicum anguilliformem vide Tab. II.CAPUT II. De Pelagiis Laevibus.
ARTICULUS I. De Thunno.
THunnus. seu a [orig: à] Graecorum '*Qu/nein, quod est magno impetu moveri, seu ab Ebraeorum [note: Aldrov l. 3. 18. ] Thannia, quo Cetaceum piscem intelligunt, sic dictus, [note: TAB. III. 2. 3. 4. ] multa apud Auctores pro diversitare aetatum sortitur nomina. Thynnis seu Thynna simpliciter sive mas est sive femina, Pelamyde maior, Thunno proprie [orig: propriè] dico minor. [note: Plinius H. n. [abbr.: enim] l. 9. c. 15. ] Cordyla appellatur partus, q fetas redeuntes in mare autumno comitatur, Byzantii a)uci/das2, dia\ to\ en o)li/gais2 h(me/rais2 a)uca/nesqai ut testatur [note: Aristotel. ] Aristoteles, seu quod paucis diebus augescant (Gaza Auxum [note: H. A. l. 6. c. 16. ] vocat) dicunt. Redux in Pontum ex magno mari Cordyla. Pelamydis nomen, seu para\ to\ ou)n tw=| phlw=| mu/ein, i. e. quod in limose abdat, seu dia\ to\ pe/lein a(/ma, quod [orig: quòd] gregatim degat, ut [note: Plutarch. de selert. Animal. ] Plutarcho placet, (Limosam, Limariam, et Lutariam alii vocant) sortitur. Pelamydes cum annuum ex cessere tempus, Thunni vocantur. hisce paulo [orig: paulò] maiores Tritones. [note: Aldrov. l. 3. c. 11. ] Orcynus, Apolectus, Sarda, Synodontis, Cybiaseu Cybios, Cete, Melandrys, Triton, Chelidonas, Xanthias, propriis suarum appellationum rationibus non carent. sed et variis eorum sale asservatis partibus, singularia nomina indita, apud Auctores invenies.
Lubricos eos Plinius facit. [note: Rondelet. in Hist. Pisc. ] Rondeletius suum Orcynum, ut et eum quem Pelamydis verae seu Thunni Aristotelis nomine exhibet, squamis magnis ita ad amussim compactis, utiis carere videatur, tegi, coctione easdem dehiscere, tuncque perspicue [orig: perspicuè] apparere tenui membrana contectas, scribit. Pelamydem vero [orig: verò] Sardam cute levi esse, et sine squamis, ea parte, quae a [orig: à] pinnis ad branchias sitis, incipit excepta, adicit. Sed nec vel de sexuum notis; vel de Pelamydum, et Thunnomrum differentiis inter Auctores convenire videtur. [note: Aristor. H. A. l. 5. ] Aristoteli [note: Plin. H. n. [abbr.: enim]. 9. c. 15. ] et [note: Athen. Dipnes. l. ] Athenaeo mas a [orig: à] femina eo distinguitur, quod haec sub ventre pinnulam habeat a)fareu\s2 dictam, qua [orig: quâ] mas caret. Rondeletius in utroque semper pinnam sub ventre deprehendiait, indivisam in mare, divisam in femina, ut podicis foramen dilatari, fetusque commodius in lucem edi possit. Ligures et Massilienses piscatores numquam ex Pelamydibus Thunnos fieri aperte [orig: apertè] ostendisse, auctor est [note: Sealiger. in Exercitat. ] Scaliger: a [orig: à] Pelamyde hoc unum distare Thunnum, quod hic sit lividus lateribus, illa undantibus maculis transversis atque obliquis eidem destinato gerat, asseret [note: Bellonius cit. Aldrov. ] Bellonius. Captus An. M. DC. LXV. circa Gaditanum fretum, pedem XXXII. longitudine, latitudine XVI. in cuius pelle integra classis delineata conspecta est.
page III, image: s015[illustration:
Reversus Inditus squamosus. Iagfisch.
][illustration:
Thunnus. Thunfisch.???ninnen
][illustration:
Pelamis Caerulea. Thunn fisch.
][illustration:
Criinius. Waldtsiunn.
][illustration:
Pomvilos Ein Leit fisch.
][illustration:
Amia. Streit thunn
]
page 13, image: s016Locus Thunnorum varius pro aetate esse videtur. [note: Oppian. Halieut. l. 3. c. 620. ] Oppianus, qui eos piscib. pelagiis annumerat, ex Oceano in mare Mediterraneum, cum vere ad sobolis propagationem instigatur, venire, ideoque tum plurimos in Tyrrheno et Iberico capi, auctor est; mense Maio Xiphiis cogentibus irrumpere, Iovius adicit. Pelamydes aequora fluvio aut paludi vicina incolere, ideo [orig: ideò] in Pontum ad dulciora pabula gregatim intrare, ex Plinio [note: Plin. H. n. [abbr.: enim] l. 9. c. 15. ] habemus, ibidem, ut et in Moeoticis paludibus nasci, [note: Strabo. Geogr. l. 7. ] Strabo retulit. tepore gaudere ideo [orig: ideò] per summa maris natare, aliquando flumina subire, ex [note: Aristotel. H. A. l. 8. c. 19. ] Aristotele discimus; Visos qui Agathopoli ad pontem usque, qui aliquot milib. passuum a [orig: à] mari distabar, conscenderent, [note: Ribdeket. ] Rondeletius prodidit. sed et in Rheno, Nilo, Pado, Platina scripsit. in algosis quibusdam locis. Gaditanis extra Herculis columnas sub solano vento eo [orig: eò] delatis, ingenti numero, magnitudine et crassitie incredibili, occurrisse, Admiranda Aristot. [note: Aristotel. in admirand. ] venditant. Vix oredendum Thynnorum multitudinem in Indico mari tantum, ut magni Alexandri classis haud alio modo, quam [orig: quàm] hostium acie obvia contrarium agmen adversa fronte direxerit quod apud [note: Plin. H. n. [abbr.: enim] l. 9. c. 3. ] Plinium legimus. Graeci scriptores enim Cete et Physiteres fuisse innuunt. De eorum circa Byzantium et captura et mora ita [note: Strabo Geogr. l. 7. ] Strabo, etc.
Cibus eis aliquando [note: Aristotel. in Admirand. ] alga; saepe [orig: saepè], circa Hispaniam inprimis. (ex anteriore [note: Strabo. l. 3. ] ad columnas delati pelago, esca deficiente macerantur) glandes. ex quercubus ad mare nascentibus [note: Athen. l. 7. Dipn. Polybius Histor. l. 34. ] delapsae quibus vehementer pinguescunt. et ex harum ubertate, ubertas Thynnor. colligitur: ut plurimum caro. Tepore feturae [note: Aristotel. H. A. l. 6. c. 17. ] quicquid attigerint, liguriunt. quin et partu soluto, ne propriis quidem parcunt natis, sed laeti tempore veris [note: Oppian. Halieut. l. 4. ] Ova vorant subito [orig: subitò], et lacerant sub dentibus atris. aliquando prae pinguedine rumpi [note: Aristotel. H. A. l. 6. c. 17. ] Aristoteles auctor est.
Vitam ab biennium duntaxat producere, quod [note: Plin. H. n. [abbr.: enim] l. 9. c. 15. ] Plinio ex Aristotele placuit, vix verisimile videtur. Ad tantam enim excrescunt magnitudinem, ut XV. talenta pendeant, caudaque duo cubita seu ut apud [note: Aristot. H. A. l. 8. c. ult. ] Aristotelem exstat, quinque palmum latitudine, expleat, et visi capi, quos corporis magnitudine, squemmatum crassitie et corporum duritie biennio multo provectiores fuisse fateri oportuerit.
De Generatione habemus, Thunnos coire mense * [note of the transcriber: annotation missing] Februario post Idus Iunii initio parere semel, et quidem [note: Plin. H. n. [abbr.: enim] l. 9. c. 115. Oppian. Halieut. l. 4. v. 505. Vide Oppian. et Scalig. p. 234. ] in Ponto Thunnos, biscredi, quia partim tempestivus partim cordus eius fetus est. prior soboles mense Decembri ante brumam exit, posterior vere. Ova edunt quasi in utriculo. Ex his fiunt, quas Scordulas vocant, Byzantii Auxiadas quod paucis diebus augescant.
Exeunt Autumno cum Thunnis simul, verno autem tempore repetunt, iam factae Pelamydes. Quantum ad animales functiones, concessit et istis singularia quaedam Natura. Dromades esse, seu ut Gaza reddit cursores, ex superiorbus cognosci potuit. Non vagantur tamen [note: Plin. H. n. [abbr.: enim] l. 9. c. 11. ] bruma; ubi cumque deptehensi usque ad aequinoctium, ibi hibernant. Ex Ponto exituri laevam tenent, et Aquilonem operiuntur, ut secundo fluxu exeant. ingressuri eundem, ad dextram flextuntur, quia dextro oculo plus cernunt, utraque natura hebete. Eadem [note: Plin. H. n. [abbr.: enim] l. c. ] debilitas in causa, quod ad saxum illud miri candoris, a [orig: à] vado ad summa perlucens, quod in Euripo Thracii Bosphori, quod Propontis Euxino iungitur, in ipsis Europam Asiamque separantis freti angustiis, iuxta Chalcedonem in Asiae littore visitur, exhorrescant, et sic repente territi, ad versum Byzantii promontorium, ex ea causa appellatum Auri cornu, praecipiti petunt agmine. Noctu proficisci et vetustissimum Amphyliti vatis apud [note: Herodot. l. 2. Histor. ] Herodotum oraculum, et nummus a [orig: à] [note: Aldrovand l. 3. de piscib. c. 18. ] Bellonio visus, in quo altera parte spica,altera Thunnus conspiciebatur, et supra hunc Luna cum inscriptione PHILIPPENZE, innuit. nec de nihilo est, quod Plinius, postquam [note: Plin. H. n. [abbr.: enim] l.??? ] dixisser, capturam illorum a [orig: à] vergiliarum exortu ad arcturi occasum durare, reliquo tempore
page 14, image: s017hiberno latere in gurgitibus imis, nisi tepore aliquo evocatos, aut pleniluniis, adiciat. In natando figuram cubicam, si gregatim vagantur, [note: Plurarch. de sollert. Animal. ] servant, atque sex lateribus comprehensi, soliditatem ex semetipsis constituunt. Ad promontorium [note: Aelian. H. A. l. 15. c. 3. ] Bubonicum, maximi, suum in star, soli vagantur. alii more luporum bini proficiscuntur. nonnulli more caprarum, gregatim pascuntur. Exoriente canicula, in Euxinum natare conten dunt; et marinis fluctibus, et fervide [orig: fervidè] radiato sole calescentibus, interse velut contexti, confertis turmis sese invicem opacant. Dormire [note: Aristot. H. A. l. 4. c. 10. ] in imis gurgitibus, sub saxo aut littore abditos, [note: Oppian, Halieut. l. 2. c. 5. ] Arstoteles prodidit; et quidem tam profunde, ut ne iecta [orig: iectâ] quidem fuscina [orig: fuscinâ], moveantur. Sub Caniculae exortum oestro exagitantur. Haeret ille ubi cutis tenuior, sub pinna, et ita miseros divexat, ut saepe [orig: saepè] in terram a)spai/ontes2 saliant, sepe [orig: sepè] in naves se coniciant.
De Sympathia et Antipathia non est quod multa dicam. Dicuntur Cepphos habere comites, qui carunculas pisciculorum, a [orig: à] Thunnis discerptorum, aquis innatantes, depascuntur. Cum gregatim praeter Italiam acti elabuntur, a [orig: à] Sicilia prohibiti, in maiores incurrunt belluas [orig: bellüas]. Maio Mense a [orig: à] Xiphiis ex Atlantico Oceano in mare mediterraneum pelluntur. Non aliter ab iis gregatim in fugam agi, quam [orig: quàm] ovium greges a [orig: à] lupis Mathiolus auctor est. De captura Thunnorum agere alterius loci est.
Usum reperere in Cibis. Olim membratim caesi [note: Plin. H. n. [abbr.: enim] l. 9. c. 15. ] cervice et ab domine ( ta\s2htriai/as2 Athenaeus vocat) commendabantur, atque clidio (clidia Thyum Festus, Petimen ex Naevio Petimen piscinum, quod est inter duos armos ad pectus, claviculas Medici vocant) salitis, Omotarichi nomen impositum est) recenti duntaxat, et tum quoque gravi ructu; cetera parte plenis pulpamentis asservabantur. Melandria vocabantur, caesis quercus assulis, simillima. Vilissima ex his, quae caudae proxima awri=a dicebantur, qa pingui carenti hinc a)pi/onwn nomen, probatissima, quaefaucibus, Pelamides in apolectos, particulatimque consecti, in genera Cybiorum (sic dicuntur seu salsamenti frusta quae cumque in forman kuboeidh= dissecta; vel quae ex dorsi partibus cervici clidioque proximis) dispertiebantur. Alexis caput, commendabat, caudam Antiphanes. Falconius Hetruscus eruditioris gulae ganeo, novum et sapidissimum obsonii genus ex iis commentus est. Athenaeus en muttw/tw| (intritum hoc, ex aliis et aliis condimentis) aliis piscibus praetulit. Alii salsamenta, quae qunnai=a seu qu/nnia potius, quam [orig: quàm] recentis piscis quamlibet partem praeferunt. Sunt quippe Xenocrati apud Oribasium stomacho inepti, mali succi, flatulenti, ad excernendum difficiles. Galeno, dura [orig: durâ] carne praediti, et insuaves. Archestratus tamen nobilem Thunnum circa Byzantium, Carystum et Siciliam; praestantiorem circa Cephalem et Tyndaridem oram; praestantissimum circa Hipponium Italiae, nasci, circa Samum ingentem, et deorum conviviis dignum capi, prodidit.
Praebent et in Medicina usum. Sanguis, [note: Plin. H. n. [abbr.: enim] l. 32. c. 10. ] fel, et iecur, sive recentia sive servata, vim psilothri obtinent. Non pubesciturum, qui in pueritia iis illitus est, [note: Aelian. H. A. l. 13. c. 27. ] Aelianus affirmat. Omotarichus [note: Dioscor. l. 2. c. 30. ] largius sumptus, Presteris serpentis venenum retundit. Cybiorum cinis, cum melle ad Condylomata confert.
ARTICULUS II. De Pompilo et Amia.
[note: TAB. III. 5. ] POMPILUS seu para\ th=s pomth=s2 a [orig: à] transvehendo, (fabulantur enim Pompilum hominem porqme/a [note: Aelian. H. A. l. 15. c. 23. ] portitorem, vel ut [note: Athen. Dipn. l. 6. ] Athenaeo placet qalassourgo\n, ab Apolline [note: Apollon. Rhodius in Argon. ] quod Ocyrhoen [orig: Ocyrhoën] puellam traiecisset, in sui nominis piscem transmutatum) seu quod navigantes in alto mari ad continentem usque comitetur; aliis sacer piscis, aliis po/mfulos dicitur, et a [orig: à] [note: Plin. H. n. [abbr.: enim] l. 9. c. 29. ] Plinio inter Thunnos reputatur. Athenaeus [note: Athen. l. c. ] Pelamdi similem et varium esse inquit. Rondeletius [note: Rondelet. in Hist. Piscium. ] pro eodem piscem squemis carentem, in dorso varium et maculosum, in quo a [orig: à] branchiis ad caudam linea
page 15, image: s018magna curva, a [orig: à] qua ad ventrem lineae multae transversae interpunctae descendunt, ducitur. pars quae supra et inter oculos est, flavescit, qurique colorem imitatur. Cauda in unicam non divisam, neque crescentis Lunae figura, Thynnorum et Pelamydum more, desinit.
Locus ipsis ima maris sedes est. Saepe [orig: Saepè] navigia [note: Plin. H. n. [abbr.: enim] l. 9. c. 15. ] velis euntia comitantes, mira aliqua dulcedine per aliquot horarum spatia, et pascuum milia a [orig: à] gubernaculis non separantur, ne tridente quidem saepius in eos iacto territi. ubi terram [note: Oppian, Halieut. l. 1. Aelian. H. A. l. 2. c. 15. ] persensere, recedunt, nec longe [orig: longè] abesse nautis colligitur. Inimicos experiuntur Delphinos [note: Athen. l. 7. ] sed magno horum exitio. Degustatis enim illis, continuo [orig: continuò] convelluntur, furoreque incensi, pelluntur, ad littora, esca marinis avibus futuri.
Amiam [note: Athen. l. c. ] seu para\ to\ a(maienaitai=s2 paraplhsi/ais2, [note: Plutarch. utra animal. ] quod una cum sui generis piscibus eat; sive quod ou) kata\ mi/an fe/retai a)lla\ a)gelhdo\n, quod non solitaria sit, sed gregatim vivat, ita dictam, Aelianus [note: Aelian. H. A.. 1. c. 6. ] Troctam, Hispani Bizam quasi Bizantiam, alii Bonitam, vocant. Iovius [note: TAB. III. 6. ] et Salvianus pro ea Lechiam, alii Sphyraenam, quidam illum piscem qui Hispanis Lambugo dicitur, perperam substitunt. Piscis est [note: Rondelet. de Piscib. ] Pelamydi, vel Thunno vel Scombro corporis specie, pinnis caudae similis, cute laevi, ea parte quae circa branchias est dempta, rostro acuto, oculis parvis auriaemu is dentibus serratis, acutissimis, in os recurvis. branchiis opertis, ventre crasso, argenteo, rugoso, longo, ad podicem usque demisso, cuius appendices sunt innumerae scombrorum appendicibus tenuiores. dorso careuleo, et dum vivit splendente; a [orig: à] quo ad ventrem lineae ductae sunt obliquae, nigrantes, certis intervallis a [orig: à] se distantes. Caudam habet tenuem, in figuram lunae in cornua curvatae, intestina gracilia, epar rubescens, spelnem nigrantem, sel toti intestino [note: Aristotel. de part. Animal. l. 4. c. 2. ] attextum, vel ad illud porrectum [note: Aristotel. H. A. l. 2. c. 18. ex Scalig. sect. ] pati cum eo lontigudine, saepe etiam replicatum.
Degere in mari, stagnis et fluviis affirmat [note: Aristotel. H. A. l. 8. c. 13. ] Aristoteles, et cum eo [note: Scalig. ad l. 2. H. A. c. 18. ] Scaliger. vicinum fluviis et stagnis ob dulcem aquam et limum amare, Oppianus [note: Oppian. Halieut. l. 1. ] Pontum subire, atque ibi cum suis ducibus aestatem traducere, tum quod ibi belluae magnae pauciores, tum quod ob dulcium [note: Arist. H. A. l. 8. c. 13. ] aquar. permistionem, pastus gratior; unde eor. incrementum [note: Aristotet. H. A. l. 6. c. 13. ] singulis diebus intelligitur,certum. Circa Provinciam in maris angustiis quas insulae frequentes efficiunt, capi, Rondeletius auctor est.
Vescuntur [note: Aristor. l. 8. Hist. c. 2. ] aliquando alga [orig: algâ], ut plueimum carne. Audaces et celeres sunt. quin Troctam saltu valere Aelianus loco supra citato scripit.
Pugnam cum Delphinis apud [note: Oppian, Halieutic. l. 2. ] Oppianum eleganter descriptam invenes. idem de Troctis apud [note: Aelian. H. A. l. 12. c. 53. ] Aelianum legitur. Captae prosiliunt, et arrosa [orig: arrosâ] linea [orig: lineâ] aufugiunt. Appetuntur a [orig: à] quibusdam piscibus in escam, Glauco inprimis, si Tarentino fides est.
Adhibentur [note: Aristot. H. A. l. 4. c. 8. ] in cibis tamquam boni succi ad excernendum medii, sed parce [orig: parcè] nutrientes. Archestratus autumni tempore post Vergiliarum occasum, Byzantiasque inprimis commendat. procul a [orig: à] mari Hellespontico deteriores scibit. si vicinum Aegei maris tractum pertransieris, pristinam gloriam maculare invenies,
ARTICULUS III. De Xiphia seu Gladio.
PIscem qui a [orig: à] figura rostri XIPHIAS [note: TAB. IV. 1. 2. ] communiter, skifi/as2 Epicharmo, cifi\os [note: Aelian. H. A. l. 13. c. 4 ] Menandro, Gladius Latinis dicitur, Homerus [note: Homer. Odys. m. ] ku/na, Hesychius et Varinus qorunne/a, alii Thranin, Hermolaus Tomum Thurinum, ita enim apud [note: Plin. H. n. [abbr.: enim] l. 32. c. 11. ] Plinium legit,forte [orig: fortè] a [orig: à] Thuriis Italiae oppido. Albertus Militem appellat, Galeum a [orig: à] [note: Plin. H. n. [abbr.: enim] l. 32. c. 11. ] Plinio vocari; Salvianus et Massurius perperam oppinantur.
Magnitudine interdum est insigni. Ad decem nonnumquam cubitos accedere, tradit [note: Rondel. in Hist. ] Rondeletius. Delphini magnitudinem excedere, [note: Plin. H. n. [abbr.: enim] l. c. ] Plinius; naviculas aequare, [note: Strabo. ] Strabo. Corpus habet teres. a [orig: à] capite statim valde [orig: valdè] crassum, deinde ad caudam suque tenuius, in extremo ante caudae exortum eminentia quaedam
page 16, image: s019extuberat. Corium caudam versus, ducta manu laeve est, os versus asperum. Squannae sub cute latent plurimae, adeps in dorso suis more residet. Utraque maxilla rostrata est, superior magis ossea, durior, aliquando bicubitalis, (Athenaeus [note: Athen. Dipnos. l. 7. ] totius corporis magnitudini aequalem esse, scribit) inferior brevior et triangularis, plaerumque illa habet se ad totam magnitudinem ut tria ad decem, ista ut unum. Gludius [note: Oppian. Halieut. l. 2. ] est ferro acutior, sed exstincto pisce corrumpitur. Gellius eius mucrone dura excavavit saxa. Dentes ipsi falso [orig: falsò] [note: Aelian. H. A. l. 14. c. 23. ] Aelianus tribuit, non admodum curvos, nec admodum inanes. Nullos enim habet, eorum Ioco ossa oblonga et aspera in palato resident, absumpta [orig: absumptâ] in tantum gladium materia [orig: materiâ], quae dentibus cedere debuerat. Oculi ipsi orbiculati prominentes, et ante eos formaina. Branchiae [note: Aristot. H. A. l. 2. c. 13. ] octonae et duplices, tergus ex cinereo nigricans, et serici instar splendens. Pellis tenuissima. venter argento micans. Fellis vesicula intestino committitur.
Degunt in mari, et [note: Plin. H. n. [abbr.: enim] l. 32. c. 11. ] raro [orig: rarò] adeunt littora. Copiosius vero [orig: verò] iuxta Scillaeum promontorium apud Siculos et Zophyrium qoud Italiae extremum est, hodieque Spartiventum [orig: Spartiventûm] a [orig: à] nautis nuncupatur, capiuntur. Tribuuntur tamen ab Aeliano [note: Aelian. H. A. l. 14. c. 23. ] et Danubio, sed et in Dania in lacu Suerinensi notissimi dicuntur.
Victitant [note: Aelian. l. c. ] piscibus, quos rostri incursu interficiunt, ne prius comedunt, quam spiculo [note: Oppiam. Halieut. l. 2. v. 509 ] transfixerint.
Exortu Caniculae [note: Plin. H. n. [abbr.: enim] l. ] divexantur ab oestro seu asilo (Animal est parvum, scorpionis effigie aranei magnitudine) tantoque infestantur dolore, [note: Oppian. l. 2. c. 509 ] ut in naves saepenumero exiliant. Balaenam exhorrescunt, eamque conspicati, gladium suum in terram, aut obvium quemcumque vadi locum impingunt, sic infixo capite sese continent. Nec [note: Aelian. H. A. l. 9. c. 40. ] tamen sua ignorare arma credendum. Utitur rostro tamquam gladio. Saepe in mari Indico ulaidissimas Lusitanorum naves, ad sesquipalmum aliquando perforant. Visus in mediterranea iuxta navim natantem, medium rotro discidisse. Graecanicum sermonem ab Italico distinguere, illum minime [orig: minimè] reformidare, ad hunc diffugere, Ioannes Marius Caetaneus, qui Locrensi in littore Xiphianum piscationi interfuit, prodidit, et Brutiit testantur.
Usus in cibo rarus. Carne enim est arida, et difficulte concoquitur. Archestratur Byzantinum commendat.
ARTICULUS IV. De Remora et Cetorum Duce.
[note: TAB. IV. 3. ] DEREMORA, quae Echeneis, Remiligo, et Naucrates, dicitur, vix quicquam certi scribere possum, adeo [orig: adeò] Auctores in diversa scinduntur, tria tamen occurrunt, delcriptio, facultatis naves retinendi, et causa. Varie [orig: Variè] a [orig: à] veteribus describitur. Quibusdam est parvus piscis, affuetus petris. Quidam [note: Plin. H. n. [abbr.: enim] l. 9. c. 25. ] eum pedes ex Aristotele habere opinantur, ita posita [orig: positâ] pinnarum multitudine. Mutianus muricem esse, latiorem purpura [orig: purpurâ], neque aspero, neque rotundo ore, neque in angulos prodeunte rostro. sed simplice concha, utroque latere sese colligente, quibus inhaerentibus, plenam ventis stetisse navem, pottantem nuntium a [orig: à] Periandro, ut castrarentur nobiles pueri, conchasque quae id praestiterint, apud Gnidiorum Venerem coli, prodidit. Trebius Niger pedalem esse, et crassit dine quinque digitorum credit. Tres eo nomine celebrari, haud perperam inde colligas. Necinter recentiores de eodem convenit. Rondeletius inter ignotos reponit. Gillius numquam se piscem, vel piscatorem qui ipsum vidisset vidisse profitetur. Bellonio est totus exossis, mollis, lubricus, coloris herbacei, inferiore parte planus, dorso repandus, in gibbo convexus, limacis rubri testa carentis effigiem referens. Eidem ad spitamae longitudinem et manubrii ligonis crassitiem plerumque excrescit, circa saxa in mari, sed lente [orig: lentè] serpit. et iter cornibus praetendit, mucaginemque ut limax serpendo
page IIII, image: s020[illustration: ]
[illustration:
Gladius. Schwerdtfisch. Meer Schwert.
][illustration:
Remora. Schiffhalter.
][illustration:
Mysticefus Leither der walfisch
][illustration:
Serpens Marunis. Meer Schlang.
][illustration:
Serpens Marinus Verus. Meer Schlang
][illustration:
Conger. Meer Ahl.
]
page 17, image: s021relinquit. In Corcyra frequentissime [orig: frequentissimè] e [orig: è] verriculis extrahi dicitur. Quam in Imperati Neapolitani Exoticotamieio Neapoli vidimus, sic describitur. Capite supino acetabula habet similitudine cirrorum sive acetabulorum Polypi, quibus naves magnosque ac cetaceos pisces apprehendens pertinaciter haeret. Cursumque eorum remoratur, et pro arbitratu suo retinet. Ad magnitudinem corporis Icon expressa est.
Remorae Aldrovandi color toto fere [orig: ferè] corpore ad violaceum inclinat. Latera candicant. medium corpus subviridis linea intersecat. Cauda, quae unicam pinnam degenerat ad caeruleum vergit Rostrum canino simile, nisi inferior maxilla superiorem longitudine superaret. Pinnae toto corporesex. Simillimus Embdae in Frisia pisciculus repertus est, referente [note: Gesner. in Hilstof. Piscium. ] Gesnero, quatuor digitorum longitudine. Cuticula sinesquamis tenuissima. capite pro corporis magnitudine maximo. Oculis parvis, reliquo corpore turbinato. sub mento quiddam habebatfigura acetabuli. Cavitas cum digito premeretur, ita adhaerebat ut circumferriposset. Par facultatis navigia retinendi ratio. Ruant venti licet, et saeviant procellae cogit stare navigia secundum [note: Plin. H. n. [abbr.: enim] l. 32. c. 1. ] Plinium (verba eius sunt. Ventum est ad summa natare, Etc.) Plinio Oppianus adstipulatur. Cheremenianus Trallianus apud [note: l. 2. Sympos. probl. 7. ] Plutarchum impedimentum et moram navigationi inferre, et ut tardius navigia ferantur facere asserit ille puppi, hic lateri navis, Oppianus [note: Kircher. l. 3. Artis Magnet. Oppian. Halieut. l. 1. r. 221. ] carina adhaerere scribit. Petrus Melara Cardinalis Turonensis triremem cum e [orig: è] Gallia Italiam mari peteret, ab eodem (nisi forte de Lampetra id accipiendum sit) in medio cursu retentum fuisse. Kircherus pro fabulosis omnia ista habet. Numquam talem a [orig: à] Plinio ad tempora nostra effectum notatum, etsi totus orbis navigationibus lustratus sit. Non posse potentia maius a [orig: à] minore vinci, Nullum magnetis frustum, quamvis efficacissimum, exactissimeque libratum aliud maius et gravius allicere. Frequenter in freto Siculo ob contrarios aestus, unam onerariam extensis velis, secundo vento in mediis fluctibus haerere, vicinis cursum tenentibus.
De causis haud certiora occurrunt. [note: Rondel. de pisc. marin. l. 15. c. 18. ] Rondeletius [note: Aristot. in Mechanicis quaest. 6. ] Aristotelis qusponso, quo cur clavus cum sit parvus, et in extrema navi, tantum possit, ut ab exiguo temone et hominis unius viribus, magnae navium moles moveantur, exponit, innixus, minus potius ad contactum Remorae moveri, quam sisti ostendit. Idem de [note: Plutarch. Symp. l. 2. probl. 7. ] Plutarcho dicendum, dum navim multo mosco et alga obductam, aquam obtusius secare, et tardius moveri, hisce Echemeidem adhaerere, sic tarditatisnon causam, sed causae accidens esse, prodit. Fracastorio [note: Fracastor. l de sympath. c. 8. ] latentis scopuli Echeneidem indicium esse, navi ita ut avelli nequeat propter metum vacui, adhaerescere, placet. Scaliger Plinium secutus, ad occultas qualitates confugit. Movendi quibusdam esse potestatem, contrariam aliis. Nemini comperta in igne caloris principia. hunc [note: Lonicer. l. de Aquatic. ] Lonicerus sequitur. Suarezius [note: Suarez. Disput. Metaph. 18. ] influentias caelestes addit. nec Basilius [note: Basilius i. Hexam. homil. 7. ] et Ambrosius [note: Ambros. Hexam. l. 5. c. 10. ] renuunt. Peculiaris [note: Keckerm. in probl. nauticis. ] Keckermanni opinio. Viscosum et frigidissimum humorem de se fundere putat Echeneidem. hoc aquam circa gubernaculum congelari, ipsum quasi immobile reddi. Vix quicquam verisimile.
Quantum ad usum alii e [orig: è] Graecis [note: Plin. H. n. [abbr.: enim] l. 22. c. 1. TAB. IV. 4. ] lubricos partus atque procidentias contineri ad maturitatem alligato eo prodiderunt: alii sale ad servatum ad alligatumque, gravidis partus solvere, obid alio nomine Odynolyontem appellari. Amatoriis veneficiis infamem esse, indiciorum et litium moram, inter falsa repono.
Cetos ducem habere, tum quod mole corporis oppressi tarde [orig: tardè] moveantur, et facile [orig: facilè] in coenum, brevia et angustias impingant: tum quod parum acute [orig: acutè] cernant, [note: Oppian. Halieut. l. 3. ] Oppianus [note: Aelian. H. A. l. 10. c. 6. ] Aelianus et alii auctores sunt, destitutas, ad terram delabi et perire, Plutarchus et Claudianus prodidere. h(ghth\r is h(ge/mwn o(dhgo\s2; Plinio, nescio quare Musculus, quo nomine Balenae
page 18, image: s022partem Oppiano et Aristoteli dici falso [orig: falsò] opinatur Bellonius, Hermolao Iulus, aliis Mysticetus dicitur. Longus est, colore albo, capite longo, angusta cauda, si Aeliano credimus. Aldrovandus [note: Aldrov. de Piscib. l. 3. c. 23. ] dodrantalem, rostro acuto, capite praelongo et plano, cauda angusta et tenui, toto corpore aspero, squamis experte, sed osseo corio tecto, proponit.
Fabulosumne id, quod Rondeletius arbitratur, an ambiguum, quod [note: Scaliger. ad H. A. Aristot. l. 2. c. 16. ] Scaliger, natura talem dederit, an amicitiae adscribendum sit, non disputo. Amicitiae exempla sunt Balaena, musculus, quando praegravi superciliorum pondere obrutis, eius oculis, infestantiam magna vada, praenatans demonstrat, oculorumque vice fungitur, apud [note: Plin. H. n. [abbr.: enim] l. 9. c. 62. ] Plinium legimus. Agnitum, ore velut anchoram a [orig: à] balaenis recipi, in faucibus dormire; hoc quiescente, illas non moveri, hoc gubernatore, destitutas, ad terram delabi et perire, Plutarchus [note: Plutarch. l. utra ammal. ] et [note: Caludian. in Eutrop. ] Claudianus prodidere.
ARTICULUS V. De Serpente Marino.
[note: TAB. IV. 5. 6. TAB. V. 1. ] SErpens marinus, [note: Plin. H. n. [abbr.: enim] l. 32. c. 11. ] Plinio Dracomarinus, Aeliano [note: Aelian. h. A. l. 18. c. 28. ] mi/ros et Hydrus, [note: Aristot. H. a l. 2. c. 15. ] Aristoreli o)/fis2 qala/spios dicitur.
Notabilis ipsorum quibusdam locis magnitudo. Eiussunt in Africa, ut boves [note: Aristot. H. A. l. 8. c. ult. ] in sectentur, et triremes apprehensas evertant. Circa Norvegiam ducentorum pedum longi visi, tantas aliquando supra mare spinas, erigentes, utnavis per unam transire possit, si Olao Magno credimus. Conspicitur in sinu Codano quidam flavi coloris XL. pedum, innoxius, nisi irritaveris. apud insulas [note: Plin. H. n. [abbr.: enim] l. 6. c. 23. ] quasdam ante Persidem, vicenum cubitorum, terruere classem. Tales in [note: Solinus in Polyhist. ] Carmaniae promontorium et arabiam circa tres insulas e [orig: è] mari egrediuntur. Baraces sinus [note: Arrian. in Periplo maris rubri. ] navigantibus perniciosus, quod ad eum e [orig: è] pelago tendentibus praegrandes et nigri serpentes occurrant. Maximi cuiusdam descriptionem et in Virgilio [note: Virgil. l. 2. Aeneid. ] invenies. Is de quo hoc loco, terrestri similis est, capite et corpore congri a)mauro/teros duntaxat, ore acutiore, si [note: Arist. H. A. l. 2. c. 14. 35 l. 9. c. 37. ] Aristotelem sequimur. Si Salvianum, habet dorsum subrubrum; latera subflava, ventrem sub albidum. ronde etius eum trium cubitorum facit, corpore fulvo, quam [orig: quàm] anguilla rotundiore, colore quem et sceleton apud Aldrovandum exhibebat, capite congri, oculis flavescentibus, ventre et rostro cinereis, maxilla superiore longiore, Dentes muraenae modo, sed rariores habere, addit: pinnulas ad branchias veluti Anguillae duas. A Castelleto ad [note: Aldrov. de Piscib. l. 3. c. 24. ] Aldrovandum missus, colore erat congri, sed ad caerulcum inclinante. Ore intra rubido, dentibus acutissimis instructo, sub mento apophysis barbae modo propendebat, altera ad ani orificium.
Maris est incola: nec tamen en toi=s2 s1fodra baqe/sin, seu profundissimis, [note: Aristor. H. A. l. 2. c. 14. ex Scal. edit. 17. ] gurgitibus nascitur: Qui in aquis fluviatilibus reperiuntur, Hydri sunt et toto caelo ab istis differunt. Degit tamen aliquando et in terra, ut terrestris [note: Bellon. in observat. ] quaedam species. toto fere [orig: ferè] die in mari vivit, somni causa in terram egreditur. Vehementior est congro, si s1fodrote/ron ita placet vertere. Captus [note: Plin. H. n. [abbr.: enim] l. 9. c. 37. ] atque immissus in arenam, cavernam sibi rostro mira celeritate excavar.
Pugnavere aliquando in turcia tempore Baiazetis a [orig: à] solis ortu ad occasum cum terrestribus; Occisorum utrinque octo milia numerata sunt. Aquatici concessere victoriam.
Comedi quidem potest: sed propter similem cum terrestri formam reicitur.
ARTICULUS VI. De Congro et Ophidio Plinii.
[note: TAB. IV. 7. ] COngi, qui Graecis a [orig: à] grw/, quod est voro; a)pesqi/ousi [note: Rittershusius ad l. 1. Halieut. Oppian. ] ga\r tw=n pelupo/dwn ta\s2 [note: Athen. Dipnos. l. 7. ] plekta/nas2, ko/ggros et go/ggros aliis Gryllus, quibusdam a [orig: à] corporis et coloris similitudine, Anguilla marina, dicitur, duo genera; Unum Album et pelagium, alterum Nigricans, quod haud recte [orig: rectè] vellittorale vel pelagium
page 19, image: s023dixeris. ambigit enim ut scribit [note: Aristot. H. A. l. 8. c. 13. ] Aristoteles: recentiores unum duntaxat, in quo omnes notae congro a [orig: à] veteribus attributae, reperiuntur.
Longus est et lubricus seu laevis. saepe [orig: saepè] in quatuor aut quinque cubitorum longitudinem excrescit. Visus [note: Scaliger. ad Arist. H. A. l. 2. c. 16. ] a [orig: à] Scaligero quem utraque manu nequisses amplecti, ut non mirum multos in Sycyone quos homo vix ferat, aliquos plaustri magnitudine capi, [note: Eudox. l. 6. de terraemotu apud Athen. ] Eudoxus; circa Carteiam in exterioribus locis augeri supra minarum octoginta, [note: Strabo Geogr. l. 3. ] Strabo prodiderit. Toto dorso rubet, ventre et lateribus pallet. Binis natat pinnis. Linea nigra in exteriore parte membranaceae pinnae per dorsum extensa conspicitur. Oculi sunt Anguillis longe [orig: longè] maiores. In extremo rostro duo brevia cutacea cornicula gerit. Dentes habet parvos pectinatim coeuntes, branchias utrinque binas, pinnae harum rubent, quae vero [orig: verò] corpus ambit fusca est, et ad caeruleum inclinat. Interiora si spectes, Gula [note: Aristot. H. A. l. 2. c. 13. ] ipsi exigua, qua alii pisces carent. fellis vesica ab epate pendens.
In nullo non degunt mari, fluminibus inprimis [note: Oppian. Halieut. l. 1. v. 113. ] vicium si sit. nam et hos iuvenes subire folent: ne de paludibus dicam, quarum illustris alumnus a [orig: à] Matrone [note: Athen. l. 4. ] Parodo vocatur. In terram egredinon absonum, cum idem et de serpente marino superius dixerimus; et de Anguillis ex Aristotele colligatur. Vescuntur pisciculis. ideo [orig: ideò] vehementiore spirante vento, quo tempore numerosiores pisciculi mare intrant, pinguescunt.
Coitus eorum Anguillar. coitui [note: Oppian. Halieut. l. 1. v. 516. ] comparatur, non quod ex simili spumae sanie in arena obruta nascantur; sed quod circumplexu mutuo supinar. partium coitum peragant, quod a)po/dois2 et mu/krois2 tw=n cw/wn [note: Aristot. H. A. l. 5. c. 4. ] sollenne est: Ova [note: Aristot. H. A. l. 6. c. 17. ] longa serie inter se protensa, pinguedine ita obducuntur, ut vix appareant. Si in ignem conieceris, abit in vaporem pinguesova exiliunt, et elisa crepitant.
Latent hieme, [note: Aristot. H. A. l. 8. c. 13. Plin. H. n. [abbr.: enim] l. 9. c. 16. ] nec, eadem, praeterquam statis diebus paucis, et iisdem semper, capiuntur. Gregales ne sint, an solitarii ambigitur. Causam [note: Athen. l. 8. ] Mnesitheus praebuit, Modo [orig: Modò] gregarios esse posse dicit; modõ nec inter hos nec inter illos recenset.
Inimicitias cum Polypo, Locusta, et muraena exercet. Polypum devorat. [note: Aristot. H. A. l. 8. c. 2. ] Neque enim ob laevitatem ac eodem apprehen di potest. A Locusta laceratur, licet valido sit corpore. Ipse et Muraena caudas inter [note: Plin. H. n. [abbr.: enim] l. 9. c. 62. ] se praerodunt.
Usus ipsius apud Graecos in cibis laudatus. inprimis si e [orig: è] Sicyone adferebatur, Italum tantum ceteris praecellere putabant, quantum pinguis Thynnus vilissimis coracinis. Tanti denique aestimatus, ut Nereus quidem Chius Diis eumelixasse legatur: Dorion vere [orig: verè] opsophagus, cum puer optimor. piscium nomina dicere iussus, Congruminter ceteros recensuisset, piscium se non Deorum nomina dicere iussisse, reposu erit; Nunc in vili admodum sunt, apud omnes, Hispanis exceptis, pretio. Angli pusillos cum aceto et sinapi comedunt. Congener congris [note: De Laet. Ind. Ovid. l. 1. c. 18. ] est, qui in mari circa Canibales insulas capitur. Cute intense [orig: intensè] viridi et elegantissme [orig: elegantissmè] variegata, rictu patenti, et dentibus acutissimis. Caro detracta [orig: detractâ] cute candidissima est; sed qualitatis [note: TAB. V. 2. ] adeo [orig: adeò] virulentae, utfaepe in mortem gustantes conticiat.
Ophidion Plinii, quem Salvianus et Bellonius cum serpente marino confundunt, quemque Tragum Oppiani quidam esse opinantur, duorum est apud Rondeletium generum. Unum est barbatum, quod gemina barba a [orig: à] maxilla inferiore propendente instructum sit; Alterum imberbe et flavum, de cetero superiori simile. Bellonius palmum non excedere, pelle lubrica esse, pinnas carnosas habere, integram in gyrum caudam ambire, et multa nigredine perfundi, testatur. Linguam habet parvam, acutam. Cor trigonum ruberrimum, hepar ad sinistrum latus exporrectum, stomachum oblongum, pylorum permultis apophysibus circumdatum, a [orig: à] quo tres intestinorum revolutiones ad an um pertingunt, lienem rubrum, et oblongum. Cetera ad ipsos Asellos accedit.
page 20, image: s024ARTICULUS VII. De Muraena.
[note: TAB. V. 3. 4. ] MUraena, quibusdam Draeo marinus, quod corporis specie serpentes aemuletur, Graecis mu/raina, smi/raina et cmu/raina multae n. [abbr.: enim] dictiones q ab s1m incipiunt, olim per cm scribebantur) [note: Eustach. in Homer. ] para\ to\ mu/rein vel mu/resqai, quod, [note: Macrob. Saturnal. ] prae pinguedine in summa aqua fluitent, et a [orig: à] sole terrefactae, qua curvare se nequeant, merginon possunt: quod tamen de optimis quae Latini Flutae, Graecis plwtai\, quasi navigabiles vocantur, potissimum sumi dabet, quamvis et rhyades pisces Flutas Gaza vertat, dicitur.
Externa si attendas, ad duorum cubitorum longitudinem accedunt; circa Carteiam locis exteroribus minarum supra octoginta reperiri, [note: Strabo Geogra. l. 3. ] Strabo, ad decem libras augeri neque maiorem se vidisse, Salvianus, prodidit. [note: Aristot. H. A. l. 2. c. 13. l. 4. de partib. c. 13. ] Longus est, lubricus seu laevis, et serpentis speciem referens. Cutis quae [note: Plin. H. n. [abbr.: enim] l. 9. c. 11. ] tenuissima diversi coloris, qui nec in omnibus sibi respondet, seu quod alius vivis sit, alius in mortuis (sane [orig: sanè] Plinius, [note: Plin. H. n. [abbr.: enim] l. 9. c. 23. ] in Gallia septentrionali, Muraenis omnibus, in dextra maxilla septenas maculas ad formam septentrionis aureo colore fulgere, duntaxat viventibus, pariterque cum anima exstingui testatur) appareat. Mas paucioribus maculis distinguitur, et quibusdam veluti stellis conspergitur. femina pluribus veluti aureis gut tis, quas Ovidius auratas notas dixit, variatur; [note: Bellon. Hist. l. 5. c. 10. ] Bellonio; eidemque ut plurimum fulvescunt. Rondeletius colore fusco, ideo [orig: ideò] kelainh\n ab Oppiano dici; Massurius maculis luteis et nigris; Gillius alium colore subnigro, luteis alium, albo nigris quasdam colore distinctas, prodidere. [note: Aldrov. de Piscib. l. 3. c. 27. ] Aldrov. femina varia est, blattariae floribus simillimis, hinc ardens Ovidio dicitur. Caput habet rotundum, tenue, et acuminatum, rictum oris latissimum. Dentes acutissimos, serratos, solidos, non in maxillis solum, sed et in ima quoque facium parte dispositos. Carnosum palatum, quod linguae loco obtinuit. Maxillam superiorem aquilinam in cuius extremo duae sunt breves apophyses seu verrucae Oculos magnos. Dorsum cultellatum, ut Pytheas ait, boc est, spino acuto, et pinnulam fere [orig: ferè] constituente. Pinnas et branchias, adimitipisis [note: Plin. H. n. [abbr.: enim] l. 9. c. 20 ] Plinius. sed male [orig: malè]. Quaternas enim has habent. Sed [note: Athen. Dipn. l. 7. ex Theophr. ] parvas; utpote ex quaternis minutis osculis, sive formaminibus paulum modo se exserentes; seu ut [note: Aristot. H. A. l. 2. c. 13. ] Aristoteles dicit, non dihrqrwme/nas2, id est explicatas, sed praeter alior. piscium morem confusas. Illas non ad latus sitas, neque tales ut natare possint.
Quantum ad Interiora, carnem habet candidissimam, sub cute obliquis et transversis ductibus dispositam, variis musculis hinc et inde abeuntibus munitam, multis spinulis brevibus et recurvis conspersam. hepar subfulvum, oblongum, stomacho incumbens, longiusculum; fel Cyaneum, magnitudine avellanae, quod Bellonius iecori; [note: Aristot. l. 2. Histor. c. 15. ] Aristoteles intestinis inhaerere, a [orig: à] iecore meatibus quibusdam dependere, scribit. Habet et lienem oblongum nigricantem, stomacho annexum. Ventriculum longum, a [orig: à] cuius medio intestinum sine spiris ad anum protensius, iextaque eum celluae, instar intestini coli, habentur. Vertebris quae minus frequentes, sed oblongiores quam [orig: quàm] Anguillae, processus insunt transversi ac sursum spectantes praeter aliorum piscium morem Aristas Scaliger [note: Scalig. ad A. H. l. 2. c. 16. l. 108. ] cocat, quae si corum inversum detrahatur, cum eo simul omnes educuntur. In Oesophagi qui latus, et a [orig: à] rictu incipit, orificio, hamuli leviter uncinati, ad gulam citra fauces spectantes, linguae vicem supplent, ac statim a [orig: à] branchiis folliculus teres, spinae incumbit, flatu turgidus, commodioris natationis usum praebens.
Vivunt quidem in mari, circa petrosa [note: Synes. Epist. ] loca; videntur tamen et fluviorum ostia petere. In Oceano rarissimae sunt. [note: Clem. Alex. in paedagog. ] Tartesiae et e [orig: è] Siculo [note: Varre de R. R. l. 2. ] freto, unde ad piscinas Romam accersebantur, antiquis in pretio fuere. minus ex Tarsensi et Carpathio mari probabantur. Exeunt et in terram
page V, image: s025[illustration:
Serpens Illarmus Norwegicus. Norwegische Meer Schlang.
][illustration:
Opfridion Pling.
][illustration:
Muraena mase. Mural Manlein [orig: Mänlein].
][illustration:
Muraena femina Nural weiblein. Myrus alter sine Serpens rubessens.
][illustration:
Rothe Meer Schlang.
]
page 21, image: s026frequenter, in cademque [note: Arist. H. A. l. 5. c. 10. ] capiuntur. et diu, quod [orig: quòd] parvas branchias habeant, parum aquae admittant. nec multum refrigerii desiderent, vivunt.
Cibus ipsis caro, ideo [orig: ideò] in petris quae Channis, et Patellis plenae domicilium. Nec ab humana abstinent. Cuius [note: Plin. H. n. [abbr.: enim] l. 9. c. 23. Tertullian. de pallio. Seneca l. 1. de Clem. ] rei gnarus Vedius Pollio, Eques Romanus, et ex amicis Augusti, invenit in hoc animali documenta saevitiae, viariis earum immergens damnataservitia, non tamquam ad hoc feris terrarum non sufficientibus, sed quia in alio genere totum pariter hominem distrahispectare non poterat. Cum [orig: Cùm] rabie agitantur, saevissme [orig: saevissmè] persequuntur squamosos; ita vero [orig: verò] morsu valent, ut partem nisi tota amputetur, ab ea liberari posse neget, Rondeletius. In Sicilia [note: Macrob. Saturnal. l. 2. c. 11. ] in summa aqua prae pinguedine flutantur. Unde manu capi muraenas flutas Papirius apud Varronem prodidit.
De Muraenae cum vipera congressu a [orig: à] multis [note: Plin. H. n. [abbr.: enim] l. 9. c. 23. et l. 32. c. 2. Nicand. in theriac. Aelian. H. A. l. c. 5. l. 9. c. 7. Athen. l. 7. Oppian l. 1. de Venat. et l. 1. Halieut. Orus Appol. l. 2. c. 111. Isidor. l. 12. Orig. c. 6. ] sparsa opinio. Muraena inquiuntlibidinis, impetu plena, latibulum viperae intrat. Vipera mas stimulis concitata ad mare accedit, et sibilo edito amatam evocat. sic ambo invicem colligantur. Falsitatem si discrepantia (alii marem cum vipera femina congregi, alii feminam cum viperamare produnt) non ostendit, at certe [orig: certè] illud, quod Nicander famae, Plinius et Aelianus vulgo eam tribuant. Andreas [note: Andreas de falso [orig: falsò] creditis. ] apud Athenaeum, quod vipera nemor. secreta amet. nec a [orig: à] quoquam id observatum esse, vel piscatore vel littoru! ubi frequentes muraenae, accola, neget, ostendere potest. Coeunt [orig: Coëunt] autem more [note: Arist. H. A. l. 5. c. 10. ] serpentum, et ova parva, eaque yaqura\ seu arenacea, numerosa [note: Arist. H. A. l. 5. c. 4. ] et quocumque tandem tempore pariunt. [note: Idem l. 3. c. 10. ] Muraenulae recens prognatae, celeri adolescunt incremento,
Latitant [note: Plin. H. n. [abbr.: enim] l. 8. c. 15. ] hiberno tempore, quo, paucos dies si excipias, non capiuntur. Quia [note: Aristot. de incessu animal. ] pinnis carent, flexuoso corporis impulsu noventur.
Ad Ingenium et Mores pertinet, quod, e [orig: è] vivariss [note: Nicand. in Thor. ] egressae piscatores adoriri, et e [orig: è] navibus in mare pronos deicere; reti circumdatae [note: Plin. H. n. [abbr.: enim] l. 32. c. 2. ] maculas appetere ipsas, consciae teretis ac lubrici tergi, cum multiplici flexu laxari donec evadant; ut haesere in hanc amplius devorare quam [orig: quàm] hamum, admovereque dentibus lineas, atque ita erodere; infixas hamo, quod sint cultellato dorso, sese invertere; cauda ictas, celerrime [orig: celerrimè] exanimari, capite ictas difficulter unde animam in cauda habere certum [note: Plin. H. n. [abbr.: enim] l. 32. c. 2. ] Plinio concentu et tintinnabulis, quod ex fabula de viperae sibilo natum else credo, a [orig: à] piscatoribus evocari,; dicuntur. Docilitatis argumentum, L. Crassi, qui cum Cn. Domitio Censor fuit, Muraena Inauribus [note: Aelian. H. A. l. 8. c. 4. Macrob. Satur. l. 2. c. 1. Tzetz Chil. 8. c. 173. Plutarch. l. utra animal. Perphyr. l. 8. de abstin. ab anim. ] et gemmis distincto monili ornata, tamquam eximiae pulchritudinis puella, vocem Crassi cognoscebat, ad eum adnatabat, et porrecta cum gaudio accipiebat. in piscina mortuam, atratus tamquam filiam luxit. Idem de Antonii Drusi in villa apud Baulos, in parte Baiana, Muraena, dicitur.
Antipathiam ipsarum cum Locusta, Polypo, Ozena, Congro, Aceto, et Ferula noterunt auctores. [note: Aelian. H. A. l. 1. c. 32. ] Vincuntur a [orig: à] locustis. Ad carnes [note: Oppian. Halieut. l. 3. v. 190. ] Polyporum Ozaenarum [note: Plin. H. n. [abbr.: enim] l. 9. c. 30. ] inprimis praeproperae feruntur. Pugnas Aelianus descripsit; addidit Kiranides incredibile, evanescere Muraenam, si cum Locusta coquatur. Cum Congro saepissime [orig: saepissimè] congressam Puteolis, spectavit Perottus. Aceti gustu praecipue [orig: praecipuè] [note: Plin. H. n. [abbr.: enim] l. 9. c. 23. ] in rabiem aguntur. Licinius Macer pinguesere iactatu, (alias lactatu) fuste non interimi, easdem ferula [orig: ferulâ] protinus, prodidit. Mirum quod ex [note: Aelian. H. A. l. 1. c. 37. ] Aeliano habemus, cum plagam unam acceperit torpescentem persistere; sin plures inferas, funditus ira accendi.
Summis olim apud Romanos fuere in deliciis, seu ut gulae irritamenta, seu quod diutissime [orig: diutissimè] et magna copia in variis servari possent. vel unus C. Hirrius duodena [note: Varro de R. R. l. 3. c. 17. Plin. H. n. [abbr.: enim] l. 9. c. 55. ] mil lia sestertia, ipsis alendis insume bat, et uno tempore Caesari VIM. Muraenarum mutuo dedisse in pondus dicitur. nam permutare pretio vel alia [orig: aliâ] merce noluit.
page 22, image: s027[note: Macrob Satur. l. 2. c. 11. ] Huius villam intra quam modicam quadragies piscinae venierant. Tripatinus summa cenarum lautitia, ex Fenestella [note: Plin. H. n. [abbr.: enim] l. 35. c. 12. ] appelatur; unaque fuit Muraenarum, altera Luporum, tertia Myxonis piscis. Heliogabalus [note: Lamprid. in Heliogab. ] earundem lactibus in locis mediterraneis rusticos pavisse creditur. ut totum Romanum imperium perderet. Piscis [note: Marcrob. Saturn. l. 2. c. 11. ] aestimium Liciniss Muraenarum nomen imposuit, ut Sergio Oratae. Commendatas maxime [orig: maximè] praegnantes ex [note: Horat. l. 2. serm. Saty. 8. ] Horatio potest colligi. sed et a [orig: à] lactibus summam obtinuisse carnem. Nam sive molles illar, carnes st atuas, sive duras, opprobrium vitare non poterunt. Illae inflationes, hae cruditates difficiles concoctu pariunt. Glaenus [note: Galen. l. de cibis bonies mal. succi. l. 3 de Aliment. ] tamen mediocres posuit, si in puro mariversentur.
Reperere et in Medicina usum. Nam Marcellus pellium cinerem ex aceto fronti illitum, prodesse adversus capitis dolorem prodidit.
ARTICULUS VIII. De Myro, Reverso Indico Anguilliformi et Taenia.
[note: TAB. V. 5. ] MYRUS, seu muro\s2, para\ to\ mu/rein sive mu/resqai, fluere, quod prae nimia pinguedine mari supernatet, dicitur. Volaterranus, falso Plinio et Gazae Oculatam, Plauto Ophtalmiam vocari scripsit. Alicubi Myrinus, sed perperam, mu/cinos enim legi debet, vocatur. Sitne Muraenarum mas, quod [note: Plin. H. n. [abbr.: enim] l. 9. c. 23. ] Plinius, Hesychius et alii Prodidere, ex descriptione colligetur. Aristoteles concolorem, muraena robustiorem, colore piceo, dentibus intus et extra instuctum prodidit. Athenaeo leo/xrus2 seu colore leonis et *i)u/ggos seu torquillae, esse creditur.
Duo eius apud Dorionem [note: Athen. Dipnos. l. 7. ] genera. Nigrum, quod Galli piscatores serpentem vocant, et Ruffum, quod deterius. Ille serpenti magis similis est quam [orig: quàm] Muraenae, corpore nigricante, rotundo, sine maculis, sine squamis. Carne tenerrima, sine ullis [note: Athen. Dipn. l. 7. ] spinis. Pinnulas habet valde [orig: valdè] exiguas cutis substantia [orig: substantiâ], unam a [orig: à] cervicis loco ad anumusque, et alteram ab ano ad eandem, quarum ora nigra est: unicum utrinque branchiarum imperfectarum foramen, puncta in utroque latere aliquot aurea, quae magis in viventibus quam mortuis apparent. gulam ventriculo praepositam, intestina longa, rect a [orig: à] ad podicem porrecta. iecur longum, rubescens, sine felle. splenem longum, tenuem.
Alter serpens rebescens Rondeletio (Dorionis Myrum u(popuri/conta, non absurde [orig: absurdè] dixeris) piscis est rarissimus, corporibus specie serpentib. terrenis similis, colore rubro vel phaeniceo, lineis obliquis et sinuosis a [orig: à] doroso ad ventrem ductis, eam lineam quae a [orig: à] capite ad caudam protensa est, secantibus; scissura oris non admodum magna. Dentes habet acutos, serratos, branchias squamosorum piscium instar opertas. in dorso a [orig: à] capite fere [orig: ferè] ad caudam capillamenta tenuia a [orig: à] sese disiuncta, in ventre similia. Cauda in pinnam unam desinit.
[note: TAB. II. 5. ] REVERSIS INDICUS Anguilliformis, inter Pelagios non squamosos. ab Aldrovando refertur. inter Galeorum genera ab Hernando. Instar Anguillae Columbus facit, nisi grandiusclum caput haberet. Capite autem pelliculam quandam crumenae similem gestare scribit. Si Hernandum sequimur, [note: Niremberg. Exot. Nat. l. XI. c. 18. ex Hernande. ] tres spithamas est longus, Corio nigro, figura mirabili: vixpossis divinare an natet supinus vel pronus, imo iudices, cum supinus est plonum iacere, et cum pronus supinum. Rostrum habet acutum, labrum inferius superiori longius, latius, et ad superiora contortum. Caput compressum, acrostello spinifero octo uncias longo, tres lato insigne, quo tuberoni et aliis piscibus adhaere solet, pinnas circa banchias quaternas, singulas, iuxta ventrem et dorsum, caudam nonnihil lunatam. Vivit in Oceano Septentrionali. et piscibus vescitur. Usus eius in piscibus capiendis, Viso fulgore aeris [orig: aëris] statim praedam deserit. Modus piscationis a [orig: à] [note: Martyr. l. 3. Decad. Ocean. ] Martyre desciptus est.
[note: TAB. VI. 1. 2. 3. ] TAENIARUM, quae a [orig: à] similitudine fasciae et vittae ita dicuntur, Gaza
page VI, image: s028[illustration:
Meer siaub Tania.
][illustration:
Tania altera. Tania Bellorii
][illustration:
Tania falcata Imperati
][illustration:
Caris Carcharias Grosser Merhund
][illustration:
Canis Carchariae species alia Ein ander art. Meer oder Wallhunds.
][illustration:
Canis Carcharias. alius
]
page 23, image: s029vittas reddidit, tres apud scriptores descriptiones sese offerunt. Una est corpore longo, tenui, stricto, flexili; tenuitatis tantae, ut ossa vertebrarum spinaeque quibus firmatur, carne non tecta, appareant. Caput. ei depressum, ossibus multis constans. Oculi magni, rotundi, pupilla exigula ad branchias pinna utrinque uniuca ad notandum data. in prona parte villos habet ad caudam usque, in quos et cauda terminatur. Flammae modo cum natat movetur; inde nomen Flambo a [orig: à] Gallis accepit. Altera corpore est priori similis, eoque argenteo, ad tres interdum cubitos excrescit. branchiae ei, praeter quae ad pinnas, sub maxilla inferiore duae ruffae elus coloris dorsi villi et cauda, maculae in parte prona purpureae, rotundae, certo spatio a [orig: à] se distantes, Ventriculus magnus et longus. Intestina sine ullis gyris. Cor compressum, hepar ex alboruffescens. Lien, et fel adeo parva, ut ferme [orig: fermè] visum effu. iant.
Tertia Falcenuncupatur, quod falcem messoream referat. Est ulnam longa, palmumlata, tota in gyrum quibusdam veluti crenis serrata, Capite deformi, ut simiam dicas oculis magnis. In lateribus linea visitur aspera. pinna in tergore unica, continua, subrubra, duaesub branchiis totidemque sub sterno. Polypi modo mollis est. et pefrixus vel assus in quoddam veluti gluten resolvitur. Hucpertinet Piscis, quem Iridem marinam non absone [orig: absonè] dixeris. Solis quodammodo aristis et cute constat, et rubro, amethistino, caeruleo et aureo colore variat. quin rectius quam [orig: quàm] praecedens Teniafalcata dicetur.
CAPUT III. De Pelagiis Cartilagineis.
ARTICULUS I. De Cartilagineis in genere.
CArtiaginei pisces dicuntur, qui pro dorsi s in a spinea Cartilaginem habent Graeci *xordrakanga olim dixere; Aristoteles sela/xh et sela/xia primus, [note: Plin. H. n. [abbr.: enim] l. 9. c. 24. ] a [orig: à] splendore cutis, ut testatur Galenus, qua noctu lucent, vocavit. Duo a. talium sunt genera. Planum nuum, in quo alii aspera, alii laevi cute sunt praediti; alii spinis carent, quidam iis armantur; Alterum longum et rotundum, qui Galeno galeoi\ et galew/numoi, Aristoteli galeoi\, galeoeidei=s2, aliquando et galew/dh, a)po th=s2 galh=s2, id est, mustela terrestri, seu quod corporis similitudine eam referant, seu quod [orig: quòd] quaedam communia habeant, inter quae iecur adiposum, in oleum resolubile, dicuntur. Tribuitur hoc nomen et Canicularum generi, quod [note: Aelian. H. A. l. 1. c. 55. ] Aelianus secundum et varium, Oppianus [note: Oppian. Halieut. l. 1. v. 378. ] tertiumponit, utrumque in coeno volutari, addit. Magnitudo etiam minorum inter mares ultra cubitum. Spinam Gartilagineam [note: Arist. H. A. l. 1. c. 5. et 2. c. 13. ] branchias detecatas, quod cartilagine tegumenta earum constent, pinnas duplices et utrinque quinashabere, nullo discreto adipe carni ventrive adhaerescente pinguescere, ova ea specie, qua aves habere, commune omnibus. Locus il. orum variat. Plana parte inferiore supinaque habent; oblongis in lateribus adhae rent, et tegumenti loco quinque habent foramina. Cor pentagonum, iecoris, et eius gemini substantia [note: Aristot. H. A. l. 5. c. 5. ] adipea, fel in iecore situm, appendices supra ventriculum exeuntes, Galeis propria sunt. Vulvae, quas qui ova pariunt, in binos sinus partitas, et sub praecordiorum septo constituatas habent, ad avium naturam vergunt. ad easdem in gravidis veluti mammae albidae visuntur. Os supina parte esse, non omnibus convenit, in extremo quaedam rostro habent. quibus ita situm est, cibum corripere, nisi conversi resupinentur, nequeunt. sie et piscium quos intectantur saluti, et ipsorum commodo consuluit Natura. Immodica satietate isti interient. illi, dum moram sese convertendo nectunt, effugiunt. Sexus duplici dignoscitur nota. Maribus bina quaedam circa excrementi ostium propendent: minores iidem. Feminae mariores, illis destituuntur. Locus cartilagineis mare est. sed alii in pelago, alii in profundo coeno morantur. Cum pariendi tempus instat, vada et littora petunt.
page 24, image: s030Cibus ipsis pisces, hos resupinati, ut diximus, [note: Plin. H. n. [abbr.: enim] l. 9. c. 24. ] capiunt. Quantum ad Generationem, ore parere perp ram sibi Aegyptii persuadebant. Coitus diversus, visa ex cartilagnieis nonnulla, quae [note: Aristot. H. A. l. 5. c. 5. ] aversa canum terrestrium more cohaerebant. Plani qui caudam habent, non solum admotis supinis, sed etiam terga feminarum, marium supinis superpositis, modo caudae crassities nihil impediat, coeunt [orig: coëunt]. Quia semine non abundant, nec feminae suos conceptus, nec mares suum semen spargere, quod generis non vivipari pisces facere solent, visuntur. Ova h eodem tempore et superiore parte ad praecordiorum septum omnibus, cum maiora tum minora multa, et inferiore iam exclusi fetus; diversitas inferius patebit. quod non omnia simul, sed saepe [orig: saepè] numeroac diu edunt; interim quae in ima matrice sunt, concoquuntur; eodem mense saepe et parere et coire crediti sunt. Superfetare, et senis complurimum uterum ferre mensibus, auctor est [note: Aristot. H. A. l. 3. c. 1. ] Aristoteles. Ex alto terram repetunt, ubi pariant. Sic teporem captant, et proli provident. Pariunt autem vere animal. hinc partus viperino [note: Aristot. H. A. l. 3. c. 1. ] similis. si quid in quibusdam differentiae occurrit, in sequentibus dicetur. discrimen sane [orig: sanè] ipsi pisces interse ostendunt. senos vel octenos, undecim interdum si Rondeletio credendum, fetus suis partibus absolutos pedali longitudine diversis temporibus parere scribit Bellonius. persaepe [orig: persaepè] vivo emergente fetu, ovis adhuc crudis, scatere uterum, superiorem eius partem, quae ad septum est occupantibus, eorumque alia dextro alia sinistro matricis cornu concludi, adlicit. quod Galei metu insidiarum catulos devorent, his [note: Plutarch. libro utra animal. Tzetzes Cheliad l. 3. c. 126. ] evanescentibus revocent, prodidere antiqui, et ad Ingenium referri potest Antipathiam cum pastinaca, quanihil [orig: quânihil] venenatius ex mari, exercere, apud Plinium [note: Plin. H. n. [abbr.: enim] l. 32. c. 2. ] invenies. Tanta est aviditas ipsius veneni.
Usus Cartilagineorum in cibis rarus. Caro est concoctu difficilis, diuturno usu, visum hebetare, proditum a [orig: à] Diphilo. Exenteratos quosdam absque sale insolari ex Ephippo colliges. temaxi/ths2 ipsi est.
ARTICULUS II. De Cartilagineis Longis.
PUNCTUM I. De Cane Aristotelis, seu Carcharia.
[note: TAB. VI. 4. 5. 6. ] PRimum inter Cartilagineos longos locum Galei seu Musteli inter hos *ku/wn seu Canis, vel quia hoc in genere maximus, sibi vendicat. Galeus hic simpliciter [note: Aristot. H. A. l. 5. c. 11. ] Aristoteli; Galeus Canis; [note: Oppian. Halieut. l. 1. v. 374. ] Oppiano; Canicula; [note: Plin. H. n. [abbr.: enim] l. 13. c. 15. ] Plinio, Carcharias, quia dentibus plurimum valet Theophrasto: [note: Theophr. Hist. Plant. l. 4. c. 8. ] aliis Scylla. Perperam Rondeletio, ex Nicandri auctoritate, Lamia. Nam et interplanos Cartilagineos [note: Plin. H. n. [abbr.: enim] l. 9. c. 24. ] a [orig: à] Plinio refertur, et incredibile, est tantae magnitudinis piscem, qui loricatos etiam homines devoret, planis ab eo accenseri posse. Potuit Nicander Carchariam Lamiam propter aliquam naturae similitudinem vocare, et Siculis Rana marina Lamia dicitur. Cete non esse, vel ex inde colligas, quod et branchias habeat, et ova concipiat.
Magnitudine Galeos omnes excedit. Visus mille librarum pondere mediocris. Captus, qui ad quatuor librarum milia accederet. Inventus in quodam Ioricatus homo est. alter, currui impositus, vix a [orig: à] duo bus equis trahi potuit. Cute aspera integitur. Os ipsi non in rostro, quod in mucronemesporrectum, sed supina parte est.
[note: TAB. VII. 1. 2. ] Caput amplissimum. Dentes trianguli forma, durissimi, acutissimi, utrinque serrati, seno ordine dispositi. Prioris ordinis extra prominent, et in anteriorem partem vergunt. secundi rari sunt. tertii, quarti, quinti, et sexti, in os maxima ex parte recurvi, in utraque maxilla carne molli conteguntur. quaelibet maxilla duos et septuginta comprehendit.
Oculos habet maximos rotundos; in quibus tunica cornea parte anteriore,
page 25, image: s031posterioreque dura est. quae humorem crystal inum in volvit, telas are narum tenuitate superat. nervi optici exsubstantia cartilagin ea et dura constant. musculi qui eos quodammodo intra trahunt, et fixos tenent, non radicem nervorum opticorum ambiunt. sed a [orig: à] superiore ossis regionis oculorum parte orti, in longum extenduntur; quem situm in humanis quoque videmus. Laterum et tergoris pinnae longe [orig: longè] quam [orig: quàm] in sui generis maiores sunt. binae earum haud procul a [orig: à] cauda, binae aliae ad branchias et podicem, aliae in medio fere [orig: ferè] dorso. Cauda duabus constans pinnis cubitalem longitudinem aequat, et eius pars superior, quae vetebris communita, altius attollitur quam [orig: quàm] inferior. haec crescentis lunae figuram exprimit; quarum inter capedinem dimidia linea explere potest. Hepar adipatum, in duos maximos lobos dividitur. Degit in alto. sed ad littora refugit. Amnes nonnumquam adire, forte [orig: fortè] dum praedam insequitur, Wottenus auctor est. Vescitur carne, et pisces adoritur exinsidiis. bene [orig: benè] a)rpakth=ra Oppianus vocavit; quia archestrato a)nqrwpofa/gos, carne humana delectari, facile [orig: facilè] crediderim. Pugnam cum Urinantibus apud Plinium [note: Plin. H. n. [abbr.: enim] l. 9. c. 46. ] legimus. Cum Caniculis, inquit, atrox dimication. Inguina et calces omnemque candorem Thunnos inprimis persequitur, et ex eorum venatione cum gregatim praeter Italiam acti elabuntur, Siciliamque attingere prohibentur, pinguescit. Vidit Bellonius undecim fetus uno partu edidisse, non tunicis involutos, sed umbilicali tantum in ea cum utero matris coniunctos. Caput ut in aliis animalibus primo [orig: primò] prodibat. In Cibis non adeo [orig: adeò] expetuntur. Divinum quidem [note: Athen. Dipnos. l. 4. ] Archestratus cibum vocat; et Mnesitheus iis quifacile [orig: quifacilè] concoquuntur annumerat; [note: Galen. l. 3. de Alimont. ] Galenus tamen, excrementitiae carnis esse, asserit. Facile [orig: Facilè] in apparatu peccatur. Dentes argento inclusi, sub nomine dentium serpentis, dentitionem iuvare, et puerorum pavores arcere, vulgo creduntur. Dentifricia optima exiis parari Rondeletius tradit.
PUNCTUM II. De Galeo Aristotelis, et Catulis.
[note: TAB. VIII. 4. ] QUem Oppianus galeo\n ku/na seu Mustelum seu Galeum Canem vocat, ist Aristoteli simpliciter galeo\s2 est. Quia apud Latinos nomen non habet, poterit velsimpliciter Mustelus, aut Galeus, Mustelusve Canis vocari. Forte [orig: Fortè] est Graecorum skullo/faros. Corpore est oblongo et rotundo cinereo, à, podice ad extremam usque caudam gracilescit. Centenas aliquando libras excedit; nec squamis, sed corio tegitur. Oculos habet oblongos; retoo [orig: retoò] eos bina foramina auditui inservientia, ex parte infetiore tunica enascitur, quae, palpebrae avium modo, totum oculum operit. Os ipsi insupina parte, denticulatum, ante ipsum duo alia foramina olfactui dicata. Branchiae utrinque quinae detectae, iuxta quas duae pinnae, aliaeque rursus duaesupina parte enascuntur, praeter has maribus duae appendices, ex podice pendent. Hepati bisido et pallido, vesicula fellis subnectitur, Splen subrubescit. In coenosis maris lo cis habitat. Ova vitellis ovorum Gallinae simila, ex quibus fetus, donec foras prodeant, nutriuntur, parit. Quia Carne vescitur gregalem ne credas. Natantes homines adoritur. In cibis plebi inservit.
CATULI [note: Aristot. H. A. l. 7. c. 10. TAB. VIII. 1. 2. 3. ] Aristoteli ta\ sku/llia, Athenaeo et Oppiano sku/mnoi, aliis nebri/oi galio\i, Hinnulos vertunt nonnulli, qubusdam Caniculae dicuntur, Bellonius Nissolas Massiliensium esse, quod albas maculas per dorsum dispersas habeant, putat. Galli duos pro iis, Roussettes dictos ponunt. Maior ad cubitalem magnitudinem excrescere solet, interdum binos superat; Cute est adeo aspera [orig: asperâ] et dura [orig: durâ], ut ea [orig: eâ] ebur perpoliri possit. Dorsum et latera subnigricant, nigerrimisque et latissimis maculis insigniuntur. In petris et alto mari frequentius degit. hinc Saxatilis Canicula Rondeletio dicitur.
Minori cubiti aliquando
page 26, image: s032magnitudo, dorsum et latera subrubent, notisque liventibus, et multo [orig: multò] quam [orig: quàm] in maiore minoribus, consperguntur. Cutis, si a [orig: à] cauda sursum ad caput macrum ducas, aspera; si a [orig: à] capite ad caudam, minime [orig: minimè]. Oculis, ore, branchiis, pinna caudaque similes, ad aliis parum differunt, Generationem si atrendas, [note: Aristot. H. A. l. 6. c. 10. ] ova ipsis in medio matricis circa spinam haerent, aucta circumducuntur. In binos enim partita sinus matrix cum sit, atque sub praecordiorum septo constituta, in circumstantem utramque partem abscedunt. Gerunt restacea quaedam, in quibus ovi specie, humor inest; quem colore et perspicuitate cornu, figura [orig: figurâ] pulvinaribus quae capiti dormituri supponimus, similem, facit Rondeletius: Ova nulla conteguntur secundina: a [orig: à] venosa umbilica parte ipsis nutrimentum est. testae facies similis tibiarum ligulis, atque in ea sunt meatus, capillamentorum tenuitate. Testa intus rupta dilapsaque fetus exit; et ex ovo vivum protruditur animal. Caro Maioris ferinum edit odorem. Uterque etiama [orig: etiamà] plebe reicitur.
PUNCTUM III. De Mustelo Laevi et Asteria.
[note: TAB. VIII. 6. ] MUSTELUS seu Galeus LAEVIS, non a [orig: à] cutis Laevote, sed ut ab Acathia cui per q similis est, distinguatur ita dicitur. Romae Pesce Columbo vocatur. Vix ad viginti libras pervenit. Colore est albicante, Corio laevi, ore edentulo, dentium vicem asperae maxillae obtinent, foramina pro naribus. habet; quibus minora sunt alia post oculos, rostro, branchiis, pinnis, cauda [orig: caudâ], intereanisque cum Cane Galeo convenit. Victitat piscibus, etsi inter gregales habeatur. De Generatione sic [note: Arist. H. A. l. 6. c. 10. ] Aristoteles. Ova in medio matricum continent, ubi circumstetere in utrumque matricis sinum discendunt, et evadunt annexa per umbilicum ad matricem animalia, ita ut absumptis ovis, non alio modo quam quadrupedes foetus habere videantur. Annexus est longus umbilicus ad matricis partem inferiorem, unusquisque tamquam appensus acceptabulo. Et ad foetus medium qua iecur habet, quem si seces, intus alimentum quasi ex ovo deprehendas: etiam cum amplius ovum non est. Tamen secundae membranaeque sua cuique foetui, more quadrupedum. Foetus per initia caput in superiore parte habet; adultus autem atque perfectus devexum. In laeva mares generantur, in dextra feminae, quin eadem [orig: eâdem] in parte simul tum femina, tum mas. Dissecto foetu, quot habet viscera, puta iecur, ea interius magna, et sanguine constantia, sicut in quadrupedibus. Propter duram insuavemque carnem plebi reliquitur.
[note: TAB. VIII. 8. 9. ] GALEUS ASTERIAS, Oppiano *poiki/los, Aeliano simpliciter gale/os, nisi Galeos omnes maculatos vocet, Bellonio Mustelus stellaris, qui etiam Oppiano Pardalim dici credit. Laevi mustelo internis et externis partibus est similis, cute tamen laeviore. Dorsi maculae aliae stellarum speciem referunt, aliae sunt rotundae. Locum victum, partum, Igenium, et Mores, communia cum ceteris habet. Itcesius Galeorum optimos et tenerrimos esse opinatur.
PUNCTUM IV. De Glauco Aeliani et Maltha.
[note: TAB. VIII. 7. ] GLAUCUS Aeliani vel ideo inter Galeos refertur, quod sit Cartilagineus, tota corporis figura ceteros Galeos referat, et parvulos periculo instante, ore hiante excipiat. praterito, revomat, [note: Rondeletius Hist. Pisc. Aldrov. H. Pisc. l. 2. c. 37 ] Piscis est quatuor aut quique cubitorum magnitudine. Cute laevi. Dorso caeruleo exsaturato, ventre candido. Rostro acuto. Ore in supina parte posito. Oculis magnis, ex quorum inferiore parte enascitur membrana candida, quae ad oculum sursum attollitur,
page VII, image: s033[illustration:
Canis Carchariae dentium. series. Meerhunds gebis.
][illustration:
Mand ibula canis marim des meer funds gebiss.
][illustration:
Dulpecula Marina. Fuchs Hand. Meerfuchs.
][illustration:
Galaus Centrina. distus.
][illustration:
alius. Galeus seu Centrina Sauhund. ander art.
][illustration:
Sinua Marina. Meeraff.
][illustration:
Simia marina Danica.
][illustration:
Zigana. Meerschlegel Meerwag.
][illustration:
Zigaena seu libella altera.
]
page VIII, image: s034[illustration:
Catulus maior. grosser hundfisch [orig: hündfisch].
][illustration:
Catulus. Canicula flristot. Rleina Meersund
][illustration:
Canis Marinus.
][illustration:
Canicula. Galeus cams ein art der Klanen Meerhund.
][illustration:
Nustelis spinaus stachd hund.
][illustration:
Mustelus Lavis. glatt Seehund.
][illustration:
Galeus. hundfssch
][illustration:
Galeus Asterias seu stellatus Sterr???
][illustration:
Galeus Stellaris Galeus Glaucus.???
]
page 27, image: s035eisque veluti nubes caliginem offundit. Dentium acutor. latorum, quodammodo serratorum, ad latera spectantium ordines sunt duo, in palato substantia fungosa et mollis, quae supernam inferamque oris partem replet. lingua crassa et aspera. Branchiae detectae; prope [orig: propè] has pinnae duae magnae, ad podicem totidem minores. duae in tergore. Cauda ex duabus constat. superior multo [orig: multò] longior est quam [orig: quàm] inferior, sursumque spectat. Interna si attendas, videbis ventriculum amplissimum et longissimum; splenem, qui ventriculo annectitur, longum, ex multis particulis carnosis rodundisque racemi instar compactum. Hepar adiposum, in duos lobos dissectum, quor. alteri vesicula fellis adhaeret. Fel viride. parte ventris infima in maribus seminis vasa in duas partes divisa, in foemnis vulvam, in maribus substantiam carnosam, digitali magnitudine, penis specie. Intestina primo sunt gracilia, dein lata, sine ullis spiris. Ex venis meseraicis rami duo oriuntur; quorum alter ad hepar, alter ad ventriculum tendit, et in multos ramos diducitur. Cor quoque angulatum est. Carnis humanae avidissimus, et ad littora deambulantibus inhians. Exemplum militis cuiusdam praebuit, a [orig: à] quo cum calces apprehendere frustra tentasset, occisus est.
[note: Oppian. Halieut. l. 1. v. 371. ] MALTHAM inter belluas marinas numerat Oppianus. Suidas cum Presti aliquando eandem facit. aliquando ab codem distinguit, dusuntagw/niston belluam appellans, Rondeletius Cetaceum esse piscem, et ex Galeorum numero colligit, quod caro ipsi sit laxa, mollisque. Pinnis, cauda, internis partibus, a [orig: à] Cane Galeo non differt, nisi quod alba oculor. macula destituatur. Rostro est brevi, dentibus latis et acutis. Os habet in supina parte, non multum infra rostrum. dentium multos ordines.
PUNCTUM V. De Vulpecula marina, et Galeo Acanthea.
[note: TAB. VII. 3. ] PIscis, qui Graecis a)lw/phc, Oppiano a)lwphki/as2 galeo\s2, Bellonio Simia marina Latinis vulpecula marina, vel a [orig: à] caudae [note: Rondelet. Hist. pisc. Bellon. l. 1. de Aquat. c. 7. ] longitudine, vel insuavi [note: Diphilus apud Athen. l. 8. ] ingratoque gustu, vel ab [note: Arist. H. A. l. 9. c. 37. ex Scalig. dist. Aelian. Hist. Var. l. 1. c. 5. ] astu ingenioque, nomen sortitus esse videatur. Distinguatur ne ab [note: Athen. l. c. Oppian. Halieut. l. 1. v. 381. ] Archestrati vulpecula, quam circa Rhodum sapidissimam, et alio nomine ku/na pi/ona, id est canem pinguem appellari scribit; an cum eo sit eadem, ignoro. Piscis est aliquando ad centenas libras excrescens. Cum Cane Galeo, oculis, foraminibus auditui, et olfactui infervientibus, et branchiis conveniens. Crassior et brevior. Cute tectus. Dorsum habet cineraceum, ventrem candidum, caudam falcatam, et quodammodo ensi formem, quae magnitudine reliquum corpus superat, et in cuius exortu pinna conspicitur, Rondeletius ita eam exprimit, ac si ex binis pinnis constaret, quarum illa, quae sursum abit, toto corpore longior est, altera decuplo minor. Pinnas ad branchias et anum quam in dorso longiores. Ventriculum amplum. inrestina lata, iecur pallidum et in duas fibras divisum. Iconem apud Aldrovandum vide. nos hicalterius cuiusdam subicimus. Locis, in mari gaudet coenosis a [orig: à] littoribus magis remotis. Pisces etiam grandiores pro cibo. In Conceptu et partu spinacem imitatur. Sobolem metu periculi intro recipere, praeterlapso emittere, Rondeletius oculatus testis est. Cauda, longitudo ob mollitiem quae in tenellis facillime [orig: facillimè] flectitur, impedit. Hamo [note: Plin. H. n. [abbr.: enim] l. 9. c. 43. Oppian. Halieut. l. 3. v. 144. ] devorato glutiunt amplius ad infima lineae, quae facile [orig: facilè] praerodunt. Caro virus resipit.
[note: TAB. VIII. 5. ] GALEUS ACANTHIAS Gazae Mustelus Spinax; Scaligero Mustelus Spinus
page 28, image: s036est, Aeliano Centrines nomine venit. Numquam viginti libras implet. Corpus sensim gracilescit. Dorsum cinereum apparet, venter albicat. Rondeletius in mari argenteo colore esse, cum exspiravit ex cinereo rubescere, auctor est. Rostrum ipsi primo [orig: primò] latum, mox in acutum desinens. Retro oculos, qui mediocres, bina foramina auditui dicantur. Ante os, quod in supina parte, et dentibus validissimis armatur, bina alia olfactui inserviunt. Branchiae a [orig: à] lateribus utrinque quinae et detectae, Pinnae duae natatui destinatae branchias sequuntur; in parte supina nullaesunt, praeter quam expodicis utraque parte, quae in femina minores, in mare maiores sunt. hac nota, quia in ceteris omnibus Galeis inter podicem et caudam, imo ventri singularis commissa conspicitur, ab aliis, ut mas appendicibus parvis, quasillic obtinet, a [orig: à] femina, distinguitur. Utraque in dorso pinna, aculeum longum, triangularem magis, quam [orig: quàm] rotundum anexum habet. Cauda est gemina, superiore parte longior, inferiore brevior. Splen in duos lobos dividitur. Ceteris partibus cum aliis convenit. Locus si coenosa maris receptacula, flumina nun quam subit: nec in Euripo Pyrrhaeo reperitur. In septo praecordiorum supra mammas ova continere; ubi ovum descendit atque absolutum fuerit, in eo catulum fieri, auctor est [note: Aristot. Hist. A. l. 7. c. 8. I. Scaliger. ] Arstoteles. Sex in ventre fetus perfectos observatos, multis aliis ovis non exclusis, pendentes, qui ex ovis per venam umbilicalem excludantur. Ova nullo vinculo alligata esse, observavit Rondeletius. Ex ovis alimentum trahere, donec perfecti foras emittantur, haud male [orig: malè] colligi potest. Gregalem esse, quod multi simul capiantur, certum est. Quod fetussuos nec recipere, nec emittere possit, [note: Arist. H. A. l. 6. c. 10. ] spinaefaciunt. Carne est dura et insipida; minus tamen quam [orig: quàm] vulpeculavirus resipit.
PUNCTUM VI. De Centrine.
[note: TAB. VII. 4. 5. ] NOmine CENTRINES, [note: Aelian. l. 2. H. A. c. ult. ] Aelianus Mustelos aculeis praeditos intel ligit, cum duo Canum genera, in Galeos et Centrinas dispescit: nos eum inteilligimus, quem [note: Arist. H. A. l. 5. cit. Athen. ] Aristoteles tinagaleo\n, nwti/danon, esse, [note: Athen. Dipnos. l. 7. ] Athenaeus ab Epaeneto d)pinwti/dea vocari, docet. Romae et tota Italia Pesce Proco dicitur. Plinius nusquam eius meminit, ne apud Aristotelem quicquam invenias, quamvis scripsisse Athenaeus prodiderit Quantum ad descriptionem brevis est, crassus et spissus, a [orig: à] capite ad podicem trianguli figura. Cute integitur asperrima [orig: asperrimâ], brevibus crebrisque aculeis horrida, qui in capite et dorso robustiores sunt, colore ex cinereo nigricante. Caput habet exiguum et depressum. Oculos splendentes, post eos duo foramina auditui destinata, duo supina rostri parte pro naribus conspiciuntur. Caput supina parte, rotundum, magnum, semper fere [orig: ferè] hians. Dentes latos, acutos, quorum insuperiori maxilla triplex, in inferiorisimplex ordo est. Branchias utrinque in lateribus quinque, easdemque detectas. Pinna prior a [orig: à] capite statim enascens, aculso longo et ad caput sese inclinante armata, cristae instar multum surrigitur, quae e [orig: è] podicis regione minor, minore et adcaudam vergante aculeo, instructa est. In caudam et podicis pinnas, imo ventri, nulla alia pinnula subnectitur, quod ei cum Acanthia commune. Cauda in pinnam inferiore parte latam, superiore parte in acutum angulum desinentem degenerat. In partibus internis, ventriculus est oblongus crassus. Intestina haud multis gyris reflexa. Hepar praepingue, magnum, in duos lobos ad infimam fere [orig: ferè] usque ventris sedem extensos divisum, albicat. Locus ipsi in coenosis pelagi domiciliis potius q littore; ideo [orig: ideò] varius capitur.
page 29, image: s037Ova primum in se gignit numerosissima, vitellis gallinaceorum ovorum similia. animal reliquorum cartilagineorum more ecxludit. Venenum fundere ex [note: Oppian. Hal. l. 2. v. 640. ] Oppiano discimus. quos ille ke/ntrusin e)ponu/mous2 vocat, hoc kentri/nas2 vocari, vetus scholiastes adscripsit. Vix aliquis eius in cibis usus. nervea [orig: nerveâ] potius quam [orig: quâm] carnea [orig: carneâ] substantia constat. In Medicina oleum ex hepate frixo collectum, ad duritiem humani hepatis emollien dam conferre, et articulorum dolores lenire ex Rondeletio habeo. Cinis urinas vehementer movet.
PUNCTUM VII. De Simia marina, et Zygaena.
[note: TAB. VII. 6. ] SIMIARUM MARINARUM duas habemus descripriones [note: Aelian. H. A. l. 12. c. 27. ] Aeliano est bellua in mari rubro, cartilaginea, terrestri tum tum colore tum facile simils; in hoc differt, quod varie [orig: variè] distinguatur, cervicemque et branchias ruffas habeat. Tegmen corporis testudinis involucrum est. Cum natat, volare videtur. [note: Gesner, de Piscib. ] Gesnerus piscem sibi ex Dania allatumscribit, coloris corpore toto viridis, dorso magis fusci, ad latera pallidi. Os sinum habeabt. pinnas tamquam volans extendebat, et inter duas in dorso pinnas aculeum retro [orig: retrò] tendebat. branchiarum foramina quina apparebant, obliquo inter os et oculos descensu. testudineum involucrum si accessisset, Aeliani simiam fecisset.
[note: TAB. VII. 8. 9. ] ZYCAENA piscis monstrosus, a [orig: à] capitis figura, qua to\ cugo\n imitatur, quo transversum librile, ex quo lances dependent significatur, nomen obtinuit.
GAZA Libellam vertit. Massilienses piscem Iudaeum a [orig: à] similtudine tegumenti capitis, quo olim Iudaei in provincia utebantur, dicunt. Galenus, Aelianus, Oppianus [note: Oppian. Hal. l. 1. v. 6. ] eosquesecutus Suidas, cetis annumerant. Galeis, quia multa cum illis communia habet, haud male [orig: malè] subnectitur. Corio tegitur. Ventre est albo, droso cinereo, pro spinis cartilagines obtinet. Cervicem et gulam habere scripsit Rondeletius. Os ipsi non rotundum, non rostratum, nec in latera compressum; sed in ea extensum, atque transversum habet. Pars frontis anterior, quae utroque oculo, mano, et deorsum potius quam [orig: quàm] sursum vel ad latera vergente, clauditur, in semicirculum fere [orig: ferè] extuberat, et sic in aciem acuitur, ut obvios pisces secare posse credatur. Os subtus, inferiore parte, per magnum, dentibus validis sinus planis, in latus serrae modo [orig: modò] vergentibus, triplici vel quadruplici ordine digestis armatum, latet. Lingua lata, humanae haud absimilis. branchiae utrinque quinae et detectae. Pinnas icon ostendit. in dorso nullam esse tradit Rondeletius. Cauda duabus inaequalibus pinnis eonstat, quarum superior vertebris fulcitur, acmulto longior est; inferior vertebris caret, et brevior exstat. Versatur [note: Aelian. H. A. l. 10. c. 2. Oppian. l. 1. v. 367. ] in profundo. Pisces obvios, et homines natantes frontis suae acie subvertit, et Leoni quod ad vires, ab Oppiano [note: Oppian. l. 5. v. 37. ] opponitur. Occursus eius olim, navigantibus [note: Aelian. l. c. ] infaustus habebatur.
Ab ista ZYGAENA plurimum ille differt. qui ventre candicante, ore miniacei coloris, cetera niger esse, scribitur.
PUNCTUM VIII. De Mola Salviani, seu Orthragorisco Rondeletii.
[note: TAB. IX. 1. 2. ] MOnstroso pisci monstrosiorem subicimus, sed et istum toto corpore cartilagineum. Mola quibusdam, seu quod informem molam referat, seu quod retunditate corporis molae molendinariae similis sit, ut Rondeletio placet, dicitur. Apud Massilienses, Luna, vel quod extrema corporis parte, quae pinnis subest, crescentis figuram referat, vel que demptis pinnis toto corpore plenae instar sit,
page 30, image: s038vel quod corporisextremum in cornua curvatae respondeat, vel denique quod noctu splendeat, vocatur. sed cave pro [note: Aelian. H. A. l. 15. c. 4. ] Aeliani sumas. Porcum, quem Lacedaemonii Orthragoriscum vocant, quemque [note: Plin. H. n. [abbr.: enim] l. 32. c. 2. ] Appion maximum piscium esse, et cum capitur grunnire, credit Rondeletius, nec abludit comparatio. Nec [note: Aldrov. de Piscib. l. 3. c. 44. ] longus, nec planus est, sed in latera comprimitur. brevis adeo [orig: adeò], ut solum caput potius quam [orig: quàm] piscem repraesentare videatur. Centenas saepe [orig: saepè] libras superat. Cute tegitur aspera [orig: asperâ] non secus ac Squatina, argentei coloris, ventre est subalbido, dorso cineraceo. Os habet exiguum. de???es tantum geminos, utramque universam oris partem munientes, quorum inferior retusior, superior magis a cutus ac secens est, latos continuosque Rondeletius facit. Oculos parvos ac orbiculares. De branchiis ita Salvianus. Branchiarum internum orificium utrinque, unum est parvum et semicirculare, prope quod etiam utrinque pinna una parva et rotunda sita est, quae alia prorsus ratione quam aliorum piscium laterales pinnae, moventur. Cum enim illae in piscibus a [orig: à] cauda ad caput, in hocnostro a [orig: à] dorso in imum ventrem deducuntur. In extremo praeterea dorso prope [orig: propè] caudam alia multo [orig: multò] maior pinna, non rotunda sed sublonga ergitur: e [orig: è] cuius regione altera eiusdem magnitudinis et figurae imo ventri statim ab ano subest, quae alio etiam modo quam [orig: quàm] dorsi et ventris aliarum piscium pinnae mobiles sunt. Non enim utillae a [orig: à] cauda ad caput eriguntur, et a [orig: à] capite ad caudam inclinantur, sed in utrumque latus moventur.
In caudam carneam non degenerat: nam postrema eius aeque [orig: aequè] ac latera lata sunt: pinnata tamen cauda, non oblonga sed lata, atque omnem postremam piscis partem amplexante, in latereque mobili munitur. Crescentis lunae figuram referre; superiore parte articulatam esse, ut tam in dextrum, quam in sinistrum movatur, Rondeletius addidit.
Quantum ad Interna, quae ob corporis rotunditatem conglobata sunt, Carne est candidissima, nerveam potius, quam [orig: quàm] carneam substantiam prae se ferente. Cocta gluren ex tergoribus boum confectum refert. Adipe ut in porco, multo carni corium firmissime [orig: firmissimè] adhaeret, et difficillime [orig: difficillimè] avellitur. Iecur habet pallidum, magnum, et tenerrimum, dum coquitur in densam pinguedinem facessit. Nocto exinternis partibus caeruleus e [orig: è] longinquo splendor, imo [orig: imò] ingnis splendidissimus entitet. Grunnire dum capitur, dicitur. Pinguedo eius est multa et candidissima; liquefacta, lucernis inservit, solo pisculento odore molesta. Speciem aliam Gallus quidam Venetiis descripsit. Iconem exhibeo. Forma, inquit, in orbem vergebat. Corio sine squammis, etc.
An huc Piscis Cadamusti suem referen dolium crassitudine, duo longitudine superans, formae obrotundae, suilla cute, Oculis parvis, edentulus, loripes, branchiis brachii mensuram excedentibus, cauda longa, et lata spectet, aliis iudicandum relinquo.
ARTICULUS III. De Cartilagineis planis.
PUNCTUM I. De Torpedine.
[note: TAB. IX. 3. 4. 5. 6. ] ABsolutis Cartilagineis longis, ad Planos progredimur, primus occurrit Torpedo, quae veteribus Graecis na/rkh et na/rka, ad differentiam affectus, qala/ssia; modernis tourpa/ina, et Margotir, Alber???o Stupefactor; mixo barbaris, Torpigo, Terpigo, Stupor, stupefaciens et stupescor, dicitur. Ex Cartilagneis planis esse,
page IX, image: s039[illustration:
Mola Peregrina
][illustration:
Mola Ziterfisch
][illustration:
Torpedo. Zitterfisch.
][illustration:
Torpedo maculo sageflelete Zitterfisch
][illustration:
Torpedo.
][illustration:
Torpedo.
][illustration:
Pastinaca. Angel fisch Meer angel.
][illustration:
Aquilla. Adlerfisch. Meer alder
][illustration:
Aquila spe aes alia. Meer Adlers. ander art.
]
page 31, image: s040ex [note: Aristet. H. A. l. 5. c. 5. Plin. H. n. [abbr.: enim] l. 9. c. 24. ] Aristotele et Plinio habemus. Laevem, apud [note: Athen. Dipnos. l. 7. ] Athenaeum legitur. Corruptus Aristotelis [note: Aristot. l. 4. de partib. c. 3. ] locus ex quo colligitur spinosa. nec vacat errore [note: Cardan. l. 7. der rer. varietat. c. 37. ] Cardanus. Duo olim ipsius genera. Nigrum quod ad capitis dolorem commendatur, et subruffum, seu ad rubricae colorem accedens. In Maculosas, et Non maculosas optime [orig: optimè] dispescuntur. Tria illarum genera. Maculae in quibusdam diversarum figurarum et albicantes, huc et illuc sparguntur, in quibusdam quinae rotundae, nigricantes, pentagoni figuralocatae [orig: figurâlocatae], oculos tam egregie [orig: egregiè] repraesentant, ut Oculatam Plinius dixerit; bene [orig: benè] dictum Bellonius defenderit. Omnium corpus si caudam exceperis orbiculare est, senas libras vix excedunt, milli et lubrica cute teguntur. Venter est subalbidus, dorsum subflavum, et ad rubricae fabrilis colorem accedens, partes quae ad caudam mediis corpulentiores apparent. hae cartilaginem quandam tabidam in seipsis habere videntur. Ore sunt supina parte parvo, ante quod soramma duo odores deferunt, dentibus minutis et serratis. Oculis in superiore parte anterius exiguis, quos retro [orig: retrò] foramina duo, ipsis grandiora, patula, et in palatum pervia. Cerebro non carent: Lingua [orig: Linguâ] destituuntur: Branchiae in medio sunt corpore (obipsius tenuitatem ad lateralocari non poterant) utrinque quinae et detectae, quarum orificia parva et semicircularia, tenui quadam cuticula conteguntur: pinnae iuxta caudam duae; pro reliquis latitudine utuntur, et utroque sui corporis semicirculo quasi pinnis natant, podex in caudae exortu, ipsa bevis etlatiuscula. Intus carnosum habent ventriculum: intestinum breve et amplum. hepar pallidum, et in duos lobos divisum. Fellis vesica illaque magna hepati committitur et dextro annexa lobo, in sinistrum quoque venulas quasdam immittit. Lien est parvus et sub rubens. Uterus oblongus et bifidus. Hbitant [note: Oppian. l. c. hali. v. 104. ] in mari; locis coenosis. reperiuntur et in [note: Athen. Dipn. l. 7. ] Nilo. ut haud male in Marinas etiam et Fluviatiles, distinxeris Piscibus vescuntur, quos astu, ut post dicam, capiunt. Pariunt circa [note: Plin. H. n. [abbr.: enim] l. 9. c. 51. Aristot. H. A. l. 5. c. 12. ] aequinoctum, et quidem ov intra se praemollia, quae in alium locum uteri transferunt, et excludunt, Sic animal pariunt, ova concipiunt. Octogenos fetus habens, inventa est. Hieme propter frigus in terra latent. Latitudine sua quasi gemeinis pinnis feruntur, natant sed aegre [orig: aegrè], nam [note: Oppian. Hal. l. 2. v. 58. ] nwth/s2 braduth=ti baru/nontai, pigra tarditate gravantur. ideo [orig: ideò] boulh\n kerdale/hn kai\ polumu/xanon Natura concessit. Singularis ipsis troporem vel tremorem inferendi, unde nomen habent, facultas. Mersae in [note: Plin. H. n. [abbr.: enim] l. 9. c. 42. Oppian. Hal. l. 2. v. 55. Aristot. H. A l. 9. c. 37. ] limo se occultant et pisces, qui securi supernatantes obtorpuere, corripiunt. Iidem [note: Plin. H. n. [abbr.: enim] l. 32. c. 1. ] procul et e [orig: è] longinquo, vel si hasta virgave attingantur, quamvis praevalidos lacertos, torpidos, et quamlibet ad cursum veloces pedes, alligatos reddunt. Et illi qui, rete, in quo una ex iis capta fuerit, attigerint, torporem patiuntur, quod [note: Aelian. H. A. l. 9. c. 14. ] Aeliani fide dictum sit: et si inter mortuos pisces vivens Torpedo sese moveat, qui tacti fuerint, interno quodam motu cientur, ut videantur vivere, quod Godignus de rebus Abyssinis prodidit. In totone corpore, quod Salviano placet, an parte, quod [note: Athen. Dipn. l. 7. ] Diphilus, [note: Oppian. Hal. l. 22. v. 55. ] Oppianus et Cardanus prodidere, incertum. Exiguam plerarumque, quaeque quavis corporis excitatione refellatur; nec totum corpus infestantem, Gillii et Kircheri experientia [orig: experientiâ] docemur, ut vel inde Albertum, qui hoc veneno hominem interfici prodidit, refellere liceat. Causam in caecam facultatem, quod mortua eadem [orig: eâdem] destituitur, coniecere alii; in narcetiam [note: Kirchnerus l. 3. Magnet. artis p. 6. l. 4. ] et insensibilem qualitatem, nervis et masculis contrariam alii.
Usus Torpedinis in cibis commendatus [note: Galen. l. 3. de Alim. ] a [orig: à] Galeno et aliis, quod carnemmollem, iucudam, et mediocriter per ventrem subeuntem habeat; a [orig: à] Diphilo et aliis reiectus est. Partes duntaxat quae circa caput laudantur. Venetilsne in
page 32, image: s041foro piscario vendatur, praefecti sanitatis autho itate cautum est. Genuae, Massiliae, et alibi a [orig: à] tenuiore fortuna expetitur. In Medicina diuturnis capitum [note: Dioscorid. l. 2. mater. medi. c. 17. ] doloribus admovetur: et sedem p ociduam coercet [orig: coërcet]. idem apud Marcellum Empiricum invenies. forte [orig: fortè] et arthriticos demuleet; eodemque modo Anteroea [orig: Anteroëa] Caesaris libertum supra fidem podagram curasse, Scribonius Largus testatur. et Diaturpaenos ceratum apud Aeginetam [note: Plin. H. n. [abbr.: enim] l. 32. c. 10. ] ad podagram habemus. Mirum, si verum, quod ea Plinius. si capiatur cum Luna in libra fuerit, triduoque asservetur sub dio, facilis partus facere postea, quoties inferatur. forte [orig: fortè] quod [orig: quòd] velut induciis dolorum datis, natura ad excludendum fetum firmatur. Corium nuper decorticatae, si parti matricis prolapsae involvatur, ipsam reducere, Aetius [orig: Aëtius] ex aliis habuit.
PUNCTUM II. De Pastinaca marina.
[note: TAB. IX. 7. ] QUem Graeci trugw/na, seu ut D. Ambrosius vertit, Turturem, ab alarum expansarum similitudine vocant, is Latinis Pastinaca marina, seu a [orig: à] colore, seu quod radio suo ceu pastino instrumento fossorio fodiat et pungat: Gallis Raia, ob similitudinem quam cum Raiis habet, dicitur. Duas eius species Bellonius et Rondeletius agnovere. hic capite tantum et rostro differre ait: ille in laevem, cuius cutis perpolita, dorsum livet in corticis platani modum, venter albicat, plurimis veluti striis, per carnem hinc inde deductis; et Asperam, quae tota aculeis horret, atque ad caudam praesertim permultis uncinis in gyrum dispositis scatet; dispescit. Magnitudine vix denas libras superant. Corpora sunt quadrilatero, ventre albicant, dorso livent. Superiore parte aliquod capitis vestigium anterius ceinitur, capiti palustris ranae non absimile: in eo nonnisi oculi oblongi et grandiusculi, a [orig: à] quibus foramina bina, oculis maiora, semper patula, in palatum deducuntur, pars oculis anterior in rostrum carnosum acuitur. Os habet parvum et edentulum, (mendum in Dioscoride, si dentes habere innuit) solaque maxillae asperitate illorum vice utitur. Pinnis carent circa caudae exortum unam orbicularem si excipias, ideo [orig: ideò] latitudine sua [note: Arist. H. A. l. 1. c. 5. ] natant. Branchias in medio fere [orig: ferè] ventre quinae, in partibus flaccidis et carne vacuis, (partes [note: Galen. l. 3. Aliment. ] circa caudam mediis partibus carnosiores habere, cartalagineis planis commune est,) sitae sint. Caudam habent longissimam, spinosam, muris caudae persimilem, Crassa primum, paulatim in magnam tenuitatem stringitur. super eam, in medio fere [orig: ferè] aculeus, osseus, longus, acutissimus, et serratus, quincunciali magnitudine, Dioscoridi ke/ntron, Horo Apollini a)/kanqa, Plinio radius eminet.
Quantum ad interiora, Ventriculum habet parvum, augustum, cui, quia satis ab ore dissitus est, stomachus praeponitur: idem in ecphysin a [orig: à] qua breve et gracile intestinum dependet, quod aliud initio angustius, mox sensim latius, dein priusquam maxime [orig: maximè] dilatetur, angustum postremum in rectum intestinum desinens, et unde excrementa porracei coloris reiciuntur, desinit. Iecur amplum, ex albo flavescens, in duos lobos, quorum dexter latior et maior, sinister brevior et minor, divisum. Fel hepati adnexum, ex viridi flavescens. Uterum oblongum, quo ova continentur.
Degunt in coenosis maris locis. Carnibus vescuntur [note: Plin. H. n. [abbr.: enim] l. 9. c. 42. ] et latrocinantur exocculto, transeuntes radio (quod telum est eis) figentes; nec quemquam [note: Oppian. Halieut. l. 2. v. 472. ] attingunt, nisi telo suo vulneratum.
Ex insidiis venari, quod Mugilem velocissimum piscem assequantur, argumento esse potest. Coeunt [orig: Coëunt] [note: Aristot. H A. l. 5. c. 3. ] ut Raiae, admotis invicem non solum partibus supinis, sed etiam tergo feminarum supinis marium, superpositis. Fetus aliorum cartilagineorum more non recipiunt. [note: Aristot. H. A. l. 6. c. 10. ] Id
page 33, image: s042enim acuties caudae prohibet. Volatum [note: Aelian. H. A. l. 8. c. 26. ] quoque exercere, falso [orig: falsò] apud Aelianum dicitur: sed [note: Aelian. H. A. l. 9. c. 40. ] radii sui veneno se tueri, tam certum, quam Musicae dicteriis et saltationibus [note: Idem l. 1. c. 30. l. 17. c. 18. ] delectari; ambiguum videtur. De eiusdem radii venenositate non est quod dubitemus. Nullum usquam exsecrabilius, arbores, infixus radici, necat, arma, ut telum perforat, vi ferri et veneni malo, non tamen, ut nulli remedio, quod Aelianus [note: Aelian. l. 1. c. 56. ] prodidit, succumbat; et necesse fuerit [note: Aelian. l. 2. c. 50. ] Leonidam. Bysantium ictum occumbere. Bene [orig: Benè] radii cinis cum aceto vulneri admovetur, feliciter furfures in eodem cocti auxiliantur. Lauri decoctum, Theriaca Andromachi, Galeus, cum quo inimicitias gerit, haud frustra adhibita. Cauda [orig: Caudâ], quae idem intulit, in arborem, quercum inprimis, infi xa, autde eadem suspensa, emarcidam eandem evadere, sanari aegrum, Aetius [orig: Aëtius] prodidit. De Usu in cibo, ne falso [orig: falsò] [note: Galen. l. 3. Alim. ] Galenus mollem et iucundam carnem eius faciat, vehementer metuo, gustus in suavem et ferinum quid resipientem, testatur. In Medicina mitigat [note: Dioscorid. Mat. Med. l. 2. c. 22. ] dentium dolores radius, quos frangit et extrahit, Torreri eum, mox conteri resinaque excipi, debere, apud Celsum legimus.
PUNCTUM III. De Aquila.
[note: TAB. IX. 8. 9. ] QUid per Aquilam piscem, seu a)eto\n veteres voluerint, difficulter sciri potest, planum [note: Plin. H. n. [abbr.: enim] l. 9. c. 24. ] duntaxat, et cartilagineum, animalque parere, ab omnibus proditum est, radium aliquem in cauda habuerit, nec ne, reticuere. Non mirum itaque in diversa recentiores trahi, et unam a [orig: à] Salviano, quam Rondeletius alteram Pastinacae speciem facit, duas ab Aldrovando, monstrosam a [orig: à] Bellonio et Paraeo describi, Salvianiana magnitudine trecentas libras non superat. Laevi et molli cute tegitur, inferiore parte alba, superiore livida. Caput habet exsertum, capiti bufonis simillimum: oculos magnos, rotundos et prominentes, post quos bina, magna, et patula foramina insculpta sunt. Os supina parte mediocre et denticulatum. Latera, quae acuta, expansas volantis Aquilae alas aemulantur. In caudae exortu utrinque una parte et rotunda pinna exoritur, in maribus ex utroque podicis latere, una appendix pendet. Cauda pastinacae tenuior et longior; in dorso paulo post principium pinnatam unam erigit, atque hac deinceps aculeus osseus, longus, acutissimus atque serratus, eminet. Intra, Iecur est subflavum, lien subater. Aldrovandi prior videtur a)ke/falos, latissimis alis, qua corpori haerent caeruleis, in extremitate rubris. Altera supra oculos et in fronte aculeata est, in cauda binos gerit radios. Coenosa hi pisces in mari loca incolunt, resupinati piscibus aliis vescuntur, quos ex occulto figunt. Vivos fetus cartilagineorum more pariunt. Radio laedunt, ideo [orig: ideò] publice [orig: publicè] cum eo non divenduntur. Caro quia tetrum et gravem spirat odorem, a [orig: à] mensis exulat. Quae de lapide in capite eius a [orig: à] Kiranide scribuntur, [note: TAB. XII. 2. ] fabulosa sunt. Bellonii vere [orig: verè] monstrosus est, descripsit cum Gesnerus. Piscis hic rarus (inquit) et ignotus omnibus, et Paraeus volantem facit, rostro viridi.
PUNCTUM IV. De Raiis ingenere.
[note: TAB. X. 12. ] RAiarum nomen forte [orig: fortè] a [orig: à] radendo Latini sumpsere. Graeci a [orig: à] quadam cum rubo similitudine, sunt dorso asperae, ut recurvas supina parte rubus, spinas gerit; ba/ton marem, feminam bati/da dixere. Plinius [note: Plin. H. n. [abbr.: enim] l. 23. c. 11. ] Graeco vocabulo utitur. Ex cartilagineis [note: Aristot. H. A. l. 2. c. 13. ] et planis esse nullum dubium. Albertus in pectinum genere posuit. Tria vero [orig: verò] illarum
page 34, image: s043[note: Plin. H. n. [abbr.: enim] l. 9. c. 24. ] apud antiquos genera. ba/ton unum simpliciter, leio/baton Alterum Aristoteles et Galenus vocavere, stellatum Athenaeus addidit. Rondeletius postquam in laeves et asperas easdem divisisset, mox stellulis notatas, iisque carentes addidit; et ex asperis, alias modice [orig: modicè] tactum vellicante lanugine, alias robustis sed raris aculeis; quasdam robustissimis et densissimis asperari dixit. Magnitudine inter se differunt, bicubitales aliquando Salvianus vidit, haud minores [note: Aelian. H. A. l. 13. c. 4. ] Aegolico clypeo in India nasci, Aelianus prodidit. Cutlculari teguntur operimento, omnibus membranula, quam nebulam vocant, oculus obtenditur. iuxta oculos foramina sunt magna ampla, ad oris usque intima patentia, quibus operculum interiore parte a [orig: à] natura additum est. Ore aperto dilatantur, clauso magna exparte occluduntur. Cauda omnibus procera atque aspera, in eius dorso duae pinnulae, totidemque, sed exiguae et orbiculares ad eiusdem exortum. Quod cartilaginei generis plana, pinnis destitui scripsit Aristoteles, illas quibus natando corpus impellunt, intellexit, quae ad caudam, dirigendi itineris gratia data sunt. Si quid in contrarium apud eum occurrit, mendum in causa; ba/traxos pro ba/tos legendum est. Interiora si lustremus, fellis omnibus in hepate vesica. Splen in verticuli plexu; intestina crassa; in ecphysi et recti intestini extremo angusta, genitale vitulae marinae simile. [note: TAB. XII. 1. ] Circulatores ex exsiccatis Draconum et Basiliscorum figuras effecerunt, sic plebeculae imponunt.
Commoda Raiis in coenosis maris locis, non procul a [orig: à] littore habitatio. Hieme latent, et quia numerosae capiuntur, gregales haud male [orig: malè] colligas.
Coeunt [orig: Coëunt] d non tantum admotis invicem partibus supinis, sed etiam tergo feminarum supinis marium superpositis, necinter suum duntaxat genus consistunt. Cum Squatina quoque coire scripsit Aristoteles. Gerunt utero testacea quaedam, testa tibiarum ligulis similis est. Pariunt animal, cum [note: TAB. XII. 4. ] primum ova intra se pepererint. Ova quae flava, sine testa primum in superiore vulvae conspiciuntur, quaedam magnitudinem ovorum gallinae aequant, alia his minora, nonnulla ciceris magnitudinem non excedunt, pluracentenis in singulis aliquando numerantur. Quae a [orig: à] perfectione propius absunt, in inferiorem matricis partem dimissa, testa [orig: testâ], et in qua albumen et ovum continentur, operiuntur, quadrati formia haec, demptis angulorum, quae variae sunt appendicibus. Unius lateris appendices longiores, sunt foliis gladioli herbae similes; alterius, breviores, latiores, replicatae, quibus undique summotis, laterum anguli, tibiarum repraesentant ligulas. Unum aut ad summum duo pariunt, quod maximus earum in mari proventus, in finita ovorum in superiore vulvae parte series facit, ex quibus tempore perfectis, iterati fetus excluduntur. Abditas, pinnas exsertas movere specie vermiculorum, allapsos ad eas pisciculos capere, sic tarditatem motus astu compensare [note: Plin. H. n. [abbr.: enim] l. 9. c. 42. ] Plinius auctor est. Aristoteles radiolos vocat. Mendum tamen hisce locis subesse, suspicio est, cum nec pinnas nec radiolos habeant, vel pinnas Plinius improprie [orig: impropriè] vocavit, et radiolis ab Aristotele tributum, quod rostri acumini competere videtur. Olaus quondam depingit; quae homini in septentrionali Oceano circumvento suppetias tulerit. Usus etiam in Cibis. Copiosioris nutrimenti et concoctu difficiles [note: Galen. de victu attenuante. ] Galenus facit. Rondeletius de Raiae bonitate quaesitus; perinde ac si quis pallium elixum comedat, respondit. Archestratus scapulas et hieme laudat. Laterum extremas partes a [orig: à] divitibus comedi, reliquas plebi relinqui, ex Gesnero habemus. Apud Hollandos potissimum elixantur, butyrum, acetum, et sinapi condimenti loco sunt. Caseo et Silphio veteres condiebant. In Medicina auribus fel est utilissimum, hepate ad pruritum feliciter Rondeletius usus est.
page 35, image: s044PUNCTUM V. De Raiis Laevibus, et in specie de Laevi Raia, Undulata, et Oculata.
[note: TAB. X. 1. 2. 3. 4. 5. 6. ] RAiae in Laeves et asperas optime [orig: optimè] distinguuntur: Inter illas, quarum aliae acuto, aliae obtuso rostro sunt, prima est quae leio/batos simpliciter Graecis, LAEVIRAIA Latinis, Mucosa, et a [orig: à] lata fascia qua mucus seu potius coryza in laborantibus excipi solet, Bavosa Romanis dicitur. Omnium est sui generis piscium post bovem maxima.
Corpore quidem tenui, sed in amplissimas alas expanso. Cute ab aculeis nuda. Uterque oculus, media dorsi linea, et cauda renuioribus et raris aculeis muniuntur, sed et in supina parte quidam in os, quod latum est, cibi sine dubio retinendi causa [orig: causâ], recurrescunt. Rostrum tenui et pellucida cartilagine, constat. Alaeutrinque expansae tenues sunt, et prona parte nigricant. Cauda, quae tribus aculeorum ordinibus, instruitur, tota supina parte alba est. Rima quae podici, pudendum muliebre refert. Quam Aldrovandus describit, maculis supina parte nigris undique variabat. Rostri pars in obtusum angulum, figura depressa, et quasi quadrangula tendebat. Branchias quinque detectas, habebat. Inter cutem et peritonaeum albida caro mucosa, panniculi carnosi vicem obtinebat. Intra, hepar erat in latitudine ventris, ex albo ruffescens, tribus lobis, linguarum figuram referentibus, quorum medius brevissimus, distinctum. Sub hepate figurae planae ventriculus, pars convexa ad sinistrum vergebat latus, concava in spinam. Meseriterium ad connexionem ventriculi et intestini medio hepatis lobo colligabatur, sub ventriculo caro cernebatur rubicunda, lienis forte [orig: fortè] vice fungens. Cor thoracis sinu exiguo triangulari, exiguum, trunco unico veluti pediculo appensum continebatur.
RAIA UNDULATA a [orig: à] maculis flexuosis ita dicta, a [orig: à] colore Cinerea dicitur. Corpus ovi potius est, quam [orig: quàm] Rhombi forma [orig: formâ]; prona [orig: pronâ] parte multis sinuosis lineis describitur. Aculei in linea dorsi pauci, parvi, et rari; circa oculos nonnulli; in cauda maiores et densiores triplici ordine disponuntur.
RAIA OCULATA et laevis, Asterias quibusdam, sed perperam dicitur. Nam et Galeus a [orig: à] maculis, Asterias a [orig: à] maculis stellatim dispositis ab Aristotele nominatus est: quales in ista minime [orig: minimè] deprehenduntur; et Asterias veterum tenerior est bonique succi; quod de hac dici non potest; et Gallihoc genus Miralet a [orig: à] speculorum parvorum similitudine vocare solent.
PUNCTUM VI. De Oxyrincho maiore et Raiastellari.
[note: TAB. X. 8. ] DUo OXYRINCHORUM genera (à rostri acumine ita dicuntur) Rondeletius facit. Maiorem unum, Minorem alterum. Bos ille Bellonii est; non quod quadrupedem repraesentet; sed quod Raiarum generis maximus, ad Bovis magnitudinem excrescat. Ligures vaccam vocant, in quibusdam Galliae locis Eleno, quasi subulam, quod piscis rostrum tale sit, dicitur. Ex [note: Aristot. H. A. l. 5. c. 5. ] planis cartilagineis Bovem esse dubitari non debet. Ad duodecim ulnas latitudinis excrescere, [note: Plin. H. n. [abbr.: enim] l. 9. c. 24. ] [note: Oppian. Halieut. l. 2. v. 143. ] Oppiani auctoritate affirmo. In descriptione non conveniunt Auctores. Dorso, facie, lateribus admodum niger est. Supinae partes albicant, si Aeliano [note: Aelian. H. A. l. 1. c. 19. ] credendum. Bellonius toto corpore lividum facit. Eidem dentes habet truces, hami in modum inflexos, triplici ordine in maxilla dispositos, eosque mobiles. [note: Oppian. l c. v. 145. ] Oppiano sunt obscuri et exigui. Aeliano adeo [orig: adeò] inclusi, ut in
page 36, image: s045conspectum non veniant. Rondeletio Maior Oxyrinchus minori similis est, alis amplis et exstrusis, ipso corpore strictiore, acutioreque dorso longiore. Aculeorum in sola cauda unicum habet ordinem. Pelagii sunt [note: Ovid. in Halieut. ] Ovidio boves; in coenosis locis degunt Oppiano; Aeliano in lutosis gignuntur. Piscibus vescuntur, sed humum maxime [orig: maximè] appetunt. Pariunt statim [note: Aristot. H. A. l. 6. c. 12. ] animal. Corpore etsi sint magno, ideo quibusdam inter Cetaceos, imbelli tamen, mollitie conscii, sola corporis mole feruntur, sic et piscantes pondere suo opprimunt, et capti, renitun tur. Carne sunt quam ceterae molliore, et sale fumoque conditi exsiccantur, exsiccati diu incorrupti remanent.
[note: TAB. X. 9. ] OXYRINCHUS Minor corpore est maximo, et maculis multis lentis specie, [note: TAB. XII. 7. ] notatur. Dentes habet in os vergentes. Ad oculos quatuor aculeos; in cauda tres eorum ordines, diversos et inaequales; primus medii ordinis maior est secundo, tertius primo, quartus secundo respondet. Utrinque per transversum recti sunt, ad latera conversi, qui per hos sequuntur in cauda extremi, in caput recurvantur. In supina parte rostri, alii sunt ad capiendos pisces recurvi, alii acutiores. Ceteris partibus cum reliquis conveniunt. Ad Oxyrinchos referri debet ille, quem Gesnerus Venetiis accepit, corpore cinereo, maculis distinguentibus fuscis, ambitu corporis subruffo, Normannis Hal, Lusitanis Huga dictus.
Iconem hic vide.[note: TAB. X. 7. ] RAIA STELLARIS laevis, Graecis Asterias, quam Gellius Raiam oculatam esse vult, capite, dorso, et cauda ab aliis distinguitur. Dorsi pars prona alaeque expansae, stellulis, elegante, depictae conspiciuntur. A culei in eodem mox a [orig: à] capite incipientes, in priorem caudae pinnulam desinunt. Caput, quia crassius et latius, Pastinacae quam [orig: quàm] aliis Raiis similius est. Cauda tenuis, et quam [orig: quàm] reliquis brevior.
PUNCTUM VII. De Raiis Asperis: et in specie de Raia aspera Stellari, Oculata, et Clavata.
[note: TAB. X. 4. 5. 6. 7. ] RAia aspera STELLARIS tota aculeis horret. In oculorum intervallo multi sunt, breves, frequentes, [note: TAB. XI. 2. 3. 4. 5. ] peracuti: in medii dorsi linea alii magni, in cauda tres magnorum ordines, alii plurimis et minoribus distincti, infiniti alii sinc ordine per rotum corpus resperguntur, pro dentibus ossa dura et aspera gerit. Duae huius generis esse videntur. Una quae stellulas habet in medio albas, sed quas ambit circulus ex nigris punctis constans, totumque corpus aculeis horridum est. Altera, stellulas prorsus candidas, cum multo paucioribus aculeis obtinet.
OCULATA laevi maculis similis est. Aculeos in alis extensis e [orig: è] regione macularum utrimque habet, alios in lateribus capitis utrinque, alios in dorso, in cauda, maiores, frequentiores, et validiores visuntur.
Raia CLAVATA duplex est. Una quam Massilienses Clavade, Galli alii Raie bouclier vocant. Corporis specie reliquis est similis, sed multo breviore minusque acuto, etc. Colore nigricante, alis valde expansis. Hepar habet flavescens in duas partes dissectum, in quo vesica, fel aqueum et tenue continens. Pingue est illud, et inter cibos delicatissimos, in oleum resolutum, hepatis duritiem resolvit. Carne est durum. Posset Aquilae conferri.
Altera a superiore differt (Verba sunt Rondeletii, cui multas Raiarum species debemus,) etc. Congener hisce est et illa. Cuius icon Venetiis ad Gesnerum missa est. Maculis distinguitur fuscis, reliquum corpus obscure subluteum est, reliqua apparent.
page X, image: s046[illustration:
Raia. Roche.
][illustration:
Raia. Roche.
][illustration:
Raia lavis glatt Roche.
][illustration:
Raia Oculata et levis Glatt Spiegel Roche Augen Roche.
][illustration:
Raia. Oculata alia. Gesnari. Spiegel Roche.
][illustration:
Raia asperima. Hechel Roche. Raucher Roch.
][illustration:
Raia Asteria Asvera.
][illustration:
Raia Cxyrhynchos maior. Grosser Spiz Rodie Wall roch Meer ochs.
][illustration:
Raia Cxyrhin chos minor. Kleiner Spiz Roche.
]
page XI, image: s047[illustration:
Raia. Roche.
][illustration:
Raia Clavata. Roche.
][illustration:
Raia Clavata alia.
][illustration:
Raia Fullonica. Karten Roche.
][illustration:
Rain Spinosa. Doren Roche.
][illustration:
Levis Raice. alia. Species.
][illustration:
Squatina. Angelus marinus.
][illustration:
Meer Engel. Rana. Piscatrix. Sive Marina. Meer Krotte. Meer Teufel. Fischer Krott.
][illustration:
Rana Piscatrix. Aldrovandi.
]
page XII, image: s048[illustration:
Raia exsiccata, et concinnata ad formam
][illustration:
Monstrosi Pisois Volantis. icon.
][illustration:
Raia Olaii.
][illustration:
Oua Raiarum
][illustration:
Raia Loevis. Spiegel Roch.
][illustration:
Squatina. meer Engel
][illustration:
Oxyrinchus minor. alius
][illustration:
Rana piscatrix minor. Klaine Meer krot [orig: kröt].
]
page 37, image: s049PUNCTUM VIII. De Raia spinosa, Aspera, Fullonica, et Asperrima.
[note: TAB. XI. 5. Aldrov. de Piscib. l. 3. c. 59. ] RAia SPINOSA Gallis Cardaire, quasi Lanifica, a [orig: à] spinis seu aculeis quorum multi infixi sunt instrumentis quibus lana carminatur, figura corporis laevi raiae similis est, si longas cutis spinas excipias. Spinas non in alis solum habet, ut clavata altera, sed etiam in lateribus circa caput, duo oculis praefixi sunt, et in media dorsi linea, et ad priorem usque caudae pinnulam continuus est aculeorum ordo unicus. Carnis substantia et succo ab aliis non variat.
[note: TAB. X. 7. Aldrov. libro cit. cap. 60. ] ASPERA, illa a [orig: à] Rondeletio cognominatur, quae a [orig: à] ceteris eo differt, quod aculeis parvis latera conspersa habet, corporis vero [orig: verò] truncum nullis. Rostro est acutiore. In cauda tres sunt longorum et firmissimorum aculeorum, ad extremum usque caudae ordines.
[note: TAB. XI. 4. Aldrov. lib. cit. 61. ] Raiae FULLONICAE ab eo nomine inditum est, quod ubique in alis, corpore, ca pite [orig: pìte], cauda, tota frequentissimis aculeis conspersa sit, instrumenti illius, quo fullones pannos poliunt instar, quod [orig: quòd] totum aculeis ferreis consertum est. Rostro est satis longo et acuto. Caudae aculei in curvi sunt, triplici ordine dispositi. Rara est, et pugnacissima esse creditur.
[note: TAB. X. 6. Idem c. 62. ] Raia ASPERRIMA, a [orig: à] praecedente co tantum differt, quod [orig: quòd] non solum prona, sed etiam supina tota aculeis peracutis ita horret, ut manu tolli non posset, nisi pinnulis cauda apprehensis, ideo supina in icone exhibetur; pro dentibus maxillas habet asperas et osseas.
PUNCTUM IX. De Rana marina.
[note: TAB. XI. 8. ] RAna marina. Graecis batraxo\s2 qalattio\s2, Plutarcho batraxo\s2 a(lieu\s2 nomen ranae ex eo forte meruit, [note: Vossius de Idol. l. 4. c. 28. ] quod [orig: quòd] gyrinas sive ranulas recens editas, et imperfectas, oculis quidem et cauda notabiles, sed quibus postea demum accessuri sint pedes et caudae notabiles, sed quibus postea demum accessuri sint pedes et caudae fissura, referat. A venandi sollertia Piscatrix, quod et a [orig: à] Plutarcho factum; ob foedam corporis monstrositatem Diabolus marinus Dalmatis; ob oris hiantis amplitudinem, Lamia Siculis; ob carnis mollitiem Maltha Bellonio, sed perperam dicitur. Magnitudine est ubique fere [orig: ferè] pedali et cubitali, alicubi tricubitalem inveniri, Salvianus auctor est. Cute capitis, aculeis exceptis, lubrica et molli, inferna [orig: infernâ] parte subalbida, superna vero [orig: verò] ex nigra flavescente tegitur. Unde molles, Ovidio tergore Ranae. Caput habet toto corpore longe [orig: longè] grandius, ut nihil in eo praeter caput et caudam [note: Aristot. l. 3. de generat. c. 3. Aelian. l. 13. c. 2. ] conspicias aculeatum, asperum, orbiculatum atque depressum. Os in promptu, seu anteriori parte, secus ac aliis cai tilagineis, vastum, pro corporis proportione grandissimum, ac quam maxime [orig: maximè] hians. Dentes permultos magnos, acutissimos, in os recurvos, utrique maxillae, duobus palati ossibus, et linguae radici infixos. Bellonius mobiles, albos, et confusis ordinibus dispositos facit. Maxillae ipsi retusi, semicirculares, quarum superior brevior est, inferior longior et prominens. Lingua maxilla superiore longior. Membrana quaedam gingivanum interiore parte enata, et in os compli cata, quae a maxilla separari non videtur. Oculi ampli in capitis vertice potius quam in temporibus siti, aculeis sepiuntur: Ante eos duae propendent appendices, tenues, albae, tetri odoris, si Oppiano credimus. In medio nasi [note: Kircher. l. 3. Art. Magnet. p. 6. s. 5. ] pinna oblonga praedura, et versatilis, visitur: a [orig: à] cuius extremo musculus quidam ceu cirrus instar fili subtilissimi deducitur, per eius cavum humorem certum in fundum usque cirri derivant, ubi coacervatus ad vivi vermiculi similitudinem tumet. Omnia hamum piscatoris exacte [orig: exactè] exprimunt. Parvae ex rostro albicantes carunculae, [note: Oppian. Halieut. l. 2. v. 90. ] eminentia sub oculis cornicula Plinio, fila capilli speciem referentia, postremis quibusdam praepilatis, [note: Aristot. H. A. l. 9. c. 37. ] Aristoteli; gracilia quaedam cornua Bellonio; pilli Gilio; geminae rigidae albaeque setae Salviano,
page 38, image: s050dicuntur. Branchias neque detectas, [note: Arist. H. A. l. 2. c. 13. ] neque supina parte ceterorum planorum cartilagineorum more, sed in lateribus, non spineo operimento, sed cuticulari intectas habent. Pinnas, contra cartilagineorum planorum morem, in medio corpore, ubi cauda capitl iungitur, membranaceas et crassiusculas duas, propter amplitudinem partis superioris: in superiore caudae parte una non admodum lata, sed longiuscula conspicitur. A capite illico [orig: illicò] cauda sequitut, rotunda, brevis, carnosa in pinnam, rotundam, crassiusculam et latam desinens. Ex huius et capitis lateribus, appendiculae carnosae, certis intervallis a [orig: à] se distantes, dependent, quae, natante rana [orig: ranâ], supernatant. Intra, si spectes, peritonaeum videbis nigrum; ventrem magnum, carnosum, appendice utrinque unica et brevi instructum; intestina gracilia, multis gyris circumvolata; iecur parvum, rubescens, in quinque lobos, ut Bellonius scribit, divisum. (Rondeletius sectum negat) eorum utrinque bini ad latera protrahuntur. Fellis vesica longo meatu ex hepate propendens, intestinis annectitur. Vulva est bifida, anfractuosa, duas ulnas longa, tribuit et vesicam, sed nescio quam vere [orig: verè] Bellonius, et addit, totidem in Rana numerars cartilagines, quot in quovis sceleto, ossium animalium terrestrium formas referentes, quae prorsus medulla [orig: medullâ], praeter vertebras careant; totidem item nervorum coniugamenta in eius cerebro, multo [orig: multò] tamen liquido, numerari, quot in reliquis animalibus numerantur. Ventriculus et interanea, si per os eximantur, corpusque quoad eius fieri potest, distendatur, totum perlu cidum, et instar carbunculi fulgens evadit, immissoque lumine, laterna horrendo aspectu apparet. Locus ipsi herbosae [note: Ovidio in Halieut. ] maris partes et [note: Martial. l. 10. c. 37. ] littus. Cibus carnes humanae etiam. Natantem aliquando virili membro apprehensum in profundum detraxisse, Gesnerus [note: Gesner. de Aquatil. lib. in Ran. ] se audivisse refert. Contra ceterorum cartilagineorum morem, Ova non animal [note: Arist. H. A. l. 2. c. 13. ] pariunt. Caput corpore grandius et aculeatum in causa, quod ut aditui sic exitui, ineptum est. Ovum unum solidum, durumque ut foris servetur, cum ceterorum cute mollitegantur, Aristoteles [note: Aristot. l. 3. de gener. c. 3. ] prodidit. Universa simul iuxta terram edunt; ortus cum iis, quae extra perficiuntur, et iis, quae intus, idem. Numerosius [note: Aristot. H. A. l. 6. c. 17. ] quidem fetificant: sed quia de facili pereunt, pauciores reperiuntur. Aliquandiu extra aquam vivere, Rondeletius testatur. Visa duos in littore dies inter herbas vixisse, vulpeculaeque terrenae noctu victum queritantis pedem, dentibus arripuisse, et ad auroram detinuisse. Solitarias esse ex eo; quod plures una capi non soleant, colligitur. Plana quamvis, non sola tamen latitudine natat, sed pinnulis etiam, quas in lateribus habere dictum est. Singulari in venando [note: Aelian. H. n. [abbr.: enim] l. 9. c. 24. Plutarch. l. intr. animalia. Aristot. H. A. l. 9. c. 37. Oppian. Hal. l. 2. v. 90. ] astu utuntur. Inter saxa conditae, aperto immani rictu, mentitum vermiculum musculo annexum, per pinnam in faucium rictum coniciunt, eo viso pisciculi ceu ad escam accurrunt, rictum, cavitatem alicuius saxi reputantes subintrant, piscatores retracto, qui vellicatur hamo, orisque rictu clauso, totum pisciculorum gregem devorant. Macilentiores, quae praepilatis villorum capitibus destituuntur. Usus earum in cibo fere [orig: ferè] nullus. Insula, mucosa et ferina saporis carne praeditae sunt. Anaxan drid es tamen eas in Cotyis Thracum Regis conviviis reponit. Ventrem inter lautissimos cibos Antiphanis recenset. In Medicina fel adversus suffusiones utile est. Quod strumas utiliter pungi, piscis eius qui Rana in mari appellatur, ossiculo de cauda, ita ut non vulnerentur; idque fiat quottidie [orig: quottidiè] donec percurentur, apud [note: Plin. H. n. [abbr.: enim] l. 37. c. 8. ] Plinium occurrit; Raiarum potius aculeis convenit. Nullum enim ossiculum Rana habet. Diversa est ab istis tum illa castanei coloris, ventre candicante; tum Rana MINOR dicitur. Tota tam supine [orig: supinè] quam [orig: quàm] pone [orig: ponè] aspera [orig: asperâ] cute tegitur, supine [orig: supinè] aculeata est, et albicat, prone [orig: pronè] colore est cinereo. Os habet exile et plane [orig: planè] edentulum: Caput erectum et velut cornu in extremo
page 39, image: s051procerum, sub eo cuteus nervus, quem velut ex vagina exserere, rursusque contrahere videtur. Oculi ad latera ubi angustum valde [orig: valdè] caput; velut in fovea quadam latent. Foramina olfactu distincta, supra os coeunte extremitate haerent, auditui inservientia oculis sunt contigua Pinnas ex icone cognosces.
PUNCTUM X. De Squatina.
[note: TAB. XI. 7. TAB. XII. 6. ] SQuatina piscis, r(i/nh Graecis, Squatus, quod sit squamis acutis, Isidoro, Lima Vallae, Celtes in veteri lexico, dicitur. Media inter Mustelos et Planos a [orig: à] Rondeletio ponitur. Magnitudine ad centum sexaginta saepe [orig: saepè] libras excrescit. Goloris est prone [orig: pronè] cinerei ad fuscum vergentis, asperrima: ut [note: Plin. H. n. [abbr.: enim] l. 9. c. 12. ] cute lignum et ebore poliantur, supine [orig: supinè] alba et laevis. Partem corporis anteriorem habet latam, circularem, retusam, ut rostre prorsus careat. Os prima parte obvium, brevibus sed a cutissimis, lisque aliter quam [orig: quàm] in aliis piscibus dispositis dentibus munitum. Maxillarum ossa in angulum obtusum desinentia, in lingua extrema carneum tuberculum. Ex superioris maxillae extremo, quod cute non integitur, apophyses duae in alias divisae demittuntur. Post oculos, qui in superioris capitis parte, ad latera parvi, foramina ad os usque patentia visuntur. Pinnae utrinque binae sunt, et utraeque in lateribus. Cauda longiuscula in aliam lunatam pinnam desinit. Mares a [orig: à] feminis appendicibus cartilagineis, quae circa anum, distinguuntur. Intra nihil a [orig: à] ceteris cartilagineis differt. Hepar habet in duos lobos divisum, in quo fellis vesica [note: Aristot. H. A. l. 2. c. 25. ] felle viridi plena latet. Lienem mediocrem ex rubro nigricantem. Cor angulatum, compressum, et unico sinu instructum. De dentium situ ita Rondeletius, sunt eorum ordines, etc.
Coenosa incolere loca [note: Oppian. Hal. l. 1. v. 380. ] Oppianus prodidit, in alto versari apud Rondeletium legitur. Coit etiam [note: Plin. H. n. [abbr.: enim] l. 9. c. 51. ] cum Raia. Sic r(ino/batos [note: Arist. H. A. l. 6. c. 11. ] nascitur, inter semutuo [orig: semutuò] partim supinarum attritu. Bis [note: Aristot. H. A. l. 6. c. 11. ] parit autumno occasu vergiliarum, qui partus secundus est; primus enim verno fit tempore; sed secundus felicior. Singulis feturis [note: Aristot. H. A. l. 5. c. 9. ] septeni aut octoni prodeunt. Singularis et his in venando astus est. Obruunt se arena, sic latentes verberant oris vi radios (pinnas exserere vermiculorum specie apud Plinium exstat) his pisciculi visis, quasi ad algam adnatant, sic capiuntur. Colorem mutare et piscium quidem solas, prodidit [note: Aristot. H. A. l. 9. c. 37. ] Aristoteles; quod nec corpore sint pellucidae, nec cute ita tenui, ut humorum spirituumque perturbatione varii earum colores perluceant, negavit Rondeletius. Concedi in metu potest. Nam et tum in hiatum pinnis subiectum recipiuntur fetus, ut apud [note: Oppian. Halieut. l. 1. v. 742. ] Oppianum legimus, in ventrem recipi [note: Aldrov. de Piscib. l. 3. c. 66. ] Aldrovandus credidit. Reiciuntur a [orig: à] mensis, quod flatuum crassorum humorum proventum, quod cartilagineis omnibus commune, proferant. Unde oculorum acies obtunditur. Olim Smyrnae secuadum Dorionem, Mileti secundum Archestratum ortae, ceteris praeferebantur. In Medicina invenere in tertio tabis genere locum. Oleum ex hepate ad hepatis duritiem confert. Ova exsiccata sistendo alvi profluvio. Ex cute optimum fit in psora et scabie smegma. Illitae mammas crescere non patiuntur, si [note: Plin. H. n. [abbr.: enim] l. 27. c. 10. ] Plinio fides est; duriusculas reddi, utrumque experientiam comprobasse, Rondeletius auctor.
PUNCTUM XI. De Squatino raia et Lamia.
[note: TAB. XI. 12. ] PIscis qui SQUATINORAIA dicitur Latinis, Graecis r(ino/batos ex Squatina et Raia procreatus creditur, Parte priore Raiae similem facit [note: Aristot. H. A. l. 6. c. 10. ] Aristoreles, posteriore Squatinae. Absurdum id Rondeletio, quod et Philosophus dubius pronuntiet, et ex Galeno [note: Galen. 3. de usu parti. ] fleri secundum naturam non posse, ut rantopere dissidentia corpora
page 40, image: s052commisceantur didicerimus. Stant tamen ab Aristotele plaerique, Bellonius, Gellius, Iovius, Aldrovandus, Columna praecipui. Castelletus nudum eius sceleton misit et paucis ita descripsit. Neapoli frequens est, quod miror, etc.
LAMIAM, quae para\ tou= loi/mos a [orig: à] gula quibusdam dicitur. Nicander [note: Athen. l. 7. ] Carchariam et Scyllam vocari scribit, Rondeletius eandem cum Cane Carcharia facit. Pliniusinter Cartilagineos planos enumerat. Descriptionem eius nemo veterum suppeditat. Maximam evadere, cute integi scabra os in anteriore capitis parte habere, dentibus plus minus ducentis in utraque maxilla per quaternos versus dispositis, ad radicem latis, in acutum et pyramidem desinentibus, ad latera crematis, refertum Bellonius prodit. Vere [orig: Verè] an falso, non dixerim. Generis Galeorum certe [orig: certè], qui longi pisces sunt, eandem pronuntiat.
PUNCTUM XII. De Lumpo Anglorum et Pisce gibboso.
[note: TAB. XIII. 1. ] PIscem qui Anglis Lumpus, quasi massa informis dicitur, sic describitur a [orig: à] Turnero. Piscis edulis est Lumpus noster, etc. Dorsum rubicundum, ventrem album habere, et in magnis delicis reputari Massarias addidit. Nos eum molli et in ore diffluente carne, esse experti sumus, cum Andreapoli in Scotia studiis operam daremus.
[note: TAB. XIII. 2. ] Piscem GIBBOSUM Graeci nwti/danon vocant, reperitur in mari Balthaeo corii portiuncula, quam Fabricius Gesnero misit. Crassiuscula et tenax est, punctis multis seu tuberculis exasperatur. Eminent etiam Spinae quaedam ceu rubi, sed mucrone recto, pyramidis forma [orig: formâ], aliae magnae aliae parvae ex fusco albicantes. De sua pictura sic Gesnerus, etc.
TITULUS II. De Piscibus Marinis Saxatilibus.
CAPUT I. De Saxatilibus Squamosis.
ARTICULUS I. De Scaro.
[note: TAB. XIII. 3. 4. ] ABsoluta Pelagiorum natura, Saxatiles sequuntur, inter hos primos Scarus, qui seu a)po\ tou= skai/rein, id est, tripudiando, seu quod Athenaeo [note: Athen. l. 7. ] placet, quod [orig: quòd] inclusus nassis, crebris caudae ictibus, qui ska/rqmoi seu ska/rismoi vocantur, aversus, fores laxat, atque ita retrorsum erumpat; seu que algam, aliasque herbas depascatur; skai/rein enim interdum est ne/mesqai, ita dictus; Meyrix quoque seu Ruminax, ut Scaliger vertit, ab Aristotele [note: Aristot. H. A. l. 9. c. 50. ] que latis utriusque maxillae dentibus solus ruminet, Cerebrum Iovis Ennio vocatur. Sero [orig: Serò] olim Romanis et toti Italiae visus; ideo [orig: ideò] nec latinum piscis nomen habetur. Duo illius sunt genera, unum quod o)ni/as2, bene [orig: benè] ab Onisio distinguen dus, quod a sino concolor sit, dicitur. Alterum, cui a)io/lou, ex Nicandro Thiatyreno nomen imposuit [note: Athen. l. 7. ] Athenaeus. [note: Oppian. Hal. l. 4. ] Oppianus modo [orig: modò] sti/kton, modo [orig: modò] ba/lion cognominat. Onias squamis est magnis tenuibus, colore ex caeruleo nigrescente, ventre candido; Sargo, corporis forma ad rotundam accedente, aculeorum pinnarum que situ, et numero, similis, macula [orig: maculâ] duntaxat nigra [orig: nigrâ], in cauda, et quod lineis nigris in dorso ad ventrem careat, distinguitur. Oculos habet magnos, supercilia coloris Indici.
Dentes hominis modo planos imo solus latos, superioribus dentibus carere, que Michael Ephesius prodidit, falsum, si Meryx est, et habere compertum. Branchiae ipsi binae, simplices alterae, alterae duplices, plura et maiora in maxillis ossea tubercula.
page 41, image: s053Cauda lata in duas pinnas non divisa. Cor angulatum, hepar album intres labos divisum, a [orig: à] quo fellis vesicula intestinis alligata pendet. Fel coloris nigri. Splen ater, ventriculus cum quatuor appendicibus parvus. *a)io/los seu Varius oculis, ventris inferiore parte, in qua podex, purpurei est coloris, cauda coloris Indici, reliquo corpore partim ex viridi, partim ex nigro caeruleo. Squamis veluti notis obscurioribus aspersis. Ore mediocri, dentibus latis in superiore maxilla densis, in inferiore raris et acutis. Ventre in medio duabus purpureis notis in signi. A dorso et cauda fere [orig: ferè] aculei tenui membrana connexi, aequis intervallis dispositi, conspiciuntur. In singulorum summa parte membranula pendet vexilli instar. pinnae ad branchias sitae latae sunt, et veluti ovi ea figura. Intus habet ventriculum satis capacem, hepar subalbum, intestina lata et multa, fellis multum, splenem magnum. Quem Bellonius in Creta observavit, corpore erat ex livido rubescente, a squamvis latis et translucidis. Capite utrinque compresso, dentibus obtusis, quorum incisorii nostris erant persimiles. gula non valde [orig: valdè] magna. Ad caudae latera appendices transversas atque eminentes, quales in nullo se observasse pisce ait, utrinque habebat Gigantis Scarus, dentes habebat utrinque quatuor. Latos in inferiore maxilla, in superiore serratos. Locum si attendas, [note: Columella R. R. l. 8. c. 17. ] Asiae Graeciaeque littoribus Sicilia tenus frequentissimus exit, numquam in Ligusticum, nec per Gallias enatavit, in Ibericion mare. In mari Carpathio [note: Plin. H. n. [abbr.: enim] l. 9. c. 17. ] est semper obvius, et quod miramur promontorium Troadis Lecton numquam sponte transiit. nullibi tamen quam [orig: quàm] in mari rubro frequentior. Bellonius in Propontide Ponto et Hellesponto, Galliae littoribus, et in Oceano inficiatur capi, in Euripo [note: Aristot. H. A. l. 9. c. 17. ] Aristoteles, Archestratus tamen maximum circa Byzantium evadere prodidit. In Creta circa eum ubi ladanum colligitur locum, tam frequens, ut nullus crebrius capiatur. A Carpathio advectos, Claudio Tiberio Principe, [note: Plin. H. n. [abbr.: enim] l. 9. t. 17 ] (Octavium Macrobius vocat) è libertis eius praefectus classis, inter Ostiensem et Campaniae oram, sparsos disseminavit. Quinquennio fere [orig: ferè] est cura adhibita, ut capti redderentur mari. Postea frequentes inveniebantur Italiae in littore, non ante ibicapti, admovitque sibi gula sapores piscibus satis, et novumincolam mari dedit, ne quis peregrinas aves Romae parere miretur. Saxatilem esse vix dubitandum. Si [note: Oppian. Halient. l. 1. v. 109. ] Oppianus dum inter littorales recenset, contrarium innuere videtur, vitium est, et bene [orig: benè] spa/ros pro Scaris legitur. In dulcibus quoque nutritum aquis innuere [note: Columella l. 8. c. 16. ] Columella videtur, nisi pro Scaro Squalum legi debere velis. Sane [orig: Sanè] haud perperam ex [note: Varro de R. R. l. 3. c. 3. ] Varrone id conicere, licebit. Victitat [note: Aristot. H. A. l. 8. c. 2 Plin. H. n. [abbr.: enim] l 9. c. 17. Oppian. Hal. l. 2 v. 109. Aelian. H. A l. 1 c. 2. ] herbis, et algae pisis, phaseolisque plurimum inhiat Mercuriali adeo [orig: adeò], ut e capiatur. Pythagoras *trughfa/gon facit, si Gyraldo fides est. Diphilus [note: Athen l. 8 ] tamen carnivorum esse et lepores marinos captare scribit, nisi error committitur. potius namque Mullo ista quam [orig: quàm] Scaro conveniunt. Quod [note: Aelian. H. A. l. 2. c. 54. ] solus inter pisces ruminet, superius dictum est. Gregales esse vel exinde quod sodales e [orig: è] nassis liberare conentur, colligas. [note: Plutar. de sollert. animal. ] Caudam capitis mordendam porrigunt. apprehensa educunt. Quod noctu non capiuntur, vigilantiae ipsorum debetur. male [orig: malè] Gelenius ideo [orig: ideò] solum [orig: solùm] inter pisces dormire scripsit. Melius dices, solere
---pou= u(/pnon\ *e)nnu/xion ko/ilhsin u(pai\ keuqmw=sin i(/aveinalicubi somnum nocturnum sub latebris capere, sic insidias vitare. Salacissimum esse Aelia???s prodidit. ideo [orig: ideò] [note: Aelian. H. A. l. 1. c. 2. ] feminae capiuntur. Parere bis in anno fatendum. hoc [note: Aristot. H. A. l. 4. c. 9. ] Saxatilibus commune. Vocalem esse, quod apud Athenaeum Oppianum Tzetzem proditur, dubium, cum pulmones non habeat; nisi ore aquam impellendo sonum edere dicamus. Usum si atten damus, in delicatissimis olim apud Romanos cibis erat; et iecinora eorum in Vitellii Principis patina inter lautiores primitias enumeratur. Primas inter Saxatiles tenere, et
page 42, image: s054mollis ac friabilis carnis esse, nullum videtur dubium: quam vis [note: Celsus. ] Celsus et Philotimus aliter credidisse putentur. Insipidos esse nisi cum suis faecibus edantur, creditum apud Graecos. Iecur in cibo sumptum ictericis prodesse, apud [note: Aelian. H. A. l. 14. c. 2. ] Aelianum legimus.
ARTICULUS II. De Turdo.
[note: TAB. XIII. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. ] TUrdus Graecis ki/xlh a [orig: à] macularum similitudine sic dictus, poluw/numos olim teste Nicandro et Pancrate apud [note: Athen. l. 7 ] Athenaeum fuit. Duo ipsorum Genera constituit Salvianus, Maiorem et oblongum, qui vel viridis vel ruber est. Rondeletius duodecim species pinxit. Veteribus, apud Athenaeum melano/stiktos, seu nigris oculis varius. Eratostheni pe/rkas2 seu nigro distinctus, Pancrati oi)nw/dhs2 quasi vini colorem referens, Numenio a(lieidh\s2, id est purpurens dicitur. Phavorinus poikilo/stikton vocavit. Mutare tamen colorem dicuntur. [note: Aristot. H. A. l. 8. c. ult. ] Circa ver magis exsaturatos, dilutos magis aestate videas. Branchias ipsis quaternas Aristoteles [note: Aristot. H. A. l. 2. c. 13. ] tribuit omnes duplici ordine excepto novissima. Quinque sunt ab Aldrovando observati, duodecim a [orig: à] Rondeletio. Primus, qui magna ex parte aureus, amethistino, caeruleoque ac rubro variat, os intus habet ruberrimum, dentibus carens. Oculos maximos, quorum auream pupillam circulus ambit niger, nigrum rursus aureus, aureum caeruleus, hunc iterum aureus, ac tandem niger, alias omnes ambit. Habet et duas e [orig: è] mento dependentes apophyses cutaceas, subflavi coloris. tres prae ceteris lineas sanguineas, et denticulatas. Pinnas ad branchias omnino [orig: omninò] aureas, in pectore totas caeruleas, nervos earum aureos. Cuius coloris sunt et illae, quae ab ano, in dorso et ca???a, qua uropygio iunguntur, maculis duntaxat parvis sanguineis respersas, ceteras caeruleas conspicias. Secundus ad latera nonnihil albicat. in capite vermicularibus, alibi rotundis, ubique caeruleis maculis insignitur. Tergoris pinna ex aureo rubet, sicuti et cauda, quae in extremo caerulea est. Utrinque dentatus est. Tertio Corpus subviret, venter albicat. Squamarum extremitates caeruleae sunt. Caput pro corporis proportione parvum, totum caerulei sed dilutioris coloris, praeter branchiarum opercula, quae candicant, maculisque oblongis et semicircularibus aureis consperguntur. Eiusdem coloris lineae decussatim et transversaliter per corpus ducuntur. Dentes habet maximos, acutissimos, ingentemque oris rictum. Quartus toto corpore sanguineo, auteoque distinguitur. dorsum et corporis maculae ex caeruleo nigricant. Quintus polu/grammos, totus ruber saturatus. Maculae in extremo tergore conspicuae, orriscis non absimiles, sunt nigrae, in capite longae, et serpentis in morem fere [orig: ferè] contortae, caeruleae. Lineae a [orig: à] capite ad caudam recta ductae, rubrae sunt.
Turdus Rondeletii Primus admodum varius est. Unde a)i/olos dictus. adauratae figuram accedens, pinnarum situ numeroque ceteris saxatilibus similis, dorso fusco, ventre ex albo livescente. Dentes habet recurvos, labra crassa, et rugosa. Oculos sub quibus pars variis coloribus est illustris, magnos et rotundos. Pinnas ad branchias aureas, ad podicem et in tergo flavas, nigris caeruleisque maculis aspersas. Alter colore est ex viridi caeruleo, et quia colorem colli Paraeus in pinnis et in cauda refert, Pavo dicitur. Tertius qui Pulcher dicitur, et a [orig: à] quibusdam ferculum regium, multas colorum differentias habet. Viridis est magna ex parte, sed punctis purpureis, caeruleis, Indicis, et aliis confusis coloribus conspersus. pinnis ad branchias flavis seu ruffis, aliis omnibus partim caeruleis, partim viridibus, partim rufis. Branchiarum operculis punctis et
page XIII, image: s055[illustration:
Iumpus Anglorum.
][illustration:
Piscis Hoger Gibbosus. Lump.
][illustration:
Scarus onias. Meer Brachsmen.
][illustration:
Scarus Varius.
][illustration:
Turdus. Kramet fisch.
][illustration:
Turdus Meer Pfaw.
][illustration:
Turdus.
][illustration:
Turdus.
][illustration:
Turdus.
][illustration:
Turdus.
][illustration:
Turdus.
][illustration:
Pavo. Meer Pfaw.
][illustration:
Attagen Lepras. Roter Kramet fisch.
][illustration:
Attagenus. alius.
]
page 43, image: s056lineis rufis, sinuosis, certis spatiis dissitis. Cauda rufa punctis caeruleis, notata. Romae et in Levino Insula frequentissimus est. Quartus circa Monspelium Psittacus, ab eadem colorum varietate dicitur. Dorso est nigrescente, pinna eius virescente. Ventre et lateribus flavescentibus. A branchiis ad caudam lineae virides ducuntur. Pinnarum in ventre infimae caeruleae sunt. Quintus Gobionem flavum refert, hoc solo, quod [orig: quòd] lineam albam ab oculis ad caudam ductam habeat, et maculis nigris, quibus Gobius aspersus est, careat, distinctus. Sextus quinto est similis, nisi quod [orig: quòd] huic rostrum sit longius et aquilinum, et linea ab oculis ad caudam ducta caerulea. Septimus coloribus variis est insignis, dorso aureo, viridibus maculis consperso, ventre candicante, lineis rufis et tortuosis, nullo ordine dispositis notato, labris viridibus. Cauda et pinnis magna ex parte caeruleis. Branchiarum opercula purpureum quiddam habent. forte Scirrhis Wottoni. Octavus solis lineis in ventre sese intersecantibus ab isto distinguitur. Nono color est viridescens et flavus, linea aboculis ad caudam alba, cum multis aliis auri coloris confunditur et obliquatur. Decimus colore est viridi. Extrema operculi branchiarum et pinnarum ventris purpura sunt. Oculi sunt rufi; os parvum, venter ex albo flavescit. A Monspeliensibus. Menestrior, hoc est Tibicen vocatur. Undecimus inter Turdos maximus, ad Lupi magnitudinem accedit. Colore est rubricae, qua pro terra Armenia utuntur. multis nigris et magnis maculis respergitur. Ventre plumbei coloris. Duodecimo caput est caeruleum, dorsum virescens. Linea viridis et tenuis, a [orig: à] branchiis ad caudam porrigitur, in extremitate macula rotunda insignis. Quem Gesnerus observavit, ita ab eodem describitur. Dorsum et laterum dimidia pars superior, fusci sunt coloris, maculis crebris, subnigris, variantibus. Lineae: Inter Saxatiles esse Galenus et Diocles nos docuere. Non quaelibet tamen Saxa amat, sed quae prope littora sita, musco et alga obducantur. nec longe [orig: longè] ab hoc domicilio recedit. In Ponto cum Merula [note: Plin. H. n. [abbr.: enim] l. 9. c. 15. ] desideratur. Non solis herbis vel alga vivere, sed interdum pisciculis, loliginibus, et aliis crustaceis pasci, Salvianus auctor est. Hieme aliorum saxatilium more latere aiunt. quo tempore etiam fetificant. A Merula specie non differre, hunc marem, illam feminam esse, inter Oppiani errores poni potest. Singulare idem [note: Oppian. Halieut. l. 4. v. 240. ] in eis coniugalis amoris exemplum, notat. Mortuo marito progressae de thalamis feminae, errant, communemque cum iisdem mortem oppetunt. Carnem habent mollem, teneram ac friabilem, ut Galenus prodidit. Trallianus cibum fasti dientibus eum commendat, et Ptisannam marinam vocat. Platina quovis modo coqui, sed assum sinapum requirere scribit.
ARTICULUS III. De Pavone Salviani, et Leprade.
[note: TAB. XIII. 12. ] PAvo piscis, quem Salviano debemus, cuius et [note: Ambros. Hexam. ] Ambrosius et Isidorus Hispalensis meminere, diversus est a [orig: à] Pavone [note: Philostratus l. 3. de vita Apoll. ] Philostrati, qui in Phaside Indiae flumine reperitur, et caeruleas quasdam cristas, squamas versicolores, caudamque auream in quamcumque voluerit partem versatilem, habet. Romae Papagalo, a [orig: à] Lusitanis Budia vocatur. Bilibris saepe [orig: saepè] est, ad cubiti mensuram perraro [orig: perrarò] ascendit. figura corporis, lacustri Tincae absimilis non est. Squamvis latis tegitur, et variis coloribus depictus est. Corpus enim fere [orig: ferè] totum, inaequali varietate viret. Ventris pars posterior viret ex albo, anterior ex albo livet. dorsum et cauda, ex viridi nigricant. latera ex viridi partim flavescunt, partim livent. Caput quod crassum est ex caeruleo viret, maculis
page 44, image: s057quam plurimis rubentibus, nonnullisque caeruleis piscem totum nulla habita ordinis ratione pingentibus. Rostrum extensum, sed non acutum. Labia crassissima, quorum superius duplex apparet. Oculos magnos et aureos. Branchias utrinque quaternas, et iuxta eas pinnas latas et rotundas, duasque alias minus latas in ventre. In dorso unasatis longa erigitur, cuius anterior pars stricta et aculeis munita est: posterior latior et aculeorum expers. A podice, qui in medio fere [orig: ferè] ventre una quoque, duobus aut tribus innixa aculeis, perimum ventrem ad caudam explicatur. Cauda in unam pinnam latam ac fere [orig: ferè] rotundam violaceam et maculis atque lineolis plurimis caeruleos insignitam desinit. Interiora si spectemus, ventriculum habet magnum, appendices multas, intestina ampla, hepar subalbidum, cui fellis vesicula haeret. Lienem subatrum. Victus ipsi praeter algam, et alia marina excrementa, pisciculi. Solitarius est, et saepe singuli capiuntur. Verno inprimis et autumnali tempore, forte [orig: fortè] quod aestate ab caloris, hieme ob frigoris impatientiam lateant. Ignobilis inter cibos censetur.
[note: TAB. XII. 13. Aldrovand. de Piscib. l. 1. c. 5. ] LEPRAS seu Psorus, quod iisdem praeditus sit suggillationibus quibus qui lepra et psora laborant, sic ut nonnullis, sed metuo neperperam videtur dictus, Lelepris Latinis, si vera prodit Rondeletius dicitur. Ex Turdorum est genere. Vix ad dodrantem in mari Adriatico excrescere solet, cum pedem et amplius in Oceano excedat. Totum corpus habet maculis nunc cancellatis, nunc rectis, nunc in obliquum sparsis variaegatum. Squamas ad oram rubore suffusas, latas. Caput non ita multis coloribus cancellatum, quod lineas hinc inde ductas, ex caeruleo, viridi, ac rubro mistas, ostendit. Oculos parvos, rotundes: iridem oculorum aeri [orig: aëri] similem, quam si quando in gyrum contorqueat, cyaneum, deinde aureum, tandem argenteum circulum in crystallini coloris fulgorem referre conspicias. Os ipsi parvum, dentes albi, acuti. Maxilla superior tubi in modum cranio infarcitur, ut pene [orig: penè] duo labia carnosa esse credas: lingua alba et pene [orig: penè] soluta. Continuam tergoris pinnam gerit, sedecim aculeis munitam, atque aliam sub ventre ano vicinam. Omnes pinnae transparentes sunt, molles, leves, rubro, caeruleo, viridi, et aliis coloribus maculatae Linea quae piscibus utrinque latera dividit, nequaquam in hoc pisce recta procedit, sed a [orig: à] superiori branchiae angulo arcuata, secundum tergus deducta est: mox ubi tergoris pinna desinit, illuc quidem linea reflectitur, et arcuatur, deinde recta [orig: rectà] per mediam caudam defertur. Quantum ad internas partes peritoneum habet album, hepar ex pallido lacteum, ad sinistram magis protensum, tribus lobis, uno tantum longo duobus brevibus, constans. Lienem planum, oblongum, minoris digiti magnitudine, rubrum. Intestina eiusdem capacitatis, ut proprie [orig: propriè] stomachus in eo videri non possit, semel a [orig: à] stomacho ad anum revoluta, multisque omentis obducta. Lactes copiosas, et vulvam bicornem. Hanc ex Bellonio, qui eundem cum Marzapani dici credit, forte [orig: fortè] quod aeque [orig: aequè] in deliciis ob carnis suavitatem appetatur, ac panis Martius [note: TAB. XIV. 1. ] vulgo [orig: vulgò] dictus. Est tamen alius Marz apanis piscis, qui Rosa dicitur, et totus maxime [orig: maximè] in dorsorubet, minus in ventre.
ARTICULUS. IV. De Merula.
[note: TAB. XIV. 2. ] MErula, Oppiani interpreti et Apicio Merulus, Plinio medico prodente Bellonio Piscis Aspratilis, Venetis Tinca marina, Graecis ko/ssifos et ko/ttufos dicitur. De illius colore dissertiunt auctores. Numenius apud Athenaeum [note: Athen. l. 7. ] Nigram cognominat. Oppianus a)iqw/na. Varinus melano/stikton, vocant. Salviano et Rondeletio ex colore Indico et caeruleo nigricant. Hic et sexu distinguit. in mare, colorem ad violaceum magis accedere, feminae ex vario nigrescere,
page 45, image: s058scribens. idem colorem Indicum aut purpureum exsaturatum nigrum ab antiquis vocari, quod purpuram nigram. Circaeam flore nigro, qui tamen purpureus est, aut Indicus, prodidit. invenitur et quoddam genus dorso nigro, ventre Indico, quibusdam partibus caeruleis. [note: Aldrov. l. 1. de Piscib. c. 6. ] Aldrovandus totum viridem exhibet. Virentem et Ovidius reliquit. Colorem mutare apud [note: Aelian. H. A. l. 12. c. 28. ] Aelianum legimus. Omnes in eo conveniunt Tincas figura corporis referre, et squamas latiores quam Turdum, vertebras dorsi valde [orig: valdè] erectas habere. Hoc unum in eius Anatomia dignum occurrit, quod cum hepar habeat album, in duos lobos grandes divisum: fel tamen exserat tenui vasculo inclusum, et revolutionibus duplicatum, cuius longitudo est sesquipedalis. Quim Aldrovandus describit, magis in cauda, obscurius in dorso virescit. pinnarum extremitates caeruleas, branchiarum opercula in fine rubentia habet. Oculorum pupillam circulus ruber, rubrum caeruleus ambit. Inter Saxatiles inque Petris stabulantes ab [note: Arist. H. A. l. 8. c. 15. ] Aristotele et [note: Plin. H. n. [abbr.: enim] l. 9. c. 15. ] Plinio referri certum est, quibus et [note: Columel. de R. R. l. 8. c. 16. ] alii accedunt. Pontum [note: Plin. H. n. [abbr.: enim] l. 9. c. 15. ] tamen non intrant. Vescuntur iisdem quibus Turdi. Comestum vero [note: Aelian. H. A. l. 1. c. 15. ] primo tentant et premunt, mox iacere sinunt. ubi non palpitare viderint, devorant. Generationem [note: Aelian. H. A. i. 1. c. 14. ] quod spectat, marium [note: Aelian. H. A. l. 1. c. 14. ] quisque cum multis congreditur feminis. Medicam aut Persicam vitam agere diceres. Zelotypia semper vehementer laborant mares, cum partus tempora instant maxime [orig: maximè]. Feminis domi quiescentibus, incubant quasi illi foribus, ne insidiae tendantur. sub crepusculum vespertinum (nocte fieri scribit [note: Oppian. Halieut. l. 4. v. 190. ] Oppianus) intermissa custodia, cibum exquirunt. solae coniugum quae sunt intus, algas in cavernis et circum petras ad victum reperiunt. Mortuo mare, foras egrediuntur, quae semper antea domi manebant, feminç. Impetuntur a [orig: à] Squilla. ideo piscatores, cum eos feminas observare vident, Squillam vivam hamo affixam demittunt. Merulus, dum se de illo ulturum sperat, arripit, sic capitur, et exigui animi voluptas fit ultio.
ARTICULUS V. De Iulide.
[note: TAB. XIV. 3. ] *i*ouli\s2 piscis Synesio i)oulos, Hermippo Smyrnaeo Hicca, quo nomine Hermolaus Sturionem intelligi arbitrabatur, aliis Iurella, et Iura, dicitur. Quia non una ipsorum species, ideo in descriptione variari, non mirum. Rondeletio digiti non excedit magnitudinem. Varius est, dorso violaceo. Squamis tegitur parvis pinnarum numero, situ, labiis, dentibus recurvis, cauda, aliis saxatilibus est similis. A capite ad caudam subauream lineam ductam habet, hinc inde rostri modo dentatam, cui pars quae subest colore est caeruleo, ventre candido flavescente. Bellonius addit, corpore esse gracili et oblongo; tanto in tergore colorum varietate, ut in eo iridem utrimque depictam videas. Squamis tenuissimis, multorum colorum, super quibus ductae lineae rectae, caeruleae, virides, melinae, rubrae ac fuscae apparent, contegi. Caudam rotundam habere. Salviani descriptio ista est. Iulis rostro est acuto, etc. Saxatilibus accenseri ex Oppiano [note: Oppian. Hal. l. 1. v. 124. ] colligimus. Antipoli et in toto Ligustico sinu frequentissimum esse nec Adriatico mari infrequentem Rondeletius prodidit. Vescuntur minoribus pisciculis, et eorum inopia, alga. Voraces Numenius testatur. Singulares in saxis vivere prodidit cum Salviano Bellonius, gregales facit [note: Aristot. H. A. l. 9. ] Aristoteles. Cavent sibi ab hamo, haud tamen escam saepe [orig: saepè] praeripiunt. Os veneno refertum habere, et in piscatu urinatores et piscatores pertinacissime [orig: pertinacissimè] persequi, eorumque sanguinem appetere, [note: Oppian. Halieut. l. 2. v. 434. ] clare [orig: clarè] ab Oppiano et [note: Aelian. H. A. l. 2. c. 44. ] Aeliano affirmatur. Laevia, quae in adversum Aldrovandus protulit. Aegris in albo iure elixari, sanis in sartagine frigi et assari prodidit Salvianus, forte [orig: fortè] si caput
page 46, image: s059amputatum. Ius alvum emollire apud Dioscoridem; urinas apud [note: Dioscor. in facile parabil. ] Plinium reperio.
ARTICULUS VI. De Phycide.
[note: TAB. XIV. 4. ] Phycis, qui forte a [orig: à] Phycene solo sexu differt, Fuca Theodoro, dicitur. Nostri temporis Graeci Phycida, ut Gellius ait, Phocida, ut Rondeletius, Phyceam ut Massarias, Pephy catismenam ut Hermolaus, Lampianam ut Bellonius, appellant. Nomen, quod in musco marino ( fu/kos bru/on e)ruqro\n qala/ssion Neophyto et aliis) nidificet, invenisse creditur. Idem est cum Tinca marina et pisce Ficu, Romae vocato. (nomen huic quod passi ficus instar, carnis sit mollissimae et succiplena) Rondeletio refragatur Salvianus, et illum ipsum esse, qui ob magnam cum Perca marina similitudinem Percia dicitur, contendit: nec abludit Aldrovandus. Sane aeque repando est uterque tergore, color idem est. Rostro acuto et extento, pinnarum situ, numero, et figura conveniunt. Non credendum tamen eosdem prorsus esse. Caput crassius Phycidi os maius, maioribusque dentibus in superiore maxilla munitum. Venternon ita prominet. Pinnae parvis et ruffis maculis non insigniuntur. Lineis transversis nigricantibus, quibus Percae latera notantur, caret. In capite et branchiarum operculis, lineolae et puncta quaedam caerulea, conspiciuntur. Marem nigriorem et squamis amplioribus dixit [note: Aristot. H. A. l. 6. c. 13. ] Aristoteles, sed nec idem perpetuo color. Verno tempore satur, reliquis dilutior videtur. Quod a)kantostefh= apud Athenaeum dicit, de aculeis quibus dorsi vel imi ventris spinae horrent intellexisse, dicendum est. quia numquam palmi magnitudinem excedunt, ideo fnki/dia ab Aristotele dicuntur. Bellonius non unum genus esse ostendit. Vidisse enim se fuscos, rubentes, virides, polu/xroas2 testatur. Addit, omnes pinnam tergoris continuam, duodecim aculeis, munitam, rursus ad branchiarum latera utrinque unam, et sub ventre duas, quarum singulae squamis tegantur latis, firmis, saepe uliginosis, gerere, dentes insuperiori maxilla utrinque ad latus unum vel duos videri; in inferiore plures; retro in maxillis molares multos. Omnibus lacteum est iecur, ad sinistrum magis extensum, fel lateri dextro, oblongo folliculo inclusum, colore subluteum, incumbit. Inter saxatiles Aristoteles, Plinius et Diocles posuere. limenhtin Suidas vocat. et Ovidius inter littorales recenset. Luto, alga, et museo, quod [note: Arist. H. A. l. 8. c. 2. ] ka/ulion, vocatur, vescuntur; et quamquam cetera abstineant carne: squillas tamen saepissime appetunt: Pariturae, Nidum [note: Arist. H. A. l. 8. c. ult ] ex alga sibi construunt, in eoque pariunt. Sic fetus contra tempestates tuentur. [note: Plutar. dololert. animal. ] Bis anno parere [note: Arist. H. A. l. 6. c. 13. ] Aristoteles auctor est, Eunuchos apud Oppianum dici falsum. Cynaedum enim piscem illis verbis verecundo circumscribit. Laudantur a [orig: à] Xenocrate in cibis, Diphilo etiam a(palw/tata i)xqu/dia kai\ e)u/fqarta, tenerae carnis pisciculi, ac faciles concoctu, dicuntur. Sed et [note: Hippoc. 2. de vict. rations. ] Hippocrates inter raram et levem carnem habentes recenset, eumque viri mulierosi, seu a)ndro\s2 _ qhlu/fronos, e)pwnimi/hn et cognomentum a [orig: à] piscatoribus ferre, innuit. Recensentur et in Cotyis Thracum Reges convivio. hodie procerum patinas raro implent.
ARTICULUS VII. De Percamarina.
[note: TAB. XIV 5. 6. etc. Aldrovand. de Piscib. l. 1. c. 9. ] PHycidi PERCAM, quae Graecis pe/rkh, Dioscoridi et Paulo Aeginetae perki\s2, licet Plinius in piscium catalogo pro diversis habuisse videatur, dicitur, et nomen a [orig: à] colore, quem Graeci perko\n dicunt, fortita est, propter similitudinem de qua superius subiungemus. Nota ipsi cum paucissimis piscibus communis, quod transversis per tergus lineis conspergatur. Propter istam varietatem Aristoteli est. grammapoi/kilos, ut apud Athenaeum invenies, quod eadem vivida,
page XIIII, image: s060[illustration:
Marzapanus.
][illustration:
Merula. Mer Amsel. Amselfisch.
][illustration:
Iulis. Meer Iunckerlem.
][illustration:
Fuca. Phicis. Meer Egle.
][illustration:
Perta Marina. Meer Bersich.
][illustration:
Perca Marina.
][illustration:
Perca
][illustration:
Perca Marina. Meer Bersich.
][illustration:
Perca.
][illustration:
Channe. Hiahila.
][illustration:
Canadella. Kleiner ginfisch.
][illustration:
Channe. Gin fisch Ginmaul.
][illustration:
Hepatus.
][illustration:
Hepatus leber Brasmen.
][illustration:
Melanurus. Brand Brasmen ein ander art.
][illustration:
Melanderinus Das erste geschlecht der brant brasmen.
]
page 47, image: s061a)nqe/s1ixrws2 Matroni Parodo dicitur. Duo vero ipsius sunt genera, Fluviatile nempe, de quo postea, et Marinum. Marina numquam ad eam ad quam fluviatlis magnitudinem excrescit. Ex colore veluti sanguineo nigricat, et unam duntaxat eandemque continuam pinnam in tergore habet. Squamis tegitur parvis. Venter livet, latera purpurant. tergus ex flavo nigricat. Aldrovandus tres proponit. Primae caput, pennae, cauda ex rubro flavescunt, seu potius aureo perfunduntur. Supremum dorsum ferrugineum est, deinceps flavescit, mox per latera et ventrem albicat quidem, ceterum maculae amethistinae albedinem operiunt. Pinnarum tergoris nervi argenteo colore, reliquarum et caudae aureo perfunduntur Lineae transversales quae a [orig: à] dorso per latera descendunt, ad instar labentis ex alto aquae, argento emicant. Os habet intus album, labra rubicunda. Altera, quae Maioris nomine venit, rostro intus et extrarubet, in ambrtu flavescit. Tergus ruffescit. latera et venter albicant. Squamarum extremitates rubent. dorsi pinna tota, et tota fere in extremo crocea. qua Uropygio haeret, dorso concolor est. Branchiarum opercula flava, latis vermiculatisque lineis cineritiis conspersis suggillantur. Tertia insigniter dentata est. Tergus et caput ex cinereo flavescunt. Pennae et cauda nigricant. Latera caerulea. Venter ad amethistinum inclinat. Lineae laterales obscure [orig: obscurè] rubescunt, quae vero a [orig: à] branchiis ad caudam feruntur, in dorso rufae sunt, reliquae virides. Degit [note: Oppian. Hal. l. 1. v. 121. ] circa muscosa et algosa saxa. Ad littora Oceani Germanici dum, reperiri Albertus scribit, de petrosis duntaxat et asperis id intellexisse credendus est. Saxatilem esse ex Galeno, Plinio, [note: Oppian. Hal. l. 1. v. 121. ] Oppiano, et Diocle clarum est. Carnibus vescitur. Tam max quam femina saxatilium more hieme conditur, quo tempore [note: Arist. H. A. l. 8. c 15. ] quoque fetificat, Marsilius Ficinus celerrimi cursus esse prodidit, In cibis salubritatis laude resplendet, hinc proverbium vetus [note: Zenob. Diogenian. et Suida. ] a)/nti\perki=s2 s1korpi/on, cum optima post habentur: sed saporis insulsi gratia reicitur. Plinius in Medicina in venisse usum testatur. Nam [note: Plin. H. n. [abbr.: enim] l. 32.c. 9. ] cinerem e [orig: è] capite salsae, addito melle, verendorum pustulas discutere, eundem admixto sale, cunila et oleo vulvae mederi, et suffitione seeundas extrahere prodidit.
ARTICULUS VIII. De Channe, et Canadella.
[note: TAB. XIV 10. 11. 12. ] CHANNE Graecis xa/nnh si femina, [note: Aldrov. d. Piscib. l. 1. c. 9. ] xa/nnos si mas, dicitur: ( xa/nnos et xa/nnh corruptum esse videtur) quibuldam Hiatula ab hiando nomen indi tum habet, non quod moriens tantum hiet, ut Bellonius credidit, sed quod mandibulasita constitutas habeat, et perpetuo hiare videatur. hinc Epicharmus megaloxa/mmonas2 vocavit. A Speusippo Percae et Phycidi ob colorum varietatem confertur. Unde Aristoteles citante Athenaeo, poikile/ruqron mh/lainan, et poiklo/xrammon appellavit. De figura nihil apud veteres occurrit. Tantam ei cum Perca similitudinem tribuit Bellonius, ut pisces pene eosdem esse credas, et pro iisdem vendantur. Salvianus rostri acumine, pinnarum situ. numero, et figura, oculis, branchiis, cauda, atque pictorato corpore, Percae et Phycidi similem Channen prodidit mediocritate oris, paruitate dentium, tenuitate capitis, exiguitate Squamarum ovata totius corporis flgura, Percae. Colorum varietate, inferiore maxilla, et branchiarum aculeis, manifeste [orig: manifestè] ab utroque distinguitur. Tergus Channae ex rubro minus quam illarum nigricat. Venter et latera violacea quodam albedine notata sunt. Pinna dorsi flavet, quae vero in imo ventre est, et cauda, rusis maculis insignitur. Ab ore per branchiarum opercula et latera, rubrae quaedam lineae, neque aequalis latitudinis, neque aequis distinctae intervallis usque fere ad caudam
page 48, image: s062deducuntur. Maxilla inferior non solum rubet, sed superiore etiam prominentior est, ideo perpetuo hiare videntur. In posteriore branchiarum operculi parte duo sunt aculei abli et acutissimi, non magni tamen, quibus Phycides et Percae destituuntur. Ventriculum et intestina ampla habet, hepar subalbidum. lienem subrubrum. Calculos in capite gerit, quod ex Bellonio habemus. Locum ipsi in pelago [note: Arist. H. A. l. 8. c. 13. ] Aristoteles assignavit; sed [note: Oppian. Hal. l. 1. v. 124. ] Oppianus in saxosis degere docuit. nec piscatorum experientia abludit. Sola carne [note: Aristot. H. A. l. 8. c. 2. ] vescitur carcinis inprimis, et dum per impetum pisces insectatur, saepe in os ventriculus [note: Galen. de Natur. facult. l. 3. ] procidit. Sexus discrimen [note: Arist. H. A. l. 6. c 13. et l. 4. c. 11 Plin. H. n. [abbr.: enim] l. 9. c. 16. ] ambiguum in eis. Omnes enim vuluas habere traduntur. et omnes ovis capiuntur gravidae. Rem se ita habere, ex plurimarum sectione Rondeletius didicit, inusitatumque hunc conceptum plurimae horum piscium fecunditati adscribendum retur. Mare ova perficit, et vice maris fungitur. DE CANDELLA, (sic Martegue stagni accolis vocatur) sic Bellonius. Ligusico mari cognitissima Canadclla elegantem ac varium habet colorem, etc.
ARTICULUS IX. De Hepato.
[note: TAB. XIV. 13. 14. ] PIscem qui Graecis a [orig: à] colore et magnitudine hepatis Hepatus, a [orig: à] colore rutilo et subobscuro lebi/as2 vocatur, Hermolaus iecur marinum, Gaza iecorinum, Galeni interpres iecorarium nominat. Diversum ab Hepato Aeliani, pisce [note: Aelian. H. A. l. 15. c. 17. ] brevi et oculis conniventibus, cuius pupillae ad cyanaeum colorem accedunt, sequentia ostendent, Anille, qui e)n toi=s2 mo/xois2 th=s2 qalh/tth, [note: Aelian. H. A. l. 9. c. 38. ] habitat, quia ad natandum, quamvis magnus, segnis, circa latibula sua duntaxat volutatur, idem sit, affirmari vix potest. Descriptionem si spectes, Phagrum [note: Athen. l. 3. et l. 7. ] Erythrinum et Hepatum pro similibus posuere veteres; sed illum rostro breviorem, serratis dentibus, colore nigro, oculis habita totius ratione maioribus, cauda macula nigra insigni, corde trigono, eodemque quod de suprema forte parte, quam a)ulo=n fleboneurw/da vocat Aristoteles, sumendum est, nisi de hepate potius id dici debeat, albo, felle nullo, additum: nec omissum calculos in capite gerere, solitarium esse, et paucas ventriculi [note: Aristot. H. A. l. 2. c. 17. ] appendices habere. Haenotae an Belloniano, qui Gesnero describente. Piscis est undequaque ferme [orig: fermè] rubicundus, circa ventrem albicat. in dorso dimidia sui posteriore parte tribus maculis atris notatur, ultima caudam attingente ad dente Bellonio. Squamis integitur asperis. Dentes habet quam phycidis obtusiores, qui pectinatim coeant. Calculos in capite gerit, penes lectorem sit iudicium. Aldrovandus hunc cuius icon apponitur, ponit, et Rondeletii Hepatum, qui modernis Graecis dei/puros, verum Hepatum esse opinatur. Et sane piscis est Pagro similis, oculis maioribus, quam pro ratione corporis ut Melanurus; colore obscuro seu ex caeruleo nigrescente, pinnarum numero, situ aculeisque Pagro similis, latiore maioreque cauda, in qua maculam Melanuri instar nigram habet. Dentes ipsi non lati sed rotundi et serrati, Branchiae utrique quaternae, ventriculus cum appendicibus quatuor magnus. lntestina tenuia, hepar album sine felle, cor angulatum, in cerebro lapides duo. Verbo, optime cum illo quem ex veteribus descripsimus congruit, Moribus videtur esse insulsis, et parum ad vindictam pronus, quod apud Athenaeum facete Eubulus innuit. Carnis in medio durae et mollis esse, apud [note: Galen. l. 3. de Alin. facit. ] Galenum legimus. Frixi et pauco sale aspersi in cibo sunt sua vissimi. Hepar tritum et emplastri modo impostum, omnem tumorem et podagram sanare mentitur Kiranides.
page 49, image: s063ARTICULUS X. De Melanuro, et Alpheste.
[note: TAB. XIV. 15. 16. ] MELANURUS a [orig: à] nigredine caudae quasi Nigricaudam voces, ita dicitur, falso oculatum Gaza appellavit, quia tamquam diversi pisces a [orig: à] Plinio ponuntur. An Plauti Ophtamiam recte dixeris, quod Rondeletius fecit, iudicio Tuo relinquo. melano/grammon et polu/grammon [note: Athen. l. 7. ] Athenaeus dixit, quod nigrae lineae latera eius pingant. Hicesius Sargo similem seu corporis figuram, seu nigram caudae notam spectes, fecit: sed haec et in sparo, qui o)r)r(opigo/siktos, invenitur. Palmi magnitudinem aliquando superat, nec amplius quam unam vel sesquilibram pendit. Squamis tegitur, latis, nec facile decidius. Os habet parvum, dentibus parvis minutum. Oculos secundum corporis proportionem maximos ex caeruleo nigrescentes, pinnarum numero, situ, et figura, branchiis, et cauda cum Aurata convenit, haec latam ac nigerrimam notam habet, latera lineis nigricantibus a [orig: à] branchiis ad caudam deductis pinguntur. Ventre est subalbido: dorso ex caeruleo nigricante. Quantum ad interranea Hepar habet magnum, ex quo fellis folliculus pendet. Ventriculum medium. Cor angulatum, inventre vesicam aere plenam, crassam, et densam. Quem Aldrovandus depinxit, et cuius hic Iconem damus, totus ex caeruleo amethistinoque nigricat, praeter squamarum extremitates et extimum oculorum circulum, caudaeque initium, quae auro resplendent, pinnae nigricant. Uropygium supinum candicat, pronum intense violaceum, et velut nigram maculam constituit, Vescitur, prope littora in arenosis locis [note: Columella R. R. l. 16. ] algae. Ideo vix vere saxatilis dicitur. Aelianus [note: Aelian. H. A. l. 2. c. 17. ] varias incolere sedes tradit. Bellonius in Oceano Gallico perrarum, in Mediterraneo frequentissimum. Iovius Romae raro videri, saepe Neapoli prodidere. Tempestate fervente [note: Aelian. H. A. l. 1. c 41. ] cibis quos e [orig: è] saxis eruunt vivunt, et abiectissima quoque, quae alii pisces nisi urgente fame non attingerent, sectantur; sereno mari in solo sabulo pabulum inquirunt, imo quia vagabundi pisces sunt, non uno solo pabulo contentos esse verisimile est, Sane in [note: Plin. H. n. [abbr.: enim] l. 32. c. 2. ] Stabiana Campaniae ad Herculis petram Melanuri in mare panem abiectum rapiunt. Timidissimos esse piscatores testantur, [note: Aelian. H. A. l. 1. c. 41. ] hinc a)dra/nees2 [note: Oppian. Hal. l. 1. v. 98. ] Oppiano. Neque nassa capiuntur. nec ad eum accedunt. Mari quieto, in ima eius sede ad petras et algas quiescunt, quocumque tandem tegumento protecti, fluctuante, ceteris ob impetum descendentibus, ad petras adnatant, et spumam ad sui tutelam tum sufficere, ac si natura edocuisset, nec tentari iratum a [orig: à] piscatoribus mare, arbitrantur. Hepate tamen caprillo, et massa ex pane et caseo facta capi, Tarentino et [note: Oppian. Haleut. l. 3. v. 459. ] Oppiano debemus.
Laudaturin cibo a [orig: à] Xenocrate, cui Hicesius [note: Athen. l. 7. Dipn. ] accedit: a [orig: à] Matrone Parodo reicitur, illi forte si alga viscatur, huic si coeno et sordidis maris excrementis.
[note: TAB. XV. 1. 2. 3] ALPHESTES piscis ab inveniendo, nescio quare dictus, Cynaedus quoque quasi praeposterae libidinis studiosus (fama est [note: Athen. l. 7. ] semper binos capi, et alterum alteri ad caudam comitem videri) vocatur.
In Descriptione variatur ab auctoribus si calorem secteris. Veteres omnino cerei coloris, purpurascentes tamen, quibusdam in partibus faciunt. [note: Plin. H. n. [abbr.: enim] l. 32. c 112 ] Plinius solos piscium luteos esse testatur. Apud Rondoletium et Bellonium corpore est Pagro strictiore, figura Moenis similis, pedali magnitudine, dentibus serratis caninis similibus, dorso purpureo, ceteris partibus luteis, squamis in gyrum crenatis, multa scabritie horrentibus, A cervice ad caudam spinas tenui membrana connexas, unde mona/kanqos, habet.
Aldrovandus Cinaedum totum fere Pagri modo rubentem, et aureis, argenteisque maculis exiguis,
page 50, image: s064rotundis respersum, quam Illyrici Sebenicenses Cagnizam quasi Catullientem vocant, profert: dat tamen et alium tergore amethistino, lateribus fere [orig: ferè] caetuleis, ventre candicante punctis caeruleis notato, pinnis tergoris et retro anum viridentibus, illa etiam maculis rotundis viridibus insignita, Ceterae pinnae et cauda ex aureo rubescunt.
Rondeletii Cinaedo similis est ille qui Venetis Brasavola, Lusitanis Salmoneta vocatur. Rufus est toto corpore, cauda lutea maculis fuscis distincta, extremitate aequali non arcuata. Maculae nigrae ad pinnarum, quae luteae sunt, iuxta branchias initia habentur. Linea ruffa a [orig: à] branchiis ad caudam tendit, punctis intercepta nigris. De natura alphestis nihil plane [orig: planè] occurrit, Rondeletius carne et substantia eadem cum saxatilibus esse dicit, tenera nimirum molli, et minime glutinosa.
ARTICULUS XI. De Coracino.
[note: TAB. XV. 4. 5. 6. ] COracinus, Gaze, Corvulus et Gracculus, Salviano Corvinus, Ausonio [note: Auson. Epist. 4. ] Corvus, Tarentino forte korakina\s2 seu a [orig: à] colore nigro, ut Oppiano [note: Oppian. Halieut. l. 1. v. 139. ] placet, qui apud Vitruvium Coracinus; seu quod ta\s2 ko/ras2 ki/nei, quod pupillas moveat, ut Athenaeo [note: Athen. Dipn. l. 7. ] visum est, nomen sortitus videtur, nisi forte iliud amnico, hoc marino magis conveniat. An idem s1ape/rdhs2, platis2ako\s2, Nili accolis pe/lth, Alexandrinis h(mi/nhos, quod Rondeletius voluit, dictus sit; an vero, quod Aldrovando probatur, Saperdae nomen Coracino amnico Platistaci eidem profecte aetatis, Peltae et Hemineri, [note: d. Arist. H. A. l. 5. c. 9. ] Nilotico duntaxat sit proprium, in dubio relinquo. *mu/llon, non esse Dorionis apud Athenaeum verba ostendunt.
In eo ponitur a [orig: à] Rondeletio censu, qui mare simul et flumina frequentant: quod et apud [note: Plin. H. n. [abbr.: enim] l. 3. 2. c. 5. ] Plinium, [note: Athen. l. 8. ] Athenaeum, et [note: Strabo. Geogr. l. 17. ] Strabonem inveniri credit, sed quia saxatilem esse ab [note: Oppian. d. l. ] Oppiano et Aristotele proditum, et excitatis auctoribus Coracinum duntaxat in Nilo esse; quin quod apud Plinium legitur, Nilo peculiare, colligitur; nec ullum piscem ex mari in Nilum ascendere propter Crocodilorum metum, praeter Mugilem, Alosam, et Delphinum Strabo affirmat, duo potius Coracini ut Percae genera dari credendum est, quam easdem anni et mari communes. Et sane multos in Maeotide palude degere et Dorione: plurimos in lacu non procul Oceano e monte inferioris Mauritaniae originem trahente stagnante, quam Nilidem vocant, ac Nili ortum credunt, ex Plinio discimus.
Quis veterum genuinus Coracinus sit, haud tuto affirmari potest. Speusippus Melanuro similem, dixit. Aristophanes ob alarum nigredinem melanpte/rugon, Numenius ob varietatem linearum a)io/lhn vocavit, a recentioribus quoque diversimode describitur. Bellonius pro eo piscem mari et fluminibus communem ex Glaucorum genere, Pesce Scarpa Comensibus nominatum, obtrusit. Rondeletius suum ita describit. Coracinus piscis est marinus etc. Salvianus duplicem dedit. Prior qui Romae simpliciter Corvo et Corvetto dicitur, rostrum habet breve et tetusum. Os etc. Alter, qui Corvo de Fortiera Romae, Niger, iure merito, ut prior albus, quia multo minus nigricat, censendus est. Rostro, ore, Capite, oculis, pinnis, cauda, totius corporis figura, et interaneis omnibus cum priore convenit; in eo discrepat, quod totus fere nigricet, aculeum, cui ani pinna inhaeret, maiorem et validiorem habet. Pedalem magnitudinem numquam superat, et saporis suavitate, carnisque teneritudine inferior est. Gesnerus Corvulum colore rubro depinxit.
Inter [note: Aristot. H. A. l. 9. c. 2. ] gregalesponuntur Coracini: hieme [note: Aristot. H. A. l. 8. c. 15. ] latent, nec nisi statis diebus, iisque semper capiuntur, quod et Rondeletius affirmat, Numquam messe Tritici pariunt, sed autumno fetificant inter algas; longo
page 51, image: s065temporis spatio uterum ferunt, et inter minora [note: Arist. H. A. l. 8. c. 10 ] genera piscium celerrimo incremento perficiuntur. Anno squalente melius valere, quia per siccitatem tepor accidit, ab [note: Arist. H. A. l. 8. c. 19. Pallad. R. R. l. 4. Tit. 10. ] Aristot. proditum est.
An adversus arborum formicas polleant, quod ex Palladio Caelius l Rhodiginus, qui pro Coracina pice, Coracinum piscem legi debere ait, affirmat, ignoro. Rodeletium certe experimentum fefellit, sed et huic, vero veterum Coracino fidem non tentasse, obicitur. Meliores sunt cum uterum [note: Arist. H. A. l. 8. c. ult. l Rhudigin. antique Lect. l. 12. ] gerunt. Nilotici marinis, elixis assi, praeferuntur. [note: Athen. l. 7. Dipnos. ] Hicesius, parum alere, facile excerni, succi esse mediocriter boni, dixit.
Usum in Medicina quod spectat, lapides in capite repertos calculos comminuere, vel pituitam ex qua calculi gignantur exsiccando vel pondere seu pellendo, idque sibi experientia cognitum, reliquit Rondeletius.
N. Corvuli iconem refert Tab. 2.
ARTICULUS XII. De Exocaeto seu Adonide.
[note: TAB. XV 7. 8. Athen. Dipn. l. 8. ] EXOCAETUM, qui Adonis et Cirrhis, forte [orig: fortè] et ki/r)r(a, et ki/r)r(ulos aliis, inter saxatiles esse Athenaeus testatur. Squamosus sit an laevis dubium. Nomen ob eo invenit, quod in littore seu sicco dormiat. Subruffum esse, corpore tereti, littoralis et pusilli Cestrei magnitudine, cui digitorum octo longitudo maxima est, pisciculo Hirco. (Moenam marem, quo tempore dat operam sobli hunc putat Casaubonus) praeter nigram sub alvo maculam quam Hirci barbam vocant, simillimum facit Athenaeus, [note: Athen. Dipn. l. 1. ] inque eodem a [orig: à] branchiis in utraque corporis parte lineam albam uno continuo tractu ad caudam usque duci ad dit. Rondeletius sequentem Iconem pro Adonide posuit. Piscis vero est semipedali magnitudine, forma tereti u(popu)r)r(os secundum Athenaeum, secundum Oppianum canqo\s2, seu colore aureo, partibus quibusdam virescente, magis rubescente aliis. Corpore Moenis iam fetis aut Gobionibus similis Branchias habet parvas, a [orig: à] branchiis ad caudam lineam candidam continuam.
Miratur eum Arcadia, tamen et in littore Monspelium stertentem, saepissime [orig: saepissimè] vidit Rondeletius. Quod vero Exocoetum circa Clitorium vocalem et sine branchiis tradit [note: Plin. H. n. [abbr.: enim] l. 9 c 19 ] Plinius, impossibile videtur, et habere ostendimus. Nec quicquam de istis [note: Pausan. in Arcad. ] Pausanius de vocalibus in Arcadia creditis duntaxat agit, et diversus ab Exocaeto marino fluvialis po/ikilos. Diutinae in sicco vitae; quod magna aeris copia aqua suffocari possit, ob rimae branchiarum angustiam non trahatur, causa, [note: Rondelet. l. 4. de piscibus marinis c. 9. Plin. H. N. e l. 9. c. 19. ] Rondeletio Propter eandem et Anguillas diutissime [orig: diutissimè] etiam sub terra vivere, credit: sed, quia in aqua, quae frigidius elementum, sueti vivere pisces; et anguillae sine ea senis diebus [note: Scalig. Ex. 273. ] Aquilone spirante, qui frigidior ventus est, Austro paucioribus; reliqui diutius verno quam aestivo tempore vivunt; difficulter, nimia aeris frigidi attractione extra aquas laediposse pisces, persuadere poterit. Vide [note: Scalig. Ex. 273. ] Scaligerum.
ARTICULUS XIII. De Sciaena sive Umbra, et Glauco Bellonii.
[note: TAB. XV. 9. ] PIscis qui Graecis vulgo [orig: vulgò] s1kua/ina, Xenocrati s1ki/as2, s1kiadh\s2 et s1kiadh=a. Graecis modernis s1ki/os, nonnullis mhlopo/poios, is alicubi Ovis marina, communiter Latinis Umbrina et Umbra, seu a [orig: à] colore nigrescente, quam umbrosum Isidorus, luteum Ovidius vocat; seu a [orig: à] lineis quibusdam obliquis a [orig: à] [note: Aldrov. de Piscib. l. l. 6. 17. ] dorso descendentibus aureis et obscuris, quae aliarum apparent umbrae; seu quod dum movetur adumbrantem quendam oculis colorem iridis in morem rutilet; seu a [orig: à] proverbiali ioco, quo s1ki/ai dicebantur, qui non vocati ad convivium veniebant, quasi multi convivas secuti essent, cum de hoc pisce edendum erat, dicitur.
page 52, image: s066Piscis est cetaceus, LX. plaerumque librarum, quatuor plus minus cubitos longus. Squamae eius veluti obliquae apparent, in Oceanonigriores et quasi opacae; in Mediterraneo argentei, aurei, atque interdum ab his varii coloris, iridem dum piscis agitur imitantur, quod Bellonius prodidit, Rondeletius ei lineas obliquas quasdam aureas, manifestas, alias aliarum veluti umbras attribuit. Aldrovando fere unicolor est, tota videlicet ferruginea, in dorso, supremo capite, pinnis, et cauda obscurioris coloris; in ventre, lateribus, et branchiarum ossibus dilutioris, quia ad amethistinum inclinat. Salviano, dum parva est argentea fere [orig: ferè] tota apparet: maior facta, ventre argenteo, dorso vero [orig: verò] et lateribus subliventibus ac veluti opacis conspicitur. Caput ex descriptione Salviani habet magnum: id dorso duas pinnas, quarum prior octonis aculeis, nullis altera munitur, ad branchias, quas quaternas utrinque habet, una utrinque enascitur; duaequealiae in ventre conspiciuntur, imo ab ano una alia haeret. Coracino tam similis est, ut ichtyopolae unum pro alio substituant, magnitudine differunt. Sed et pro Glauco supponitur, in eo diversus, quod dentes in oris ambitu raros, firmos, acutos, prominentes, terretes, caninis longiores, et graciliores, quae habeat; (negant habere Aldrovandus et Rondeletius) quorum superiores inferioribus maiores, sic maxillae inhaerent, ut ipsius pars esse videantur. De Verruca sub mento controversum: affirmant quidam habere, [note: Arist. H. A. l. 8. c. 19. ] negant alii. Caudam in angulos veluti desinentem gerit, ut Scari et Iulides. Calculos in capite habet praegrendes, [note: Plin. H. n. [abbr.: enim] l. 9. 6. 16. ] quorum Aristoteles et Plinius meminere; ventriculum magnum et carnosum; intestina mediocria et pinguia; iecur pallidum, ex quo fellis vesica pendet. Lienem subatrum.
[note: Columel. R. R. l. 8. c. 16. ] Marinum piscem omnes fatentur, sed de loco non conveniunt, Arenosos gurgites melius eas pascere, Columella prodidit. Oppianus petraeam cognominat, et saxa herbosa incolere asserit, hisce et Galenus accedit.
Quia perraro plures capiuntur, solivaga potius quam gregalis esse creditur. carnivora et agilis, et propter lapides in capite frigoris impatiens. Dum caput recondidere, latere se totas Struthionum et Phasianorum [note: Oppian. Halieut. l. 4. ] instar, putant. Oppiani id fide asseritur. Cibos quod spectat. Inter nobiles ab Ennio, Epicharmo, et Numenio pisces numeratur. Romae inter sapidissimos, canicularum inprimis tempore censetur, et pari tum cum Siluris pretio venundari solet. Capita Triumviris rei Romanae conservatoribus dono dantur, de quo faceta est apud Iovium de I anusio historia. Apud Pictones ex aceto et caepis minutim concisis editur. Salvianus cum laeucophage comestam, caryophillis transfixam, ac verrubus aslatam laudat. Archestratus gulae suotempore procerum princeps, nobilem capitis condituram multis [note: Galen. l. 3. de Alim. ] carminibus expressit. De Carnis salubritate non conveniunt Auctores. Galenus Philotimum quod eas mollis carnis piscibus adnumerarit, reprehendit. Xenocrates bonum ex eo nec admodum copiosum sucum generari, et saporis esse iucundiscribit.
[note: Plin. H. n. [abbr.: enim] l. 32. c. 11. ] Invenit et in Medicina usum. Interanea et squamae combustae, pannos teste Plinio discutiunt. Lapides argento inclusi tamquam colicae amuletum gestantur. Non emptos, sed dono datos gestari debere, nugacis vulgi delirium est.
[note: TAB. XV. 10. ] GLAUCUS Bellonii pelagius est piscis, ex eorum qui plures patinas implent numero, Lutetiae invisus, Genuensibus frequens, apud quas Fegarus, utapud Venetos Corbetus, quasi Corvulus dicitur, Massiliensibus et Romanis nullo alio quam Umbrinae nomine venit. Ita de eo Bellonius.
page XV, image: s067[illustration:
Alphestes Cinaedus. Steinfisch.
][illustration:
Cinaedus Alphestes.
][illustration:
Cinaedus alis
][illustration:
Coracinus. Meer Rapp Saerapp.
][illustration:
Coracinus. niger. Schwarzer Meer Rapp.
][illustration:
Coracinus. minor.
][illustration:
Ammocatus. Exocaetus Sandaal. Ammo Iites.
][illustration:
Adonis Exocaetus Bellonii alandis adnumerarides.
][illustration:
Unibra. Meer Schatten
][illustration:
Glavaus. Meer Blauling.
][illustration:
Gobius maior. gesn. Taganellus.
][illustration:
Gobius minor. Kleiner Meer gropp.
][illustration:
atus. Hornfisch Illeirnadel.
][illustration:
Acus. alia Species. ein Ander Hornfisch. Meer Nadel.
][illustration:
Acus minor. Kleiner Horenfisch.
][illustration:
Acus. mator Meer Nadel der grossen.
][illustration:
Acus alia Meer Nadel ein ander art.
]
page XVI, image: s068[illustration:
Anthias Rondelch: rond Kopff.
][illustration:
Anthias Rand. asellis conformis
][illustration:
Anthias prior.
][illustration:
Anthias. serundus
][illustration:
Anthias tertius.
][illustration:
Anthias qunrtus. me ertrostel.
][illustration:
Anthias Conger.
]
page 53, image: s069ARTICULUS XIV. De Anthiis.
[note: TAB. XV. 1. 2. 4. 5. 6. 7. ] ANthiarum nomen omnibus piscibus latis imposuit Bellonius, sed male [orig: malè]: nec idoneum testem habet; necomnes lati tam pulchri, ut vel Anthiae, vel Callichtydes, vel Callionymi dici possint. Ex squamosarum esse genere, dubium; a [orig: à] cor poris floriditate nomen apud Graecos accepisse, certum. *a)ulwpi/an eundem ipse Aristoteles sacit. Athenaeo ku/llixqus2 et kalluw/numos dicitur, e)/llopa vocaverequidam, quo nomine et ille cui squamae contra aliorum piscium morem ad os versus tribuuntur, insigoitur: sacrum alii seu quod magnus sit, ut morbum comitialem, qui magnus est sacrum dicimus: seu quod quo loco Anthias est, ibinullam bestiam esse confessum sit, vocant. Hicesius lu/kon dici tradit, quod male [orig: malè] in laeu=kon Rondeletius vertit. Hesychius enim i)xqu=n poio\n lu/xon appellari asserit. Quatuor ipsorum genera ab Oppiano ponuntur.
[note: Oppian. Halieut. l. 1. v. 254. ] *zantoi\ argennoi/te, to\ de\ tri/ton a(=ima kelainoi\. *a)/llous2 d) e)vo/pou)s2 te, kai\ a)ulwpou\s2 kaleu/s1in. Sunt flavae et niveae, sunt atro sanguine fuscae Euops atque Auceps alios hoc nomine dicunt.Totidem et rondeletius posuit; quorum vix aliquis, cum omnes dentati sunt, Anthiae vero [orig: verò] Oppiano edentuli, probatur, Prior totus corpore et pinnis rubens, Pagri aut Cinaedi modo, ad imberbes Mullos referri po test. Alter Asellispecies est: quod neque salitus, neque vento siccatus, servari potest, vel calidiori in Gallia caelo, vel occultae qualitati adscribendum est. Tertium ad Turdos pertinere stellulae, quas in pinna ad anum gerit, et corporisforma testantur. Oculos habet magnos, rotundos, purpureos, et rubros. Podicem magnum e [orig: è] quo intestinum rubro viridique distinctum excidit. Prb quarto, (huius generis Oppianus e)vo/pous2kai\ a)ulwpou\s2 vocat, id est e)vofqa/lmous2 et dpimh/keis2 kata to=us o)fqalmou\s2, ut [note: Aelian. H. A. l. 13. c. 17. ] Scholiastesmeus exponit, Aelianus cetacei generis et ore robusto facit,) squamosus et latus piscis, quem ex eo, quod supercilia oculos ambiant, Aulopiam esse colligas, ponitur. Aldrocandus quatuor quoque Anthiarum nomine e [orig: è] diversis locis sibi missos ponit, sed pro iis non obtrudit. [note: Aldrovand. de Piscibus l. 1. 6. 19. ] Primi venter totus argenteis squamis resplendet: lateribus aureae intermiscentur. In dorso, quod fuliginosum, unica tantum pinna duodecim armata aculeis visitur, ventris pinnae ad castaneum verguni. Branchiarum opercula exaureo et violaceo variant. Labrum inferius tum intus, tum foris ex flavo virescit, quod peculiaris notae loco esse potest. Alter toto dorso pininis duabus dorsi et quae retro anum est, viret. Vertice capitis aterrimo, cervice et labro inferiore interna parte purpurascentibus. Ossibus branchiarum auro resplendentibus, ventre toto argenteo purpura permixto. Tertius tam amplis violaceis toto corpore variegatur, ut violaceus quasi totus videatur. Pinnarum numero cum superioribus convenit, quae ad branchias, vergunt ad violaceum, et in extremo roseae sunt. Iris oculorum et mentum roseo sanguineove colore, specificam et ob quam folam dignosci potest notam, in eo constituunt. Quarto inusitata est oculorum ac praesertim pupillae magnitudo et pulchritudo: iridem ex aureo roseoque permixtam habet. In dapite retro oculos, cervice, et ad branchias, amethistin, oaureo, argenteo, caeruleoque variat. Labrum superius habet viride, inferius caeruleum: linguam maximam candicantem. Ventrem primum viridem, dein argento et auro ad podicem usque splendentem, ad caudam usque roseum et sanguineum. Locus Anthiis in faxis, quae tamen aliquando, cum a)dhfa/gos oi)=stros e)lau/nei, deserunt. *ana/gkh dh/pou to\n xw=ron a)/qhron ei)=nai, [note: Aelian. Hist. Animal. l. 8. c. 28. ] locum absque bellicis esse ubi habitant: quod forte [orig: fortè] inter fu/s1ews2 a)po/r)r(hta reputandum est. Unde
page 54, image: s070sacri, utsuperius dictum dicuntur. [note: Plin. H. n. [abbr.: enim] l. 9. c. 59. ] Cum unum hamo teneri vident, lineam secare asperitate dorsiforte [orig: dorsifortè], traduntur, eo qui tenetur extendente, ut secari possit. Capti o)/ikpston ei)/s1iqeama/twn, kai\ a)poqnh/s1kontes2 e(autou\s2 e)oi/kas1in qrhnei=n kai\ tropo\n pna\ i(kete/vein. [note: Aelian. H. A. l. 12. c. 47. ] miser abile praebent spectaculum et mortem suam lugere, et quodammodo supplicare videntur.
De ipsorum capiendi modo ita Plinius. De Anthia pisce sileri convenit, quae plerosque adver to credidisse. Chelidonias insulas diximus Asiae scopuli maris ante promontorium sitas, ibi frequens hic piscis et celeriter, etc: Censentur ab Eustathio inter eos pisces, qui a)ntrwpe/fagoi, quod ob magnitudinem sumptuum, ganeorum opes exhauriant: sed et qe/oi Dii, quod pretiosissi mi sint, vocantur. Carnis est solidiusculae. Unde xondrw/dhs2 apud Athenaeum (Male [orig: Malè] xrudw/dhs2 ) dicitur.
Fel cum melle inunctum, exanthemata, tubera, scrophulas, et dothienas sanat. Lapides capitis ad collum ligati, Cephalalgiam domant.
ARTICULUS XV. De Gobiis squamosis saxatilibus.
[note: TAB. XV. 11. 12] GObiorum historiam loei et tegumenti differentia intricatam facit Nobis desquamosis saxatilibus hicres est, eisdemque littorales adiciemus, ne de iis pluribus in locis agere cogamur. Graecis dicitur kwbi/os2, Numenio apud Athenaeum kw=qos, [note: Athenaeus Dipnos. l. 7. Tzezes Varior. Aelian. H. A. l. 17. c. 6. ] quem per kwbi/on Phavorinus explicat; Latinis Gobius, Gobio, Govius, ut apud Ovidium, et Cobio ut apud Plinium legitur. Parvi sunt tam illi, qui in mari, quam qui inaquis. Tzetzes tricubitales fama accepit, quod forte [orig: fortè] de illis, qui in rubro mari, prout ab Aeliano proditum, sumendum est. Bellonius ex saxatilibus album quendam facit, qeum Graeci klw/ron et kauli/nhn, Rondeletius flavescentem seu pallidum vocat. Est is palmi longirudine, toto corporerotundo, non composito et spisso, squamis rotundis tecto, colore vario. Nigris maculis conspergitur, oculis sursum potius quam deorsum spectantibus. Ad branchias pinnas duas habet, in ventre non duas ceterorum more, sed unicam non divisam, qua [orig: quâ] nota [orig: notâ] Gobii maxime [orig: maximè] a [orig: à] reliquis piscibus internoscuntur; a [orig: à] podice aliam, in dorso non unicam velut alii saxatiles, sed duas, prior minor est, altera ad caudam usque extenditur. Dentes eiparvi, os magnum, ventriculus, cum [note: Aristotel. H. A. l. 2. l. 2. c. ult. ] mustis appendicibus capax. Aristoteles complures superne [orig: supernè] circa eum exire scribit. Hepar ipsi album non sine errore tribuit Hicesius. Qui Aldrovando Venetiis missus est, pinnas habebat in tergorebinas coniunctas, quarum prior aculeis vigebat, altera levis erat, binas item in pectore, totidemque ab ano omnes nigras. Caudam et superiorem partem corporis nigra. Ventrem candicantem.
Ex littoralibus duplices apud Auctoresinvenio. Albos et nigros.
Illos Rondeletius ita vocat, non quod [orig: quòd] tam candidi sint, ut cum aliorum piscium candore contendere possint, sed quod candore ceteros Gobios superent.
Nigros ita Bellonius describit. Eminentes ac turgentes supra caput oculos gerunt. Cornea tunica alba, et ut serpentibus dura obductos, adversus aquarum impetum, et ut sursum facilius ut Uranoscopus cernant. Vix excedunt duorum pollicum crassitiem aut palmilongitudinem. Raro [orig: Rarò] enim pedales et brachiales evadunt. Et si autem lubrici sunt, tamen squamis integuntur hirtis, pinnamque habent unam in tergore continuam mollem et sine aculeis. Pinnas utrinque quatuor latas atque obtusas, ac praeter has sub ventre etiam duas; sedea, quae caudam constituit, rotunda est. Dentes exserunt parvos, tenues, et subrubros. Corpus teres est, paucis spinis refertum, Color varius. Etenim qui Gobiones circa algam versantur ad viridem inclinant, alii ad cinereum accedunt, nonnulli albicant, alii ex fulvo in nigrum degenerant. Omnes grandiore sunt capite et lata cervice. At
page 55, image: s071quod ad internas evis piscis partes attinet: peritonaeum Gobionibus foris album est, intus nigerrimum, Hepar dextro lateri magnis incumbit, pallidum, de quo fel pendet veluti ianthinum. intestina multis circumvolutionibus inflectuntur. Stomachus est oblongus, pylorus multis apophysibus praeditus vulva undecumque ovis referta.
Facit et Rondeletius Nigri mentionem, quia Venetis Go, a [orig: à] Gallis Boulerot nuncupatur. Digitiis est magnitudine et crassitie, corpore rotundo fere [orig: ferè], non compresso, loco binarum pinnatum, quae ceteris sunt in ventre, unicam habet nigram, barbam [note: Athen. Dipnos. l. 8. ] inquit diceres; et exinde Athenaei tra/gon seu hircum, cui Exocaetum confert, esse iudicat. Vivit in litoribus et stagnis marinis.
De Loco proprio ambigitur. Ovidio littorales sunt, Diocli saxatiles, cui Synesius accedit, dum circa Africae quoddam littus, loco petroso capi [note: Aristot. H. A. l. 8. c. 19. Theophr. l. de piscib. in sicco. ] scribit. Aristoteles in fluviis quoque pinguescere ait. A Theophrasto proditur in Ponto regione apprehendi in glacie Piscium maxime [orig: maximè] Gobiones, [note: Oppian. l. 2 Halieut. V. 457. ] non nisi patinarum calore vitalem motum fatentes; quod forte [orig: fortè] de lacustribus vel fluviatilibus sumendum erit. Oppiano yama/qois1 kai\ pe/trhs1i gaudet. Pariunt iuxta littora, suaque ovalatiuscula et arenida, ut Aristoteles prodidit, lapidum amplexibus mandant.
Ab Aeliano inter illos ponitur, qui a(poon o/cantas2 i)/on a)fia=s1i. Venenum pungendo immittunt, annumerantur; Oppianus quoque ke/ntra peukh/enta, aculeos letales ipsis tribuit, quod nec cum Ov idio, cui, spina nocivis non gobius ulla; nec [note: Martialis in Xeniis. ] cum Martiale, cui in terris Venetis, principium mensae gobius esse solet, congruit. Et sane [orig: sanè] in venit, et in cibis usum, etsi Iuvenali vilissimus videatur Alexandrides in Cotyis Thracum Regis [note: Athen. l. 7. ] convivio eos nominat. Antiphanes laudat, Phalericos inprimis. Archephonti parasito, qui in Aegyptum ex Attica, a [orig: à] Ptolomaeo Rege ad cenam invitatus, navigavit, Gobiorum frusta tria non sine stupore convivis omnibus visa, apposita sunt. Iovius enim persuavem, et pingui teneritudine [note: Galen. l. 2. de Aliment. ] delicatum facit. Galenus ad voluptatem, digestionem, et probum sucum gignendum praestantissimum, ait. Mnesitheo e)/vogkoi sunt et tro/fimoi, Hicesio facile excernuntur, et non multum nutriunt, flavescentium substantia rarior et magis putredinis [note: Hippocr. l. de inter. affect. ] expers. Apud Hippocratem parem in alimonia cum Dracone, Callionimo et Cuculo vim obtinet. Assus et sine sale mansus, nimia egerendi desideria sedat, si Kiranidi credendum, illitum, canum rabidorum, serpentiumque morsibus prodesse Dioscorides prodidit. Dorycinii vim, crudum, tostum, elixum infringere, apud Nicandri scholiasten legimus.
ARTICULUS XVI. De Sphyraena sive Sudi.
[note: TAB. XVIII. 1. ] SPHYRAENA, cuius praeter Ovidium nullum alium meminisse, perperam scribit Plinius; nam inter [note: Athen. Di pnos. l. 7. ] Graecos Aristoteles, ex Latinis M. Varro meminere; Atticis ke/stra, ut Athenaeus affirmar, (significat hoc, ut et s1fu/ra stimulum aut stylum; item teli genus bello Persico inventum) [note: Plin. H. n. [abbr.: enim] l. 9. c. 2. ] Latinis Sudis, ut apud Plinium videmus, Gazae Malleolus, sed male [orig: malè], Romanis Lucius marinus vocatur, sunt qui pro Oxyrincho, quia acuminato est rostro sumunt.
Duas ipsarum posuit species Rondeletius ex Oppiano, sed tam dissimiles, ut an ex eodem sint genere dubitari possit. Prior enim squamosam a [orig: à] capite ad caudam lineam habet, altera squamis omnimo [orig: omnimò] destituitur. Totidem et Bellonius innuit, quarum una Trachurum colore refert, atque eodem modo sub ventre albicat. Altera senescens Mormyri laterales picturas colore assequitur. [note: Plin. H. n. [abbr.: enim] l. 32. c. 11 ] Quaternae vix libram pondent, ut optime [orig: optimè] Plinius magnitudine inter amplissimos rarum scripserit: visi tamen aliquando bilibres, Colore Asellum aemulatur. Rostro est foris caelato, in extremo cuneato, nigro. Ore valde [orig: valdè]
page 56, image: s072rescisso. Maxilla superior quae obtusa et brevior, cum inferiore, quae acuta et longior ita coit, ut vix oris rostrive scissuram ullam diceres. Dentes utrinque habet, in superiore maiores, in inferiore minores. In ipso oris hiatu unus est, ceterorum longissimus et acutissimus, qui ore clauso in foramen anterioris ac membranaceae partis ita suscipitur, ut extrinsecus etiam paululum emineat. Lingua scabra est, denticulis que aspera. Linea, quae a [orig: à] branchiis ad caudam usque per latus deducitur, et initio flavescit cum dorso, squamis parvulis et duriusculis, mira arte contecta est. Denumero pinnarum Auctores non conveniunt.
Aldrovandi Sphyraena per dorsum nigricat, cetera ad amethistinum vergunt, et eiusdem coloris maculis interstinguuntur. Linea flavescit, ruberrimis infra supraque punctis exiguis notata. Caput caeruleum. Oculi et pinnae pallescunt. Cor oblongum est, sub quadam vesicula alba inclusum. [note: Aldrovand. de Piscib. l. 1. c. 21. ] Pylorus a [orig: à] stomacho consurgit tam multiplici apophysium seu caecorum caesarie intertextus, ut penitus stomachum contegant; nec a [orig: à] quoquam numerari possint. Fel ab hepatis loco dextro latere in folle oblongo dependet. Follem ei natura vento plenum ob longum, anteriore parte bifidum, utrinque in acutum exeuntem donavit, ne ad imum sideret. Spina dorsi raris vertebris coagmentatur.
De loco non est quod multa dicamus. [note: Oppian. Halieut. l. 1. v. 168. Aristot. H. A. l. 9. c. 2. ] Aelianus dum pelagias dicit, Smyraenas potius innuere videtur. Expresee [orig: Expreseè] enim ex quo ille de piscibus fere [orig: ferè] omnia en pe/trhs1i kai\ en yama/qois1in ne/montai. Gregatim degere et Aristoteles testatur, et piscatores comprobant. Captis an o)lisqhroi=s1i mele/essidieceipi/ptein lubricis excidere membris, quod [note: Oppian. Halieut. l. 3. v. 120. ] ex Oppiano Aelianus prodidit, an competat, ex superioribus colligi [note: Aelian. H. A. l. 1. c. 31. ] potest. Non falletur, qui pro Sphyranas Smyraenas legerit.
Quantum ad usum Romae ceu plebeius negligitur, nec peculiarum habet [note: Athen. l. 7. ] conditurae modum. Hicesius apud Athenaeum trofimote/ras2 congris esse. a)priqri=s2 de\ th\n geu/s1in kai\ a)sto/mous2, e)uxuli/a| de\ me/s1ous2 gustui ingratos, ori insuaves, sucum mediocriter laudabilem generare dicit: sed cum congri ex cartilagineorum sint genere, Philotimoque dus1katerga/steroi dicantur, et Rondeletius carne esse candida suavi, quodammodo friabili, et Aselli camem referente, cui simul cum Lupo praecipuam auctoritatem fuisse Cornelius Nepos, et Laberius Poeta trad derint; quin Cestrae lumbi cum aliis lautissimis obsoniis ab Antiphane nominentur, vel librarios, vel Athenaeum attactum superius errorem commisisle, verisimile est.
ARTICULUS. XVII. De Acu.
PUNCTUM I. De Acu Aristotelis.
[note: TAB. XIV. 13. ] PIscis quem Latini Acum vocant, Graecis longitudine et tenuitate *belo/nh, *rafi\s2, Athenaeo *a)blennh\s2, quasi sine muco, dicitur, sunt qui blhdo\n ut Varinus citat, et bello\n nuncupant.
Unam eius duntaxat speciem Salvianus agnoscit. Bellonius cum Rondeletio duas. Nos de Acu Aristotelis, Oppiani, et Bellonii agemus. Hinc autem Rondeletius illum piscem esse credit, quem Bellonius Typhlinen et Caeciliam marinam ob corporis figuram, Plimii Spondylem, Graecorum vulgo Herophidiam, Massilienses Gagnolam, quod quoties piscantur, si alios pisces precedere viderint, lucrum portendi credant, vocant. Piscis est longus, cubiti longitudine, digiti crassitudine, totus subflavus. Corpus utriusque sexus angulosum, oblongum, a [orig: à] capite ad meatum excrementorum semper crassescens, sexangulum, sed deinceps, ut tenuius efficitur, pro sexangula quadrangulam formam induit. Caput habet exiguum, Rostrum oblongum, durum, nec acuminatum. Extrema pars latiuscula exstat, rictus in altitudinem
page 57, image: s073dehiscit, figura tubam aemulatur, in extremo tubae veluti foramen conspicitur, tam pusillum, ut tum propter ipsius parvitatem, tum propter rostri magnitudinem angustiamque, ne minimus quidem pisciculus ingeri possit, eo veluti per fistulam, ex humore alimentum attrahit, Oculi sunt tam exigui, ut vix milii magnitudinem aequent. Branchiae utrinque quaternae, podex in medio fere [orig: ferè] corpore. De pinnis disputatur. Salvianus cum Aldrovando unam parvam et tenuissimam in medio dorso ponit. Bellonius cum Rondeletio duas in lateribus iuxta branchias, eam quae in tergo tam tenuem et exiguam, iste addit, ut vix nisi cum vivit, aut in aquis movetur, conspiciatur. Interna si spectes, habet gulam, qua plurimi pisces carent, ventriculum parvum, oblongum. Hepar pallidum, sub quo dextra parte fel caesium hordei magnitudine continetur. Cor vix milio maius. Vulvam ceterorum piscium more bicornem, ovis sesami magnitudine, rotundis, rubris, transparentibus plenam. De intestinis inter Bellonium et Rondeletium non convenit. Iste gracilia, recta, in spiras non contorta prodit, hic unum tantum album, recta exporrectum, multa pinguedine circumsessum scribit.
Quantum ad Generationem; ova se in dissectarum, rima, seu a(po\ th\n gaste/ra diafu/s1ei, de qua superius, multa invenisse, et multos fetus iam profectos, quorum maiores partes omnes perfectas habebant, et movebantur; Alii tam tenues et exigui erant, ut oculi duntaxat et rostrum cernerentur, testatur [note: Aristot.' H. A. l. 6. c. 13. ] Rondeletius. Emittit illa eo, et quasi in altero sinu fovet donec excluserit, dilatat natura rimam, donec pepererit: a [orig: à] partu vel ita coit ut coaluisse videatur, vel revera coalescit, quod et in caeciliis serpentibus traditur, huicque omnino [orig: omninò] tribuendum est, quod dehiscenti propter multitudinem ovorum utero, adscripsit [note: Plin. H. n. [abbr.: enim] l. ] Plinius; ex Aristotele, male [orig: malè] de eodem vertit Gaza, nec melius Aelianus [note: Aelian. H. A. l. 11. c. 13. ] deprompsit. *a(i pollai\ a)utwn pro\ to=u ti/ktein diar)r(h/gwntai a(po\ tw=n w)w=n, id est, ut [note: Scaliger ad l 6. c. 16. ] Scaliger vertit. Multae earum parturientes disrumpuntur ab ovis. Quid sibisequentia verba velint, kai\ w(/sper ta\ fala/ggia perike/xwntai, kai\ peri\ th\n belo/nhn. e)kti/ktei ga\r pro\s2 a(uth\n kai\ tis qi/gh| feu/gous1in. Fetus circa parentem quasi phalangia circumfusisunt. [note: Athen. Dipnos. l. 7. ] Ita enim parit, ut ei adhaereant, sed sitetigeris, fugiunt, difficile est dicere. De usu in cibo et Medicina dixisse sufficiat, Carnis esse durae ac siccae eoque difficulter concoqui. Unde Hicesio a)/xulos boni succi, et combusti cinerem in potu ad stillicidium urinae a [orig: à] Galeno commendari.
PUNCTUM II. De Acu Oppiani.
[note: TAB. XIV. 14. 15. 16. 17. ] ACUM Oppiani ab Acu Aristotelis debere distingui, tum quod hic dentatus sit, tum quod rima destituatur, ostendit. Haud in multam [note: Aldrov. de Piscib. l. 1. c. 24. ] magnitudinem excrescit, seni vix libram pendeat. Vidit tamen et trilibrem Salvianus. Ventre est plano, candido et argenteo, reliquo corpore quodammodo ob lineam e [orig: è] squamis contextam utrinque protensam, quadrato, reliquis partibus laevibus, et sine squamis. Dorso caeruleo ad viride inclinante. Rostrum habet acutum, tenue, longum et durum, ut ait Athenaeus. Caput triangulare viride. Inferiorem maxillam superiore longiorem, et in mollem quandam substantiam, degeneranten. Dentes utrinque parvos et frequentes. Oculos magnos, rotundos, luteos ante quos meatus ad audiendum vel odorandum triangulari figura observavit Rondeletius. Branchiae sunt quaternae duplices. Pinnae ad branchias duae parvae; duae aliae sub ventre breves, quas rursus alia sequitur, longe [orig: longè] a [orig: à] podice ad caudam se extendens, e [orig: è] cuius regione in dorso alia. Cauda brevis est in duas pinnulas terminata. Podex non admodum conspicuus. Rimam illam quam Aristoteles Acui tribuit circa podicem huius Acus foris quidem conspicuam esse, sed intus minime [orig: minimè] videri, Salvianus auctor est, Rondeletius diligentissimus omnium
page 58, image: s074circa Acum indagator eius non meminic. Partes interiores, ventriculum, hepar, intestina, quae appendicibus carent, longahabet. Hepati vesicula fellis oblonga adhaeret. Cor angulosum [note: Oppian. Halieut. l. 3 v. 605. ] est. In arenosis, saxosisque locis degit. Sollemne ipsis o(/te ko/lpon diktu/ove)kprofu/gws1i, quando sinum retis effugerint, iterum reverti, et dum ira velut perciti id dentibus lacerant, in laqueos iterum impingere. Carne est dura et sicca. Frixus et ompliacio vel succo mali aurantii irroratus edi solet, nec ingratus palato invenitur.
ACUS MINOR Bellonii Lacertus est, seu Saurus Acubus similis. Rondeletio. Piscis est marinus, pedis magnitudine, Acubus brevior et crassior. Rostro acutiore sed breviore et sursum recurvo. Dentium loco maxillas serratas habet. Branchias quaternas, septem etiam, ut in superiore, quem Bellonius Maiorem vocat, superne [orig: supernè] ac inferne [orig: infernè] et in cauda propendentes pinnulis; his, oculis, et ante hos foraminibus, ventrisque squamis ac lineis, que ventrem fere [orig: ferè] quadratum efficiunt firmantque, Acubus est similis; carnis substantia, et posteriore corpris parte Scombris. Intra ventriculus est oblongus. Intestina longa gracilia, in gyrum convoluta. Hepar longum rubescens: fel et splen nigricantia. Cuius Aldrovandus Iconem dedit, toto corpore subviret, maculis ex amethistino et caeruleo mixtis, in dorso intensius, in pectore remissius variantibus. Rarus est, et in insula nomine Lissa, olim Phuna affatim capitur. Inde salitus navigiis transfertur, et maximo quaestu divenditur.
ARTICULUS XVIII. De Fabro.
[note: TAB. XVII. 1. 2. ] FABER piscis, seu exin de quod omnia fabrilia instrumenta in eo reperiantur, teste Salviano, seu propter [note: Aldrovand. de Piscib. l. 1. c. 25. ] multiformes dorsi ac ventris aculeos atque varia capitis ossa, quibus fabrilia omnia instrumenta repraesentantur; seu ab atrae fuliginis colore, quod tamen, si ex Oppiano desumptum est, Coracino potius tribui debet, ita dictus est. An xalkeus2 sit, quod Salviano placet, dubitatur. Cum eum Gadibus principatum obtinere [note: Plin. H. n. [abbr.: enim] l. 9. c. 18. ] scribat Plinius; rotundum vel orbicularem, Athenaeus faciat. est, utique et zeu\s2 seu Iuppiter dicetur, nam et hoc to=u xa)lkeos nomen est, seu a [orig: à] xalke/us2 formatum; seu quod forte [orig: fortè] ut nunc fit, olim etiam in templi Iovis tamquam sacer suspenderetur. Quidam xristo/faron nuncupant, an propter maculas laterales, digltorum Divi Christophori ut aiunt vestigia, vel quod eum quem iuslu Salvatoris Div. Petrus cepit (maculae praedictae numismatis illius quodammodo figuram exprimere creduntur) opinentur, nescio. Romae Citula, Liguribus Rotula, Hollandis Gallus marinus dicitur. Qui Chalciden, Acanthiam vel Citharum, vel Porcum marinum esse iudicant, falluntur. Primus enim inter viles pisciculos a [orig: à] Columella; ab Aristotele inter fluviatiles reponitur. Alter cartilagineus et rotundus. Citharum piscem inferius dabimus. Porcus inter magnos pisces recenfetur. *zai/os Hesichii idem forte [orig: fortè] cum isto. Cum nec inter yhptridri=s2, qui una parte candicant, nigricant altera, nec inter planos, a [orig: à] quibus oculorum situ differt, referri possit, bene [orig: benè] inter latos censebitur, quamvis maxime [orig: maximè] compresso ac plano sit corpore.
Coloris est varii. Caput et dorsum obscura sunt, pinnae nigricant, latera partim ex caetuleo virent, partim aureasunt. In medio corpore macula nigra, orbicularis, vel ovata nummi minoris magnitudine. colore caelesti, cum tribus imagunculis, figura quodammodo Hippocampi, colore aureo, visitur. Squamis tam exiguis tegitur, tenuibusque ut nisi digito scalpas vix appareant. Caput ipsi compressum, extensum, osseum, ossibus quam [orig: quàm] plurimis, variis, angulosis, tenuibus, atque perlucidis constructum, maculis quibusdam exiguis purpureis exornatum. Linea obliqua a capite ad caudam ducitur. Os l. issimum, plurimum hians, edentulum,
page 59, image: s075etsi quodammodo dentatum pinxerit Bellonius. Oculi magni, rotundi, aurei. Branchiae utrinque quaternae, quarum ossea opercula in aculeos desinunt. Pinnae duae mediocres ad branchias, duaeque aliae in anteriore ventris parte paulo [orig: paulò] longiores, ac in quinos velut longos pilos aut setas porcinas degenerantes, ab ano rursus duae aliae quarum prior pars quinque duntaxat aculeis constat; altera multo longior, et ad caudam fere [orig: ferè] usque extensa, aculeis caret, in dorso unica tantum et magna, ut quae paulo [orig: paulò] ante medium dorsum exorta, ad caudam usque fere [orig: ferè] extenditur, figura huic pisci propria, et aliorum piscium dorsi pinnae dissimilis. Primum namque in longissimos pilos eius fere [orig: ferè] modo, quam [orig: quàm] in anteriori ventris parte conspici diximus terminatur; deinde plurimis robustissimis aculeis intertextis armatur; postremo [orig: postremò] aliis etiam aculeis osseis multo [orig: multò] brevioribus, bifidis atque recurvis, secundum eius exortum in dorso praemunitur. Pars ventris utrinque ossibus instar acuti cultri secantibus firmatur. Cauda in unam pinnam desinit. Ventriculum habet mediocrem, gulam manifestam, intestina parva tenuiusin gyros convoluta, inter quae ova rubralatere Rondeletius ait. Hepar candidum sine felle, lienem rubescentem exiguum, mesenterio haerentem. Cordis pars infima rubet, suprema et media ex albo rubescit, quod in paucis piscibus spectatur.
[note: Oppian. Halieut. l. 1. v. 133. ] In saxis eum degere tradidit Oppianus, in Atlantico et Gaditano generosissimis piscibus adnumerari Columella, Ita carnivorus est, ut nec alia maris purgamenta spernat. An ei stridor competat, quem Chalcidi Aristoteles tribuit, ita ut pro xalko\s2 xalkeu\s2 legatur, quod Aldrovando placet aliis iudicandum relinquo: mihi, cum branchiarum opercula tam horrida habeat, ut dimota sonitum edant, et vero [orig: verò] plurimi ex piscibus th\n dokou=s1an fwnh=n th=| tri/yri tw=n bragxi/wn (a)kanqw=drisga\r o(i to/poi) hoc quod vox videtur, attritu branchiarum quippe loca spinea sunt emittunt, verisimile videtur, Solivagus est, et erectus, non passerum more in latus conversus natat.
Reputatur inter pisces carne satis tenera et friabili, concoctu facili, et boni succi, Apud veteres in multa [note: Columella R. R. l. 8. c. 16. ] fuisse aestimatione ex Columella dum dicit, Atlantico pascitur Faber: [note: Plin. H. n. [abbr.: enim] l. 9. c. 18. ] qui et in nostro Gadium municipio, generosissimis piscibus adnumeratur, eumque prisca consuetudine Zeum appellamus, didicimus. Cum ob corporis tenuitatem, commode [orig: commodè] assari nequeat, aut frictum et omphacio aut aurantii mali succo irroratum, aut in aqua et vino partibus aequalibus, oleo, sale, beneque olentibus herbis atque aromatibus elixum comedi, Salvianus tradit.
CAPUT II De Piscibus saxatilibus laevibus.
ARTICULUS UNICUS. De Alaudis et Pholide.
[note: TAB. XVII. 3. ] INter Saxatiles laeves, Alaudae duntaxat, cum iis qui ad eas pertinent [note: Aldrovand. de Piscibus l 1. c. ult. ] Gutturoso nempe pisce, et Exocaeto Bellonii, et Pholis reperiuntur.
ALAUDAM duplicem facit Rondeletius, Cristatam et non Cristatam.
Illa corporis specie Scorpioidi admodum est similis. Colore fusco, multis maculis partim rotundis, partim oblongis et tortuosis notato, tenui, laevi et lubrico, ore parvo, dentibus anterioribus serratis, posterioribus exsertis, oculis parvis caeruleis, in vertice dum vivit erecta est crista, mollis et caerulea. Pinnae ad branchias latae sed breves; in ventre parvae et tenues. Podex non procul a [orig: à] branchiis distat, a [orig: à] quo pinna ad caudam protenditur, alia in cervice ad caudam continua. Peritonaeum ex nigro viride est, Cor
page 60, image: s076angulatum. Hepar ex albo rubet, a [orig: à] quo fellis vesica pendet, perspicuitate et coloris iucunditate smaragdum referens. Intestina lata sunt, coloris lutei. Ob parvam branchiarum scissuram sat diu extra aquam vivit.
Carne est molli, sed ob parvitatem negligitur.
[note: TAB. XVIII. 3. ] Ad hanc Piscis GUTTUROSUS dictus referri potest. Nigricat quidem fere [orig: ferè] undiquaque: sed et punctis caeruleis distinguitur, et color luteus per totam superiorem dorsi pinnae partem, circa branchias et summo ventre visitur.
Littoralis est, et foramina lapidum aut aedificiorum littoralium subire solet, vel carne vasi iniecta mox exempta capitur.
[note: TAB. XVIII. 2. ] ALAUDANON CRISTATA capite est parvo et rotundo, ore et oculis parvis, dentibus anterioribus serratis, posterioribus longiusculis, acutis, exsertis. Pinnulas duas ähabet ad branchias, duas in ventre, aliam statim a [orig: à] capite ad caudam continuam, item aliam a [orig: à] podice ori satis propinquo ad caudam usque ductam.
Cauda in unicam desinit saxatilium more. Maculae multae mediae corporis parti aspersae sunt.
Aqua, muco, parvis Atherinis et Aphyis vescitur. Carnis substantia et mollitudine cristataepar. In petrarum rimis degit, hinc nomen Percepiere sortitus est.
[note: TAB. XV. 7. 8. ] Huc et Exocaetus seu ADONIS Bellonii, qui cum Urticis plurimum delectetur, et istae circa littora inter cautes haereant, mari profundius mergi recusat, in rupibus Bononiae, in cavis cautium quiescit.
Species illarum sunt plures, quarum una Cristata est Massiliae frequens, primo aspectu Gobium referens. Cute glabra obducitur. Vulgus Glinos vocat, colore est subruffo, ut Scorpaena multis aliis coloribus confuso. Dentes habet ut Scarus, firmos, continuam tergoris pinnam, ac nescio quid supra oculos, quod veluti a [orig: à] pellis laxitate procedit, laterum pinnas inversas, duas sub ventre duabus tantum cirrhis radiatas. Cristati caput ad Chamaeoleonem accedit, in cuius cacumine pinnam Galli cristam referentem videas. Dentes haget anteriores acutissimos.
Caudae pinnam, et laterum rotundam, sub sterno duas; alteram in tergore continuam, maxime [orig: maximè] latam. Branchias tectas, et parvo foramine pervias, sed et detectae quatuor numerantur utrinque. Cute integitur laxa, multis coloribus ut Draco variegata. Chamas et conchylia conficit: sed et urticis interdum pascitur. Triduum vel quatriduum absque aqua vivit.
Tertium Exocaeti genus, piscatoribus Byzantinis Glini, aliis Chelidonii nomine venit.
Raro [orig: Rarò] sex digitorum longitudinem, et duorum pollicum crassitiem excedit. Squamis caret, et liturae melinae cyaneae et fulvae per tergus diffunduntur. Pinna tergoris continua est et mollis, caudae et laterum latae, varii coloris omnes. Branchiae sunt contrectae Spinea exterior, ut in Dracone marino, duobus aculeis obfirmatur: sed ab eo dissidet, quod [orig: quòd] quilibet aculeus duobus serratis denticulis repandis et aduncis fulcitur. Caput habet polymitum, Os grande, inferiorem maxillam latam et planam. Dentes Glino priore aliquantulum [note: Aristot. H. A. l. 9. c. 55. et Scalig. Scalig. in Aristot. l. c. ] minores. Dum scinditur, branchias non ostendit integras sed rudimenta coloris paulo [orig: paulò] magis rubra quam [orig: quàm] in Muraena. Non male [orig: malè] ad Basiliscos Oppiani referrentur.
[note: TAB. XVII. 4. ] PHOLIS a [orig: à] muco ita dicitur, quem emittit. pripla/ttetai peri a)uth\n, kai\ gi/netai kaqa/per qala/mh. In circuitu eius is concrescit, ac fit quasi cubile. Antipoli et ab Italis Bavosa vocatur. Alauda paulo [orig: paulò] maior est, dorso fusco, cutelaevi, maculosa, ventre pallido. Pinnis aliisque partibus a [orig: à] superioribus non differens.
page XVII, image: s077[illustration:
Faber, Meer Schmidt.
][illustration:
Faber marinus Meer Schmid.
][illustration:
Alauda. Meer Lerch.
][illustration:
Pholis. alaudoe species Schleim Lerch.
][illustration:
Mullus Minor Kleiner Rothart.
][illustration:
Mullus maior. groser Rothart.
][illustration:
Liparis Schmalz fisch
][illustration:
Hyrundo. Meer Schwalb
][illustration:
Hyrundo. alia
][illustration:
Cuculus Redfisch Meerlyren.
][illustration:
Cuculus Redfisch.
][illustration:
Milinis Meer wey
][illustration:
Phagrus. Rote Meer Brafmen.
][illustration:
Chromis Kesten Brasmen.
][illustration:
Atherina Kleiner Hering art.
]
page 61, image: s078Nec abludit ab his SCORPIODES Rondeletii sic dictus, quod capitis forma Scorpioni marino similis sit, totidemque supra oculos apophyses licet molles habeat. Galli Leporem marinum, quia rostrum terreni leporis peritomh=| sive scissura admodum simile habet, nuncupant. Differt a [orig: à] Scorpio dentibus, quos serratos quidem habet, sed tenues et densos admodum, et in superiore maxilla duos exsertos, ab eodem et Galerita pinnae dorsi magnitudine, duabusque eiusdem pinnae nigris maculis distinguitur. Littoralis est, muco vescitur et aqua.
TITULUS III. De Piscibus Marinis Littoralibus.
CAPUT I. De Squamosis non planis.
ARTICULUS I. De Mullo.
[note: TAB. XVII. 5. 6. TAB. XVIII. 4. ] NOn minus bene [orig: benè] primum Mullo inter littorales pisces locum dari, quam Scaro inter saxatiles datus est, inferius patebit. Nomen apud Latinos non tam a [orig: à] mulleorum colore, (calcei erant quibus priores Albanorum Reges, postea patricii usi sunt) quod Fenest ellae teste Plinio placet; [note: Plin. H. n. [abbr.: enim] l. 9. c. 17. ] quam a [orig: à] mollicie invenit. Servitutis est in dignatissimus, ut Columella loquitur, et in piscinis nihil vel parum saltem crescit. Graecis tri/glh non gri/gla et trigli\s2 quod de femina sumendum est, quod ter pariat. Hinc [note: Oppian. Halieut. l. 1. v. 590. ] Oppianus trigo/nois1in e)pwnu/mous2 gonh=s1i dicit; vocatur. Cretensium vox *striglhmparpo/nu ex Graeca et Veneta composita est. An geni/wtai dicantur, quod Heychius innuere videtur. cum Triglas Graeci geneia/tidas2 cognominent, in medio relinquo.
Duo ipsorum sunt genera. Alii sunt Barbati, quos genea/tidas2 vocant, quique sola succi bonitate, siquidem alii alga, alii carne vescuntur. differunt. Unde Lutarii apud Plinium nomen. Imberber alii. quos quidam a)pogw/nous2, trigo/las2 Sophron, et quidem, o)mfaloto/mous2, quod umbilicus podexve aut magis quam aliis congeheribus patet, aut minus rotundus est; e)udiai/ous2, quod in summo mari natantes tranquillitatem promittant, nuncupat. Dari tales Salvianus negat, nullum alium ex veteribus eius meminisse, perperam praetendens. Xenocrates enim saxatilem barba destitui innuere videtut, dum pelagium describit. Mullastros recte dixeris, quorum alium imberbem, alterum a [orig: à] squamis asperum Rondeletius [note: Iuvenalis in Satyra, Plin. H. n. [abbr.: enim] l. 9. c. 18. ] facit. Figurae est totus oblongiusculae, magnitudinis mediocris; binas libras raro [orig: rarò] exsuperare, apud Plinium habetur, quadrilibris Seneca, sex librarum Iuvenalis meminere. Si verum est octoginta librarum in mari rubro captum, ut Lucius Mutianus apud Plinium prodidit. Alterius is generis fuerit necesse est, dorso repando, [note: Oppian. l. c. ] unde ku/fas2 gibbosas Epicharmus in nuptiis Hebes dixit, ventre plano albicante, cetera purpureo, hinc r(odo/xroa fu=la Mullorum apud Oppianum. Matronus Parodus miltopa/rhon colore miniaceo fecit. Squamis magnis, tenuibus, serratis, obliquo situ dispositis, facile [orig: facilè] ut apparet [note: Sueton. in Tiberio. ] deciduis, robustis tamen. (Tiberius piscatori sibi secreto agenti insignem adferenti Mullum, eo faciem perfricari iussit) Pallentes eaedem seu ad viredinem vergentes, virgis quibusdam paralellis insignitae, Si vivus desquametur, colorem sanguineum sortiri, hinc xrhs1w/pou apud Plutarchum, et canqoxro/ou apud Nausicratem nomina, Massurius auctor est. Mortuum versicolori quadam et numerosa varietate spectari, rubescentiumque squamarum multiplici mutatione pallescere, utique si vitro inclusus spectetur, a [orig: à] Seneca et Plinio
page 62, image: s079[note: Seneca n. [abbr.: enim] Q. l. 3. c. 17. Plin. H. n. [abbr.: enim] l 9. c. 17. ] proditum est. Caput habet repandum, multis velut cancellis aureis exornatum, in quo spivam Canisimilem, quae renibus apposita, miro sit remedio, Marcellus Empiricus asserit. Os parvum, edentulum, oculos mediocriter ruffos, in Aldrovandi ex Hispania misso, nigricant, Duo cirri cutacei albi in quibusdam, in nonnullis rubri, molles, rotundi, longi, atque barbaesimilitudinem gerentes propendent. Branchiae utrinque sunt quaternae, ad quas pinnae sunt duae aurei coloris, in ventre totidem candidae, a [orig: à] podice rursus alia; in tergore duae, prior ex firmioribus, posterior mollioribus aculeis constat.
Cauda rubet, et in lunatam pinnam degenerat, ac propterea laterum pinnas, velut in acutum tendere Bellonius autumat. Interiora si spectes, gula est parva. Ventriculus cum innumeris appendicibus itidem, hepar ex [note: Scalig. Exerc. 22. 6. l. 15. ] albo rubescit, Splen exiguus est et nigricat. Scaliger, sinistro illud ventriculi lateri adiacere, dextro hunc, scribit. Intestina sunt mediocria; cor triangulare.
Quae huic adscripsimus Minori quoque Salviani Mullo conveniunt, hoc discrepat, quod purpureo pingatur, aureis lineis careat, et lituris quibusdam flavis ac liventibus notetur, et squamis modico contactu deciduis vestiatur.
[note: Plin. H. n. [abbr.: enim] l. 9. c. 17. ] De Loco ambigitur inter Auctores. Septentrionali Oceano et proxima occidentis parte gigni Plinius dixit; Galeno sunt pelagii. Oppiano modo xqamalo=is1i par) a)igialo=is1i ne/montai [note: Aelian. H. A. l. 2. c. 41. ] humilia prope littora degunt: modo inter saxatiles cum Seneca referuntur; nec abludit Aelianus, leprw/deis2 ei a [orig: à] loco, quem incolunt nonnulli, pe/tras2 lepta\s2 kai\ a)rai/as2 minuta et rara tubercula, aspera illa habere, scribit.
Per incertamatis spatia vagari, et circa littora, eorundemque saxa, ut plurimum vel quosdam duntaxat degere, verisimile videtur. Sane [note: Aelian. H. A. l. 1. c. 26. ] imberbem inter saxatiles numerat Xenocrates, et Cantharo a)s1pra tribuit [note: Oppian. Hal. l. 3. v. 340. ] Aelianus; pe/trh|s1in a)ei\ leprh=s1i me/mhle, petris semper asperis delectatur apud Oppianum idem: quam tamen [note: Arist. H. A. l. 8. c. 31. ] littoralibus annumerare Aristoteles non dubitavit.
[note: Varro R. R. l. 3. c. 17. ] Procreantur et in marinis lacubus, detinuit et in vivariis Hortensius ad Baulos, et maiorem sibi habebat curam, ne ipsius esurirent Mulli, quam Varro se habere profitetur, ne sui in rosea esurirent asini. Gregalis est et autumno viget. Pamphagi sunt, et praeter coenum, unde ipsi Sargus, comes, ostrea, algam, et conchas, quibus apertis inhiant, piscium et hominum cadaveribus vescuntur, et ma=llon toi=s2 memias1me/nois2 kai kako/s1mois1 filh/dous1i, [note: Oppian. Hal. l. 3. 435. ] magis sordidissimis et male oletibus, adde betarum folia, delectantur. De cadaveribus apud Oppianum [note: Aelian. H. A. l. 2. c. 41. et l. 12. c. 42. ] et Aelianum legimus, et videntur id pugnae navales et naufragia, quae magna copia subsequi solent, Rittershusio [note: Rittershus. ad Oppian. l. c. ] declarare. Antiphanes tamen inter Helenae cibos, quod homines non insectarentur posuit. [note: Oppian. Halieut. l. 3. v. 188. ] Pisces insectari nullum dubium Orphum e)pe/fhne inquit Oppianus.
[note: Aristot. H. A. l. 9. c. 37. ] Vescitur lepore marino unum tantum animalium ut non intereat mullus piscis, tenerascit duntaxat et ingratior viliorque [note: Plin. H. n. [abbr.: enim] l. 9. c. 17. et 15. ] fit, verba sunt Plinii. Dum itaque carnivorum Aristoteles negat, ex iis, qui vel praeter carnes nihil attingunt, vel viva tantum maris animalia venantur, eximere videtur.
Ter parere anno constans est Auctorum opinio, his certe toties fetura [note: Arist. H. A. l. 6. c. 17. ] apparet. Aristoteles e)pi\ tw=| phlw=| dio\ o)ye\ ti/ktein poluo\ ga\r xro/non o(phlo\s2 yuxro\s2 e)s2in, in coeno, itaque sero parere, diu enim frigidum est, addidit, solus Aelianus apud Aldrovandum, sterilem reddi postquam ter pepererit, natis in utero vermiculis, qui semen exedunt, prodit, quod mihi nondum apud eundem invenire contigit. Antipathiam cum lepore marino habere ex praecedentibus cognoscipotuit; addit Aphrodisaeus Torpedinem, cuius viribus stupefactivis ista resistere creditur.
page 63, image: s080Insignis est prodigo veterum luxu seu pretium, seu coquos seu lances consideres. Argenti pari pondere saepius a [orig: à] privatis etiam Quiritibus emptum, cum pedis longitudinem superaret, Iovius prodidit. Asinius [note: Plin. H. n. [abbr.: enim] l. 9. c.17. ] celer Claudio Principe unum octo milibus nummum, id est, quadringentis plus minus Caroleis, mercatus est, [note: Macrob. Saturn. l. 3. c. 16. ] licet magis luxuriam aestimare, quod Plinius suis temporibus neget facile Mullum repertum, qui duas libras excederet. Crispinus Aegyptius ex servili conditione ad equestrem dignitatem Domitiani indulgentia evectus,
[note: Iuvenal. Satyr. 4. ] _ _ Mullum sex milibus emit Aequantem sane paribus sestertia libris.[note: Seneca Epist. 96. Sueton. in Tiberio. ] Publ. Octavius ingentis formae (quatuor pondo et ad selibram esse aiebant (à Tiberio Caesare in macellum missum, quinque milibus sestertiis mercatus est. Idem tres, triginta milibus nummum vaenisse, graviter conqueritur et annonam macelli Senatus arbitratu quotannis temperandem censet. Nec satis soluta luxuria videbatur, nisi et coci maximo conducerentur pretio. Re [note: Plin. H. n. [abbr.: enim] l. 9. c. 17. ] putatio haec inquit Plinius aufert transversum animum ad contemplationem eorum, qui in conquestione luxus, coquos emi singulos pluris quam equos quirita bant. At nunc coci triumphorum pretiis parantur, et coquorum pisces. Nullusque prope iam mortalis aestimatur pluris, quam qui peritissime censum Domini mergit. Lances quibus inferebatur, [note: Martial. l. 2. ] Chrysendeta Martialis vocat, vel crustis aureis ornabantur; vel gemmatae fuere; gemmae auro consertae et contestae [note: Turneb. Adv. l. 14. v. 3. ] tenebantur, ut Turnebus explicat. Non eadem tamen omnibus praestantia. Polluci lonici maxime [orig: maximè] placent. Actio Sincero qui ad rupes Herculeas capiuntur. Nausicrati Aexonici: Aexonia Magnesiae urbs est, sed Cratinus eos improbat. Archestratus laudat Tichuntinos; Tichus castellum prope Tachinam Campiae oppidum est. Corsicae et [note: Iuvenal. Satyr. 5. ] Tauromintane rupes a [orig: à] Iuvenale ce lebrantur.
Perothus praestantissimos in mari Tyrrheno iuxta Corniculum, et Tarquinios capi prodidit. Iovius Romae hieme et suburbano mari captos maxime [orig: maximè] praedicari; Ligusticis, Venetis, et Neapolitanis non eam saporis gratiam esse; quamquam multo grandiores in convivia veniant, scribit.
Sed et longius a [orig: à] littoribus captis sua quoque gloria. Purior enim aqua in causa, corporis rubicundus, igneus, aureusque fulgor argumento. [note: Galen. de Aliment. facult. l. 3. Achias l. 2. c. 79. ] Magnas parvis gulae proceres praeferebant, seu propter maiora capita, et iecinora; summopere ista expetita ex Galeno habemus: seu quod ita subtilioribus pabulis placeret; seu ut inexplebilem gulam pretiosissimo obsono explerent, quas Philoxenum Poetam apud Dionysium fecisse legimus. Heliogabalus non integros, sed quod praecipue stupendum Lampridiusseribit, barbas eorum plenis discis, palatinis suis apposuit.
De carnis qualitate inter scriptores non convenit. Xenocrares obsoniorum praestantissimum, stomacho idoneum, ori gratum, boni succi, carne plana, difficilem ad corrumpendum, mediocrem ad excernendum pronuntiavit. Celsus medium inter duras et teneras carnes habentes reponit. Diocli, Philotimo et Psello difficulter concoquitur. Durissima est et valde friabilis, boni nutrimenti, si bene concocta fuerit, Galeno. Apparatus ad Occonomiam [note: Seneca Quaest. Natur. l. 3. c. 17. ] pertinet. Olim parum videbatur recens Mullus, nisi qui in convivae manu moreretur. Vitreis ollis inclusis offerebantur, et observabatur morientium color, quem in multas mutationes mors luctante spiritu vertit. Apicius ad omne luxus ingenium mirus, in sociorum garo (namea quoque res cognomen invenit) necari eos praecellens putavit.
Venit et inter Remedia. Sanguinis et haemorrhoidum fluxus promovet. Saepe sumptus oculorum aciem
page 64, image: s081hebetat. Vinum in quo suffocatus [note: Impotentia virilis. ] est inter virilis impotentiae causas, numeravit Trepsiates, nec mulieres si biberint concipere; ideo Dianae in sacris offertur. Assus torminosis peculiariter prodest, a [orig: à] Tralliano dysenteria hepatica laborantibus praescribitur. Carnes excapitibus decoctae et cum melle subactae, ani tollunt vitia. Percussis denique a [orig: à] Pastinaca cum lasere medetur.
IMBERBEM duplicem nobis descripsit Rondeletius. Prior, quem Occitani Imbriago àrubore, quoebriosorum facies inficitur, vocant, rarus est, veteribus parum notus. Hirundini et Cuculo corporis figura similis, colore magis rubro, capite magno stellulis caelato. Oculis magnis, Ore parvo, edentulo, pars inferior Cinnabaris colore inficitur. Os branchias operiens in aculeos ad caudam spectantes terminatur, ad quas pinnae duaesuntrubrae cum appendicibus aliquor, in ventre duae aliae. Cute aspera et rubra in dorso et lateribus contegitur. Ventre est candido, ad quem e [orig: è] dorso lineae multae ducuntur. A capite ad caudam dorso medio acutorum ossiculorum ordines, cavum efficiunt; e [orig: è] medio pinna rubra aculeis serratis constans erigitur, quod non nisi in Sagittario videbis; quam alia veluti e [orig: è] mollioribus pilis constans sequitur. Cauda rubra est Scorpionis caudae similis. Ventriculus parvus cum multis appendicibus. Venter vere multis ovis distenditur.
Alter a [orig: à] squamarum asperitate, Asper nominatus, corpore est brevi, tereti, digiti magnitudine, colore minii vel valde purpureo. Capite, branchiis, pinnis descripto similis, squamas habet parvas, serratas, oblique sitas, a [orig: à] capite ad caudam lineam ex squamis contextam, pinnas ad branchias extra candidas, intra ex virdi nigrescentes. Ventriculum cum appendicibus paucis parvum, hepar candidum, et sine felle. Splenem parvum ex rubro nigricantem.
[note: Aldrovan. Histor. ] Diversus ab hoc Aldrovandi asper Mullus est, utpore totus fere ruber, [note: Piscium l. 2. c. 2. ] capite aureis cancellis ornatus, in vertice aculeatus, dorso planus et asper, ventre candicans, branchiarum caeruleis striis pictis, cetera flavescens.
ARTICULUS II. De Hirundine et Cuculo.
[note: TAB. XVII. 8. 9. ] QUaenam sit Graecorum hirundo, seu ut illi vocant xelidw/n ambigitur. Rondeletius eandem cum Lucerna [note: Plin. H. n. [abbr.: enim] l. 9. c. 16. ] Plinii, quod noctu luceat, facit, et in Plinii loco transpositionem arbitrantur. Aldrovandus eum piscem esse, quem pro corace sive corvo Salvianus, pro Lucerna Gesnerus posuere, iudicat, et Hirundinem Plinii ab Hirundine Graecorum distinguit, illamque Rondeletii Mugilem alatum, Bellonii et Salviani veram Hirundinem opinatur. Ut ut sit, videtur Lucerna dici, non quod lingua eius per os exserta tranquillis [note: Aristot. l. 2. de partib. Animal. c. 16. ] noctibus luceat, (piscibus enim explanata ista, si Aristoteli credimus; et fieri id, piscatores negant,) sed quod vel pinnae versicolores noctu fulgorem quendam emittant; vel quod speciem antiquae lucernae gerat, vel denique quod oculi eius noctu luceant, quod verissimum esse iudico. Caponem Romani a [orig: à] capitis asperitate et magnitudine dixere.
Duae ipsius sunt species, quae in omnibus fere [orig: ferè] cum cuculo conveniunt. Ore, rostro, capite osseo, anguloso, caelato, aculeorum, pinnarum, cirrorum cartilagineorum numero et loco. Maxima in appendicibus, utrinque ternis, similitudo: in eo distinguuntur, quod binae rostri eminentiae, quae in cuculo longiusculae sunt, in hoc vix conspiciantur, pinna lateribus haerens, primum sit viridis, in extremo caerulea, tergus quoque variegatur. Cuculus denique saepe tres libras attingat, duas numquam hirundo. Squamis tam exilibus teguntur, ut Gesnerus pro iis asperam habere cuticulam scripserit.
Altera Hirundo duas latas et caeruleas ad latera pinnas, Milvinis
page 65, image: s082breviores habet, has per medium fere corpus expandit. Corpore quoque est recurvo, et crassiore, grandiore ventre.
[note: Aelian. H. A. c. 2. c. 3. ] Solitarios esse captura arguit, singuli et pauci capiuntur. Cum aliquid metuunt, ex mari exilire dicuntur, sed humilius volant.
[note: TAB. XVII. 10. 11. ] CUCULUM Graeci ko/kkuga, seu a [orig: à] sono, quo avis eiusdem nominis more obstrepit, ut Aristoreles et Athenaeus restantur; seu quod cum retibus capitur vocem kou\ exprimat, dicunt. Psellas kokku/gion nominat. Typhon apud Athenaeum cum th=| tri/glh| sit similis, cum Trigola eundem a [orig: à] quibusdam haberi prodit.
Totus piscis rotundus est carnosusque, vix tres libras superat. Toto corpore praeterquam in medio latere, in quo virga ex tenuibus squamis contexta protenditur, glaber est, in dorso a [orig: à] capite ad caudam duo squamarum ordines deferuntur. Caput ipsi magnum, osseum, angulosum, totum caelatum, alicubi aculeis munitum. Rostrum in duas longiusculas eminentias semicirculum constituentes terminatur. Super utrumque oculum supercilii loco brevis, sed acutissimus et durissimus a culeus exstat.
Utrumque branchiarum operculum alio et quidem longiori armatur. Maxillae extrema sui parte asperiores dentium vice funguntur. Ante pinnas, cartilaginei cirri, utrinque terni dependent. Ventrum habet planum. Caput, dorsum, latera et pinnas rubra. Ventriculum cum multis appendicibus satis carnosum. Intestina lata, inter se convoluta, et multa pinguedine obducta, hepar subalbidum sine felle. Splenem rubrum et parvum.
[note: Oppian. Hal. l. 1. v. 97. ] Littoribus ab Oppiano accensetur. Aristoteles et Aelianus inter [note: Aristot. H. A. l. 8. c. 13. ] illos et pelagios ambigere dixerunt. Inter Brasiliam et Portugalliam densis agminibus|volant, et aliquando milleni, saepe centeni capiuntur. Pinnarum magnitudine adiutus in nando celer est.
Carnem habet plurimam, albam, duram, et siccam. Diphilus Milvo praeposuit, quia friabilis, haud temere salubrem censeas. Ab Hipocrate in pituitosis morbis|conceditur. romae frixus et arantii mali succo irrotatus, editur, quidam nec elixum aspernantur.
ARTICULUS III. De Milvo, Hirundine Plinii, et Lyra.
[note: TAB. XVII. 12. Aldrovan. de Piscib. l. 2. c. 5 ] MILVUS seu Milvago Plinii idem est cum Hirundine Graecorum Rondeletii Aldrovando, Graecis i(/erac, Oppiano h)/rhc id est Accipiter dicitur, quod Accipitris species inter aves Milvus sit. Pinnis caudaque expansis Milvum avem omnino [orig: omninò] refert, latis nimirum et maculosis. Corpore est rotundo, oblongo, maiori ex parte nigro rubescente, aliquando omnino [orig: omninò] rubro. Sesquipedalem mensuram, vel maxime auctus non excedit. Caput habet osseum, quadratum, durum, asperum, cuius pars posterior duobus iisdemque magnis et robustissimis aculcis, ad caudam spectantibus armatur. Branchia quae tectae, opercula ossea in duos aculeos robustos desinentia gerunt. Pinnae stellulis maculisque variis asperguntur: Squamae osseae, asperae et triangulares serpentium more inter so committuntur. Cauda unica atque lata pinna terminatur. Quantum ad interiora, Lingua, et palatum splendore Sandaracum vel Cinnabarim superant, his noctulux, acsi candentes carbones ore continerentur. Ventriculus mediocris multis appendicibus munitus est, hepati pallido vesicula fellis commit titur. Lien est oblongus et subruber. Uterus bifidus, ovis rubentibus refertus. Cor angulatum.
Qui Hirundinis nomine Aldrovando ex Hispania missus erat, sub oculis ex violaceo albicabat, cancellis quae ad aureum colorem vergebant, exceptis. Alas habebat longissimas et latissimas, ex caeruleo
page 66, image: s083viridescentes, maculis plurimis rotundis caeruleis conspersas maiores aureis punctis oculorum qui in Pavonis cauda conspiciuntur similitudine ambiebantur. Tergus asperum partim aureo, partim ferrugineo colore tinctum erat.
Quem hic describimus, solo in mari degit, et raro [orig: rarò], si Salviano credendum. capitur. Licet edentulus, Carnivorus tamen est. Iuxta littora ubi minor insequentium piscium metus est, humilem exercet volatum: altum, ubi maior. Adlapidis ictum volatum protulisse, quatuor extra summam aquam cubitis eminens, in Gallico maris interni littore visus est. Qui ad Herculis columnas navigant, tantum aliquando ibi horum piscium volantium turbam affirmant, ut aves aquatiles esse videantur.
A mensis propter carnis ingratitudinem reicitur. A nautis templis offerri, ibique ob raram formam suspendi, Gillius auctor est. Rondeletius fel contra oculorum suffusiones efficax esse comperit.
[note: Oculor. suffusiones. ] HIRUNDINEM Plinii eum piscem Aldrovandus esle iudicat, qui Romae [note: TAB. XVIII. 5. ] Pesce Rondine, Agathensibus Falco marinus, Massiliensibus Landola dicitur. Si alas auferas ad Mugilis Cestrei inprimis accedit figuram, hinc Mugil alatus Rondeletio. Cubiti magnitudinem attingit. Squamis contegitur magnis. Caput habet rotundiusculum, rostrum acutum, os parvum, prorsus edentulum. Pinnae quibus volatum exercet, totum corpus longitudine adaequant. Caudae pinna est lata, magna, lunata, et ceu in duas pinnas desinens. Linea quae in ceteris piscibus a [orig: à] branchiis vel a [orig: à] capite per latera ad caudam dicitur, in hoc pisce a [orig: à] pinnis ventris orta per imum ventrem ad caudam fertur. Venter albicat, dorsum quod latiusculum est, ex caeruleo nigricat.
Describit et alium Aldrovandus, sub nomine Mulli alati seu Lyrae missum, alis rotundis, intus virentibus, extra nigricantibus, pinnis pectoris et cauda fuscis, ventre argenteo. Latera, branchiarum ossa, et Synciput auro resplendebant. Non omnibus locis capitur, et Romae rarissimum aiunt. Alga et aliis maris quisquiliis victitat, sed carne abstinet. Mugilibus carne et succo similis esle creditur.
[note: TAB. XXIV. 3. ] LYRA piscis, qui quibusdam Cephalus, Orphus, Erythrinus, imo [orig: imò] ki/qaros falso creditur, vel a [orig: à] cornibus anterioribus, quibus similitudinem lyrae repraesentat, vel quod veluti lyrae sonum edat, ita vocatut.
Species eius duas Rondeletius posuit. Prior lyra piscis est teres, ruber, capite osseo, magno: rostro in duo cornua lata protenso, quibus lyrae antiquae formam refert: quem veterum Lyram Salvianus esse credit: quique squamis parvis et asperis contegitur, et plus ossium quam carnis habet. Altera, quam superioris marem quidam esse arbitrantur, sed falso, quoniam in huius quoque ventre ova rubentia reperiuntur; palmi est magnitudine. Corpus habet quoad vivit rubrum exstincto color evanescit. Caput osseum, angulosum, aculeis et eminentiis plurimis asperum, cuius anterior pars in duo longa, lata, et retusa cornua degenerat, sub quorum exortu os est satis amplum, rotundum, et edentulum. Ex inferiore maxilla cirri quidam breves, molles et carnosi dependent. Oculi et branchiarum ossea opercula aculeis muniuntur. Ex duabus in dorso pinnis prior brevior in longas et rubentes setas degenerat, posterior a [orig: à] medio dorso ad caudam, sed inermis decurrit. Cauda in unicam pinnam illam queparvam desinit. Tegitur ossearum atque grandium squamarum, quae Media sui parte acutissimo, recurvo, atque ad caudam spectante aculeo muniuntur, octonis ordinibus; unde sicuti asper totus ita octangulus creditur. Quantum ad internas partes, ventriculum habet parvum, cum parvis et paucis appendicibus. Hepar pro corporis ratione magnum, album, et in eo fellis vesiculam. Splenem parvum et subrubrum. Carnis porum, ideo facile exsicatur et sit levissimus.
page 67, image: s084[note: Aristot. H. A. l. 9. c. 9. ] Vescitur maris excrementis. Plures capinon solent. Vocem grunnitui similem omittit, seu attitu branchiarum, seu suis anterioribus, quas circa ventrem habent. Spiritus enim inclusus in his est, quem dum atterunt atque agitant, sonos illos elidunt.
Utraque quia dura est, damnari fere [orig: ferè] in cibis solet.
ARTICULUS IV. De Phagro et Erythrino.
[note: TAB. XVII. 13. ] PHAGRUS seu Pagrus, para\ to\ fa/gein, [note: Aldrov. de Piscib. l. 2. c. 8. ] quia vorax est Graecis; a [orig: à] colore fragorum, rubeo enim est, Italis ita dicitur. Cave cum Paguro confundas.
Tanta est inter ipsum et Erythrinum similitudo, ut, cum eiusdem sunt magnitudinis, etiam peritis imponant. Distinguuntur tamen eo, quod Pagrus hieme a [orig: à] ruffo ad caeruleum magis vergat, toto corpore sit latiore et retundiore, Sargi instar recurvus, rostro spissiore, rotundiore, et ad aquilini nasi figuram accendente. Habet insuper tergoris pinnam crassiorem: oculorum pupillam crystallinum, iridem rubram, peculiaremque lituram, nigricantem, tactu asperam, in lateribus circa cervicem, ubi linea est, quae corpora piscium intersecat, latam. Squamas gerit rotundas tenues et latas. Superior maxilla in tubi modum cervici veluti infarcta est, neque cranio inhaeret. Cum oscitat exseritur, postea contrahitur. Dentes quoque habet acutos; quatuor exteriores parum falcantur; molares, qui rotundi et obtusi, duplici ordine disponuntur. Interiora si scruteris, sunt ei lapides in cerebro, linguae in ore veluti rudimentum, hepar sine felle. Cor angulatum, vesica aere plena. Numenius lofi/an quasi cristatum dixit, quod ea corporis pars, quae cervici respondet, sublimis sit et alta.
Quem Aldrovandus exhibet, is pinnis omnibus tergore et cauda rubet. Oculorum ambitus ruberrimus, argenteis lituris conspergitur. A branchiis ad caudam linea excurrit, aurea, serrata. Ambigit inter littorales et pelagios, [note: Oppian. Halieut. l. 1. v. 140. ] inter hos Mnesitheus locat. Oppianus in saxis degere scribit. Quod ex Indico mari salitum afferri Oriba. sius prodidit, de illo potius, quem Syenitae in Aegypto sacrum habent, eoque, quod una cum increscente Nilo apparens, incrementum eius denuntiet, abstinent, intelligendus est.
Victitat alga et luto, sed et saepiolas, squillulas, loligunculos appetit. Echinis an vescatur, quod nimis aculeati sint, dubito. Isidorus tam duros ei dentes tribuit, ut et ostreis in mari ali queat. Hieme praegelida, quod lapidem in capite habeat, latet. Inescatur channis sive hiatulis.
[note: Oppian. Hal. l. 3. v. 185. ] Quid sibi Aristoteles velit, dum citante Athenaeo Pagrum a)kma/cen tou= e)/aros id est vervigere scribit, difficulter intelligi potest, nisi ti/ktein e)/aros2 parere vere innuatur.
Archestratus Syrio exoriente comedendas esse suadet. Suaves et media carne Hicesius posuit. Gellius inter delicatos habuit Sanazarius ex Dicarchi, nunc Puteolos vocant littoribus, celebrat.
[note: TAB. XVIII. 6. ] ERYTHRINUM, qui peculiare hoc nomen a [orig: à] colore invenit, moderni Graeci le/qrinon, Cyrenaei auctore Zenodoto apud Athenaeum u(/kkhn, auctore Clitarcho di/khn vocarunt. Theodorus satis ambigue Rubeculam, Plinius rectius Rubellionem dixit. Idem ne cum Ruburno et Ruscupa, de quibus Murmelius, non dispuro.
Palmi mensuram raro excedit. Ruber est ut Mullus, dilutior tamen, unde forte [orig: fortè] canqo\n Oppianus dixit, latus ut Aurata. Rostrum habet acutum, sed non valde [orig: valdè] extensum. Os parvum, mediocribus dentibus munitum. Caput utrinque compressum. Ante oculos, qui magni, foramina patula. Branchia quae in dorso unica est, multis aculeis horrescit. Bellonius duodecim, quindecim Rondeletius, viginti duos, Salvianus, novendecim Gesnerus numerat. Cauda in lunatam pinnam desinit. Intus candidissimus est.
Peculiaris est mari, hieme in alto
page 68, image: s085[note: Arist. H. A. l. 4. c. 11. l. 6. c. 13. l. 2. de gener. An. c. 4 Plin. H. n. [abbr.: enim] l. 9. c. 16. ] degit, aestate circa littora capitur. Diversus est ab isto ille qui in lacu Suerinum alluente, non procul Oceano Germanico visitur.
Carnivorus est. Cancellis et aliis pisciculis insidiatur, nec locustis et cicadis parcit. Gregalem esse Athenaeus Aristotelis auctoritate meminit. Sexu non distinguuntur. In omnibus enim reperiri ova Aristoteles auctor est. Pariunt ineunte aestate. Cum sesquipalmum excesserint in dentices seu Synodentas abire, falso Iovius credidit. Ad formam duntaxat coloremque accedunt, minusque solito ruffi, canescunt veluti.
Quantum ad usum copiosum alimentum praebent Xenocrati: nunc inter mediae substantiae pisces numerantur, si sint recentes, frixi et frigidi inter saporis iucundi cibos. Aceto et aromatibus in Gallia conspergere [note: Plin. H. n. [abbr.: enim] l. 32. c. 10. ] mos est. Plinius in cibo sumptum Venerem concitare et alvum sistere, quod a [orig: à] Xenocrate mutuatus est, scribit, in vino putrefactus, vini taedium adfert, cui illud propinatum fuerit.
ARTICULUS V. De Acarnane et Orpho.
[note: TAB. XVIII. 7. 8. ] PIscis quem Hicesius apud Athenaeum Acarnanem vocat, Diphilo [note: Athen. l. 7. et 8. ] a)ka/rnan Athenaeo alicubi a)/xarnhs2 ex Gallia, Ethymologo a)xa/rna, Plinio [note: Dipnos. Arist. H. A. l. 8. c. 9. ] Acarne, dicitur. Scribitur quoque a)xa/rnos, a)ra/xnos, et a)ra/xnhs2 sine dubio mendose. Mugilibus infestum [note: Plin. H. n. [abbr.: enim] l. 32. c. 11. ] esse, si is est, quem Aristoteles mnuit, et aestate extenuari, veteres prodidere.
Rondeletius pro eo piscem exhibet, album, squamis argenteis, ore mediocri, tenuibus dentibus, rostro aquilino Pagrimodo, spatio quod inter oculos est compresso, oculis pro corporis proportione magnis, aureisque pinnis candidis.
Erythrino adeo similis est, ut pro eo vendatur. Capitur aestate et hieme; illa extenuatur, et laborat.
Carne est candidissima, media substantia, facile concoquitur et distribuitur, et bonum sucum gignit.
ORPHUS Polluci o)rfo\s2, vel quod magis Atticum est o)/rfios, Gazae Cernua, quis apud veteres piscis fuerit, difficile est conncere, pauca enim quae ad cognitionem cius faciunt, reperias. Benedictus Tincis similem credidit. Alii Capitonem ab oculorum aspectu et rubro colore dixere, quidam quia maiorem Capitone opinantur, sui generis piscem esse tradunt. Gellius ab eo qui hodie in Graecia ita vocatur, non distinguit. Rondeletius maiorem hunc veter. Orpho, qui a [orig: à] Mullo devoratur, (viginti enim libras pendet) nec littoralem postquam dixisset, piscem Pagro similem, colore ex purpureo rubente, oculis magnis, dentibus serratis, podice adeo parvo, ut rinula vix animadverti possit, seminis meatibus carentem, pro eodem ponit; eidemque omnia quae veteres de suo dixere, competere scribit. Bellonius denique alterum compressum magis quam teretem, squamis asperis, et corpori firmiter inhaerentibus tectum: Capiter rubeo; pinnis tergoris, laterum ventris, et caudae variis coloribus insignibus; labris scabrosis, maculam in radice caudae gerentem, quem Cretenses Cheluda, Acheluda, et Petropsaro nominant, pro eodem obtrudit.
[note: Arist. H. A. l. 8. c. 13. l. 5. c. 10. l. 8. c. 2. et l. 8. c. 15. ] Ut ut sit, de veterum Orpho scimus, Aristoteli et Athenaeo littoralem, Aeliano marinum, Ovidio pelagium esse. Numenius thalamis et [note: Athen. Dipnos. l. 3. et 7. ] cavernis delectari; Oppianus in petris cavernosis, quae plenae sunt Chamis et patellis; degere scripsit. Carnivorus [note: Oppian. Halieut. l. 1. ] idem. In Myrinensi Lyciae sinu ad Apollinis templum, ad sparsas [note: Aelian. H. A. l. 5. c. 18. ] vitulinas carunculas adnotant, easdemque comedunt; brevi tempore adolescit, hieme latet; in biennium vitam non prorogat, et tarde moritur, ideo o)yimo/rwn ge/nos Oppiano.
In ciborum fuit deliciis. Nam et Dorion Opsophagus inter ceteros veluti ex piscibus, Deos ponit; et Lynceus Samius Attico Glaucisco, Ellopem et orphum Rhodios
page XVIII, image: s086[illustration:
Spluyrana, sive Sudis. ein art mcer hecht.
][illustration:
Alaiida non cristahn. meerlerch ohne Kam.
][illustration:
Piscis qutturosus. dickhals.
][illustration:
Mullus imberbis. glatter rothart.
][illustration:
Hiruondo Plinii.
][illustration:
rother meer bras men. Enithrinus.
][illustration:
Acarnan. fleck brasmen
][illustration:
muneh [orig: müneh] brasmen ein ander rother meer brasmen Orphus.
][illustration:
Denteic. zanbrasin Siinodus.
][illustration:
Siinagris. zin brasin ander art
][illustration:
Sparus. Sparbrasin
][illustration:
Scorpis Scorpius minor Scorpana Rlaner meer scorp.
]
page 69, image: s087[note: Aristoph. in Vespis. ] opposuit, et Aristophanes inter regios pisces retulit. Athenaeus e)/uxulon, polo/xulon, gli/xron, du/s1fqarton, polu/trofon, et ou)rhtiko\n facit, quae sequuntur transposita esse, ut Rondeletius observavit, videntur, qui enim potestaliquid esle glixro\n et e)/utepton, glutinosum, [note: Galen. de Alim. l. 3. c. 30. ] et concoctu facile. Philotimus tamen inter durae carnis pisces reposuit.
ARTICULUS VI. De Synodonte sive Dentice.
[note: TAB. XVIII. 9. ] SYnodon piscis para\ tou\s2 o)do/ntas2 nomen invenit, quod si prima syllaba per iota scribatur, para\ to\ s1i/nesqai kai\ bla/ptein toi=s2 o(dou=s1in, quod dentibus noceat, ita vocatur, Gaza Denticem, Albertus Dentatum, alii Dentalem nominavere. Plinius Graecam nomenclaturam retinuit. in Adriarico mari in insignem magnitudinem excrescit; in littore Auratam non superat. Vulgarium pondus trium aut quatuor librarum esse solet: decem librarum pondere observavit Salvianus. Dorsum habet repandum; latera satis compresla. Caput nonihil fastigiatum, in quo [note: Plin. H. n. [abbr.: enim] l. 37. c. 10. ] lapides, qui Synodontides vocantur, gerit; rostrum acutum, Os satis amplum, valdeque denticulatum, praeter minores ac serratos, superior maxilla quinis aliis, inferior octonis permagnis, caninis simillimis armatur. Oculi sunt magni, branchiae utrinque quaternae. In dorso pinna unica viginti aculeis munitur. Cauda est falcata. Venter argenteus, unde album Numenius vocavit: latera et dorsum ex albo rubent. Unde ruber Ovidio e)ruqropoiki/los Epicharmo.
Aldrovandus duos alios forte [orig: fortè] congeneres huic addit; quorum priori tergus vitide, Synciput aureum, branchiarum ossa violacea. Alteri os intus et extra subatrum, supra id macula caerulea: sub branchiarum pinnis macula insignis, purpuraceis, aureis decorata squamis. Venter flavus, squamae argenteae.
[note: Columella l. 8. c. 16. ] Pelagium quidem Columella facit cum Ovidio, sed Aristoteli et [note: Aristor.|H. A. l. 8. c. 13. ] Oppiano, quibus littoralis est, susfragantur [note: Oppian. Halieut. l. 1 v. 170. ] piscatores. Probantur ex Dalmacia et Illyrico, praesertim Salana atque Tragurio. Columella [note: Aristot. H. A. l. 8. c. 2. ] Punicas et indignas nominat.
Carne tandem vescitur, et tanta cum aviditate, ut venter in os procidat. Polypi carne inprimis delectatur, quem cubili suo extrudere non possit, ante ostium tamquam mortuus fluctuat, brachium extendentem, arripit, sed et in ostrea ac pisces innoxios grassatur: nec Boce, [note: Oppian. Halieut. l. 3 v. 185. ] quod ab Oppiano proditum, parcit. Gregales sunt, et s1unagela/zesqai kaq) h(liki/an solent: per adolescentes kat) i)/las2 ne/xontas2, separatim a [orig: à] reliquis natant. entele/steroi pa/lin koinh\. firmiatori aetate inter se vitae communitate iunguntur. Cibo a [orig: à] piscatore demislo, in orbem consistente, et signum quasi eo arripiatur, dant.
[note: Aeliaen. H. A l. 1. c. 46. ] Ab Antiphone inter lautissima obsonia recensentur. Hicesius copiosi esse alimenti, et difficulter excerni scribit. In Italia peculiare condimentum quod amarinare vocant. In Dalmatia concisus et semicoctus multo croco et perspicuo gelu conditur, detestatum Aponensi obsonium.
ARTICULUS. VII. De Synagride et Chromi.
[note: TAB. XVIII. 10. ] DE SYNAGRIDE pisce diversae sunt apud Auctores opiniones. Theodorus Gaza pro eodem cum [note: TAB. XL. 11. ] Synodonte sumit. Massarius et Gellius adeo [orig: adeò] similes, ut vix discerni queant, [note: Aldrov. de Piscib. l. 2. c. 13. ] volunt. Rondeletius sola aetate distingui iudicat. Diversos pisces
page 70, image: s088vel ex Aristotele colligas, qui diversis in locis, duobus his nominibus utitur. De Bellonio tacebo, qui et modernos Graecos distinguere scribit. Antonius Gigas sequentem iconem pro Synagride misit.
Piscis erat insigniter dentatus, squamis undique latissimis, et facile [orig: facilè] deciduis tectus. Capite superius sanguineo, inferius ex albo et caeruleo variante. Ventre ex albo flavescente, lateribus candicantibus. Bellonius Synagridem Cyprini in modum, veluti circino ita circumductum, ut pro longitudine ac latitudine magis crassus appareat, facit. Caput, inquit, utrinque compreslum habet etc.
[note: TAB. XVII. 14. ] CHROMIS et Cremis kre/mus2 idem esse piscis, vel propter nominum similitudinem esle videtur. Agrunnitu, quem edit ita dictus est, quod et apud Isidorum qui eundem cum corvo marino facit, legimus; sed is, ne, quem Rondeletius describit, pinnis, spinis et figura Metaurino similis, oculis tamen minoribus absque macula in cauda, toto corpore nigricante; anis, quem Bellonius, Chromis sit, dubitatur. Accedit tamen huic Aldrovandus, sola grunnitus ratione habita. Tenuibus autem is squamis vestitur ex auro nitentibus, ac caeruleum interdum colorem concinne [orig: concinnè] vibrantibus. Binas (verba sunt Bellonii) pinnas gerit in tergore, quarum anterior quae minor est etc.
In herbosis degere Ovidius auctor est, quia immundum nominat, et luto gaudere credibile est. Virentibus herbis vescitur. Parit quotannis semel. Exquisito esle auditu apud [note: Aristot. H. A. l. 5. c. 9. l. 4. c. 7. et 8. ] Aristotelem legimus. Grunnire superius dictum est.
Vilem suam Chromin Rondeletius facit. Bellonii inter laudatissimos censetur.
ARTICULUS VIII. De Aurata.
[note: TAB. XIX. 2. ] AUrata, seu orata, Graece xru/rofrus2, quod iis in locis, ubi in ceteris animantibus supercilia esle solent, aureo colore resplendeat, Ephesiis teste Archestrato i)wni/s1kos Hesychio e)teli\s2 dicitur. Ad denas libras cum maxime [orig: maximè] adolevit, vix unquam pervenit. Dorsum habet repandiusculum, ex caeruleo nigrescens. Latera compressa, argentea. Ventrem lactei coloris. Partes oculis superiores auro, in adulto maxime [orig: maximè], resplendent. Dentes anteriores sunt longi, rotundiusouli, serrati, internae utriusque maxillae partes, plurimis osseis tuberc ulis duris et inaequalibus muniuntur. Ventriculum habet [note: Aristot. H. A. l. 3. c. 17. ] amplum cum paucis, ut Aristoteles notavit, appendicibus. Intestina ampla pinguedine involuta. Iecur magnum et pallidum, a [orig: à] quo fellis vesicula, longa, pinguedine obducta pendet. Splenem subatrum.
[note: Aristot. H. A. l. 8. c. 13. ] Sic est marinus piscis, ut et in lacubus etiam marinis nascatur, quod tales convectis marinis seminibus. [note: Athen. Dipnos. l. 1. ] Romani replessent. Commachium Bononiensibus eas subministrat, et olim Velimus, Sabatinus, Vultinensis, [note: Aristot. H. A. l. 8. c. 2. ] et Ciminus eas procreabat. Sed et circa Berenicem Libyae fluvium, qui lh/qwn dicitur, inveniuntur.
Cibus ipsi sola caro. Tellinas et conchylia robustis maxillis frangere; Maenide tamquam eius esu vehementer oblectetur capi, certum fere [orig: ferè] est Scari modo ruminare asserit, sed forte [orig: fortè] sine auctore, Rondeletius.
[note: Plin. H. n. [abbr.: enim] l. 9. c. 16. ] Aestate circa fluviorum ostia parit. Aestus impatientia, mediis fervoribus, sexagenis diebus [note: Aristot. H. A. l. 8. c. 19. ] latere a [orig: à] Plinio proditum est: tempus Aristoteles non expressit. Timidissimos esle captura ostendit. Recedente maxime [orig: maximè] sub Arcturi tempus mari, arborum ramos frondibus [note: Aelian. H. A. l. 13. c. 28 ] vestitos, in arenam piscatores difigunt: accedente plurimae
page 71, image: s089attrahuntur; reciprocante ramorum tu, quiescunt, et ab imperitissimis quoque capiuntur.
[note: Macrob. Sat. l. 2. 11. ] In pretio fuere olim, Ephesiae inprimis, quas Archestratus celebravit. [note: Columella R. R. l. 8. c. 16. ] Sergium Romanum patritum, cognomentum inde sibi adscivisse, [note: Athen. l. 5. ] quod [orig: quòd] carissimae ipsi essent Oratae, apud Varronem Columellam, Valerium Maximum, et Macrobium legimus. De nutrimenti qualitate non convenit inter veteres. Mnesithaeus difficulter coqui, concotam multum alere. Celsus duriorem esse. Diphilus cum Melanuro, qui succi bonitate Sargo, Hicesio iudice, minus nutrienti, inferiot est, proportionem habere, asserit. Ideo [orig: Ideò] rondeletius carne media esse pronuntiavit, saxatilium duriore. Nostra aetate marinae et quae hieme capiuntur, laudantur. Lacustres pinguidiores quidem, sed lutum, quod in eo degant, olent. Apparatum in Aldrovando vide.
ARTICULUS IX. De Sargo.
[note: TAB. XIX. 1. ] *s*argo\s2 an s1a/rkos dicendus sit piscis, dubitatur. Is quem Melanuro [note: Aldrovand. de Piscibus l. 2. c. 16. 17 ] Hicesius accommodat, vocatur s1a/rkos. Rondeletius geminum nomen agnoscit, a [orig: à] multa carne id habere iudicans. Sparo squamis tenuibus, lato corpore, linea a [orig: à] branchiis arcuata, pinna continua affinem Bellonius pronuntiavit. Rostro acutiore, dorso magis repando, ventre prominentiore, dentibus latis humanisque simillimis, lineis quibusdam, unde peli/grammos, et macula iuxta caudam nigra, unde melano/grammos, et o)r)r(opugo/stiktos Aristoteli dicitur, distinguitur. Colore alias [orig: aliàs] est argenteo. Pinnae quae ad branchias sunt rubescunt. Branchiarum exterius tegumentum spineum est. Hepar subrubescit: ab hoc fellis vesicula pender. Lien subniger est, et fere [orig: ferè] circinatus. Ad multam magnitudinem excrescere aslolet.
Aldrovandus binos exhibet. Prior o)r)r(opugo/stiktos, pinnas omnes, praetet eam quae ab ano est, habet aureas: maculam iuxta Uropygium violaceam, totum caput ad eundem colorem vergens.
Alter polu/grammos, aureis et argenteis quae serrae figuram exprimit lineis, elegantissime [orig: elegantissimè] condecoratur, pleraeque ad rubiginem vergunt. Gesnerus in mortuis lineas evanescere tradit. Aegyptio eum mari vendicat Festus, sed et in Adriatico nascitur. Pelagius nesit an, saxatilis vellittoralis [note: Aelian. H. A. l. 1. c. 23. ] inter Ovidium, Aelianum, Oppianum, et Aristotelem non convenit. [note: Aristot. H. A. l. 8. c. 17. ] Ita littore gaudere dicerem, ut et cautes saepe [orig: saepè] frequentet, quod radiis solaribus ibidem commodius fruatur. Saepe quidem coeno a [orig: à] Mullo excitato contentus est, sed et carnivorum esse certum, quia Lycostomo pisce inescatur. Gregalem Aelianus facere videtur: dum confertos capi scribit. Ad motum ut utbene [orig: utbenè] nwqh\s2 [note: Oppian. Halieut. l. 1 v. 132. l. 4. v. 267. ] Oppiano dicatur, in evitandis tamen piscatoriis insidiis linoplhgi/statos est, seu quod [orig: quòd] lineam ad scopulos terat, [note: Plin. H. n l. 9. c. 59. ] quod apud Plinium legimus: seu quod vel retibus proximus spei piscatorum illudat. lino\n sane [orig: sanè] et pro voti, et pro llinea cui hamus affixus est, sumitur. Plures sibi adsciscunt uxores, pro his tempore verno pugnant. Vere et autumno parere, apud [note: Aristot. H. A. l. 5. c. 9. ] Aristotelem legimus, si quid aliter ab eodem dicitur, de Sargino non Sargo sumendum est. Tam [note: Aelian. H. A. l. 11. c. 11. ] vehementer capras amare Aelianus prodidit, ut ad illarum in aqua umbram, odore forte [orig: fortè] illecti, adnatent, et saltu contingere conentur. Ne itaque mirere pellibus earum capi.
Fit eorum ab Epicharmo in nuptiis Hebes mentio. Et sane [orig: sanè] grati esle stomacho creduntur, probique succi. Ceterum aegriuscule [orig: aegriusculè], quia durioris carnis, concoquuntur. Hydropicis Garyopontus praescribit. Dentes gestatos dentium avertere dolores. Kiranides fabulatus est.
Adiungit Aldrovandus Sargo piscem, quem pro Melanderino, Athenaeo
page 72, image: s090nominato, si exemplar mendosum non est, (Causabonus Melanderini nomen ab aliis exemplaribus exulare scribit.) Rondeletius depinxit. Melanuro iste similis est. Toto corpore nigrescit, circa caput ex nigro purpurascit. Cauda saxatilium more in unam latam pinnam desinit. Hepar habet ex rubro candidum. Splenem nigrum, fel aqueum, lapides in capite.
ARTICULUS X. De Sparo.
[note: TAB. XVIII. 11. ] QUem Graeci spa/ron a)po\ to=u spai/rrin, quod est palpitare, ut Eusthatius auctor est, Latini Sparum, seu a [orig: à] spargendo, seu aliunde vocant: hunc eundem cum Rhyade Aristotelis, et Aeliani Aspargo, sed perperam, Rondeletius facit. Nec enim vel ru/os speciale alicuius piscis nomen est, quod Salvianus opinatur; nec videtur isto vocabulo in singulari uti. [note: Arist. H. A. l. 4. c. 8. ] *r(va/des2 vero [orig: verò], quos Aristoteles, fugere quoties vel piscium lotura vel navis sentina eiecta est, quasi foedo tactos odore scribit, et quos Gaza modo flutas, modo Spargos, aliquando fusaneos, id est, xu/tas2, quod fusim retibus capiantur, vocat: ii sunt, qui frequentes quidem et simul natant, fusimque et retibus capiuntur; ducem tamen, quod a)gelai/ois2 proprium, non habent.
[note: Aelian. H. A l. 9. c. 46 ] De Aspargo nihil apud Aelianum invenies. Gyllius duntaxat Rhyades Aspargos interpretatus est, et multis errandi occasionem praebuit. Haud parvam cum Aurata et Sargo habet similtidinem. Ab illa, corpore minore et magis rotundo, rostro acutiore, et quod circa branchias nullam neque purpuream, neque nigram maculam gerat, distinguitur. Ab hoc vero [orig: verò], quod exauro refulgeat, lituram in cauda habeat, capite sit magis proteso, tres aculeos sub spina quae est ano vicina ostentet, lienem rubrum, gracilem, oblongum, rectum, in dextro latere habeat, differt.
[note: Oppian. Halieut. l. 8 v. 109. ] Littoralem Oppianus facit, Plinius inter marinos recensuit. Ovidius pelagium voluit, sed et marinis [note: Plin. H. n. [abbr.: enim] l. 32. c. 11. ] stagnis gaudet, inque iis frequenter capitur. Gregalis est, carnivorus, venatur et marinos pulices. Aestate circa saxosa littora parit. Haud olim ignobilis in cibo. Coquus apud Antippum inter lautissimos recenset. Epicharmus inter eos ponit, quorum ne stercora quidem fas sit Diis abicere. Diphilus acrem esse a)palo/s1arkon a)/brwmon, e)usto/maxon, pronuntiat, elixum cotu facilem, taghnisto\n. difficilem addit. Raro [orig: Rarò] ob parvitatem elixatur.
ARTICULUS XI. De Mormyro et Cantharo.
[note: TAB. XIX. 3. ] DE Mormyro, qui Oppiano mormu/los, Ovidio Mormyr, Gazae Mormur, pauca prodidere veteres. Quem Bellonius describit, Constantinopoli et alibi, nomine veluti per manus tradito, Mormyrus dicitur, videturque notas ab antiquis traditas. ( a)/iolon [note: Oppian. Halieut. l. 1. v. 100. ] seu maculosum Oppianus, pictum Ovidius nominat) sibi vendicare. Piscis est corpore quam Aurata, Sparus, Sargus, et Melanurus longiore, et minus ad latera compresso. Capite [note: Aldrovand. de Piscib. l. 2. c. 19. ] item (utor verbis Aldrovandi) tenuiore et caelato, rostroque acutiore. Os mediocre habet, dentes exiguos, labia crassa, oculosque medios, branchias utrinque quaternas etc.
Littoralem esse, praeter Archestrati apud Athenaeum et Oppiani auctoritatem, Cottidiana piscatorum experientia testatur. Nullum non cibum attingit, parva animalcula, conchulas, et minora crustacea venatur; nec a [orig: à] terrestribus sordibus abstinet. [note: Oppian. Hal. l. 3. v. 126. ] Parit aestate, capitur verriculis, et plagulis, ut Plutarchus ait. Retibus inclusus, [note: Athen. l. 7. ] imis in vadis, sulco, crebro caudae motu Idepulsis arenis facto, subterlabitur. *trofimw/taton Hicesius facit, quia lutum olet, vilis nostro tempore habetur.
page 73, image: s091[note: TAB. XIX. 5] CANTHARUS Graecis antiquis ka/nqaros, et genere feminio kanqari\s2, modernis s1ka/tara, Gazae Scarabaeus, Plinio et Ovidio Cantharus, forte a [orig: à] coloris baetici et ferruginei similitudine, dicitur. Squamis integitur parvis, ex indico splendentibus. Caput et circa oculos partes ex nigro rubescunt. Labrum superius veluti in calva infarcitur. A branchiis ad caudam lineae ducuntur subaureae. Bellonius lineam armatam utrinque in lateribus, cyaneam esse tradit. Observati sunt lineis albicantibus, cyaneis, ex luteo nigricantibus, rectis quidem, sed non ita conspicuis variegati. Internis partibus non differt a [orig: à] Sparo, et lapides habet in cerebro. Versatur in coenosis littoribus ac protubus, in quae loca maris sordes fluctibus pelluntur. Pamphagus esse creditur. Nam carnes, panis, caseus, aqua et stercus in cibum ipsi cedunt. Turgent amore feminarum, et quia Zelotypi acerrime [orig: acerrimè] pro suis coniugibus pugnant, sed non aliter, quam Menelaus cum Paride, [note: Aelian. H. A. l. 1. c. 26. ] pro una tantum, quod ab Oppiano et Aeliano proditum est. Inescantur Polypo, aut Carabo in nassam vimineam indito. Ingratum succo Ovidius dixit. Mollis et praehumidae carnis fecuit Rondeletius.
ARTICULUS XII. De Salpa et Stromatheo.
[note: TAB. XIX. 76. ] SAlpa Graecis s1a/lph et s1a/lphs2, Hesychio et Phavorino quoque bu/s2 bos vocatur, quod nomen ipsi ab Halisonorum (maritimi sunt populi Cariae vincini) piscatoribus inditum est, si bene Pancratis versus apud Athenaeum, correxit Gesnerus. Posset et Chrysopleuros ab aureo, quo per latera Salpa resplendet colore, dici. Acervice in caudam per argentea latera, aureis rubentibusque lineis, certis intervallis distinctis, decentissime [orig: decentissimè] pingitur: Unde Aristoteliapud Athenaeum polu/r)r(abdoi, polu/grammoi et e)rudro/grammoi, Oppiano a)iolo(nwtoi, hoc est, ut Lippius reddit, variis distincta tergora signis, dicuntur. Caput habet parvum et rotundum, dentes in superiore maxilla sedecim, in inferiore octodecim serratos firmos. Oculos aureos supercilia quodammodo virescentes, pinnam in tergo unicam longam, multis spinis asperam. Caudam bifurcam, linguam medicorem. Squamis tegitur latis et varii coloris, Ventre et lateribus candicat, dorso ex cinereo nigricat. Interanea nigerrimo peritonaeo continentur. Hepar est magnum, subrubrum, in tres lobos divisum, cuifellis vesica appendet. Splen nigricat. Vulva bifida est, ovis innumeris plena. Bellonius raro [orig: rarò] duas libras excedere scribit. In nullo piscium genere exactiorem servari magnitudinem Salvianus, ideo forte a [orig: à] Pancrate i)s1omh/kees2, aequales magnitudine longitudineve, quamvis Dalechampius facta ad pisces, quos nominaverat comparatione, id fieri credat. Duo ipsorum videntur genera, commune unum et omnibus notum quod descripsimus. Minus alterum quod in Narbonensi Gallia Virgadelle, id est virgis seu lineis distinctum nominatur, quodque in stagnis marinis reperiri, et non nisi aetate a [orig: à] communi differre ex Rondeletio habemus. Loum si attendamus, herbosa laxantur arena apud Ovidium. Oppianus [note: Oppian. Hal. l. 1. v. 125. ] *pe/tras2 a)mfia/lous2 fu/kes1i medale/as2, scopulos maricinctos, musco humidos, illis adscribit. Arist. in mari et stagnis marinis locat. [note: Aristot. H. A. l. 8. c. 2. et l. 4. ] Cibus ipsi alga marina, porrum, utapud Philosophum exstat, stercus et alia foetida. Unde s1katofa\gon, et bdeluxrh\n merdivoram, et foetidam in nuptiis Hebes Epicharmus, obsoenum piscem Plinius nominat. Semel anno et quidem autumno paulo ante aequinoctium parit, quibusdam in locis et [note: Plin. H. n. [abbr.: enim] l. 9. c. 51. ] aestate, si Aristoteli habenda fides est. Turmatim abimo gurgite ad littora ferri, moxque alga, aliisque marinis herbis pastos, celerrime [orig: celerrimè] in mare demergi, tradit Bellonius, raro [orig: rarò] unam, plerumque plures simul capi Salvianus. Cucurbita [orig: Cucurbitâ] capitur, quod ea delectetur [note: Aristot. H. A. l. 8. c. 2. l. 4. c. 8. ] nimium, idque uni ei ex omnibus evenire Aristoteles docuit. Auditu valere apud eundem legimus. Nullum fere [orig: ferè] intor cibos habet pretium. Archestrato semper mala, Diphilo dura et insuavis est. Platinae
page 74, image: s092silvestre quid et ferinum resipit: circa Ebusam tamen capta haud spernitur. Alexandrina pariter maxime [orig: maximè] si in Autumno nata fuerit, humidum quid et album, idque non virosum emittit, ut Diphilus refert, sed et circa Mytilenem tempore messis capta haud ingrata est. Omnium tamen [note: Plin. H. n. [abbr.: enim] l. 9. c. 19. ] dura caro est, ut Plinius percoqui posseneget, nisi ferula prius verberetur.
[note: TAB. XVI. 7. ] Huc STROMATEUS pertinet, piscis in rubro mari teste Athenaeo nascens, [note: Athen. Dipnos. l. 7. ] Salpae similis, et universo corpore, aureis lineis productis distinctis, unde nomen invenit. Rondeletius pro eo subsequentem piscem pinxit, sed non descripsit.
ARTICULUS XIII. De Fiatola Romae dicta.
[note: TAB. XIX. 8. ] PIscem qui Fiatola Romae dicitur, quidam veterum Callionymum, alii Ellopon, nonnulli Lycon, Bellonius kalli/dun esse opinatur. Aurei est et argentei coloris, ultisque lituris variegatur. Latus item est ac planus, ut Bellonius scribit, rotundum fere [orig: ferè] et compressum, Seserino non valde absimilem, Rondeletius facit. Linguam habet carnosam Delphini modo, ad humanam accedentem, suisque partibus omnino [orig: omninò] absolutam, quod inter ceteros branchiis praeditos solus habere videtur [orig: vidétur]. Vendicat et hoc sibi peculiare, quod pinnis sub ventre careat, sitque omnino [orig: omninò] inermis. Gerit quoque branchias utrinque quatuor superiorem maxillam immobilem, Caudam, lunatam, lineam a [orig: à] capite sub ventre ad umbilicum extensam, atque utrinque in cervice maculam nigram, Squamis in eo duntaxat lineae ductu, qui piscis latera distinguit. Hepar ipsi unius lobi nullo felle praeditum. Stomachus in litteram V. efformatus, cuius infima pars, in mucronem terminatur, et ad pylorum tam numerosas appendices, ut nulla arte numerari possint, habet. Intestina fulcit glandulosum pancreas. Lien stomacho subest. Bene [orig: Benè] in hunc picem kalli)xqun Bellonius vocet, non disputo, hoc tantum addo, Cetaceis hunc ab Oppiano annumerari, dentes serratos habere et gregatim degere, quod forte [orig: fortè] Fiatolae non competit. Adicio tamen Bellonii in icone Callychtin, quem Gesnerus pro Hepate primo habebat. Quod reliquum est, frequens est Romae Fiatola, alibirarus et incognitus. Rondeletius suis littoribus numquam visum asserit. Fertur ex pulmone marino nasci, et optimi saporis esse.
ARTICULUS XIV. De Scorpio et Scorpide.
[note: TAB. XVIII. 12. ] SCorpius piscis, qui Plinio aliquando Scorpio, ab insecto nomen traxit, non quod vel corporis figura id, [note: TAB. XIX. 9. 10. ] vel colore aemuletur; sed quod, utaculeo Scorpius terrestris, quem habet [note: TAB. IV. 7. ] in cauda, ita hic spinis quibus in tergore et capite armatus est, venenum vulnerando infligat. Putatur a [orig: à] Scorpide sexu duntaxat differre, ut hic sit femina, ille mas: sed videntur specie distingui, et Scorpis cum Scorpoena pro uno pisce habebuntur. Trilibris quandoque datur; in mari tubro ad duorum et trium cubitorum [note: Aelian. H. A. l. 17. c. 6. ] magnitudinem excrescere, Aelianus: ad tantum et apud Inoos Tzetzes scribit. Corpus habet rotundum, [note: Tzetz. l. 7. v. 144. ] anteriore parte crassissimum, posteriore teniae. Squamas tam exiles et tenues, ut nisi advertas, iis carere videatur. Solo ventre albicat, cetera rubet, unde Plinio ruffus, Numenio e)/rutro\s2, Hicesio pur)r(o\s2, Diphilo kir)r(o\s2 nominatur, quia nigras quasdam procopius notas habet, bene [orig: benè] Epicharmus poiki/lon dixit. Caput ipsi magnum, angulosum, durum, osseum, plurimis acutissimis aculeis munitum. Os magnum, dentes confusos, densos, in inferiore maxilla triangulares, superciliorum loco aculeus acutissimus Cuculi instar, cum appendice cutacea molli, branchiae utrinque quaternae, osseo aculeatoque exprimento contritae: iuxta eas binae latae pinnae, totidemque ex harum regione in ventre sed minores, in
page XIX, image: s093[illustration:
Sargus. Gris Brasmen.
][illustration:
Aurata. Gold Brasmen.
][illustration:
Mormiirus. Marind Brasmen
][illustration:
Iulia. Salu. Doncella.
][illustration:
Cantharus. Braun Meer Brasmen
][illustration:
Salpa. Goldstein.
][illustration:
Stromateus. Teppicher.
][illustration:
Fratola. Meer Teppich.
][illustration:
Scorpius Maior. Meer schorp.
][illustration:
Scorpius Minor
][illustration:
Blenunis. Meer Gropp.
][illustration:
Aphia Phalerica. Schmelpling.
][illustration:
Apua Vera. Spirling.
][illustration:
Meinbras. Kleiner Haring [orig: Häring].
][illustration:
Aphua Cobites. Cepola. Blennus Bellon. Meer Gropp.
][illustration:
Meer Seilen Meer Grundel.
][illustration:
Hephetus. Meer Binbele
][illustration:
Encrasicholus. Meer Sall.
][illustration:
Atherina. Kleiner Herinng.
]
page 75, image: s094dorso unica a [orig: à] cervice ad caudam usque excurrens, anteriore sui parte undecim vel duodecim firmis aculeis horrida, cetera obtusa et innoxia. Cauda unica ac lata pinna constat. Duo ipsius genera posuere veteres, teganw/dhs2 [note: Athen. Dipnos. l. 7. ] nempe, et pelagium, ut apud Athenaeum legitur; sed videtur idem utrinque esse. Alii forte [orig: fortè] duntaxat sunt littorales, et nigri; alii ruffi, et in altum quoque se efferunt. Inter littorales ergo ne sit, an pelagios ambigitur, [note: Athen. H. A. l. 8. ] cum et Mnesitheus apud Athenaeum saxatiles esse testetur. Carnivorus est et Aphyis, Spatulis, Gobionibus, Cancris inprimis vescitur, nec algam spernit. Fetificat in alto mari [note: Aristot. H. A. l. 5. c. 9. ] teste Aristotele; bis, eodem auctore, parit, vere et autumno, secundum [note: Plin. H. A. l. 9. c. 51. ] Oppianum au/teto/ressi fe/rei be/los, w)di/nessi quaternis sustinet telum partus [note: Oppian. Halieut. l. 1. v. 590. ] doloribus. Ictum eius venenatum pestiferumque apud Dioscoridem et Avicennam legimus. Gravissimos [note: Dioscor. l. 6. c. 61. ] infert dolores, quandoque et inflationem ventris accersit. Mullum dissectum et impositum remedio esse Aetius et Paulus tradidere. Rondeletius cum ipsius Scorpionis hepate, et lentisco contuso, ad vulneris ambitum applicato, expertus est. Usum et in cibis et in Medicina invenit. Hicesius apud Athenaeum abstergere, excotu facilem, multi succi, pluriminutrimenti, quod xondrw/dhs2, id est, carnis solidae, firmae, callosae, ac velut cartilagineae (male [orig: malè] inter s1ela/xh et xondra/kanqa referres) sit, facit. Commendatur, qui hieme, locis saxosis, et puro mari captus est. Duritiem diuturna mortui asservatio emendat. Calore naturali evanescente, externo colliquante humidior efficitur. Archestratus in Thaso non longiorem pygone (viginti digitorum mensura est) emendum censet. Medicinam si spectes, ius alvum [note: Plin. H. n. [abbr.: enim] l. 32. c. 9. ] apud Plinium et Dioscoridem emollit. Fel ad menses vel secundas tam [note: Hippocrat. de morb. mulier. 1. ] exceptum ab Hippocrate usurpatum. Plinio verrucas tollit, et unguium scabritiem emendat. Marcello a [orig: à] nebula et caligine liberat. Lapis, qui in capite e [orig: è] stranguriosis utiliter bibitur.
[note: TAB. SVIII. 12. ] SCORPIDEM et SCORPAENAM pro eodem pisce Aldrovandus sumit. Specie a [orig: à] Scorpio, ut supra dictum, quod colore et succo differant, ut Athenaeus ait, distinguit. Scorpidium Psellus vocare videtur. Cinericia est Bellonio, et multo Scorpio minor, de cetero (tam etiam vivax, ut exenterato et corde carens moveri non desinat) Scorpio in omnibus fere [orig: ferè] similis. Vescitur alga [orig: algâ] et sordibus marinis. Castitatem immaculatam generisuo servat, itaque [note: Ambros. Hexam. l. 5. c. 2. ] habet pudicitam sui generis, sed venenum sui generis non habet. Non enim percutit Scorpaena sed reficit. Apud Athenaeum Scorpio in cibo posthabetur.
ARTICULUS XV. De Blenno et Pectine Romanorum.
[note: TAB. XIX. 11. ] BLennus Oppiano ble/nnos contracte [orig: contractè] a [orig: à] be/lennos, Athenaeo forte [orig: fortè] baiw\n, quod prae corporis crassitie brevis [note: TAB. XXXI. 3. ] ( baio\s2 idem quod minutus) Sophroni kwqw=| potius qui idem cum Gobio, quam kwqiw=| specie similis, dicitur. Corcyrenses et Zacynthii Cepolam a [orig: à] Cepae similitudine propter turgidum ventrem appellant, exinde Bulbum Plinii esse Bellonius conicit. Raro [orig: Rarò] Gobium magnitudine superat. Colore est vario. Licet totus fere [orig: ferè] liveat, plaerisque tamen locis rubet, quibusdam etiam flavescit. Squamis paucis, tenuibus, et tam facile [orig: facilè] deciduis tegitur, ut tum ad hoc, tum quod ob plurimum mucum, quo oblinitur, adeo [orig: adeò] lubricus sit, ut vix manibus adstringatur. Caput habet magnum, oculos eminentes, nigros.
Labrum superius capiti ceu tubum quendam infixum. Dentes serratos, sed adeo [orig: adeò] exiguos, ut os asperum potius, quam [orig: quàm] denticulatum appareat. Linguam albam conspicuam. In latiore pinnae tergoris parte, macula nigra, albicante circumdta circulo, parvi argentei numismatis magnitudine, oculorum in cauda pavonis figura conspicitur. Reliqua in icone
page 76, image: s095[note: Oppian. Halieut. l. 1. v. 109. ] visuntur. In algoso littore versatur. Romae rarus, in Graecia frequentior. Non longe [orig: longè] a [orig: à] loco, quo degit evagari solet. Vescitur apuis, squillis, similibusque pisciculis, horum inopia ipsas depopulatur herbas. Gulosus est; sed et stultus Plauto, nisi Blennum ibi melius pro mucoso et paedido sumpseris. Carnis est mollis glutinosae et excrementiae. Cinis cum ruta vesicae vitia et calculos sanat.
[note: TAB. XXVII. 1. ] Quem PECTINEM Romae vocant, hunc Novaculam Plinii Rondeletius esse suspicatur, qua [orig: quâ] tacta ferrum olent, [note: Plin. H. n. [abbr.: enim] l. 32. c. 9. ] quod dorso sit cultellato; Gesnerus Pavonis nomine sibi transmissum [note: Plin. H. n. [abbr.: enim] l. 32. c. 2. ] Roma [orig: Româ] scribit. Piscis est latus, et Fabri instar compressus. Tegitur magnis squamis, et variis pingitur coloribus. Caput maxillae et branchiarum opercula plurimis caeruleis lineis insigniuntur; Synciput coloris est punicei saturati, latera albicant. Imis ventris et caudae pinnae subflavis et virentibus lineis inter se cancellatim commissis decenter admodum depicta sunt. Pinna dorsi rubra nonnullis caeruleis conspergitur maculis, dorsum ipsum est puniceum, ceter a ex albo flavescit. Palmi mensuram excede re non solet. Capite est magno, valde [orig: valdè] compresso, et prorsus omni rostro carente. Linea namque anteriorem capitis totiusque corporis partem terminans, longa sit et recta, atque fere ad perpendiculum, e [orig: è] summo capitis vertice ad inferiorem usque maxillam defertur; in cuius inferioris atque fere [orig: ferè] perpendicularis partis loco inferiore, os positum est parvum, dentibus acutissimis, recurvis, exiguis munitum. Branchias utrinque habet quaternas. Ventriculum mediocrem. Intestina valde [orig: valdè] pinguia, multis gyris circumacta: hepar pallidum, cui vesicula fellis annectitur. In saxosis et arenosis littoribus degit. Rarus in Italia, in Rhodo, Siculo, et Hispano marifrequentior. Solus vagatur; et quia parvo est ore, loligunculis, sepiolis, et Apuis duntaxat vescitur. Carne aiunt esse tenera, friabili, boni succi, et concotu facili. Nullis fere [orig: ferè] aliis spinis quamiis, quae dorsi spinam constituunt, interciditur, planorum more.
ARTICULUS XVI. De Aphyis seu Apuis in genere.
APua, sive proparvo piscitio, sive pro peculiari aliqua specie tantum accipiatur, a)fo/h potius quam [note: TAB. XIX. 12. 13. ] a)fu/a, ut Suidas et Aristophanis scholiastes pronuntiant, dicitur, Atticos in plurali, in singulari rarissime [orig: rarissimè] protulisse; quod [orig: quòd] cumulatim edi soleant, Eustathius auctor est; nec aliam ob causam a)fu(da vocavit Aristophanes. An vel w(/s2 a)n a)fu/ris2 ou)=s1ai quasi non natae, quod Rondeletio et Aldrovando placet; vel quasi durfu/ris2, bis natae, quod maligne [orig: malignè] et nimis pusillo corpore nascantur; vel a)po/ tou= u(=rin, quod ex pluvia generentur, quod Plinius videtur velle, unde Gaza Apluas Latine [orig: Latinè] reddidit; vel quasi a)fru/h, id est spuma, ex qua ab imbre excitato oriuntur, dicantur; non disputo: nec an e(/yetai, cum Apuis quas Cobites veteres nominant, specie iidem sint, inquiro: hoc certum liparo\n a [orig: à] pinguedine Varino; go/non qala/ttion, quod cum sempersint exigui, semper fetus recens esse existimari possint, ab Athenaeo dici: nec forte [orig: fortè] a [orig: à] vero aberrant, qui e)ggra/uleis2 Oppiano vocari, credidere. Plura ipsarum a [orig: à] veteribus recensentur genera, quorum fere [orig: ferè] nomina sunt, Apua vera, Apua Gobitis, Engraulis, seu Encrasicholus, Apua Phalerica, Apua Mugilum, Moenidum, Mullonum, item Hepsetus, Atherine, et Membras. Com mune omnibus, candido colore esse. Caput maiusculum et oculos clatos et nigros habere. Archippus apud Athenaeum stroggu/las2 vocat; veteres, quosdam exsemine, alios sponte nasci prodiderunt. In scopulis, quorum sinus multiplices unda excavavit, [note: Oppian. Hal. l. 1. v. 290. ] ad littora versantur, tamque densis natant agminibus, ut tam glaukh\ leuka/nrin a)mfitri/th caeruleum mare album [note: Oppian. Hal. l. 4. v. 470. ] reddi videatur, ita aliquando seimplicant, ut earum compactarum
page 77, image: s096occursu, vel navis retardetur, ut de aliis quae Oppianus ponit taceam. Quantum ad Generationem, sponte [orig: spontè] sine coitu ex imbribus spumescente mari nasci; alias èlimo putrescente scilicet et ipso, vel quicquid in fundo collectitium est oriri, prodidit [note: Oppian. Cyneg. l. 2. v. 568. ] Oppianus. Nec aliter Aristoteles, illud si excipias, quod quandam e [orig: è] piscibus oriri addit. Nam apud eum [note: Arist. H. A. l. 6. c. 15. exercit. Scalig. c. 14. ] e)k th=s2 a)mmw/dous2 gh=s2 seu ex sabulone, id quod apuae spumam vocant, prodire legimus. Argumentum ortus, quod frigidis temporibus non capiantur; et traheis sculpta humo, saepenumero et copiosiores et praestantiores sint praedae. Oriuntur autem opacis tepidisque locis, o(tan e)nhmeri/as2 genome/nhs2 a)naqerma/inetai??? gh=, cum caeli clementia terra concalescit, veluti in Atheniensis agri Salamine, ad Themistocleum, et in Marathone. Eiusmodi omnes sunt, ut neque gradescant, neque generent, neque diu durare queant, priore turba [orig: turbâ] abolita [orig: abolitâ] altera succrescit. In nullo apud Athenienses patinarum honore erant, si Chrysippo apud Athenaeum credimus, forte [orig: fortè] ob copiam. Archestratus mi/nqas2 seu oleti instar aspernabatur. In mediterraneis expetebantur, inde pingulum Athenis nomen. Nicomedes corum desiderio flagrans, cum haberi non possent, figuris ex rapis feminis ad eatundem speciem ab Apitio dissectis, ex oleo cotis, et sale atque papavere conditis, ventrem explevit, referente Suida. Apparatum apud Aldrovandum vide. De cetero humidum et flatulentum alimentum praebent. Diphilus gravis et difficilis coctionis esse putabat.
ARTICULUS XVII. De Apuis in specie, et primis Vera, Phalerica, Membrade, Cobite, et Hepteto.
[note: TAB. XIX. 12. 13. 14. 15. 16. ] GEnera Apuarum praeterito recensuimus articulo.
[note: Aldrovand. de Piscib. l. 2. c. 29. 30. 31. 32. ] Prima est APUA VERA, cui, quae generatim de Apuis dicta sunt in primis conveniunt, quam Graeci proprie [orig: propriè] a)fro\n, Athenaeus a)friten, aliqui a)fru/hn a [orig: à] spuma nuncupant. Suidae a)fru/h h( prohgoumen/h, quasi nullis orta parentibus dicitur. Pisciculus est vix auricularis digiti longitudinem adaequans, oculis nigricantibus. Duo eius genera. Album in Hollandia frequentius; et rubicundum, Aphya Triglitis Bellonio.
Altera est APHYA PHALERICA, vel ab Atticae portu qui Phalereus appellabatur; vel a)po\ tw=n falhrw=n (alba haec est et spumea Graecis) ita dicta. Sardinis est similis, minor, tenuior. Squamas in mari habet, sed statim excidunt remanentibus earum vestigiis, et iis quae ventrem firmant. Adeo [orig: Adeò] est mollis et pinguis, ut si aliquando digitis tractetur, liquefiat; aut si magna copia in navicula vehatur, supernatans oleum piscatores colligant. Vidit Rondeletius unius diei capturam, quinquaginata coronatis aureis venditam. Erat apud vetetes in pretio si Polluci credendum.
Tertiz est MEMBRAS. Has Phrynichus apud Athenaeum bebra/das2, Epicharmus et Sophron bebrado/nas2, Attici membra/das2, Trallianus mimbri/dia [note: Aristot. H. A. l. 6. c. 15. ] appellasse videtur. Aristoteles ex Aphya Phalerica nasci auctor est; et inter moni/mous2 pisces, id est haud migraresolidos recenset, Cum vero [orig: verò] Phrynichus xrus1okefa/lous2 cognominet, ac Aristophanes polio/grwtas2, id est, cano corpore, Rondeletius eos pisciculos esse conicit, qui Gallis Celerias vocantur. Sunt corpore admodum candido, capite auri colorem aemulante, Sardinis valde [orig: valdè] similes. Coquuntur ex praecepto Dorionis, mutilato capite, si corpulentiores fuerint, et lotae sale minuto et aqua. Contemptos fuisse Antiphanes ostendit.
Quarta est APHYA COBITES, kwbi=tis2 Graecis, Theodoro Gobionaria. Putatur ab ignobili quodam et terram subiente Gobio procreari. Rondeletio est ille quem Galli Logis demer, ad differentiam fluviatiiis vocant.
page 78, image: s097Numquam ad Gobionum magnitudinem accedit, alioqui marinis Gobionibus simillimus. Corpore est rotundo, pellucido, dorso latiusculo, colore candido, nigris aliquot maculis asper, so caudavari [orig: caudâvari] a [orig: â], oculis quodammodo supra caput positis. Pinnae caedem illi, quae Gobionibns, maxime [orig: maximè] illa, quae his peculiaris, barbae instar ex ea ventris parte, in qua binae sunt in aliis piscibus, propendens. Hepar est lactei coloris, et in eo fellis vesica, splen, rubet, intestina et peritonaeum ex albo nigricant. Cor ex albo ruffescit. Gravis est, et difficilis concoctu.
De Encrasicholo sequenti cpaite agemus. De Aphyis Mugulum inter istos agetur.
Apuas MULLORUM exiguos admodum Mullos arbitratur Rondeletius, qui in stagnis marinis ex putredine nascuntur.
Aphyas MAENIDUM vero [orig: verò] pisculos Maenidum specie sine mare et femina sponte nascentes esse iudicae, etsi contra sentiat Aristoteles.
HEPHETI seu Hepesti nomen, ad multos parvos pisculos extenditur; peculiarem aliquam speciem esse, exinde, quod [orig: quòd] apud Athenaeum pro parvo pisciculo Aphyarum generis ponatur. Rondeletius a [orig: à] Gallis Iovil appellari credit. Est digiti magnitudine, argentei coloris, corpore pellucido, dempta ea virga [orig: virgâ], quaea [orig: quaeà] branchiis ad caudam extenditur. Oculos habet depressos, pro parvitate corporis magnos. Os ita scissum, ut inferior maxilla superiori sit praetensa, sitque velut oris operculum.
ARTICULUS XVIII. De Encrasicholo et Atherina.
[note: TAB. XVII. 15. ] ENcrasicholos, Graecis e)gkras1i/xolos, quod xolh\n en tw=| kratei\ h)/toi kefalh=|, seu bilis folliculum in capitegerat, hoc [note: TAB. XIX. 17. 18. ] est, quod eius caput impense [orig: impensè] amarum sit, unde eo mutilari assolet, dictus; aliis luko/stomos, quod dum oscitat, [note: Plin. H. n. [abbr.: enim] l. 31. c. 8. ] amplum os aperiat, ut serpentis potius quom [orig: quòm] piscis videatur; Plinio, multorum eruditorum iudicio Lupus nuncupatur. An Chalcedoniis e)ri/tumos dicatur, quod Callimachus apud Athenaeum prodidit, e)ggra/uleis2 quoque Aelianus vocat. Magnitudine est plaerumque digiti, palmi longitudinem numquam assequitur. Argenteo colore micat, tergore ad caeruleum accedit, si soli opponatur transparet, dempta argentea [orig: argenteâ] linea [orig: lineâ], quae spinae vertebras comitatur, avae sanguinem continet. Squamis carere falsum, vel in sale adservatis argenteae micant. Rostrum habet acutum; os amplum, utramque maxillam serrae modo asperam, branchias parvas duplices. Cor oblongum et acutum, hepar rubrum, maculis rotundis conspersum. Ventriculiappendices multas et nigras. Ventrem mollissimum, ideoque plaerumque absumptus in salitis conspicitur. Ovis scatet rubentibus. Spinis caret, ea [orig: eâ] excepta [orig: exceptâ], quae in dorso est, et ipsa tenuis, adeo [orig: adeò] ut vix dentibus negotium facessat. Arena [orig: Arenâ], spurcitiis, atque coeno vescuntur. Capiuntur hieme a [orig: à] Decembri ad quadragesimam usque, in Provincia numerosissime [orig: numerosissimè], [note: Aelian. H. A. l. 8. c. 18. ] noctu ingne e [orig: è] naviculis accenso. Quam confertis turmis densi, metu insidiarum natent, de Aphyis in genere dictum est. Hanc tam confertam Lycostomorum natationem, bo/lon a [orig: à] peritis nominari, Aelianus tradidit. De Ortu dissentiunt Auctores. Suidas et Athenaeus ex Apua Cobite; Aristoteles ex Phalerica oriri tradit. Satius est sui generis piscem statuere, quam [orig: quàm] vel species in infinitum multiplicare; vel ex Apua Phalerica duos diversos pisces generari, concedere. Nam et ex hac Membradem oriri Philosophus auctor est. In magno plaerisque in Iocis habentur pretio. Comeduntur et crudi et sale asservati. Minutatim concidunt, caepam pariter tritam addunt, sic ex oleo et aceto asperso pipere sumuntur, saliuntur truncato capite, et fel aufertur simul. De Garo quod ex iis, vide Rondeletium. Huc referunt nonnulli luko/stomon, cuius effigiem exhibet TAB. XLVII. 19.
page 79, image: s098ATHERINAM, Graeci *aqeri/nhn, et per pleonasmum literae n *a)qeri/nhn, seu aetransverso, quem alterum Atherinae genus in ventre habet aculeo, quod Gillio placet; seu ab aristis ( a)nqe/ric id em est quod a)qh\r, id est, arista, pars spicae acuta, seu ut Erotianus explicat, tenuissimum illud, quod in hordeo acuminatum est) per metaphoram pro spina sumpta, quas multas et Sardinis duriores Atherinae habent, quod Rondeletius voluit, dicunt. Posset et ab a)qeri/crin, quod pro katafronri=n, floccipendere et contemnere deduci, quod nimirum a)qeri/ cetai/ pws2 kai\ au)th\ dia\ to\ e)utele\s2 ob vilitatem negligatur. Gaza Aristam et Aristulam vertit. Callimacho, in nomenclaturis diversarum gentium i)kta/ra et i)/kthr, sine dubio a [orig: à] parvita te, ( i)kthr Adverbium Graecis sonat prope [orig: propè] ) vocatur, Romanis laterina. Quid per suum Acerinam Plinius Medicus intelligat, difficile est dicere. Bellonius recentiorum Cernuum esse credit; ego mendum esse, et Atherinam legi debere iudico. Descriptionem si attendas, ita de eo Rondeletius. Pisciculus est marinus, litoralis: reperitur et in marinis stagnis, Aphyis similis, dodrantali magnitudine, parvi digiti crassitudine, dorso spisso, ventre leviter depresso, ore parvo sine dentibus, oculis magnis. Colore est vario: nam venter argenteus est, dorsum fuscum, circa caput, ex flavo rubescit Sardinarum modo. Locus qui inter oculos est, caelatus videtur. Pinnas habet quatuor, duas ad branchias, duas in ventre, aliam a [orig: à] podice, praeter has, alias duas in dorso. Omnes candidae sunt. Cauda duabus pinnis constat. (contra ostendit apposita icon) Pro linea medio corpore a [orig: à] branchiis ad caudam protensa, spissum quid habet sub cute, quod non possum aliter quam fasciam per similitudinem vocare, quae cum cota Atherina editur, evidendissima est, et cum lumini obiiditur; quia reliquo corpore pellucida est, hac [orig: hâc] parte opaca. An Aphyae Meletae mas sit, quod piscatores credunt, dubito, tum quod illae sine mare et femina nascantur, hae distinguantur sexu: tum quod mollissimo et depresso corpore sint illae; istae solidius et spissius habeant. Bellonius suum, quem vulgus Craecum, Romani Latharinum, Massilienses Sencle vocant, ita describit. Pisciculus est digiti crassitudinem excedens, neque extenso digito longior: Argentei coloris, translucente corpore, et quod soli obiectum, ut vitrum transpareat, lineamque ostendit interne [orig: internè] obscuram, rectam, a [orig: à] capite ad caudam, a [orig: à] sanguine, qui in spina profunditur, provenientem. Oculis est grandibus, lingua candida. Pinnam utrimque in lateribus et geminam alteram habet sub ventre, quae piscem in partes aequales secat: ac praeterea tenuem aliam, et parvam fert in medio tergore pinulam. Ceterum Cor gerit, ut semen oxalidis triquetrum et oblongum, pericardio perbelle [orig: perbellè] inclusum: branchias utrimque quatuor: Costas, item utrimque decem omni capillamento teneriores: vertebras adeo exiles, ut vix ab acie oculi perspicacissima discernantur.
[note: Oppian. Hal. l. 1. ] Pascuntur in algoso lirtore, a)na/pararo/essan a(po\ xloreai=s2 bota/nhs1i, ut Oppiani verbis utar. Quam Rondeletius descripsit, non tamtum in vicino Monspelio mari, ubi Melet dicitur, sed et Massiliae, et in stagno quod Martegne vocatur, frequentissime [orig: frequentissimè] capitur, et nomen Sanclez [note: Aristot. H. A. l. 6. c. 17. ] obtinuit. Aristoteles gregales facit, eodemque teste inter Rhyades circa aequinoctium vernum pro\s2 th=| gh=| iuxta terram, alvum arenae atterentes pariunt. Vilem in cibo Phaviorinus fecit, et contemptum; delicatissimum suum Rondeletius, nisi spinae negotium facesserent. Bellonius quoque quaestuosissiman suarum ob suavitatem piscationem scribit.
page 80, image: s099ARTICULUS XIX. De Lavarono Bellonii.
PIscis, quem Romanum vulgus Lavaronum vel Lavonum, seu a [orig: à] beata quae Lavarono, quod non videtur, cum marinus sit, seu aliunde, Massilienses Cabassonum, Genuenses a [orig: à] capitis magnitudine Capassonum, vocant, ita a [orig: à] Bellonio describitur. Grandiore sunt capite, quem Atherinae, magis recurto ac compressiore ad ventrem corpore, et paulo latiore transparant, ut Atherinae, maximamque habent cum iis affinitatem. Squamis multis integuntur, quae detectae argenteum colorem prae se ferre videntur. Duas in tergore gerunt pinnulas, utrimque ad latera unam. Dentibus carent, ut Harengus: Cor exiguum, oblongum, triquetrum, habent: hepar pallidum, cui stomachus subest, pisciculis et Cardibus parvis nonnumquam refertus. Intestina ad anum tribus revolutionibus reflectuntur. Fel ob eius exiguitatem conspicuum non habent: spinas quoque ferunt nullas. Carnem albissimam et levissimam. Calculos duos in capite gerunt, Sesamino minores: squamas paulo quam Atherina latiores et numerosiores. Magnam cum fluviatili Lavareto affinitatem habet.
ARTICULUS XX. De Sarda seu Sardina.
[note: TAB. XX. 1. 2. 3. ] SArdae nomen, si bene [orig: benè] ex Galeno colligo, omnibus pisciculis, qui ad saliendum apti sunt, competere [note: Galen. Facult. Alim. l. 3. c. penult. ] videtur; idque inde sortitas apud veteres credo, quod [orig: quòd] ex Sardinia in alias regiones, eveherentur. A Sardinis et Sardellis magnitudine duntaxat et aetate differunt. Cum nondum [note: Plin. H. n. [abbr.: enim] l. 32. c. 11. ] adolevere, Sardinae et Sardellae dicuntur, adultae Sardarum nomen capiunt.
Unde Apicius Sardam farciri solere dicit, Sardenam ob parvitatem non posse. Fateor tamen, et Pelamydi longaeapud Plinium Sardae vocabulum impositum inveniri Qui Trichiae et Trichides, quas Dorion apud Athenaeum non distinguit, Aristoteli dictas, cum nullibi tam vulgaris pisciculi tam diligens naturae explorator meminerit, credunt easque a)po\ tw=n trixw=n, quasi a [orig: à] capillis, seu parvis illis et capillaribus quibus abundant spinulis, a [orig: à] quibus etiam dri/ssa dicunt, quas [note: Arist. H. n. [abbr.: enim] l. 6. c. 15. ] recentiores Alosas nominant, deducunt, vix falluntur; nisi forte [orig: fortè] hoc obstet, quod idem ex Membradibus Trichides, ex his Trichias nasci dixerit. Nam quod [note: Aristot. H. A. l. 8. c. 13. ] alibi grixi/ais2 (Sardas Gaza vocat) quaedam adscribit, quae Sardis nulla ratione competunt, ea qri/ssais2, seu Alosis, competunt, ut mendum subesse, et male [orig: malè] Gazam vertisse sit evidentissimum. Chalcidas quoque marinas Sardinas nuncupari, vel ex Callimacho colligitur, hasque Columella intelligit, dum dicit, Piscibus in piscinis praebere oportet, tabentes haleculas, et salibus exesam Chalcidem putremque Sardinam.
Invenio et a [orig: à] Dorione xalkitikh/n dici. Eritimum vocari, vix ex Epeneti apud Athenaeum loco xalki/das2 tas2| (legendum a(/s2 ) kalou=s1i kai\ s1ardi/nous2 e)/riti/mous2, i(e/raka, inquit, colligi potest. Bellonius etiam cum Chalcidibus easdem ponit; sed dum fluviatiles a [orig: à] Celerinis sola magnitudine differre, specie convenire putat, argumento sumpto, quod Galli qui ad Oceanum siti sunt, nullum piscem Sardinae nomine agnoscant, praeter eum, qui aliunde sale asservatus, ad eos perfertur; Celerinus vero [orig: verò] in Gallia tam sit popularis, quam [orig: quàm] in mari mediterraneo ipsa Sardinia, ex Aldrovandi opinione fallitur. Sunt enim Gallorum Celerini (verba sunt Aldrovandi) ab Allobrogum Celerinis diversi, illi marini sunt, et nostro et Rondeletii etiam iudicio marinis Membradibus in Aquarum genere non Chalcidibus sive Sardinis
page 81, image: s100iidem; hi lacustres, et Chalcides Aristotelis, Sardella, et Aquo Fracostorii. Anglorum Sprat, et Hollandorum Sprot, ad quos fumosiccatus adferri solet, haud aliumputo quam Sardam aut Sardinam sicuti et illum quoque, quem Rondeletius scribit Agathopoli magna copia capi solere, nominarique Calliques vel Lasch ez; et Massiliae Garengades, licet ipse Membradem esse velit: ut enim Calliques ex Chalcis corruptum esse videtur, ita etiam Lachez ex Laccia; quo nomine in multis Italiae locis Alosa appellatur, cui simillima est Sardina, et ipse quoque eum Alosae similem esse profitetur. Harengades vero [orig: verò] etiam dici videtur, quod et Harengo similis sit, et similiter salita per mediterranea loca venalis efferatur. Icones et Descriptiones diversas quin que apud Aldrovandum invenies.
Prima, pisciculus est Aphyae Phalericae omnino [orig: omninò] similis, nisi paulo maior, et spissior esset, a [orig: à] parva Alosa, ore, branchiis et oculis, pinnarum numero, situ, squamis, cauda [orig: caudâ] minime [orig: minimè] discrepans, sed in hoc tantum quod Alosa sit latior. Sardina igitur squamas magnas, tenues habet: colore est vario, nimirum capite aureo, ventre albo, dorso cum virdi caeruleo, utroque splendido, rutulanteque dum viva e [orig: è] mari extrahitur: una enim cum vita virdis evanescit, caeruleoque manente, eoque hebescente et splendorem suum amitrente. Intestina habet parva et recta, Alosarum intestinis similia.
Altero loci picta, in qua pictor pinnas nullas expressit, capite est rubicundo, corpore toto subviridi, praeter duas quae in ea conspicuae sunt, lineas, quae sunt caeruleae. Cauda ad castaneum in extremo vergit. Sardae Flandricae nomine missa est.
Tertia eodem quoque nomine, sed maioris cognomento communicata, pinnas habet nigras, quarum situs (dum modo pictor recte [orig: rectè] expressit) alterius speciei piscem esse indicat. Colore est vario, viridi nimirum violaceo, paleari et ruffo. Maculae in lateribus sunt nigrae: in pectore croceae.
Reliquae duae species, dorso sunt viridi, ventre argenteo. Prior in extrmeitatibus ossium, quibus branchiae [note: Oppian. Hal. l. 1. ] teguntur, rubent. Oppianus dum scribit:
Chalcides et Thrissae passim Abramidesque feruntur, Et curvis habitant scopulis et littora visunt, Atque catervatim percurrunt aequoris undas, Alternantque imas ponti, curruntque per aequor, Hospitium mutant semper, pontoque vagantur.iis qui vagabundam vitam agunt, accenset. Capiuntur Massa [orig: Massâ] ex ervis frictis et myrrha vino odorato excepta, confecta; aliquando foliis betae, qua [orig: quâ] impense [orig: impensè] delectantur. Adhibentur quidem in cibis, sed revera, ut Hicesius apud Athenaeum dicit, a)xurw/dris2 kai\ a)lupri=s2 kai\ a)/xuloi, id est squalidi, nec multum pingues sunt, nec copiosum sucum in [note: Apic. l. 9. c. 10. ] alimentum praebent. Apicius farcire eas docuit, Galenus ad saliendum [note: Galen. de facult. Alim. l. 3. ] aptissimas dixit. Medicum usum quod spectat, in prima mensa sumptae, alvum subducunt. Capite, in puero quodam, loco balanifeliciter [note: Marcell. c. 11. 19. ] usus est Brasvolus. Marcellus exustas sine osse, vel salsamentum, et confrictas, si varicibus supponatur, statim prodesse scribit. Idem Sardae caput combustum, medicamento ad gingivarum tumorem, foetoremque admiscet. Privatum contra presteris morsum valet, si Plinio credimus.
page 82, image: s101ARTICULUS XXI. De Maena.
MAEna, Graecis *maini\s2, Theodoro [note: TAB. XX. ] Gazae Halec est; metuo ne perperam. Alecis enim nomen, vel omnibus pisciculis qui muria [orig: muriâ] condiuntur, quod Rondeletius docuit, competit; velillis, qui apud Graecos Anthracides, seu Carbonarii vel prunarii pisces, quod in pruna et craticula commode [orig: commodè] coqui possint, dicuntur, quod ex Hermolao discimus; vel ipsi piscium feti, [note: Plin. H. n. [abbr.: enim] l. 31 c. 18. ] unde Plinius. Laudatur et Clazomene garum, Pompeiique et Leptis: sicut muria [orig: muriâ] Antipolis ac Thuria: iam vero [orig: verò] et Dalmatia. Vitium huius est Alex, imperfecta nec colata faex: vel denique pisciculo fluviatili seu dulcium aquarum, quem Plinius, ad ostreas, echinos, urticas, cammaros et mullorum iecinora pervenisse scribit.
Columella int4r parviincrementi [note: Columella R. R. l. 18. 6. 15. Martial. Epigram. l. 3. et l. 11. ] fluviorum animalia reponit, et piscibus maioribus praeberi iubet, ut de Martiali taceam. Descriptionem et Differentias, quod spectat, Maenam inquit Gillius, non modo speciei, sed etiam generis nomen esse conicio; quod varium et multiplex est earum genus. Aliae in utroque latere nigram maculam orbiculatam habent, quasii, qui Adriaticum sinum accolunt, vulgo Maenas sclavas appellant: aliae leucomaenides, hoc est, albae Maenaea [orig: Maenaeà] Graecis sive Smarides nuncupatae: itemque sunt Maenae Boopes appellatae. Bellonius duas observavit differentias in colore: alias enim luteo, alias lituris cyaneis aut azureis conspersas esse ait. Speusippus Maenidi similes facit Boacem et Smaridem: idem tradit Rondeletius, nec non Bellonius, nisi (inquit hic) paulo latiores et breviores cernerentur, et squamis Smaride tenuioribus contegerentur, breviorique essent capite, rarissime siquidem palmum excedere, (Antiphanes quoque Maenas exiguos pisces esse dixit, et Martialis breves) lineam in lateribus rectam habere, quae in Smaride arcuata est: pinnas tergoris, laterum, et caudae diaphanas esse, et maculatas. Os si clausum contineat, minimum quidem apparere: sed dum hiat, rictum magnum ostendere, labrumque superbius tubi in modum, ut in Harengo infractum esse: Oculos habere rotundos, iridem subrubram: maxillae asperitatem quandam dentium vicem prae se ferre: si desquametur albissimam argenteamque spectari: sed tergus livore quodam sub oculis in purpureum gemmante depingi.
Ad dit Rondeletius, utrimque magnam et rotundam maculam habere in medio corpore, quam etiam in icone expressit, Bellonius omisit, et in descriptione non meminit, nisi eam intellexerit, dum inquit, utrimque lituris notari, quod tamen non assero, quandoquidem icon mea cum Belloniana satis convenit, et eiusdem coloris lituras habet, item circum oculos. Pinnae omnes etiam versicolores. Venter candicat. Cauda fusca est. Idem Rondeletius hieme candidam esse scribit, vere et aestate variam: maculis caeruleis toto corpore et potissimum in capite et dorso sparsis: item lapides habere in capite: maremque in eo feminae dissimilem, quod latior sit et porrectior, femina rotundior: cum fetura femina impleri incipit, maris colorem in varietatem quandam et nigrorem mutari. Aristoteles vero [orig: verò] hanc mutationem tempori adscribit, et de Maena simpliciter id tradit, nec feminae nec maris facta mentione.
Mana et Smaris (inquit) mutantur; ut ex albedine rursus aestate ad nigredinem redeant, idque maxime suis pinnis et branchiis declarant. Ita et Plinius: Mutant colorem candidae hieme Maenae, et fiunt aestate nigriores. Quem
page XX, image: s102[illustration:
Sarda Flandrica maior
][illustration:
Sarda. Sardthun.
][illustration:
Seethon Sardthun.
][illustration:
Sarda. Flandrica minor.
][illustration:
Mana. Moerscheisser.
][illustration:
Smaris Meer Beiser Bizling.
][illustration:
Smaris. alia. ein ander Bizling.
][illustration:
peregrina. Smaris.
][illustration:
Boops. Houtink
][illustration:
Boops pere grina frembder Houteng [orig: Hoúteng].
][illustration:
Solea. Pechen salu. Moersol Meerzung.
][illustration:
Solea. Oculata [orig: Ocúlata]. Augsolen.
][illustration:
Solea lingulata. Mere Zunglein [orig: Zünglein].
][illustration:
Solea. alia.
][illustration:
Citharus. Meer. Harpf.
][illustration:
Cilharus flavus. sive Asper Rauche [orig: Raüche]. Mccrharpf.
][illustration:
Rhomboides. Windelbutt.
]
page 83, image: s103locum Massarius explicans: dixit, inquit, aestate nigriores: quia suscipiunt colores caeruleos, qui quod ad albedinem sunt obscuriores, et nigriores.
Et rursus: Maena pisculus est digitalis longitudinis, hieme candida, aestate varia, picturis caeruleis obliquis. Quomodo autem colores mutent, in Merula ac Phycide (ni fallor) explicatum est. Testatur denique Rondeletius, cum aliquando Roma [orig: Româ] Venetias venisset, Maenas se tanta colorum varietate conspexisse, ut vix primo aspectu agnosceret, quod suo in littore minus pictae sint. Quod ad partes internas attinet: Maenae hepar, ut Bellonius observavit, fungosum ex lacteo pallescit: sub cuius lobo dextro fel luteum oblongo vasculo in cluditur: Splen niger, stomachus oblongus. Raro in Oceano capiuntur: in mari tam supero quam infero frequentes esse, nomenclaturae apud utriusque maris accolas indicant. Maenaria insula ab carum frequentia nomen sortita est. Inter herbas in littore algoso, seu ut Ovidius, in herbosa arena utctitare, Oppiani fide tradimus. A carne non omnino abstinere, quidam prodidere. Gregales esse apud Aristotelem legimus. Parit bruma [orig: brumâ], vel ut Bellonius, post brumam, et omnium piscium fecundissima esse censetur. Cum fetu [note: Aelian. in Histor Animal. ] femina impleri incipit, ob malignum foetorem, tra/gos seu Hircus, ut apud Aristotelem exstat, dicitur. Singularem cum vespis sympathiam habere exeo quidam colligunt, quod illae nassa, in quae maena cum Chalcide reperta est, capiantur, prodente Aeliano: singulari in Xiphias odio ferri, exeo nonnulli, quod eam balaenae metu, gladio suo in terra herentem, conficiant, ut Oppianus testatur. Inter plebeios cibos reputantur, adeo [orig: adeò], ut acervatim, vitato etiam emptore Venetiis vendanrur, tum quod parvisint, tum quod cum uterum ferunt, exquisiti foetoris. Unde [note: Martial. l. 12. Epigr. 32. ] Martialis
Fuisse gerres aut inutiles maenas Odor impudicus urcei fatebatur.et in Maiali L. Pomponius Atellanarum Poera, ut dicitur Agellio
__ Cenam quaeritat, si nemo eum Vocat, revortit maestus ad maenam miser.Succi tamen bonitate Gobiis praestare HIcesius, teste Athenaeo auctor est; quod forte de iis, qui in littore petroso aut arenoso, et suo tempore capiebantur, sumendum est. Nam alias [orig: aliàs], Gobius friabili est carne, et saxatilium non multo [orig: multò] inferiore. Liquamen seu gari speciem ex ipsis fieri [note: Plin. H. n. [abbr.: enim] l. 31. c. 7. ] solitam, Plinius innuit, dum scribit. Saletiam e [orig: è] muria salsamentorum recoquitur, iterumque consumpto liquore, ad natur am suam redit, vulgo e [orig: è] Maenis iucundissimus. Apud Persium quo que aliquid simile invenies, sit visceribus piscium in vas aliquod iniectis, et sale conditis. De usu in Medicina [note: Plin. H. n. [abbr.: enim] l. 31. c. 9. ] haec habeto. Ius assumptarum alvum solvere; ut et salsas, si umbilico illinahtur. Capitibus inveteratarum ustis ad sedis fissuras, et [note: Galen. simpl. l. 11. ] columellam inveteratam Galenum uti: ad uvam diu iacentem, cum gallae et floris aeris, denariis duobus, Marcellum Empyricum: ad Anginam cum melle illitis eundem. [note: Plin. H. n. [abbr.: enim] l. 32. c. 10. ] Plinius earundem cinerem, admixto sale et cunila, oleoque, vulvae mederi, et suffitione secundas extrahere, testatur. Cum alio tritus verrucas tollit, et verendorum pustulas discutit. In dysenteria quem praebeant Maenae usum, apud Galenum invenies.
ARTICULUS XXII. De Smaride.
[note: TAB. XX. 5. 6. 7. ] SMarides qui et Marides apud Athenaeum dicuntur. (Bellonius Graecos Anconae se convenisse scribit, qui etiam Maridas appellabant) ex Maenarum sunt genere.
page 84, image: s104Vocantur et Leucomaenides, nempe, quia semperalbae sunt, cum Maenae colorem immutent. Eum docti pisciculum esse volunt, quem Antipolitani hodie [orig: hodiè] Garum, Veneti hirrulam seu herrulam, Massilienses hiaret, Galli Narbonenses et Hispani Picarel, quod fumo induratus et salitus, linguam acrimonia [orig: acrimoniâ] vellicet, Neapolitani Cerrum, quod vocabulum Gaza retinuit, nominant. Rondeletius Garum veterum esse putat, tum earundem nomenclaturarum [note: Plin. H. n. [abbr.: enim] l. 31. c. 7. ] affinitate, tum quod ex eo garum fiat, idque teste Plinio, optimum. Trium descriptionem Aldrovandus tradidit.
Primus, Maenae et Boopi simillimus est; notis tamen quibusdam ab iis distinguitur. Boops enim lituris caret; quibus praedita Smaris est. Boopi rostrum quasi recisum, Smaridi longiusculum. Boops item quam Smaris rotundiori est corpore, quamobrem Rotundetus Romae nominatur. Differt vero a [orig: à] Maena etiam, quod et asperiores et paulo latiores squamas habeat. Lineae laterum utrique rectae, sed in Smaride quadam serie, in Maena nullo plane ordine dispositae: suntque argenteae et subaureae, obscurae, a [orig: à] capite ad caudam ductae. Estque Maenaminor [orig: Maenâminor], digitum nimirum vix superans, corpore item strictiore. Est denique peculiaris ei nota, qua [orig: quâ] et a [orig: à] Maena et a [orig: à] Boope discernitur. Cum enim os aperit, labia exserit tamquam ex tubo pyxidatim infarcto. Pinnis alioqui, aculeis, cauda, partibusque internis Maenae similis est: eodemque modo colorem, teste Bellonio, mutat.
Altero loco exhibitus piscis, Smaris Bellonii videtur. Capite est fere [orig: ferè] violaceo, prono nempe, nam supino albicat. Eodem colore totum corpus, sed multo dilutiore tinctum est. Lineae quinque insignes flavescentes a [orig: à] capite ad caudam perferuntur. Pinnae etiam flavescunt. Exiguam habet et vix conspicuam lituram.
Tertius Smaridisperegrinae nomine missus, tergore est caeruleo, cetera subviridi, nigris et argenteis punctis conspersus. Prono capite ad violaceum vergit, supino vero candicat. Pinnae omnes fere crocei coloris sunt, punctis conspersae nigricantibus. Degunt inter herbas in algoso littore: codemque cum Maenis cibo vesci, verismillimum est. Inter fecundas recenset Ovidius. Pasta [orig: Pastâ], ex pane, caprillo caseo, et purissimo polline, inescantur. Optimos pisciculos esse Hesychius scripsit. Optimum et suavissimum ex iis gavium, apud Guilielmum Pelicetium Episcopum Monspeliensem Rondeletius vidit. De usu in Medicina proditum, caput tostum ad pilorum defluvia cum adipe ursino conferre; excrescentes ulcerum oras, ab eiusdem pulvere reprimi, thymosque et [note: Plin. H. n. [abbr.: enim] l. 32. c. 11. ] clavos absumi. Plinius alicubi cum ptisana sumptas, vel cum faeniculo decoctas mulieribus lactis copiam facere scribit, alibi, tritas illitas, verrucas tollere, et verendorum pustulas discutere tradit.
ARTICULUS XXIII. De Boope, seu Boce.
[note: TAB. XX. 8. 9. ] PIscis, quem nos Boopem dicimus, is Aristoteli citante Athenaeo bw/c, Numenio bo/hc, qua etiam appellatione [note: TAB. XXII. 6. ] Oppianus utitur, Speusippo et aliis Atticis bo/ac, seu para\ th\n boh\n a [orig: à] voce, ideo Mercurio sacer habetur; seu [note: Athen. Dipnos. l. 7. ] quod boo\s2 o)fqalmou/s2 e)/xri, id est bubulos oculos seu magnos habeat, dicitur. Tertia est Maenis species, pedis ut Rondeletius scribit magnitudine, qui etiam tres describit. Prior piscis est marinus, littoribus gaudens, ex Maenatum genere, pedali magnitudine, corpore satis rotundo, non compresso, quale fere est Mugilum. Capite brevi, et parvo. Oculis maximis, pro corporis magnitudine, utpote qui totam fere capitis regionem occupent. Colore est vario. In dorso a [orig: à] branchiis ad caudam lineas ductas habet, alias aureas, alias argenteas, minus quam in Salpa illustres: ob quas ab Aristotele in
page 85, image: s105libro peri\ i)xqu/wn, nwto/graptos, id est, in dorso pictus cognominatus est. In ventre nullae apparent lineae; sed hic squamis tegitur argenteis. Pinnae sunt Spari, Canthari, Sargi, pinnis similes. Cauda subaurea. Ventriculus magnus cum multis appendicibus: intestina tenuia admodum, hepar rubrum, splen ex rubro nigrescens. Nutritur alga, carne, luto. Altera species in multis priori similis; suis Bogueravel appellarur, cuius cognominis significationem, non omnino assequi se potuisse ait; peritiores tamen piscatores credere, sic dici quia cum Ravalle vulgo vocatis piscibus, id est, (inquit) minutis, quique simul elixantur, et apponuntur, nec propter parvitatem seliguntur, capiatur, et vendatur. Boopi (inquam) vel Maenae similis est; rostro magis acuto, dorso ex caeruleo rubescente: oculis magnis et variis, nimirum circa pupillam nigram circulo ex aureo nigrescente: corpore toto latiore qu Boops sed breviore. Boopis haec nostra species peregrina dorso fere est violaceo, aut amethestino, lateribus et ventre candicantibus punctis amethestinis, conspersis: pinnis omnibus flavis praeter eam quae in tergo est, cuius quidem aristae flavae sunt, membrata vero viridescit. Tertiam, quia squamis caret, huc pertinere non iudico. Bellonius quoque duae species describit, dum dicit.
Duae huius piscis cognoscuntur differentiae: siquidem earum altera minor est, et perpetuo parva, altera paulo maior. Boces à. Maenis ita distinguere poteris, quod Maenam videas esse lariori corporis compage, nigriore colore, et utrinque lituram unam habere. Boca perpetuo parva est, et pro sua magnirudine crassiori constat capite, corpore magis tereti. Boces et Maenae seu Gerres eandem corporis constitutionem, hoc est, pinnas, squamas, et capita habent. Boopes nulla [orig: nullâ] litura [orig: liturâ] variantur, sed ambo tereti corporpore praediti sunt. Giruli autem seu Smarides magis nigricant, et lituris variegantur. Boces teretiores sunt. Giruli magis plani. Bocum color hilari ac quodammodo aureo fulgore nitet, ut tergora colore ad aurum inclinante micare credas. Gregalis est, et litoralis piscis, herbosis gaudens, Piscis est parvus, oculos pro corporis ratione grandes habens. Duos habet in capite calculos non prorsus rotundos, ut in Passeribus, sed oblongos, ut in Merlangis. Alter Boops Orpho aut alicubi ex rubris cognatus est. Littoralis, (inquit) pisciculus, qui Bogue et Renaeu (cum icone scriptum est Bogue Renaeu sine copula) Massiliensibus dicitur, is Genuensibus Ruello vocari solet. Coloris est eiusdem cum Erythrino pisce, dentibus, pinnis ac capite consimilibus, sed reliquo corpore differuht. Nam Box vulgarem Bocam refert, eodemque circino totnata esset, nisi magis ad Erythrinum accederet. Verum linea quae corpus Erythrini intersecat, per medium utrimque arcuata est. In hoc autem recta praetenditur, neque Erythrini gibbum habet: Dentes praeterea anteriores breves et acutos ostendit, sed tam superiores quam inferiores molares sunt, ut Sargo, quod etiam Pagro et Erythrino accidit. Hanc quoque peculiarem notam insignem habet, quod eius branchiarum exterior spina ad radices nigra est. Putat Ovidii Bogyrum esse, quia Massilienses a [orig: à] Boopa et Gyro, id est Smaride, nomen ipsi indiderint, sed mendum est in Ovidio, et Cercyrus [note: Oppian. Hal. l. 1. v. 140. Athen. Dipnos. ] legi debet, qui apud Oppianum, circa petras conchulis plenas degit. Ilsdem cum Moenis locis gaudent, eodemque cibo vescuntur, De Carnis eius qualitate ita Athenaeus. *bw)c d) e(/fqos, e(/upeptos, e)vanh/dotos, u(gro/n a)niei\s2, e)ukoi/lios, o( d) a)p) a)nqara/kwn gluku/teros, kai\ a)palw/teros. Bos elixus facile [orig: facilè] coquitur, facileque excernitur, iurulentum quid emittens, facilem alvum reddens. Assus succensis carbonibus suavior est et tenerior.
page 86, image: s106In Provincia etiam aegris apponitur. Anocnae, Bellonii prior, multis modis condita, carnis-pri vill tempore, potissimum Anconae, Il yrico more, ex gelu conservata divenditur. Psellus tamen inter excrementitios pisces retulit.
CAPUT II. De Squamosis planis.
ARTICULUS I. De Piscibus Psettaceis spinosis in genere.
PIsces, qui in latera compressi, latera ipsa in tenuem et latam extremitatem degenerantia habent, et quorum dorsi spina, non in dorsum et ventrem, ut in piscibus reliquis, sed in latera, suas pinnas seu [note: Plin. H. n. [abbr.: enim] l. 9. c. 20. 24. ] apophyses transmittit, Plinio Plani, Columellae, iacentes, prostrati, et cubantes. Dorioni apud Athenaeum [note: Columel. R. R. l. 8. c. 17. ] platri=s2, id est, lati; quibusdam, quod supina [orig: supinâ] parte candidi, prona vero [orig: verò] terrei sunt, ut passeres aves, Passeres: [note: Aristot. H. A. l. 4. c. 11. ] ahis Psettae vel cum Aristotele Psettacei pisces, dicuntur. Duo ipsorum genera, Spinosum unum, Selache seu Cartilagineum alterum, non eo tamen sensu, quo Aelianus et Artemidorus, inter Cartilaginea, quae squamis carent, ut Muraena, Conger, Torpedo, et cetera, referunt. Spinosi ovipari sunt. Cartilaginei ova quidem intus concipiunt, sed viperae more fetus, postmodum vivos excludunt. Sethorum alii levi cute praediti sunt, alii squamis teguntur. Videntur omnes e [orig: è] duabus pellibus compositam habere corporis speciem, et spina per medium dividi. Omnes item quaternas pinnas habent, more squamosorum, duas in prona, totidem in supina parte, sed praeter aliorum morem pinnae earum in gyrum circumvallantur. Branchiae ulrimque quaternae, lingua nulla, oculi in supina corporis parte. Dentium loco maxillae in plaerisque rugosa quadam scabritie asperae sunt. Gula veluti ingluviei cuiuspiam persimilis, ventriculo contigua est. Os quamvis pro corporis portione exiguum omnibus, qui tamen in hoc genere maiores sunt, nullum non concharum aut crustatorum genus deglutiunt integrum, sicuti minores, qui in utroque genere minora sunt. Nullae ad pylorum apophyses: Cor ab una parte gibbum, huic quaedam caruncula atra quadrangula pulvini modo subsidet: ad cuius superiorem partem vesiculam annecti Bellonius testatur, et pulmonis officio fungi arbitratur. Hepar latum est et ventriculum amplectitur. Vesicula fellis ab eius extrema parte dependet. Lien ater, sub ventriculo situs, qui latus est, et cum intestinis anfractuose circumducitur. Degunt in mari, sed et stagna et fluvios, quod lutum appetant, et commode [orig: commodè] ibidem pariant, fre quentant. Ideo [orig: Ideò] Columella, Coenosam regionem planum educare piscem scripsit. Quia in arena et limo latent, ideo [orig: ideò] reciprocante mari facillime [orig: facillimè] capiuntur. In Belgii officinis tanta eorum copia, ut universo orbi sufficere posse videatur. Quia ova in omnibus reperiuntur, [note: Aristot. H. A. l. 4. c. 11. ] ideo [orig: ideò] sexu masculino carere scripsit Aristoteles; quod tamen de certo duntaxat genere sumendum est. Conchyliis et crustatis, piscitiis item vescuntur. Pariunt teste Aristotele semel in anno.
[note: Aristoc. H. A. l. 5. c. 9. ] De natatus eorum ita Aristoteles. Pisces Psettacei eo modo natant, quo Coclites, alteroque oculo [note: Aristot. de Anim. incessu. ] capti incedunt, quia natura eorum transversa, distortaque est: itaque transversi natant, convolvuntque se strabonum more, suaque prorsus latitudine, quam pinnarum adminiculo, cursum dirigunt. Ingenium
page 87, image: s107[note: Aristot. H. A. l. 9. c. 37. ] resipit, quod se arena [orig: arenâ] obruant, et postquam se totos occultaverint. *toi=s2 en tw=| sto/mati o(i kalou=s1in o(i a(liri=s2 r(abdi/a, oris sui virgulis, ut vocant piscatores, verberant; ta\ de\ mikra\ ixqu/dia pros1e/rxontai w(s1 pro\s2 fuki)a, a)f) w(=ntre/fontai, id est, ad quas pisciculi adnatant, tamquam ad algas, quibus vescantur. Certissimam securitatem esse Plinius tradit, vidisse planos pisces, quia nusquam sint ubi malencae bestiae, eaque de causa, ab urinantibus sacros appellari.
ARTICULUS II. De Planis Squamosis in Specie.
PUNCTUM I. De Solea.
[note: TAB. XX. 10. 11. 12. 13. ] PLanorum piscium alii sunt squamosi, quos forte [orig: fortè] Aristeteles strouqou\s2 vocat; alii leves, quos yh/ttas2 dici conicimus. Illi iterum vel sunt oblongo corpore, vel rotundo. Inter illos est Solea, a [orig: à] figura, quae solo pedis ita subicitur, dictae, quae Varroni Lingulaca, Gallis teste Bellonio, Perdix marina, forte [orig: fortè], quod in lautioribus conviviis magnam obtineat claritatem, nuncupatur. Graeci hodie glw=ttan linguam appellant; veteres bou/glwtton aut bou/glwttan, non tam ob bubulae linguae figuram; quam [orig: quàm] ob longitudinem, dixere. Quidam sub nomine s1andali/ou, ab Alciphrone in epistolis piscatoriis nominari opinantur. Matroni Parodo, in descriptione Cenae Atticae, s1anda/lon generis vocabulum est, quod omnes planos delicatiores exprimit. Sex ipsius species Rondeletius exhibuit.
Prima, quae Solea simpliciter dicitur, longiore contractioregque corpore est quam [orig: quàm] Passer; et si in stagnis capitur, a [orig: à] marina, parvitate, et odore lutum respiciente differt.
Alteram oculatam vocar, quod licet corporis habitu, et internis partibus superiori sit similis: in prona tamen parte, magnas habeat maculas, oculorum effigiem cum iride et pupilla [orig: pupillâ] referentes, squamae tam tenaciter haerent, ut nisi diu in aqua calida maduerit, desquamarinon possit.
Tertia a [orig: à] prima, ut Rhombus a [orig: à] Passere, situ corporis differt, si enim iuxta eodem situ componas, os eius in sinistrum, prioris in dextrum latus vergere conspicies. Haut tamen ex Rhombis aut Passeribus esse, forma ipsa, qua plane Soleae similis est, satis arguit, Galli Polam dicunt: ipse Epicharmo apud Athenaeum Cynoglosson appellari conicit. Vel si Cynoglossos huius non sit: (nihil enim certi ex tam paucis verbis, quae citat Athenaeus, colligi potest) optimo tamen iure, ut a [orig: à] ceteris Buglossi generibus distinguatur, Cynoglosson appellari posse, neque aliud esse genus, cui hoc nomen aptius quadret. Nam cum vera Solea suavitate saporis Perdici comparetur, hanc ferino plane esse sapore, viscidamque duram, contumacemque octioni, insuaveque quid et grave olere. Nec probat Rondeletius eos, qui pabuli tantum ratione differre credunt, quandoquidem pabuli varietas, ersi saporem succumque immutare potest; ad corporis tamen habitum formamque immutandam nullam vim habet. Frequens est in Oceano. Bellonius in Mediterraneo mari etiam capi scribit, et a [orig: à] Massiliensibus Servatin appellari, quod tamen falsum esse Rondeletius allerit. Totus, ut ipse etiam ait, fusco colore est.
Quarta eidem Rondeletio Arnoglossos sive Arnoglossus levis dicirur,
page 88, image: s108quod quemadmodum plantagini herbae a [orig: à] figura vel foliorum laevitate Arnoglossi, id est, agninae linguae nomen impositum est, ita species isthaec Soleae, Arnoglossus a [orig: à] levitate vel figura recte [orig: rectè] (inquit) nominabitur; squamis enim carere videtur, prorsusque laevis esse. Suis Perpeire vocari ai., et ex Solearum genere esse, ex corporis habitu, figuraque cognosci: Differre autem ab aliis, quod multis squamis tenuissimis et statim deciduis, integatur: corpore esse valde gracili, candido.
Quintam diminuto nomine Ligulam dicit, quod sit in hoc genere omnium minima; negatque maiorum Solearum feturam esse, quandoquidem semper parva sit: numquam dodrantalem magnitudinem excedens. Lineam quae corpus dirimit, spinamque firmat vel tuetur, huic ex squamis ait esse compositam longe eminentioribus, quam in toto corpore, dempta ea parte, quae circa maxillam inferiorem est: duriore carne esse quam Buglossus laevis, glutinosique nonnihil habere: satis rarum esse piscem, et ob corporis tenuitatem vilem.
Sextam ac postremam Gallis Flettam dictam quod fluitando natet, antiguis (ut putat) in cognitam, solisque Oceani accolis notam, Graecorum imitatione, qui rei magnitudinem bou et i(/ppo particulis indicant, Hippoglossum appellat, quod ceteras non solum Soleas magnitudine vincat, verum etiam quatuor digitorum longitudine quandoque inveniatur. Elle autem ex Solearum genere vel ex primo aspectu iudicari posse scribit: oblongo enim (inquit) contractoque est corpore, parte altera candida, altera nigricante, in qua oculi sunt. Ore est contorto, dentibus munito cithari modo, quibus Buglossi carent. Carne est dura, sed suavi, ad Rhombi naturam proxime [orig: proximè] accedente. Ossa habet spongiosa, quibus inest medulla; quae a [orig: à] cupediarum amatoribus expetitur. Piscis est maris Oceani, Antverpiae salitus, et in frusta dissectus venditur. Capitur etiam saepe in Oceano iuxta Galliae Bononiam. Ibi huius frusta farinae massae probe subacta et pasta inclusa, aromatisque condita in furno coquuntur, ut diutius servari [note: Aldorovand. Histor. Piscium. lib. 2. c. 43. ] possint et exportari, Aldrovandus, non tantum aliud Hippoglossi genus, squamis praeditum minoribus, undique sibi concolor, flavescens scilicet; quodque a [orig: à] latere uno lituras nigras, pinnam et caudas in extremo caeruleas, habet, exhibet: sed et alterius Soleae genus, quod squamis tegitur latissimis, estque unicolor et albicans. Quam Bellonius Taeniam vocat, illa tenuis gracilisque piscis est; et quod Athenaeus de Taeniis prodidit, Alexandriae, Canopi, et Seleuciae in Antiochia, frequentissime [orig: frequentissimè] reperitur. [note: Aristor. H. A. l. 2. c. 13. ] Bene [orig: Benè] ab Aristotelis et Rondeletii Taenia, in qua pinnarum numerus cum Anguillis convenit, distinguitur. Omnium fere [orig: ferè] marium piscis est, sed cum Rhombis Pontum ingredi Plinius negat, flumina ingressos multum pinguescere, Londini Bellonius didicit, in stagnis deteriores evadunt. Littorales sunt [note: Oppian. Halieut. l. 1. v. 99. ] Oppiano, Ovidio in herbosa arena degunt. Terra [orig: Terrâ], hoc est vado maris excavato per hiemem condi creditur.
Nam quia lapides in capite habet, et corpore est tenui, frigus exhorrescit. Qantum ad usum in cibis, [note: Athenae. Dipnos. l. ] Matron Parodus apud Athenaeum, mediocrem sucum praebere, ut saxatilium vicem supplere [note: Galen. de Alim. facult. l. 3. et l. de Cibis boni et mali succi c. 3. ] possint, scribit. Galenus Passere molliorem, perperam asserit.
Duram enim esse, vel exinde, quod diutius servetur, longa vectura putrescat, sic melior reddatur, colligitur. Facile [orig: Facilè] tamen concoqui et minime [orig: minimè] excrementitiam esse, apud [note: Apic. l. 2. c. 4. ] Rondeletium lego. Patinam exsoleis apud Apicium vide.
page 89, image: s109PUNCTUM II. De Citharo.
[note: TAB. XX. 14. 15. ] CItharus, Aeliano kiqa/roidos, Oppiano, cui littoralis est, ki/qarh dicitur. Nomen a [orig: à] lineis quibus a [orig: à] summo [note: Aelian. H. A. l. 11. c. 23 Oppian. Halieut. l. 8. 98. ] capite vertice, ad extremam usque caudam distinguitur, invenit. Gaza, ex Aristotele, qui inter eos, quibus complures appendices circa ventriculum excunt, numerat, [note: Arist. H. A. l. 2. c. ult. ] Fidiculam vertit. Quatuor eius nominis pisces, ex planorum genere omnes, esse, Rondeletius luculenter ostendit. Galenus planum et Rhombo similem facit, et quod Philotimus eum inter mwlako/s1arkous2 [note: Aelian. l. c. ] omiserit miratur. Aelianus Buglosso seu soleae assimilat. Galeni Citharum, Rondeletius eundem esse [note: Athen. Dipnos. l. 7. ] arbitratur cum eo quem Athenaeus ex Aristotelis libro de animalibus et piscibus sic delineavit: Citharus serratis est dentibus, solitarius, alga vescitur, linguam solutam habet, cor album et latum: esseque illum Psittaceum piscem, qui Romaesatis frequens, Folio nominatur. Cum enim lingua piscibus a [orig: à] natura data sit ossea, et non soluta: vel dura, spinea et adhaerens: isque unicus sit ex planis, cui lingua soluta sit teste Aristotele, contra omnium aliorum piscium naturam: haud temere sese iudicasse existimat, cum ex hoc, tum quod reliquae memoratae notae ex asse respondeant, hunc verum ac genuinum Citharum esse. Quod si vero [orig: verò] quis hunc Rondeletii piscem pro Citharo non accipiat, quoniam squamosus cum sit ex Rhombis ut pote laevi cute praeditis, quibus a [orig: à] Galeno assimilatur, esse nequeat; huic responsum esse volo, assimilationem ad Rhombum, non ad corpus, sed ad carnis qualitatem, referendam esse. Aelianum vero suos Citharaedos squamosos fa cere; quamobrem etiam ad miror Rondeletium suum hunc piscem Rhombo quodammodo similem esse dicere, cum neque tegumento, squamosus enim est; neque figura, oblongus enim; respondeat: quare prudenter subiunxit, Buglosso similiorem esse, si squamas excipias, quae Citharo magnae sunt, Rhombi instrumenti figura. Ab hoc Aristotelis Galenique Citharo differre putat idem Rondeletius, eum qui Archestrato apud Athenaeum rufus sive subflavus cognominatur, affandusque et caseo multo, oleoque condiendus esse dicitur, quique sine sumptu apparari non potest: esseque eum quem alii verum Buglossum esse volunt, non ob figuram solum, sed etiam ob asperitatem: Est enim bovis lingua magna et aspera, quomodo buglossum herba etiam nomen invenit. Superiotisimilis est figura, lingua magis soluta, oris scissura magna, dentibus serratis, squamis intectus rotundis, aquarum asperitate Citharum asperum etiam appellari posse existimat, buglossique nomine comprehendi. Virgam habet a [orig: à] capite ad caudam protensam, latiusculam, maioribus squamis constantem. Partibus internis superioribus similis est. Venetiis optimus reperitur. Carne est inter duram et mollem Galeno media. Stomacho ingratus malique succi Xenocrati. A Diocle assus commendatur. Rondeletius, qnod salpae modo alga pascatur insuaviorem prodidit. Apollini qui Citharum [note: Athen. Dipnos. l. 7. ] in venit sacrum, apud Athenaeum legimus.
PUNCTUM III. De Rhomboide Rondeletii, et Passeribus squamosis.
[note: TAB. XX. 16. Aldrovand. de Piscib. l. 2. c. 45. ] PHOMBOIDES Rondeletii, Rhombi nomine Romae ab ichtyopolis venditur. Forte [orig: Fortè] melius, rotundus Buglossus, vel rotunda solea aut lingulaca vocaretur. Squamis parvis integitur. Oculi multum invicem distant. Linea a [orig: à] capite ad caudam per medium corpus ducta initio sinuosa: dein recta, corpus in duas aequas partes dirimit. Corpore est exiguo et brevi: numquam
page 90, image: s110enim palmi magnitudinem superat, quantum Rondeletio licuit observare. Internis partibus a [orig: à] Rhombo non differt. Carne est media, neque molli nimium, neque dura. Eius nullam a [orig: à] veteribus mentionem factam fuisse credit. Iunius in suo nomenclatore Belgico vocat Scarde. PASSERUM SQUAMOSORUM tres idem Rondeletius species ponit. Priorem Limandam Galli dicunt, ob corporis tenuitatem, ut Bellonius conicit, quam cum diffisis dolabra asseribus communem habet, Angliun Brut. Hic, teste Iunio, Batavorum Grieta est. Ego enim id non satis memini. Flavas in pinnis, quae corpus ambiunt, et in reliquo corpore maculas habet. Linea corpus intersecans, sinuosa. Magnitudine ad Quadrantulum (de quo mox) accedit. Lucidiori aeri expositus, pellucidus videtur. Dentes reste Bellonio inter ceteros sui generis pisces, longiores habet: squamas consipicuas valde [orig: valdè] tenues atque asperas, quaeque difficillime curi adimuntur: quod cum solea quidem magis, cum ceteris vero minus, commune habet. Vento indurati ingenti quaestu ad mediterranea loca Germaniae superioris venales feruntur. Gallis ex Britannico littore recensentes adducuntur. Italiae plane [orig: planè] ignoti sunt. Carne aiunt esse candida, humida, moll, parum glutinosa; non multum Buglossis sive Soleis inferiore.
Altera species Gallis Flez, Anglis Phlonder teste Bellonio, qui Flesum flwviatilem vocat, verum improprie; et contra piscis naturam: non enim in fluminibus nascitur, sed in mari, ex quo in flumina migrat, ceterorum planorum more. Corpore est, quam vulgaris passer, paulo longiore, et ubi adolevit, crassiore. Squamis integitur parvis: colore est nigro. In corpore pinnisque in ambientibus maculas rufas habet. Ossiculis munitur in capite, medioque corpore in parte supina.
Tertiam Britanni Helbut dicunt, Hollandi Heilbut vel Eelbut, Ger,mani Heiligbut, Galli Fletelet, nomine (utapparet) diminuto a [orig: à] Flez, cum alioqui sit maior, cetera similis est. Utraque in Anglia et Belgio frequens: nobis, Gallisque et fortassis antiquis etiam incognita, quia ad Oceanum usque non pervenerunt, nec in Oceani piscibus cognoscendis multae operae studlisque posuerint. Utriusque caro candida et mollis, salubris et delicata: Fletuletus tamen paulo durior est.
CAPUT III. De Piscibus littoralibus laevibus.
ARTICULUS I. De Piscibus littoralibus non planis.
PUNCTUM I. De Sandilz Anglorum.
[note: TAB. XXI. 1. Aldro. de Piscib. l. 2. c. 49. ] PIscis, quem iam descripturi sumus, Anglis Sandilz, id est Anguilla de arena, tum quod longo sit corpore, tum quod sese occulturus sub arenam se citissime [orig: citissimè] mergit, dicitur. Gesnerus Ammodyten vocabulo Graeco vocavit. Capite est tenui ac rotundo, rostro longuiusculo et acuminato: ore parvo: corpore reliquo oblongo, si latitudini conferatur. Nam cum eius medium )caput enim et cauda arctiores sunt) pollicis crassitudinem non superet, longitudo ad palmi mensuram extenditur. Quamobrem sicuti longis, sic etiam et parvis annumerari piscibus debet. Cum neque pollicis latitudinem, aeque palmi longitudinem excadat unquam. Dorso praeterea (in quo pinnae duae reperiuntur, in eo
page 91, image: s111medio una, ac prope caudam altera) subcaeruleus. Ventre vero [orig: verò] in quo praeter binas, quas utrimque habet pinnas, una etiam alia post excrementorum orificium subsistit argenteus conspicitur. Frequentissime [orig: Frequentissimè] in Britanniae littoribus capitur. Saepe [orig: Saepè] etiam in Bononiensi, ubi idem nomen obtinet. Quibusdam anni temporibus, seu maiorum piscium iniurias fugiens, seu naturae impulsu, aqua derelicta, sub arenam penetrat: inde pedalibus et pectinatim incisis lignis, ab incolis extrahitur. Pauperum duntaxat necessitatibus inservit.
Huc pertinet alter piscis Mersuuyn id est, Porci marini nomine missus, quod Porci more rostro terram fodiat. Lituris et specie corporis Lucium imitatur, sed aculeum rectum in fronte gerit. Liturae omnes nigrae sunt. Pinnae ventris, caput supinum et cauda rubent: cetera flavescit. Marinusne vero [orig: verò], an dulcium aquarum piscis sit, non satis memini, quamobrem historia ad priorem piscem pertinet. Marinum tamen esse nomenclatura docet.
PUNCTUM II. De Dracone.
[note: TAB. XXI. 2. 3. 4. 5. 6. Aldrovand. de Piscib. l. 2. c. 50. ] DRaco piscis, Graecis veteribus dra/kwn qala/ssios, modernis *dra/kaina, unde Siculi, Neapolitani, et Romani suum Tragine deflexerunt, dicitur. Iovius Trachurum, qui in cauda, non cervice aculeos habet, perperam vocavit. Plinius qui Draconis marini nomine duos diversos pisces, ut ex libro nono capite vigesimo septimo colligi potest, intelligit, quorum unus serpens marinus est, quem Aristoteles libro nono capite decimo septimo describit, ab Aranco male specie distinxit, quem et Isidorus, qui Araneum ita describit, ut Draconi huic marino omnia competant, secutus est. Quod ab Araneo Aristotelis distingui debeat, mirum non est, cum eius Araneus, a [orig: à] nullis Graecis auctoribus venenatus esse tradatur: hunc omnes post Pastinacam venenosissimum asserant.
Salvianus duo ipsius genera ponit. Primus piscis est oblongus, et ut Bellonius ait, forma pugiohis modo [orig: modò] compressa, unde a [orig: à] quibusdam Gallis Poignastre vocatur quasi pugio. Salvianus squamis carere dicit item Bellonius, vel saltem exiliores habere, quam sint serpentium. Rondeletius parvas ei tribuit ac teneves, Aelianum (ut apparet) secutus, qui asperas habere scribit foli/das2, quae fere serpentibus tribuuntur, et ipse etiam Rondeletius sine squamis et plane [orig: planè] nudum Draconem pingit. Percammarinam quodammodo refert capite, magno scilicet et rotundo. Os non in longitudinem, sed in obliquum, nec recta sed curva scissura fissum habet: Connexa enim latera inferioris maxillae (quae paulo [orig: paulò] longiot est superiore, nec recta nec oblique sursum porrigitur) a [orig: à] concavis superioribus lateribus, dum illud clauditur, suscipiuntur. Dentibus ut in Dracone serpente id communirum est. Oculi magni sunt, quibus magnitudine supercilia respondent, sursum spectantes, ac adeo [orig: adeò] splendidevirescentes, ut smaragdum pulcherrima viriditate superent, iidem brevi intervallo a [orig: à] se distant, in quo triangulum expressum et aculeos parvos cernas, Branchiae utrinque quaternae, quarum exteriora opercula aculeo ad caudam spectante armantur, ut dictum est: quae opercula post articulationem cum ossibus capitis, tenui membranaeque simili substantia potius quam ossea constant, quamobrem Draco ea cum extra aquam aerem trahit, inflat, non aliter quam nos buccas inflamus. Ad branchias pinnae duae, eo situ, ut in fluviatilibus, hoc est, inferiores multo quam in marinis esse solent: inter has et scissurae oris finem, in parte superna, duae aliae minores, candidae. In cervice vel dorsi principio quinque
page 92, image: s112habet aculeos tenues, nigros, praea cutos, tenui membrana anteriori parte nigra, posteriori vero alba connexos, quibus venatum vulnus infligit, mulroque pernitiosius quam branchiarum aculeis. Ab hac, pinna incipit ad caudam usque continuata, quae magna est, lata, at que adeo bifurca, Alia denique est a [orig: à] podice ad caudam etiam usque: qui diverso in hoc quam in aliis piscibus loco situs est: cum enim alii in medio eum habeant ventre, alii vero inferius versus caudam, in Dracone non procul a [orig: à] branchiis distat: unde fit quod brevis admodum ventris eius sit capacitas interna, cum tamen carnosus sit et satis amplus ventriculus. Colore est vario. Dorso enim fusco est, ventre candido, lateribus lineis aureis transversis pulchre distincits. Alter qui forte [orig: fortè] non male [orig: malè] Dracunculus Plinii vocari poterit, quemque Salvianus minorem vocat, in nonnullis a [orig: à] priore differt. Cum enim maior crebro [orig: crebrò] ad librae unius et duarum etiam aliquando magnitudinem excrescat, (Rondeletius in Oceano aliquando cubiti magnitudinem attingere tradit) minor ne dimidiam quidem libram implet: praeterea capite et corpore reliquo non rotundo, ut maior; sed in latera compresso est: cuius denique latera non subluteo solum colore, quo maior ille insignitus est, sed frequentibus etiam et obliquis ad caeruleum colorem vergentibus lineis [note: Aldrovand. l. c. ] pulcherrimei depicta sunt. Aldrovandus quatuor Draconis species exhibet. Prior aculeo ad branchias, pinnarumque numero cum praecedenti convenit, colore vero et ma culis lineisque differt. Ossa branchiarum colore sunt roseo, sed in extremitatibus aureo. Aculeus item aureus, sicuti et pinnae, quae sunt ad branchias: quae vero in pectore conspiciuntur, albicant, ceterae subvirent. Os prone [orig: pronè] quoque viride, supine [orig: supinè] albicat. Dorsum ex subviridi fuscescit, maculis rotundis ad castaneum vergentibus densissimis conspersum, Venter argenteis lineis crassiunculis contrario invicem ordine oppositis decoratur. Cauda tota ex caeruleo ad amethestinum tendit. Altera species invertice insignem habet aculeum; colore est in dorso subcastaneo, ventre albo, valde maculosa. Pinna cervicis inter quatuor priores aculeos in summitate atra est, cetera fusca: quae vero [orig: verò] ad caudam usque protrahuntur, et cauda ctiam ipsa, coloris fere [orig: ferè] sunt violacei. Tertia, capite est castaneo, praeter os quod prone [orig: pronè] supineque [orig: supinèque] fere [orig: ferè] violaceum est. Oculi, in vertice fere [orig: ferè] ut in Callionymo, inter duos locati aculeos. Pinnae branchiarum et pectoris, item quae in ventre est, roseo sunt colore: Quae vero [orig: verò] in cervice cernitur, ad quartum usqueaculeum violaceo, cetera albicat, et rotundas, fusci coloris maculas ostendit, quemadmodum et su besquens, quae ad caudam usque excurrit. Dorsum ad castaneum vergit, et nigricantibus maculis insignitur. Latera et venter viridescunt. Quarta ac postrema, magna ex parte castanei est coloris, dilutioris in capite, intensioris in dorso. Lineae quae a [orig: à] branchiis sunt ad caudam usque plane ferrugineae. Tota pars supina candicat. Pinnae ad branchias et ad pectus, rubrae sunt: ceterae caeruleae, sed aristas habent rubras. Cauda praeterea in extremo ferruginea est. Locum si spectes, Bellonius pelagium aeque [orig: aequè] ac littoralem scribit. Aristoteli simpliciter talis est. Oppiano in petris, et arenis pascitur. Loligunculis et aliis minutis piscibus vescitur, [note: Aelian. H. A. L. 5. c. 37. ] ideoque Nicander a(lir)r(ai/sthn maris vastatorem, Epicharmus a)/lkimon nomiminat. Gregalem non esse vel mde conicies, quod numquam plures capiantur. Mirum etiam, si verum est, si manu dextra attrahere coneris, violenter reniti; si sin istra, cedere et capi, quod Aelianus prodidit: nec minus, eo tempore cum piscium genus amore tenetur, in vulnere quod iste in flixisset, pisciculos illi similes procreatos fuisse, quod multorum piscatorum testimonio narrat Gillius. Ictum eius venenatum esse, piscatorum periculo certum est, saepe nomas, saepe febres et in flammationes excitat, plusque a [orig: à] vivo quam [orig: quàm] mortuo periculi. Remedia varii varia ostentat [orig: ostentät]. Plinio
page XXI, image: s113[illustration:
Sandiss Anglorum.
][illustration:
Draco marimis maior Grosser Meer Drach.
][illustration:
Draco minor Araneus Randel. Klein Meer Drach. Araneus minor.
][illustration:
Dracumulus. arn: nei Species Ein Art Mer Drach.
][illustration:
Araneus. Meer Drach.
][illustration:
Dracunculus. Klainer Drach.
][illustration:
Uronoscopus. Stern seher. Meerpfaff [orig: Meèrpfaff].
][illustration:
Tmchurus. Bastand Macrell.
][illustration:
Scomber. Macrell.
][illustration:
Macrell.
][illustration:
Scombrus. alius.
][illustration:
Larortus peregrintisuel Rubei maris. Meer Heydex.
][illustration:
Saurus. Meer Heydex.
]
page 93, image: s114Mullus illitus aut in cibo sumptus prodest. Dioscoridi et Galeno Draco proprio ictui applicatus placet. Aeginaeta cerebrum piscis in potu praescribit et sulfur cum aceto imponit. [note: Aetius l. 13. c. 36. ] Aetius locum affectum cum plumbo fricari iubet. Piscatorum experientia iecore illito dolor mitigatur, foliorum lentisci affrictu punctura [note: Aldrov. de Piscib. l. 2. c. 50. ] curatur. Genuenses exiguum Thlaspios genus, quod in ipsis littoribus nascitur, ad movent. Recentis piscis e [orig: è] capite cinis, contra omnia venena prodest, mirabili discordia, si Rondeletio credimus. Plinius, ossibus gingivas scarificare iubet, ut dentium dolores sedentur.
PUNCTUM III. De Dracunculo.
[note: TAB. XXI. 6. ] DRacunculi Plinius inter voteres meminit. Inter Recentiores a [orig: à] Rondeletio describitur. Est piscis marinus inquit, dodrantali magnitudine, cotto fluviatili non multum absimilis, rostro acutiore, et capite latiore, Ranae etiam piscatrici quodammodo similis; sed Rana piscatrix ore est maiore, pinnis concoloribus, quae in Dra cunculo variae sunt. Capite est magno, compresso, rostro prominente, ore parvo sine dentibus, sine ulla ad branchias scissura; sed huius vice supra caput utrimque foramen est, ut in Hippocampo, quod, nisi dum piscis vivit, eoque aquam trahit, et emittit, manifestum est. Oculos magnos supra caput [orig: càput] positos habet: capitis os in aculeos desinit ad caudam spectantes. Pinnas longissimas pro corporis magnitudine habet, partim aurei, partim argentei coloris aemulas. Quc ad branchias sitae, aureae sunt, in radice argenteae. Quae in supina parte, a [orig: à] ceterorum marinorum piscium pinnis, situ magnitudineque dissident: nam et ori propiores sunt, et longiores iis quae sunt ad branchias, In dorso duae eriguntur: prior (hac in pictura vix apparet) parva est, aur ea et argenteis lineis distincta; posterior magna admodum in medio dorso, papilionum alis non valde dissimilis, radiisque quinque hordei aristis similibus, membranaque constans. Radii priores longiores sunt, posteriotes breviores, contra quam in membrana, quae singula radiorum intervalla, veluti intertexta occupans paulatim crescit. Eadem quoque varia est, lineis etiam argenteis in medio duarum nigrarum sitis distinguitur. Haee in medio dorsi cavo veluti in vagina conditur. Aliae est a [orig: à] podice ad caudam, etiam aurea demptis eius fimbriis, quae nigricant. Corpus totum sensim gracilius fit, et in pinnam longam terminatur, cuius fimbriae nigricant. Est et picto corpore: nam ab huius medio, argenteae lineae ad ventrem ductae sunt. In maxillis partibusque anterioribus veluti punctis argenteis notatur. Ventre est lato, plano, candido, cuticula tantum tegitur. Capitur in Agetesi littore, inprimis Caniculae vigentis tempore. Venustas et summum Dei in eo artificium pretium ei fecere. Carnis substantia Gobionibus parvis similis est, iisdem alimentis vescitur. Ictum minus venenatum habet.
Icon Dracunculi Tabula XIV. 2.PUNCTUM IV. De Uranoscopo.
[note: TAB. XXI. 7. Arist. H. A. l. 8. c. 13. ] PIscis, quem Uranoscopum seu caeli speculatorem dicimus, Aristoteli, Dioscoridi, et Aeliano kalliw/numos, [note: Aelian. H. A. l. 13. c. 4. ] Theodoro pulcher dicitur, non tam ob corporis pulchritudinem, deformis enim est; quam vel quod Uranoscopinomen sit pulchrum, et homine quam pisce dignius; Massilienses Tapecon quod, cum pessi instar conformatus sit, aliquam cum pudendis similitudinem habeat; et Raspecan, quod caput ob asperitatem ad scalp enda pudenda muliebria accommodari possit vocant; Oppianus h(meroko/iton, quod interdiu dormiat, noctuque vigilet, Hesychius et Vatinus yammodith\n seu Arenarium dixere, quidam )/*agnon, id est, castum, Athenaeo vocari credunt, sed mendum subesse putat Gesnerus. Piscis est levi cute, eaque dura, et quae facile excoriari potest, praeditus: corpore fere rotundo: capite magno osseoque et duobus aculeis ad caudam spectantibus aspero, quo Ranam
page 94, image: s115piscatricem quodammodo refert: vertice admodum lato.
Rostro quodammodo caret. Os alio quam in aliis piscibus fieri solet, loco situm est, nimirum supra caput, et (ut Oppinaus ait) inter medios oculos; estque magnum et valde patulum et inferiore maxilla sursum maxime attracta caluditur. Dentes habet exiguos, linguam brevem sed latam, quae internas oris partes ita occupat, ut nisi digito eam comprimas et submoveas, non videantur. Ex ea parte quae inter linguam est, et maxillam inferiorem oritur, teste Rondeletio, membrana in principio latiuscula, sensim in carnolam rotundamque apophysin desinens, extra os propendens qua pisciculos allicit, allectos devorat. Eandem cum vult, retrahit, et exserit, veluti serpens linguam. Pars inter oculos interiacens depressa est et concava. Branchiae utrimque quaternae sunt, quarum os sea opercula, posteriore parte aculeo robustissimo ad caudam spectante horrent. Iuxta branchiarum scissuram pinnae duae magnae et robustae, crassae, et mucosae et variae exoriuntur. Subsunt in parte supina duae aliae minores, albae, maxillae inferiori propinquae. Has pinnas sequitur os veluti sternum, quod tribus aculeis horret. Succedit pinna alia a [orig: à] podice ad caudam. In dorso duae sunt, quarum prior capiti propior parva est et nigra, ut in Araneo: posterior ad caudam eandem usque porrigitur, dorso concolor.
Cauda in pinnam latam desinit, Pavonis caudae dum piscis vivit, aemulam, fimbriae purpurascunt, Venter est subalbidus: dorsum vero ac partes reliquae ex cineraceo fuscae apparent, qui colores, dum vivit manifesti sunt, alioquiuna cum vita pereunt.
A capite lineae duae ex squamulis constantes ad caudam protenduntur. Ventriculus amplus est, crassus et carnosus, cum appendicibus plurimis, intestina ter revoluta, hepar, candicans, a [orig: à] cuius exteriore parte fellis vesica pendet, admodum magna pro corporis ratione, felle valde distenta, quod substantia et colore oleum aemulatur: cuius rei meminit Plinius, nulli piscium hoc copiosius esse scribens: citat autem [note: Arist. H. A. l. 2. c. 15. ] Menandri auctoritatem in comoediis, immemor fortassis eiusdem mention em fieriab Aristotele, qui nempe Callionymo in iecore fel inesse tradidit proportione corporis omnium copiosum: addit Aelianus hunc philosophi locum recitans, iecur ipsum tradere ad dextrum latus collocatum esse Menandrumque, huic rei testimonio esse in Mesenia, his verbis: Facito te fel habere Callionymo copiosius: item Anaxippum in Epidicazomeno dicentem, nisi moveas et sic ut Callionymi fervere efficias omne fel. Lien exiguus, rotundus atque rubens ventriculo haeret. Vulva bifida est et longa.
Non multum excrescit, et raro [orig: rarò] pedalem longitudinem excedit. Littoralem [note: Arist. H. A. l. c. ] esse Aristoteles prodidit, post eum Rondeletius, Carne vescitur, et pisciculis apophysi illa quam extra propendere diximus, insidias [note: Aldrov. Histor. Piscium l. 2. c. 51. ] struit. Adnatant tamquam ad vermem, et capiuntur. Si cibum capto obieceris, eo usque se infarcit, ut cibus ad ipsum os redundet. Adeo vivax est, ut si omnibus internis spolies, moveatur adhuc. Comeditur a [orig: à] plebeis, quia virosi odoris est, unde baru\s2 gravis Diphilo apud Athenaeum [note: Hippocr. l. de affect. intern. ] vocatur. Necmirum, cum coenosis aquis vescatur. Hippocrates tamen non solum non improbat, sed et in victu praescribit. Nonnulli felle oculos Tobiae curatos fuisse volunt. Cicatrices sanare et carnes oculorum supetvacuas consumere Plinius tradit.
PUNCTUM V. De Trachuro.
[note: TAB. XVII. 12. Aldrov. de Piscib. l. 2. c. 52. ] *t*ra)xouros seu ut Oppianus et Galenus scribunt traxou=ros, quo nomine apud Latinos veniat, ignoratur. Lacertum male [orig: malè] vocari vel exinde patet, quod iste koilia\s2, si pro peculiari [note: Oppian. Hal. l. 1. v. 106. ] specie accipias, vocatur. Male [orig: Malè] et s1au=ron dici Oppianus, qui
page 95, image: s116tamquam diversos pisces appellat, testatur. Forma eius nisi paulo [orig: paulò] longior esset, ovata dici posset. Cum enim eius medium corpus latiusculum sit, deinde utroque fersus arctatur, donec rostrum ore clauso, atque extrema pars caudae carnea, acuetur. Inferior autem maxima, quae superiore paulo longior est, cum os clauditur, non recta sed oblique sursum excurrit, unde os etiam non in longitudinem, sed in obliquum scissum est, dentibus adeo paucis et minutis munitum, ut edentulum videatur: revera tamen maxillarum pars denticulata est. Est autem ut Scombri admodum magnum: item oculis, ut in Melanuro. Branchiae utrimque quaternae. Pinnit natat quatuor, quarum duae maiores ad branchias sitae sunt, duae aliae minotes in ventre: aliae item duae in dorso eriguntur; prior latior et brevior, in eminentiore dorso: altera paulo inferius arctior, sed longior, nam per dorsum reliquum fere usque etiam ad caudam porrigitur. Podex in medio ventre est, a [orig: à] quo alia denique pinna ad caudam usque demittitur. Cauda autem bisurca est, similis Acus vulgaris. In medio corpore lineam habet a [orig: à] capite ad caudam deductam, multis ossiculis, ita horridam, ut serra esse videatur, non rectam quidem sed media sui parte inflexam et obliquam, in cauda eminentiorem, asperioremque quam in aliis partibus, quaeque ob id caudam quadratam efficiat. Squamis caret, laevi tantum cute praeditus. Dorso subcaeruleus, ventre vero [orig: verò] et lateribus argenteus est, purpureoque aliquantulum ementitur, ut inde a)llopi/hn, id est, varium forte dixerit Numenius. Trachurus, cuius hic iconem damus, colore fere est albicante, aureis ubique lituris varius. Cauda ex violaceo fere ad caeruleum vergit. Ad pedalem magnitudinem perraro excrescit. Versantur circa littora. Numerosi [note: Oppian. Hal. l. 3. ] omnibus anni temporibus seu nassis, quod veteribus apud Oppianum suetum, seu retibus quod hodie in usu capiuntur, ut inde gregales [note: Aelian. H. A. l. 13. c. 27. ] esse conicias, et Romae Fricturae nomine venundantur. Aelianus, equam in utero habentem, si ei cauda Trachuri appendatur, piscis mox liber in mare dimittatur, non multo [orig: multò] post arborum pati, prodidit, vere an falso non dicam. Inter durae carnis pisces, a [orig: à] Philotimo censentur, ideo [note: Aethenaeus Dipln. l. 7. Galen. de Alim. facult. l. 3. c. 31. ] Diocles apud Athenaeum aridos vocavit, nec dissentit experientia, nisi forte externa pinguedine, aut iusculo tener aut iurnlentus fiat.
PUNCTUM VI. De Scombro.
[note: TAB. XXIV. 9. 9. 18. 11. Aldrovan. de Piscib. l. 2. c. 53. ] QUi Graecis s1ko/mbros, is Latinis Scomber et Scombrus, Horatio Piscis Iberus, plerisque nationibus, Macarel et Maquereau non tam a [orig: à] Graeco maka/rios, quod Scaligero placet, hoc enim nomen iis potius conveniret, qui veteribus Opsophagis Dii vocantur quam, leno, quasi, quod verno tempore parvas Alausas, quas virgines dicunt, subinde subsequi soleant, dicitur. Corpore est terete, denso, carnoso, utrimque in acutum desinente, rostro scilicet atque corporis extremo, cui cauda annectitur: et si parva magnis comparare licet, Thynno (ut Scholiastes Arist ophanis scribit) similis. Oris scissura ingens pro corporis portione; dentes exigui, caput rotundum; inferior maxilla in superiorem recipitur, et clauditur pyxidis modo. Oculi magni, aureo colore micantes. Branchiae utrimque quaternae: iuxta quas pinnae binae, totidemque in ventre. A podice alia est, eique supra posita in dorso similis: quas ordine certisque intervallis, aliquot aliae pinnulae subesquuntur, quod tamen huic soli proprium non est, sed cum Thynnis, Pelamy dibusve commune, Alia denique est in dorsi initio aculeis nonnullis horrida.
Cauda in lunatam pinnam degenerat. In ipsis aquis sulpurei coloris est, extra non qui ceteris, (ut Plinius ait) sed fere [orig: ferè] c aerulei, sulpureum autem colorem quem intelligat,
page 96, image: s117alias explicat, inquiens: Fulmina et fulgura, sulpuris odorem habent, acluxipsa eorum sulpurea est. Est vero caeruleus ille eorum color potissimum in dorso: nam venter lateraque argentea sunt, Totus lineis nigricantibus, obliquis, insignis est: squamisque caret, licet apud Athenaeum squamatum esse quispiam velit, negandi vocula videlicet librariis omissa. Ad cubiti magnitudinem accedit. Sunt mari peculiares, et aliquando iuxta arenosa littora degunt, saepe in petris, quae chamis et patellis plenae sunt. Etsi autem tam in Oceano quam mari mediterraneo, sinu Adriatico, et Hellesponto, capiuntur: iuxta Herculis tamen insulas, prope Carthaginem novam tam copiosi et frequentes sunt, ut una earum Scombraria teste Strabone dicatur: In Oceano tanta crassitudine proficiunt, ut pari cum Pelamydibus magnitudine, auctore Bellonio evadant, in Adriatico parvi sunt. Existima vit aliquis in minore maris ambitu frequentes praedas exerceri, [note: Scaliger. in Exercit. ] ideo non crescere. Vix ad Tergeste ac proximum sinum comparent Scombri: atque ilico capiuntur. In Oceani laxitate fuga moram, mora parit incrementum, ideo grandescunt quia non capiuntur. Gregales [note: Arist. H. A. l. 9. c. 2. ] sunt, et a [orig: à] locis [note: Arist. H. A. l. 8. c. 12. et 13. ] frigidioribus calidioribusque, tamquam Thunni, ut qui imbecilliores, dulcioris pabuli gratia, discedunt. Beneficii memores esse, [note: Plin. H. n. [abbr.: enim] l. 9. c. 15. ] Aelianus exemplo singulari, prodidit. Mane a [orig: à] piscatoribus cibati, feras [note: Aelian. H. A. L. 14. c. 1. ] Scombros gentiles suos cogunt, et corporum suorum abiectu ita concludunt, ut fuga sibi consulere non possint, hinc capiuntur. Inserviunt et mensis. Diphilus leves esse, et facile [orig: facilè] e [orig: è] stomacho descendere dixit. Hicesius multum nutrire, minus vero [orig: verò] facile [orig: facilè] excerni iudicavit viscosiores et crassiores, concoctu difficiles, et excrementitios esse, experientia eos docuit. Venetiis verno tempore quo pinguiores sunt, in delitiis habentur. Romae ob siccitatem inter ignobiles reposuit. Quia graves et ventriculo refractarii, tarixi/nesqui, id est, sale inveterari scripsit Athenaeus, habenturque inter tarixh/ria optimi. Veteres ex iis garum quoddam habebant, de quo ita Plinius. Est etiam num liquoris exquisistigenus, quod garum vocavere, intestinis piscium ceterisque, quae obicienda essent, sale maceratis, ut sit illa putrescentium sanies. Hoc olim conficiebatur e [orig: è] pisce quem Graeci Garum appellabant (ut supra ostendimus) Nunce [orig: Nuncè] Scombro pisce laudatissimum in Carthaginis Spartariae caetariis: sociorum appellatur; singulisque milibus nummum permutantibus congios peno binos: Nec liquor ullus pene praeter unguenta maiore in pretio esse coepit, nobili. tatis etiam gentibus. Scombros quidem et Mauritania, Baeticaque et Carteia ex Oceano intrantes capiunt, ad nihil aliud utiles: Laudantur et Clazomenae garo, Pompeiique et Leptis, sicuti muria Antipolis ac Thurii: iam vero et Dalmatia, Vitium huius (garinempe, non muriae, ut [note: Plin. H. n. [abbr.: enim] l. 31 c. 8. ] Rondeletius vult) est alex, imperfecta nec colata faex. Coepit tamen et privatim ex inutili pisciculo, minimoque confici, Apuam nostriv vocant: Foroiulienses piscem ex quo faciunt Lupum (super quo nostrum iudicium supra diximus) appellant. Transiit deinde in luxuriam, creveruntque gen era ad infinitum: sicuti garum ad colorem mulsi veteris, adeoque dilutam suavitatem, ut bibi possit. Aliud vero ad castimoniarum superstitionem, etiam sacris Iudaeis dicatum, quod sit e [orig: è] piscibus squama carentibus (legendum apparet non carentibus, nam Iudaei hodieque nisi squamosos edunt, et non squamosis, abstinent, ut due gari sint genera, unum e [orig: è] squamosis, ut ex Lupe sive Encrasicholo, Maenaque et Smaride consimilibusque alterumex laevi cute praeditis, ut ex Sombris ) hic lex pervenit ad ostrea, utricas, gammaros, Mullorum iecinora, innumerisque generibus ad saporem gulae coepit sal tabescere. Haec obiter indicata sint desideriis vitae, et ipsa tamen nonnulla usus in medendo. Huius usus a. pud nos desiit, apud Turcas Constantinopoli non item: quia pisces
page 97, image: s118plaerosque frixos vendunt, iis intestina et branchias eximunt, immittuntque muriae, ut in garum vertantur. Sociorum vero [orig: verò] Garum vocatur, seu quod ganeones et lurcones eo sociatim uterentur, ut quidam Galeni scholiastes putat, seu quod a [orig: à] sociis populi Romani, Hispanis nempe deferetur. Faecosum ac plane foetidum fuisse, facile [orig: facilè] Martialis indicavit, dum dicit
Unguentum fuerat, quod Onyx modo parvagerebat, Nunc postquam ofecit, Papilus, ecce garum est.[note: Aelian. H. A. l. 1. 2. c. 46. ] Usum in Medicina si spectes, arquato morbo correptis comestos opitulari [note: Plin. H. n. [abbr.: enim] l. 32. c. 10. ] Aelianus scribit; in aceto putrefactos mulieres strangulatu oppressas excitare Plinius.
PUNCTUM VII. De Colia sive Lacerto.
[note: TAB. XXVIII. 12. ] PIscis quem koli/as2, koili/as2, et koxli/as2 in vulgatis Aristotelis ex emplaribus, seu a. pica varia, quam koli/on aut koli/an [note: Aldrov. de Pliscib. l. 2. c. 45. ] dici, nescio quo auctore Bellonius credit, quod variegata latera habeat, unde kalio/graptos Athenaeo, seu aliam ob causam vocatur. Theodoro kola/os, [note: Arist. H. A. l. 9. c. 2. l. 8. c. 13. ] seu Monedula, et Graculus, Latinis ut C. Celso, Columellae, ac Martiali, Lacertus audit. Magnam eorum cum Scombris affinitatem esse, non tantum inde colligere licet, quod ab Aristotele [note: Columell. R. R. l. 8. c. 13. ] et Columella semper simul nominentur: sed etiam quod Lemni in colae magnitudine duntaxat a [orig: à] Scombris differre asseruerint, et Plinius Coliam Lacertorum minimum faciat, quod et apud Athenaeum, qui Sardam Coliae magnitudine esse scribit, habemus. Pariunt semel [note: Arist. H. A. l. 5. c. 9. ] anno. In cibis laudantur, qui in Propontide [note: Arist. H. A. l. 8. c. 13. ] antequam pariant, Amyclani, Hispani; quos [note: Galen. l. Alim. facult. ] Sexetanos (Sexi auctore Plinio, Boeticae Hispaniae oppidum est) Martialis vocat, ex quibus [note: Martial. Epigr. l. 7. Athen. Dipnos. l. 3. ] forte Salsamentum. Gaditanum, cuius apud Hippocratem mentio, et Parii seu Pariani, unde Parium apud Archestratum nutrix Coliarum dicitur. De Carnis qualitate non conveniunt Auctores. Xenocrati est stomacho ingrata, arida, mali succi, excretu facilis, et copiose [orig: copiosè] nutriens. Athenaeo gltuinosa, acris, mordax, et deterioris succi. Cornelio Celso, gravissimi alimenti. Saliri solitas apud Martialem invenies. Muria ad dentium dolores Medici utuntur. Patinam ex Lacertis apud Apicium vide.
PUNCRUM VIII. De Sauro.
[note: TAB. XXI. 13. ] QUem Saurum Graeci vocant, hunc plaerique Latini Lacertum vocant, A Trachuro distingui vel exinde patet, [note: Aldrov. de Piscib. l. 2. c. 55. ] quod et Oppianus de Trachuro et Sauro tamquam de diversis piscibus agat; et Speusippus apud Athenaeum Acui et Sphyraenae similem esse, quod Trachuro non convenit, scribat. Duo eius esse genera Aelianus tradit, videlicet nostras, et peregrinum, in rubro [note: Aelian. H. A. l. 2. c. 25. ] mari nascens: Nostras caput habet (inquit Salvianus) tenue et rotun dum; rostrum oblongum, et acutum. Os magnum plurimis atque exiguis dentibus munitum: Oculos mediocres, rotundos et aureos: Branchias utrimque quaternas: prope quas binae et parvae sunt pinnae, utrimque scilicet una: aliae duae et maiores in ventre; in medio dorso una haud magna quinis senisve aculeis horrida erigitur, aliaque una multo minor in medio dorso caudae vicina reperitur: e [orig: è] cuius regione abano, qui in hoc pisce caudae satis proximus est, alio paulo [orig: paulò] maior imo ventri haeret. Cauda in unam lunatam pinnam degenerat. Corpus oblongum est et rotundum. Unde non in epte [orig: eptè] a [orig: à] Speusippo in secundo similium, Sphyraena, Acus et Saurus similes esse dicantur. Sphyraevae enim satis similis est hic noster Saurus: similis et Acui, si Acus illam rostri dempseris tenuitatem. Ventre est subalbido, lateribus luteis, dorso ex viridi nigricante, maculis quam plurimis virentibus, rubeis, caeruleis, luteis atque nigricantibus, dorsum, caput, et latera, nonnullorum serpentum instar, varie [orig: variè] admodum pingentibus: Quamobrem non solum ore, rostro, capite, atque reliqua corporis figura, sed colorum
page 98, image: s119etiam varietate proxime [orig: proximè] adeo [orig: adeò] ad terrestris Lacerti accedit similitudinem, ut ei simillimus, si pedes exceperis, videri possit. Ventriculum habet oblongum et satis magnum: appendices non multos: intestina mediocria: hepar bifidum, et subrubeum: Lienem subatrum. Pedali mensura maiorem adhuc non vidimus. Ab hoc nostro Sauro aliquantulum diversus est, qui in rubro mari reperitur, quem his verbis describit Aelinaus: Rubri maris Saurus (interpres reddit Lacertum) est, cuius magnitudo ei qui nascitur apud nos, aeq alis est virgatus, spectatur, lineis nimirum aureolis circumdatur a [orig: à] branchiis ad caudam pertinentibus, quas media argentea distinguunt: ore est hiante, maxilla inferior eminer in superiorem, virides oculos habet, quos aureo fulgore palpebrae ambiunt. Ab hac delineatione non omnino abhorret peregrinus iste piscis, supine [orig: supinè] subviridis, prone castaneus, lineis sive lituris, macuoisque orbicularibus [note: Athen. Disnops. l. 7. ] subviridibus decoratus. Rictum oris habet maximum, Lacertorum ter. restrium plane aemulum, et validissimis dentibus instructum. Branchiarum [note: Aelian. H. A. L. 11. c. 49. ] opercula flavescunt, punctis referta ferrugineis. Pinna tergoris et branchiarum, et cauda ex ferru ineo rubent. Quae vero in ventre sunt, eiusdem fere cum ventre sunt coloris. In mari vivit, et coenosis [note: Oppian. Halieut. l. 2. ] locis delectatur. Carne vescitur, nec a [orig: à] putridis abstinet. Aristoteles inter gregeales reposuit: sed cum in mari mediterraneo singuli capiantur, solivagos melius dixeris, tam raro [orig: rarò] capiuntur, ut vix annis singulis romae in foro piscario bis deni capti videantur. Inter pisces molli carne praeditos Philotimus reposuit; inter mollis et durae medium, Galenus. [note: Galen Alim. facult. l. 3. ] Editur assus et frixus. Alexis apud Athenaeum, branchiis exemptis, caesis spinis, lotum atque incisum, et lasere probe [orig: probè] pulsatum, caseo, sale, et origanomiplendum esse docet.
PUNCTUM IX. De Corace Rondeletii, Milvo eiusdem, et Boopis rara specie.
[note: TAB. XIII. 1. 2. Aldrov. de Piscib. l. 2. c. 56. ] CORAX Rondeletii, Romae nomine cum Lyra communi, Capone vulgo [orig: vulgò] a [orig: à] capitis magnitudine dicitur. Piscis est marinus, corporis forma Milvo Rondeletii similis, aculeorum pinnarumque magnitudine discrepans. Ossa, branchias integentia, caelata, in aculeos desinunt. Pinnae quae ad branchias, minores qu in Hirundine Rondeletii, maiores quam in Milvo sunt, ex viridi nigricantes parte in teriore, exteriore albescunt, cum maculis rubescentibus. Dorsum ex caeruleo nigricat, latera rubescunt, Venter lactei est coloris. Caput est magnum: locus inter oculos caelatus. In dorso virgas ex ossiculis contextas, instar Cuculi habet: in eodem pinnas duas: prior est brevior, cum aculeis longioribus, acutioribusque, posterior longior, cum longe minoribus aculeis. Linea simplex a [orig: à] capite ad caudam ducta est. Palato minus est flavo quam Milvus. Ventriculum parvum habet cum multis appendicibus, intestina tenuia, hepar ex albo rubescens. Carne est, si Athenaeum sequimur, duriore: si Celsum, teneriore, [note: Aldror. de Piscib. l. 2. c. 57. ] dura tamen. MILVUS Rondeletii, qui Gallis Lucerna, quod noctu luceat, piscis est marinus corporis forma Corvo persimilis, corpore magis rubro, capite minuslato, utrinque compresso. Finnarum numero caudaque similis, magnitudine et colore dissidens. Quantum ad colorem attiner, parti pinnarum quae ad branchias suntexternae, nullae maculae rubrae insunt: interna ex viridi non nigricat, sed pinnae istae partim flavescunt, partim nigricant. Linea a [orig: à] branchiis ad caudam ducta simplex non est, neque laevis ut in corvo: sed ex acutis brevibusque aculeis horret. Non squamis, sed cute aspera contegitur. Partibus internis Mullo
page XXII, image: s120[illustration:
Corax seu Coruns Meer Rapp.
][illustration:
Miluus alius Fligender. Rolfisch.
][illustration:
Miluus.???
][illustration:
Mtluus. Schwalb fisch.
][illustration:
Miluus alatus. gesltgeller fisch.
][illustration:
Boops. Glaller Houtink
][illustration:
Passer Blalleis. Meer butt.
][illustration:
Passer alives Meer Butten ander. geschlecht.
][illustration:
Paser. 3. Blalleislein 3 geschlecht
][illustration:
Rhombus. Plaleiis. oder Meer bult.
][illustration:
Rhornbus. alius
][illustration:
Rhombus. aruleatus. Plalleis. dornbullt
][illustration:
Rhombus Loenis Uerus. glat bull.
]
page 99, image: s121imberbi similis. Palatum parvum flavum est. Carne est dura et sicca.
[note: TAB. XIX. 6. Aldrovan. de Piscib. l. 2. c. 58. ] BOOPIS species ita a [orig: à] Rondeletio describitur, Rarus est piscis, cuius nomen neque a [orig: à] piscatoribus nostris neque ab aliis potui unquam extorquere propter raritatem. Palmi maioris est longitudine, totus a [orig: à] squamis nudus, ore parvo, oculis valde magnis pro corporis ratione; in pronis partibus pinnam habet ad caudam usque continuam, cauda lauta spissaque est. Ad branchias et in ventre binas pinnas habet. Sapore, carnis substantia, oculis Boopem refert.
ARTICULUS II. De Piscibus littoralibus laevibus [correction of the transcriber; in the print laevivibus] planis.
PUNCTUM I. De Passere laevi.
[note: TAB. XXII. 7. 8. 9. Aldrov. de Piscib. l. 2. c. 47. ] PAsser laevis, Ausonio Platessa, aliis Pecten, quod eius pinnae rectae et parallelae pectinis speciem prae se ferant, Hollandis Scholle, dicitur. Bina eorum apud Gallos genera. Unum, quod communiter Plya vocatur, et magnitudine excellit. Alterum, quod alibi Cariet, alibi a [orig: à] quadrata corporis figura Quarrelet, Quadratuli nomen sortitum est. Aetate tantummodo differre, a [orig: à] quibusdam proditum; ex corporis forma, quae Quadratulo magis quadrata, et pluribus maculis ruffis sive subflavis, ostendit Rondeletius. A Rhombis situ differunt. Si hos ita in latus componas, ut oculi in caelum suspiciant, et mentum deorsum versus spectet, pars supina erit dextra, si Passerem similiter constituas, supina pars erit laeva. Ita marinus est, ut et dulcium quoque aquarum sit studiosissimus: In Oceano tamen numerosior quam alibi reperitur. Iuxta Livoniam sunt pinguissimi, et inde vento indurati ad mediterranea exportantur. Saxatilibus Mnesitheus accenset. Ovidius in herbosis. Oppianus e)nphloi=s1i kai\ e)/n tegane/ssi degere credit. Vadum, ubi piscatorem sensit petere, terrae adhaerescere, aquam, ne videatur, turbare, Alberti M. fide habemus. Carnem eius mollem Philotimus dixit, sicciorem Diocles, duram et probi succi Xenocrates, mediam Galenus. Optimimarini, qui etiam nigriores, secundum qui in stagnis albidiores et lutum resipiscentes, locum sortiuntur, mollissimi et insipidi, qui in fluviis vixere. Nonnulli in [note: Gesner. de Aquatilib. ] cibum, cum iam putrescere, et male [orig: malè] olere incipiunt sumptos, alvum perturbare asserunt.
PUNCTUM II. De Rhombo.
[note: TAB. XXII. 10. 11. 12. 13. Aldrov. de Piscib. l. 2. c. 48. ] RHombus piscis, a [orig: à] figura quadrata, cuius latera omnia sunt aequalia, anguli vero [orig: verò] obliqui, nomen sortitus est. Nonnullis *yh=tta dicitur, ut ex Plinio et Athenaeo, qui Romanis Rhombum vocari testatur Graeco nomine piscem, qui aliis Graecis *yh=tta nuncupatur, colligimus. Duo suntipsius genera, Aculeatum unum, laeve alterum. Illud prona parte multos habet aculeos, circa caput, quod grandius et elatum est, et ab hoc caudam versus maxime [orig: maximè]. Magni in Oceano et mari mediterraneo capiuntur, ideo forte Rhombus latior est patella Martiali Rondeletius vidit, qui quinque cubitos longus erat, latus quatuor, spissus pedem. Optimos Adriaticus sinus maxime [orig: maximè] circa Ravennam alit, et hos veterum exornasse mensas arbitratur Platina. Celebrantur et Attici circa Eleusyniam, quos LynceusSamius Psettarum nomine dignatus est. Ei qui verus esse putatur, pinnae et cauda in extrema rubescunt, Cetera est unicolor, subviridis, rotundis punctis stellulisque undique plenus. Omnium locorum et temporum piscis est. Ovidius in herba algosa, Iovius circa pinguiorem terram extremosque littorum margines versari scribit, in fluviorum ostiis frequentissime piscibus insidiantur. Voraces sunt, et piscium, cancrorum inprimis avidissimi. Abditi
page 100, image: s122[note: Plin. H. n. [abbr.: enim] l. 9. c. 42. ] pinnas exsertas movent, specie vermiculorum. Terra, seu vado maris per hiemem condi, a [orig: à] Plinio sub nomine psettae proditum. Tardissime [orig: Tardissimè] propter corporis latitudinem moventur. Inter delicatissimos olim fuisse cibos, ex Horatio, et Iuvenali potest colligi. Tempore lovii, Aquatilem Phasianum quidam appellare erat solitus. Galenus inter pisces mollicarnes retulit, sed aliter Xenocrati, et Villanovano visum. Ille durae esse carnis, et difficulter concoqui ait. Hic inter crassos viscidos excrementitios, reposuit: nisi forte superiores de laevi, cuius pulpa candida et presso quodam humore succulenta; hos de aculeato, qui revera durior, locuti sint. Vivus impositus medeturlieni, si remittatur in mare, si Plinio credendum.
HISTORIAE PISCIUM LIBER II. De Piscibus, qui in mari et fluminibus degunt.
TITULUS I. De Squamosis.
CAPUT I. De Salmone.
[note: TAB. XXXI. 12. ] PISCIUM, qui in mari aeque ac fluminibus degunt, alii quam longissime [orig: longissimè] a [orig: à] mari recurrunt, et ad fluviorum origines usque penetrant, alii in marium proximis morantes, mox ad id regrediuntur. Utrorumque quidam sunt squamosi, alii Laeves. Ex illis sunt Salmo, Lupus, Latus, Alosa, Ziga, Albis fluvii, Mugil, Capito Anadromus Gesneri, Caper, Sturio, Galeus Rhodius, et Cataphractus.
[note: Plin. H. n. [abbr.: enim] l. 9. c. 18. ] SALMONIS solus inter veteres Plinius mentionem facit. Ausonius hoc nomen adultae aetatis ut Sarionis seu quod melius Farionis mediae, et Salaris primae imposuit, illud tamen Truttae convenit. Circa Rhenum et apud Helvetios aestatis tempore ad Iacobi usque festum vocatur, Salm, inde ob festum Andreae Lachsi Lachs, nomine gaudet. Cum Essoce Plinii eundem, quod Georgio Agricolae placet, vix credo, cum alibi eum suo nomine appellet, et per Essocem Lucium intelligere videatur. [note: Cassiodor. l. 12. Ep. 4. ] An Anchorago Cassiodori, difficile dictu, nam a [orig: à] Rheno duntaxat venire scribit. Apud Graecos nullum invenio nomen, qui aut Salangem, cuius piscis tamquam delicati mentionnem facit Hesychius aut katana/dromon vocari posle putant, suo iudicio fruantur. Descriptionem si spectes. Piscis est sat magnus, Bicubitalis quidem ut plurimum est: apud Mislenos tamen et Dessaviae a [orig: à] XXIV. libris ad XXXVI. accedit, in Helvetia circa Tigurum graviores capiuntur. Basilea quinque autsex pedes longos dat, nec temere [orig: temerè] Cetaceum piscem dici posse Bellonius reliquit. Squamis tegitur exiguis, et maculis ita notatus, ut totus fere [orig: ferè] piscis subrufis et luteis notis insignis videatur, quia vere [orig: verè] in capite iis caret, ideo frontem lubricum Poeta [orig: Poëta] dixit. Os habet amplum, et valde denticulatum; nam praeter id quod maxillae magnis et validis armatae sunt dentibus, palatum etiam quadruplici eorundem ordine munitur, linguaque hamatis dentibus horret. Hunc quadruplicem dentium ordinem Bellonius huic pisci praeter aliorum fluviatilium morem, peculiarem esse ait, et cum ceraste serpente communem: additque plures esse in inferiori maxilla, quam in superiori. Tergus colore fere est caeruleo, aut ex caeruleo nigricat. Oculi magni sunt. Narium foramina utrimque
page 101, image: s123gemina: Branchiae utrinque quaternae, quarum opercula lata, et rotundis puniceis maculis plena sunt. Pinnae iuxta easdem binae, totidemque in dorso, quarum prior in medio fere dorso est, altera caudae proxima, cutacea, carnosaque. In ventre tres sunt, binae fere in medio; tertia a [orig: à] podice qui in imo ventre est. Caudam in unam latam, et rotundiusculam pinnam desinere Salvianus ait, Rondeletius vero [orig: verò] bifidam esse testatur, indeque Salmonem iure platu/ouron nominari posle putat. Quoad internas partes, Cor angulatum est, ventriculus oblongus et angustus: hepar in nullos lobos divisum: rubrum Rondeletius tradit, Salvianus et Bellonius pallescere dixerunt: huic vesicula fellis ex viridi nigricantis annexa est. Splen ex rubronigricat. Alvus ipsi prodiga nutat, et opimato ab domine fluit venter. Gesnerus a [orig: à] faucibus patulis duos se observasle meatus scribit, deorsum protensos, unum ad ventriculum, quem oesophagum vocant; alterum anonymum, (cuius usum ignorat, quandoquidem nihil in eo reperit, nisi forte ruminat (inquit) hic piscis et alimenti sui partem ibi repositam habet) qui cute candida et tenui constat. De Maris et feminae differentia [note: Aldrovand. de Piscibus l. 4. c. 1. ] ita Aldrovandus. Feminam a [orig: à] mare differre Rondeletius et Salvianus volunt, quod illa rostrum habeat magis aduncum, hami modo, indeque vulgo in Gallia Beccard appellati. Bellonius vero [orig: verò] dum dubitat, num sit diversaspecies: feminam esse interea insinuat, inquiens: Est et alius praegrandis Salmo (feminam esse autumant) quem vulgus Gallicum ab eius ore praegrandi Beccard vocare solet: alii a [orig: à] feren dis ovis Bortiere (Portiere forte nimirum a [orig: à] portando.) Differt is a [orig: à] mare Salmone, quod labrum inferius in hami modum aduncum habeat. In superiore enim labro foramen est ad palatum tendens, in quod hamus maxillae inferioris serecipit, pixidatimque in tubi modum insinuatur. Alii aliter de hac rostri curvitate sentiunt. Gesnerus testatur suos piscatores in mare tantum incurvari insigniter, in femina perparum. Rondeletius quoque mari recurvum esse ait, sed feminae magis. Quidam vero eruditus in epist. ad Gesnerum, in qua de Albis fluvii piscibus ad ipsum scribit utrumque sexum id ceu quid praeter naturam pati arbitratus inquit: Salmo in Milda (hoc flumen ex Albi ingressus) si obstaculum seu praecipitium aquae iuxta Dessaviam, secundo ac tertio frustr a [orig: à] saltu superare conatus fuerit, va dum petit, eoque in loco sub lapidibus et saxis delitescens, emaciatur, et contabescens maculis ruffi seu aenei coloris impletur et rostrum inflectit in magnum hamum, eo quidem maiorem quo diutius manserit. Verumtamen credit vir ille doctus idem ei tandem contingere, etiamsi obstaculis omnibus superatis ad summas fluviorum partes eluctatus fuerit. Ex rostri itaque curvitate sexus non satis tuto [orig: tutò] distinguetur, tutissime vero ex ovis. Addit Bellonius feminam crebrioribus mare, iisque subrubris et rufis orbiculis in cute variegari: atque in Lepradis (de quo suo loco diximus) modum multis coloribus sugillari. Marinus magis quam [orig: quàm] fluviatilis piscis est. Nam et in iis duntaxat fluminibus quae in mare se exonerant reperitur: et observatione notum est, si supra annum in eis perseveraverint, insipidos fieri; si diutius, post annum secundum ceu sideratos interire. Observatus in Albi adeo [orig: adeò] tabidus, ut exsanguis et nullis fere [orig: ferè] intestinis appareret; nati vero [orig: verò] ex eo pisciculi, nec longiores nec crassiores digito evasere, quamdiu ibi vel iuxta stagnantibus aquis immorabantur. Uberrima eorum in Bothnico mari versus Lappones captura, circa solstitium in extremis littoribus circa Thornam tanta magnitudo capitur, ut fortissima retia pondere suo rumpant. Apud Vestrogothos quoque, in provincia Vermelandia, in qua dulcium aquarum locus certum milibus passuum in longitudine, et quadraginta latitudine patet, magna Salmonum est copia.
In Albi quoque Vistula, Duna,
page 102, image: s124Multavia, Sala, et Milda apud Misenos habentur. Rhenus et Mosella gratissimos alunt. Minus commendati quos Scaldis, Thamesis, Garumna, Sequana, et Ligeris excepere. In Rhodano qui capi existimant, falluntur. [note: Rondelet. de Piscib. l. 22. c. 17. ] Hoc praeter Rondeletium et Scaliger pater prodidit. In Occidentalis quoque Indiae fluminibus numerosissimi capiuntur. Cibum ipsi Salvianus pisciculos tribuit. Alii ante XXV. Iulii pediculis aquaticis vesci, a [orig: à] partu obvios pisciculos comedere, eosdemque in ventre repertos, prodidere. Nonnullis in dissecto spissus quidam humor, subflavus, et lapillus candidus, visus. Quidam in maioribus nihil unquam, in parvis nescio quid reperiri tradunt, illos sola aquae turbidiore victitare opinantur. Vitae est tenacissimae, sub uno corde pulsante, recenter captorum indicio, plures in frusta dislecti a [orig: à] piscatoribus venduntur. Robertus vero [orig: verò] Constantinus, exenterati, aquosa sanie aspersum, ultra diem vivere vidit. De Partu proditum, per autumnum et hiemem, ad veris interdum initia, in fluviis, et minoribus rivis lubentius parere. An et in Oceano nemo tradidit. Scrobs excavatur. Ova pisorum magnitudine femina ponit: mas rore genitali irrigat. Ova paulatim augescunt, et spiritu vitali inflata, ultro per aquam deferuntur, et Salmulos producunt. Salmulos mares aliquando genitura plenos reperiri, et cum feminis adultis coire, eorumque ova rigare, cum in Salmulis feminis nulla ova reperiantur, admiratione dignum est. De eorum Saltu ita Gesnerus. Mildam flumen prae ceteris diligit Salmo, et (ut quidam putant) ab aqua Albis fluvii qua cum permixta in mare se exonerat, discernit. Itaque plurimi eo in loco, ubi in Milda in Albim influit (Dessaviam vocant, quod oppidum est principum Anhaltinorum) capiuntur, hoc modo. Ad Mildae in Albim ingressum principes vallum sive obstaculum quoddam excitarunt, ut ita redundans aqua ad molendina reverteretur, octo cubitis aliquando altius: vallo graves et magnas arbores imposuerunt, et perticis magnis intus cancellarunt, ne Salmo transiliat. Inter perticas alicubi nassae sunt collocatae. Hunc locum cum attigerit Salmo, qui per Albim ascendit, saltu adversus aquae praecipitium se proripit in altum, ubi vel in nassam incidit, et capitur, vel arborem pertic asve contigit, indeque violenter in Mildam se traicit. Hoc si prima vice non successerit, secundo etiam tertioque experitur, et si ne tum quidem transilire aut aslequi altitudinem valli potuerit, vadum petit, inibique sub laxis delitescens emaciatur ac contabescit. Si tamen flumen Albis augeatur et crescat, adversus illud subinde fontium et originis cupidus ascendit, parit, et consumptus tandem macie ac siccitate moritur. Adeo [orig: Adeò] vero [orig: verò] nativus huic pisci saltus est: ut Salmunculi etiam, si in vase aliquo venales cum aliis permixti in aqua fuerint, aqua eis adempta exiliant, unde et ab aliis piscibus dignoscuntur. Alii saltus causam in Robur, quidam in Hirudines, a [orig: à] quibus mense lunio et Iulio infestantur, nonnulli in loca abrupta conscendendi libidinem, coniciunt, quod apud Hectorem Boethium invenies. Singularem in cibis habent gratiam, ita ut omnibus piscibus praeferantur, suavitatem si spectes. Habenda tamen aetatis, loci, et temporis anni ratio est. Salmunculi, qui sex vel septem digitos non excedunt, Aprili et Maio in deliciis habentur: adulti, tenuiores in fluviis evadunt, si ea non longe [orig: longè] subiere. Moderati tum exerciti, si longius progressi sunt, nimio labore tabescunt. [note: Plin. H. n. [abbr.: enim] l. 9. c. 18. ] Plinius Aquitanicis palmam detulit, Rhenanis Albertus, qui mense Maio suavissime [orig: suavissimè] eduntur. Miseni post Pentecosten placent. Partui vicini, cum et rostrum curvatur, et maculas aerei coloris gerunt, damnatur. Salitos et infumatos bona Europaepars distrahit.
N. Icon. Salmonis Salviani ad Tab. 31.
page 103, image: s125CAPUT II. De Lupo et Lato.
[note: TAB. XXIII. 3. 4. Aldrov. de Piscib. l. 4. c. 2. ] QUem Latine a [orig: à] voracitate Lupum vocant, Lucill. Catillonem vocavit, is Graecis la/brac, aut para\thn\ labrathta, ut Athenaeus auctor est, ab ipsa vehementia: aut quasi li/anboros, valde vorax, ut Eustathio placet, vel dia/ tike/xu)nen au)tou to\ sto/ma, kai\ a/qro/ws2 kai\ e/uxerw=s2 a(li/s1ketai, quod illi os hiet, et repente cumque impetu a vide voret, ut Suidas vult, dicitur. Nec Lucium esse, quod Philelphus voluit, quod hic in fluviis et lacubus degat; nec Sturionem, quod Volaterraneus et Poggius Florentinus tradidere, quod hic squamis careat, nec carnivorus sit; nec Lacciam seu Chiepam, quod haec dentibus destituatur, [note: Aldrovand. de Piscibus l. 4. c. 2. Athen. Dipnos. l. 7. ] certum est. Piscis est squamosus, squamae argenteae sunt, mediocres, et serratae, quaeque carni et interse validissime [orig: validissimè] cohçrent. Rostrum habet oblongiusculum, Os cum hiat valde patulum. Linguam oblongam, si Athenaeo ex Aristotele fides, osseam, et adhaerentem. De dentibus non conveniunt scriptores. Carere Massarius, et Rondeletius, quod [orig: quòd] ob oris magnitudinem facile [orig: facilè] praedam devoret, tradiderunt; tenues confuso ordine undecumque Bellonius posuit, plurimos, tenuissimos, multiplici ac vario ordine dispositos, pectinum instar, quibus lanarii utuntur, Salvianus. Oculi sunt magni. Branchiae utrimque quaternae. Harum operculum duobus ossibus constat, quorum superius postrema sui parte squamatim committitur. A summis branchiis per utrumque latus linea fere recta ad caudam ducitur. Pinnae Aristotele teste, binas habet parte prona, totidemque supina. Quae prona parte capitiproxima est, octo vel novem acutis et inaequalibus aculeis tenui membrana colligatis horret: altera unico tantum. Contra supina parte caudae vicina aculeos habet ternos. Cauda in unicam pinnam degenerat. In parvulo, ut diximus, nigrae apparent maculae, quae in paullo adultiore prorsus delitescunt, Grandiusculus enim argenteus est, dorso tamen paullo minus quam ventre candido. Locus etiam colorem mutat, nam qui in mari capitur, ex caeruleo candicat, in ostiis fluviorum, totus albus est. Carnem habet secundum lovium lacteam, secundum Bellonium rubescentem, seu is diversae speciei, sive Oceanus aliquid mutat. Cor triquetrum, ut Athenaeus ait: ventriculum amplum, et longum: appendices binas maximee [orig: maximeè] conspicuas, iecur subflavum, in duos lobos divisum, quorum dextro fellis vesica committitur; Lienem rubrum et longum, intestina lata nec multis complicata anfractibus: folliculum plurimo aere tumidum, spinae dorsi validissime [orig: validissimè] annexum. Bellonius e [orig: è] pusillo magnum ac cetaceum, Salmonis more evadere solere testarur, ut ex Oceano libras quindecim non numquam pendere visus sit. Salvianus ad viginti libras, aliquando excrescere observavit. [note: Columell. R. R. l. 18. c. 17. Plin. H. n. [abbr.: enim] l. 9. c. 17. Galen. Alim. l. 3. Oppian. Halieut l. 1 Columella R. R. l. 8. c. 16. ] Quomodo Columella quosdam sine macula, varios alios faciat; et quid Plinius persuum Lanatum, intelligat, facile [orig: facilè] h???nc colligi potest. Ita marinum esle piscem, ut et limnoqala/ssas2, et ostia flu viorum non refugiat, Galenus praeter Oppianum auctor est. Sed et in dulcibus, Leto nempe Lybiae circa Berenicem fluvio nasci, Athenaeus me morat: nihil de Columella, qui Velinum, Sabatinum, Vulsinensem, et Ciminum, eosdem procreare innuere videtur, dicam: secus n. [abbr.: enim] insequenti sentire creditur capite. In dulci portu quem Phanarium vocant, longe [orig: longè] maiores vulgaribus reperias, apud Miletum quoque praegrandes et plurimos, ut apud Aristophanis Scholiastem et Suidam legimus. Archestratus apud Athenaeum qeopai/das2 vocavit. Solet et mediae cryptum penetrare saburrae. Qui in fluviis capitur. Lanei a [orig: à] Martiale nomen accepit, et expresse [orig: expressè] de iis Plinius. In Lupis in amne capti praeferuntur. In Tyberi amne inter duos pontes tanti pretii, ut Philippus, apud hospitem [note: Colum. R. R l. 8. c. 16. Varro R. R. l. 3. c. 3. ] Cassino in oppido, auctore Columella Lupum sibi in cena appositum gustabundus expuerit, dicens, Peream nisi piscem putavi: quasi innueret, solos Tyberinos lupos piscis nomine dignos esse. Lucillius isti Catillonis quasi Catillorum
page 104, image: s126liguritoris nomen, teste Macrobio, imposuit. Solet enim cloacas subire, [note: Iuven. Satyra 5. ] et obvia quaeque devorare. In India exundantibus in agros fluviis, [note: Aelian. H. A. l. 16. c. 12 ] in planis camporum vagantur, et abaqua destituti praedae sunt. Vescitur carnibus praecipue [orig: praecipuè], nec piscibus, vel corruptissimis escis parcit. In exenterati ventre serpens aliquando inventus est. Tangit et [note: Arist. H. A. l. 5. c. 10. ] algam, et stercora: *a)lki/mon i)/xqun Oppianus vocat. Iis maxime [orig: maximè] locis [note: Aristot. H. A. l. 6. c. 17. Idem l. 5. c. 9. Plin. H. n. [abbr.: enim] l. 9. c. 51. Aristot. H. A. l. 5. c. 2. Plin. H. n. [abbr.: enim] l. 32. c. 2. Oppian. Halieut. l. Plutarch. l. utra animal. ] qua flumina in mare exeunt, ova parit aestate [note: Aristot. H. A. l. 6. c. 17. Idem l. 5. c. 9. Plin. H. n. [abbr.: enim] l. 9. c. 51. Aristot. H. A. l. 5. c. 2. Plin. H. n. [abbr.: enim] l. 32. c. 2. Oppian. Halieut. l. Plutarch. l. utra animal. ] et hieme, ideo alicubi bis [note: Aristot. H. A. l. 6. c. 17. Idem l. 5. c. 9. Plin. H. n. [abbr.: enim] l. 9. c. 51. Aristot. H. A. l. 5. c. 2. Plin. H. n. [abbr.: enim] l. 32. c. 2. Oppian. Halieut. l. Plutarch. l. utra animal. ] idque inter fusaneos solus facere creditur, sed posterior partus infirmiorum. Sublimes natant. Athenaeo sunt monh/reis2 solivagi, Aristoteli xu/toi, fusiles seu fusanei. Mugilum, Luporumque capturam uno retis iactu centum aureis coronis venisse, Rondeletius oculatus testis est. Sollertia et ingenio non destitui, docilesque sequentia docebunt. Rete circumdati harenas arant cauda, atque ita conditum transeunt rete. Et quamvis minus in providendo sollertiae quam [orig: quàm] mugiles habeant; magnum tamen robur in paenitendo habent. Nam ut haesere in hamo, laxant vulnera, donec excidant insidiae, quod praeter Plinium, Oppianus, Ovidius et Plutarchus tradidere. In Eloro amne tam mansuetos esse, ut e [orig: è] manibus porrigentium cibum capiant, Nymphodorus auctor est. Et quia lapidem in capite hieme sibi infensissimum se habere sentiunt; ideo [orig: ideò] in abditos se tum gurgites demergunt, qui in sublimi natant, frigore congelati moriuntur. Cur inter alios pisces cum Mugile, Salpa et Chromide [note: Aristot. H. A. l. 3. Plin. H. n. [abbr.: enim] l. 9. c. 70. Plin. H. n. [abbr.: enim] l. 9. c. 62. ] clarissime audire, post Aristotelem Plinius scribat, et in vado vivere addat, nescio, nisi forte [orig: fortè] sublimem natatum in causa ponat. Capiuntur saepenumero dormientes fuscina. Inimicitias cum Mugile et Squillis gerunt. Caudam ilii praerodere Nigidius apud Plinium auctor est. Pugnantes invicem saepe [orig: saepè] Puteolis, praesente Bessarione, Perottus vidit. Statis tamen mensibus concordes sunt, et in unum gregem, si abunde [orig: abundè] cibarii, coeunt. Ab his cornu quod fronte exit, punctus interimitur, quem Oppianus et Aelianus descripsere: Magni olim apud Romanos Opsophagos aestimii erant. Plinius post Elopen et Acipenserem praecipuam iis et Asellis auctoritatem tradit. Archestratus Milesium qeo/paida et quidem dia\ to\ polu/timon vocat, et Tripatinum summam cenarum luxuriam ingrediebatur. Sed maximi, lactes, cerebrum et epar fiebant. Illo Eliogabalus rusticos in mediterraneis pavit. Huius gratia, Hermaeus Aegyptius piscium institor, non nisi exenteratum vendebat. Carnis qualitas non nisi loci, temporis, et Aetatis ratione habita, definiri potest. Locus si spectetur, in mari puro qui sunt, boni sunt Hicesio succi, sed paucinutrimenti, [note: Galen. de Alim. facult. l. 3. ] sanguinem consistentia tenuiorem gignunt, et diutissime [orig: diutissimè] citra putredinem, inprimis si nive circumdentur, servantur. Inter duos pontes Romae capti, ob vitiosam aquam, graviter olent, et facile [orig: facilè] putredinem concipiunt. Illaudati, qui in piscinis habentur. Tempus si respicias, deteriores sunt dum in utero habent: summa hieme et Ianuario captisgratia, nisi forte [orig: fortè] nimio exercitio soliditatem carnis acquisiverint. Lanatas Plinius dixit, si ventrem attenderis, quo mollitie et pinguedine blandiuntur. Aetatis ratione, tenelli suaves et stomacho grati sunt, copiose [orig: copiosè] nutriunt, et facile [orig: facilè] per corpus descendunt: mediocres optimo se commendant callo. Apparatum alibi vide. Aegris in albo iure autex aceto optime [orig: optimè] elixantur. An quod spermolo/goi, a [orig: à] Pythagora reiecti fuerint, dubito. Plutarchus certe [orig: certè] postquam sic sentientium sententiam exposuislet, patrocinari ipsis videtur. De usu in Medicina pauca occurrunt. Tantae est, si Marcello credimus, adversus strumas efficaciae, ut ad quamlibet corporis partem admotus, earum vitium persanet. Lapilli capitis dolorem levare, Euporist w=n auctor tradidit.
[note: Strabo Geogr. l. 15. ] LATUS, inter Nili pisces a [orig: à] Strabone numeratur. Esse et marinum Archestratus apud Athenaeum prodidit. Candidissimus est, ducentarum saepe librarum magnitudine, et
page 105, image: s127quovis modo [orig: modò] paratus suavissimus. Rondeletius pro eo, Coracino ac Umbrae simillimum substituit Tarentinus Latili piscis meminit.
CAPUT III. De Alosa, et Ziga Albis fluvii.
[note: TAB. XXVII. 3. 4. Strabo Geogr. l. 15. ] A Losae nomen, huic de quo iam acturi sumus pisci, post Strabonem Ausonius ex vulgari imposuit, Gregorius Tiphernas in Strabone, et Theodorus Gaza in Aristotele, qri/s1s1an, quam moderni Graeci fri/ssan, forte [orig: fortè] quod spinis seu aculeis aliquando soleat inhorrescere, eius nomine donarunt. Rondeletius Archippo et Mnesimacho qra/ttan appellari tradit; quam tamen a [orig: à] Thrissa diversam, ut Trissam cum Trichide eandem, Gesnerus, varium ut Panthera et Pavo [note: Aristot. H. A. ] Aristoteles facit. Nec Lupus est, quod Platina voluit; quod hic Mugili caudam praerodat, illam edentulam sciamus; nec Clupea, piscis magnus, qui crescente luna albus est, decrescente nigrescit, corpore minimum aucto a [orig: à] propriis spinis interimitur, in Areni Galliae fluvio nascitur, in capite lapidem grano similem, qui ad quartanas sinistro lateri decrescente luna alligatus facit, et [note: Plin. H. n. [abbr.: enim] l. 4. c. 4. ] Attilum Padi, venam quandam in faucibus eius mira cupiditate appetens, morsu exanimat, obrationem eandem. Universi corporis figura, si cum latitudine conferatur, ob longiuscula apparet, et in latera ita compresla, ut imus venter, recta [orig: rectâ] linea [orig: lineâ] praeacutis aculeis et constructa [orig: constructâ], et propterea non aspera [orig: asperâ] solum, sed serrae etiam modo secante (si adversa deducatur manus) terminetur. Spinis sive arist is etiam scatet innumeris, et inter vescendum admodum molestis; quod cum Trichidibus quoque commune habet, unde Albertus, et Murmellius latinum eius nomen Aristosium sive Aristosum confinxerunt. Caput habet in latera valde compressum, rostrum acutum. Os cum maxime [orig: maximè] hiat, admodum patulum, edentulum, atque omnis asperitatis expers. Branchiae utrinque quaternae. Squamis tegitur magnis, tenuibus et facile [orig: facilè] deciduis. In capite supra oculos, utrinque veluti gemmae smaragdinae relucent. Lingua nigricat, superiores mandibulae deorsum prominent. Ventre et lateribus argentum aemulatur. Dorso vero [orig: verò] et capitis vertice ex albo flavescit. Romae cum maxime [orig: maximè] aucta bipedalem mensuram non superat. Marinus est [note: Strabo Geogr. l. 15. ] piscis, sed ex mari ineunte vere cum in utero habet, subintrat, inchoante aestate revertitur. In Tyberim delapsae strigosae sunt, et quadam marinae salsuginis ariditate parum amabiles, paucorum dierum mora, Tyberinis undis pinguescunt. Laudatas Arnus et Umbro in Hetruria, Lyris et Vulturnus in Campania praebent. Galliae et Hispaniae flumina maximas, Mosa in Hollandia suavissimas. In Aquitania ob frequentiam plebis obsomum Ausonius vocat. In Arverniae fluvio iuxta Marignensium oppidum, supra mille ducentas uno retis iactu capi, Rondeletius auctor est. In Euripo reperiri negat Aristoteles. Burdigalae et Lugduni succu???entiores quam [orig: quàm] Massiliae venduntur. Pariunt in fine aestatis in mari. Athenaeus moni/ous2 Thrissas dixit, Oppiano, alternant vias Ponti curruntque per aequora, Hospitium mutant semper, Pontoque vagantur. [note: Oppian. Hal. l. 2. ] Figulus veris adventum Mosellanis nuntiare, et mense Maio toniturbus, adeo [orig: adeò] terreri, ut plurimae in ripa exanimatae reperiantur, scribit.
In Arverniae Oppido Maringnesio ad testudinis sonos adnatasse, et saltasse Rondeletius vidit, quod [note: Aelian. H. A. l. 6. c. 32. Porphyr. peri\ a)poxhs2 l. 3. Auson. ] et de Thrissis Aeliano et Porphyrio proditum, nec de mendo in Athenaeo, qui Trichidi hoc quicquid est adscribit, dubitandum est. In nullo apud Veteres fuisse
page 106, image: s128pretio, Ausonius testatur. Postquam [orig: Postquàm] pingues evasere, sucum mediocriter bonum, et qui facile [orig: facilè] distribuitur gignunt: sed quia glutinosioris alimenti excrementa non facile [orig: facilè] atteruntur, ideo [orig: ideò] ab ipsis exhalationibus, intempestiva somnolentia inducitur, et sitis excitatur. In pisculariis Bevarorum legibus, teste Gesnero, interdicitur, ne duobus palmis vel septem digitis, propter aristarum et parvitatem et multitudinem capiantur. Vida prudentissimum, quod non nisi obesus, maximeque idoneo tempore, cum esu carnium interdicitur, appareat, dixit.
[note: Aldrovand. de Piscibus l. 4. c. 5. ] ZIGA Albis fluvii, qui et Goldtfisch ab aureo circa caput colore di citur, sic a [orig: à] Kentmanno describitur. Zige piscis est tenuis et siccus, paucae carnis: colore pulchro, argenteo, dorso tamen subfusco, oblongus est, non ita latus, ut solent esle pisces Goldfisch dicti, qui in Marchia capiuntur: longitudo enim eius ad latitudinem quintupla est. Caput eius si foris aspicias, Harengi capiti non dissimile est, nisi quod in parte superiore oris scissuram habet. Lingua eius parva, quae colore nigricat. Dentes utrinque ad latera in faucibus, mandibulis duabus duri adnati: sicut in eiusdem fluminis piscibus (de Capitonum fluviatilium genere) Ieseno et Dibelo, ut vulgo nominant. Caput et oculi ad aureum colorem, pauco viridi permixtum, accedunt. In summis lateribus utrinque maculae quaternae nigrae digeruntur, quarum prima ad summas branchias, ultima paulo sub initio pinnae dorsi. Ex Oceano in Albim subit hic piscis et paulatim consumitu??? ac deficit. Capitur ut plurimum in hoc flumine, a [orig: à] festo Pentecostes usque ad Divi Iohannis diem quo tempore Sturio migrat.
A Sturione enim e [orig: è] mari in Albim pellitur. Quamquam autem ad velocitatem et fugam prae omnibus in Albi piscibus, comparatus sit; mollis est tamen et quam primum ex aqua in aerem subductus perit. Maximi huius generis in Albi apud nos (Misenos) duabus cum dimidia libris (sedecim unciarum) ad tres cum dimidia (quod tamen rarum est) perveniunt. Sive assus sive elixus, non boni saporis est. Si tamen praeparatum, sale intus aspergas, tum in fumo aut soleleviter sicces, et ita butyro inunctum super craticula asses, melius (ut in hoc genere) sapit. Et quoniam aridi hi pisces sunt, sunt qui in aqua elixant, deinde exemptos condunt iure e [orig: è] butyro, zinzibere, aqua et modico aceti, sicuti etiam alios quosdam pisces siccatos condire solent, ut Truttas, Thymallos, Lucios, et Cyprinos latos. Quomodocumque paretur, nullus tamen in Abli piscis aeque ferini aut virosi saporis est; et a [orig: à] quo etiam nomen ei impositum conicio, ut Zige, id est, Hircus dicatur, hircum enim praesertim insolatus, olet, Capitur et in lacu Sverinensi. Alosam Gesnerus credidit, metuo ne perperam.
CAPUT IV. De Mugilibus.
[note: TAB. XXIII. 4. 5. Aldrov. de Piscib. l. 4. c. 6. ] HIstoriam Mugilum, nomenclaturarum diversitas obscuram facit *kestre)us2, leuki/s1kos, ke/falos, nh=stis2, perai=as2, muci/nos, s1a/rgos, xelw\n, ba/kxos, s1fhneu\s2, daktuleu\s2, kefali/nos, bleyi/as2, pleu=tes2, quae apud Aristotelem, et Athenaeum, ex Hicesio, Dorione, Eutydemo, Polemone invenies, praecipuae sunt. kestreu\s2, Aristoteli et [note: Aristot. H. A. l. 5. c. 11. ] generis et speciei [note: Aristot. H. A. l. 8. c. 2. ] nomen est. Hicesius speciei, Dorion generis duntaxat mentionem fecit, et in marinum et fluviatilem, illum iterum in Cephalum et Nestin, divisit. Appellationem a)po\ to=u ke/strou, seu telo, belli Persici tempore invento, sortitus est, quod eo teli modo in anum inmisso apud Athenienses publice [orig: publicè] adulteri poenas luerent. Leuciscis seu Alburnis et Albulis ab albo colore nomen impositum est, perperam glauki/s1koi, dicuntur;
page XXIII, image: s129[illustration:
Salmo. Salm. Lachs
][illustration:
Salmo. alius Salms. Ein ander geschlecht.
][illustration:
Lupus. Meer Wolff.
][illustration:
Mugil Meeralet.
][illustration:
Mugilis. Species alia.
][illustration:
Capito Anadromus. Elbnasen Meernasen.
][illustration:
Caper. capri-Scus Sawfisch.
][illustration:
Acipenser. i. Stoer. Sturio.
][illustration:
Stoer. Acipenser seu Sturio. 2.
][illustration:
Acipenser. seu sturio. 3.
][illustration:
Acipenser Zeelandicus.
]
page 107, image: s130[note: Galen. de Alim. facult. l. 3. ] Galeno sunt fluviatiles, ke/falos generis quidem nomen est: sed quia para\ to\ baru/teron th\n kefalh\n e)/xein nomen obtinuit, nec id omnibus magnum, non omnibus etiam competet, nisi forte [orig: fortè] ideo [orig: ideò] dictum esse putes, quod in metu capite abscondito totum se [note: Aristot. H. A. l. 9. c. 17. ] occultari credat. Aristoteli, sane [orig: sanè] [note: Arist. H. A. l. 8. c. 2. ] aliquando peculiaris et unica Mugilum species est; aliquando duas [note: Arist. H. A. l. 8. c. 2. ] sub se species complectitur: nec forte [orig: fortè] male [orig: malè] Mugiles marinos in Cephalos et nh=steis2 distinxeris. *nh=stis2 epithetum est omnibus Mugilibus commune, quod omnibus carnibus abstineant. *perai=as2 speciei nomen est, sed speciem Cephali alteram, quae muco suo vivit Epithetum, et idem cum muci/nw| videtur. Sargus seu ut apud Aristotelem s1argi/nos, quid sit, dubitatur, Rondeletius eundem cum nhstei= seu ieiuno facit, Aldrovandus discernit. Chelones [note: Plin. H. n. [abbr.: enim] l. 32. c. 7. ] cum Bacchis Hicesio iidem, et Plinius Banchos inter Mugiles recenset, sed cum Myxone eosdem facit. Rondeletius Bacchum quintam quandam speciem Hicesio esse, insinuat. *sfhneu\s2, Salviano cuneatus, Gesnero Cunealius, quod lagaro\s2 kai\ tetri/gonos, gracilis et quadratus sit, ita dicus, a [orig: à] solo Euty demo inter Mugiles reponitnr. Alii s1fhkea\s2 legunt, ut a [orig: à] s1fh\c vespa, non s1fhn\ cuneo, isti pisces dicti fuerint. *daktu/leos nomine Salvianus minorem aliquem in eodem genere ab Eutydemo poni putat, alii didaktuleu=s2, sed perperam legunt, cum duos in latitudine digitos non excedat: nec alii forte [orig: fortè] fuerint, quam [orig: quàm] quos Padi accolae Canistrellos, quod in Canistris vaenaeles ferri soleant, vocant.
Cephalinus quibusdam cum Blaepsia, teste Dorioneidem, nisi mendum sit, et pro Blaepsia ble/nna, quod [note: Galen. de usupart. l. 8. c. 6. ] idem quod mu/ca, ut Galenus scribit significat, legi debeat, et sic Cephalinus inter species Nestium numeretur.
Plaetarum nomen Cestreis a [orig: à] quibusdam imponitur, si Polemoni libro de fluminibus Siciliae credimus. Actum de illis in capite de Muraenis. Species Mugilum seu Cestriorum sunt quinque, apud Aristotelem, Cestreas nempe proprie [orig: propriè] dictus, Cephalus cognomento Chelon seu Labeo, Cephalus pereas, sive translitoranus, Sargus sive Sargo, et Myxo seu Muco. Caput nonnullis est magnum et depressum, rostrum breve ac retusum, ut Capitonibus, aliis minus et rotundius, rostrum magis extentum et acutius, ut Cheloni. Os omnibus parvum, rotundiusculum et edentulum. Squamis omnes teguntur. Cestreus magnas et crassas habet, quae numismatis speciem mentiuntur. Pinnas utrinque binas gerunt, illos si excipias, quos lacus [note: Arist. H. A. l. 6. c. 13. Arist. de part. l. 4. c. 13. ] Sipharum gignit, quibus teste Aristotele, una tantum utrinque est, et supinis caront. Praeter binasillas pinnas, quae utrimque consistunt, unam habent ab ano; in dorso duas, quarum altera aculeata est, altera aculeis caret; ad caudam spectans. Omnes a [orig: à] branchiis lineas aliquot subobscuras ad caudam deductas habere videntur, etsi haud aeque [orig: aequè] in omnibus sint conspicuae. Dorso sunt su bnigro: ventre vero candido. Ventriculus teste Aristotele carnosus est: cui parte altera plures appendices exeunt: altera una tantum, ut idem ait. Rondeletius longe [orig: longè] alium esse scribit quam in carnivoris piscibus, densum nempe et carnosum instar ventriculi avium, foris planum, intus rugosum, figura verticilli vitrei, quod mulieres fusis appendunt. Intestina quoave crasla sunt, pinguiaque et in gyros acta; in quibus splen latet, ut idem observavis, et sub pinna locum aere plenum reperit. Hepar pallet; parvum, et tamquam manu ventriculum amplectens. Fel. rufum sive flavum, aqueae consistentiae. Cestreo eiusdem Rondel. hepar ex albo rubescit: caro mollior, laxior, minus candida, minusque pinguis quam Cephalo, additque gulam habere; ventriculum in longam appendicem desinere, semper inanem esse, uti et intestina. Lapis quem Cestreus in capite gerit, Echinus et Sphondylus, ab echinata specie dicitur. Lineae quae a [orig: à] branchiis ad caudam ducuntur, Cephalo breviores sunt. Chelon sive Labeo nigricantes a [orig: à] capite ad
page 108, image: s131caudam aequalibus spatiis distantes protensas habet. Habet et labra crassa, spissa, prominentia, unde xelw=nos Labeonis nomen. Capite est paulo minore quam [orig: quàm] Cephalus, oculis prominentioribus, sine pellicula illa concreta, quam veluti palpebram habet in capite. Marinos pisces esse nullum dubium, sed an omnes fluvios et stagna [note: Aristot. H. A. l. 8. c. 2. ] subeant, incertum. Capitonum alius translittoranus Aristoteli, quasi in alto mari degat. Galenus in stagnis quoque nasci scribit. Ut ut sit, Cestreum proprie [orig: propriè] dictum esse iudico, qui longius a [orig: à] mari, ut in [note: Strabo Geogr. l. 15. ] Nisum ita in alios fluvios recedit. Cephali in eiusdem vicinia, propter dulcem aquam et limum morantur. Etsi autem aquas ament, ab imbribus tamen adeo [orig: adeò] vehementer laeduntur, ut visum [note: Aristot. H. A. l. 8. c. 19. ] amittant, ut Aristoteles prodidit. Cephaloni inprimis oculi per hiemem albescunt: ipse tum et macer et caecus, quod in Nauplio terrae Argivaeagro accidit, capitur: inprimis, si hiems asperrima fuerit.
Marinos a [orig: à] fluviatilibus, spinarum numero et quantitate distinxit Galenus, plures his et minores innuens: certius indicium sapor ipse suppeditat. Acriorem et pinguedinis expertem Cephalum dicunt qui praestantior.
De Cibo non convenit inter auctores. Carne abstinere Aristoteles tradit, vivente duntaxat Oppianus et [note: Aelian. H. A. l. 1. c. 3. Oppian. Halieut. l. ] Aelianus. Idem Cestreum alga et limo vesci scripsit. Gulosus autem maxime [orig: maximè] est et insatiabilis, ideo [orig: ideò] in proverbium abiit, aviditas saepe [orig: saepè] tanta, ut cauda verberando excutiat cibos.
[note: Plin. H. n. [abbr.: enim] l. 9. c. 17. ] Tanta iisdem salacitas, ut in Phoenice et Narbonensi provincia, coitus tempore e [orig: è] vivariis marem linea longinqua per os ad branchias religata emissum in mare eundemque linea retractum, feminae sequantur ad littus, rursusque feminam mares partus tempore.
De ipsorum Generatione ita Aldrovandus. Quod ad ortum generationemque eorum pertinet: scribit Aristoteles esle qui omnes sponte oriri opinentur, quorum opinionem refellit, quoniam unicum tantum eorum genus sit, quod non coitu, sed ex limo arenave enascatur: ceterorum verae feminae ova, maressemen genitale habeant. Pariunt autem eodem teste semel anno: sed an eodem omnes tempore, difficulter ex ipso colligas; alias enim Capitonem vere parere tradit ultimum, quoniam novissime [orig: novissimè] eius foerus appareat: aliasomnes Decembri mense gravescere ait, tricenisque diebus gerere, et in iis Capitonem quoque enumerat, alias Cestreos ait inter primos partum accelerare, parere hieme, locis iis maxime qua [orig: quà] flumina exeunt, dum uterum ferunt, praecipue graviter laborare, ideoq; fieri, uttunc potissimum ruant in terram ac excidant: feriri porro gravi stimulo agitatos in terram, atque omnino in temporis motu perpetuo incitari, donec pariant, sed requiescere a [orig: à] partu continuo [orig: continuò].
De Ingenio et aliis hoc habe. Tam veloces esse, ut ieiuni transversa navigia superiactent, et ubi dispositas piscatorum sensere insidias, retia supervolent, ut veluti sagittae arcu emissae videantur. Curvos hamos habere suspectos, ideo [orig: ideò] postquam diu circumnatavere, cauda prius escam percellere, et quod avulserunt deglutire, mox ore in angustum collecto, summis tantum [orig: tantùm] Iabris ac vellicatim [note: Plutarch. l. utra animal. Oppian. Hal. l. 2. ] escas stringere. Irritati, in sublime feruntur, et effugia quaerunt; si aberravere, quiescunt, et necem prostrati exspectant. Usum in Cibis quod [orig: quòd] attinet, Hicesius omnes Leuciscos et Mugiles boni succi esle, facile [orig: facilè] excerni, nec multum alere, scribit, nempe si mari puro capti sunt. Nam qui in coenosis locis, quales tum illi, qui in Etruria in Prillino lacu apud Orbatellum ad mediterranea deferuntur tum hi, quos Padusae atque ipsi luculenti Fossae Clodiae canales viscere praetenero, Ferrariensibus et Venetis copiosissime [orig: copiosissimè] praebent, pinguedinem humanae naturae infestissimam habent. Aristoteles in fluentis et lacubus, quod pinguiores fiant, praestare dixit. Lynceus Samius hieme post partum laudat.
page 109, image: s132Aestate lutum quod stagna exsiccentur, olent. Septembri, quod luto putrescente pinguiores evadant, insalubres sunt. Optimi qui circa Abderam, deinde qui circa Sinopem capiuntur. Romae maxima ovorum gratia, quae teste Iovio, geminis folliculis circumcisa parte seminis, recentibus Cephalis eximuntur, et nomen o)w=n tari/xwn, ovorum salitorum apud Graecos obtinuere. Quantum ad Medicinam, Ventriculus Mugilum, seu in cinerem redactus, seu in fumo siccatus, et vel vino albo, vel aqua absynthii ablutus, et in cibo sumptus, ventriculi exsoluti vires non minus quam ventriculi gallinarum potus interna reficit. Elixus in vino et ex aceto sumptus vomitum compescit, prodente omnia Rondeletio. Lapilli in cerebro contra Nephritim valent.
CAPUT V. De Capitone Anadromo Gesneri.
[note: TAB. XXIII. 6. Aldrov. de Piscib. l. 4. c. 7. ] CApitonem Anadromum, Gesnerus et Kentmannus descripsere. Nasutus, inquit, ille, videtur, prominente et carnosa superiore oris parte, ut in nostris fluminibus, is quem Nasi nomine descripsimus: cui etiam reliqua corporis specie per omnia adeo [orig: adeò] similis est, ut discrimen nullum animadvertam, ne colorum quidem fere [orig: ferè], nisi quod Albinus hic Nasus magis albicat, noster fluviatilis, vero magis fuscus est. Sed noster plane fluviatilis est, Albinus e [orig: è] mari ascendit: praeterea noster vilis et plebeius est, Albinus vero inter laudatos, praesertim assus. Hoc etiam notandum, cum Albinus alio nomine Blicca dicatur, longe alium piscem eodem nomine a [orig: à] nostris vocari, de quo egimus inter albos pisces. Miseni etiam Zertam dicunt, quod nomen etiam Polonis usitatum audio. Zerta in quit Kentmanus, piscis longiusculus, argentei nitoris, squamis parvis tegitur, dorso subfusco: pinnis quae ad branchias sunt et parte supina rutilis, pauco caeruleo admixto. Linea utrinque a [orig: à] branchiis ad caudam tendit, in qua puncta fusci coloris digeruntur. Caput crassiusculum, oculi pulchri, magni, albicantes, nares magnae non procul ab ore. Os molle prorsus, in quo nec dentes sunt, nec alia asperitas, sed ab initio gulae seu faucium, maxilla utrimque valida, dentibus senis oblongis val. lata. Maximi huius generis pisces qui apud Misenos capiuntur, bilibres sunt. Libram XVI. unciarum dico. Anno toto ex Oceano in Albim ascendit hic piscis, maxime vero circa Pentecstem, qui tempore parit, migrare solet, func etiam ad cibum praefertur, quod feminae ovis plenae sunt. Manent et pariunt in Albi, proficiuntque ipsi et soboles: augentur enim et pinguescunt. Vescitur omne genus pisciculis, qui nullis praesertim spinis et aculeis rigent: item muscis aliisque insectis, quibus intra aut proxime supra aquam potitur. Habetur inter optimos qui in Albi sunt, assari solitos pisces. Caro enim eius optimisaporis est. Rite [orig: Ritè] etiam elixus non male sapit. Desquamatus nempe, exenteratus et elutus, in aquam fervere incipientem immittitur, conditusque ac salitus ad iuris fere [orig: ferè] consumptionem coquitur, quo modo permulti etiam alii fluviatiles pisces elixarisolent. Sunt qui iuri haud fere consumpto copiosum butyrum addunt, eoque liquato piscem inferunt. Potest et aceti aliquid affundi, et Zinziber aspergi, pro cuiusque palato. Assus vel simpliciter, vel cum embammate e [orig: è] coepis minutatim concisis, vino, croco, saccharo et Zinzibere, sapidissime estur. Nec displicuerit desquamatus, in frusta concisus, quae in polenta aut secalis polline volvuntur, atque ita in butyro sive crudo sive liquato frixus. Haec omnia Kentmanus. Addit Gesnerus non in Albi tantum, sed Sala etiam apud Misenos flumine Zertam capi.
page 110, image: s133CAPUT VI. De Capro sive Caprisco.
[note: TAB. XXIII. 7. Aldrov. de Piscib. l. 4. c. 8. ] CAprum et Capriscum eosdem Salvianus, diversos Rondeletius facit. Maxima hic nominum affinitas, et uterque duram pellem habere traditur. An vere kapri/s1kos, xoi=ros Strabonis, u(=s2 aliorum, et mu=s2 Oppiani et Aeliani sint iidem, dubitari potest. Equidem Athenaeus Aristotelis ka/pron xoi=ron vocat; alii tamen s1ka/fron, quidam s1ka/ron legi debere opinantur, nonnulli Chalcidem piscem vocalem et in dulcibus aquis habitantem credidere. Porcus etiam Niloticus Strabonis potius porca fluviatilis minor est, piscis rotundus, spinis in capite noxiis, u(=n vero yamma/qida, quasi in arena fodientem facit, quod terrestris suis more rostro arenam fodiat, Numenius facit, eandemque cum s1ukki/on, cui Simeon Sethi eas in nutriendo facultatis rationes attribuit, quas alii fere Rhombo tribuunt, Aldrovandus posuit. Salvianus cum kapri/s1kw| et xoi/rw| eundem iudicat, mo=n denique inter s1ela/xh seu cartilaginea Athenaeus ex Aristotele recenset, inter quos, quis Caprum nostrum retulerit? Athenaeus eundem cum Capris, cum ait kapri/s1kos kalei=tai me\n kai\ mu=s2, esse censet. Descriptionem eius ex Salviano, eamque accuratissimam damus. Caper, inquit, Molae piscis instar, caput utrinque admodum compressum habet: Oculos rotundos, atque in superioris capitis parte locatos: Os parvum, et valde denticulatum: utraque enim maxilla octonis dentibus validissimis, magnis, latis, non serratis, sed continuis, atque humanis simillimis minuta est. Branchiis utrinque quaternas non osseo et deatriculato (reliquorum squamatorum instar) operculo sed cute contectas, nec lata, sed modica scissura (Molae piscis more) pervias habet. Nec si Aristot. dicat: Habent quibus paucissimae sunt, singulas branchias utrinque easque duplices, ut ka/pros, (sive Aper, ut Theodorus vertit) aliis binae utrinque sunt, alterae simplices. alterae duplices, ut Congro. Suspicari debemus hunc nostrum piscem Congrum non esse, cum neque etiam verum sit, quod binae utrinque branchiae Congro sint. Et propterea mirari potius convenit, cur haec ita tradiderit Aristoteles. Utrinque una tantum pinna et rotunda ad branchias conspicitur: nam illis, quae in piscibus aliis utrinque in ventre sunt conspicuae, caret prorsus. In dorso fere medio tres, membrana inter se iuncti reperiuntur aculei robustissimi et magni, quorum prior reliquorum duorum triplus est, quosque omnes non solum ubi vult, deprimit, sed in sulcum etiam osseum, in dorso ob id sculptum, recondit. Depressi autem et reconditi uti quam facillime [orig: facillimè] simul eriguntur, ita eorum unus duntaxat erigi nequit. Et pari ratione erecti omnes deprimi possunt, cum eorum unus nequeat; suntque ea arte fabrefacti, ut cum prior et maior quantumvis impulsus deprimi nullo prorsus pacto possit: postremi tamen depressione, quae facillima est, statim deprimitur, non secus quam in arcubalistis vocatis, in quibus parvo ac inferiori ferreo vecte compressus, tensus ilico remittitur arcus: ob cuius similitudinem hic piscis noster Romae Pesce balestra vocatur. Et quod maiore dignum est admiratione, si postremus aculeus non prorsus deprimatur, sicuti prior quoque proportione duntaxat deprimitur, sic ibidem etiam ita rursus consistit atque obfirmatur, ut nullo impulsu ulterius deprimi possit, nisi reiterata postremi depressione. Hos ternos aculeos pinna sequitur, ad caudam usque deducta. Osse autem valido, lato et recurvo, ex cordis loco ad eam ventris partem, quae e [orig: è] branchiarum regione est primum ref lexo, deinde per ventrem sub cute usque fere [orig: ferè] ad podicem extenso, ibidemque postremo in acutissimum et conspicuum aculeum desinente, tota anterior ventris regio roboratur atque munitur. Quae vero [orig: verò] inter praedictum aculeum et podicem, ventris portiuncula relinquitur, plerisque aliis longe [orig: longè] minoribus, sed satis robustis atque serratis aculeis armatur. A podice per ventrem reliquum ad caudam usque alia singularis pinna deducitur. Cauda quaenon sensim, ut reliquorum piscium, sed
page 111, image: s134repente extenuatur, in unicam et latam pinnam degenerat: Ventriculum habet amplum, et crassum: intestina lata et valde reflexa: hepar subalbidum, cui fellis vesica haeret.
Corio tegitur squamoso, cuius tamen squamae serpentis potius quam piscis videntur; nam praeterquam quod eo ordine sunt commislae, ut lineas, cancellatim sese intersecantes constituant, firme etiam et valide adeo haerent, ut desquamari nequeant; unde ita durum et asperum efficitur eius corium, ut vix dissecariqueat. Rondeletius sese expertum esse scribit, ne acutissimo quidem gladio penetrari posse, utque ligna et ebora eo poliri possint. Quamobrem iure Aelianus atque Oppianus marino Muri pellem praeduram tribuere; et Athenaeus Aristotelis testimonio, etsi apud Aristotelem id nunc non legatur, inter pisces qui aspera cute teguntur, ka/pron recensuit. Quod ad colorem attinet, ex livido viret, nonnullis parvulis notis caeruleis et rubentibus maculis quam plurimis insigmuntur. Estque totius piscis figura valde compressa, et lata, atque fere orbicularis. Ad multam magnitudinem non excrescit, duas enim libras raro [orig: rarò] excidit, unde merito Oppianus et Aelianus eum haud magno corpore esse dixerunt. Hactenus [note: Arist. H. A. l. 4. c. 9. Plin. H. n. [abbr.: enim] l. 11. c. 51. ] ille. Non maris duntaxat, sed et fluviorum accola est, ut Plinius et Aristoteles scripsere. In amne Acheloo grunnitum habet. Vescitur carne, cancris, squillis atque testatis. Solivagus est, et raro capitur. Pugnacissimum esse, tum quod pelle praedura tegatur, tum quod dentium [note: Aelian. H. H. A. l. 9. 41. ] robori confidat, Aelianus et Oppianus sub nomine Muris marini prodidere. Carnem habet duram et suavem. Virus namque olet. Athenaeus inter s1klhro/tata retulit.
CAPUT VII. De Sturione.
[note: TAB. XXIII. 8. 9. 10. 11. Aldrov. de Piscib. l. 4. c. 9. ] PIscis quem nos Gothico vocabulo Sturionem, quasi steiri/wna, quod rostro suo prorae rostratae speciem gerat dicimus, is Graecis nostri temporis curi/xi quasi Oxyrinchus, Cypriis teste Bellonio Morona vocatur. Nec est veterum Lupus quod Poggio Florentino placuit, ut capite quarto huius tituli innuimus: Nec Attilus, ut Franciscus Philelphus voluit, cum Attilus is sit, qui hodie ab accolis Padi, veteri servato vocabulo Attina, Adilo et Ladino vocatur, piscis ipso Sturione amplior, effigie, sapore, pretio et tota fere natura ab eo dissimilis: Nec, Tursio Plinii, quod credidisse Theodorus [note: Plin. H. n. [abbr.: enim] l. 9. c. 9. ] Gaza creditur, cum hic Carchiae, id est, Caniculae, ut Archestratus apud Athenaeum comprobat, species sit, et cum Turso sive Phocaenae in Ponto catulos pariat, hic oviparus sit, et ubique nascatur. Nec Hycca seu Hysca ut Hermolaus Barbarus in epistola ad Cortusium prodidit, cum vel ipse Athenaeus, quisolus Hyccae meminit, qui piscis Hycca sitignoret, et duntaxat, a [orig: à] Callimacho sacrum piscem, a [orig: à] Cyraeneis Erythrinum, ab Hermippo Smyrnaeo Hyccam Iulidem vocari scribat.
Nec Delphinus, ut Carolus Figulus voluit, quam vis in multis quoad formam conveniant, quod iste omnium veterum auctoritate, inter cetos referatur. Niloum tamen Delphinum, de quo apud Solinum leges, quemque Delphino potius similem, quam Delphinum Marcellinus vocat, Sturionem existimare, nihil forte oberit.
Nec Oxyrinchus, veterum, cum hic Carnivorus sit, et hamo, ut apud Athenasum legimus, capiatur. An pro Oxyrincho Caspio Aeliani, haberi [note: Aelian. H. A. l. 17. c. 32. ] debeat, comparatio ostendere poterit. Circassi sane ceterique Moeotidis accolae, Sturionem Oxyrinchum vocant, si Gesnero et Scaligero credimus. Silurum veterum esle Salvianus contra Manardum apud Aldrovandum ostendere conatus est, quem prolixissime agentem vide. Ausonii esse nullum dubium, et ita Sturio a [orig: à] Venantio Fortunato Pictaviensi Episcopo, qui duobus post Ausonium saeculis vixit,
page 112, image: s135vocatur: Veterum non esle, tum exeo [note: Iuvenal. Scalig. 14. et 14. ] colligas quod non tantum teste Iuvenale et veteri eius interprete, sed etiam Antiphane et Theodoro Sinopensi [note: Scalig. in Lect. ] apud Athenaeum, vilis apud eos piscis fuerit; tum quod eum in [note: Auson. l. 2. c. 1. ] Garumna non invenias, quod et Scaliger monuit. *galaci/an seu galeci/an [note: Galen. de Alim. facult. l. 3. ] vocari Galeno crederem, nisi eandem in Graeciaemari, in quo Sturiones dantur nasci, negaret. Acipenserem esse, qui ab Elope et Anthia distinguitur, Rondeletius erudite osten dere conatur, quem sequitur Iunius: obstare eius sententiae videtur, quod rarus inventu, et unus omnium squamus ad os versis contra aquam nando meare, apud Plinium [note: Plin. H. n. [abbr.: enim] l. 9. c. 17. Macrob. Satur. l. 2. c. 12. ] dicatur, et id Nigidius Figulus, referente apud Macrobium Sammonico Sereno, confirmet. Aldrovandus Sturionem Acipenserem Romanis cum recens et in Italia captus esset vocatum fuisle; Silurum Graeco nomine cum ex peregrinis Graeciae inprimis oris allatus, opinatur. Descriptionem eius Paulus Iovius hanc dedit. Corpore est tereti oblongoque, inter rotundos et planos ambigente, ut qui subtus quodammodo planus sit, dorso vero [orig: verò] semirotundo. Caput quadratum est, et ad effigiem parvae pyramidis protensum. Os illi est sine maxillis, sine dentibus, diversum penitus ab reliquorum piscium forma, idque sub mento in ipsa prope iugilum parte, ad similitudinem fistulae arundinaceae rotundum, semperque patens, et cartilagineum et summae candidum; cuius hiatum in procerioribus hasta brachii haud facile impleret: ceterum totum caput dura potius et callosa cartilagine quam certis ossibus constat, quod ex lento quod am et praepingui mucore concretum esle videtur. Naribus omnino quae illi praetenues sunt supra rostrum, refrigeratur. Sunt autem branchiae utrimque quaternae osseo operimento, non secus quam squamosis piscibus contactae. Oculos habet parvos. Ex rostro gemina barba, ut in Mullo dependet. Toto dorso crassiores quaedam squamae ossea duritie certo numero ordineque distinctae, intercurrente spinae acie, ad elegantiam eminent, ut in magnificentioribus valvis hodie videmus, quas ferrei atque inaurati clavi certa serie confixi decentissime [orig: decentissimè] figurant. Ceterae corporis partes cuticulari et scabro admodum operimento potuius quam perpetuis squamis integuntur, idque ad subviridis atrique coloris speciem. Venter cute levi et argentea tegitur. Linguam habet crassam et duram, gulam undequaque rugosam. Pinnae sunt ad branchias duae et totidem in ventre ad podicem: praeter quas in dorso prope caudam alia unica erigitur, e [orig: è] cuius fere regione imo ventri alia etiam una subnectitur. Cauda vero in duas pinnas degenerat, quarum superior crassior atque duplo longior exstat. Ventriculus est carnosus solidusque atque pertinaciter inhaerescens tergori, ut nisi discissus divelli inde possit. Oesophagus in rugas contractus. Hepar, in duos lobos oblongos pallidi coloris dividitur, quorum dextro vesica fellis validissime connectitur. Lien subruber: intestina crassa, et ternis gyris convoluta. Magnis piscibus annumerari debet, cum crebro et plerisque in locis centum librarum, et alibi longe maior capiatur. Ego aliquando Ferrariae Sturionem mercatus sum centum et quadraginta librarum, donavique Illustrissimo pariter ac Reverendissimo Ioan. Baptistae Campegio Episcopo Maioricensi Domino meo numquam satis celebrando, qui paucis ante diebus ut labores meos promoveret, mille aureos donaverat. [note: Hactenus Iovius. ] Quantum ad Differentias refert Bellonius, Ponticorum, Adriaticorum, Gallicorum, et Germanicorum inter se esse differentiam, quae magnitudine, crassitie, cutisque asperitate, et subnigro, subflavo, aut argenteo colore distingui possit: Sequanicum et Ligerinum adultum interdum tres orgyas excedere, Galeum piscem pinnis et forma referentem, exili corpore, hirta sursum pelle, deorsum plana ac levi: apud Ferrarienses, et Bononienses argenteo
page 113, image: s136colore fulgentem, dorsum, et latera tribus veluti carinis distincta ostendere. Scaliger quoque tria Sturionum genera, in Occa Sarmatiae fluvio tradi scribit, et pretiosissimum illum, qui Bialarybitza vocatur ponit: sed Herberst einius Bialarybitzam a [orig: à] Sturionibus distinguit. Locum si attendas, In Ponte, et circa Maeotidem plaudem frequentissimus est, inde ova in molem coacta, salita, et cadis conclusa, per Turciam et Italiam distrahuntur. Tyrrheno et Adriatico mari si Bellonio fidis, raro [orig: rarò] visitur.
Maior tamen in fluminibus, quae nonnisi quinque aut sex dierum itinere subintrat, quam Oceano, Tyberim si excipias, in quo parvi capiuntur. In Albi (hunc circa Pentecosten gregatim, auctore Kentmanno ingrediuntur) capti, ducentas interdum libras singulas sedecim unciarum appendunt. Captus tempore Iohannis Friderici Electoris secaginta supra ducentas librarum pondere, quem totidem florenis Princeps redemit. In Ligeri quoque et Rheno delicatior. In Tanai, Danubio, Rheno, Tibisco, Vistula, Garumna frequenter capitur. Cibus Sturioninon pisces et conchylia, edentulus enim, sed sordes et mucus, quidam sed perperam aeris [orig: aëris] tranquillitatem ei ad cibum sufficere crediderunt.
Dum escam quaerit, suis more terram sub aquis fodere Isidorus prodidit. Cum branchiis omnino latis careat, naribus refrigeratur, et si quam hauriendo recipit aquam, eandem prono ore statim regerit. De eiusdem Robore, ex relatione Kentmanni ita Gesnerus. Sturio in aqua validissimus piscis est: et in terra quoque cum ventri innititur. Cauda concussa hominem utcumque robustum prosternit, ubicumque contigerit, perticas etiam magnas et ligna per medium frangit. In terram extractus, lapides aliquando tanta vi cauda ferit, ut ignis exiliat, attritu nimirum ossiculorum, quibus toto corpore mucronatus horret. Quamobrem caute [orig: cautè] tractandus est a [orig: à] piscatoribus, ne vel crura eis confringat, vel retia disrumpat. Peritiores in aqua captum reti ad ripam impellunt, ita ut rete, non adversum, sed ad latus ei sit: secus enim rete vel sextuplex laniaret. Cum ripam attigere, caput eius omni contentione in altum levant, et piscem totum in latus declinant: sic enim robore suo nocere non potest. Videtur cum Salmone Amicitiam colere. Ducem enim istorum piscatores vocant. Zigam e [orig: è] mari pulsam, per flumina persequitur, sed frustra. Agilis enim hic et velox praevenit. Tanti olim in cibis apud Romanos, Traiani tempore, [note: Macrob. Salmon. ] si excipias, aestimii, ut cum tibiis, [note: Archestrat. apud Athen. ] et coronis in cenis circumferretur, et Gallonii mensa, teste Horatio, eo famosa fuerit. Mares tamen feminis praestant, hae ovis plenae probantur. Poggius Doctoris Poggii filius caput commendavit. Caro duriuscula est, praepinguis, viscosa, et aegre [orig: aegrè] concoquitur. Hepar adeo dulce, prodente Alberto, ut nauseam nisi felle tingatur, pariat. Graeci sale inveteratos tribus nominibus insigniunt. Rachis ipsis dorsi portio pleura, costae et latera; hypocelium alvus cum pube. Caviario, quod ex ovis paratur, Graeci et Turcae vescuntur. Iulio II. Pontifici mirifice idem placuit. Paratur et ex Cyprinorum ovis in Iudaeorum gratiam. De usu in Medicina nil occurrit. Quae enim de Siluro Plinius, huic vix competunt.
CAPUT VIII. De Galeo Rhodio.
[note: TAB. XXIV. 1. Aldrov. de Piscib. l. 4. c. 10. ] DE Galeo Rhodio ita scribit Aldrovandus. Rondeletius hunc piscem, cuius modo icon exprimetur, Galeum Rhodium esse eruditissime ostendit, propter maximam nimirum cum Acipensere sive Sturione similitudinem, non solum quo ad corporis speciem et partes, verum etiam quoad gustum, et saporem, dempta, inquit, unica differentia,
page 114, image: s137quae non nisi ab iis potest percipi, qui citra ingurgitationem huius cibum sumpserint, quique exquisito gustatu fuerint: ferinum enim quid resipit, quod tamen etiam non nisi paucissimum esle potest: nam Archestratus, qui in nullis non terrarum Orbis angulis gulae cupedias diligentissime perquisivit, id observasse in eo non videtur, quandoquidem Acipenseri plane eundem esse credebat, ut Athenaeus tradit, qui illius sententiam refellit. Athenaei verba non solum Acipenseris a [orig: à] Galeo Rhodio discrimen indicant, sed verum Galeum Rhodium hic depingi comprobant: Archestratus, inquit, qui Sardanapali vitam vixit, de Galeo Rhodio scribens, eundem esse opinatur cum eo, qui apud Romanos cum tibiis et coronis in cenis circumferebatur, coronatis etiam iis, qui gestarent, vocantque Acipenserem. At hic quidem Acipenser parvus est, et porrectiore rostro, et figura triangulari magis quamille. Et paul post, Archestratus de Rhodiensi Galeo loquens, amicis patrio more consulens, ait: Galeum in Rhodio quem Vulpem vocant, si tibi vendere noluerint, vel mortis periculo rape. Nominant illum Syracusani kun/a pi/wna, id est, canem pinguem. Haec ille. Quod si Galeum Rhodium cum Sturione seu Acipensere contuleris, nullum plane [orig: planè] comperies, (inquit Rondeletius) qui ei similior sit eo quem proponimus; his exceptis quod Sturio est longiorerostro et corporis figura magis triangulari. Nam alioqui Sturionem totius corporis figura, tergi ossibus acutis, et clypeorum modo efformatis, aliis item in lateribus dispositis, pinnis, cauda, ore in supina parte sito, omnino refert. Is quemadmodum Sturiones, relicto mari, amnes subit. Reperitur enim in Pado, et Rhodano, et pro Sturione venditur; nec ab eo distinguitur, nisi ab exercitatissimis et exquisiti gustatus hominibus. Hanc differentiam docuit ipsum Guilielmus Pelicerius Monspeliensis Episcopus, vir singulari doctrina praeditus: tum ex capite crassiore, et rostro breviore, obtusioreque; tum ex gustu Galeum Rhodium sive Vulpem deprehendi. Ferinum quid recipit, quod de Sturione dici non potest, carneque est duriore: a [orig: à] quo sapore Galei et Vulpis nomen habet, Galei enim et Vulpes ex Galeorum genere ferini sunt saporis et ingrati. Si tamen in dulci aqua diu nataverit, in cibis haud aspernandus est. A nonnullis eodem Rondeletio teste Cops vocatur, eoque nomine designatum atque optime [orig: optimè] figura expressum ad ipsum Ferraria misit doctissimus medicus Antonius Musa Brasavolus. Alii nominis affinitate decepti Copso appellant. Est enim id nomen alterius piscis.
CAPUT IX. De Cataphracto.
[note: TAB. XXIV. 2. Schonveld. Ichstyol. p. 31. ] PIsci huic Schonveldius nomen imposuit, sicque eum descripsit. Est palmorum duorum longitudinis ad summum, Capitis fere triangularis, depressi, angulosi, ac lati pollices vel digitos duos, cuius duo latera tuberculis plaerisque horrent in ambitu, anteriora quae os spectant cirrhos multos tenuissimos alunt, posteriora aculei, retrorsum spectantibus minacia sunt. Rostrum habet resimum, quatuor apiculis munitum, quorum duo anteriores instar Lunae cornutae vel semicirculi se rotundant, reliqui post hos suis aculeis retro conversis conspicui sunt. Os in supina parte semicirculare habet, parvum, ad incisuram eius utrinque binis, sub mento pluribus tenuibus cirrhis barbatum.
Truncus proxime caput depressior, octagonus est, prope caudam sexagonus, prona parte fuscus, nigris lituris intersparsis, circa ventrem plenum, in cuiusque medio podex est, albicat. Totus squamis osseis contectus est, in quarum medio
page XXIIII, image: s138[illustration:
Galeus Rhudius. ein art der Stor.
][illustration:
Cataphrachtus. Gabler. ab tab. 15.
][illustration:
Eperlanus. Selunelt. Rolelein.
][illustration:
Liira. Redfisch.
][illustration:
Lampreta. seu Lampetra Lampret. nun aug
][illustration:
Lampreta alia.
][illustration:
Anguilla.Aal.
][illustration:
Anguilla alia. Aal.
][illustration:
Orbis. Gesnen Meer Taube. Illeerflasch [orig: Illeerfläsch] Kugelfisch.
][illustration:
Gestachelt Meer Taube. Orbis. ec Khinat???.
][illustration:
Orbis Stellatus Slernflasch
][illustration:
Speries alia Orbis. Schnattfisch.
][illustration:
Orbib annumerandus. piscis Orbis britannicus. Schnottolff
][illustration:
Orbib annumerandus pisris. 2. Seehas.
]
page 116, image: s139tumor durus, reduncus, erigitur, qui in omnibus continuatus corpus angulatum efficit, quod versus caudam valde gracilescit. Pinnas circa branchias habet latiusculas duas, sub ventre totidem, sed longe minores, binis fibris constantes. In dorso inter squamarum exstantias concavo, duas contiguas, parvas, omnes nigris lituris pictas. Cauda in pinnam subnigram exiguam et rotundam desinit.
Dentes nullos habet, sed horum loco labia aspera, et in faucibus ossicula aliorum in morem hirta. Frequenter circa Nortslandiam insulam Oceani Slesvicensi Ducatui subiectam frequenter et per totum annum, in ostio Albis et Ederae saepe capitur. Incolae Steinbicker, Muller, et Bursbul vocant.
Victitat squillis et aliis pisciculis. Habetur ob carnis dulcedinem in deliciis.
TITULUS II. De Laevibus.
CAPUT I. De Husone.
[note: TAB. XXV. 1. Aldrovand. de Piscib. l. 4. c. 11. ] HACTENUS de po/qamaqalas1s1i/ois2 piscibus squamosis egimus, sequuntur non squamati seu Laeves Huso nempe, Eperlanus, Lampetra, Anguilla, Orbis et Holosteus Bellonii, Husonem, quem a [orig: à] domo quasi Hauso, Germanis dici Bellonius opinatur. Plinius forte [orig: fortè] Marionem, quem Danubio Porculo marino similem extrahi dicit, vocat; quidam Esocem, appellarunt. Aeliano ni fallor est Antaceus, Germanicus. Magnitudinis est viginti quatuor pedum, et tantae, ut vix biga a [orig: à] tribus vel quatuor equis trahi possit. Vadianus magnitudinis pondo quadringentorum minimos quinquaginta, frequenter centum, ducenta, trecenta, vidit.
Dorsum habet asperum. Nullum os in capite, si Alberto fides, si aliis multa, in corpore parva et pauca, cartilaginea potius, quam solida. Loco spinae dorsi cartilago est, quae foramen habet magnum et vacuum, a [orig: à] capite ad caudam tamquam terebello perforatum. Adipem pinguedini immixtum sicut porcus. Similia de suo Antacaeo Aelianus. [note: Aelian. H. A. l. 14. c. 26. ] Cum aetate processerunt, ad maximi Thunni magnitud???nem, in Istro accederescribit, et tam pingus abdomine esse, ut eorum ventrem lactentis suos fetus scrophae ubera dicas, sicque aspero corio tegi, ut eo perpoliantur hastae. Addit item capitis medio a [orig: à] medulla ad caudam mollem et strictam membranam pertinere, ex qua ad assum solem exficcata, flagella ad concitanda iumenta efficere possis. E Ponto Danubium subit, et per centum quinquaginta millaria Germanica, adversis suavibusque undis progreditur.
De eius captura, ita quidam ad Gesnerum mercator. Mitto tibi, inquit, Husonis piscis effigiem vivam. Is in Danubio, nec ubique nec tempore quovis capitur, sed quando migrat. Terra argillosa et pingui gaudet. Capitur fere ab autumno usque ad Ianuarium, spatium decem milliarium inter Viennam et Posonium, Presburgum vulgo vocant: ubi ad insulam Schutam nomine, cum arce minutissima, ultimus huius piscis capturae locus est.
Viennae die Veneris plerumque quinquaginta vel septuaginta, et aliquando centum Husones, vaeniunt, qui integri fere distrahuntur. Copiosissima eorum captura fit in Vualachia iuxta Chiliam non procul ab ostiis Danubii, quibus in mare Ponticum se exonerat. Inde salsi exportantur in remotas regiones.
Vadianus mensibus Octobri et
page 116, image: s140Decembri captos Viennae invehi scribit. Timidius est, et a [orig: à] minimo etiam pisciculo in fugam vertitur. Sturio se ei per lusum affricare solet, in latebras profugum eicit, et ventrem lancinat, dumque unus fugit, alter persequitur, aquarum agitatione se produnt, et capiuntur. Captus lacte vel vino potatur, non ut diutius vivat, nec citius inebriatur, quam sextarios quatuor ebiberit.
Gregatim natant, et tubarum cantum sequuntur, ad eum postquam accessere, irretiuntur. In aqua tanto robore pollent, ut piscatorem cauda ictum e [orig: è] navi deiciant, elato ex aqua capite, mortuis similem apparent. De Antacaeorumcaptura, vide Aelianum.
Quantum ad usum in cibis, vitulinae in dorso, porcinae in ventre saporem habet, magna pars salsamentis cedit, lactibus nihil dicunt delicatius, sed et ova in cibum expetuntur.
CAPUT II. De Eperlano.
[note: TAB. XXIV. 3. Aldrov. de Piscib. l. 4. c. 12. ] IN fluviorum in Oceanum, (verba sunt Aldrovandi) in fluentium ostiis, ut Rhotomagi et Antwerpiae frequens est piscis, teste Rondeletio qui Eperlan (quam vocem vulgarem secutus Eperlanum ceu latinum nomen fecit) dicitur, a [orig: à] nitido et splendido (inquit) colore, quo unionem (perlam) refert.
Ceterum si a [orig: à] perla ipsi nomen est, verendum est appellari een, peerl; nam Eperlan Belgi, cum vocabulum non est: et Bellonius Epelanum nuncupat. Aittamen etiam, Atherinae modo transparere. Hic Anglis Schmelt vocari scribit ab odore (violam enim gratissime redolet, quamobrem quidam violam vocari posse censent, argumento quod Aelianus ab odore thymi Thymallum piscem nominavit,) vel a [orig: à] pinguedine. Gesnerus priorem etymologiam probat, quoniam Smelle Anglis sit odorari.
Smel tamen apud Belgas est liquescit, et proprie de pinguedine dicitur, a [orig: à] quibus Angli forte [orig: fortè] nomen mutuaverint. Uterque duo eius genera esle scribit, marinum unum, fluviatile alterum. Sed Rondeletius marinum litorale esse, Bellonius saxatile dicit.
Rursus Rondeletius Eperlanum in marinum et fluviatilem distinguens, figura corporis nihil vel parum differre innuit, ideoque unicam iconem exhibuit: Bellonius contra duas, admodum diversas; quare suspicari licet fluviatilem Rondeletii a [orig: à] marino non differre. Bellonius marinum item, partim marina, partim fluviatili aqua gaudere tradit, et Rondeletius quoque ex mari ad fluvios ascendere insinuat, dum in Sequanae ostiis optimum esse scribit, et in Angliae fluviis.
Apud Neustricos Caudebeccanos Angliae populos uberrimus est, maior tamen proventus circa vindemias, quo tempare est delicatissimus. Tereti ac tenui est corporis compage, nonnumquam dimidium pedem aequante. Rondeletius ad pedis magnitudinem aliquando accedere innuit.
Asinos parvos refert, unde ex eorum genere esse iudicarunt, quos refellit Bellonius, propterea quod glabro sit corpore. Oris hiatu satis magno est.
Dentes habet in maxillis, et in lingua. Truttam praeter cetera dentibus refert. Lingua, ut ait Bellonius quasi gemina, hoc est, (inquit) in cuius radice posterior quaedam appareat, in qua multo plures dentes sunt, quam in anteriore. Pinnas habet easdem quas Salmonum genus, maxime posteriorem illam dorsi pinnam subrorundam et pinguem. Prior totum piscem in aequales fere partes dividit. Cauda bifurca est. Branchiae sunt utrimque quaternae, decolores, et violam olentes.
Transparenti est corpore, dempta
page XXV, image: s141[illustration:
Huso Hausen.
][illustration:
Huso seu. Antacoeus stellaris.
][illustration:
Alius Huso, Hausen. ander art.
][illustration:
Antacoeus Rond: Ein ander art Hausen. Rond.
][illustration:
Orbis Scutatus Rondel: Schnottolff.
][illustration:
Ostracion prior Aldrou. Schalfisch.
][illustration:
Schnottolff. Ostracion alter Aldr.
][illustration:
Holosteun Bell. Ostracion Nili.
][illustration:
Ostracion Americae
]
page 117, image: s142linea nigra quae spinae internae parti inhaeret. Calculos habet in capite rotundos, albos, quosque facile [orig: facilè] forinsecus propter piscis transparentiam per cranium videri posse Bellonius tradit (qui diligentissime de internis Eperlani partibus egit) sub posteriori cerebri partesitos, ubi medulla in cerebro desinit. Cor branchiis semicircularibus et fimbriatis est admodum vicinum ac scutiforme: desinit quoque in angulos, rubrumque est, cui molles acsanguineae sunt carnunculae, quae huic tamquam aures in terrestribus famulantur. Illae enim moventur cum corde, quod septo ab hepate dirimitur: unius tantum lobi, in longum demissi ad secundum latus. Stomachum desinentem in mucronem habet in V. literam efformatum: Lienem admodum rubrum, seminis Atriplicis in modum latum.
Cumque stomachi dextrum latus sursum usque ad hepar reflectit, illic geniculo intercipitur: ubi apophyses duas latas emittit, quaeveluti secundum ventrem constituuntur. Aliud post hunc subsequitur, quod nec pylorum nec ieiunum, neque ileon commode nominare possis; si quidem sine anfractibus recta ad anum procedit. Sed rectum geniculo intercipitur, estque ruberrimum. Mesenterio nullam admixtam pinguedinem habet, quo stomachus et intestina obsidentur, ut nihil aliud in ventre, quam adipem esse dixeris.
Caridibus, culicibus, Aphyis, oestro, lendibus, mille pedibus, pediculis et eiusmodi deiectamentis vescitur. Carne est molli et friabili. Aestatis fine vel autumni initio capitur.
CAPUT III. De Lampetra.
[note: TAB. XXIV. 5. 6. ] LAmpetra, non tam a [orig: à] lambendis petris, quam ab Alabeta Plinii. [note: Aldrov. de Piscib. c. 13 Plin. H. n. [abbr.: enim] l. 9. c. 17. ] Nilidis lacus piscis, qui a)labh\s2, quod manu proterlubricitatem capinon possit, dicitur, vocatur. Doctiores Plinii et Ausonii Mustelam esse opinantur, nec tamen vel ex marinis Aeliani quas iecorino simillimas esse pupillis coculorum ad cyaneum colorem accedentibus, mento quam iecorini maiori, quam Chremetis minore, algas depascere, saxatiles esse, et omnium cadaverum in quae incurrit oculos conficere, idem auctor sctibit; vel ex Mustelis, qui Aristoteli ceterisque galeoi\, qui flumina numquam subeunt, et vivipari sunt, esse iudico. Sed nec ex Muraenarum genere esse credo, quamvis Dorioni apud Athenaeum Muraena fluviatilis haud inepte [orig: ineptè] dicatur, quod illae Branchiis integris careant, quas Lampetrae velut cartilaginem obtinent.
[note: Plin. H. n. [abbr.: enim] l. 9. c. 20. Plin. H. n. [abbr.: enim] l. 9. c. 15. ] Lumbricum marinum Plinii non esse, exinde quod pinnis omnino [orig: omninò] careant, colliges. At ex Vermibus aquaticis eiusdem esse, quos in Gange Indiae Statius Sebosus, haud immodioo miraculo attulit, branchiis binis, sexaginta cubitotum, caeruleos, qui nomen a [orig: à] facie traxerunt, eisque tantas vires, ut elephantos ad potum venientes, mordicus comprehensa manu eorum distrahant, Rondeletius credidit.
Idem ex bde/llais2 seu Hirudinibus [note: Strabo Geogr. l. 17 ] Strabonis, quas in quodam Lybiae fluvio septenum cubitorum perforatis branchiis, ita ut respirare possent nascisctibit, quod sanguisugarum instar saxis et navium clavis haereant, opinatur. Tineas fontanas, de quibus apud Plinium, quod Hermolao placet, non esse, certum, quia illae ex insectis. Flutam seu Plotam quod quoque Rondeletio visum, dici posse, quod nisi in summa aqua natet, ut acrem attrahat, facile [orig: facilè] suffocetur, concedimus. An Anguilla copaea sit, cuius Archestratus [note: Athen. Dipnos. l. 7. ] apud Athenaeum meminit, dubito.
Quamvis enim sit ex ossis seu a)pu/rhnos, quod Anguillae vulgari non competit: in eo tamen, quod
page 118, image: s143Anguillas Copaidas Agatharchides prodigiosae magnitudinis esse scribit, diversa a [orig: à] Lampetra esse videtur. Echeneida Oppiani esse, Rondeletius censuit, nec abhorret ab ca Echeneidis descriptio, quam apud Oppianum vide. Bellonius quoque nautis praecipue [orig: praecipuè] infestam esse ait, temonibus triduumfere inhaerendo, caudamque in contrarium vertendo, recensque picatae navis lateribus picem lambendo sic infigi, ut nautas ab itinere remoretur.
De Generibus ut dicam, non unum Lampetrae genus est. Sunt quae e [orig: è] mari flumina subeunt, sunt quae a [orig: à] salsis a quis omnino [orig: omninò] abstinent.
Marinarum triplex genus est, maius, medium Germanis et Belgis Prick dictum, et minus a [orig: à] Salviano depictum, qui, licet aetatis ratione tantum differre quispiam suspicari possit, quoniam colore tantum et magnitudine a [orig: à] maiori differt, differre tamen, et specie ostendit, cum maiores semper et maculosae et bicubitales; minores contra sine maculis et pedales tantum reperiantur: Prick vero cubitalem magnitudinem haud superet, transversalibusque et nigricantibus lineis solum insigniatur.
Rursus ipsi maiores haud ubique aeque [orig: aequè] magni. Testatur enim Iovius in Arno et Tyberi ad generosum habitum adolescere: in omnibus autem Galliae Cisalpinae rivulis, ipsisque praesertim. Ticini atque Adduae emissariis multas reperiri pretionsas admodum, quamquam minimi digiti crassitudinem minime [orig: minimè] superent.
Et Platina in Cisalpina (Gallia) parvas, in Hetruria mediocres, Romae ex Tyberi permagnas capi tradit nisi dicamus, haud recte ab his scriptoribus isthaec observata esse. Omnibus sive marinae sint sive fluviatiles, commune est, Ceteorum more fistulam in cervice habere, per quam cum navibus aut saxis haerent, aquam ad branchias attrahunt. Spina item omnibus cartilagmea a [orig: à] capite ad caudam usque deducta, chordam Gallivocant, quae vere tenerior, aestate durior est, et insuavior.
Branchiarum numero, figura et ordine conveniunt, ore item et pinnis et totius corporis figura. Muraenis valde similes sunt, si caput excipias. Os enim neque in longum neque in latum scissum est, sed excavatum velut in hirudinibus quas sanguisugas vocant. Gesnerus ab eo loculorum instar, qui ad servandos nummos loro contracti clauduntur, constricto lignum aut lapidem ita apprehendere ait, ut sugere videatur, idque tanta vi, ut aegre [orig: aegrè] avellatur, cucurbitularum medicinalium similitudine. Marginem item oris rotundum fibris quibusdam laciniosum esse, quae nimirum ut firmius haereat, sugatque efficiunt. In cavo illo sparsi sunt dentes, plurimi flavi, acuti, hamati, quorum interiores maiores esse idem Gesnerus observavit, eosque circiter viginti ordinibus distingui; et tamquam a [orig: à] centro ad circumferentiam digeri, ordinibusque singulis quaternos, quinos, senosve inesse. Esse et in ipso oris recessu duplicem dentium minorum ordinem, quorum maior, inquit, omnino ferram denticulis utrimque denis refert, eos denticulos continuos esse, ceteros cutim habere interiectam. In eiusdem cavi imo teste Rondeletio particula est contraria occursu foramen interius occludens. Cor habent sub branchiis et foraminibus reconditum, cartilaginea membrana, spongiosa ac praetumida inclusum, subrotundum, ciceris crassitie: hepar oblongum, caeruleum, unius tantum lobi. Felle carent. Intestinum omnibus unicum, rectum, minime [orig: minimè] complicatum; reliquum corporis in feminis matrix ovis referta occupat. Pinnis lateribus carent; nullasque ad natandum habent, sed flexuoso corporis impulsu aguntur, et pinnulis membranaceis iter dirigunt, quarum una fere [orig: ferè] supra caudae extremum erigitur, altera paulo superior est. Laevi cute teguntur, quae in maiori nigricat prone [orig: pronè], supine [orig: supinè] candicat,
page 119, image: s144adlatera, et in dorso subluteis ac nigricantibus maculis conspergitur, quibus minor caret. Gesnerus maiori maculam ait esse albicantem in vertice, in medio oculorum in terstitio; et contiguum ei anterius foramen parvum membrana parum prominente circumdatum. Pricka cum maiori colore convenit, sed pro maculis quales diximus, transversales habetlineas. Omnes utroque gutturis latere septem foramina habent, quibus aquam acceptam reddunt. Platina linguam Lampetris tribuit, Rondeletius haberenegat. Salvianus et Bellonius non meminetunt. Oculos rotundos et profundos habent. In maiori caeruleam pupillam aureus circumambit circulus.
De Lampetrarum migratione et hoc habe, Veris initio migrare, et circa Donati diem, qui est decimus septimus Februarii, nullas amplius apparere, sed aut recedere, aut corpore reliquo tabescente, licet capitis moles relin quatur, interire.
Initio Maii optimas, ab eo tempore irrequieto motu emaciari, et plaerasque ante partum mori, parientium sobolem evanescere, nec unquam circa Argentinam apparere; adultas, quae non pereunt, cum fluvio aqua secunda, Maio mense auferri, Argentinensium piscatorum relatio est. In mari et fluminibus parvas parere, eoque tempore quo in fluminibus capiuntur, in mari etiam capi, reliquisque anni temporibus vel in abditis locis latere, vel a [orig: à] littoribus in altum pelagus longe [orig: longè] secedere; maiores in fluminibus rariores esse, Salvianus auctore est. Vescuntur aqua et musco. Quidam escaquadam composita in fontibus et aquis dulcibus eas nutriunt, et servant. Spumarum indiciis comperiri solent: captaeque perpetuo [orig: perpetuò] in aqua immergi, cum qua ex longinquis partibus in urbes deferuntur.
Usum in Cibis quod spectat, Albertus dulcem et insalubrem vinoque condiendum, Alexan. Benedictus optimi succi, facit. Salernitani crassum et viscosum, minus tamen Anguilla, et quia veneni aliquid habent, in vino submergendas donec moriantur, posuere. Romae olim proximam a [orig: à] Scaris quibus principatus debebatur habuere mensam. Scribit Platina Romae aulae fortaßis offensus, bene a [orig: à] natura factum esse, quod Romae ex Tyberi permagnae capiantur, et delicatissimae, quoniam vallatae ibi gulae inter se auctis pretiis certant. Emi (inquit) frequenter Lampetras quinque sex, septem aureis, et olim a [orig: à] laticlavio viginti, cum alter secum auctionaretur, emptam scimus: nec passa est ingenua gula tantam audaciam gratuitam esse. Dispensato enim, quod suiipsius arrogantiam et fastum (nolo dicere stultitiam) imitatus esset, centum aureos dono dedit, ne secundo ad certamen singulare provocatus, timidus ac infractus animo succumberet.
Ceterum non quovis anni tempore, nec quovis loco taanti fiunt. Scribit enim Iovius Romanis, id est, Tyberinis praecipuam nobilitatem a [orig: à] magnitudine et sapore esse adeo [orig: adeò] ut denis saepe [orig: saepè] aureis veniant, ipso praesertim vere: et recte quidem, quoniam in cipiente aestate, spinalis medulla iis nervi instar durior efficitur; et marinae, hoc est, quae in mari capiuntur, aridae semper ac velut agrestes iudicantur. lovius delicatiore condimento, multo maiorem quam ab ipsis pulpis nobilitatem accipere scribit. Necari enim solere in vino Cretico, eique myristica nuce os claudi, et foramina illa (branchiarum utrimque septem) totidem caryophyllis adimpleri in reganoque convolutam in spiras, additis avellanistritis, medulla panis, oleo, vino Cretico, aromatibusque ad temperatiores prunas certis momentis sedulo excoqui, quo condimento, inquit Leo x. in minori fortuna, io ci causa, ut convivium exhilararet, Marianum cucullatum, salsum, et ridiculum hominem decepit.
page 120, image: s145Namque funem instar Lampetrae incoctum, multoque illo iurulento immersum, grandi in patina apposuit, ut notam omnibus eius edacitatem, gulamque eluderet: qui iam magna pultarii parte absumpta pseudolam petram aggressus, diu multumque cum ea maxillis ac dentibus inhaerente colluctatus, cachinnum cunctis tollentibus, facetissime respondit: utinam sic mihi saepius illudatis. Nam in hoc condimento non modo funes, sed et ipsas catenas (quibus insani vobis similes vinciuntur) et cum voluptate quidem absumerem.
CAPUT IV. De Anguilla.
[note: TAB. XXIV. 7. 8. Aldrovand. de Piscibus l. 4. c. 14. ] QUem piscem Latini Anguillam ab anguis similitudine dicunt, illa Graecis veteribus e)gxe/lus2, a)po\ th=s2 i)lu/os, quod commoto coeno felicius capiatur, modernis a)xe/lu, vocatur. Lacedaemoniis lhkula/tous2 dictas, apud Hesychium legimus. Est ex piscibus katadro/mois2, qui in aquis dulcibus geniti, ad mare descendunt.
Duo ipsarum sunt genera, Maius et Minus. Illi caput brevius, crassius et latius, color fuscus: in profundo degit, et aqua deficiente saepe in limo, ut inde effodiatur, occultat. Ad mare numquam descendere, sed semper in vallibus degere, quidam affirmant. Mares Rondeletius vocat. Huic, quod Anguilla simpliciter dicitur, caput longius et acutius, et inmare descendit. Laeves sunt in universum et lubricae, ut manu teneri non possint, si inclusae tenentur, quacumque caudam exserere possunt. eadem totae evadunt. Aristoteles eis quaternas utrinque branchias, sed simplices tribuit.
Alias quoque branchias pauciores minusque continentes habere scripist. Athenaeus vero [orig: verò] ex Theophrasto exiguas. Cuticulae quahae teguntur, Parvula inest rima, quae causa est, quod in turbidis aquis facile [orig: facilè] strangulentur, et in aere diutius vivant. Teste eoderm Aristotele gulam quae paucis piscibus contigit, habent, licet exiguam, ventreque sunt exiguo. Fel iecori haeret. Hoc magnum est, illud aqueum. Pingue inest paucis, plurimae eo carent. Hippocrates tamen pinguedinem habere scribit, eandemque naturae hominis inimicam: ceterum haec pinguedo a [orig: à] carne separata non est: quare alias dicebat Philosophus: seorsum enim a [orig: à] carne non pinguescunt: unde parvum eis in omento sevum esse solet. Tergus earum quam Muraenis crassius teste Plinio: cuius locum de pinnis huius piscis, ubi lumbricis pro lubricis legebatur, restitui in Lampetra [note: Aristot. H. A. l. I. c. 5. ] ex Aristotele, qui longorum vel laevium alios ut Anguillam et Congrum binas pinnas, alios ut Muraenam nullas habere scribit. Has iuxta branchiashaerere idem asserit, supinisque pinnis carere. A medio dorso et ab excrementi meatu veluti limbus cutis potius, quam pinnarum substantia superiores corporis partes ambit.
Ventriculus et intestina in longum protenduntur. Color omnibus haudidem. Variat enim aquarum in quibus degunt, ratione. Quae puram et defluentem incolunt, ventre (inquit Salvianus) sunt candido, dorsoque cineraceo sive subcaeruleo: quae vero in impura et stagnante commorantur, ventre subalbo, dorso vero subviridi vel subnigro apparent: Os habent satis apertum, dentibus, parvis, acutis minutim, multiplici ordine. Magnitudo quoque non [note: Plin. H. n. [abbr.: enim] l. 9. c. 3. Athen. Dipnos. l. 7. ] ubique eadem. Plinio atque Solino testibus in Gange ad tricenos pedes augentur: et Athenaei Pausaniaeque testimonio Copaidae, item Strymoniae eximiae magnitudinis esse dicuntur. Archestratus Copaidas apyrenos quasi spinas et ossibus carentes vocat: Gesnerus et Dalechampius Lampetras intelligi volunt; quoiam hae prospinis
page 121, image: s146cartilaginem habent. Magnas vel ad brachii crassitudinem capi audio in aqua mortua (ut appellant) Galliae Narbonensis. In Italia ad viginti libras aliquando accrescunt; sed quae superant, numquam inventae sunt.
Locum, si spectes Marinarum quoque Diphilus et Epicharmus apud [note: Athen. Dipnos. l. 7. Aristot. H. A. l. 6. c. 14. Aldrov. de Pisc. l. 4. c. 14. ] Athenaeum meminere, non quod [orig: quòd] ibi nascantur, cum paucae et nondum adultae numquam, magnae et adultae raro ibi reperiantur; sed quod, ut Plinius, Aristoteles et Oppianus firmant, marla ex fluminibus subeant. In nullo amnium qui Danubium influunt, reperiri; in omnibus, qui Rhenum, licet ex uno aliquandocum illis fonte scaturiant, Nauclerus et Albertus prodidere. Frigiditas Danubii forte [orig: fortè] in causa, cuius aquae ante fauces Alpium ab Occidente in Orientem fluunt; maior pars ex Alpibus descendit, et a [orig: à] parte Aquilonari, [note: Athen. Dipnos. l. 7. ] ante Alpes delabitur. Copaidum, quae a)pu/rhnoi, s1puri/das2, Pollux et Aristophanes commendant. Prodigiosae eaedem interdum magnitudinis a [orig: à] Baeotiis hostiarum more cotonabantur, aspersaque mola, cum precibus Diis immorabantur. regiae, quas Letus circa Berenicem fluvius sibi vendicat, sesquialterae ad illas, quae ex Macedonia et Copaide lacu habentur. Suus iis et qui in freto Rhegii, et in Maeandro fluvio capiuntur honos. Strymoniae quoque, Elori amnis, et qui ad Euclea fluvium, in pretio fuere. Pars Britanniae Anguillarum terra a [orig: à] copia, quamvis ibi non degant, dicitur. Ad Aquas mortuas brachii crassitudinem aequant. In stagno Monspeliensi Latera dicto, trium vel quatuor cubitorum sunt longitudine. Ex Tarni fluvio, quinon solum auget, sed efficit Garumnam, qua parte in eum erumpit, tanta copia defertur, ut una die XVIM. in nassis inventa sint. In Mintio amne quandoque [note: Scalig. ad Arist. H. A. l. 6. c. 15. ] mille glomeratae capiuntur, ut apud Cardanum exstat. Male [orig: Malè] ergo en tai=s2 diamenou)s1aist li/mnais2, in stagnis promanantibus, ut Scaliger vertit, reperiri negat Aristoteles.
[note: Plin. H. n. [abbr.: enim] l. 9. c. 61. Aristot. H. A. l. 6. c. 15 edit. Scalig. ] De ortu difssentiunt Auctores. Plinius, Anguillas atterere se scopulis, ea strigmenta viviscere, nec aliam earum esse procreationem scribit. Secundum Aristotelem, in dissectis neutrum sexum, nec vel ova vel semen deprehendas; in temporibus siccis, sed post imbres, idque ex iis, quae vocantur gh=s2ente/ra terrae intestina: quae fiunt in coeno et putredine; maritimis quidem locis, quae algam producunt; in stagnis vero [orig: verò] et fluv is prope [orig: propè] ripas, quia tepor sive calor istic putredinem gignit. [note: Athen. Dipnos. l. 7. Oppian. Halieut. l. I. v. 156. ] Plinio Athenaeus et Oppianus ex veteribus, ex recentioribus Rondeletius adstipulantur. Illi complexas coire, et strigmentitium, quid emittere, ex quo cum in limo fuerit, en tw= borbo/rw kai\ th=| i)/lui genome/nhs2 s1h/yews2, animal generetur, prodiderunt. Hic inferiore ventris parte vulvam in feminis, semen in maribus esse, multa pinguedine perfusas non apparere, corporum complexu coeuntes a [orig: à] se visas scribit. Utroque id fieri posse modo credo. Nam et Berniciae in Scotico Oceano ex verme nascuntur, post ova excludunt. Eadem et Rondeletii sententia. Addit enim, cum equus mortuus in stagnum Megaloniae iniectus fuisset, innumerabiles paulo [orig: paulò] post ibidem visas Anguillas. Nutrimentum [note: Aristot. H. A. l. S. c. 2. ] ipsarum sunt, radices herbae et cuncta quae in limo offendunt, visae, ranis, vermibus et piscium partibus vesci. Paxamus hirudines, Homerus cadavera, quidam se ipsas invicem, Plinius edulia si quae apponuntur, devorare, testantur. Purissimam tamen aquam impensius amant, ideo [orig: ideò] in quadam Britanniae parte, ut Albertus ex Beda refert, in ortu Cosmico Pleiadum hoc est XVII. Calend. Iunii, quod tunc propter ventos, qui initio veris e [orig: è] terra erumpant oppositos aqua numquam luto turbetur, ingens ipsorum copia; et a [orig: à] turbida abhorrent adeo [orig: adeò], ut Athenaeo teste, cum
page 122, image: s147ventris turbatur suffocari, et quidem [note: Aristot. H. A. l. 8. c. 2. Plin. H. n. [abbr.: enim] l. 9. c. 21. ] propter exiguas branchias, soleant. In exiguis aquis mori dixit Aristoteles, hiemem male [orig: malè] ferre, Plinius.
De reliqua ipsarum natura haec haebe. Noctu pasci, interdiu limo quiescere, ideo separatim ab aliis degere piscibus; exanimes piscium more non superfluitare, ut apud Plinium legimus, quod ventre sint [note: Aristot. H. A. l. c. ] exiguo, pingue paucis insit, plurimae eo careant, ut Aristoteles tradidit, aqua tranquilla efflare, id bullarum indicio colligi eodem genere motus, quo serpentes in terra, id est celerrime [orig: celerrimè], moveri, ita ut dum Phalacrocorax integras devoravit, mox per intestina delabantur, idque vel novies aliquando fiat, in sinu detentas, hominem aliquando ita circumplecti, ut nonnumquam suffocent. [note: Athen. Dipnos. l. 7. ] Annis septem vel octo, quod branchias pauciores minusque continentes habeant, et paucum humorem admittant, vivere; extra aquam ad quintum, sextumve diem [note: Aristot. H. n. [abbr.: enim] l. 8. c. 2. Plin. H. n. [abbr.: enim] l. 9. c. 21. ] si loco umbroso, et frigido; (si a [orig: à] sole tangantur in terra brevi moriuntur) reponantur, a [orig: à] motu non impediantur, et ventus septentrionalis aspiret; excoriatas et in partes sectas sat diu. Tonitrua denique adeo [orig: adeò] timere, ut defundo ad superficiem enatent, frigoris adeo [orig: adeò] impatientes esse, ut cum Anno MCXXV. omnia gelu et glacie rigerent, in terram proreperent, et intra foeni cumulos se abderent.
Disciplinae non omnino [orig: omninò] expertes [note: Plin. H. n. [abbr.: enim] l. 32. c. 2. ] esse videntur. In Iovis Lebradii namque fonte Anguillas e [orig: è] manu vesci et inaures additas, a [orig: à] veteribus proditum Plinius refert; et in Arethusa Chalcidensi, Anguillae et Mugiles mansueti inauribus tum argenteis ornati accipiunt a [orig: à] largientibus cibos, a [orig: à] sacerdotibus viscera [note: Aelian. H. A. l. 14. c. 8. ] et caseos, ut Athenaeus scribit, et Aelianus, item Plutarchus, qui sacras hasce Anguillas vocari ait. Nymphodorus denique in Eloro amne tradit Lupos esse, et Anguillas magnas adeo [orig: adeò] mansuetas, ut e manibus etiam porrigentium panem capiant: quod et Appollodorus scribit in Chronicis. Hostiliter eas tractant, Ardea, Corvus aquaticus Phalacrocorax ex avibus: ex quadrupedibus Lutra, quae tamen amputato plaerumque capite discedit, ut piscatores prodidere.
Quantum ad usum in cibis, delicatissimas olim fuisse certum est. Maenander inter paucas sumptuosissimi convivii, quae talento fere [orig: ferè] constarent cupedias enumerat. Phitetarus miseros divites, qui parce [orig: parcè] viverent, et Anguillas non ederent, dicebat. Alii cenarum [note: Athen. Dipnos. l. 12. ] Helenam, voluptatis reginam, prae Diis honorandam, etc. dicebant. Sybaritae, iis, qui eas piscarentur aut venderent, immunitatem, teste Athenaeo, decreverant. Hicesius denique succi bonitate ceteris praecellere, stomachoque gratas esse reliquit. At medicis quamvis carnem mollem habeant, succo tamen lento et pituitoso abundant; [note: Hippocrat: l. 2. de Diaeta. Galen. da Alimen. l. 3. ] inflammationem pulmonis, quod pinguedine hominis naturae maxime [orig: maximè] infensa oblinantur, inferunt; superflua humiditate, quam partibus alluunt, turbidam et sonoram vocem reddunt; et secundum quosdam, nescio quid, quod nisi eximatur in periculum vitae coniciat, habent, ideo forte [orig: fortè] caput, cauda, et a [orig: à] quibusdam oblonga, quae nigricans per dorsum fertur vena, abscinduntur. Platina ubi praeparationem Anguillatum eximiam dedit, subiungit acutissime [orig: acutissimè], sic paratas hostibus apponendas, quod nihil boni in se habeant.
His noxis infringendis, veteres betae involutam, ut vitiositate sua humidum detergerct, comedebant: Salernitani vinum forte [orig: fortè] hoc est generosum et crassum, quale est rubeum praescribunt, nam si renue [orig: renuè] biberetur, Chylus in venas ante perfectam coctionem abiret et in corpus raptus Cachexiam excitaret;
page 123, image: s148idem accidit, nisi pedetentim, et parum velut pitissando hauseris.
De Usu in Medicina tantum observavi apud Auctores, Pinguedinem in elixatione supernatantem unguentum ad plagas ingredi, de tosta destillatam, aurium et nervorum doloribus mederi; glabro capiti illitam capillos restituere; cum pinguedine anseris, succo rutae, absynthii, hederae terrestris, et Cynoglossi subactam, ad vulnera praestantissimam esse: Fumum ex salitarum cute exceptum; tormina ventris ex dysenteria sopire; in vino putrefactam vini taedium parere. Evisceratam, tusam, et in olla vitrea coctam, cum pinguedine ac liquote, qui in fundo vasis remanet, haemorrhoidum cruciatus egregie [orig: egregiè] lenire. Cingari Anguillas Equis peranum inserunt, ut obesiores, et agiliores videantur, Hippiatri quidam equo asthmatico Anguillam vivam ori inserunt, utper intestina elabatur. Alii et parvam imponi iubent purgationis causa. Nec propterea mortis periculum esse aiunt: quin Gesnerus asserit nautam sibi notissimum vivam integram deglutisse, integramper alvum, vivam reddidisse. Idem auctor est, aliquos aureum et cholobaphicum colorem ex felle Anguillarum, aliorumve piscium vel boum parare: miscere autem aceti modicum et cum creta subigere in massam. Praetextatos [note: Plin. H. n. [abbr.: enim] l. 9. c. 23. ] earundem tergore verberari solitos Verrius teste Plinio tradit, et ob id multam his negat institutam. Praetextatos appellans impubes, eos nempe quifrugem aratro quaesitam nocte furtim secuissent, aut depopulati essent.
CAPUT V. De Orbe.
[note: TAB. XXIV. 9. 10. 11. 12. ] HUius piscis solus meminit Plinius. Durissimum esse piscem, inquit, [note: Plin. H. n. [abbr.: enim] l. 32. c. 11. ] constat, qui Orbis vocetur: rotundus est, et sine squamis, totusque capite constat. Gesnerus Apuleii, Cranium [note: Aldrov. de Piscib. l. 4. c. 15. ] esse opinatur, quod ad cranii formam magnitudine, rotunditate, et dentibus humanorum similibus accedat.
Triaipsius genera descripsit Rondeletius, quartum addit Aldrovandus. Primus qui Orbis simpliciter figura; si caudam demas, sphaericus est. Squamis prorsus caret, cuteque tegitur admodum dura; quam asperam efficiunt aculei duri, quibus tota conspersa est. Rosto caret: Capitisque nullum apparet vestigium, quin (ut Plinius ait) totus capite (malim ventre) constare apparet. Os habet parvum, dentes vero magnos et latos, utrinque binos. Supra os duo exigua sunt foramina, olfactus, auditusve instrumenta: Oculi mediocres. Circa corpus medium unica est et semicircularis utrinque branchiarum scissura; prope quam etiam utrinque unam haud magnam, sed rotundam pinnam habere Salvianus ait, et in icone exprimit. Rondeletius unicam esse ait, ut in Caprisco. Hic et in summo dorso pinnulam pingit qua Bellonii icon et Salviani quoque caret, et ipse in delcriptione non meminit. Eam tamen etiam videre est in icone ad sceleton efficta a [orig: à] Gesnero, quae hic exhibetur. Posterior corporis pars in caudam brevem et rotundam, inque latam et fere lunatam pinnam desinentem degenerat, in cuius parte media atque superiore, pinna una erigitur, altera quoque interiori parti haeret. Color ei cinet aceus, lineis quibusdam latis et obscuriotibus ex pisce medio exsortis posteriorem eius partem ad caudam usque pingentibus. Est maris Aegyptii accola, ex quo Nilum quoque subit, et in eius ostio, quod Saiticum vocatur, capitur. Ob insolentem corporis detractum cor um tomento impletur, et in domibus ornatus causa suspenditur; suspensus, rostro caeti partem a [orig: à] qua flat ventus indicat. [note: Aldrov. de Piscib. l. 4. c. 16. ] Alter Scultatus seu Scutifer dicitur, et in Septentrionali Oceano capitur.
page 124, image: s149Est corpore terete, mucoso, capite magis exserto quam superior: oris scissura [orig: scissurâ] maiore, dentes in eo sunt plures et minores; oculi parvi, et exquisite rotundi. Branchiarum rimam multo maiorem habet: intra has pinnas duas. Subest prosterno os illud, quod scuti specie esse diximus. Neque prona neque supina parte pinnas habet, cauda in unam latam desinit. A capite ad caudam usque ossa ovi figura disposita sunt inter quorum intervalla aculei interiacent. [note: Aldrov. de Piscib. l. 4. c. 17. ] Piscis est rarus et non edulis. Tertius est Echinatus sen Muricatus. Aculeis totus hic Orbis riget, ut manu tollere non possis, nisi cauda extrema apprehensa, Capite est multo minus exserto quam proxime [orig: proximè] descriptus, corpore magis rotundato et maiore, in quo nullae sunt pinnae praeterquam in cauda, quae in unam desinit. Sunt qui Hystricem ab aculeis, non inepte appellent. [note: Aelian. H. A. l. 12. c. 25. ] Possit etiam nonnullis videri Aeliani Sagittarius, quem rubri maris piscem esse scribit. Sagittarius in eo mari procreatur, et quoniam erinacei speciem et similitudinem habet; firmis et bene longis armatur aculeis. Sed de hac re iudicent ii, qui maris rubri pisces viderunt. Nihil temere de rebus parum compertis affirmare volo. Quartus, quem Aldrovandus dedit, quod ad oris figuram potissimum cum Scutato convenit, Stellatus sive Asterias cognominatur, quod totus conspersus sit stellis seu asteriscis: differtque a [orig: à] ceteris, quod neque ad branchias, neque in caudae exortu pinnas habeat, sed ultra tergoris medium, nisi pictoris id mcuria factum sit. Pinnae etiam caudae in extremo viridi sint colore.
CAPUT VI. De duobus piscibus Orbibus annumerandis.
[note: TAB. XXIV. 13. 14. ] OBlongi quidem hi Pisces sunt, Orbibus tamen, annumerari posse censet Gesnerus, tu quod mucrones ut illi in corpore eminentes habent, tum quod a [orig: à] muco, quem similiter ore emittunt, vulgo Snottolf quasi Myxini aut Mucones appellantur. In prioris effigie color erat circa dorsum, qualis in terrestribus ranis videtur: circa latera et inferius ex subcaeruleo et viridi permixtus. Antverpiae cinereo colore capi audio. Sic ille. Alterum et hic quoque depictum, Snottolfi nomine missum, ex icone, sive ea, inquit, naturalis, sive aliqued etiam in ea artificiosum est, sic delineavit. Longa est dodrantem et palmos duos, lata palmum unum, circa medium praecipue ad caput attenuatur, sed magis ad caudam: dorsum medium fastigiatur, punctis notatur variis, subrotundis, et eminentiis exasperatur triangulis, pertres aut quatuor ordines digestis per intervalla. Oris hiatus, figuram fere ovalem refert. Pmnae ad branchias binae, una in fine dorsi, altera in fine ventris, inter quas corporis pars extrema veluti discreta, et articulo distincta videtur. Cauda tripartita, sive natura, sive potius arte. Mucosus admodum est, inquit ille qui misit; non ossium, non carnium quicquam habet: mucoso tantum lentore expletur. Captu difficilimus. Nam ubi hamum vel retia senserit, suum illum mucum evoendo, lubrica reddit omnia, contractoque orbem exuvio prosilit. Mollem quidem et mucosam carnem, et eminentias trigonas, cum aliis Snotolfis communes habere videtur.
CAPUT VII. De Holosteo Bellonii seu Ostracione Gesneri, et Catan.
[note: TAB. XXV. 7. 8. 9. ] DEhoc Pisce sic ex Gesnero et Bellonio Aldrovandus. Huncquoque e [orig: è] mari Nilum subire, etsi ignoremus, marinum tamen esse ex corii duricie conicimus, qua testam fere ostrea ceoraum imitatur, unde cum ob hoc, tum quod o)s2raki/wn a [orig: à] Strabone inter Niloos
page 125, image: s150pisces numeratur (in vulgaribus Strabonis codicibus impressis legitur straki/wn, sed interpres Latinus o)straki/wn legisle videtur, vertit enim ex testaceis, imperite: et in epitome scribitur o)straki/wn.) Gesnerus Ostracionem huncpiscem nominandum conicit. Bellonius vero non aspernando nomine Holosteon appellavit, quasi totum osseum. Forma (inquit hic) ad pentagonum accederet, pedalis interdum longitudinis. Incolae ab interaneis protinus emundari curant, deinde vero testam eam duram (testaceum corium) qua contegitur, multos annos incorruptam servant, ut inde lucrum consequantur, quod a [orig: à] negotiatoribus externis novitatis gratia huiusmodi piscis emi sitsolitus.
Ceterum dum vivus est penicillum in cauda habet, et pinnas supra et infra caudam: ac rursus pinnam aliam utrinque; oculos albos, os parvum. Color eius lactescit, et velut in pallidum languens. Is quem ego in musaeo iam multos annos inter rariora reservo, et hic depictum ostendo, ab eo que supra r ostrum conspicitur tuberculo (nasum appellare liceat, piscem ipsum ab eo Nasum Niloticum ) ad extremam usque caudam vix implet duos dodrantes. Totus est pentagonus, totusque item ex articulis ferme [orig: fermè] pentagonis (ut icon ostendit) constat, qui coctione, imo perse temporis diuturnitate dissolvuntur. Branchiarum scissura semicircularis: iuxta quas utrinque pinna est, parva quidem si corporis magnitudini comparetur, sed perquam robusta: post podicem alia similis planaea sed brevior. Uropygium totum cutaceo corio regitur, ut quod mireris, in ostreaceum totius corporis tegumentum ita inseritur, ut a [orig: à] lateribus ei annecti non videatur; quin haud aliter corpori affixum est, quam navi clavus; oportuitque cutaceum esse, ut mortui promptus, idoneusque foret. Oris rictus pro corporis portione exiguus; in quo dentes utrimque fere octo, non absimiles dentibus murium. Utraque maxilla cutaceo etiam, non ostreaceo corio quod ad modum ineptum fuisset, constat.
Habes hic huius generis piscem alium aeque duro tegumento praeditum, sed qui dimidio minor est, non pentagono corpore, sed ventro triplo quam tergore, latiore, lateribus quodammodo concavis: cuius item articuli non pentagoni, sed fere [orig: ferè] rotundi, et orbiculati, et in singulis asteriscus venustissime [orig: venustissimè] spectabilis. Eminentia quae in medio dorso est, non pinna, sed plane ossa substantia gibbi specie. Pinna vero in eius conspicitur extremo. Cetera superiora similia habet, praeterquam quod naso (ut vocabam) caret, et oculi sub maioribus tuberculis latent.
HISTORIAE PISCIUM LIBER III. De Piscibus fluviatilibus.
TITULUS I. De Piscibus fluviatilibus squamosis.
CAPUT I. De Trutta fluviatili.
[note: TAB. XXVI. 1. Aldrov. de piscib. l. 5. c. 12. ] TANtum de Piscibus a)nadro/mois2 et katadr/mois2. Fluviatiles sequuntur, et hi vel mere [orig: merè] tales, vel qui etiam in aliis du lcibus aquis vivunt, vellacustres. Inter Fluviatiles eosque squamosos primus est Trutta, Ambrosio Trocta, a trudendo Platinae, quoniam semper in adversum et impetuosum flumen nitatur, adversas undas superare. ltali Torrentinam, quod in torrentibus et rivis montanis abundet vocavere. An veteribus fuerit cognitus incertum. Theodonem Ausonii Figulus putaris; Rondeletius, Gillius, et Bellonius Salarem eiusdem. Iovius Lupum varium Columellae, Gesnerus Athenaei Pyruntem. Figulo obest, quod Thedonem, Salarem, et Farionem unum piscem faciat, Salarem parvum esse Salmonem superius dictum, et Poeta
page 126, image: s151clarissime [orig: clarissimè] indicat. Nec Trutta Lacustris seu Salmonata erit, cum haec in lacubus nascatur. Lupos inter duos pontes in Tyberi capi diximus: Truttas suburbani amnes ex Reatinis Sublaqueanisque quottidie suggerunt. Illi frigus vehementer pertimescunt, frigidioribus duntaxat locis gaudent. [note: Aelian. H. A. l. 15. c. 1. ] Quod vero [orig: verò] Aelianus in Astraeo Macedoniae fluvio pisces th\n xro/an katasti/ktous2 gigni, et peculiares quasdam muscas circa summam aquam volitantes appetere; piscatores, pro his muscis purpurascente lana [orig: lanâ] hamum vestire, et gallinaceas pennas duas cerei coloris addere, ut pisces decipiant, prodidit, egregie [orig: egregiè] Truttis conveniret, si nomen additum fuisset.
De Pyrantibus credit Gesnerus Mnesitheum apud Athenaeum loqui, cum ait. Ex fluviatilibus optimi sunt, qui in rapidissimis fluviis versantur, o(ite purou=ntes2. Hi enim non gignuntur nisi in rapidis et gelidis fluviis et facilius quam [orig: quàm] ceteri fluviatiles concoquuntur. Convenirentque ista Truttae nisi Causabonus pro o(i tepurou=ntes2 scribendum esse o(i te dpi\rou=ni)o/ntes2, ita, ut sensus Athenaei sit, optimos ex piscibus fluviatilibus illos esse, qui in fluminum locis, qua maxime [orig: maximè] aquarum impetus vergit, quaeque rapidissima sunt, quod plus exercitii habeant, vivunt, putaret. De pisarum Forma sic scribit Aldrovandus.
Sunt Truttae et Salmoni multa communia; forma nempe tota, et corporis partes externae et internae: caro rubicunda, squamae exiles, maculae seu puncta, magnitudo, formae mutatio, circa rostrum praesertim, ac simul nominis: (in Truttis Salmonatis peculiariter) ascensus ad summas aquas saltuum vis et agilitas, suavitas in cibo: quamobrem non est mirum si ex Truttis illis, quas Germani Lachszforen appellant, aliqui aetatis progressu Salmones fieri putaverunt: Pinnis etiam quatuor natant, quemadmodum Salmo. Cauda vero maximime invicem distinguuntur. In Salmonibus enim ea gracilescit, in Truttis semper lata est: in illis pinna caudae longa et bifida, ut in Alosis; in Truttis brevis et non divisa. Hic accedit rostrum acutius in Salmonibus, quam in Truttis. Rursus partibus internis a [orig: à] Salmone et Umbra fluviatili non differunt, nisi quod ventriculi appendices plures et evidentiores habent. Cardanus formam Truttis omnibus communem esse tradit, quod quidem de fluviatilibus verum fuerit: nam quae Salmonata cognominatur, non parum ab iis differt, ut cuilibet icones conferenti notum esse potest. Quae flav escunt item et nigricant, ab albis differre Rondeletius testatur, quoniam illis rostrum sit acutius, et veluti in fronte macula nigta. Praeterea albas minores esse et carne minus flavescente.
Fluviatilis, corporis forma Lupo (inquit Salvianus) persimilis est, rostro tamen minus extento, magis retuso et paululum recurvo. Ore etiam paulo minore. Albae testante Rondeletio capite Mugilem quodammodo referunt: brevi nimirum, subrotundo, Carnoso, vel potius pingui, coloris lactei. Maxillae et lingua acutissimis dentibus armantur. Sylvius sex eorum ordines esse scribit, primum labris connatum, alios quinqne a [orig: à] labro in pharyngem abscedentes; in quo tamen dentes sint in contrarium hamati, et qui cibum ex ventriculo regredi prohibeant. Idem ait, branchias utrimque quatuor dentibus humatis et asperis et duris contumaces habere: quae verba non satis percipio. Cardanus et Bellonius sex inquiunt in lingua dentes habere: addit Cardanus et certo ordine dispositos: scilicet duos ante, totidem in medio, ad latera positos reliquos iuxta radicem. Qui vero in oris rictu sunt, eorum Bellonius, quinque ordines in superiori parte palati facile [orig: facilè] posse scribit denumerari. Pinnas duas sub ventre superiori tergoris oppositas, et duas ad radices branchiarum habet, unam rursus versum caudam proxime ad anum, que idem e [orig: è] regione est superioris indorso, quae longo minor est et cutacea. Oculos habet rubentes. Corpus squamis parvis tegitur, et cute quae facile rugatur, et carne divellitur, absceditque.
page 127, image: s152Dorsum, imo totus fere piscis exalbo falvescit guttis, quales diximus. Cauda in brevem et latam pinnam degenerat. Pinna tergoris, iisdem quibus corpus maculis conspersa est. Cubitalem magnitudinem non excedit.
Differentias a [orig: à] coloribus duntaxat sortiuntur. Bellonius ex Rilla Neustriae flumine variis notis pictas videri, aliis atque aliis multum diversas, tam etsi in eodem tractu caeperis, scribit. In Santonum et Boiorum fluviis, reperiuntur, ut Rondeletius prodidit. Captam alicubi flavi coloris et admirationi fuisse, apud Gesnerum legimus. Subnigrae, maculis rubentibus notatae, quem colorem ex senio contractum, quod eae maximae sint, Rondeletius putat, in Misnia sunt vulgares. Sunt ibidem Lachsforen dictae, nomine ex Salmone et Trutta composito, quae aureis maculis pinguntur. Subnigras rivi ad Crottendorfum, et fluvius quem Nigram aquam vocant, Suarceburgum oppidum alluens, alit. Multis in locis optimae reperiuntur; et quamvis in maioribus fluviis reperiantur, in minoribus tamen frigidioribus, saxosis et inter montes delabentibus potius quam contra se habentibus, nasci et degere constat. In altis item montium rivis, etiam tenuibus et exiguis aquis, Truttae satis magnae et pulcherrimae habentur. Ascendunt enim altissimae, cum et contra aquam luctari magna vi, et saltuse promovere, ad tres vel quatuor fere [orig: ferè] cubitos interdum, in ascensu queant. Ex quibus efficitur, ut haud falsa esse credamus, quae de iisdem Paulus Iovius scribit, eas adversos amnes vel e [orig: è] praeruptissimis etiam cautibus decidentes, incredibili impetu subire. Ab Nare enim fluvio in Velinum lacum, qui hodie Pedelucus est, stupenda [orig: stupendâ] velocitate volucrum modo ascendere credi: qui lacus ab altissimo montis vertice certis primo coarctatus angustiis, et mox tota aquarum mole praecipitatus, nec subiectis quidem cautibus madefactis, veluti e [orig: è] caelo in ipsum profluentem Narem effunditur. Idem in Gardonis fluviis fieri experientia docuit.
Vescuntur aquarum dei ectamentis, phryganiis vermibus, locustis aquaticis, et piscibus. Percarum sobolem, Fundulos, et Phoxinos laeves, tanta [orig: tantâ] saepe [orig: saepè] aviditate appetunt, ut supra aquam elatae in scaphas aliquando incidant. Auro vesci vulgus credidit. Pariunt mense Octobri, in modicis quas ex cavavere scrobibus. Laudantur vehementer in Cibis, maxime [orig: maximè] si in frigidioribus et purioribus amnibus procreatae sunt.
Quae adverso eorundem impetu fatigantur, atque occurrentibus in aequalium vadorum petris illiduntur castigatiora sumina, et aridiusculas carnes osten dunt, sed recenter captae comedi debent: mortuae enim paucissimis horis, quia ob p inguem teneritudinem ocissime [orig: ocissimè] putrescunt, faporis gratiam amittunt. In Malacca regione Indiae, salitae ad commeatus servantur; Caiuba vocant.
CAPUT II. De Trutta fluviatili altera.
[note: TAB. XXVI. 2. Aldrov. de Piscibus l. 5. c. 13. ] HUCH apud Bavaros (inquit Gesnerus) nuncupatur piscis boni saporis, Truttis non nihil cognatus, cum alias ut pictura ostendit, quam ad vivum expressam Achilles Pyrminius Cassarus, prastantissimus Augustae Vindelicorum medicus ad me misit; tum quod pinnulam illam adiposam similiter in fine dorsi habet, et punctis variatur: sicut et icon nostra, et quae in libro Bavaritarum constitutionum publicato habetur, prae seferunt: in quo etiam mensura huius piscis proponitur, duodecim aut tredecim digiti, quibus brevior vendi non debeat. Augustae, ut audio hic piscis vocatur, ein Rot, Rottle, a [orig: à] colore rubicundo, quae nomina nostri Umblis (ut Sabaudi nominant) lacustribus tribuunt. Voracem esse aiunt, in cibo Truttis inferiorem.
page 128, image: s153In Catinthia Huchae rubrae (Rot Huechen) quaedam cognominantur in fluviis, eas Salmoni comparant: carne etiam rubra [orig: rubrâ] et boni saporis esse aiunt, et saliri ut inveterentur, solere: quod quomodo fiat Balthasar Stendelius ad finem lib. 4. Opsopoeiae suae Germanicae docet. Colores huius piscis in pictura nostra huiusmodifere apparent. Aureolus color passim aspersus est, copiosius tamen circa branchias et oculos. Pinnae eircabranchias rubicundae sunt: ceterae omnes, sicut et cauda, fuscae et maculorsae punctis partim nigricantibus, partim aureis. Dorsum fuscum est, utrimque ad Indicum vel caeruleum colorem vergens, ubi et puncti nigris creberrimis distinguitur. Linea nigra et recta fere a [orig: à] branchiis ad caudam fertur, Latera media maculis quibusdam subcaeruleis per intervalla distinguuntur. Venter candicat. Circa rostrum et branchiarum opercula roseus fere color, etc. in capite etiam viridis aliqua ex parte. Huchas istas quidam icone nostra inspecta in quibusdam Germaniae locis ali, in piscinis nobis referebant: et in Traga flumine Carinthiae reperiri, aetatis progressu in Salmones converti (specie rostri nimirum) sicut et lacustres Truttae, quanqu am et aliae Truttae Salmonum speciem praese ferunt.
CAPUT III. De Thymallo.
[note: TAB. XXVI. 3. 4. Aldrov. de Piscib. l. 5. c. 14. Aelian. H. A. l. 14. c. 22. ] THymalli solus Aelianus inter Graecos, Ambrosius inter Latinos mentionem faciunt. A Thymo quem olet ita dici, Salvianus contendit. Bellonius Thymum vocavit. Itali Temarum, quasi temerarium, quod stolidus piscis, dicunt. Truttarum generis esse, cum pinnarum situs, tum totius corporis figura indicant. Eratque Aelianus Truttis, si eas notas sibi habuisset, potius quam vel Lupis vel Cephalis, quorum communem et mediam speciem similitudinemque gerere scribit, assimilaturus: quan quam et his non absimilis multum: similior interim Mugili, quam Lupo. Caputpro corporis ratione parvum, in acutum tendit. Os aperitur non longo, sed quadrato fere [orig: ferè] hiatu. Ventre est prominentiore. Rondeletius latiorem, magisque ventrosum pinxit, quam par est. Pinnas duashabet ad branchias, duas alias in ventre inferiore, a [orig: à] podice unam. In dorso prior magna est, maculis multis pulchre [orig: pulchrè] vatia: infra partim nigris, partim subrubentibus, supra rupicundis tantum. Cauda in duas latas pinnas desinit. Rondel. corpore ait esse caeruleo: Bellonius vero [orig: verò] tergus ex livido in opacum tendere, et Gesn. fuscum id, vel subemereum facit: Atqui hic exprimitur, Rondeletius scribit: fierique potest, quod vel loci, vel aetatis ratione evariet. Lineas perlatera rectas habet, quarum quae ea dividit a [orig: à] superioribranchiae angulo spineo oritut, et recta [orig: rectà] ad caudam defertur: sunt et alias per totum corpus non paucae, singulaeque per singulos squamarum versus, non rectae, sed innumeris veluti arcubus, minimis triangulis undutae; quod veluti operosum pictores nostri, inquit Gesnerus, non indicarunt. Obscure [orig: Obscurè] sane [orig: sanè] et in meo pisce quem ad vivum depictum in musaeo reservo, pictor eas expressit. Latera praeterea modo pluribus modo [orig: modò] paucis punctis et lituris nigris temere [orig: temerè] asperguntur.
Vidisse se idem Gesnerus in fine Decembris aliquando singulis tantum utrimque ad branchias lituris insignem scribit; aliumque initio Iunii, uno altero puncto vix apparente. Squamae ex eiusdem observatione, singulae fere r(omboeidei=s2 sunt, hoc est, rhombi figuram imitantur. Latera enim, inquit, earumque utrimque circuli segmentum referunt, supra vero infraque in cunei acumen tendunt, quod tamen in iconibus suis exptessum negat. Branchias habet utrimque quaternas, et ut Bellonius addit, Harengi et Sardinae modo, solidioribus horrent, uncinatisque ossiculis constant. Idem Bellonius linguam ostendere
page 129, image: s154albam scribit, dentibus carere, immo ne ullias quidem rudimentis eorum praeditum esse: e [orig: è] contrario Gesnerus pro dentibus, inferius superiusque labrum exasperari, limae instar, introrsum profitetur: et Bellonium haud bene istaec exanimasse apparet: nam alias Lavaretum Gallice dictum piscem, ossicula ad faucesatque Oesophagi ingressum utrimque habere senis hinc inde denticulis ait, ut in Themolo comminuta; cum alioqui in Thymallis, et in Lavaretis suis nihil quicquantale reperias. Ventriculum habet mediocrem, intestina crassiuscula, pinguedine multa obvoluta; et ut Bellonius ait, apophyses plures ex pyloro dependent, a [orig: à] quo statim sequitur intestinum unum gracile, rotundum, que ad rectum tendit, in quo excrementa recipiuntur, et ad anum deferuntur. Idem Bellonius, cor tam exiguum habere scribit, ut ne inesse, que dem ci credatur. Splenem Salvianus subrubrum facit, Gesnerus in suo quem manibus tractavit, fere [orig: ferè] nigricare asserit. Bellonio teste hic tam magnus est fere in hoc pisce, que hepar, quod in nullo alio pisce (inquit) unquam videram, oblongus rubra pinguedine mixtus. Unicus hepatilobus est, ut idem Bellonius observavit, statim ubi gula sinit, stomachum amplectens. Salvianus felle carere putat: Bellonius vero tam exiguum id esse tradit, ut vix rudimentum aliquod eius appareat: et Gesnerus quoque suum Thymallum felle caruisse negat, sed flavi vel subaurei coloris id habuisse. Bellonius folliculum piscium natationi accommodatum plenum semper vidit, ac per spinam delatum. Cum maxime augetur, ad cubitalem magnitudinem, teste Aeliano, excrescit: etsi qui crebrius capiuntur, minores sint, et u t Salvianus ait, libram non excedunt. Longitudo ad latitudinem fere [orig: ferè] quintupla est, cauda ctiam computata, ut Gesnerus advertit in eo quem manibus tractans descripsit, latus enim erat digitos tres, longus [note: Ambros. Hexam. l. 5. c. 11. ] quatuordecim. Gaudent puris frigidis et saxosis aquis, in quibus circa saxa reperiuntur: nec ulli magis in montanis et praeciptibus fluviis, Truttas si excipias, capiuntur.
Gignunt eas in Germania Rhenus, Limagus apud Helvetios, et Floha apud Misenos; in Italia Ticinus, Abdua et Ambra. In Pado rarius capiuntur. Victitant insectis aquatilibus, deiectamentis mille pedibus, pediculis, [note: Aelian. H. a. l. c. ] caridibus, pulicibus aquaticis ac terrestribus. Aelianus alia quam [orig: quàm] culice esca [orig: escâ] capi posse negat. Volaterranus Thymallo vesci, et solus quidem inter scriptores, voluit. xrus1ofa/goi, id est aurivori dicuntur, seu que minutula auri fragmenta propter splendorem appetant; seu quod cum maiori pretio vaeniant, obsophagorum aurum absumant, et loculos exhauriant. De odore eius ita Aelianus. Eius capti odor non indignam admirationem habet: non n. [abbr.: enim] ut ceteri pisces pisculentum quendam mittit odorem: imo vero existimeste eius gentilem herbam, recentem ex terralectam manibus tenere. Tanta sane [orig: sanè] odoris suavitate fragrat, ut qui eum ipsum non videt, gratissimam apibus herbam, unde nomen duxit, in manu latere putet. Ambrosius de eo, qui gratam redolet suavitatem, dici facile scribit. Aut piscem olet autflorem: Omnibus sui partibus commendatur in Cibis: quibusdam tamen interiore tunica [orig: tunicâ] maxime blandiuntur. Circa Albim praeseruntur Truttis. In Athesi et A ddua captos tenerrimos Salvianus fecit. Maio mense maxime appetuntur, et loco marinorum saxatilium praescribuntur a [orig: à] Medicis.
In Medicina, Adeps huius piscis laudatur, tum contra auditum gravem, si mense Maio in vasculum coniectus soli exponatur, et quod distillat, auri immittatur; tum contra oculorum prerygia, ungues, ruborem, fervorem, etc. si quoridie binae guttae cum pinna instillentur. Vidisse se puellam chemosi affectam Gesnerus inquit, quod malum aliquando exanthemata puerorum sequitur, hoc remedio per septuagin ta fere [orig: ferè] dies continuato, (ut quottidie gutta instillaretur) curatam, rubore mox primis diebus sublato. Addit insuper, habere et pharmacopolas apud suos hunc adipem; et ab iis maxime ad oculorum remedia, ut maculae in eis deleantur, peti solere, deinde etiam ad curandas igne vel aqua adustas partes.
page 130, image: s155CAPUT IV. De Umbra fluviatili.
[note: TAB. XXVI. 5. Aldrov. de Piscib. l. 5. c. 15 ] UMbrae fluviatilis Ausonius ex veteribus in Mosella sua meminit, Gesnerus pro eadem cum Trutta fluviatili, quod ista in Mosella inprimis ubi se in Rhenum exonerat abundet, accepit. Rondelctius ita descripsit. Piscis est non solum nomine, sed et colore marinis (Umbris) similis, a [orig: à] quo utrique nomen. Corpus enim est opaci loci modo subfuscum et subobscurum, cubitalem magnitudinem non excedens. Galli Narbonensis, demptis Monspeliensibus, Umbram vocant. Piscis est ex Truttarum genere, Carpioni Italico corporis aspectu affinis. Pinnis et earum situa [orig: situà] Trutta non differt. Duas itaque ad branchias habet, duas in ventre, ab ano unicam, in medio dorso priorem maiorem, posteriorem minorem, subrotundam, et pinguem, squamas parvas, et maculosas similiter habet. Carnis substantiam, partesque internas omnes easdem. Capite vero [orig: verò] a [orig: à] Truttis differt, quo Carpioni (Italico, Gesnerus) similis est: capite enim longiore est, quam Trutta, ore minore nec tam hiante, rostro non acuto, sed obtuso, maxime in maxilla inferiore, sine dentibus, et sine magna maxillarum asperitate. Oculis est patulis, cornea tunica aurea, pupilla [orig: pupillâ] nigra [orig: nigrâ]. Corpus a [orig: à] medio sensim gracilescit, in caudam latiusculam, et pinnam bifidam, latissimam deficit. A branchiis ad caudam linea recta (hanc in pictura non expressit) per medium corpus producta est. Branchiae intus sunt quatetnae, Ventriculus longus et spissus pinguitudine quae lacte candidior est, obductus, a [orig: à] quo multae apophyses pendent. Hepar rubet, cui alligata est fellis vesica, fel nigerrimum est, splen longus et niger. Intestina sine gyris ullis ad anum demissa sunt. Vescitur terra [orig: terrâ], aqualimo [orig: aquâlimo], unaque, cum his, et cum arena auri laminulas haurit: ob id vulgus auro nutriri Umbram credit: et revera in ventriculo et intestinis aurum reperiri certissimum est. Carne est sicca et alba, qualis est Truttarum parvarum caro. Hieme latet: aestate cum Truttis capitur: cui cum insucco et substantia, permultisque aliis similis est, Truttarum generi et tractarioni subiecimus. Pura aqua maxime delectatur. Haec Rondeletius, nulla coloris facta mentione, quem Bellonius non tacuit: totum hunc piscem sub ventre argenteum, esse scribens: dorsum vero [orig: verò] tersissimum habere ex livido opacum.
CAPUT. V. De Barbo.
[note: TAB. XXVI. 6. Aldrov de Piscib. l. 9. c. 16. ] BArbi quoque solus inter veteres Ausonius meminit. Nomen ei Cutacei illi Cirri quae barbae quodammodo similitudine ex utroque huius piscis labro dependent, fecere. Bellonius haud incongruo vocabulo Mystum vocat, et Graecorum vulgo Mystacatum vocari scribit. Sunt qui cum Mullis marinis piscibus, qui et ipsi barbati, confundunt. Corporis figuta [orig: figutâ] Mugiles fere refert, aut Squalos, nam si latitudinem spectemus, oblongiusculus est rotundus, in latera [orig: laterâ] modice compressus. Differt a [orig: à] Mugilibus, quod [orig: quòd] pinna quae in medio dorsi, firmiori aculeo innixa est: pinnae ventris magis sunt flavae; caudae pinna rubescit: Rostro item est longiore et acutiore, cartilagineo et pingui. A Squale etiam perspicuis quibusdam notis differt. Nam cum in extremo rostro Squalo sit os, in fra rostrum in inferiote parte illud Barbus habet; unde et superior eius maxilla paululum prominet: Labra item longe crassiora sunt quam Squalo, caputque compressius. Postremo [orig: Postremò] e [orig: è] superioris rostri extremo duae appendices, ex lateribus duae aliae propendent: quibus et Squalus et Mugiles carent. Est autem appendiculum earum substantia cutacea quidem, sed mollis, lubrica, teres, subrubra. Venter est colore lacteo, latera argenteo. Dorsum ex albo flavescit, nigtisque quibusdam ac parvis maculis conspergitut. Branchias habet quaternas: quarum rima
page XXVI, image: s156[illustration:
Trutta. Fario Fordle Fore.
][illustration:
Truiia Rot Foral.
][illustration:
Aesch. Thiimalhis.
][illustration:
Thiimalhis. Aech.
][illustration:
Aesche. Umbra.
][illustration:
Barba Barb.
][illustration:
Capita Alat.
][illustration:
Capito fhun atibs. rapax Imtling. Raub alat.
][illustration:
Orsus. Rutilus. S. Rubellus. Urff.
][illustration:
Leuciscus. Rotauglei.
][illustration:
Leuciscus Condel. Rotauglin.??? Schwaal
][illustration:
Leuciscus. Bliecke. laugeler
][illustration:
Oxiiriruhus. Sphyrana Hautin. Spitznass.
][illustration:
Corvus Niloticus
][illustration:
Nasus. Nase.
][illustration:
Gobio fliunatilis. Kresling. Bachkress.
][illustration:
Gobio. Krasen.
][illustration:
Asper Pisciculus. Rischling.
][illustration:
Alsper Danubi anus. Zundel.
][illustration:
Cobitar. Grundel Stan beisser
][illustration:
Cobilos aculeatus. Schmerlan dorngrundden.
][illustration:
Gobitas Barbotz Bartgrundd.
][illustration:
Cobitus. Stein beisser.
]
page 131, image: s157admodum parva est: quamobrem extra aquam satis diu vivit. Ab iisdem linea ad caudam porrecta, minus evidens est, quam in aliis. Dentibus caret. Oculi parvisunt, pupilla nigra, quam ambit aureus circulus. Fel adhaeret iecori. Intestina in spiras contorta, plurima pinguedine oblita. Uterus oblongus est et bifidus, ovis innumeris refertissimus, cum praegnans est piscis. Pondere plerumque librae unius, quandoque duarum, raro trium. Salvianus ad octo [note: Bellon. de Ptscib. l. 1. ] libras excrevisse observavit. Bellonius frequenter in Nilo capi testatur, sed quo modo Lucius Italicus, inquit, a [orig: à] Gallico differt, sic Nili Mystus a [orig: à] nostro dissidet. Noster enim Mystus oblongus est, et quasi teres: Niloticus vero crasso et recurvo est corpore: Eiusdem tamen coloris sunt: et eodem modo barbis quatuer, seu mystacibus exornantur. Niloticus nostrum Cyprinum ipsa [orig: ipsâ] forma [orig: formâ] fere [orig: ferè] aemulatur: ventrem enim habet expansum. Tanta [orig: Tantâ] crassitudine in Nilo proficit, ut eum Memphis libras viginti pendentem viderim; quo in loco Mythus vel Mystus dicitur.
De Loco eius et Natura haec Aldrovandus habet. In lacubus quidem nascitur; sed cum multo frequentius nascatur in fluviis, fluviatilis potius, quam lacustris erit dicendus. Scribit Salvianus paucos esse lacus, qui Barbis abundent: plurimos vero esse qui eis carent: contra in omnibus fluviis gigni atque ali: ideoque iure inter suos Mosellae pisces Barbum recenseri ab Ausonio. Albertus auctor est, a [orig: à] piscatoribus sibi relatum, ova ab eo custodiri, ne ab aliis devorentur: ad ditque se observasse in cavernis domus suae ad Danubium sitae, quotannis post aequinoctium autumnale congregari hosce pisces, tantaque copia convenire ut manibus etiam capiantur, ita ut meo tempore, inquit, incolae loci aliquando decem plaustrafere manibus eiecerint. Nam hoc genus piscis frigus non sustinet: quare semper languidus hieme invenitur: aestate vero [orig: verò] mundus et sanus est. Haecille. Vescitur algis, cochleis et piscibus, et ne suo quidem gengeri parcere dicitur, Albertus cadaveribus capi quoque scripsit. Degunt gragatim, parivut ineunte aestate prope litora. Gesnerus ex piscatorum observatione sub collibus et ripis prominentibus libenter versari asserit, et procorum instar fodere, ita ut aliquando in cavernis inhaereant, et pereant: pinnasque eorum ab hirudinibus nonnumquam infestari, quas saxis affricantes in fundo aque depellant, aut rapidiora fluminis loca petant, ut aquae impetu elidantur. Apparet vero [orig: verò] cum Squalis quandam occultam exercere amicitiam. Nam quemadmodum in quovis lacuum, fluminumque Barbus, ibidem fere semper, et Squalus reperitur; ita e [orig: è] contrario ubi Squalus, ibi semper etiam Barbus, ut Salvianus refert. Claustra fert, et in piscinis aeque et Squalus parit et pinguescit.
Quoad usum in cibo Cardanus eum omnino reicit. Aliis, si in saxosis et puris fluminibus capitur bene [orig: benè] sapit, concoctu est facilis, laudati succi, carnis candidae et mollis, sed plurimis spinis firmatae. Maio circa Rhenum ad Iulium laudari, Augusto in Helvetia, Gesnerus prodidit. Salvianus ineunte vere sapidiores dixit. Ausonio grandiores natu, maiore in pretio. Nonnulli propter mollem carnem vino prius imponunt. Ova venenata, Maio inprimis mense Platina auctor est. Gazius scribit, cum experiundi gratia [orig: gratiâ] duos duntaxat de ovis hisce bolos comedisset, nihil inde aliquot horis postea noxae percepisse: demum sub horam cenae, plurimam in ore ventriculi sensisse inflationem, quam ut dissolverem, inquit, anisum sumpsi, sed frustra. Post horam faciem apparuisse tamquam in syncope, ita ut astantes et admirari, et de mea salute timere inciperent. Se interim magnam non solum in stomacho et ventre, sed omnibus membris externis alterationem, et inaequalem quandam intemperiem in una quaque carnis parte sensisse. Tum supervenisse passionem cholericam, donec infra supraque simul pluries ova
page 132, image: s158purgarentur, magna cum anxietate et virium prostratione, et maximo vitae periculo. Idem apud Gesnerum invenies. Sunt qui credant tum esse malefica, cum salicum, quae fluviorum ripas obsident, floribus in aquam decidentibus vescuntur; sed quia nec salicibus nec aliis Barbi partibus ista vis, praestat culpam in idiosyncrasiam conicere.
CAPUT VI. De Capitone.
ARTICULUS I. De Capitone Ausonii, seu Squalo veterum.
[note: TAB. XXVI. Aldrov. de Piscib. l. 5. c. 17. ] PIscis quem hic descripturi sumus, a [orig: à] magnitudine capitis, Capito Latinis dicitur. Apud alias nationes varia invenit nomina, quae apud Aldrovandum, Gesnerum et Bellonium vide.
Quis sit apud veteres, difficile est dictu, Bellonius Thedonem Ausonii, quem nullo spinae nociturum acumine dicit, Rondeletius Capitonem eiusdem, Salvianus Alburnum Ausonii, et Galeni Lencesium, Aldrovandus Squalum ut Romae vocatur, esse putat.
Marmo Capitoni Mugilibusque aliis corporis figura [orig: figurâ] similis est: dorso tamen minus lato et corpore compressiore. In dorso item unicam duntaxat pinnam habet, Mugilum vero [orig: verò] genus duas, unam videlicet in eius medio, alteram inferius caudam. Mugiles denique lineas quasdam habent subobicuras a [orig: à] branchiis ad caudam productas, quibus carere omnino Squalum Salvianus scribit: unam tamen ei lineam esse Gesnerus profietur, sed quae leviter appareat. Idem Salvianus ait habere parvum, Rondeletius contra crassum et magnum: id quod pleraeque etiam vulgares nomenclaturae indicant. Rursus uterque dentes habere negat. Rondeletius os tantum asperum esse ait: Gesnerus vero [orig: verò] dentes eius latere in faucibus asse rit, maxilla fere [orig: ferè] semicirculari, superne [orig: supernè] leviter aduncos, ordine duplici, exterius quinos, interius binos. Den tes enim ei tribuit Albertus his verbis: Piscium omnium dentes valde [orig: valdè] acutisunt, exce tis perpaucis, qui in lateribus gutturis, mandibulas habent, ut pisces fluviatiles magnis vestiti squamis, Barbellus (athuic squvamae sunt exiguae) Monachus, et alii quidam. Hi enim habent dentes latos aliquantulum, magis ad conterendum cibum, quam ad dividendum idoneos: quamobrem etiam omnes aequales sunt: et ideo natura [orig: naturâ] abscondit eos in gutture, ut clauso ore aqua non suffocet mandentes hos pisces. Tales autem dentes maxime [orig: maximè] habet Carpo (ut Cyprianus) piscis, Labra sunt satis crassa. Oculi nigri, in circuitu aureoli; tempora subflava, Os rubicundum, branchiae utrimque quaternae, geminae colore totus est argenteo: dorsum tamen minus quam venter et latera pollucent. Squamae splendidae sunt, albicantes, angulosae, latae, cute ultra medium obductae, minimis variante punctis. Aristis in carne multis abundat, quarum etiam in Capitone memmit Ausonius, qui item a [orig: à] squamarum magnitudine squameum cognominavit, dum canit:
Squameus herbosas Capito interlucet arenas, Viscere praetenero fartim congestus aristis.Gesnerus cum circa Octobris calendas unum ovis gravidum magnum item et praepinguem inspiceret, nullas in eo apparuisse aristas testatur. Quare vel non omni tempore, vel non omni aetate in iis reperiri credendum est. Ventriculum parvum habet, intestina parva, hepar ex albo rubescens, fel in medio viride, vesicam geminam aere plenam, peritonaeum nigricans. Circiter libram plerumque implet, aliquando tres et quatuor, aliquando sed rarissime [orig: rarissimè],
page 133, image: s159[note: Bellon. de Aquatilib. l. 1. ] octo aut novem. Non tantum in fluminibus sed et in lacubus, sed et iis paucis degit. In Lario invenitur, in Constantiensi non item. Ab Ausonio inter Mosella, a [orig: à] Bellonio inter Strymonis pisces refertur; sed nec claustra refugit. Dulci piscina inclusus, [note: Varro R. R. l. 3. c. ] crescit, pinguescit, et prolem propagat. Expresse Varro. In tertia parte quis habebat piscinam nisi dulcem? et in ea duntaxat Squalos et Mugiles pisces? Servari diu et in aqua pura potest, si eandem saepius mutaveris, vas adsummum repleveris, nec quicquam aliud inieceris, alias [orig: aliàs] suffocantur. Vescitur coeno et sordibus, id eo un Vilain in quibusdam Galliae locis dicitur: scarabaeis et animalculis, qui in aquae superficie natant; gryllis quoque campestribus, et uvae acinis, et muscae genere, quod propterea Aletmuggn Helvetii dicunt; cerebro denique bubulo, ideo [orig: ideò] a [orig: à] piscatoribus hamo subtiliter alligatur. In locis littoribus proximis, in fine veris et sub aestatis initium parit. Mense Maio parere ab uno latere, ab altero Cerasa quae Helvetii Amarella vocant, matura sunt postea, aliqui Gesnero teste prodidere. Inter gregales esse censentur. Usum in Cibis si spectes, inter viles censetur. Catne quidem est candida, sed insipida ac molli, et quae mox extra aquam flaccescit, plurimis abundans aristis; utrumque tetigit Ausonius dum canit:
Viscera praetenero fartim congestus aristis, Nec duraturus post bina trihoria mensis.Improbantur prae ceteris, qui in la cubus, et in magnis coen osisque fluminibus capiuntur; quamobtem Romae, quod vel ex proximis lacubus, vel ex Tyberi afferatur, parvi fit, cum aliqui Tyberinus in ligneis vastis diu vivus conservetur. Contra, in limpidis, parvisque ac saxosis fluviis totrentibusque captus, haud omnino [orig: omninò] aspernari debet, maxime ubi adolevit.
Maior enim factus, minus mollis est, ut hic etiam, sicut de Barbo diximus ex Ausonio in senecta praeserendus videatur. Commendantur apud nos verno potissimum tempore, cum praegnantes sunt: Aliitradunt per totam hiemem admitti mensis posse, et vere etiam usque ad initium Maii: aestate non probari.
Gesnerus apud suos commendari scribit mense Decembri, placereque circa Calendas Octobris, quo tempore unum ovis gravidum, inquit, reper: magnus is et praepinguis erat: ova quoque sapiebant palato: nec ullae apparebant spinae. Idem caput in eo praeferri asserit.
ARTICULUS II. De Capitone fluviatili seu Squalo minore.
[note: TAB. XX VI. 7. Aldrov. de Piscib. l. 5. c. 18. ] FRequens in fluviis est, inquit Gesnerus, vulgo nominatus ein Haszle, in lacu iuxta Tugium Ganghaszle, vel communiori nomine Weißfisch, quasi albus piscis, item alio nomine Mayfisch, a [orig: à] Mense Maio, quo praeferuntur, quodnomen Alausis, quoque attribui putat. Italicum huius piscis nomen nisi Stretta sit, (à corpore longiusculo forte, et stricto, id est, minime lato) in Lario lacu, et in Verbano Gravetta, aliud se nescire profitetur. Haec vero [orig: verò] cum scripsisset, piscator Lucarnensis in Verbano vocari ei asseruit, Letta vel Aletta.
Conicitque eundem forte [orig: fortè] esse qui Papiae Cabacello dicitur. Germanicum Haszle, videtur lepuiculum significare, forte [orig: fortè] quod agilitate ac celeritate natandi lepores repraesentet. Ipse Cephalos aut Mugiles fluviatiles minoresvocat, quod fluviatilem Cephalum sive Squalum magis quam Leuciscos referat, adeo ut icone opus esse neget. Pisciculi, inquit, sunt molles, duos aut tres palmos longi, albicantes, per dorsum in viridi nigricantes, cauda et pinna dorsi glaucis; ceteris rubicundis minime [orig: minimè] lati.
page 134, image: s160Squamulis tenuibus, argenteis, branchiis ternis. Caro eorum aristis referta est, ut et Mugilum fluviatilium maiorum. Ex his qui in fluvio apud nos capiuntur, oculis rubere audio, qui in lacu non item. Observavi postea lacustres superna coculorum parte flavere.
Dentes in faucibus utrinque conditos habet, ut Capito fluviatilis, in mandibu la curva, exteriore ordine quinque maiusculos, interius binos minores, omnes fere in summo leviter aduncos. Parere incipiunt medio Aprili, vel paulo ante. Suo tempore (Maio et Aprili praecipue [orig: praecipuè], deinde Iunio et Iulio: a [orig: à] Maio quidem mense etiam Meyfisch alicubi nominantur) satis grati in cibo, et salubres habentur. Aliquando vero [orig: verò] vermes eis innascuntur, (Ligulas nostri vocant, et Nestel,) et omnino [orig: omninò] insalubres sunt. Hieme macri sunt ac minime placent. Fluviatiles etiam lacustribus praeferuntur. Elixari debent in vino fervido. Circa initium Novembris ova in hoc pisce reperi, quae magis [note: Aldrov. de Piscib. l. 5. c. 19. ] quam piscis placebant. Idem Capitonem fluviatilem CAERULEum cognominant differentiae causa, quem Germani, Saxones potissimum, Iesen appellant. Quidam Alausam interpretantur, sed male, quoiam e [orig: è] mari fluvios non ascendit: Capitur in Albi, et in Danubio quoque, ubi Ientling vocatur. Cum Capitone fluviatili similitudinem habet, sed colore est in dorso et in aliquibus capitis partibus caeruleo. Praefertur assus. Germani ad Viadrum Iesitz appellant, Marchici ad Viadrum Iese scribunt: alicubi Bradfisch dicunt, hoc est piscem assari solitum, per excellentiam. Poloni Iaszcz, Hungari Zompo. Non est in magno pretio; neutiquam salubris, quod pinguiusculus sit, et non, saxatilium modo friabilis: suavis tamen satis, quantum ad gustum. Estur frigidus, assus potissimum, quamvis et elixus, et aliis modis. Longitudo eius cubitum non excedit, nec latitudo tres aut quatuor digitos. Post Pascha potissimum capitur.
ARTICULUS III. De Captione fluviatili rapace Gesneri.
[note: TAB. XXVI. 8. Aldrov. de Piscib. 5. c. 20. ] HOcgenus Capitonis, Miseni Rappe vocant, id est corvum, ut Kentmannnus Gesnero communicata icone significavit, quod [orig: quòd] is volucris instar vorax et rapax sit, quamobrem Gesnerus rapacem cognominavit.
Piscis (inquit Kentmannus) est candidus, argentei splendoris, dorso tamen fusco, et subcaeruleo, Squamis tegitur latiusculis, tenuibus et perspicuis, quibus pellicula tenuis argentei nitoris substernitur, quae per squamas translucens, piscem velut argenteo illitum ostendit, quales etiam ceteri pisces, quos communi nomine albos cognominamus (Weißfisch) apparent. Piscis est longus, crassus, et carnosus: caro aristis plena. Longitudo ad latitudinem quintupla. Dentes ei non in ore, sed in faucibus sunt (ut aliis quoque huius generis) longiusculi, utrinque septeni, e [orig: è] mandibulis prognati. Ventriculus et intestina simul, piscis longitudinem non aequant. Revolutio eorum triplex est, ita ut in summo ventriculus sit, inde tenuius intestinum incipiens revolvi, duas sub eo helicas efficiat.
Tegit haec dextro latere iecur (in quo vesica fellis longa conspicitur) altero lien. Vesica in eo aere plena, oblonga est, ut in Lucio, Cyprino, etc. Maximi qui apud Misenos capiuntur, ad sex aut septem libras, (XVI. unciarum) accedunt.
Addit Gesnerus sese audivisse branchias molles esse, ut in Salmone: pinnas coloris e [orig: è] fusco punicei. Nomen a [orig: à] rapacitate tulit.
page 135, image: s161Est enim velut praedo vehemens in aquis: nec minus fere [orig: ferè] quam Silurus (Glanis) et Lucius, aut etiam amplius, damnosus est vorandis piscibus: quos dum persequitur, in ripam aliquando expellit, et simul etiam ipse interdum impetu in siccum delatus, relinquitur. Hic piscis in Albi nascitur, non aliunde subit, et toto fere anno (sed rarius et per intervalla quaedam) capitur. A partu valde augetur, et pinguescit. Parit autem circa annuntiationem Divae virginis quo tempore a [orig: à] statutionibus suis catervatim procedunt, magni et parvi: duobus aut tribus diebus ante aut post illum diem: idque ita fore certum est. Quod si nihil impediat, sexaginta, plus, minus, uno retis tractu, interdum capiuntur. Piscis est callidus et extra hoc tempus, quo propter partum gregatim natat, difficilis captu: nisi vel nimii ventorum flatus, quo minus piscatores et retia trahenda audiat, efficiat: vel aqua pertubata, visum eius impediat: alias [orig: aliàs] enim inter scamna, quae arena [orig: arenâ] accumulant, manet, nec facile [orig: facilè] retibus includitur. Ceterum extra pariendi tempus hamo fere [orig: ferè] capitur, hoc modo. Quoniam vorax est piscis, Phoxinus aliusve pisciculus hamo infigitur, et sic linea per aquam, ultro citroque agitur, eo in loco, ubi huius generis pisces degere coniectura est: Hi cum pisciculo pariter hamum devorant, et capiuntur. Piscis est admodum laudatus et boni saporis, tum assus, tum elixus. A plerisque tamen parvi aestimatur, quod idoneum coquendi modum nesciant: nam nisi rite [orig: ritè] coquatur, sive asses sive elixes, in partes aliquot dilabitur: quod si integrum servare velis, non in fervidam, ut alios plerosque pisces solemus aquam, sed ab initio statim in frigidam praeparatum immittes, ut pariter cum aqua concalfiat: tum condies, saliesque, et adiuris fere [orig: ferè] consumptionem coques. Assandum vero [orig: verò], desquamabis, exenterabisque similiter: deinde sale diligenter consperges et perfricabis, et per duas horas in sale relictum, tandem assabis: ita bonus et grati saporis piscis erit.
Sunt qui pisces assari solitos, simpliciter assent, ovis (aut lactibus) solum non exemptis et salvia [orig: salviâ] infarcta. Alii ova seu lactes, cum hepate et liene exempta, minutatim concidunt; adduntque multum piperis ac caryphyllorum, salem, uvas passas minores, vitellum ovi, hanc impensam in piscem infarciunt; et assant, putantque ita salubriores fieri.
ARTICULUS IV. De Orfo Germanorum seu Capitone subrubro Gesneri.
[note: TAB XXVI. 9. ] ORfum Germani vulgo ein Orff, genus hoc Capitonis vocant, (inquit idem Gesnerus) quod mihi [note: TAB. II. 7. ] videre nondum contigit, praeterquam Augustae Vindelicorum olim [note: Aldrov. die Piscib. l. 5. c. 12. ] in piscina quadam, ubi mihi intuenti Cyprini colorem prae se ferre videbatur, aqua forte vilum meum mutante. Ibidem depictam iconem clarissimus medicus Achilles Pyrminius Gassarus mihi communicavit.
Dorso est rubicundo, ventre albicante, squamis (ut apparet) magnis et latis. Assi laudantur, praecipue Aprili, et Maio mensibus. Linea a branchiis ad caudam, an probe [orig: probè] adeo recta (praeter plerorumque piscium morem) expressa sit inquirendum. Germanicus liber qui Bavaritas Constitutiones continet, eadem forma piscem hunc delineatum proponit, digitos 12. vel 13. longum, qua [orig: quâ] longitudine inferiorem capi non liceat: cum vulgarem Ausonii Capitonem, vel novem digitos longum capere concessum sit: unde hunc (Orsum dico, qui tamen ab Orpho marino pisce toto genere difsert) ad molem multo [orig: multò] maiorem excrescere coniecerim.
page 136, image: s162In diversis Germaniae partibus aliter atque aliter (proximis tamen se vocabulis) nominatur, Orff, Erfle, Norfling, Wurffling: alicubi etiam Elfr, idem ni fallor. (Apud Hollandos Elfr est Alosa:) Intempestive captum, spinulis seu aristis redundare aiunt. Duorum generum hunc piscem esse audio assatos alios carne alba esse, qui Augustae vulgo Weißfisch appellentur: alios rubicunda [orig: rubicundâ] vel flafescente, Truttae Salmonatae instar. Piscem Norinbergae quoque in Begniza fluvio frequentem esse aiunt; praeferri genus illud, cuius caro rubeat: insuperficie discrimen non apparere: squamas paulo latiores esse, quam in Thymallo: carnem siccam, et friabilem, salubrem, ut vel purpureis concedatur, minus suavem quam Truttarum. Bellonius quoque visa apud mehuius piscis effigie, forma ad Squalum (id est Capitonem fluviatilem) eum accedere ferebatur. Piscem audio lautum, et in pretio esse; muscis vesci. Cyprino minus llautum esse, sed crassiorem: non in aquis fluentibus, nec in lacubus, sed in piscinis ferme [orig: fermè] reperiri, apud Vindelicos, Norimbergae, et alibi. Sunt qui Pigo Picone pisci Larii et Verbani lacus eum comparent: et similiter certo anni tempore e [orig: è] squamis ceu clavos quosdam emittere mihi retulerint. Ad Cyprinos ne igitur magis an Capitones pertinet, iudicandum illis relinquo, quibus in promptu hi pisces sunt.
CAPUT VII. De Laucisco.
[note: TAB. XXVI. 10. 11. 12. ] LEucisci nomine omne Mugilum genus Hicesio apud Athenaeum venire superius, ni fallor, diximus. [note: Aldrov. de Piscib. l. 5. c. 22. ] Galenus suae speciei piscem fluviatilem et lacustrem facit. Salvianus Squalum esse, ideo [orig: ideò] quod [orig: quòd] eum [note: Galen. de ] Galenus th=n geu=s1in o)cute/ran habere scribat (sed perperam, Legendum enim [note: Alim. facult. l. 3. ] est, kefalh\n e)/xon mikro/teron kai\ o)cuxote/ran ) credit; Modernis Graecis Leucorinus [note: Bellon. de Aquatil. l. 2. ] dicitur. Bellonius, Albicellam commode [orig: commodè] vocari posse scribit, apud alias nationes, Germanos inprimis, varia sortitur nomina. In Germania, circa Argentinam ein Lauck, Helvetiis diminutiva voce Laugele, quo nomine Gelenus dici coniciebat (inquit Gesnerus) quasi leu/killon, id est Albiculam, tamquam olim sic appellassent Graeci, et ab iis mutuati essent Germani. In quibusdam Helvetiorum lacubus, ut iuxta Tugium et Bielam Vvinger vocitatur, ut a [orig: à] Sabaudis circa Neocomum Vengeron.
Diversus tamen ab his piscis est Vangeton in Lemano dictus, cui Helvetii a [orig: à] rubore pinnarum nomen posuerunt. Brelenpes etiam Onhopt, id est, acephalos nominant hos pisces: amputatis enim capitibus, siccatos, alio venales mittunt: cum minimi densis agminibus natant. Helvetiis Seelen, id est animae dicuntur.
Acronii lacus accolae nominibus variant; Grasig Lindaniae vocant: Uberlingae Laugele; Constantiae dum parvi sunt, Zienfische vel Grasing: adultiores, Agonen, Agunen, Lagenen. Aiunt enim pisciculos esse vix longiores palmo, squamosos, quibus multi abstineant, quod circa latrinas pascantur: suo tempore tamen commendari.
Aestate, inquiunt, innascuntur eis vermes, quos vulgus, Nestel, nominant, quo tempore insalubres habentur.
Ova gerunt usque ad Iunium, deinde pariunt. Non solum autem inter se, sed cum illis etiam piscibus latis lacustribus, quos Helvetii Rotten vocant, et cum Scatdulis sive Cyprinis latis coeunt, unde piscis genus enascitur, inter uttumque parentem medium, ein Drittfisch.
page 137, image: s163Sed alius est Agonus in lacubus Italiae, et Germanicum nomen Grasing cavendum, ne quis cum diverso fluviatili pilciculo confundat, quem Greszling, vel Kreszling nominant. In Dunensi Bernensium Helvetiorum lacu, Blauvinling, id est, caeruleus, hocgenus Leucisci dicitur: nostri longe [orig: longè] aliud lacustre tantum genus sic vocant. Glyssen a [orig: à] splendore factum, commune est piscibus illis qui vulgo dicuntur Laugelen aut Suvalen.
Squamis mediis tegitur, quae lineolis distinctae sunt. Nonnulli cum priore Rondeletii Leucisco confundunt, sed corporis, inquit hic, latitudine differt, rostroque est acutiore, alioqui pinnis, earum numero, et situ similis est, Romani piscatores a [orig: à] Squalo, teste Bellonio, non distinguunt: neque enim adeo [orig: adeò] exacte [orig: exactè] pisces fluviatiles, ut Galli, internoscunt. Etenim Leuciscus aspectu multo hilarior, quam Squalus, minoribusque squamis contegitur. Albo colorenitet, et veluti inter squamas striis rectis interstinguitur. Caudam bifurcam et pinnas albas profert, neque ita latas, ut Squalus. Hic praeterea Leucisco maior evadit. Alburnus eidem similis est Leucisco; tamen est paulo latiore corpore, et squamis elatioribus, ac labor inferiore melius infarcto. Est etiam nonnihil discriminis in linea, quae utrinque corpus intersecat: si quidem Leucisconon tam arcuata est, quam Alburno, et Alburnus rotundiori corporis compage constat, ad Cephalum magis accedente. Bellonius nulla ait habere dentium rudimenta, verum fortassis haud diligenter inspexit, Gesnerus namque in faucibus utrinque mandibulam curvam quinis armatam denticulis reperit, ut in Bellero. Albertus utrinque mobilem in faucibus mandibulam habere ait. In Pado (ut Gesnerus observavit) dodrantem numquam excedit; crassitie fere aequali per totum corpus, a [orig: à] capite ad usque caudam. Os aperitur in oblongum, nec prominet mandibula superior. Addit item Gesnerus apud suos paulo maiores capi in fluvio quam in lacu; longiusculos esse, non latos, Haselis non dissimiles specie, paulo [orig: paulò] breviores, si benememinit: Dorsi colore esse fusco, flavo, et viridi fere [orig: ferè] permixtum esse. Pinnas albicare, vel nimium ruffi admixtum habere, lineam qua terminatur laterum color, instar iridis resplendere ex flavo et viridi calore. Rondeletius quoque ex fusco partim viridem esse, partim flavum dicit, ventriculumque habere parvum, hepar magnum, et in hocfellis vesicam: denique multum pinguescere. Quo loco in cibus haberi debeat, apud Galenum legimus, qui conditam se ipso meliorem effici, quod quicquid in sapore est mucosi abiciatur; meliorem recentem, diutius in muria servato, [note: Bellon, de Aquatil. l. 2 ] scribit. Testatur Bellonius, nondum provecti magnum numerum veris initio capi, modicoque sale conspersum atque exsiccatum, Byzantium deferri, vendique Maio, Iunio e Iulio mensibus. Eorum capturam maiorem fieri ex Epiri lacubus, Venetosque his maxime [orig: maximè] uti, ad seque navibus adferri curare, et eodem vocabulo cum Epirotica lingua, quae Scouranicos dicit, Scourancas nominare: quae cum Leucorinis, inquit, maiores sunt: ambo tamen pisces sale conspersi et fumo infecti atque exsiccati, ad exteros mitti, ut nostri Harengi soreti, consueverunt. Sic Bellonius. Gesnerus commendari scribit Aprili et Maio mensibus, Februarioque non insuaves invenisse, quo tempore lactes in mare pleni erant, eodemque mense a [orig: à] suis laudari. In Italia quidem, hieme inprimis capi. Veru tostos, sale, aceto, olivo, pipere, et cinnamomo conditos Grapaldus laudat: et Rondeletius denique molli suavique carne esse tradit, et pinguedinem eius aurium doloribus succurrere, et cum felle eiusdem permistam oculorum caliginem abstergere.
page 138, image: s164CAPUT VIII. De Leucisco primo Rondeletii.
[note: TAB. XXVI. 11. ] HAEc Leucisci species, in Italia Lascha, in Gallia Hardon, quod facile [orig: facilè] per longum tempus in vasculis [note: Aldrov. de Piscib. l. 5. c. 23. ] aquatilibus servari possit, alibi apud Italos Dorada, quod in eo tractu caput [note: Bellon. de Aquatil. l. 2 ] eius aureo colore fulgeat, Helvetiis Roterigle, quasi trytrophtalmos dicitur. Bellonius Sargum Sargonemve, qui inter marinos Mugiles fluvios subeuntes, ab Aristotele recensetur, perperam voce cavit. Capitoni seu Ceplialo fluviatili corporis aspectu, pinnarum numero, situ, figura, squamis similis: sed capite est minore, corpore latiore. Dorso caeruleo cervice virescente, ventre candido, oculis flavescentibus. Dentibus caret. Imo [orig: Imò] palato ossa habet. Bellonius ad Cyprini magnitudinem unquam accedere negat: aitque corpore quam Squalus, compressiore esse, pinnasque habere subrubras, parvos item Gardonos pinnam caudae longiorem exserere quam Leuciscum: (sic vocat piscem proxime [orig: proximè] praecedentem) et antequam in extremum pinnae, quae bifurcata est, desinat, rotundari: Latiusculis squamis contegi, ipsoque capite magis ad Leuciscum quam ad Squalum accedere. Oblongius et paulo [orig: paulò] crassius habere corpus, quam Abramis, ac denique tergore esse magis quam Squali nigricante, et auri colorem referente. In Ambra Melegnarum alluente numerose [orig: numerosè] capitur. Sed et Peni sinus lacus delicatissimos profert. Alacres sunt et vividi omnes ova habere, et feminae esse creduntur. Solidiuscula illa et ruffa. Partus Apriliinchoatur, et ad Maii pergit medium. Laudantur antequam pariunt, Ianuario, Februario, Martio et tota hieme mediocriter: sunt qui Aprili, et Maio commendant. In vinum fervidum immissi elixantur. Rondeletius carne esse fluxili et parum nutriente dixit.
CAPUT IX. De Oxyrincho Rondeletii, Corvo Nilotico et Naso Alberti Magni.
[note: TAB. XXVI. 13. ] OXYRINCHI nomen inter polysema censetur. Diphylo apud Athenaeum Mugil est, fluviatilis; idem, [note: Aldrov. de Piscib. l. 5. c. 24. ] ut Rondeletius insinuare videtur, cum superiori Gallorum Gardono: Srraboni, Aeliano, aliisque inter Nili pisces recensetur: eidemque Aeliano rubri maris quoque piscis est, ac deniquemaris Caspii, ut in Sturione dictum est. A quibus omnibus differt, (ni fallor) Oxyrinchus iste Rondeletii, Antverpiensibus Hautin vocatus, rostro longo, tenui et maxime [orig: maximè] acuto, unde Oxyrinchium recte [orig: rectè] a [orig: à] se appellatum fuisse putat, nisi mavis, inquit, Sphyraenam fluviatilem vocare, quia marina Sphyraenae rostrum simile habet, molle et nigrum. Squamis melioribus tegitut. Pinnas in dorso tres habet, in aequali spatio a [orig: à] sese distantes: totidem in ventre habet, quot Barbus. Quaerendum numquid idem sit, qui Frisiis Snepel appellatur, a [orig: à] Scolopace ave, puto, quam Snepam dicunt; Galli vero [orig: verò] a [orig: à] rostri proceritate beccassam. Gesnerus in Albi fluvio quendam quoque piscem Sneppelfingen vocari tradit, sed a [orig: à] superiori diversum, parvum nempe, et candidum, Capitoni fluviatili similem.
[note: TAB. XXII. 14. ] CORVUS Niloticus, corporis figura Mugilibus similis est, sed caput pro corporis portione (longum [note: Aldrov. de Piscib. l. 5. c. 25. et 25. ] enim dodrantes duos) parvum Maxilla inferior superiore brevior. Pinnae ad branchias, utrimque una breves: in tergore ultra medium alia oblonga: in supina parte a [orig: à] podice
page 139, image: s165alia: in ventre una, de pisce hoc, quod praeterea dicam, non habeo.
[note: TAB. XXVI. 15. ] NASUS ab oris figura seu naso valde [orig: valdè] crasso, nomen sortitus est. Nasonem vel Nasutum bene [orig: benè] dixeris: et quia labrum seu rostrum superius crassum, simum obtusumque habet, non male [orig: malè] Graece Pachyrinchus et s1imo\n, Latine Simus vocabitur. Genere Squalo ac Leuciscis fluviatilibus adscribendum esse, et corporis totius figura indicat, et Albertus quoque attestatur Monacho, hoc est, Capitoni fluviatili similem esse inquiens, sed tehuiorem, naso valde crasso. Et Gesnerus esse tradit, qui fluviatilibus Barbis hunc piscem comparant, quod ad corporis speciem: aliquos piscibus Erflen vulgo dictis apud Germanos. Ipsi vero specie, squamis et colore Capitonem fluviatilem referre videtur: sed ad eam magnitudinem, inquit, non perveniunt. Lonicerus duorum triumve palmorum magnitudine esse ait, et oris formam peculiarem habere. Venter eorum intrinsecus nigerrima membrana ambitur: unde ioculari nomine Germani hunc piscem, scribam cognominant. Os modice deorsum vergit. Lapidem habet in capite, teste Alberto. Capiuntur in fluviis et rivis. Libenter enim in rivos ascendunt, inquit idem Gesnerus, in lacum non veniunt, nisi ad initium eius tantum, praesertim vere. Albertus Danubii piscem esse ait, et aquarum in Danubium influentium. Coeno et spurcitiis vescitur. Caro alba et laxa est, spinulis referta, ut et Capitonis et aliorum multorum fluviatilium, praesertim circa caudam. Verno tempore praeferuntur et pinguescunt. Apud Helvetios tamen Novembri mense laudantur: si modo unquam laudandi sunt. Nam caro eorum semper laxa et insipida est: quamobrem assare eos potius quam [orig: quàm] elixare coqui solent. In Rheno praestantiores habentur. In libello quodam Germanice [orig: Germanicè] vulgato de piscibus, Februario et Martio et cum salices stillant, eos praeferri legimus. Haec fere [orig: ferè] Gesnerus.
CAPUT X. De Gobio fluviatili.
ARTICULUS I. De Gobio non capitato.
[note: TAB. XXVI. 16. ] GObio fluviatilis est duplex. Unus non capitatus; alter capitatus. NON CAPITATI Dorion apud [note: Aldrovand. de Piscibus l. 5. c. 27. ] Athenaeum inter fluviatiles meminit, fortassis et aristoteles, dum eos in fluviis pinguescere scribit. Mediolanensibus Varira, forte [orig: fortè] quasi varius. Ubique enim rotundis nigris maculis distinguitur, vocatur Germanis Kressling, aliis Leutesser, quod cadaveribus submersis vescatur. A Gesnero ita describitur. Gobio noster, ein Greßling, quem nuper captum in lacu, inspexi, mense Ianuario ovis gravidus erat: barbatulus, cirris singulis in angulis labiorum perbrevibus. Pupilla oculorum nigra, ambitu candicante. Maculae a [orig: à] capite caudam versus per media utrinque latera nigricantes, rotundae, magnae proportione, circiter decem, singulae deinceps digeruntur: et similiter per medium dorsum. Cauda etiam maculosa est, et dorsi pinna. Vesica bifida, magna proportione. Longus est plerumque quinque aut sex digitos. Fel habet subviride, caudam bbifurcam. Os cum aperitur rotundum et veluti e [orig: è] praeputio se exserens, deorsum nutat. Lapilli in cerebro perexigui sunt. Haec ille.
Squamis tegitur parvis. Quamvis ab Ausonio, qui eum Barbi iubas aemulari cecinit, fluviatilibus accenseatur, in lacubus tamen quoque capitur. Degit in fundo et coeno, unde Fundulos quibusdam vocari etiam diximus. Vescitur musco vel alga, item arenulis, et hirudinibus minimis lacuum. Creditur cadavera hominum submersa depasci, unde nonnulli
page 140, image: s166anthropophagum dicunt: quae res aliis fortassis ansam praebuit, ut ex cerebro equorum procreari dixerint, quo quidem in aquas abiecto vesci, a [orig: à] ratione non est alienum, nam et Bellonius testatur calvariis bubulis in aqua proiectis oblectari, eiusque gnaros Ligeris accolas, calvarias eas studiose [orig: studiosè] adservare iis denique in Ligerim immersis, Gobios allicere, ut facilius eos postea capiant. Idem te statur Rondeletius. Capiuntur autem facile [orig: facilè] et magna in copia, inquit Gesnerus, circa ripas lacus nostri retis genere, quod Stoszbaren appellant.
Aliquando bis aut ter anno pariunt. Aestate vermiculis quibusdam in ventre vitiari dicuntur, teste Alberto. Rondeletius carne ait esse molli insipida, virus nonnumquam resipiente: fallique medicos, qui Gobiones fluviatiles aegris apponi volunt, his eam inesse succi bonitatem existimantes quam Galer us in marinis commendat, ab hisce enim illos hac dote multum superari. Coenum aliquando respiunt. Auctor de natura rerum, salubriores esse ait, ubi aquas arenosas in nutrimentum habent. Et Gesnerus elixum satis solidum esse restatur, nec contemnendum in cibo.
N. Ad Gobiones referimus piscem Rheac Moeni alumnum rariorem quem Obriß, seu Obreß, q. Obkreß, Piscatores vocant. Ambire enim vidctur inter Gobionem et Percam. Huius iconem, exhibet Tab. 31. easigura ac magnitudine, qua cum duo bus sociis captus est non procul Francofurto, 16. April. 1649.
ARTICULUS II. De Gobio capitato.
[note: TAB. XXIV. 9. ] GObio Capitatus nomen istud a [orig: à] Capite pro corporis ratione maximo accepit. Non tantum apud Italos, [note: Aldrov. de Piscib. l. 5. c. 28. ] sed et inter Germanos varias sortitus est appellationes. Gropp dicitur inter Helvetios, Cop vel Kop in Carinthia, Kaolrapp in Franconia: alicubi Mul, circa Tridentum (qua parte Germanice loquuntur) Tholiman. Saxones et Misceni a [orig: à] capite, quod fere [orig: ferè] globi instarrotundum habet, sed compressum, varia ei nomina fecerunt: Keuling, Kulingk, Kulheit, Kaulheupt. Anglice a [orig: à] Bulhed, a [orig: à] capite taurino, quasi Bucephalum dicas, nempe ob magnitudinem, non similitudinem [note: Bellon. de Aquatil. l. 2 ] formae. Rondeletius et Bellonius bo/i+ton vel potius boi=ton aut bai/ton Aristotelis esse volunt; sed cum is duntaxatin fluviis sub saxis stabulari, quod et aliis competit scribat, nihil definiri potest. Cremonensibus Bot vel inde vocatur, quod Bufonem, qui Botto vulgo, deformi oris rictu referat. Pisciculus est ranae piscatrici similis, si parva magnis (inquit Rondeletius) conferre licet, corporis figura et colore. Capite enim magno est, lato et depresso. Oris magno hiatu, sine dentibus: sed pro iis labra instar limae aspera habet; pinnas binas ad branchias, rotundas, et ambitu pulchre [orig: pulchrè] cristatas: duas alias inferius parvas, longiusculas, albicantes in medio summi ventris: aliam ab ano ad caudam: in dorso quoque geminas, non singulatem, ut Rondeletius scribit, qui aliam forte [orig: fortè] speciem, inquit Gesnerus, nobis ignotam vidit: nam et cauda quam suo attribuit Cotto, proportione multo longior est, quam in nostro. Ex his dorsi pinnis brevior, quae capiti propior, altera longior caudam versus, quam tamen non attingit: idque in fluviatili et lacustri genere similiter. Oculi sursum spectant. Branchias quaternas habet, hepar magnum sine felle. Si corpusculum spectes, ventriculum magnum. Femina ovis immodice [orig: immodicè] turget, quae in pectore in globos collecta, geminas veluti mamillas prae se ferunt, et membrana vestiuntur nigricante. Lapillos in capite habet. Qui in lacubus degunt, (ut Tigurini lacus exemplo ostendit Gesnerus) non solum magnitudine inferiores sunt fluviatilibus: raro enim ultra digiti medii longitudinem excrescunt; sed specie etiam differunt;
page 141, image: s167etsi vulgus forte non discernat. Nempe, colore magis albicant, cum illi nigriores sint. (Corpus varium est, partimque albicantibus partim fuscis punctis, et maculis etiam nigricantibus transversis distinguitur) Spinulis circa branchias pluribus et acutioribus, brevissimis tamen illis, et visum pene latentibus horrent; quibus digiti etiam, si retro ducas, configuntur. Pupilla oculorum aliqua ex parte pulchre [orig: pulchrè] virescit, et gemmae instar resplendet, praelertim ad solem. Elacu in fluvium non migrant: neque fluviatiles in lacum Gustus etiam suavitate fluviatilibus longe sunt deteriores. Icon quam dedit Aldrovandus Gesneri est, diversa nonnihil ab ea quam Rondeletius exhibuit, pinna dorsi singulari, et cauda penicilli instar, longiuscula: unde sulpicari licet, aliud genus Cotti circa Monspelium haberi. Degunt in rivis frigidis ac montanis, et fluviis praecipitibus, sub lapidibus et inter Saxa. Carnivori creduntur, et a [orig: à] se mutuo devorari certum est. Mense Martio circa festum Paschatos pariunt. In aquae fundo non tam natant, quam subito impeditu teli instar se vibrant, et quo volunt traiciunt. Gesnerus testatur, legibus piscatoriis licere, eos capi in flumine a [orig: à] Calendis Novembris usque ad Pascha: extra vero [orig: verò] illud tempus, nec retibus, nec fuscina, neque alio modo licere: hamo autem numquam. Nassis uti permissum esse, a [orig: à] die D. Marci usque ad exitum Maii, non arctius tamen contextis, quam ut Gobii capitati evadere queant. Cocta esse suavissimos et ori gratissimos cum ovis, quae pinguia, copiosa, et delicatissima, Matthiolus prodidit. Carne molli, Rondeletius, dura Albertus fecit. Apud Helvetios fluviatiles duntaxat, et quidem circa brumam et Ianuario mense in deliciis sunt, quidam a [orig: à] Calendis Decembris ad Calendas Aprilis commendant; omnes, capita, quod spinis tantum cuteque constant, reiciunt. Placent et frixi.
CAPUT XI. De Aspero Pisciculo.
[note: TAB. XXVI. 18, 19. ] HUius Rondeletius meminit, eidemque a [orig: à] maxillarum asperitate cognominatum inditum, aitque [note: Aldrov. de Piscib. l. 5. c. 29. ] Lugdunensibus Apron appellario propter squamarum asperitatem, Rhodanoque peculiarem, ceterum non quovis eius loco, verum in ea fere parte reperiri, quae inter Viennam et Lugdunum interiecta est. Pisciculus, inquit, est capite latiore, quam Gobio, in acutum desinente: ore medio, dentibus caret: sed maxillas asperas habet, foramina ante oculos. Colore est rufo, maculis nigris latis, a [orig: à] dorso ad ventrem oblique descendentibus varia: Pinnas ad branchias, et in ventre similes cum Cottis habet, sed in dorso dissimiles: duae enim sunt a [orig: à] sese seiunctae. Vulgus ait pisciculum hunc auro vesci, quia arenam cum qua nonnumquam auri laminae sunt, haurit. Carne est sicciore quam Gobio.
[note: TAB. XXII. 19. ] Ad hunc referri potest, et is piscis Danubianus, quem Iulius Alexandrinus ad Gesnerum dedit. De eo ita Gesnerus. Forma quidam tota; et singulae ferme corporis partes, inquit, in utriusque pictura convenire videntur, nisi quod pinna ab ano in nostra icone nulla est, pictoris forte incuria. Nulli enim piscium, opinor, haec pinna deest. Rondeletius Lacertum peregrinum suum sine ea pinxit, quam Salvianus eidem addidit. Bellonius in sola Taenia hanc pinnam se non reperisse mihi retulit. Piscis quem exhibemus, Germanicum nomen est Zindel: velut alii scribunt, Zinde, Zindel, Zinne, Zingel. Ungari Kolez appellant. Icon ad me missa, digitos XII. longa est; quam longitudinem in hoc pisce mediocrem esse audio. Colore est, partim e [orig: è] fusco ruffescente partim nigris maculis satis magnis per intervalla distinctus: quarum aliquae a [orig: à] dorso ad ventrem, qui cinereus est, oblique tendunt. Oculis color Indicus: et
page 142, image: s168aliquid sub eis rubri. Audio eum ad librae pondus, id est, unciarum XVI. accedere: (alii etiam trilibrem fieri retulerunt) caudam adeo duram habere, ut vix amputari possit: pinnas in dorso aculeatas in capite Percae instar, (icon nostra pinnas molles, non aculeatas, prae se ferre videtur) nostrum acuminatum; carnem candidissimam. Sunt qui forma et colore Cani marino comparent: alii Lucio, praecipue quidem capite: absque squamis esse aiunt, instar Anguillae. (Rondeletius Asperum suum a [orig: à] squamarum asperitare vulgo Gallice Apron dictum ait) Lautissimnm esse addunt simul et saluberrimum, omnium Danubii piscium, ita ut vel puerperi apponatur, et divitum duntaxat mensas oneret: quod equidem miror, si squamas non habet: fere enim omnes qui squamis carent, minus salubres existimantur. Ferunt eum Danubius et Tibiscus. In Danubio prope Bosoniam magna eius copia capitur. Viennae etiam non deest; et in Bavariae fluviis, ut Isara et Leisaca: hic quidem e [orig: è] latu Ammelse fluite in Rachelsee lacum, et inde rursus in Iseram fluvium. In piscinis servari non potest. Eiusdem piscis effigiem illi quam dedimus, similem, coloribus tantum diversam (ventre et pinnis albicantibus) Raphael [orig: Raphaël] Seilerus Iurisconsultus doctissimus, comes Palatinus, clarissimi Augustanae reip. archiatri Geryoni filius, ad me misit: in qua similiter nulla ab ano pinna, nullae squamae apparent.
CAPUT II. De Cobitide fluviatili.
ARTICULUS I. De Cobitide Rondeletii.
[note: TAB. XXVI. 20. ] TRiplex invenitur Cobites, fluviatilis Rondeletii nempe, Aculeata, [note: Aldrov. l. 5. de Piscib. c. 9. ] et Barbatula. De illa ita ex Gesnero, et Rondeletio Aldrovandus. Idem Rondeletius fluviatilem hunc pisciculum antiquis, qui de fluviatilibus parum fuere solliciti, in dictum, Cobiten, Cobitidem, fluviatilem nuncupavit, quod marinae, inquit, persimilis sit; cum alioqui neque situ neque numero pinnarum cum marina conveniat; quare similitudo isthaec ad Cobitidem barbatulam potius pertinet: ad haec Cobitis marina laevis est, uti et Barbatula; contra squamosus, quo de loquimur, pisciculus est, nisi figura exhibita nos fallat, quod quidem suspicari licet. Ipse enim Gallis Loche franche vocari asserit, vel quod totus laevis sit, et aculeis careat; vel quod mollior sit, et salubrior: quamobrem Cobiten forte hunc pisciculum, inquit Gesnerus vocat, quod ad Gobionem fluviatilem Ausonii accedat, non ad marinam Cobitin. Degit in rivulorum et fluviorum ripis, digitali magnitudine, rostro satis prominente. Corpus flavescit, et maculis nigricantibus notatur, subrotundum est et carnosum. Pinnae duae sunt ad branchias, duae in ventre, unica ab excrementi meatu, unica in dors. Gesnerus cum hoc piscitio idem putat, vel saltem simillimum, suis Ryserle nuncupatum; Digiti, inquit, longitudinem parvum excedit, colore per dorsum e [orig: è] caeruleo virescente, per latera et ventrem candido. In Silo torrente capitur ad Tigurum circa lapides: et ex eo Limagum amnem ingreditur, inter lautos pisciculos habitus Rondeletio suus Cobites carne est humida, et viscida: si in aqua sordida et coenosa nutriantur, pinguescit, sed multo insalubrior redditur. Pro Cobite Rondeletii nos aliam iconem dedimus, eiusdem ni fallor, piscis
ARTICULUS II. De Cobitide aculeata.
[note: TAB. XXVI. 21. 32. ] CObites aculeata, quae Mustela parva imberbis dici posset, Gallis est Perce, quod Petras quasi videantur [note: Aldrov. l. 5. de Piscib. c. 30. ] perforare (duos habent in branchiis aculeos, utrinque unum, ad caudam spectantes, dentium cerastis longitudine, quibus sese impellunt, ut
page 143, image: s169minima inter lapides foraminula subeant) Germanis Steinbeis, seu Dacobythus, Oxyrinchus non incommode, aliis. Pisciculus est inquit Albertus, eodem colore quo Fundula. Non est autem rotundus, sed quasi columnalis cmpressus, et habet spinam acutam iuxta os, qua cum recurvato capite vulnerat manum se tangentis. Bellonius quoque et Rondeletius aculeum in operculis branchiarum utrinque unum habere tradunt. Albertus branchiis ipsum carere omnino [orig: omninò] ait; cuius errorem detegit nuper Georgius Fabritius, qui parva foramina circa oculos eis, sicut in Lampredis inesse observavit, teste Gesnero, qui pisciculum esse ait exilem seu tenuem, et oblongum. Fundulo, de quo mox, similem, paulo longiorem: nam quatuor aut quinque digitos aequare solere: maculosum, capite acuto et deorsum vergente. Rondeletius spinam internam duram quam in praecedente rigidiorem esse monet, ideoque inter edendum molestiorem esse: saepius vero etiam ichtyopolas parum cautis imponere, et pro levibus vendere, ceterum imposturam inter edendum facile deprehendi. Degit in aquis fontanis et rivis praecipue [orig: praecipuè]. Ex his vero migrans cum alios fluvios, tum Albim maxime subit, ut Gesnerus refert, qui et apud suos nullum aut certe rarissimum esse scribit, circa Argentinam vero frequentiorem, et ex Georgii Fabritii testimonio in Misena optimos capi in Mulda prope Doblam oppidum in herbis, algis et coeno degere, atque inde victitare. Maio mense cum Fundulis parere, aliquando vel bis vel ter. Rostro lapidibus mordicus se affigere, et aliquando vasis etiam, licet aeneis, quibus in foro piscatorio a [orig: à] mulieribus, inquit, iniciuntur, ita ut fugere videantur. Esse quando complures gregatim haerentes inveniuntur. Rebus angustis, id est, quorum perangustae sunt maculae, capi, cum aliis pisciculis circa ripas fluminum. Bellonius pisciculum esse scribit admodum vivacem. Eidem delicatissimus est: contra insinuare nobis videtur Rondeletius in cautis pro laevi Cotitide obtrudi inquiens, fraudemque edendo dete???i: et Gesnerus vilissimos vocat, carne tenaci, Fundulis multo ignobiliores. Aprili mense et Maio minus improbari; praeferri gravidos: frigi debere butyro: Misenos circa bacchianalia, et Martio mense eos commendare, antequam migrent, quod tum ovis gravidi sint: praestantiores apud eosdem non in Albi, sed in Mulda capi.
ARTICULUS III. De Cobitide Barbatula.
[note: TAB. XXVI. 22. 23. ] CObitis ista Barbatula nomen a [orig: à] Cirris tenuibus e [orig: è] rostro barbae modo dependentibus obtinuit. Albertus [note: Aldrov. l. c. 31. ] M. Fondelam, Germani Grindela vocant. Gesnerus Mustelam fluviatilem dici posse putat. Indicis digiti crassitudine est, inquit Bellonius, quinque digitos longa (pinguis Lochia) tota puncturis seu punctis distincta: notasque in tergore et lateribus habet, nunc grandes, nunc parvas ac nigricantes, quibus ipsa etiam quoddammodo pulla apparet; sed ventre est candido. Pinnam utrimque unam in lateribus gerit: item in ventre duas, in tergore vero summo unam admodum parvam: item sub cauda ad anum alteram. Pinna caudae rotunda est: reliquae omnes, obtusae et latae. Cirris quaternis, utrinque, duobus (Barbi modo) tamquam mystacibus insignis est. Os habet parvum sub longo naso: eiusque intestinum statim a [orig: à] stomacho (quem hepar fovet) recta per ventrem ad anum ducitur. Fel dextro hepatis labo adsutum: Lienem insignem, et rubrum habet. Cor sub branchiis, suo pericardio obvolutum, ova singulari vesicula, ut aliis piscibus bicorni folliculo conclusa. Haec ille. Duo genera esse huius pisciculi Georgius Fabricius Gesnerum in epistola monuit. Unum cmmune, quod in deliciis habetur, et insigni magnitudine apud suos (Misenos) capitur in Flohi amne: alterum et tenuitate corporis, et colore et sapore diversum, quod a [orig: à] Saxis nomen est consecutum,
page 144, image: s170Steinsmirlin. Limpidis et saxatilibus locis gaudent, quamvis et circa ripas et in coeno, unde Moslgrundel dicuntur, reperiantur. Plurimi in rivis quibus maiora flumina ingrediuntur, capiuntur, idque praecipue Februario, Martio et Aprili. Gesnerus medio mensis Maii captos, ovis gravidos vidit; aitque post Pascha parere incipere: quamvis non desint, qui vel singulis mensibus eos parere asserant. De Usu ipsorum in cibis ita Aldrovandus. Tam delicatus pisciculus est, ut Lonicerus inter omnes fere [orig: ferè] primatum tenere scripserit. Teneros tamen praesertim et nuper natos in deliciis haberi, Gesnerus ait, eosque cum iure coctos ex eodem, quod mireris, cum pane cochlearibus edi: quas delicias, inquit, aliquando circa summum Acronium lacum gustavi. Salubres vulgo existimantur, ita ut medici etiam aegrotis alicubi eos permittant Esse sanc solidiuscula carne, et odore non piscoso, ut alii plerique sed magis grato, idem Gesnerus asserit, et cum exigui sint, nec pingues, non multum replere: praeferri a [orig: à] Misenis maiores, et qui a [orig: à] saxis denominantur: colore saporeque differre, corpore tenuiore, carne duriore, et quae in elixis te nacius spinis haereat: Commendari maxime a [orig: à] natali Domini vique ad Pascha, quoniam tum parere incipiant: alios Februario, Martio, Aprili mensibus eos praeferre, usque ad initium Maii. Teneros vero [orig: verò] numquam non laudari, maxime si cum apio, petroselino, edantur. Vino calido iniecto elixari debere, idque brevi tempore et sub finem modico aceto affuso, ad eius fere consumptionem coquendos, quomodo Gobii capitati etiam parantur.
CAPUT XIII. De Phoxino squamoso.
[note: TAB. XXVII. 5. 6. ] QUid de Phoxino Aristotolis statuendum sit, exipsius verbis colligere difficile est. Statim enim ac [note: Aristot. H. A. l. 6. c. 13. 14. ] natus est ovahabere, et semel in anno in stagnis fluviorum et arundinetis lacuum, quae polimna/das2 vocant, ova ponere dixit. Rondeletius eo nomine duos squamosos pisces describit. Unus, quem in Picardia sub nomine Rosiere vidit, dimidiati pedis longitudinem numquam superat. Corpore est lato et compresso, oculis magnis, colore luteo, bramis minimis, corporis specie simillimus. Semper uterum Ovis refertum habet, ideo cum illis nasci piscatores tradunt. Alter vocatur a [orig: à] rubore caudae, Rose. Reliquo inquit corpore caeruleo est, paulo maior, minus laeso corpore, ovis semper plenus, etiam maximus. Cum priore eundem esse conicit, qui apud Helvetios Bambela vocatur. [note: Gesner. in Phoxin. ] Gesnerus. Pisciculus, inquit, est tres aut quatuor digitos longus: sex quidem digitis longiorem non vidi. Caput ei crassiusculum pro sua magnitudine, nigricans, iris oculorum crocea: qui color etiam ad pinnarum initia omnia spectatur, in pinnae dorsi quoque initio, in maioribus et adultis. Pinnarum ad branchias articulus veluti carunculam quandam habet, in aliis parum, in aliis valde croceam (in aliis si bene memini, rubentem) pro aetatis nimirum et sexus differentia, fortassis et aquarum et regionum, in quibus degunt. Squamos habet albicantes. Linea susca oblique [orig: obliquè] a [orig: à] capite ad caudam fertur. Pinna in dorso medio unica est, binae ad branchias, totidem in medio ventre, alia post anum. In principio caudae macula atra notatur, et aliis minoribus, singulis, ad initia pinnarum utrinque. Dorsum et latera nonnihil flavescunt. Sapor in cibo subamarus: Reperiuntur influentibus solum aquis, ut audio: non etiam in lacubus et coeno, utlaeves, quos e [orig: è] rivis, lacus et flumina maiora ingredi diximus: unde eos, laeves, nostri a [orig: à] rivis Bachbammele nominant. Iidem in Glatto flumine apud Helvetios, parvo ac coenoso, ab iis qui cancros captant, subinde inveniuntur, et abiciuntur. A bacchanalium vel quadragesimae initio usque ad Calendas Maii nassas non angustius contextas, quam ut Gobii
page 145, image: s171capitati et Bambelae ex iis evadere possint, in flumen immittere piscatoribus nostris licet. Bambelam nostram Itali quidam, ut audio, eodem quo Gobium fluviatilem nomine appellant, Varon. Verbani vero accolae circa Lucarnum Stornazzo, vel sterniculo.
CAPUT XIV. De Bubulca Bellonii, et Rutilo fluviatili Gesneri.
[note: Aldrov. l. 5. de Piscib. c. 32. ] PHoxino Bubulcam Bellonii subicimus, quia eum priori illi, quam Rosiere Piccardi vocat cognatam Gesnerus facit. Ita vero [orig: verò] de eo Bellonius. Sordidus admodum et vilis pisciculus Gallico vulgo e [orig: è] reipsa Bouviera nuncupatur: allis Peteuse, etymologia a [orig: à] bombis obscenis tracta. Piscis est Sequanae alumnus, non tamen usque quaque frequens, ut qui non semper apparear. Nam quomodo Verones pisculi nusquam Augusto, Sept. et Octobri tibi, aut saltem raro apparebunt: sic Bubulca sero in conspectum venit. Plurima vere capitur. Bremmam aut Castagnolam marinam toto habitu aemularetur, nisi corpore esset minimo. Planus enim et latus est: sed et argenteo nitore refulget, atque orbicularem magis habet formam; quam in longitudinem protensam. Trium digitorum longitudinem excedit, neque sesqui digitalem latitudinem. Soli obiecta, nigri nihil habere comperitur, quam in linea, quae spinam comitatur ad caudam. Parvam in tergore gerit pinnulam; oculorum pupillam, omnem nigredinem superantem. Squamis tegitur magnis, et latis. Carneum quiddam, ut Cyprinus (quatenus parvum magno licet conferre) in fornice palati ostendit, branchias utrimque quaternas simplices, ac sub ventre totidem, caudam bifurcam. Ore est parvo, dentibus vacuo. Pisciculos istos respui credo propter fellis magnitudinem, quod vix possint exenterari, quin eorum fellis vesica disrumpatur: quo per totum corpus diffuso, plurimum amari invescendo sentiuntur: id autem sub hepatis lobo dextro coloris Smaragdini, magnitudine pisi continetur. Folliculum vento plenum in utero gestat geniculo interceptum: lienem stomacho inhaerentem, rubrum atque orbicularem. Huius etiam intestina multis in gyraum revolitionibus et infractibus circumvoluta sunt. Hactenus Bellonius.
[note: TAB. II. 7. ] RUTILO fluviatili a [orig: à] rubro pinnarum colore nomen Gesnerus, ad differentiam [note: TAB. XXVI. 9. ] Erythrini veterum imposuit. Circa Comum in Lario lacu, inquit, Piota, ut circa Verbanum quoque dicitur: a [orig: à] Germanis Oceani accolis Roddovu vel Roddau: Sabaudis circa lacum ad Bielam et Neocomum, Vingeron, vel Vengeron, unde Germanorum Uv ingeron, vel contra, (quo tamen nomine Lucernae accolae Leucisci speciem intelligunt eam quam Vendosiam et Dardum Gallis dici in dicavimus) Anglis, Roche, Polonis, Pstrega. Piscis e [orig: è] foro ad Gesnerum delatus, latus erat ad digitos quatuor, longus duodecim. Pupilla nigerrima, iride aurea labiis subrubris: colore in cauda, pinnisque in ventre et ab ano sitis, cinnabarino: nam ceterae minus rubri habent. Linea a [orig: à] summis branchiis caudam versus obliqua, cauda bifurca: Supercilia et circa branchias locus, aureo colore nitent. Squamae latae, striatae, validae. Dorsum fuscum, venter pallidus: pinnae quaternae: fel viride, vesica gemina: care aristis plena. In faucibus maxillas utrimque habet, recurvas dentibus minutas quinis, qui ab interiore parte singuli serrae instar asperantur: quod in aliorum piscium dentibus nondum memini animadvertisse. Piscis hic apud nos Helvetios, lacustris tantum est, satis vivax. In nostro et Acronio lacubus, abunde capitur. Piscarores Constantiae, et circa Acronum aiunt cum aliquando cum Cyprino lato coire: inde Hybridam, (ein Halbfisch,) gigni, qui inter utrumque ambigat, Rutilo maior aliquando, minor autem Cyprino
page 146, image: s172lato. Parit Iunio mense. Muscarum fluviatilium (sive lacustrium) genus est quoddam magnum, oblongo, terete, varioque corporis alveo, has infigunt hamis ad inescandos Rutilos. Februario Martioque mensibus apud alios Germanos, Novembri apud nostros in cibo praefertur. Maio rursus deterior fieri, et imminui incipit. Parari iubent peritiores instar Cyprini; et vino frigido immissum elixari. Hactenus ex Gesnero. Putatur cum Vangerone Rondeletii esse idem. Hic autem corpore Ballero, (de quo suo loco) rostro Mugilibus similem esse ait, rostro tamen esse longiore. Dentib. carere pinnas ad branchias duas habere subaureas, in medio ventre duas alias croceas; ab excrementi meatu unicam, in dorso aliam. Caudam in duas desinere hasque a [orig: à] squamis initio integi, etiamsi non adhaereant. Cyprino et corporis specie et carnis substantia succoque affinem esse, et vilem haberi.
TITULUS II. De Piscibus fluviatilibus laevibus.
CAPUT I. De Attilo Padi.
[note: TAB. XXVIII. 2. ] TAntum die Piscibus fluviatilibus squamosis, sequuntur Laeves, inter [note: Aldrovand. de Piscib. l. 5. c. 1. ] quos praecedat Attilus, in Pado inertia pinguescens, ad mille aliquando libras catenato captus hamo, nec nisi boum iugis extractus, ut [note: Plin. H. n. [abbr.: enim] l. 9. c. 15. ] Plinii verbis utar. Piscis est Cartilagineus, Sturioni magna ex parte respondens. Huius enim more ossa gerit clypeata, sed ea tempore dicitur abicere, idque in causa esse cur alii sine ossibus, alii cum ossibus depingant: post quae, pinna dorsi est unica, cui parte supina subiacent duae, quales omnino sunt Sturioni. Cauda etiam in duas deficit. Os clausum ad obliquam lineam incisum est, sed apertum et hians rotundum. Ante illud pendente rostro appendices carnosae et molles. Branchias opertas habet, ad quas pinnae sitae sunt. Quomodo vero a [orig: à] Sturione, quem Franc. Philelphus Attilum esse credebat, differat. Caelius Calcagninus perquam erudite [orig: eruditè] docet his fere verbis. Quod a [orig: à] me percontaris, an Attilus, quem Ladanum vulgaris nomenclatura solet [note: Aelian. H. A. l. 14. c. 26. ] appelleare, is sit quem Italia Moronem, Usonem Pannonia vocat: paucis respondebo, me eundem non existimare, vel ex Plinii testimonio, qui eum Pado vult peculiarem esse; quo loco de propriis quorundam amnium piscibus ait. Sed ego, et tecum agam liberalius, non modo te ad Plinii, sed ad oculorum etiam tuorum testimonium provoco. Totamque itaque Attili effigiem ac membraturam quanta potui brevitate perstrinxi. Et quia non satis perspicue id fieri posset, nisi noti alicuius piscis exemplo uteremur. Hyccam sive Sturionem, qui nullo ferme loco non nascitur, mihi proposuisti. Qui licet in mari natales habeat, solet tamen adversus amnes mira subire voluptate, donec iam praepinguis redeat. Moronis sive Usonis exemplo nondum dixi, quod neque ii pisces non cognoscantur, neque mihi eorum imago satis memorfae inhaereat. Sic ergo accipe. Attilus hoc differt ab Hicca sive Sturione, quod Sturio pelagius est: Attilus amnicus est, et Pado peculiaris. Sturio non temere visus aequare quatuor talenta Attica, id est, trecentas libras. Plinius scribit Attilum ad mille libras, id est, supra XIII talenta excrevisse. Quae magnitudo sane insignis et raro perspicua. Attilus cum ad certam magnitudinem excrevit, squamas hispidas abicit, quas per quinque versus dispositas gerit, in summa scilicet dorsi spina ex utroque latere geminatas, et sibi quasi parallelas, extremus versus pinnas attingit. His abiectis tactu laevis evadit, nec habet quod unguem offendit. Contra Sturio semper hispidas
page XXVII, image: s173[illustration:
Pecten.
][illustration:
Aranoiis minor. Pieterman.
][illustration:
Alosa. Clst.
][illustration:
Alosa seu Glipea.
][illustration:
Phoxiruis Squamosus Maior.
][illustration:
Phoxing Squam minor.
][illustration:
Blicca Ballerus. Blieck.
][illustration:
Glanis. einart Welsen.
][illustration:
Barbota. Ein ander arb Trusch.
][illustration:
Gyprimis monstrosus.
][illustration:
Gyprimis. karpf.
][illustration:
Giprimis Alilis. ein and art karpfh.
]
page XXVIII, image: s174[illustration:
Phoxinus. Waislem Banbdin.
][illustration:
Phoxinus. Ehiz.
][illustration:
Phoxing Lavis. Miilling Erhing
][illustration:
Alillus. Padi. Ein art Storr.
][illustration:
Antacaus Steilatus. Geshinter Star oder hausen.
][illustration:
Mustala. Triische. Mustela. fluniatilis. flus. Triische
][illustration:
Mustela Barbata.
][illustration:
Mustela fossilis.
][illustration:
Mustda. alia Tbusche
][illustration:
Lambrela. Neinaug.
][illustration:
Lambrete. Lambri.. Prick
][illustration:
Salmerinus. Salinling.
][illustration:
Perca. Persch.
][illustration:
Epelanus. Rottelein
][illustration:
Perca. Persch. maior dicta.
][illustration:
Schrallus. Schrollen.
][illustration:
Stichling.
][illustration:
Pingdicus Stichling.
]
page XXIX, image: s175[illustration:
Lucius. Hecht.
][illustration:
Carpio. Spiegel Karpf.
][illustration:
Ciiprinus Karpf.
][illustration:
Ciiprimus. 2. Karpf.
][illustration:
Ciiprinus. latus.
][illustration:
Ciiprinus. 3 Karpf.
][illustration:
Tinca. Schleiie.
][illustration:
Perca. Bersich.
][illustration:
Perca. alia Bersich. ander art.
][illustration:
Lota. Gallorum.
][illustration:
Cottus gesn. gobio Capitat Grobbc. ad tab 22.
][illustration:
Fundulus. Grundel.
][illustration:
Alburnus. Blieck.
][illustration:
Einart. Hausen.
][illustration:
Salar. Salme parvulus. Salmling.
][illustration:
Exos sive. Ichtiocolla.
]
page 147, image: s176squamas suas tota aestate retiner: Caro Sturioniscallum habet, et mirifice palatum oblectat. Attili contra, fluxa est, et mollis, et palato parum iucunda. Existimant piscatores protomh\n, id est, partem priorem Attili, ad posteriorem vix eam habere proportionem, quam quatuor ad unum. Tota n. [abbr.: enim] vis huius piscis sita est in capite, et parte capiti attigua. Quae observatio etsi ad Sturionem etiam, aliosque pisces pertineat, auctore Aristotele et Plinio: cuius verba sunt, videlicet capita piscibus portione corporum maxima, fortassis ut mergantur, tamen in Attilo nescio quomodo praeter ceteros luculenta est atque admirabilis. Parvi sunt oculi Attilo, in tanta mole capitis. Sturio et Attilus habent os in parte prona, (supina dicere voluit) eo prope in loco, cui in ceteris perfectioribus animantibus, respondent, omoplatae. Os utrique sine dentibus, sed Sturioni ferme orbiculatum. Attilo multo maius, et ad lineam obliquam incisum, quo aperto, vasto illo hiatu pisces devorat, quos respirando kata\ dias2olh\n (ita piscatores putant) contraxit. Loca pisculenta maxime [orig: maximè] frequentat, hiberno praecipue tempore vorticosas voragines, ad quas pisces frigoris impatientes, temporis gratia se recipiunt. Rostrum Sturioni resimum ac latiusculum, ad imaginem fere Delphini et Oxyrinchi; Attili planum, et paulominus quam in mucronem desinens, Attilo tergicolor albicans et lanosus. Sturioni vergit in glaucum. Haec itaque Caelius. De eius cum clupaea inimicitia ita Plinius. Minimus hunc piscis, appellatus Clupea, venam quandam eius in faucibus mira cupidine appetens, morsu exanimat.
CAPUT II. De Antacaeo Borysthenis Rondeletii, et Stellari.
[note: TAB. XXVIII. 5. ] ANtacaei pisces dicuntur praegrandes, inquit Rondeletius, et vastae magnitudinis in Maeotide et Borysthene; [note: TAB. XXV. 5. ] quos aliquando in ostiis in glacie concretos effodi auctor est [note: Aldrov. de Piscib. l. 5. c. 2. ] Strabo. (Nec alios, ut conicio. Solinus intelligit, inquiens: Apud Nuros nascitur Borysthenes flumen, in quo pisces egregii saporis, et quibus ossa nulla sunt, nec aliud quam Cartilaginis tenerrimae. Nec dubito, quin Plinius de his loquatur his verbis: Et in Danubio Mario extrahitur porculo marino similis. Et in Borysthene memoratur praecipua magnitudo nullis ossibus spinisque intersitis.) Ex his salsamenta fiebant, praesertim ex maxillis et iis quae circa palatum sunt partibus, quod eae partes aliis suavitate praestarent. Ex his igitur unus est, quem hic proponimus rostro oblongo, acuto, oris vasto et rotundo hiatu in supina parte Bellonius similem figuram exhibet Attili nomine, nisi quod unicam ei tantum in dorso pinnam appinxerit. Ingentis, (inquit) est magnitudinis: Cetera Sturionem tam internis quam externis partibus refert, hoc dempto, quod pro eminentioribus ac callosis illis elatis tuberculis, quibus Sturio quinis carinis praeditus est; hic stigmatis tantum lividis sessilibusque maculis in cute minus aspera, ad latera sit distinctus: Praeterea unicam tantum pinnam ab ano ad caudam gerit. Sturio autem duas habet. Ceterum Os Attilo prominet oblongum, fistulosum, sublongo etiam naso. Hactenus Bellonius, qui deinceps non nulla de hoc pisce scribit, quae vero Attilo conveniunt.
[note: Aldrov. l. d. c. 3. ] ANTACAEUS STELLARIS in Danubio prope Straubingam captus, et depictus, ad Gesnerum missus est. Colorem ubique fere [orig: ferè] caeruleum ostendebat, venter erat candidior ad roseum inclinans. Spinae in dorso et stellae pallidi coloris puncta etiam passim ex pallido albicantia, vel fusci Indici coloris. Cognatus huic est, qui Sick vel Tick vocatur, et in Danubio circa Pestam vel Budam capitur, mole corporis quae ad XXV. libras accedat, cute varia undiquaque stellata, sed rostro longiore et graciliore quam vel in Husone, anserino fere simili.
page 148, image: s177CAPUT III. De Ichtyocolla.
[note: TAB. XXIX. 16. ] IChtyocollae [correction of the transcriber; in the print ICthyocollae] meminit Plinius ex veteribus dum inquit. Ichtyocolla [note: Plin. H. n. [abbr.: enim] l. 32. c. 7. ] appellatur piscis, cui glutinosum est corium, idemque nomen glutini eius. Quidam piscem Iudaicum vocari scribunt, quod nomen Zygaenae apud Parisienses competit, alii Antacaeum ab Herodoto, a [orig: à] Pomponio Magnum vocari dicunt, nonnulli Plinii Marionem appellant. Bellonius Tanais accolis Barbotam dici, quod quaternis veluti barbis ad labia sit communitus, [note: Diosc. M. M. l. 3. c. 102. ] prodidit. Nec alium Dioscorides intellexit, cum gluten ventrem esse piscis oetacei, laudarique candicans, ratione Ponticum scripsit. Tale enim et hodie ex eius intestino ex Ponto mittitur. Est autem Piscis cetaceus figura oblonga ac prope tereti. Ossibus ac spinis caret, capite est crasso et lato, ore magno et in promptu posito e [orig: è] superiore maxilla quatuor apophyses carnosae, velut barbae dependent, unde Barbotta dicitur. Oculos parvos habet pro corporis magnitudine. [note: Bellon. de Piscib. l. 2. ] Bellonius ait hoc a [orig: à] Sturione atque Attilo praecipue [orig: praecipuè] differre, quod rostro careat, magnum oris rictum prae se ferat, sitque sublutea, dura, laevi ac glabra cute convestita carne. Bina ante oculorum canthum, parva atque aperta foramina habet: pinnas in tergore duas (quas aliter Rondeletius, aliter Bellonius pingit) ad caudam erectas. Branchiae veluti spineo tegmine communiuntur. Sturionis modo: Cauda quam huic magis bifurca; praecipua a [orig: à] ceteris piscibus nota discernitur, quodpaulo supra spineum operimentum branchiarum, quodam ad eius latera impressosoraminepervius sit. Folliculus, sive vesica, ex qua glutinum fit a [orig: à] capite ad caudam, per spinae longitudinem extenditur. Carne est secundum Rondeletium praedulci, et glutinosa admodum, obid saliturae idonea, qua melior redditur et rubescens Salmonis modo, atque etiam duriot, quam ob causam aliquandiu maceranda, priusquam coquatur. Eam Tanais et Ponti accolae Romam et Venetias transmittunt, illicque in foro piscatorio venditur. Ichtyocolla auctore Plinio epinyctides tollit, Erugat cutem, extenditque in aqua decocta horis quatuor, denuo contusa, colluta et subacta ad liquorem usque mollis. Ita praeparata in vase novo conditur, et in usu quatuor drachmis eius, binae sulpuris, et anchusae totidem, octo spumae argenteae adduntur, aspersaque aqua teruntur una. Sic illita facies, post quatuor horas abluitur. Idem alibi. Lethargicos (inquit) coagulum vituli adiuvat in vino polum oboli pondere: idem Ichtyocollae. Valet ad conglutinandas omnis generis chartas, atque instrumenta musica; reliquaque lignaria incrustamenta, quae tessellato, imbricato, et vermiculato opere fiunt.
CAPUT IV. De Glanide.
[note: TAB. XXVII. 8. ] PIscis, qui Aristoteli et Pausaniae Glanis, Plinio saepe Silurus aliquando Glanis, Glanus, et Glanius vocatur. Ab Aeliano Siluro explicatur. Veteres sequuntur recentium plurimi, interque hoc Gesnerus et Schonfeldius, nos quid sentiremus, superius diximus. Nomen a [orig: à] Glanide Italiae et Cunae fluvio accepit, si Stephanum sequimur, eiusdemque vestigia apud Byzantinorum vulgus, qui hodie que Glangnum teste Manardo, vocant, quasi Glanum, retinet. Descriptionem quod attinet, sunt ipsi spinae pro ossibus [note: Schonfelt. Ichtyol. p. 6 9. ] non Cartilagines. Corpus fuscum, nigris maculis plenum, squamae nullae, corium satis crassum, et lubricum. Caput grande, depressum. Os obtusum. Oculi parvi. Rictus amplus et ad capitis latitudinem patulus. Labia superiora gemino, inferiora unico ordine denticulorum confusaneorum, introrsum reclinatorum aspera, quibus praedam retinet. Fauces binis utrinque ossiculis, limae instar asperae sunt. A labro iuferiore dependent barbulae quatuor, tenues, oblongae, pallidae, a [orig: à] superiore duae, eiusdem coloris, durae, longissimae, praetenturarum instar, quas antese modo exserit, modo componit. Pinna illi in dorso post cervicem unica est, parva, quatuor aut quinque
page 149, image: s178fibris elata, post branchias duae: quarum prima, faucesque proxime [orig: proximè] spectans, aculeo constat osseo, duro, quo infestos sibi pisces arcet. etc.
Venter magnus est, deformis, et subalbidus, obscure [orig: obscurè] fuscis lituris conspersus. Cor inter branchias utrinque quaternas situm est, a [orig: à] reliquo diaphragmate separatum, quod gula ampla perforat, a [orig: à] qua ventriculus dependet, et intestina, quae unica revolutione in anum desinunt. Ventriculo in cumbit Epar, ex rubro pallens, duobus lobis distinctum, cui vesicula fellis diluti aquei, adhaeret. Dorso adiacet vesica simplex, peritonaeum candidum est.
Ad multam magnitudinem excresoit: non solum enim ducentarum librarum, sed maior etiam capisolet. Gesnerus testimonio eruditi cuiusdam Ungari in Tibisco, qui Daciae fluvius Danubio miscetur, aliquando captum fuisse scribit septem vel octo cubitorum, plaustrum occupantem: eum in fluvio annis sedecim sub culina Viri cuiusdam nobilis latuisse: hamo tandeminescatum esse, dum feturam suam custodiret: ubi se captum sensit exsiliisse; secutos impetum eius piscatores ad milliaria duo, denique defatigatum coepisse: barbas eum supra infraque os habere, rictum latum, caudam versus attenuari. Dentes habere instar pectinis illius quo laneae vestis depectuntur, a [orig: à] carduis denominati vulgo: squamis carere: in aquis coenosis versari. Ipse vero Gesnerus dentes habere negat, sed labia limae instar exasperari, atque ita praedam facile retinere: retentam mandere et comminuere: ei opus non esse, sed faucibus et gula maxime [orig: maximè] patentibus integram vorare. Idem et in Viadro apud Silesios tantum esse scribit, ut captus, impositus currui, pleerumque ultra currum emineat. Variat ab isto ille cuius Gesnerus Iconem sub Siluri tertii nomine ponit. Piscis, inquit, Similitudinem aliquam cum Mustelis fluviorum et lacuum habet. Oculi sunt parvi: barbulae fuscae, non longae, e [orig: è] crassiusculis paulatim attenuantur; binae superiore labro, ternae inferiore. Pinnae ad branchias binae, in dorso nullam ostendit pictura, sed tantum carunculam quandam mucronatam eminentem, qualis et in Mustela palustri maiore, eodem fere loco visitur. In ventre vero una et continua longissima pinna ad caudam usque albicat, maculis distincta fuscis. Corpus a [orig: à] capite retrorsum subinde attenuatur, finis latiusculus et obliquus est, et quid mireris nullam caudae pinnam habent. Os magnum et latum. Capitis colore caeruleo subviridis; reliquum corpus viridi et flavo colore mixto pingitur, sed maculas etiam diversi coloris habet. Huius generis duos in suo stagno civis quidam aluit, qui cum ante annos triginta sex, (verba sunt Stuibii ad Gesnerum) ad Hundsfelden in Rheno cum aliis piscibus illis quos Argentinae vocant Rufelken, simul nassa capti essent, vix digiti longitudine, et Argentinam in forum advecti, a [orig: à] cive quodam raritatis gratia empti, in piscinam coniecti sunt, in qua alter ab eo tempore usque adeo excrevit, ut iam sex cum dimidio pedes meos (hominis mediocris proceritatem aut amplius) longitudine contineat. Caput qua crassissimum est filo complexus, duorum pedum et dimidii fere circumferentiam deprehendi. Alter huic per omnia similis, sed longitudine longe est inferior. Maior ille piscibus quibusvis, excepto carpione sive vivis sive mortuis, vescitur. Hieme nihil quicquam gustare unquam visus est. Cornua quae supra et infra os habet, quotannis decidunt, et rursus nova succrescunt, sicuti cervis.
Reperiebatur in pluribus fluminibus [note: Aelian. H. A. l. 12. c. 29 ] tempore Aeliani; temporibus Plinii praecipue [orig: praecipuè] in Moeno, nisi Rhenum velis legere. In Aeno graslatum quem quidam Moeno et Rheno substituunt prope Visbium, quod ad eius amnis ostia conditum Aventinus prodit, tamquam loco magis caenoso, verisimile est. In Cydno Ciciliae fluvio procreatos sed minutos, quod eius confluens nitidus et frigidus
page 150, image: s179apud Aelianum habetur. Pyramus, Sarus, Orontes plurimos producunt, quia limosi; nec pauciores in Ptolomaeorum fluvio, Apamiensi stagno. In Bubasto Aegyptia cicures aluntur plurimi. Strabo, et Athenaeus, dum Siluros in Nilo esse scribunt, Glanides intelligunt, non Sturiones. Nam qui e [orig: è] mari fluvios subeunt, praeter Delphinum Mugilem et Alosam, nullus alius Nilum [note: Plin. H.N. l. 32. c. 11. ] intrat propter Crocodilos. Plinius dum maris peculiarem facit Gladinem, fallitur. Expresse [orig: Expressè] Schonfeldius. Fluviatile hoc animal est, nec unquam aquam salsam ingreditur: ubi circa Hamburgum capitur, statim Albis ex aquis pluviis aut nivalibus exaestuantis metus est, quas ut passim ex locis montosis, stagnis seu lacubus collectas, fugiens, Silurus cedit, et partes Albis spatiosiores sequitur. Reperitur et in Istro, Tibisco, Vistula. In Helveti. stagnis paucissimae capiuntur in Bernensibus Neocomensi et Moretano aliquando. Vescitur carnibus, nec minoribus duntaxat pisciculis ventrem implet, sed et in maiores, imo homines et equos grassatur. Captum in Pannonia fama receptum, in cuius visceribus humana manus ornata annulis reperta sit. Puerum in Danubio ad Posoniam natantem ab hoc pisce devoratum, et in capti visceribus fragmenta eiusdem reperta, a [orig: à] fide dignis Pannonibus proditum est. In eius, quem sub culina viri cuiusdam Nobilis latuisse supra diximus ventre, caput humanum cum dextera manu et tribus annulis aureis [note: Arist. H.A. l. 9. c. 37. ] inventum est. Aristoteles dentibus duntaxat valere, et a)gkistrofa/gon esse scripsit. [note: Aristot. H. A. l. 8. c. 20. ] Cauda concussa, pisces praesertim [note: Aristot. H. A. l. 6. c. 14. ] minores ori admovet. Caniculae exortu sideratur, et alias fulgure sopitur. De Coitu et partu apud Aristotelem legimus. Cohaerentes fetus edere, sicut et ranas. Maiores profundis aquis parere, quippe nonnullos etiam ubi senum pedum altitudo sit: minores, locis brevioribus fere [orig: ferè] ad radices salicis, aut alterius arboris cuiuspiam, iuxtaque arundines, atque etiam muscum. Tardissimum eis ex ovis incrementum: atque idcirco [orig: idcircò] assidet mas, quadragenos, quinquagenosque dies, ne devoretur fetus ab occurrentibus piscibus. Eodem quoque die, aut etiam post, capiunt ova incrementum, quae contigerit semen. Glanii ad erui magnitudinem. Quantum ad Usum in cibis, Salvianus duram carnem habere scribit. In Germania et Polonia pinguis est, et boni saporis: laudaturque in cibo tum recens, tum sale conditus. Circa festum Iohannis optimus est, trium librarum inprimis. Obsonatores venam candidam, quam per spinam dorsi tenuissimo tectam involucro, transire, Benedictus Martinus scribit, tamquam venenatam eximunt.
CAPUT V. De Barbota Gallorum.
[note: TAB. XXVII. 9. ] AGlani, licet maximo pisce, non male [orig: malè] de hoc parvo dicetur, ob corporis barbaeque similitudinem. Galli [note: Bellon. de Aquatil. l. 1 ] vulgo Barbotam vocant, non a [orig: à] barbis (inquit Bellonius) aut arunco, sed ex hoc, que Galli barborare, coenum et lutum rostro, anserum modo commovere dicunt. Ipse Clariam fluviatilem vocat, sed cum Lota Lugdunensium de quo suo loco; implicat. Anguillae, aut Congri modo glabram cutem habet, atque idem caput. Cirto recto brevique et simplici in maxilla inferiori barbatur. Continuam in tergo pinnam gerit mollem, ad caudam (quae illi rotunda est) desinentem. In nonnullis duas pinnas, ut in Icone quam a [orig: à] Bellonio missam ex Rondeletio exhibemus; in tergo videas: quarum exigua est, quae capiti magis est vicina, sed et inter anum et caudam rursus aliam pinnam gerit: unam praeterea utrimque in lateribus circa Branchias, quas utrimque quaternas habet: duas vero sub ventre capiti multum propinquas. Ceterum duos in inferiori maxilla habet denticulorum ordines admodum parvos: atque in superiori maxilla totidem, ut nihil quam asperitas in eis sentiatur: nam alios etiam in fornice palati gerit. Tergus et latera fulvum vel sublividum colorem habent: venter autem albicat. Semipedalem non excedit longitudinem. Hepar lobum oblongum ad sinistrum latus demittit, sub quo
page 151, image: s180est Stomachus. In pyloro apophyses, seu caecos viginti quinque connumerare potes: lienem quoque videas, neque dextro neque sinistro, sed in medio spina stomacho inhaerentem. Anus eius propinquior est capiti, quam caudae. Intestina pluribus quam tribus inflexionibus non circumducuntur. Ova in bicorni vulva fert utrinque permulta. Huc fere [orig: ferè] Bellonius. Vita et moribus cum Lota Lugdunensium convenit. Hepar magnum habet ac delicatum; Carnem quam Lota glutin osiorem: mucore et coeno vescitur, in eoque delitescit.
CAPUT VI. De Mustella fluviatili et lacustri.
[note: TAB. XXVIII. 6. 7. 8. 9. ] QUam nos Mustellam vocamus, illam Iovius inter Larii pisces Trisium Latine dixit. Mediolanenses Bottam [note: Aldrov. de Piscib. l. 5. c. 7. ] vocant, seu quod utri similis sit, ut Cardanus scribit; seu quod capite ranas [note: Cardan. Variet. Rer l. 17. 37. ] referat. Insubr. alii Botetrissias dixere. Specie fluviatiles e [orig: è] Lacustribus apud suos differre Gesnerus asserit; Esse enim minores, colore nigricare, carne albiore, solidioreque in cibo lautiores; du abus per dorsum pinnis, quamobrem separatim etiam describit. Ceterum corpus ait esse utrisque lubricum sine squamis (licet quibusdam, inquit, squamulae minimae radendo appareant) flexuosum, quod caudam versus attenuatur veluti in taeniam. Coloris varietas maculosa, pinna ab ano ad caudam fere [orig: ferè], oblonga. Binae omnibus ad branchias, et binae aliae eodem circulo inter caput et ventrem: pupilla oculorum alba, pars ambiens nigra. Branchiae quaternae simplices. Caput magnum, latum, et veluti compreslum. In cerebro lapilli. Os grande rescissum. Barbulae circa os infra supraque; numero et magnitudine differentes in diversis generibus. Dentes nulli, sed veluti in lima exasperatum os. Voracitas, piscium quos devorare possunt. Caro mollis et dulcis. Iecur magnum. In delitiis Vesica (aut folliculus) nulla, intestinum parum anfractuosum, fere simplex. Stomachus: ab eo ventriculus, et in circuitu multae appendices. Iam vero Botarißiam fluviatilem feminam (eam intelligit quam nigricantem modo dixi.) Ianuario mense diligenter contemplatus his verbis (ex quibus tamen etiam nonnulla aliis huius generis speciebus conveniunt,) descripsit. Piscis est forma et flexibus serpentem ferme referens: Capite lato, caudam valde versus attenuatur. Brachiae ei quaternae. Pinna ad latera brachiarum utrimque una nigricat: et aliae duae paulo inferius in pect ore parvae albicant a [orig: à] podice exorta una oblonga, paulo citra caudam desinit: item in dorso oblongior alia, ultra medium dorsum continua tradit: et alia ante ea minor caput versus, quam pictor in Icone per in curiam non expressit. Pinnae omnesmolles sunt et sine spinis. Carum cula sub mento pili instar prominet. Cauda non bifurca, sed circularis, nusquam omnino divisa, sed ubique sibi instar membranae continua: Colore vario, e [orig: è] fusco et ni ro dorsum tenerum albicat: latera iuxta dorsum minimis punctis nigris in colore subalbido distincta sunt. Os aperitur hiatu rotundo, totus piscis sine squamis et viscosus est. Maxillae minimis denticulis serratae. Color subalbidus (linea subalba nimirum) a [orig: à] capite incipiens oblique per latera caudam versus procedit. Nam cauda in colore nigricante variat. Membranea vero caudae extremitas partim nigricat partim subflava est. Lapillos duos in capite gerit, albissimos et bene duros, figura et magnitudine granorum oryzae. Lacustris modo in Trissia in Griffio lacu capta ab eodem considerata huiusmodi erat. Longa dodrantes, duos cum palmo: filum ambiens Ventrem trium palmorum. Denticuli minimi, frequentes, ut serpentium. Superior pars oris duos ordines dentium habet, unum scil. interius in medio, cui nullus respondet infra. Sunt et in intimo oris recessu, duo denticulorum ordines seu in maculis duabus. Branchiae quaternae. Squamulae, rotundae minimae, quae dum pellis cultro raditur, apparent, in parvis generibus v. tum fluviatili, tum Lacustri luteo minore nullo prorsus, per cutim
page 152, image: s181passim ceuforamina, ceupuncta cava rotunda, conspiciuntur; quae si quis caput versus valide [orig: validè] radt, albissima videntur: sin iterum caudam versus, rursus obscurentur, In ventre meatos duo; unus excrementi, altergeniturae: qui compreslus lacteo succo manabat. Et rursus alias alia ex lacu huiusmodi: subflava, punctis nigris, barbula a [orig: à] mento demissa, albicans. Ante initium pinnarum in dorso carnosa particula, mollis, teres, intusque cava, prominet. Inde mox sequitur pinna brevis, longitudine pollicis: deinde una continua, octo vel novem digitoslonga, ab ea nudum pinnis dorsum est, per tres fere digitos: cum sequuntur aliae duae parvae, triangulares fere, inter quas digiti propemodum spatium intercedit: ex quibus infima et ultima, minor et caudae coniuncta est. Fel subviride: vesicula eiustum iecori tum intestinis affixa. In ventriculo pisces duo integri crant, uterque digitos septem longus, tres latus: nec aliud quicquam. Pondus totius, unciae quinquaginta. Coctae pellis fubviridi et deformi colore erat, caro albissima, bona, satis solida. Iecur album, non ut inminoribussubruffum, grande, suavissimum. In alia Trissia parva, fluviatili. forte digitos decem longa, pinnae dorsi inquit, fic sunt. Primum, caruncula illi brevis non est, sed pinnula digito brevior: et minimo spatio intercedente, alia duos digitos longa: demde post spatium duorum digitorum, alia paulo brevior, media, et mox cauda. Rursus ab hac differt alia, paulo [orig: paulò] longior, (ut semel animadverti: non enim simpliciter haec accipidebent, quodad magnitudines et colores) cui minus erat flavi in corpore, plua nigri, et eius splendidioris. Primum enim pinna illi brevis est, deinde una longa continua usque ad initium caudae: Ergo magna Trissia lacustris; praeter carunculam illam, pinnas in dorso quaternas habet, ex minoribus, nigricans binas; luteola vero [orig: verò] maior rernas, minor binas: si modo species duae sint luteolae: quod accuratius considerandum est: Minoribus lacuum Trissiis pinnae in dorso binae, adeo propinquae invicem sunt, ut unica putentur: Colore fusco, non pulchro. Differentia a [orig: à] pinnis certior: nam colores multas ob causas variare possunt. In Rheno supra Acronium lacum aliquando ad tres libras sedecim unciarum accedunt. Constantiae tanta capta, ut drachmis duabus cum dimidia venderetur. Captae et Pragae aliquando, pulcherrimae, coloribus distinctae, flavo, croceo,???ndido, roseo, atro, oculorum pupilla nigra, parte ambiente cetrulea. Nigriores circa ripas fieri, magis in profundo flavas, quibusdam placuit. Carnivorae sunt, nec ullus piscis pro sua magnitudine maiores pisces devorat. Profunda petunt, adeo [orig: adeò], ut Albertus scribat, in lacu circa Constantiam ad trecentos passus sub aqua hamis extrahi: saepe cum ranis extrahuntur; quae quia illis ore adhaerent, tamquam exsugendi cibi gratia, ideo ore cum ranis aquaticis coire, quidam prodiderunt. Parere incipiunt Decembri, alicubi et Ianuario. Solae piscium sene ctute obcaecantur. Maxime [orig: Maximè] commendantur in cibis, illae inprimis, quae in puris rapidisque fluviis degunt, quod candidiorem ac solidiorem carnem habeant. In iecinoribus tanta saporis gratia est, ut apud Thuringos olim comitis cuiusdam Bichlingorum matronam, omnes, dicant, principatus sui reditus in eorum delicias consumpsisse. Laudantur haecpraecipue [orig: haecpraecipuè] ante Natalem Dominicum: circa partum improbantur, quod hoc tempore nonnullis in aquis grandinosa fiant. Ova aiunt semper valde noxia esse, quibusdam in locis, ut circa Neocomensem lacum Sabaudiae. Caupones aliqui excisis iecinoribus, pisces vivos aquae reddunt, consuto priusvulnere. Ventriculum huius piscis cum suis appendicibus miras habere vires tradit Encelius. In veteratum enim, ut fit (in quit) in Saxonia a [orig: à] matronis, trahere mirifice secundas haerentes aut relictas in partu, in potu datum: et magni momenti esse ad omnia vitia matricis. In Suevia passim in Cauponis et diversoriis parietibus hçrentes hi
page 153, image: s182ventriculi circa Zetarum fornaces visuntur, ab edentibus illuc reiecti, ut exsiccati serventur, et cum potione aliqua hausti a [orig: à] colios cru ciatibus liberent. Colligi aiunt et oleum ex hepate adsolem vel ad fornacis calorem suspenso, intra vas vitreum: clarum id et flavum esse, adversus oculorum suffusiones utile, item nubeculas et maculas, quae ab angulis oculorum nasci in cipiunt.
N. Mustelae marinae Iconem vide Tab. 46.CAPUT VII. De Picibus Fossilibus.
[note: Tab. XXVIII. 8. Aldrov. de Piscib. l. 5. c. 9. ] PIscium Fossilium et U eteres et moderni meminere. Ex illis ita de eorum natura et ortu Theophrastus. Pisces alicubi fossiles sunt, ut circa Heracleam et alibi in Ponto. Nascuntur autem circa fluvios, et aquosaloca, quae cum siccantur (certis temporibus) paulatim, pisces subinde humorem sectando terram subeunt: quo demum siccata, remanent in ea, veluti vivi sepulti, vel ut animantia quaedam in suis latibulis hieme condita durant, sine sensu fere [orig: ferè] et motu torpida. Quod si loca illa priusquam denuo [orig: denuò] aqua accedat, fodiantur, pisces illi moventur. Sic et in Ponto contingit pisces glacie et gelu occupari, neque sentire, aut moveriprius, quam [orig: quàm] in ollas coquendi iniciantur. Prae ceteris autem Gobio hoc accidere videtur. Fere [orig: Ferè] autem fossiles pisces fiunt, eo quod ab inundatione fluviorum, in locis quae resiccantur, vel ova, vel alia principia gignendis idonea piscibus relinquuntur. Nonnulla enim non ex ovis oriuntur, ut Anguilla et Centriscus. Et hoc in Heraclea, circa Lycum fluvium contingit. Principia autem haec in terra relicta, perfi ciuntur, durantque. Neque absurdum est hos pisces durare.
Multa enim huiusmodi animantium exiguo egent nutrimento, sicuti serpentes quoque et quae latibuslis se abdunt. Primum scilicet ipsa ova humore e [orig: è] terra manante, deinde eodem nati ex ovis pisces nutriuntur. Ad magnitudinem tamen aliquam eos excrescere neque verisimile est, neque fertur, cum et loci angustia et alimenti penuria impediant. Ceterum durare in aere hi pisces non aeque [orig: aequè] valent, ac illi qui ab aquis ad pastum egrediuntur; qui scilicet exigua refrigeratione, et quae ab aere [orig: aëre] eis praestari possit, indigent; nam vel ipsa branchiarum angustia indicat, non multa refrigeratione eis opus esse; quamobrem et Anguilla tum in aere multum temporis vivit, tum in aquis turbidis ilico suffocatur. Et similiter fossiles pisce a [orig: à] terra eos ambiente, quantum satis est, refrigerantur. Sed quod circa solliles in Paphlagonia pisces contingit, peculiarem et abditam rationem habet. Illic enim profunde admodum multos et bonos pisces effodi aiunt: cum neque inundare aquam animum iis in locis neque aliter colligi animadvertatur, unde semina et principia generationis relinqui dicimus. Reliquum est ut sua spontenascantur, idque continuo [orig: continuò]. Neque enim coire inter se possunt. Aut igitur hoc fieri existimandum est ratione loci, qui humidus sit, et omnino ferax huiusmodi piscium propter certam humidi calidique commoderationem. Orluntur autem et alii quandoque quidam pisces sponte [orig: spontè]; aut humores quosdam alicunde manare cogitandum est, qui generationis principia secum adferant: quae mox locus idoneus et recipiat et alat. Praeterea hoc inquirendum de utrisque, tum illis qui in aere vivunt, tum fossilibus, utrum in aquam immissi vivere valeant, aut in proprio duntaxat loco, qui eis naturalis sit, sicuti sua et marinis et fluviatilibus aqua. Nam ex his quoque non nisi pauci mutationem sustinent. Nam qui in aquis resiccatis terram subeunt, et qui glacie gelati detinentur, iis familiarem esse humorem magis quam aliis (è fossilium genere) constat. Ergo piscium
page 154, image: s183alii simplicis naturae videre debent, alii amphibii secundum Democritum, ut et aliae quaedam animantes. Utuntur enim aere quaedam (ex aquaticis) ut praedictum est. Theophrastum sequitur Plinius, dum inquit [orig: inquít]: Circa Heracleam et Cromnam (alias [orig: aliàs] additur, et Lycum amnem: probe [orig: probè] nimirum, mox enim sequitur) eodemque Lyco amne, et multifariam in Ponto unum genus esse Theophrastus prodit, quod extremas fluminum aquas sectetur, cavernasque faciat sibi in terra, atque in his vivat, etiam reciprocis amnibus siccato littore, effodi ergo: notu demum corporum vivere eos approbant. Circa Heracl eam eandem eodemque Lyco amne decedente, ovis relictis in limo, generari pisces, qui ad pabula petenda palpitent, exiguis branchils, quod fieri non indigo humoris, propter quod et Anguillas diutius vivere exemptas aquis. Ova autem in sicco maturari, ut testudinum. Eadem in Ponti regione apprehendi glacie piscium maximi Gobiones non nisi patinarum calore vitalem motum fatentes. In his quidem, tametsi mirabilis, est tamen aliqua ratio. Idem tradit in Paphlagonia effodi pisces gratissimos cibis terrenos, altis scrobibus, in his locis, ubi nullae restagnant aquae, miraturque et ipse gigni sine coitu. Humoris quidem vim aliquam inesse, quam (qualem et) puteis arbitratur, cum in nonnullis reperiantur pisces. Quicquid est, hoc certe minus admirabile talparum facit vita subterranei animalis, nisi forre [orig: forrè] vermium terrenorum et piscibus natura est. Neotericis est piscis fossilis ille, quem Germani Beisher, alii Peither, quidam Meerputten vocant. Duorum sunt Agricolae generum. Maiores nempe, et minores. Sonum omnes edunt acutum. E fluminibus, quae currunt in locis paludosis egressi, per riparum venas longgius, et interdum in proximi oppidi cellas, neque subterraneas penetrant. Quidam Eruditi Mustellam fossilem vocant, eamque ita descripsit Fabricius. Longitudine est palmi orassitudine digiti, quamquam multo [orig: multò] maiores etiam reperiuntur. (Agricola palmos quatuor longos maioris esle scripsit.) Dorsum coloris cinerei: cum punctis multis, maculisque transversis, partim nigris, partim caeruleis. In lateribus linea utrinque nigra et alba. Venter flavus cum maculis albis, et punctis rubris ac nigris, ita parvis ac si acu factae eslent. Ab ore carneqe particulae eminent, quos nando extendunt, extra aquam contrahunt. In Misena trans Albim duobus locis, quodscio fodiuntur. Ad Polnitium amnem; prope Orlrantem: et ad Dobram rivum prope Hanam oppidum dum. Item in pratis ad Rederam fluvium copiose [orig: copiosè] effodiuntur, si flumen inundet. Ex terrae cavernis etiam ingrediuntur lacus et paludes: Cum aquae extra ripas excrescunt, e [orig: è] terra prodeunt: aquis autem residentibus, in pratis campis relinquuntur, et ubi greges sunt, relicti vorantur a [orig: à] suibus. Sordes amant, et in cloacas, quae alia purgari ratione nequeunt, iniecti, omnia consumunt. Cum in rivis paludibusque capiunturrecentes, solenta tenuioribus etiam mensis adhiberi, Serviunt imprimis fraudi agyrtarum, qui eos alunt, et vitris inclusos multitudini ostentant pro serpentibus, quia forma a [orig: à] parvo serpente non multum figura differunt. Sunt qui eos spirare putent. Ubi enim plures huius generis pisces simul sunt, supma supra eos effertur. Vitro inclusi ore angusto, crescunt, et suo quodam succo vivunt usque ad semestre.
CAPUT VIII. De Lampetra Fluviatili, et Vario, seu Phoxino laevi.
[note: TAB. XXVIII. 10. 11. Aldrop. de Piscib. l. 9. c. 9. ] QUam nos Lampetram fluviatilem dicimus, in Tholossanis Chatillou, àtitillatione, quod cummanu
page 155, image: s184tenetur, quasi titillationis sensu variis fluxibus videatur contorquere se et elabi; Germanis Neunaug seu e)nneo/fqalmos dicitur. Marinis, inquit Rondeletius partibus internis et externis et colore similes, sola magnitudine differunt: quaedam enimmagnitudine: aliae vermibus terrestribus crassioribus assimilantur. Caro est tenax, spina nulla; pro spina dorsi, unus continuus nervus cavus, quo humor albus continetur, simplex, absque ullis nervorum costarumve ramulis. Intestina tenuissima. Ventriculus vix apparet: nec mirum cum solo suctu vivat. Foramen in capite supra, sicut Lampetrae maiores, habet. In fluviis et rivulis in quibus capiuntur, nasci vel inde liquet, quod nullis marinis Lampetris ibi aditus patere possit, cum neque illi in mare confluant, neque mar cum iis ulla parte sit coniunctum. Capiuntur saepius reti cum Variis sive Phoxinis pisciculis. Vescuntur luto et aqua, iisdem Locis degunt quibus vermes: Autumno in brunam usque in Albi capiuntur, torrentur recentes in craticula, acero condiuntur, et vasis ligneis exceptae, in varia loca distrahuntur. Vernis quadragesimo ieiuniis gratum delicatulis obsonium. Salitae item leviter, fumo indurantur. Carne sunt satis molli et glutinosa, quod quantulumcumque est vitii, conditum et coctum fa cile [orig: cilè] beneficio corrigitur, nisi aquae in qua vixerunt vitio, plus solito virosae fuerint.
[note: TAB. XXVIII. 1. Aldrov. de Piscib. l. 5. c. 10. ] VARIUM seu PHOXINUM laevem, Romani Morellam quod nigris punctis et tenuissimis lituris sugilletur, Insubres Sanguinerol a [orig: à] rubore, dicunt: Rondeletius a [orig: à] Graecis quibusdam e)rndro/fqalmon vocariscribit. Germ. Elritz. Diversis toto corpore coloribus depingi hunc pisciculum ex diversis inprimis nomenclaturis ostendi potest. Dorsum (inquit Rondeletius) aurei splendoris est, venterargentei, latera purpurascunt, Cauda in pinnam auream et latiusculam deficit. Cute laevi integitur, punctis notata, nigris nempe. Pinnet laterum multum ad ventrem tradunt: quarum radices, quae corpus pertingunt, rubro sunt colore perfusae, inde sanguinaria dictus. Nigricat quoque in tergoribus perintervalla. Linea quae latera utrimque secat arcuata est. Digiti longitudinem seu palmum, numquam excedunt. Circa lacuum et fluviorum oras aquis stagnantibus capiuntur reticulis. Bellonius ovis semper prçgnantes esse asserit, ideoque Aristoteles Phoxinum esse autumat. Gesnerus vero sexu distingui dum ait, coire invicem etiam insinuat; quin, quod si (inquit) Phoxini, minimi isti pisciculi sint; nil mirum si propter parvitatem mediocres etiam ex eis nuper nati videantur. Verum necipse Arstoteles simpliciter nuper natos, sed verbis w(s2 ei) pei=n, id est, prope dixerim, additis, gravidos capitradit. Verisimile est autem tantillos pisciculos, sicut et mures inter qudrupedes, brevitempore perfici et generare posle. Carne est mollietsatis suavi: sed non nisi evisceratus coquendus est.
CAPUT IX. De Salmerone, seu Salmerino.
[note: TAB. XXVIII. Aldrov. de Piscib. l. 5. c. 11. ] TRidentini, piscem sibi peculiarem, Salmerinum vel nomine ab Salmone detorto, quo cum carnis rubedine convenit, vel quasi Salmonem lacustrem, nuncupant. Aldrovandus a [orig: à] Cardinale Madrucio acceptum ita descripsit. Corporis forma pinnarum, numero ac situ cum Truttis ac Salmonibus fere convenit: Ceterum squamis caret; etsi squamosum esse profiteatur Salvianus: Capite est rotundiusculo, retuso rostro. Oculorum pupillam nigram aureus, qui in mortuo postea fuit ruberrimus, circulus ambit: ac quam maxime splendens. Ante eos foramina duo, auditus vel olfactus instrumenta, rotunda, manifesta. Oris maxilla inferiornommihil recurva, Unco sursum vergente: estque tota ea mandibula alba. Lingua eiusdem coloris, item palatum.
page 156, image: s185Totum os insigniter dentatum. Piscis ipse rotunduspotius, quam latus est. Pinnae sunt numero septem, omnes sine aculeis: quinque supino binae prono corpore, iuxta branchias duae, totidem in medio ventre, quinta ac postrema a [orig: à] Podice, longae omnes a [orig: à] latae. Quae ad branchias sunt, triplici colore praeditae. Ubi enim longiores sunt, hoc est, in ipso exortu, albicant, mox totae rubent, exceptis nervis, qui nigricant, reliquae tres sicuti in exortu magis quam illae albent, ita quoque rubedo in his intensior est, nigredine vero plane carent. Priores quatuordecim nervis constant, subsequentes novem, novissimae decem: quae vero in med o fere dorso conspicitur, duodecim nervos habet, altera non longe a [orig: à] cauda, iis caret, mollis et cutacea, ut in Truttaceo genere: maleque [orig: malèque] ceu nervosa a [orig: à] Salviano expressa est: utraque dorso concolor, id est, nigricans. Cauda Lunata est, eiusdem coloris, non rubra, ut ille ait. Podex in imo ventre iuxta exortum posterioris pinnae. A branchiis ad caudam linea exilis, recta ad caudam usque fertur asperiuscula. Latera nonnihil albicant, et nunc rotundis, nunc oblongis, iisdem que nunc maiusculis, nunc exiguis maculis subsulvi coloris consperguntur. Totus venter coloris ferme [orig: fermè] crocei, aut vulgaris minii. Uterum habet admodum procerum atque latissimum, utpote qui totam corporis capacitatem occupat, ovis refertus eiusdem fere magnitudinis, fulvis auroque resplendentibus, margaritas aureas diceres. Intestina alba, pluribus circumvolutionibus intorta. Iecur breve, latum, unico duntaxat lobo constans, flavescens. Vesicam fellis in venire non licuit. Lien maiusculus ex atro rubens. Vertriculus longus et carnosus. Caro, ut in Salmone, rubra. Longitudototius piscis a [orig: à] capitis initio ad caudae extremum, Spithamas binas explet. Locum si attendas, in lacubus Tridentinorum montivum capi innuit. Salvianus in frigidissimis et saxosis fluminibus nasci prodidit. Vescitur pisciculis, et in horum defectu, recrementis. Quin singuli capiuntur, ideo solitarios esse concludimus. Coit in fine Novembris et Decembris. Piscis est, si quis alius delicatissimus. Caro ei tenera quidem, et quae brevi tempore putrescit, sed minime [orig: minimè] viscida, satisque friabilis.
TITULUS III. De Piscibus, qui praeter fluvios alias quoque dulces aquas incolunt.
CAPUT I. De Perca Maiore.
[note: TAB. XXIII. 13. 14. ] TAntum de Piscib. Fluviatilibus, tam squamosis quam laetvibus sufficiat, sequuntur [note: TAB. XXIV. 9. ] illi qui praeter fluvios alias quoque aquas dulces incolunt: Perca nempe Maior, perca fluviatilis minor, Scrollus, Pungitius Alberti, Alburnus Ausonii, Epelanus fluviatilis, Lucius, Cyprinus latus, Ballerus, Tinca, et Lonta Gallorum.
[note: Aldrov. l. 3. c. 33. ] PERCAE MAIORI quae Germanis Baers et Bersich, corporis figura lata et compressa est: rostro prominenti non aliter quam marina, verum non adeo acuto: Ore etiam ut illa mediocri, imo [orig: imò] pro corporis ratione parvo. Dentibus caret, sed labia habet [note: Bellon. Aq. l. 1. ] denticulis horridula, ut Bellonius testatur. Squamis tegitur parvis ac aridis, quae difficillime a [orig: à] corpore avelluntur, maximeque [orig: maximèque] ancillis fastidio esse solent. Color ei varius, venter nempe; Corpus reliquum fere cineraceum; nigricantibus quibusdam ac latis maculisam dorso descendentibus (non aliter ac in marina) latera depingentibus. Pinnae ac cauda rubescunt. In femina v. nihil, vel parum saltem. Pinnae in tergore duae, quarum quet capiti proxima, maior est et aculeata, posterior minor sine aculeis: totidem ad Branchias quos Rondeletius altiores esse putat,
page 157, image: s186quam in reliquis fluviatilibus: totidem item in ventre: quae vero ab excrementorum est orificio, aculeo crenato vallatur. Branchias habet utrimque quaternas easque duplices, id quod Aristoteles quoque vidit, Cauda bifurcatim dividitur. Ad maiorem magnitudinem excrescit, quam marina: nam et trilibris aliquando capi solet in quit Salvianus: in Lario lacu ad pedalem etiam teste Iovio magnitudinem. In Suerinensi vero lacu ulnam id est cubitum aequare Gesnerus intellexit. Ventriculum habet mediocrem; intest in a pauca et tenuia, hepar subpallidum: a [orig: à] cuius maiori lobo vesica pendet, in qua fel est tenue et aqueum: Lien subrubet. Lapillos habet in cerebro. Plinius eam mari et fluviis communem facit, sed perperam. In dulci enum aqua vivere et [note: Aristot. H. A. l. 6. c. 14. ] usu, et Aristorelis Ausoniique testimonio, qui eum cum Cyprino, Glanide et aliis nominat, constat. Aelianus in Danubio capiscribit. Rhenus eo caret, forte quod altiores aquas amet. Praecipua in Verbano lacu et Pado flumine producitur, prodente Platina. Fama est Larii lacus Percas fuisle advectitios et inquilinas, tralatis scilicet e [orig: è] lacu Eupyli, qui Lambrum emittit amnem, seminibus. In omnibus iecur grandine affectum est, nec quoquam alio vitio laborant. Devorant alios pisces tum proprii generis sobolem. Pariunt Circa littora et frutices ut Aristoteles prodidit, in Helvetiis lacubus verno tempore in profundo, Aprili et Maio mensibus, et Gesnerus. Partus tempore facile capiuntur in Sleia, et frequenter, hinc a [orig: à] littoribus ad pastum excurrunt, vaganturque locis spatiosioribus. Circa lohannis festum rursus capitur, dum littora ex profundo repetit. Lucio laeso opitulari, fabulosum puto; nec ille huic parceret, nisi propter pinnas cogeretur. Gesnerus narrat, piscatores in Lemanno lacu observasse, Percas hieme emittere per os Vesiculam quandam rubram ex ore pendentem; quae vel in vitas, inquit, supernatare cogit: coniectant autem id ab eis fieri prae iracundia, quod in retia inciderinttoc enim tum maxime pati, cum retia trahunt piscatores: sed mirum esse quod hieme tantum id ipsis accidat. De ipsarum Salubritate diversae sunt Auctorum opiniones. Rondeletius doribus illis quibus marina instructa est carere, scribit. Gesnerus Rhenanas, et quae in fluviis et lacubus maioribus purioribus versantur probat: quae in minoribus minusque puris aquis degunt, non item. In Gallia summem alendis febricitantibus dignitatem obtinent, si Iovio credimus; In Italia quae in Lario lacu laudatissimi, eadem ad pedalem magnitudinem crescunt, et maturescentibus praesertim uvis, ab ipso pingui et praeteneris interaneis commendantur. In Germania quovis anni tempore, April. et Mart. mensem si excipias, laudantur. Ausonius in pretio habitam fuisse testatur alibi inerti gustu prodidit. Minimas quas Hornas cognominant, coqui peritiores vino calido immersas elixant. Maiusculae propter spinas et aculeos pinnarum dorsi, vescentibus molestae sunt: in minimis propter teneritudinem non curantur. Parvulae etiam, butyro frigi solent, frequentius qu ulli alii pisces. Circa Verbanum lacum Percas modice apertas, verubus ligneis transversas inserunt et assant: semissas butyro illinunt. Ibidem omnegenus pisciculorum ad solem inveterant, maxime vero Perculas. Vulnus aculeis pinnarum dorsi inflictum, non facile sanatur.
CAPUT II. De Perca Fluviatili minore.
[note: Tab. XXIV. 8. Aldrov. l. 5. c. 34. ] PErca fluviatilis minor, quibusdam Cernua, et Acerina medici Plinii, Straboni Porcus Niloticus, quia porcum continente spinarum serie admodum setarum mentitur, Trago Aurata fluviatilis, quod extra aquam educta ac suo humore detersa, aureo fulgore in Caeruleum abeunte insignis sit; Caio Anglo Aspredo; Pictorio Aspretilis dicitur. Piscis est toto corpore asper, pinnisspinosus.
Percaeforma et magnitudine, colore per summa fuscus, per ima cum palloreflavus; duplici per maxillas
page 158, image: s187semi circulorum ordine notatus: oculo ex dimidio superiori fuseus, ex inferiori subaureus, pupilla niger. Linea per dorsilongitudinem porrecta, et veluti filo transverso corpori affixa singularis: notis per caudam atque pinnas nigris maculosus: quae, pinnae, cum ira subest, inhortescunt: cum animo conquiescunt, resident. Bellonius [note: Bellon. Aquat. l. 1. ] scribit nullum alium Channam exanimem melius exprimere: mortuumn. hiare et oris rictum apertum tenere. Idem ait, recens captum hilari quadam ac subvirenti opacitate ceu pavonis torqueus, refulgeretimo vero extra aquam eductum, ac suo humore detersum, aureo fulgore in caeruleum abeunte insignem esser. Percam plurimum aemulari, nisi transversis lineamentis (quae Percae insunt) careret: oreque magis esset recurto. Hoc potissimum signo dignosci, qui spineum branchiatum tegumentum, crenatum ut in Lupo et sua rima luxatum habet. Ubi autem linea quae piscium latera secat, ad branchias incipit, ibi aculeum caudam spectantem utin Draconemerino videri, Sed et hoc a [orig: à] Perca dissidere, quod perca duas in tergore pinnas habeat. Cernua (sic vocat) unicam tantum, nullisque dentibus, sed neque lingua manifesta praeditam esse, squamesque habere quadrangulas, robustas, crenulis tenuibus in gyrum incisis, quae piscem Scabrum admodum efficiant. Radiis denique solaribus obiectam, maculis nigris per dorsum distingui percipi: at totam sub ventre candicare. Ceterum non advertit Bellonius extremis branchiis, id est, branchiarum margini alterum paulo inferius aculcum adiunctum esle, quod observavit Gesnerus, quitamen neutrum in duabus quas dedit, iconibus expressit. Suntn. inquit, perexiles: ut inmediis etiam branchiis denticulatae aliquot spinnulae crenatim (ut ita dicam) apparentes, si de proximo intueatis: superius minores et frequentiores: inferius maiores, paucae et maioribus [orig: maïoribus] intervallis. Sunt autem illae, inquit, digestae in margine portionis cuiusdam branchiarum, quae a [orig: à] parte subiecta deduci et elevari potest. Est et supra branchias spinea pars obliqua, utrinque versus occipitium se colligens tantillis serrata denticulis, ut tactui magis quam visui pateant. Item alia pars supina triangularis superinnata, a [orig: à] branchiarum scissura, statim supra pinnas ibidem, retrorsum spectat. et in brevissimum sed acutum spiculum desinit. Idem Gesnerus squamas rotundas esse negat, sedrotum das esse fere ut in aliis piscibus ait. Pinnam etiam dorsi unam esse oblongam et continuam, ut Bellon. dixit, et Caius in communicata icone proberepraesentavit: differre tamen partibus: nam anteriorem aculeis constare quatuordecim, quorum primi duo breviores propius iuncti sint, medii longiores, longitudine paulatim ad ultimum usque decrescente: partem posteriorem, molliorem esse, fibris non aculeis distinctam, breviorem, et ab anteriore intervallo quodam inchoato discerni. Iam v. tres esse pinnas in supina parte, unam post anum, et binas summo ventre quae nigris lituris, ut ceterae omnes non distinguuntur. Ferunt amare torrentia. In Hollandia copiose in stagnantibus aquis capiuntur. Rarus est in Tamesi, plurimum in Ranello, quod Oxomum praetter fluit. Cum natat Gobii et Bottae more universas pinnas movet, si Cardano credendum. In vivaria coniectus, pisces alios exurere, quod ipsis aculeis molestus ist dicitur. Hieme latet, in quadragesima commendatur. Lapilli quos in cerebro gerit, adversus renum lapillos et pleuritin commendantur.
CAPUT III. De Scrollo, et Pungitio Alberti.
[note: TAB. XXVIII. 15. 16. Aldrov. l. 5. c. 35. et 36. ] SCROLLUS Danubianus piscis est. Color in Icone, quam Raphaeli Seilero acceptam Gesnerus refert, dorso fuscus est, lateribus subviridis, plurimis punctis fuscis
page 159, image: s188intervenientibus: quales etiam in pinna dorsi (cuius aculei albicant) conspiciuntur: venter candidus est. Initium pinnarum ad Branchias rubet, etc. Raro longior fit, quam figura ostendit. Quoquomodo paratus, in cibo optimus est.
PUNGITIUM Alberti, Rondeletius aculeatum VOCAT. Auctor de rerum natura Spinochiam. Pisciculus est, inquit Albertus, minimus, qui lanceolas (aculeos) binas habet in radicibus pinnarum ventris. Mas sub gutture rubet, femina rubore caret. Squamas non habent. Piscatores hoc genus piscium sponte generari aiunt, et ex ipsis alios omnes, hac observatione inducti, quod in lacunis novis primo statim anno inveniantur, et postea sequentibus annis pisces alii diversi, quamquam nulli fuerint immissi.
CAPUT IV. De Alburno Ausonii et Epelano fluviatili.
[note: TAB. XXIX. 13. Bellon. Aq. l. 1. Aldrov. l. 5. c. 37. et 38. ] ALBURNI meminit in sua Mosella privatim Ausonius. Bellonius circa Vercellas in amne Lagogna Ticinum influenti, Scavardinum a [orig: à] piscatoribus appellari scribit, Germani Weißfischlin, et Rotaugen, id est, e)ruqro/fqalmon dicunt. Piscis est et fluviatilis et lacustris, Alphyis albis similis, oculis magnis, rubescentibus, dorso virescente, ventre candido. Bellon. lineam utrinque esse ait arcuatam, quae eius latera dividat. Sed Rondel. duabus distingui profitetur, altere a [orig: à] branchiis ad caudam ducta, medium corpus dirimi: alteram minus evidentem a [orig: à] radice pinnae branchiarum orta deficere, priusquam ad caudam perducta sit. Nare est parum resina. Pinnas easdem habet quas Gobio. Capite est parvo: corporelatiusculo, sed depresso, vixque ad duorum digitorum latitu dinem extenditur. Felle caret. Argenteis tegitur squamis ac tenuibus. Carne est molli et parum pingui. Vorax est piscis, quam ob caunsam facile homo capitur; unde Ausonius praed??? puerilibus hamis, recte dixir. Observavi Alburni duas alias species, quarum prior tergore fere ad castaneae colorem vergit: altera ad caeruleum. Utriusque pinnae et cauda etiam ad castaneum vergunt. Cetera atgenteo colore resplendent:
[note: TAB. XXVIII. 17. ] EPELANUM fluviatilem Bellonius Sequanicum cognominat, a [orig: à] Galliae fluvio, ubi abundat, additque sic vocari quasi excellanum a [orig: à] praestantia, qua cateros sui generis pisciculos excedit. Ferrarienses Borbolum vocant, Alburno simillimum atque hoc tantum ab eo dissidenten, quod ruffas radices pinnarum Gardonis et Veronis modo habet, ac lineam quae latera eius secat, versus caudam admodum inflexam et velut arcuatam. Quinque digitorum longitudinem, pollicis latitudinem interdum exsuperat. Pisciculus est odoratus, de bonitate et principatu cum aliis omnibus contendens. Rothomagenses Ovellam eo argumento nominant, quod semper ovis praegnans sit. Epelanum si suas Squamas habentem conspicias, prae nimia albedinis tersitudine tibi refugere videbitur. Squamis autem exutus tergus ostendit variis coloribus emicans, in iridis aut arcus caelestis morem. Marino crassior est et brevior.
CAPUT V. De Lucio.
[note: TAB. XXIX. 1. Aldrov. l. 5. de Piscib. c. 39. ] LUcius vel parara\ ou= lu/kou àlupo, vel a [orig: à] lucendo dictus est. Nulla eius apud veteres Gretcosmentio, et ostendit egregie contra Philelphum Salvianus Oxyrinchus Niloticus quod Bellonius vult dici posset, nisi Plutarchus eundem marinum, tamquam e [orig: è] mari Nilum intrater faceret. Esocem Plinii, quam in Rheno magnitudine excellere putat, haud difficulter concedi potest, et videtur abinde Belgicum Snock orginem suam traxisse. Apud Anglos et Gallos diversa, pro diversitate aetatum sortitur nomina. Corportis figura [orig: figurâ] oblonga est, eademque ideo oblongior videtur, quoniam piscis latera modice dilatantur.
page 160, image: s189Dorsum latum est, et fere quadratum, perpetuoque aequale, donec ad postremas pinnas ventum sit: et cum reliquis fere Squamosis piscibus dorsum ipsum magis aut saltem aeque atque venter extuberare solent: huic uni venter, quam dorsum magis extuberat, potissimum ubi pinguior sit factus, quod tamen aliquando ichthyopolarum impostura etiam fieri Romae observavit Rondeletius, piscium quorundam ventres infarcire tradens vilibus herbis, atque ita ceu pinguiores carius vendere. Caput habet macrum, osseumque ac quadratum. Ossum seu spinarum in capite formas diversas reperiri aiunt: unam vulgo cruci comparant, aliam lanceae, tres alias clavis seu paxilis, passionis Dominicae instrumentis. Auctor obscurus de natura rerum scribit Lucium in cerebro lapidem crystallo similem gerere, sed huc cum aevum in longum duxerit. Gesnerus vero testatur sese in capite Lucii etiam parvi, lapillos geminos candidos reperisse. Rostrum habet longum et rictum maximum, Anserino rostro comparat Rondeletius. Maxilla inferior superiore longior est, et cochlearis modo excavata. Dentes in eo plurimi, haudque uno modo dispositi, ut et Albertus ait, diversarum acierum; nam in maxillae inferioris anteriore parte dentes parvi sunt, in osrecurivi insuperioremaxilla nulli sunt, qui cum ealatior sit, dentes extra os prominentes et inferioribus non occurrentes inutiles forent. Horum igitur loco natura (inquit Rondeletius) duos dentium ordines palato infixit. Oculi coloris auri sunt aemuli, ante quos duo foramina in unicam cavitatem coeuntia: Corpus squamis tegitur parvis tenuibusve adeo, ut iis carere videatur, et cum iis coquatur, et inter edendum, si parvus sit piscis, negligantur: sin maior, duriores et evidentiores abiciantur. Venter albicat, dorsum vero ex subflavo nigrescit, a [orig: à] quo lineae plurimae latae, non recte, sed multipliciter inflexae, obliquae potius quam transversae, in aliquibus magis, in aliquibus v. minus et flavae et conspicuae deducuntur, totumque piscem pulcherrime pingunt. Pinnis natat quatuor, duo sunt ad branchiarum ima: qui pinnarum situs est fluviatilib. piscibus communis, ut facilius in aqua suspendantur et efferantur: contra altius sitae sunt eadem pinnae in marinis, quia dulcis aqua tenuior est, et liquidior, marina crassior et spissior: ob id haec pondus magis sustinet, illa minus: Inferiore ventris loco duae alietsunt magnae et Validae. In dorso nulla est, sed non procula [orig: proculà] cauda duae sunt, unasuperior est nigris maculis notata. Cau da brevis, in duas pinnas desinit similiter pictas. Linea medium corpus dirimens vix cernitur, quia ex minutis punctis constat. Ventriculum ita gutturi continuatum habere Albertus scribit, ut aliquando eum reiciat aviditate glutiendi piscem. Rondeletius permultas eius ait esse appendices, in quibus chylus confectus seretur, ne ob gulae laxitatem facile [orig: facilè] reiciatur: Vidi ego magnitudine insigni Lucium, qui alium, et ipsum insigniter grandem ventre conineret, et hic rursus murem aquaticum, utlatissimum habere ventrem necesse sit hoc genus piscium. Intestina tribus longis convolutionibus eonstant. Hepar ventriculum complectitur, in quo vesica est felle viridi distenta. Nullae pulpis eatum spinulae intercursant, ut aliis fulviatilium plerisque. In lacubus et stagnis ubique fere [orig: ferè] reperitur, obscuras vero [orig: verò] ulva caenoque lacunas obsidet. In mari numquam visitur, in ostiis Rhodani et stagnis marinis aliquando, sed tabidos capi Rondeletius auctor est, sed et in fluminibus nonnullis haberi Ausonius in Mosella sua prodidit, in Tiberi vis quotannis denos, Salvianus. Nec difficulter dignoscuntur. Arctiori enim sunt corpore, toti argentei, flavisque illis lineis carent. Tam est vorax, ut non tantum in pisciculos alios, et ranas, Sed et in animalia quaedam grassetur. Narravit mihi, inquit Rondeletius, quidam vir fide dignissimus, vidisse se mulae, quam iter faciens in Rhodanum potatum duxerat, labrum inferius, a Lucio dentibus apprehensum,
page 161, image: s190cuius demorsu cruciatam et territam inde fugisse, et crebra capitis quassatione Lucium in terram deiecisse, quem ille palpitantem et in aquam redire conantem cepit, domumque tulit. Anseris pullos duos in eiusdem repertos ventre se vidisse, quidam Polonus testatur, idem et fulicam inventam, et pedem ancillae in piscina ab eodem ad morsum prodit. Tam avide pisces persequitur, ut prae nimio celeritatis impetu, supra aquas elatus, in scaphas in cidat quodme vidisse, cum Anno M. DC. XXXI. in meo ex Anglia reditu, Landsberga noctuseapha veherer memini, A porculo seu minore perca abstinere quidam credunt, alii apprehenso capite devorare, ne si cauda arriperet, a [orig: à] squamis et spinis laederetur, opinantur. Albertus captum dentibus conterere, mortuum in ventrem propellere, vivum non devorari, prodidit. Summam ranae cum Lucio antipathiam, eleganti Historia [note: Dubrav. de piscinis p. 33. ] expressit Dubravius, quam vide. Vitam ei longissimam ex Lucio Friderici II. Imperatoris cognosci potest, quem in stagno quodam vixisse CCLXVII. annis ex annuli aerei, quem cum stagno eum Imperator inderet, in branchiis sub cute abdiderat, inscriptione Graeca colligitur, quae talis est. *e)imi/ e)kei=nos i)xqu\s2 tao/th| li/mnh| panto/prwtos e)piteqei\s2 dia\ tou= kos1mhtou= federi/kou b. ta\s2 xei/ras2 e)/n th=s2 h(me/ra tou= o)ktwbri/ou, id est, Ego sum illepiscis huic stagno omnium primus impositus per mundi rectoris Friderici II. manus, die quinto Octob. Fuit enim inventus iste annulus in capto eo Lucio anno salutis M. CCCC. XCVII. ut testatur Conradus Celtis referente Gesnero in sua Epistola nuncupatoria. De eiusdem vivacitate ita Cardanus. Mirum est illud, quod a [orig: à] tot audivi viris, ut impudentius fuerit tot testibus mendacium non credere, quam veritatem adversus eorum auctoritatem tueri: Lucium scislo ventre ostendendi lactis causa; inde consuto atque inter Tincas in vivariis reposito, sanare humore earum, dum se illis Lucius ventre affricat. Martio Aprilique mensibus ovis turgent et pariunt, perguntque ad Iunium usque. Aliie [orig: Aliiè] Tincarum semine generari credunt. Quidam et sponte et exalieno semine provenire, quod neque solineque sati procreentur in eis, opinantur. Ex ovo editos, a [orig: à] quibusdam piscibus intra Branchias foveri, Enceliinugae sunt. Quantum ad Usum in cibis Iovius inter obsonia plebeia recenset. Poggius etiam ex Cyminolacu, et quidem praepingui, nullam unquam inesle gratiam scripsit, nisi cum solus in maxima convivarum inedia prandiis apponitur. Thrasymenus lacus laudatiores profert. Braccianus, qui olim Sabatinus, inferiores. In Gallia tamen, Germania et alibi tanta putatur salubritatis, ut Adamus Lonicerus ent puerperis concedat. Pinguiores tamen sunt Iulio mense et Octobri laudatiores, quibus Cyprini soboles: in piscinis esse deteriores cum seminaspargunt. Ab Arnoldo inter durae carnis pisces recensetur, sunt qui caudam et partem posteriorem praeferunt. Mediae aetatis meo iudicio optimisunt. Ova piscatoros circa Argentinam tamquam medicata abiciunt. Gesnero sunt aeque ut Berbi noxia. Apud nos absque periculo in usu. Usum in Medicina quod spectat, Mandibula in pulverem redacta in Calculo, urinae difficultate, et pleuritide usurpatur. Saliti ossa pulverizata spodii vicem praestant, et ulcera exsiccant.
CAPUT VI. De Cyprino.
[note: TAB. XXVII. 11. 12. TAB. XXIX. 2. 3. 4. 6. Aldrov. l. 5. c. 40. Cassio. l. 12. Epist. 4. ] CYprinus Oppiano kupriano\s2 dicitur. Nomen ferte a [orig: à] Cypride, ut Gesnero placet, quod fecundissimus sit, sortitus est, ut lepidw/tis2 apud Athenaeum, vel a [orig: à] squamis seu latissimis et maximis, ut Rondeletio visum, seu ita firmiter vallatis, ut lapidis ictus facile repellatur ut Bellonius credidit. Carpam Cassiodorus vocat, Brasavolus ob magnitudienem Reginam, Carpionem alii. Crassior est magis quam longior, nec ulli piscium magis quam Tincae similis. Superius enim labrum rotundum est ac croceum, ex quo vutrimque (Tincae instar) gemina
page 162, image: s191barba pendet, longior una, mollis flavescens, in acutum deficiens; *mu/s2akas2 (inquit Rondeletius) possis appellare: brevior altera, et ideo minus evidens, nigricans. Capite est brevi pro corporis ratione, Tincis hac etiam parte similis. Ore medio, labris adiposis, carnosisque; lingua caret: sed eiusloco palatum carnosum dedit natura saporum percipiendorum causa: quod evulsum, linguae formam adeo referte Salvianus et Rondeletius aiunt, ut non solum vulgus, sed etiam viri docti (Albertus linguam sapidissimam esu dixit, improprie itaque) linguam vocent, et linguam veram esse perfecte [orig: perfectè] defendant. Imperfectam tamen piscibus esse linguam, et carnosum Cypriano palatum, non [note: Aristot. H. a. l. 4. c. 8. ] modo vetustati et Arist. visum, sed et experientia, quae substantiam illam palato affixam inferiori parti nullo modo haerentem, nec ullo pacto solutam aut liberam testatur. Gesnerus tamen testatur sese linguam (utvocant) separatam a [orig: à] palato, in parva etiam Carpa duos digitos latam vidisse, linguae in quadropedibus proprie dictae figura: substantia quoque et gustu saporeve simili. Usum quoque eius et facultatem gustandi, similem esse, inquit, dixerim. Quare linguam appellare, nihil prohibere putat, quoniam ut lingua sit, vel dicatur, neque locus aut situs facit, cum aliae etiam partes situ diverso nomen idem retineant. Dentibus carere hoc genus piscis Rondeletius asserit, horumque vice os palati medio infixum planum habere, laeve, triangulare: ex adverso, in parte inferiore ossa duo [note: Bellon. Aguil. l. 1. ] incisa, in gulam recurva. Bellonius vero Cyprinum dentes quidem in ore non habere ait, sed tantum in ingressu facucium: et Gesnerus intra fauces eius dentes latere asserit, sed neque vel oculis diducto ore, neque tactui immislo digito apparere. Esse autem in maxillae recurvae medio dentes qui nos fere accumulatos, charadum instar, situ et magnitudine inaequales tres maiusculos, duos exiguos praeduros, cavos, superficie summa lata sive plena, obtusa, sed lineis quibusdam exasperata, unum tantum et candidiorem ceteris et superficie laevi in mucronem brevissimum fastigiata. Idem Gesnerus lapillum in capite habere tradit iuxta linguam, candidum, durum ad minimi numismatis magnitu dinem, inter dum paulo maiorem. Habere et in medio capitis substantiam quandam maiusculam, crassum, cordis fere figura, duram sed tenacem et flexilem, dum recens est, sub dentibus mordentis, tamquam in acetabulo quodam repositam, similiter ut Leuciscus fluviatilis, quem Gardonum vocant Galli. De hac forte sensit, (inquit) Encelius, et improprie lapidis nomine appellavit, hisverbis: in Carpae faucibus reperitur gemma seu lapis, forma triangulari, magnitudine proportione piscis, coloris candidi extra, intus flavi, Oculis est mediis, ante quos sunt foramina. Pinnis natat latis. Duaesitae sunt ad branchias magnae, in medio Ventre duae: inter quas et caudam alia est unica: quae sertato aculeo et valido innititur: inter hanc et praecedentes est excrement meatus. Ex medio dorso unica erigitur, ad caudam fere [orig: ferè] continua, robusto etiam incisoque aculeo fulta. Cauda lata est ex nigro rubescens, ut et postrema pinna. Ipse vero colore est flavescente, maxime cum senuit. Iunior enim colore magis est ad fuscem inclinante. Branchias utrinque quaternas, duplici ordine, novissima excepta habere Cyprinum testatur Aristoteles: Gesnerus vero quaternas in ea se reperisse tradit, sed omnes duplices. Squamis magnis, validisque tegi, ideoque Lepidotum Dorioni vocari. Eas etsi a)rgurei=s2, id est, argenteas vocaverit Orpheus, docti haud necesse propterea esse putant, alias esse statuendum, cum de coloribus Poetae saepe loquantur improprie, et epithetis aliquando abutantur; creditque Gesnerus commune hoc squamarum epitheton esse, quod ut facile credo, ita hic a)rgurei=s2 si quis splendentes vertat, eum peccaturum non puto. Ipsae autem ad aureum inclinant. Sunt qui hunc
page 163, image: s192piscem pro sua magnitudine, plus sanguinis habere dicunt, quam ceteri pisces, ideoque minus frigidi temper amenti esse problabile videri. Ventriculum mediocrem habet; Hepar subrubrum, cui sub nigra fellis vesica haeret, et intestina admodum pinguia, splenem magnum. Crebro quinque et sex librarum pondere reperitur, aliquando etiam viginti: Iovio vero teste in Lario lacu ducentarum quoque, Maximum enim aiunt, qui in eo nascuntur piscium. De loco non convenit inter auctores. Plinius marinum facit. Oppianus littoralem. Aristoteles inter fluviatiles reposuit. Aelia. in Danubio quoque capiscripsit. Dorion inter fluviatiles et Lacustres collocat. In Lario lacu admirandae magnitudinis capi, Iovius auctor est. Larius, in quit, lacus, ob longitudinem a [orig: à] Virgilio maximus nuncupatus, pisces longe omnium maximos gignit. Troctas (Trutas) centum aliquando librarum pondere, et Bulbaros ducentarum; Sed Bulbari illi ingentes videri potius liquidis ac perspicuis in undis quam capi retibus possunt, cum ea impotenti impetu plerumque dilacerent. Subeunt solstitii dieb. umbrosos specus in rupibus Licinianis, quae sunt in adversa Larii ripa contra Insulam, Euripumque; illum gemmeum a [orig: à] Caecilio Plinio celebratum. Eos industrius quidam sacerdos sagittis arcubalista emissis, cum in profundo quiescentes fuscinis atque tridentibus attini non possent, vulnerare conabatur, neque tamen sagittae longo alligato funiculo, nisi aversi offciebant, cum illa squamarum serie thoracati earum ictus facile repellerent. In lacubus Allobrogum maximi quoque proveniunt. Alicubi in piscinis et vivariis includuntur, alicubi inpaludes et stagna coniciuntur, in quibus plurimum proficiunt. Ur vero scribit Albertus: Hic piscis in aliquibus aquis generat, et in aliquibus grassatur et crescit, sed optime valet in fundo argilloso, tritico primo seminato, et postea argilla desuper spersa, et postea aqua superfusa. De partu et quae circa ipsum eveniunt, isthaec fere Aristoteles prodidit. Cyprini etc. vide Scaliger. Sponte etiam nasci et Rondeletius et experientia comprobant. Vidi inquit ille, in aquis, in cava loca et montibus septa receptis, et collectis sponte generatos Cyprinos, in que loca nec rivus. nec stagnum, nec palus, neclacus, nec fluvius ullus, nulla denique aqua praeter caelestem influxislet. Feminam lac ore suseipere, inde futur ova concipere falsum est. Herbis, luto, muro, et aliis vescitur. Athenetus carnivorum dixit. Astu plurimum valere, et ut reti capiendus evadat, varia machinari Albertus atque auctor de natura rerum tradunt: primum n. [abbr.: enim] circumeuntem, foramen quaerere: hoc non reperto transilire conati, vibrato in aerem corpore: aliquando sub reti, suffodiendo sc. in fundo, effugium quaerere: alias herbam aliquam ore tenere, atque ita retinere sese, ne trahatur a [orig: à] reti: alias caput fundo ingerere, haudignarum, rete, dum nisi caudam tangit, elidi. Refert Gesnerusse cognovisse exhomine fide digno, in Palatini regione Germaniae, inloco cui nomen a [orig: à] Michaele et campo vel agro, in fossa circa arcem Carpam esse, quae centesimum vitae annum attigerit, unde longaevum piscem esse conicere possumus. Carne sunt in universum molliore, nec tamen ita insalubres, quod humiditas non sit viscosa, praesertim eorum, q in rapidis et puris aquis nascuntur. Martio inprimis commendantur. Maio et Iunio, quod genituram vel emittat vel recens emiserit, non item. Mas feminae praestat, maiusculus minori. Caput a [orig: à] geneonibus expetitur, propter linguam forte, quae si affetur, praedulcis est, et bene cum succo citri apparatur. Ex ovis Caviarium rubrum apparatur, quod Iudaeis dicatum est. Medicinam si spectes, lingua vim augendae U eneris habet. Lapillus de capite, crudo pisce extractus, febricitantium aestum sedat, et sanguinis e [orig: è] naribus fluxum cohibet.
CAPUT VII. De Cyprinis Monstrosis.
[note: TAB. XXVII. 10 Aldrov. de Piscib. l. 5. c. 41. ] MIram hanc piscis speciem Lugdunmi in foro piscatorio vivam aliquando venditam, nullus fuit
page 164, image: s193(inquit Rondeletius) qui non demptis capite et Rostro Cyprinum esse iudicarit. Nam squamarum figura et Colore, pinnis earundem situ, caudaidem plane est cum Cyprino. Pinna dorsi initio aculeum incisum habet, ut in Cyprino. Eundem aculeum habetalia pinna quae excrementorum meatum sequitur, quae rubescit, item caudae pars ei respondens. Tota cauda lata est, ut in Cyprino. Duas alias pinnas habet ad branchias, similiter duas in ventre. Caput habet non protensum ut Cyprinus, sed Delphini eapiti simile, rostrum satis longum, sed obtusum, quale revera pictura repraesentat. Exsuperiore rostri parte iuxta oris scissuram appendix carnosa utrimque una dependet, ut in Cyprino, hac superior est alia brevis et vix apparens, nisi propius inspicias utrimque ent unica. Haec Rondelet. Similem huic monstroso Cyprino, sed barbulis insignem, quas in suo Rondeletius non expressit, Gilbertum Cognatum Nozerenem ad se misisse testatur Gesnerus, in Nozerethano stagno repertum, anno salutis 1554. In Cognati vivario novem tantum diebus vixisse. Verum longe pulcherrimum fuisse necspecie colorib. ratum et admirandum Cyprinum illum, qui anno Domini 1546. Omburgi in Ditione Comitis Palatini, Marchionis Ioachimi Brandeburgensis captus et Augustam missus est ad Carolum V. Caesarem in comitiis illic agentem, qui eum Sorori Mariae donavit, coctum eriam colores retinuisse. Picturam eius sibi communicasse Io. Thannmyllerum iuniorem chirurgum Augustanum peritissimum, in qua longitudo, inquit, apparet trium dodrantum: latitudo digitorum novem, quae est in medio dorso ad ventrem medium, Pinae dorsi initium partim aureo, partim rubro colore est, deincepsv. pulcherrime [orig: pulcherrimè] caerulea: reliquis pinnis omnibus color aureolus, ut capiti ent magna ex parte ac ventri, sed passim etiam rubedo intervenit, quae barbulas quoque quarernas tingit. Dorsum ex viridi caeruleum, latera superius viridia, inferius aurea, etc. Insumma suavissimis floridissimisque coloribus undequaque adeo eleganter pictus atque distinans est, ut vel cum rubri maris elegantissimis quibusdam, maximique variis piscibus certare posset. Narrat item captum esse aliquando apud suos Cyprimum hermaphroditum, in quo utriusque sexusnotae (hoc est et geniturae et ovorum vasa) comparuerunt. In piscinis vero contrarium quandoque reperiri, nempe neutrius sexus Cyprinos, nec mares nec feminas, et hos forte esle, quos sponte nasci Rondeletius auctor est. Idem Gesnerus hac quoque forma Cyprinum alium captum esle testatur in Acronio sive Constantiense lacu, prope Retz, duos dere dodrantes longum in praesentia illustris et Generosi viri Comitis Wolff de Schamburg. anno salutis 1545. idibus Novemb. Picturam ad se misisse Archillem Pyrminium Gassarum medicum eo tempore praestantissimum. Pronam partem nigro colore pictam fuisse, latera fusco, supinam luteo. Sepctabilem in eo praecipue faciem, aemulam humanae latitudine sua, nec non oculis, ore, naso buccis ac mento. Haec scripserat, cum eundem piscem Raphael Seilerus iuvenis Augustanus clarissimi medici Geryonis filius, cum omnimoda eruditione. tum iuris scientia et comitis Palatini dignitate nobilis, pictum ad eum deduit, cum descriptione huiusmodi, Piscem hunc omnino qualem depictum mitto, fuisse captum in flumine Austriae (quod vocant die Eris) in ditione comitis Iulii de Hardegg prope urbem Retz anno 1545. mense Octobri, viri quidam eruditi et graves, mihi veluti testes oculati confirmaverunt. Faciem non aversam, prout reliqui, vel obtusam sedrepressam, ob aliquo in planum aspectu tendente, cuym temporibus utrimque latis, oculis binis, naribus, ore, mandibula, omnia effigie humana habuit. Pinnis, squamis, cauda, totoque corpore posteriore, ipsaque adeo magnitudine atque colore Carpam praese tulit. Rete captus est solus, et ob raritatem ac maxime quod sensibus etiam ignotus eslet, diu conservatus, et veluti miraculum quoddam passim asportatus.
page 165, image: s194CAPUT VIII. De Cyprino Lato Rondeletii.
[note: TAB. XXIX. 5. Aldrov. de Piscib. l. 5. 6. 42. ] CYprinus latus Germanis Bresem, Italis Scarda seu Scardula dicitur. Bellonius Abramidem veterum nullo fundamento adiecto arbitratus est. Cyprino adiungitur, quia est squamis, corporis sepcie et vita similis. Piscis est maximus et latissimus, capite parvo procorporis magnitudine, dorso repando et cultellato, corpore compreslo, squamis magnis tecto. Linea a [orig: à] branchiis ad caudam ducta curva est. Ad branchias pinnae duae sunt, in medio ventre duae aliae, ab excrementi meatu alia ad caudam continua. Huiusmodi pisces in lacubus maximis nascuntur. Vidit Rondeletius in Arverniaelacu quodam istiusmodi pisces, qui binum cubitorum, pedum totidem latitudinem aequarent. Nostro in foro copiosissime [orig: copiosissimè] prostant: minores Scardas, maiores propter dorsum insigniter repandum Gobbos quasi gibbosos nuncupant, suntque pedales plerumque bipedales rarissimi. Scribit Gesnerus vadum anare argillosum, vel albicanti argillae simile: ideoque in lacu Tigurino non passim, sed superiore eius parte capi. Stagnantibus a. aquis praecipue [orig: praecipuè] delectantur, illicquemuco, luto, herbisque vescuntur. Quare in iis tantum capiuntur fluviis, qui tar dius fluunt, turbidque sunt, et crassiore aqua, qualis est Araris: multi item in Gallia Belgica: nec in his ad eandem unquam magnitudinem accrescunt, ad quam in lacubus et stagnis. Mirum quod narrat idem Gesnerus, nimirum quendam in Polonia permultos horum piscium coniecisse in piscinam quae mox superveniente hieme tota congelata esset: et cum parendi con vivii causa, remoto gelu pisces capere vellet, ne unum quidem invenire potuisse: sequentia. vere rursus omnes apparuisse. Ad hosce latos Cyprinos referri debet piscis huiusmodi e [orig: è] Polonia missus, ubi Kloszcz dicitur, totus ex subcaeruleo ad violaceum vergens, exceptis pinnis et cauda quae albicant. Pinna quae ab ano est longiorem et in exortu latiorem quam pars est, àpictore puro, expressa est. Habentur a [orig: à] quibusdam in pretio in Arvernia imprimis, ubi in lacu quodam magni et pingues capiuntur. Nonnulli partem in eis mediam expertunt; alii plus molestiae ob minutissimas spinas inter edendum quam voluptatis afferre arbitrantur.
CAPUT IX. De Cyprino lato alio, et Ballero.
[note: TAB. XXIX. 5. Aldrov. de Piscib. l. 5. c. 43. ] GEsnerus ex relatione Kentmani, tria huiusmodi piscis genera in Albi reperiri tradit. Primi generis pisces esse parvos, tenues, latos, colore sub aureo, cui circa dorsum fuscus admiscetur. Dupla eis ad latitudienem longitudo, caput parvum. Pinna dorsi et cauda fusci coloris sunt: reliquae vero [orig: verò] quinque pinnae, e [orig: è] fusco punicei. Squamae ut in Cyprino. Genus hoc Miseniparvum cognominant, kleinkarass, vel a [orig: à] colore Giblichen. Vivaces sunt admodum. Episcinis et stagnantibus aquis in Albim veniunt. Raro octo digitos longitudine excedunt. Vescuntur gramine et argilla, ut et reliqui huius generis pisces: quamobrem magis amant piscinas, quam [orig: quàm] fluentes et lapidosas aquas, propter vadum herbosum et argillosum. Itaque rarius in Albi reperiuntur. In piscinis quidem multiplicari eos non patiuntur domini, impediunt enim incrementa et saginationes Cyprinorum, quos a [orig: à] pabulo depellunt. Alterius vero [orig: verò] generis karas, aliquanto crassiores et longiores sunt. Squamas similiter ut praedicti velut Cyprini, e [orig: è] gilvo seu flavo nigricantes habent: vocantur autem Halbkarass, id est dimidii Carasi, quoniam e [orig: è] Caraso et carpa veluti compositi videntur. Hi quoque ut primi generis Carasi, et piscinis aut stagnantibus aquis Albim ingressi, pariunt in eo et crescunt. Utrisque caro est subflava, et in ciboviscosa, quomodocumque parata.
page 166, image: s195Quo diutius vero [orig: verò] in Albi immorantur, eo sapidioris solidiorisque carnis evadunt. Tertii demum generis Carasi tenuiores et latiores sunt, quam dimidii nunc dicti, similes primis sed maiores et pulchri, candoris argentei, habentque pinnas parte supina rubentes, superior vero pinna cum cauda obscurius e [orig: è] fusco punicea est. Hi pisces in Albi nascuntur, non aliunde (ut praedicti) ingrediuntur. Pariunt primum lunio mense, secundo [orig: secundò] Ianuario, sicut et superiores, quibus temporibus etiam praecipue [orig: praecipuè] capiuntur. Mediocriter augentur, utsesquilibres aliquando aut bilibres capiantur. Assarisolent et in pretio habentur. Feminae ovis gravidae, elixae etiam in aqua ad iuris fere [orig: ferè] consumptionem, vel copiofc butyro ad ius sub finem adiecto, non displicuerint. Est in Frisia orientali piscis, quem karutz appellant. Carpa multis partibus minor, tergomagis arcuato et gibboso. Sexies in anno parere unanimiter affirmant, uqi ipsum in vivariis fervant.
[note: TAB. XXVII. 7. Aldrovand. de Piscibus l. 5. c. 44. ] DE BALLERO ita Aldrovandus. Aristoteles Ballerum inter fluviatiles et lacustres bis meminit. Ballerus, inquit, et Cyprinus et ceteri fere omnes, cum parturiunt, undi se intrudunt. Et alibi: Ballero et Tilloni lumbricus canis exortu inascitur, qui debilitat, cogitque ad summa stagni efferri, qua aestu intereunt. Hunc Rondeletius eum esse conicit, qui a [orig: à] Lugdunensibus, et lacum qui in Allobrogibus sunt, accolis Bordeliere nominatur, quod littora semper sectetur et quaerat. Bord enim littus significat. Ceterum cur Ballerum faciat, nullum adducit argumentum, nisi quod vita et moribus a [orig: à] Cyprino, quo cum nominatur ab Aristotele, non differat. Vilis est piscis. Strymonis amnis accolae vulgo Plestyam teste Bellonio vocant, in Macedonia ad Pischiacum lacum, ubi plurimus est, modo Platanes, modo Plestyam, modo Platogniam. Hollandi, apud quos cum ob copiam, tum quod per se insipidus fit, vilissimus habetur, een Bleye. Bramae, inquit Rondeletius, tam similis est, ut parum cautis pro Bramis saepe [orig: saepè] vendatur, sed ab iis magnitudine corporis et squamarum differt et pinnarum et caudae colore. Est igitur Ballerus capite brevi, ore parvo, sine dentibus, sed horum loco ossa habet aspera: sine lingua, sed palato carnoso: Plinnas duas habetad Branchias, duas alias in medio ventre, ab excrementi meatu unicum ad caudam usque in dorso aliam. Posteriores pinnae cum cauda rubro colore perfusae sunt, ut in Percis fluviatilibus videre est; quae in dorso est, nigricat. Linea a [orig: à] branchiis ad caudam curva producta est. Branchias quaternas habet, os in medio palato, ex adverso sita sunt ossa duo loco inferiore, altera parte serrata, quibus contrario occursu cum palati osse herbae atteruntur. Ventriculum parum habet, intest in a pinguedine oblita, hepar ex albo rubescens, in quo fel viride splenem rubrum. Multis spinis abundat, frequentes squamas habet, rotundas et tenues. Tergus eius nigricat, venter candicat. [note: Bell. de Aq. l. 2. ] Oculorum pupillam Bellon. non ut in aliis nigram, sed veluti crystallinam esle aserit, iridem vero albissimam, ac tredecim squamarum ordines utrinque in lateribus habere.
CAPUT X. De Tinca.
[note: TAB. XXIX. 7. Aldrov. de Piscib. l. 5. c. 45. ] TIncam vulgatissimum ubique terrarum piscem, a [orig: à] solo inter veteres Ausonio memoratum, ab aliis quod nullo intretio fuerit, neglectum, Iovius existimat. Bellonius Aristotelis yu/lwna, quem Gaza Fullonem vocat Dorionis apud Athenaeum gnafea=, id est Fullonem dici, crdit: metuo ne perperam. Non tantum n. [abbr.: enim] Tincae decocto, sed et aliorum glutinosorum piscium, Ichtyocollae, Anguillae, etc. maculae eluuntur. Fullo quoque Aristoteli marinus piscis est. Tincam inter fluviatiles et Lacustres reponimus. Maenam non esse, quod Platinae placet, vel ob ultimam hanc rationem, quia marinus est, certum est. Quid si vero [orig: verò], inquit Aldrovandus, Romanam vocem esse dicamus,
page 167, image: s196à quasententia idem Iovius non videtur declinasse. Celebratur enimapud Ciceronem, quidam facetus orator Placentinus cognomine Tinca, fortassis, inquit, ab hoc pisce cognominatus, quemadmodum Florentiae Laurentius Medices senior, uti erat perurbanus, cuidam celebris familiae civi, se domi Tincem ingentem exquisita arte coctam falso iactanti, Tincae cognomen, quod illi postea fuit aeternum, indidit. Quemadmodum Merula ob similitudinem cum Tinca, item Callarias noster, Tinca marma vocar meruerunt, quid vetabit, si Tincam etiam Merulam palustrem dixerimus? Hoc sane [orig: sanè] nomine usus est doctissimus Scaliger his verbis: Ausonius sui temporis secutus plebem, usitatis nominibus, pulcherrimum poema [orig: poëma] non est veritus inficere potius, quam aut ipse in ambiguo versari, aut iactare Auctorem in obscuro: sic Alosam pro Clupea sive Thrissa, Tincam pro Merula fluviatili posuit. Habet quibus cum Cyprino similis est, habet item quibus cum plurimum ab eo discrepat. Corporis enim specie, pinnis earumque situ, et palato carnoso cum eo convenit: squamis vero [orig: verò] non item. Hae Cyprino maiusculae, Tincae vero perquam exiguae tenuesque et muco semper obductae: adhaec Tinca iuxta oculos circulum habet rubrum qui in Cyprino flavescit. Color omnibus haud idem, aliquae enim subalbidae sunt; plurimae ex albo flavescentes, nonnullae virides, quae vero [orig: verò] in maris degunt paludibus, ut in multis Hollandiae locis, subnigrae sunt. Ausonius viridem dixit, cum plerumque flavescat potius. Rostrum habet breve acretusum: os fere rotundum, ad ventrem inclinans, plane [orig: planè] edentulum, at pro dentibus serrata osla. Ex utroque oris latere, ubi inferius labrum superiori committitur, appendix pendet, ut in Cyprino, cuta cea, rotunda, brevis, mollis, aclubrica adeo [orig: adeò], ut numquam explicetur, conspicuave fiat, in digitis comprehensa extendatur. Oculi sunt magni et aurei. Pinnae binae sunt ad Branchias, totidem aliae in ventre, a [orig: à] podice una, in dorso alia brevis sine aculeo. Cauda in latam pinnam desinit. Branchias habet quaternas duplices, lapillos in capite Auratae et reliquorum marinorum more, binos exiguos. Stagnantes potius quam currentes aquas amat, ideoque in stagnis, lacubus ac paludibus quam [orig: quàm] in fluminibus frequentior, et inter arundines ulvasque plerumque victitat, omnique anni tempore hisce in locis capitur. Erivis a. Flumina maiora quandoque intrat, sed degunt maxime [orig: maximè], ubi vadosa sunt, vadumque ipsum limosum. Gregalis est, putrescentis limi sor dibus vescitur, carne nequaquam. De amiritia eius cum Lucio supra dictum est, quibus si lubet, adde, quod cum Lucius in ceteros tyrannidem exerceat, a [orig: à] Tinca quasi beneficii memor, prorsus abstinet. Cum occiditur, diu supervivere fertur. Usum in cibis quod spectat, insuavem habent carnem, quia impurum et damnatum alimentum: ideo commune est apud Italos mulier culas diverbium. Nessuno mangia Tenca, chefehre non sente, et Ausonius vulgi solatia dixit. Diebus tamen canicularibus inprimis noxiae putantur, quamquam Marsicana e [orig: è] Tucino lacu, qui nunc Celanus, quae labio inferiore trito, quod fsaxos eius loco volutentur, a [orig: à] vulgaribus distinguuntur, laudantur: nec non illae, quas parvus lacus quarto decimo ab urbe lapide, apud Bacanam silvam, profert. Hac teste Iovio, nobilis quidam propinalis lautitiae studiosissimus, autumno captas, allio laridoque contritis, additisque odoratis oleribus et multo aromate, in teganis ad vaporem tepidioris furni [orig: furní] felicissime percoxit. Laudatur denique Thrasymena Tinca, de qua idem Iovius: Cum in cena Leonis X. Pontif. discumbentes, pelagios pisces vario iudicio certatim atque impensius laudarent, nobilis quidam Florentinus Tincis fortasse solum assetus, extollatis, inquit, convivae, ut lubet marinos pisces: ego certe [orig: certè] Trasymenam Tincam conditam leucophag, his vestris Triglis, Spigolis et Rhombis praetulero: quo suo insulso dicto lacrimas omnibus prae risu excussit.
page 168, image: s197Veteres medici (inquit Medicus quidam apud Gesnerum) ad sopiendos capitis et artuum dolores, torpedinea admovebant, quarum loco a [orig: à] mediterraneis Tincae forsan usurpari potuerunt. Sunt quinon febrientium modo aestus Tincis pedibus subditis, seu alligatis vivis temperari, sed idem remedium adversus arquatum etiam morbum proficere putent. Iovius quoque scissas per dorsi longitudinem, pedum et manuum plantis applicatas, ardentis febris ardoribus plurimum adversari, quosdam tradit putare ex secta Iudaeorum, qui quamquam sordidae admodum, inquit, et ridentibus aliis talia experirentur, aliquando tamen ipsis aestuantibus exoptata blandimenta feliciter attulisse comperti sunt. Monet vero Rondeletius, ut id opportune [orig: opportunè] fiat, quod alioqui non modo nihil profuerit, sed contra maxime [orig: maximè] obfuerit. Frigiditate siquidem intro repellente ac magis constringente augeri incendium. Alii ictericorum iecori aut umbilico vivam imponunt. Ictericis aliqui Tincam viventem alligant umbilico, donec immoriatur, postridie rursus aliam alligant, idque etiam certo die repetunt. Tinca immortua intus ac foris veluti croco tincta redditur, et plerique hoc remedio restituuntur. De felle hoc ex libro Germanico manuscripro habet Gesnerus: Fel de Anguilla, Thymallo, Tinca et porcello lactante, misce ad aurium remedia. Hocenim infuso, pelliculas rumpes, fluxiones curabis, vermes aurium occides.
CAPUT XI. De Lota Gallorum.
[note: TAB. XXIX. 10. Aldrovand. de Piscibus l. 5. c. 46. ] LUgdunenses, inquit Rondeletius piscem qui in Arari invenitur, Lotam vocant, qui a [orig: à] Gebennensibus Motella quasi Mustella nominatur. Si quis Mustellam lacustrem vel fluviatilem appellaverit, non inepte [orig: ineptè] mea quidem sententia fecerit, modo non eam accipiat, quae ex mari fluvios petit, qualis est Mustella Ausonii, qui Mustellae nomine Lampretam nostram stram describere videtur. Lota Piscis est fluviatilis et lacustris. Mustellae marinae vulgari, de qua alibi diximus, similis admodum, nisi esset corpore rotundiore et spissiore. Ex maxillae inferioris extremo pilus unicus veluti ex mento barba propendet, nullus in superiore eminet, ut in marina. (Gesnerus tamen in suis putat etiam supra duos pilos esse, sed in mortuis fere [orig: ferè] latere, ut in maxima observavit.) Pinnis quatuor natat, duae sunt ad Branchias sitae, duae in ventre, ab ano unicam continuam habet ad caudam, huic aequalem et similem in dorso, quam praecedit alia pinnula. Cauda mucroni gladii figura similis est. Parvulis squamis corpus tegitur, quod e [orig: è] ruffo fuscum est, et maculis nigris undulatim dispositis conspersum. Dentes parvulos et tenues habet. Muco oblita et lubrica Lota est, ut Anguilla. Ventriculum parvum habet cum multis appendicibus, intestina convoluta; hepar albicans, in quo fellis vesica, quae ex viridi flavescit, splenem rubrum, vesicam oblongam aere plenam, branchias quaternas et duplices. Nascitur in lacubus et fluviis leniter fluentibus, ut in Arari. Hepar pro corporis ratione magnum est, et delicatum habetur. Ova noxia, quemadmodum ova Barbi, quae ventriculum laedunt et alvum turbant. Caro tot a [orig: à] Lugdunensibus habetur in pretio.
TITULUS IV. De Piscibus lacustribus
CAPUT I. De Umbla vulgari, et Rondeletii.
[note: TAB. XXX. I. 2. ] INter Lacustres pisces censentur, Umbla, Trutta, Lacustris, Carpio, Lavarelus Allobrogum, Bezola, Albula, Albus Salviani, Farra, Pigus,
page 169, image: s198Sarachus, et Schilus. Umbla, quasi umbra, quod haud exiguam cum umbra fluviatili similitudinem habeat, dicitur. Rondeletius Salmonem lacus Lemani, quod corporis specie, pinnarum numero, situque et partibus internis. Salmonem referat, vocat. Helvetii a [orig: à] Colore circa ventrem rubicundo, Rotele nomen indidere. Duo eius esse genera magnitudine maxime differentia in Lucernensi lacu Gesnerus tradit. Maiorem circa Bielam Rott, alicubi Roote appellari: a [orig: à] Sabaudis Routte; circa Lemanum vero Umble minorem diminutivo nomine Rotele privatim dici. (Est et alius in Suevia et circa Augustam Rotele dictus, sed fluviatilis, non lacustris piscis, Truttis quoque affinis, Germanis ceteris fere [orig: ferè] Huch nuncupatus, quo de suyl loco diximus) Sabau diae circa Bielam Ronson vel Bondelle, illo nomine colorem indicari, hoc forte bonitatem. Denique piscem qui in lacu Bavariae Ammersee vocatur, Germanice ein Pitzling, non alium Umblam minorem videri: conferri enim Salmoni parvo; et a [orig: à] dorso usque ad media latera coloris lutei esse dici, adeoque tenerum, ut statim extra aquam exspiret, nec in alio ullo eius regionis lacu inveniri. Umblamaior corporis forma partibusque omnibus Salmonibus et Truttis similis est. Oshabet magnum, dentes vero non solum in maxillis, sed etiam sex magnos in lingua. Caput livescit, branchiarum opercula argentei sunt coloris in extremo aurei. Magis albicat qu minor. Nullis suggillatur lituris, unicam esse parvam tergoris pinnam Bellon. scribit: Rondel. tamen non longe a [orig: à] caudç exortu aliam sed admodum exi guam depingere [note: Bellon. de Aquatil. l. 2. ] videtur, et ipse Bellon. eandem in icone exprimit, et mox puto apophysim carnosam vocat. Idem Bellonius iuxta ventrem, pinnam (in impressis codicibus branchia legitur sinesensu) utrinque unam esse ait, sed quam necipse, nec Rondeletius quoque pingit: duas sub ventrehuic oppositas, omnes sine aculeis: postremas piscem in duas aequales partes intersecare, sed partem quae ad caput est, paulo longiorem esse. Cutim adeo glabram esse, ut squamis carere videatur. Tergus prae multo livore opacum apparere: ventrem prae albedine uti argentum micare: apophysim carnosam habere supra caudam. Umbrae, Truttarum, etc. more. Quaternis praeditam esse dentium ordinibus in palato serpentium more, linguam osten dere aduncis in gyrum dentibus, crenatis, exsertis et hamatis senis, vel eo pluribus communitam, praeter hoc maxillam etiam inferiorem parvulis aliis exsertis et parum falcatis in ambitum vallari, branchias habere utrimque quatuor: latera eius virgula recta secari utrimque per medium corpus, parum repandum versus ventrem. Tres aut quatuor dodrantes plerumque longa est. In Lucernensi lacu brachii fere longitudine excrescere Gesnerus testatur, et Rondeletius duos aliquan do cubitos longas a [orig: à] Lemano lacu Lugdunum advehi. Minor Umbla (ut idem Gesnerus refert) dodrantalis plerumque aut brevior, pedem raro excedit, autsi amplius, increscit. Vidi n. [abbr.: enim] inquit, aliquando palmos quinque longam. Octobri mense in Lacu nostro captam corpore latiusculo, numquam tamen Umblae maioris magnitudinem attingit. Ventre turgidulo aliquando spectatur, propter vesicam nimium inflatam. Est a. vesica ei oblonga, ut Albulis, non distincta per medium. Dorsum totum cum dimidia laterum parte subroseum: Inferiora latera albicant. Venter albissimus est: caudae color idem, qui dorsi pinnulam mollem et parvam, ut Truttae, dorso extremo gerit. Maxillis est dentatis. Spinas etiam ceu dentes in lingua habet. Pinnae omnes partim subalbent, partim crocei coloris sunt. Branchiae quaternae. Lapillos in cerebro habet. Mares ventre, pinnis et cauda [orig: caudâ] magis rubent, feminae candicant: eaedem capite superius et dorso magis virent. Non tantum in Lemani lacu, sed et in aliis capitur. Vescitur pisciculis, quisquiliis et aliis. Si vel parum saucietur, velut moribunda supernatat. Capta quam primum aquas reliquerit, exspirare traditur. Carne est suavi, sicca, et cum senuerit dura, et quae multorum iudicio Asellis, imo saxatilibus succedere queat. Pinguis potissimum apud Allobroges capitur tantique fit, (inquit Bellonius,) quanti ditiorum bursa aestimare potest. Commendatur ab Helvetiis Novembri
page 170, image: s199mense, et alias [orig: aliàs] circa initium Decembris: quo tempore Gesnerus ova habere ait bona et slida, tardins vero caro eius insulsa, pinguiuscula et flaccida apparet et ova dilutiora sunt. Tempore partus mensis inepta est. Cum elixatur, vino prius fervido inicitur, ne nimis mollis reddatur. Apud Allobroges pastitiis in cludi Bellonius refert.
Facit Rodeletius alterius mentionem, quam Lemani lacus accolae Umble chevaliere forte ob magnitudinem, praestantiam et robur nominant. Neque vero [orig: verò] a [orig: à] superiore solum differt, vel sexu, vel aetate, ut ex sequenti descriptione perspicuum fiet. Est igitur hic piscis Salmonibus et Truttis, quem vulgo Salmonatae dicuntur, similis, rostro recurvo, quo a [orig: à] superiore differt, id n. [abbr.: enim] longius habet et acutius. Maxillae inferioris extremum incurvum in maxillam superiorem, eius rei gratia excavatum recipitur ut in Salmonibus videre est. Maxillae lineis multis distinctae sunt. Dorsum ex caeruleo nigricat. Venter aureo colore est. Hepar flavescit, in eo fel: splen nigricat. Ventriculus gulae subiectus est, longus, spissus, cuius innumerabiles sunt appendices, quemadmodum in superiore. In insignem magnitudinem excrescit. Carne est sicca et dura: in assulas dividitur, quae Caryophyllis confixae in craticula assantur, et oleo sive butyro irrigantur. [correction of the transcriber; in the print ] Paratur etiam hic piscis Truttae modo. Caput maxime commendatur, ut Salmonis.
CAPUT. II. De Trutta Lacustri.
[note: TAB. XXX. 3. Aldrov. de Piscib. l. 5. c. 59 ] QUam nos Truttam Lacustrem vocamus, eam Galli Truttam Salmonatam, Rondeletius Salmonem lacustrem vocat, cumque Truttis vulgarib. grandior sit, Salmone minor, Sarionem ab Ausonio dici Bellonius et Rondeletius opinantur. An sit Anchorago Cassiodori, quod Gesnerus opinari videtur, superius diximus. Ex Truttarum genere esse. Salmonique similem cum ex corporis forma, partiumque externarum et internarum similitudine, tum ex nomenclatura Gallica notum est. Differt a [orig: à] Salmone magnitudine et maculis. Minor n. [abbr.: enim] et maculas in lateribus purpureas, multo quam Salmo copiosiores habet Truttae, item quae in fluviis rapidis et limpidis inveniuntur, non sunt adeo maculosae, magnitudineque, succo, carnis colore et substantia multo inferiores. Umbla vero nullis ut dictum est litturis suggillatur. Gesnerus hunc piscem diligenter intuitus, his verbis describebat: Squamulis tegitur minimis, bene dentatus est, et lingua ent uttimque dentibus munitur. Caput colore nigro, caeruleoque mixto, dorsum partim glauco, partim subnigro, partim caeruleo, partim subviridi. In lateribus puncta nigra. Pinna in medio dorso multis nigris maculis variatur, reliquae albent. Habet et ultimam illam dorsimollem pinnulam, ut teliquae Truttae: Branchias quaternas. Appendices non toto circuitu intestini, sedab una tantum parte magnas, oblongas, bipartitas, utrimque circiter 18. habet, et alias sex separatim ex opposito, ventriculum seumaius intestinum versus. Haec ille. Ad duum triumve cubitorum magnitudinem accrescit, in Lario lacu ad 50. quinimo, Iovio auctore, ad 100. etiam libras. Initio aestatis caro eius rubere in cipit, duratque is color usque ad Augustum, vel saltem ad Divi Iacobi diem, quo tempore partu iam absoluto, colorem rubicundum amittit. Gesnerus loco differre invicem istiusmodi lacustres testatur; alias n. [abbr.: enim] in vado ipsius aquae degere, praesertim argilloso, hasque magis pinguescere, et pa lato sapidiores esse, alias circa summas aquas, ubi muscas appetunt, minus pingues et vilioris pretii: illas apud suos Grundforine, has Schwabforinen appellari. Duo item genera capi in montanis lacubus quos Athesis facit, quorum unum ab aureo colore Goldforinen, alterum a [orig: à] nigredine Schwartzforinen appelletur.
De loco et natura huius piscis ita Aldrovandus. Lacustris piscis est, sed qui ex lacubus fluvios quandoque subit certo tempore, instante nempe partu. E Lemano in Rhodanum ascendere aiunt vere, inquit Gesnerus, ut et circa Sedunum capi: at in Tigurino et Acronio lacubus neque eodemptempore migrare putat. Acronii lacus incola paritura ad Rheni influentis ostium ascendit, ubi cum pepererit, rursus
page 171, image: s200descendit. Conferri aiunt hunc piscem iunipero, nam sicut haec tertio demum anno fructum perficit, ita etiam eius fetus ad tertium usque annum crescens, perficitur: parere plerumque Iulio et Augusto, alias citius tardiusve, prout caelum magis minusve calidum fuerit. Iam vero magno licet sit corpore, sua [orig: suâ] tamen natura [orig: naturâ] agilis quoque est, aliarum Truttarum more. Tradit Iovius sese audivisse maiores istas Truttas lacus ripis lascivo excurso ex. tremos arenae margines aliquando iusti passus longitudine prosulcasse. Laudantur vehementer in cibis, Carnem habent solidam, rubicundam, etsaporis optimi: aliquando tamen prae nimia pinguedine nauseam movent, et mortuae paucissimis horis, que pinguis illa teneritudo quam saepissime [orig: saepissimè] computrescant, gratiam saporis amittunt. Larianae multo succo corpora replent, et genitalem humorem copiose [orig: copiosè] suggerunt. Praeferuntur, si Iovio credimus, Soranae aliis, in Acronii lacus parte inferiorte captae, illis quae in superiore parte capiuntur: item quae circa fundum pascantur, iis quae circa summam aquam. Ab Helvetiis Februario commendantur, ab aliis simpliciter aestate, dum pulpae earum rubent. Spinae dorsi et Caudae assae, vel principum mensis inferuntur.
CAPUT III. De Carpione.
[note: TAB. XXIX. 2. 3. Aldrov. de Piscib. l. 5. c. 50. ] QUi sit apud Veteres Carpio, ignoratur, Moderni quidam in solo Benaco lacu reperiri, et a [orig: à] carpendo auro dici aiunt. Alii ablata [orig: ablatâ] priori syllaba [orig: syllabâ], Pione vocatum fuisse, ac tandem Carpione quod cum quidam piscem edisset, careque supputanti solvisset, care [orig: carè] se Pione edissere diceret, perhibent Fracastorius a [orig: à] carpo nauta, a [orig: à] Saturo Benacum traiecturo, quod aurum ipsi extorqui vellet, in carpionem mutato derivat. Lacustri potissimum Truttae congener statui potest. Nam et corporis figura [orig: figurâ], partium numero et carnis sabstantia [orig: sabstantiâ] ei similis est: punctisque similiternigris notatur, ac denique pinnulam dorsi posteriorem mollem, ut illa habet. Evidentibus tamen ab ea [orig: eâ] interstinguitur notis. Prominentiori enim rostro, maioribus oculis, candidiore et turgidiore ventre, ac nigricantiore dorso est: magnitudo Truttae lacustri duorum triumve plerumque cubitorum, cum Carpio pedem excedere numquamvisus sit. Dentes habet non in maxillis solum, sed etiam in palato et lingua, squamis tegitur tenuibus. Ventrem habet candidum atque argenteum, dorsum subnigrum. Qui ab Aldrovando exprimitur, lateribus est fere [orig: ferè] rubicundis, intensius vero [orig: verò] rubet linea [orig: lineâ] corpus dividens. Ventre pinnisque candicat, Tergus ad caeruleum inclinat. Solius Benati lacus alumnum esse omnes aiunt: negatque Petrus Bembus alibi capi, huncque piscem capere atque cognoscere Friderico Imperatorivoluptati fuisse. Atqui Salvianusrevera reperiri nascique asserit in parvo et limpido lacu, haud procul ab Alvito Campaniae oppido ex-oriente, (vuigo illago della posta appellato) ex quo Fibrenus fluvius exoritur: esse tamen Benacinis minores, et vix libram unam implere: Profundiora aquae loca amat. Pisciculis vescitur et quibusdam lacus recrementis. Bellonius Phryganii edacem esse tradit. Auro vesci paulo ante negavimus. Carne est duriuscula, siccaque, minime glutinosa, rubescente, Truttis et Salmonibus simili. Plus aequo servatos cont abescent et deteriores fieri aiunt, id quod et multis aliis piscibus accidit, maxime [orig: maximè] iis qui delicatiore et friabili sunt carne: quamobrem Benaci accolae, in sartagine frixum, foliis involutum, aceto in quo aromata prius ebullierint, irrigatum, per proximas urbes circumferre, quem condiendi modum vulgus ab hoc pisce acarpionare, alii amarinare nuncupant. Platina spinam in capite gerere scribit pernitiosam, eamque inter edendum cavendam: cuius tamen apud alios nulla mentio est.
CAPUT IV. De Lavareto Allobrogum, et Bezola.
[note: TAB. XXX. 4. Aldrov. de Piscib. l. 5. c. 51. ] LAvaretus a [orig: à] munditie et candore, quod numquam sordidus sit,
page 172, image: s201nomen sortitus est. Bellonius ex Truttarum genere esse ait, at Rondeletius, Salmonum, Truttarumque generi adiungendum suaderet, inquit, pinnula illa dorsi posterior adiposa Salmonum et Truttarum generi propria nisi multa alia reclamarent, ut oris constitutio Thrissis quam Salmonibus similior. Os sine dentibus, caput compressum, corpus maculis carens, caro mollis et candida. Quamobrem Lavaretum inter Salmones (Truttasque) et Alosas, ambigere iudicat. [note: Bellon. de Aquatil. l. 2. ] Bellonius exactissime [orig: exactissimè] delineavit his verbis: Piscis Lugdunisatis co. gnitus, Umbrae similimus, nisi simus esset, dentibusque omnino careret: Bisulam (Bezolam) tamen vulgarem magis refert: sed Lavaretus numquam pedem excedit, neque crassior est eo quod pollex et index capere possunt. Capite est oblongo, squamis tenuibus, albis, atque ut in Trutta parvis exiguam in tergore gerit pinnam, duas ad ventris latera utrinque circa branchias, ac totidem sub ventre ei oppositas, quae tergoris fastigium occupat: aliam quoque parvam in eo interstitio, quod est inter caudam et anum, quae omnes nigricantes apparent. Linea a [orig: à] supercilio subrubra per latera ad caudam protensa insignis est: cauda bifurna, pinnisque ad extrema nigris, fimbriatis ao laciniatis. Ventre laxo et praegrandi, ut in Trutta. Hoc item a [orig: à] Ceteris piscibus differt, quod nare est recurta, atque (ut in Harengiis ac Logiis) ossiculis quibusdam prominentibus insigni, labiis nullum dentium rudimentum ostendentibus, appendice glabra ac carnosa cauda insidenti, in Umbrae modum. Neque tamen dentibus caret: ossiculan. ad eius fauces atque oesophagi ingressum utrimque conspiciuntur, senis hinc inde denticulis, ut in Themolo, comminuta. Branchia illi sunt utrinque quaternae ac simplicissimae, quarum extrema, quae capiti inhaeret, reliquis sane minor est, nullis lateribus maculis est insignitus, totumque huius piscis corpus, dempto tergore argentum est. Verum tamen si ad eius internas parres advertras, costas quinque et triginta utrinque connumerabis, cernesque cor illi esse pallidum ac trigonum, pericardio inclusum: hepar album, unius tantum lobi, ut in Exocaeto et Delphino, in cuius latere dextro fellis vesicula adsuta est. Line a [orig: à] sinistris apophysibus et stomacho incumbit. Intestina nullas habent revolutiones. Nam gula usque ad ventriculi fundum deducitur, qui per piscis longitudinem delatus, acsursum quidem reflexus, duodenum parit a [orig: à] dentibus suffultum, in cuius gibbo innumerae apophyses spectantur: ex quibus vena oritur, per quam sanguis defertur ad hepar Apyloro sequitur aliud intestinum, quod nullis anfractibus circumductum, recta [orig: rectà] ad anum tendit. Vulvam utrimque bicornem habet, tenuibus ovis conspicuam. Cetera in congeneribus piscibus describentur. Lacum Allobrogum, ut Burgetii et Aequibeletii proprium Rondelerius facit. Bellonius ex Lemano quoque adferri scribit. Caro ei candida, mollis, suavis, minime [orig: minimè] glutinosa, boni succi, mediocriter nutriens. Bellonius in tantis in Gallia delitiis haberi scribit, ut regiorum oeconomorum chartae frequenter inscriptum habent.
[note: TAB. XXV. 5. Aldrov. de Piscib. l. 5. c. 52. ] BEZOLAE nomen huic pisci lacus Lemani accolae dedere, Bisulam Bellonius dixit. Latine Cephalum vel Mugilem Lacustrem, vel potius Leuciscum Albulamve lacustrem appellare licebit. Bellonius semeltantum huius piscis meminit, Lavaretum Bisilam magis quam Umbram referre inquiens. Sed Rondeletius exactius, ut Lavaretum, inquit, Lacus Burgetius, et Aequibeletius ferunt, ita Lemanus Bezolam vulgo dictam, non admodum dissimilem, nisi quod colore minus est candido ad caeruleum inclinante: rostro acutiore, capite minore, ventre lationre et prominentiore. Nullum piscem reperias, cum quo melius comparari possit, qu cum Harengo, quam in marinis depinximus. Carne est molliore quam Lavaretus, et ab eo saporis suavitate et succi bonitate multum separatur, nec in pretio habetur. Proprius est Lemani lacus.
page XXX, image: s202[illustration:
Umbla maior. Grose Rotelen [orig: Rötelen].
][illustration:
Umbla min. Rotelen [orig: Rötelen] pitzling.
][illustration:
Trutta Lacustris, Trutta Salmonata. Grund fohrin [orig: föhrin] Seefohrin [orig: Seeföhrin].
][illustration:
Lavarctus Albula Adel. fisch.
][illustration:
Albula Carulen Lacustris Betzola. Blauling. Bratfisch.
][illustration:
Albula. Lacustris. Gang fisch.
][illustration:
Alb, minima. hegling.
][illustration:
Albula Parva. Albelen weis gangfisch.
][illustration:
Alburnus Albus Salviani Weis. fisch.
][illustration:
SQualus. Ein Art hering.
][illustration:
Farra albula lacustris species.
][illustration:
Farra. Alius. generis.
][illustration:
Carpio Benaci. See. fohrin [orig: föhrin].
][illustration:
Clavatus. cuprutus Piga Dorrissrachsmen
][illustration:
Schillus Schiell. Nagmul.
][illustration:
Agonus. Welsche Agunen.
][illustration:
Chalisi altera Rondeletii. Ein Heringart in Siessen Seen.
]
page 173, image: s203CAPUT V. De Albula parva, et minima Gesneri.
[note: TAB. XXX. 7. 8. Aldrov. de Piscib. l. 5. c. 53. ] Albulam parvam non sui generis piscem esse, sed Albulam sive Beozolam caeruleam secundo tertiove suae aetatis anno ita vocari, quidam opinantur, quibus piscatores nostri, inquit Gensnerus, contradicunt quod caeruleos observarint secundo etlam ac tertio anno forma coloreque a [orig: à] genere Albularum (de quibus hic loquimur) differre. Cognatus est hic piscis ceteris lacustribus albis. Nam et species et sapor fere omnium non dissimilis est. Albula magis quam Bezola albicat: cauda tamen et reliquaepinnae, praeter eas quae iuxta branchias sunt, nigricant in extremitatibus. Dorso color glaucus: alicubi tamen purpurei quiddam et caerulei mixtum videtur. Caput ex glauco caeruleum. Inter caput et dorsum color viridis, ceu gemma relucet. Branchiae ei quaternae. Hiemealiquando memini me videre hunc piscem squamis per latera exasperatum, eminentibus per singulas squamas veluti tuberculis. Aiebant hocindicium esse recentium et vivarum. Capiuntur Albulae in summa parte Tigurini lacus, iuxta locum quem Buchberg vocant, diebus fere [orig: ferè] quatuordecim post diem divi Martini, et ad oppidum Rappersullam circa ipsum divi Martini diem. A partu in lacum nostrum descendunt (sed non tam procul ut ceterae Albulae) usque ad Ver: deinderursus ascendunt tota aestate, usque ad divi Martini diem. Capiuntur etiam in Gryphio agri Tigurini, multo maiores quam in nostro et in Halvillensi Bernensis agri. Augusti et Septembri mensibus praecipue laudantur, quod suaviores eo tempore solidioresque sint. Postea enim pariunt, et mollior earum caro fit, et sucus in feturam consumitur.
[note: Aldrov. de Piscib. l. 5. c. 54. ] De ALBULA MINIMA sic Gesnerus: Albulam minimam bunc piscem voco, inquit idem Gesnerus, quem nostri Hagele vel Haling, quasi Haleculam appellant. Friburgi Helvetiorum (ut audio) Pfarien, Lucrenae Nachtfisch, quod noctu fere irretiatur ut quidam putant. Sed mihi piscator Lucernensis affirmarit, Nachtfisch vocari Albulam caeruleam anno primo, cum circa diem divi Iohannis aestare iam ad digiti longitudinem excrevit. Tota specie accedit ad illam quam proxime albulam parvam nominavi, sed plerumque minor est, et in capite minus viridis. Si piscem erectum inspicias per dorsum aliquid coloris purpurascentis in lateribus apparebit. Branchiae ei quaternae sunt, pinnulae albent. Ore aperto superioris mandibulae extremitas deorsum tendit. Os habet longiusculum, dentes nullos. Iulio coeunt [orig: coëunt]. Noctu tantum capiuntur retibus ad passus quadraginta aut quinquaginta demissis. Cum caelum serenum est, altius descendunt cum nubilum, asendunt. Densissimis gregibus prae ceteris Albulis capiuntur, non passim in lacu nostro, sed maxime a [orig: à] pago Vaedesuilla, usque ad Insulam et versus alteram ripam a [orig: à] loco Surenbach usque ad arborem longam. Diebus quatuordecim fere a [orig: à] natali Domini capi incipiunt et immixtae eis Albulae caeruleae aliquot, et mox exspirant. Cum captae mox exspirent, ut recentes habeantur matutino tempore potius ad prandium coemuntur [orig: coëmuntur], et assi in craticula quam calidissimi a [orig: à] gulonibus devorantur, quieam ob causam non universos, sed paulatim alios assari iubent, ut statim assumptis prioribus, fervidi posteriores mensis afferantur. Embamma additur ex aceto, sapa, pipere, sale et potri aut cepae foliis concisis. Placet item recens in iure albo frigido, apio copiose insperso, maxime per mensem Decembrem. Sale idem conditus infumatusque comendatur.
page 174, image: s204CAPUT VI. De Albo Salviani et Farra.
[note: TAB. XXX. 9. 10. Aldrov. de Piscib. l. 5. c. 55. ] ALbus Salviani, Capto lacustris Gesneri est. Quam vis Squalo Alburnove appellato pisci persimilis sit, ab ab eo tamen evidentibus quibusdam notis facile [orig: facilè] internosci postest. Primum enim etsi uterque latitudinis ratione oblongus appareat, eadem nihilominus utriusque exsistenre latitudie, Albus paulo longior Alburno conspicitur. Deinde rostro acutiore, oculis maioribus ac dorso magis repando Albus est. Nam cum Alburnisensim atque modice, Albi repente ac plurimum a [orig: à] capire extuberat dorsum. Pinnarum autem tum in lateribus, tum in dorso ac in imo ventre exsistentium, situ ac numero ei cum Alburno conveniente, earundem colore ab invicem discrepant: subnigras enim Albus: subrufas vero [orig: verò] Alburnus eas habet. Postremo [orig: Postremò] amplioribus squamis albus tegitur. Ventreque atquelateribus, aeque [orig: aequè] atque Alburnus candidus atque argenteus est: capite vero ac dorso magis quam ille subviridis. Magnitudine non differunt. Uti enim Alburnus, sic et Albus pedalis, frequens: bipedalis vero [orig: verò] aliquando tantum reperitur. Lacustris piscis est, non tamen in lacubus omnibus aut eorum quam plurimis, ut Tinca, Lucius, Squalus ac Barbus, sed eorum nonnullis solum [orig: solùm] reperitur. In Trasymeno enim lacu, ubi etiam Albo vulgo vocato, frequens satis in fine veris capitur. In fluminibus eum reperiri huc usque non observavimus: estque advertendum, ne quispisam eum in fluminibus etiam reperiri contendens, Squalum pro Albo nobis ostendat, in mari nec nascitur, neque ex lacubus fluminibusve ad id descendit. Duram carnem habet Albus, et propterea aegre coquitur. Insipidus adeo est, ut piscium omnium iure vilissimus censeatur. Nec enim ulla condiendi ratione sapidus effici potest. Torrefactus tamen paulo [orig: paulò] minus ingratus est palato, solumque in aliorum piscium penuria [orig: penuriâ] eo vesci solemus.
[note: TAB. XXV. 11. 12. Aldrov. l. c. cap. 56. ] FARRA, Fora et Pala quoque dicitur. Lavaretos vel Thrissas refert, ut scribit Rondeletius, magnitudine cubitali, ore parvo, sine dentibus ut in Thrissis, colore cinereo, corpore depresso et lato, squamis, pinnarum situ et numero Lavaretis similis, linea a [orig: à] branchiis ad caudam recta et candida ducta est. Pinnulam dorsi mollem pinguemque habet, caudam latissimam. Carne est candida et suavi, quae Laveretorum Truttarumque carni non cedit.
Aestate et autumno capitur, hieme in altis gurgitibus latet. Sale conditur et servatur in hiemem. Sic ille. Ceterum monendus est Lector in Rondeletii codicibus diversum piscem, quem in Lemano Vangeronem vocant, huic capit haud recte per librariorum incuriam praefigi.
CAPUT VII. De Pigo, et Schilo.
[note: TAB. XXX. 13. 14. Aldrov. l. c. cap. 57. ] PIsci, quem descripturi sumus, Verbani Lariique lacus accolae pici, Pigi et Picqui, quod clavis suis seu aculeis pungat, nomen imposuere. Rondeletius Cyprianum clavatum, Albertus Vergilladem, quod Vergiliarum ortu apparent, dixit. Cypriano, describente Rondeletio ita est, similis, ut demptis aculeis Cyprianum esse affirmes. Est enim eodem corporis habitu, pinnas totidem eodem in loco sitas, os, oculos, eodem modo carnosum, interna omnia similia habet. Vita item, moribus, sapore, succo Cypriano similis, nisi quod paulo melior est. Salvianus diligenter sic descripsit. Pigus piscis est capite rotundo: rostro obtuso, nec admodum extento, oremediocri et edentulo.
page 175, image: s205Branchias habet utrinque quaternas, et iuxta eas, pinnas binas, utrinque unam: aliasque in imo ventre, caudae magis quam capiti vicinas. In dorso fere [orig: ferè] medio una haud magna, nullis aculeis armata reperitur: Imo ventri prope [orig: propè] caudam alia una etiam minor haeret. Cauda ipsa in falcatam pinnam desinit. Totius figura ni paulo longior esset, ovata censeri posset. Squamis magnis tegitur, ex quarum medio albi et pyramidati aculei, in fine veris et ineunte aestate, enascuntur. Quibus cum primis 40. aestivis diebus horreat, aestate procedente imminuuntur primum, demumque prorsus delitescunt. Quapropter primis illis aestivis diebus demptis, reliquo anni tempore praedictis pyramidatis aculeis omnino [orig: omninò] caret: unde cum Plinius scribat: Duo lacus Italiae in radicibus Alpium Larius et Verbanus appellantur, in quibus pisces omnibus annis vergiliarum ortu exsistuntsquamis conspicui crebris atque praeacutis clavorum caligarium effigie, nec amplius quam circa eum mensem visuntur. Dubio procul Pigum piscem, etsi innominatum eum relinquat, describit, cum is (ut infra monstrabimus) Larii et Verbani lacus alumnus sit, et (uti diximus) in prima aestate (quoquidem tempore vergiliae exoriuntur) eius squamae parte media, clavorum caligarium instar, praeacutae fiant. Habent enim caligares clavi, qui a [orig: à] caligis militaribus, quibus suffigebantur, dicti sunt, pyramidata capita. Eiusmodi a. aculeos, sicuti Maio et Iunio tantum mensibus, in dorsoque solum et lateribus; et non in ventre, Pigo enasci asseverant omnes, sic non feminas, sed mares tantum inhorrescere, testantur nonnulli: Venter ex albo languide rubet: tergus ex caeruleo nigricat. Quod ad interanea attinet, nil habet prae ceteris piscibus peculiare atque animadversione digum. Cum maxime [orig: maximè] excreverit, quinas aut senas libras non excedit. Solius Larii atque Verbani lacus accola est. Nemo enim in alio lacu flumin eve eum reperiri hucusque (quia sciam) animadvertit. Et licet frequentiores in prima aestate, cum clavis illis caligaribus insigniti apparent, in iis lacubus capisoleant, teliquis etiam omnibus fere [orig: ferè] anni temporibus, in eisdem, etsi non aeque crebro, capiuntur. Maio Mense circa lacus littora parit. Sapore et succo Cypriano est similis, paulo tamen melior. Salvianus ei carnem tribuit teneram atque sapidissimam, ideoque cum optimis quibuscumque dulcis aquae piscibus conferri posse et maxime in aestatis principio captum: hoc enim tempore nulli piscium esse secundum, et quovis denique modo conditum, probesemper sapere.
[note: Aldrov. l. c. cap. 59. ] SCHILUM, qui et Nagemulus, ita describit Gasserus. Nagmaul piscis est in Ambronis lacu Bavariae, qui raro capitur, quoniam raro altius natando evehitur. Longissimus ulnam aequat. Forma [orig: Formâ] non dissimilis est Lucio, nisi quod in aqua subviridis, extra aquam vero [orig: verò] dilutior apparet: oculis albicantibus, ore retro iuxta maxillas minus lato. Squamarum magnitudine, ordine et asperitate Percam refert. Pinnae dorsi erectae, aculeis tres fere digitis rigent. Praeter dorsi spinam paucas alias et parvas habet. Parit Martio. In cibo quidem optimus est Maio et Iunio. Elixatus, assatus et frustratim concisus etiam frigi solet. Pinguis est admodum, et carnem etiam coctus albissimam servat.
CAPUT VIII. De Saracho.
[note: TAB. XXX. Aldrov. de Piscib. l. 5. c. 58. ] PIscem quem Albanenses Sarachum, Ichtyopolae Sarachinum vocant. Bellonius Agonum, Iovius et Salvianus Aconem, Fracastorius et Iovius Aquonem vocant, ab ossiculis sine dubio illis acutis, quae asperam spinosamque in eius ventre lineam constituunt, et veluti acus quidam sunt. Rondeletius Chalcidem, quem Gaza Aericam [orig: Aëricam] vocat, dici opinatur, alicubi forte [orig: fortè] Sardanella dicitur. De ipsorum Generibus [note: Bellon. de Aquatilib, l. 2. ] ita Bellonius. Tres sunt apud Insubres lacus in quibus piscem vulgari Mediolanensium idiomate, Agonum nominatum capiunt, varium quidem cum.
page 176, image: s206Larius enim lacus, qui hodie Comensis cognominatur, Agonos educat exiguos ac magis populares, Sardis similes, dempto quod ventre sunt latiore: neque alio quam Mediolanum transferuntur, aut saltem raro [orig: rarò] Mantuam praetergrediuntur. Eos doliis muria [orig: muriâ] conditos ad servant, quamquam etiam mediocriter sicci sine muria comperiantur. Verbanus lacus, quem lacum maiorem cognominant, multo maiores Agonos quam Larius educat. Indigenae urbium, quae ad eius litus sitae sunt, Aronan, Palencza, Cornobio, Locaria et Eugudare vocatos pisciculos magno proventu capiunt, media [orig: mediâ] magnitudine inter Larios et eos ex lacu Lugarae, quos Indiginae urbium nominant Campignon et Buisson. Benacus autem Lacus magnitudine insignes Agonos profert. Sed nec Urbani aut Benaci Agoni muria [orig: muriâ] condiri solent, ut minores. Haecille; et mox rursus de Saracho. Duo, inquit, tresve lacus sunt in Epiro, in quib. Sarachi capiuntur, quos ubi sale condierint, exsiccaverint, et fumo infecerint, Venetias, Anconam et alio navigiis transvehunt. Quorum eos maxime [orig: maximè] in pretio habereso ent, quos de la Boiane huius nominis flumine ac lacu cognominant. Horum vero [orig: verò] duo comperiuntur genera, alterum minus, alterum autem Clupeae fere [orig: ferè] magnitudinis. Minores Sarachi quadrante longiores non sunt, maiores pedalem implent longitudinem. Ambo eadem [orig: eâdem] linea sub ventre praediti sunt, qua [orig: quâ] Clupea insignita est. Ceterum Agoni omnes (inquit idem Bellonius) squamas habent levi contactu decidentes, tenues, latas et transparentes: corpora argenteo colore nitentia, sed parum nigricant in tergo. Desquamati super argentum tersissimum refulgent. Oris rictum habent grandiusculum sine dentibus: pinna [orig: pinnâ] in tergo simplicem, parvam, duas in lateribus sub branchiis, quarum omnium exterius tegumentum spineum in medio crenatum est. Oculos valde grandes proferunt, caudam in penicilli modum discissam. Utrinque nonnumquam lituris duabus, rotundis, ac nigris, interdum pluribus sigillatur in tergo. Lineam sub ventre habent serratam, ad anum desinentem. quam si digito in ad versum confrices, cultri modo acutam percipias. Branchias habent utrinque quatuor, interna [orig: internâ] parte veluti simbriatas, quod etiam Harengis, Celerinis et id genus piscibus accidit. Cor ut semen Cicerculae trigonum inter anteriores pinnas sub branchiis occultatum. Hepar subrubrum sinistro stomachi lateri et oesophago incubans, ipsumque pylorum amplectens, Stomachi figura in conum turbinatur, a [orig: à] cuius superiore parte pylorus exit, multis apophysibus caecis ac cir cundatur. Lien dextrae Stomachi parti, inhaeret ruber, a [orig: à] pyloro intestinum non reflectitur, sed recta ad anum tendit. Triginta sub ventre ossicula acuta, asperam in hoc pisce lineam constituentia, connumerare potes. Haec omnia itaque Bellonius, quibus addi potest, Hosce pisces ita pinguescere referente Rondeletio, ut cum in craticula assantur, pinguitud o veluti oleum distillet, adeo [orig: adeò] ut ab hac pinguedine, sint qui Liparim appellent. Carnivori sunt, et pulicesaquaticos venantur. De generatione prodit Salvianus, Acones feminas ovis gravidas, maribus semine refertis consequentibus, ad saxosa litora Maio mense adnatare, ibique illas parere suaova, hos suo semine fecundare, moxque pusillos inde procreari pisciculos, qui intra paucosdies ad digiti augeantur magitudinem, tuncque vulgo Antesitos vocari. Aqua exempti mox emoriuntur. Gregatim vivunt, et temere [orig: temerè] in retia incidunt. Adeo sunt timidi, ut vel a [orig: à] tremula umbra terreantur. A Luciis, Cyprinis et Truttis adeo sibi metuunt, ut aliquot aliquando milia, insequentem inimicum longo per lacum tractu pavidi fugiant, iucundo intuentibus spectaculo. Alosis sapore persimiles, vere graciles, autumno optimos Iovius facit. Salviano Iulio, Augusto, Septembri et Octobri mensibus probantur. Crassiusculum tamen scuccum gignunt, difficulter concoquuntur, et mediocriter nutriunt. Cum saliendi causa exenterantur, oleum ex interaneis ad lucernarum usum colligitur.
page XXXI, image: s207[illustration:
Porcus Supinus Saluiani.
][illustration:
Gobius Bottatriae Salu.
][illustration:
Alburnus Salu.
][illustration:
Mesoro vel Blennus Salu.
][illustration:
Thiimus Salu.
][illustration:
Ciiprinus Salu.
][illustration:
Obris.
][illustration:
Salar et Varius.
][illustration:
Rubellius Salu.
][illustration:
Barbus Salu.
][illustration:
Salmo Salu.
]
page 177, image: s208HISTORIAE NATURALIS De Piscibus LIBER IV. De Piscibus Exoticis.
TITULUS I. De Piscibus squamosis.
CAPUT I. De Taiasica, Paru, Pira-Acangata, et Acarauna.
POterant quidem et isti, quos hoc libro trademus pisces, ad sua genera in praeteritis referri: verum [orig: verùm] cum tarde [orig: tardè] nimis ipsorum descriptiones et icones in manus nostras pervenerint, coacti sumus eos peculiari libello includere.
[note: TAB. XXII. 1. 2. Marcgrav. Hist. Brasil. lib. 4. c. 2. ] Taiasica itaque prout Brasiliensibus vocatur: piscis est octo aut novem digitos longus, corpore obterete et pyramidali, extenuatur enim versus caudam. Caput est illi grossiusculum et compressum: Oculi eminentes et nigri, circello aureo: os edentulum. Sex habent pinnas; nimirum sub qualibet branchia unam oblongam, sub his in medio inferius unam breviorem: unam in medio dorso, laiam longiorem versus postremam dorsi partem, et e [orig: è] regione huius unam in infimo corpore: semptima est cauda; oblonga et in exitu rotundata. Tegitur squamulis parvis, coloris hyalini pallidi, maculis variis fuscis vermiculatis variegatus per totum, exceptis pinnis postbranchialibus et infimo ventre, quae ex pallido subflavescunt. Cauda est undata fusco. Later in arena absconditus; ideoque capitur pedibus, eos ponendo super arenam ubi latet.
Coctus atque assatus bene sapit et convenit cum Hollandorum Post, est enim carne albissima et friabili.
RARV, Piscis est latus et subrotundus, verum haud crassus, novem aut decem digitos longus ab ore ad pinnam caudae quae duos et semis digitos longa et totidem lata: latitudo piscis septem digitorum. Pinnas obtinet sex: duas magnas ac latas duos circiter ditos; unam in dorso, alteram in ventre, quae utrobique ad caudam extenduntur; habetque quaevis pinna in fine prominentiam instar funiculi, ea videlicet, quae in dorso quinque digitos, quae in ventre tres digitos longam. Post branchias in quol bet latere etiam pinna est duos digitos longa, unum lata; et duas in inferi ri ventre sub his, duos digitos longas, angustissimas. Capite est parvo, ore elato, angusto, minutissimis dentibus albi coloris; oculis conspicuis, flavo circulo circumdatis. Totum corpus vestitur squamis me diocribus, quarum dimidius numerus niger est, dimidius autem flavescit, ita ut lunulas flavas in nigricante corpore gestare videtur. Circa branchias flavedo est, et in initio pinnarum, post aures macula flava in qualibet.
Piscis est edulis.
PIRA ACANGATA, id est, piscis duro capite: Percae mediae magnitudine, septem aut octo pedes longus, ore haud amplo, oculis nigris, circello nigricante aureo et ruffo colore mixto. Pinnas habet sex et septimam pro cauda: duas postbranchiales, duas in infimo ventre iunctas, unam versus posteriora in ventre, et unam per totius do si longitudinem usque ad caudam extensam et erectam, firmis spinis suffultam quam in vaginam recondere potest. Pinna caudaefurcata. Tegitur squamulis argenteis, aureo et igneo colore transplendente, praesertim in dorso: in ventre in argenteo thalassinus color translucet.
page 178, image: s209Pinna dorsi argentea transplendens et maculis fuscis insignita. Pinnae laterales albae, quae in ventre caerulescentes. Caudaequoque pinna in extremitate caerulescit. Es tedulis.
ACARAUNA, Piscis magnitudine exaequat Paru, sed non est ita latus, et squamulas habet nigricantis coloris. Cauda est bifida, pinna tres digitos longa, duos lata. Pene utramque branchiam etiam pinnam habet, inferius in antica parte duas angustas. Per totum dorsum et per ventrem etiam pennam utrobique extensam, acutam, continuam, in postica parte corporis circiter unum digitum latam. Os parvum, angustum, denticulis minutissimis. Oculi haud magni. In utroque latere prope caudam acutissimum habet aculeum; quos in latera potest recondere et evaginare et alios pisces laedere: quilibet aculeus fere [orig: ferè] digitum longus osse piscino constans.
Piscis est edulis.
CAPUT II. De Guaperua, Piranema, et Acarapucu.
[note: TAB. XXXII. 3. Marograv. Hist. Brasil. lib. 4. c. 2. ] GVAPERVA Brasiliensibus. Piscis est corpore lato et compresso, quatuor digitos longo, tres lato, ubi latissimus. Ore parvulo, denticulis minimis. Pinnas habet sex: post quamlibet branchiam unam, parallelogrammi figura: in infimo ventre duas oblongas: in dorso et inferiore ventre extremo longam ac latam, quae in acumen desinunt, subulae figura. Cauda quadrata seu potius parallelogramma, unum digitum longa, duas tertias digiti lata. Tegitur squamulis coloris nigri, splendentis instar bombycini, quarum orae (non omnium sed quarundem) fimbrias flavas habent instar semilunularum. Pinnae sunt nigrae, Circa os linea crassa purpurei est coloris, et illi perpendiculoriter altera supposita Corpus tres lineaelatae ambiunt, quarum duae per latus et posticas pinnas extenduntur. Caudam etiam talis secat linea et eiusdem coloris; una pro fimbria ipsi est oculorum pupilla [orig: pupillâ] nigra, circulo aureo.
PRANEMA, Piscis mediocris Capionis seu Percae magnitudine; novem, decem aut undecim digitos longus; latus, ubi maxime, tres digitos aut paulo amplius, Os habet amplum, subrotundum, edentulum quidem, sed acutissimis prominentiis asperum: oculos magnos instar solidi Hollandici, pupilla crystallina, circulo aureo splendente, qui superius ad dimidiam partem coloris est miniati. Branchias habet admodum amplas. Pone has in quolibet latere pinnae digitum quidem longae sed haud latae, et subter has in ventre duae sibi propinquae duos digitos longae et sesquidigitum latae, triangulares, spinis suffultae. Aventris medietate ad caudae exortum usque pinna protenditur tres et semis digitum longa, unum lata, itidem spinis intertexta, quam abscondere fere potest in rima ad hoc comparata: per universum dorsum ab occipitis fine ad exortum caudae pinna extenditur quinque digitos longa, paulum plus digitum lata, tenui membrana constans, duabus et viginti spinis intertexta, quam erigere atque deprimere et fere abscondere porest in rima. Cauda quae a [orig: à] corpore protenditur sesquidigitum est longa, unum lata, pinnam habet tres et semis digitos latam, et plusquam sesquidigitum longam. Calor totius piscis est argenteus laccatus lacca florentina. Squamulas habet minutulas quasi triangulares: in ventre plus albicat, seu argenteo minus laccae intermixtum cernitur.
Capitur in mari et boni est saporis, edulis.
ACARAPUCV, fluviatilis piscis, in sesquipedalem longitudinem excrescit, ubi latissimus quatuor aut quinque digitorum. Os acuminatum
page XXXII, image: s210[illustration:
Taiasica.
][illustration:
Paru.
][illustration:
Guaperua.
][illustration:
Pudiano. Vermellio.
][illustration:
Pudiano Verde.
][illustration:
Iurvucapeba. Itaiara.
][illustration:
Iaguaraca.
][illustration:
Carauna.
][illustration:
Guatucupa luba.
][illustration:
Tamoata.
][illustration:
Acara Pinima.
][illustration:
Pirapixanga.
]
page 179, image: s211circiter duos digitos longum, haud amplum, labia abscondere et contrahere porest ut solum hiatus appareat, nullos habet dentes. Oculi magni, pupilla nigra splendente, circulo ex albo et fusco mixto. Pinnas habet septem: unam per dorsi longitudinem ad caudam fere extensam, non latam, quam erigere et spinis sustentare, atque recondere potest: postbranchiales duas, totidem in infimo ventre, unam post anum: Septimam pro cauda, furcatam quatuor aut quinque digitos longam. Totus splendet squamis argenteis minoribus: in dorso tamen aliquid aurei admixtum: et in quolibet latere sex oblongae maculae caeruleae rufescentes, non ita conspicuae. Pinna dorsi et canda dilute [orig: dilutè] cinerei sunt coloris, ut et laterales: duae in infimo ventre flavescunt paulum, ut et ea quae prope anum. Edulis est.
CAPUT III. De Pudiano vermelho, Pudiano verde, et Iurvucapeba.
[note: TAB. XXXII. 4. 5. 6. Marcgrav. Hist. Brasil. lib. 4. c. 3. ] PUDIANO Vermelho vulgo, sed rectius Bodiano: Brasiliensibus Aipimixira, et Tetimixira, Piscis mediocris Percae magnitudine. Latitudo corporis, ubi maxima, duorum digitorum prope caudam unius aut paulo plus. Corporis fere aequalis latitudo est. Caput parvum, os acutum, superius in anteriori parte tres denticuli acuti, minimi, inferius item, et versus interiora in utraque mandibula alii minimi denticuli. Oculos habet paululum eminentes, pupilla nigra, exteriori albo, hinc flavo circulo. Pinnas habet septem: nimirum duas plus digito longas, haud latas, post branchias in utroque latere unam: sub his duas iunctas in ventre: aliam in ventre versus caudam duos digitos longam, se cundum longitudinem adnatam: unam item talem in dorso, tres et semis digitos longam: et septimam pro cauda, q est quadrata, digitum longa et lata. Tegitur piscis squamis subcilibus, ita arcte [orig: arctè] complicatis, ut ad tactum glaber esse videatur. Color totius corporis flavus cum aureo mixtus. Summitas autem capitis et totum dorsum ad media utrimque latera, et fere usque ad finem dorsalis pinnae purpurei est coloris egregii cum lacca mixti: extrema ora pinnae maioris in ventre versus caudam etiam purpurascit ut et Pinnae illi iunctae totaliter: reliquae pinnae flavae cum aureo colore mixtae, ut et totum reliquum corpus. Pars u tima pinnae maioris in dorso etiam flava ut et cauda. Piscis est edulis.
Pudiano Verde Lusitanis. Piscis oblongus, nimirum decem digitos ab oris extremo ad caudae initium; corpus tres digitos latum, circa caudam autem sesqui. Os acuminatum, haud amplum, anterius in superiori mandibula habens duos dentes acutos, longos; et seriem denticulorum minimorum: inferius in anteriore parte quatuor, longos, acutos, et feriem minutorum candidorum. Oculos habet parvos, pupilla nigricante, circello primum aureo, dein exterius albescente. Pinnas obtinet septem, nimirum unam per dorsi longitudinemextensam, sex et semis digitos longam, dimidium latam, quam spinis erigere et sustinere potest: post utramque branchiarum unam, duos digitos longam, paulo plus uno latam: sub ventre duas parvas iunctas: a [orig: à] medio autem ventre inferiori una tenditpene ad caudae exortum, quatuor digitos longa, unum fere lata: Septima pinna est cauda, quae est qua drata aut parallegrammifigura, sesquidigitum longa, duos lata,
Totus picis vestitut squamis latis quae ita compositae sunt, ut meri cubi sibi appositi videantur; lutei seu aurei coloris ac per totum ambitum linea seu fimbria elegantissima azuri seu caerulei caloris. Caput superius aureum est cum magna macula coloris ex viridi thalassini, circumdata azureo et azureis flavis subviridibus et
page 180, image: s212albicantibus striis variegatum. Pinnae duae laterales seu postbranchiales et duae in ventre albicant, in laterali ambitu caerulea lineola praeditae. Pinna dorsalis aurei est coloris et striis undulatis caeruleis secundum longitudinem notata, quae in ventre maior ex ruffo ad brunum vergit colorem, striis itidem caeruleis secundum longitudinem. Cauda rufescit striata thalassino ac caeruleo secundum longitudinem, in extremitate autem paululum virescit.
Piscis insignis coloris et edulis. Capitur in mari.
Iurvucupeba, aut etiam Itaiara. Piscis longus septem aut octo digitos, duos aut tres latus, ubi latissimus: ore satis patulo, et ex triangulari rotundo lingua angusta, brevi, denticulis minutissimis: oculis rotundis, pupilla crystallina et circulo rubro. Post branchias in utroque latere habet pinnam sesquidigitum longam, quadratam et exterius circinatam: subter has, duas in inferiori vente iunctas; paulo post occipitium incipit pinna anteriori medietate spinis suffulta, posteriori mollis, quaetendit secundum longitudinem dorsi ad caudam usque, et semper fit latior, prope caudam digitum lata. In inferiore corpore versus caudam etiam pinnam habet haud amplam. Cauda constat pinna sesquidigitum longa, plus uno lata et quadrata.
Squamatus piscis, sed squamis ita complicatis ut Itevis esse videatur. Piscis universi color egregie [orig: egregiè] ruber, in ventre autem ex rubro et albo maculatus; in laterius autem constanter maculas habet puniceas, nigras, varias, maiores et minores, Pinnae omnes sunt rubrae et nigro maculatae.
Pinguis est piscis et boni saporis, optimus tamen assatus. Capitur in mari inter scopulos. Parieti recens appensus noctu toto corpore clare lucet.
CAPUT IV. De Iaguaraca, Carauna, Cururuca, et Guatucupa Iuba.
[note: TAB. XXXII. 7. 8. 9. Marcgrav. Hist. Brasil. lib. 4. c. 3. ] IAGVARACA. Piscis est mediocris Percae magnitudine, ore acuto, edentulus. Oculos habet magnos, pupilla crystallina nigra, magna et ampla, circulo coloris argentei, et superius maculam sanguineam habente. Pinnas habet in lateribus et infimo ventre similes praecedenti pisci: per dorsum vero [orig: verò] secundum longitudinem extenditur pinna digitum lata, usque ad unum digitum ab initio caudae, constans tenui membranula undecim spinis acutissimis suffulta, quam potest elevare et substernere pro libitu: atque non solum componefe, sed et abscondere in rima cui pinna insidet.
Hanc sequitur alia contigua unum digitum lata, pertingens ad caudae exortum, duos digitos longa, triangularis et superius desinens in acumen. Caudae autrem pars reliquo corpori subtensa rotunda est, sesquidigitum longa, continens pinnam furcatam, cuius pars inferior duos digiros longa, superior paulo logior. Ad branchias in utroque latere, in quolibet duos habet aculeos, in quorum medio alii sunt minimi: his branchiis et aculeis ferit et vulnerat: ferit etiam cum spina dorsali et cum iis quae sunt in infimo ventre, ad quarum singularum latus aculeus est satis longus, et quidem in pinna prope caudam in infimo ventre spina est unum digitum longa.
Totus piscis tectus est squamulis eleganter dispositis; et quaelibet squamula in ambitu minutissime est serrata. Color totius corporis est ar enteus, in ventre plane albicat. Caput superius incarnati est coloris, et hispida testa munitum. Pinnae omnes coloris sunt dilute in carnati: ea autem quae in dorso spinis suffulta, prope spinas auro est umbrata.
page 181, image: s213Caro pinguis et boni saporis, praesertim si piscis assetur. Capitur in mari inter scopulos.
Carauna. Magnitudinem et figuram habet ut Iurvucapeba, differt tamen capite et colore corporis. Pinnas quoque eodem modo positas habet ut ille. Os autem obtinet lunatum; dentesque habet acutissimos, sed minutos: Branchias amplas, quae aculeis in postica parte sunt munitae. Oculi versus summitatem capitis in lateribus positi non longe ab invicem haud magni, pupilla ovali nigra, quam ambit circulus ruber. Squamulis in universum vestitur lunatis, coloris miniati per totum, et ubique punctula nigra, magnitudine seminis papaveris insparsa, habet, praeterquam in ventre.
Capitur in mari inter scopulos: est que edulis, molli admodum carne atque boni saporis.
Cururuca, species Corvina; Piscis fluviatilis, sesquipedem longus, corpore oblongo; ore satis amplo, oculis mediocribus, nigris. Pinnas habet septem: unam per dorsi longitudinem ad caudam fere [orig: ferè] protensam, quae divisa est et prior pars latior, tres digitos ferme; et totidem longa, triangularis, spinis suffulta, posterior longior, sed exilior. Cauda fere quadrata. Squamas habet mediocris magnitudinis argenteas cum auro et subfusco pauco mixtas, praesertim in dorso et lateribus. Pinnae in dorso et lateribus ac cauda, cinereae; in medio ventre flavescunt, et fuscescunt. Edulis est.
[note: Idem. Lib. 4. cap. 4. ] Guatacuba Iuba, in duorum pedum longitu dinem excrescit, dorso paulum incurvato. Os habet triangulare, acuminatum, dentes parvos acutissimos. Oculos magnitudine stuferi Hollandici, pupilla magna, nigra, splendente circulo rubro. Pinnas habet molles sine spinis in lateribus; nimirum unam in quo libet latere, post branchias, angustam, duos et semis digitos longam: duas tales iunctas et ventre subter illas unica spina munitas: et unam prope anum digitum longam ac latam, unica quoque spina armatam. Ante medium dorsum versus occiput, incipit pinna desinens ad caudaeinitium, quinque digitos longa, unum fere lata, quae duabus et viginti spinis erigitur: cauda duos penedigitos longa, unum lata, pinnam habet plus uno digito longam et quatuor latam paululumque exterius versus interiora arcuatam. Vestitur squamis paulo maioribus, coloris argentei et striis flavis et ex argenteo rufescentibus secundum longitudinem extensis a [orig: à] capite ad caudam usque. In utroque latere etiam a [orig: à] capite ad caudam eminens linea tendit. Caput ex argenteo, rufo, flavo mixtum. Pinnae albae sive argenteae, caudae pinna ruffa: venter albus.
Capitur in mari inter scopulos. Boni est saporis, et lingua et caro circa mandibulas longe [orig: longè] optimi ut in Carpione.
CAPUT. V. De Pira Iurumenbeca, Tamoata, Acara, et Pira Pixanga.
[note: TAB. XXXII. 11. 12. Idem. lib. 4. c. 4. ] PIRA IURUMENBECA vulgo Bocamolle, quia molli ore et aquis extractis statim moritur: vivir in mari in coeno: oblongus piscis haud latus: novem aut decem interdum pedes longus, duos et semis latus, ubi latissimus. Os habet elevatum; quod ampliare et rotundare potest: oculos magnos, pupilla crystallina, circulo ex argenteo et brunno misxto. Septem habet pinnas, duas angustas postbranchiales, duos digitos longas: duas in infimo ventre iunctas, duos fere digitos longas, unum latas: unam post anum firma spina suffultam: sextam per dorsum extensam et bisectam; anterior eius pars sesquidigito longa, unum lata, triangularis, quam erigere et in rimam recondere potest, mollis et translucens, altera pars usque ad caudam fere porrecta, tres digitos longa, semidigitum lata, itidem mollis. Septima est cauda, duos fere digitoslonga, sesquidigitum lata, figura pentagoni cuius basis in serta in corpus.
page 182, image: s214Squamas habet toto corpore argenteas, splendentes, mediocris magnitudinis: in dorso viridis et aureus color transplendet. Pinnae argenteae et in medietate exteriore aureae. In quolibet latere tinea tendit paulum elata, etiam a rgentei coloris ut reliquum corpus.
Edulis est et boni saporis.
[note: Idem lib. 4. c. 5. ] TAMOATA, Lusitanis soldido (quia armatus) piscis fluviatilis seu aquae dulcis, edulis. Longitudo corporis ab occipitio ad initium caudae trium et semis digitorum; longitudo capitis unius digiti; latitudo paulo maior. Crassit es corporis; ubi maxima, nimirum post occipitium, trium, circa caudam dnorum. Caput latum ranae ferme modo; os haud amplum; ad cuius quodlibet latus filum habet unum digitum longum instar barbae, os edentulum. Oculi minimi crystallini, magnitudine seminis papaveris, circello aurato cincti. Pinnas obtinet octo; ad quamlibet branchiam unam, digitum longam, firmam instar cornu in uno latere, directe a [orig: à] latere protensam: duas in infimo ventre, non ita firmas at eiusdem imagnitudinis: unam in medio dorso, alteram in eodem dorso prope caudam, minimam: unam parvam in infimo ventre prope caudam et octavam pro cauda, digitum longam et latam. Totum caput superius tegitur testa dura instar clypei: et universum corpus vestitum estlorica ex oblongis squamosis corporibus composita: suntque haec corpora per ambitum minutissime serrata et quadru plici rdine tota lorica disposita: id est, coeunt partes seu squamae loricae in utriusque lateris medio, in dorso et in infimo ventre. Color totius piscis obscure ferreus, praesertim in capite. Carne bona est.
Piscis hic aqua carens influvio ubi est, rempore sicco, per terram abit ut aquamquaerat.
[note: Idem. lib. 4. c. 6. ] Acara Pinima. Piscis est latus, dorso incurvato, sex aut septem digitos longus, quatuor latus, ubi latissimus, parvi Carpionis figura aut verius Percae misnicae. Os habet haud amplum, denticulos minutissimos: oculos satis magnos pupilla nigricante transplendente, circulo rubro, fusco et albo: Pinnas septem; unam per totum dorsum extensam et continuam versus anteriora minus uno digito latam, versus posteriora latiorem: huius pinnae medietas anterior spinis suffulta est et illam in rimam potest recondere: post branchias in utroque latere unam duos digitos longam, haud latam, in medio ventre duas iunctas semidigitum ferme longas firma spina sustentatas: inter anum et caudam in ferius itidem unam firma spina munitam: Septima pro cauda est furcata, plusquam sesqui digitum longa, totide lata.
Totus vestitur squamulis argenteis exauro splendentibus: in quolibet latere septem magnas habet strias secundum longitudinem ad caudam usque extensas, coloris fusci splendentis (in quibusdam aurei seu lutei) a [orig: à] summo item ca, ite per utrumque oculum ad extremitates oris, in quolibet latere capitis lata stria nigra descendit, ad cuius oram aliquid caeruleiadmi tum est. Ultra harum striarum exortum in dorso, nimirum ubi pinna dorsi initium sumit, itidem per quodlibet latus descendit nigra stria usque ad exortum pinnae lateris seu oram branchiarum. Omnes pinnae et cauda coloris sunt lutei seu aurei splendentis. Capitur in mari inter scopulos: et est edulis atque boni saporis.
Pira Pixanga, Belgis Gatvisch, quia in initio antri inter scopulos degit in mari. Longus est novem digitos, ab initio oris ad exortum caudae. Cauda duox digitos longa. Os sesquidigitum amplum, minutis sed acutissimis denticulis praeditum. Caput haud magnum: oculi magni, prominentes, pupilla coloris instar Turcoidis optimi, circulo nigro, cum aureo et san vineo mixto. Branchiae in triangularem figuram desinunt, ampla et acuta spinula praeditae. Pinnas habet septem: unam per totius dorsi longitudinem extensam, unum ferme digitum latam, et in postica parte lationrem, cuius prior medietas undecim firmis spinis sustinetur, posterior est mollis.
page 183, image: s215Post branchias in utroque latere unam, duos digitos longam et totidem latam, subrotundam et carnosam: duas iunctas in medio pene infimo ventre, unica spina singulas firmatas: unam mediocrem post anum spina munitam. Septima est pro cauda, duos fere digitos longa et totidem lata, non secta sed extremo ambitu subrotunda. Tegitur squamulis parvulis per totum corpus, ad tactum glaber nisi a [orig: à] cauda versus caput digitis fricetur. Totumcorpus, caput, pinnae, cauda exalbo flavescunt: et pertotum variegantur maculis sanguinei coloris diluti; rotundis, magnitudine seminis canabis: quaedam etiam in ventre maiores. Pinnae eodem modo maculatae in ambitu suo obscurius rufescunt. Figuram fere [orig: ferè] Auratae habet. Edulis est ac boni saporis.
Captus per trihorium extra aqum potest vivere: bihorium postquam mortuus esset, aperiebam illum et cor adhuc movebatur exemptum: cor situm erat statim post fauces, et aspera arteria in id inserebatur, eratque digitum remotum a [orig: à] reliquis visceribus per mediastinum; minimum utique et vix granum tritici aequans etiam quando spiritu inflatur.
CAPUT VI. De Vubarana, Capeuna, et Acarapitamba.
[note: TAB. XXXIII. 1. 2. 3. Idem. H. B. lib. 4. 6. 7. ] VUBARANA. Piscis figura corporis Trutae nostrati similis, ubique ferme aequalis crassitiei, paulum tamen in dorso exaltatus, versus caudam autem angustior. Corpore oblongo, quadrante cylindraceo: pedalis longitudinis, semipedem crassus. Caput acuminatum seu coactum, haud magnum: oculi stuferi magnitudine, pupilla nigra, circulo primum aureo, exterius argenteo: Os edentulum et lapis illi pro lingua. In medio dorso unicam habet pinnam duos pene digitos longam, unum anterius latam, trapezii figura, non tamen duris spinis firmatam. Post branchias in quolibet latere versus inferiora parvam pinnam oblongam et angustam obtinet et duas tales laterales ad infimum ventrem e [orig: è] regione dorsalis: prope anum unam parvam. Cauda constat pinna furcata instar harengi plus duobus digitis longa. Squamulas habet ordine lineari secundum longitudinem corporis positas, ita affabre ut ad tactum quaqua versus glaber videatur. Superne [orig: Supernè] si aspiciatur olivacei est coloris, ateminus aut laterialiter si intuearis plane argenteus ac splendens videtur, et dorsum caerulescit ex argenteo: venter plane albus: branchiae ita glabrae sunt ut laminae argenteae videantur.
Assatus boni est saporis, nec opus est desquamare: coctus non ita commodus ob multitudinem spinarum per carnem dispersarum.
CAPEUNA. Piscis corpore oblongo non lato qui in seprem digirorum longitudinem excrescit. Os illi obtuse [orig: obtusè] acuminatum; habetque in superiore atque inferiore mandibula unam seriem minimorum denticulorum: tota cavitas oris cum lingua sanguinei coloris insignis: Oculi illi parvi, stuferi magnitudine, crystallini, circulo partim argenteo colore variegato. Pinnas obtinet septem; in quolibet latere post branchiam unam oblongam, tenuem quasi triangularem: duas triangulares in infimo ventre; unam post anum firma spina munitam: unam per dorsi longitudinem excurrentem, cuius anterior medietas spinis munita, quem recondere potest, posterior mollis et sine spinis: cauda bicornis, molli pinna, Tegitur squamulis parvis argenteis, in quibus aliquid aurei transplendet. In quolibet latere habet duas lineas crassas aurei coloris, unam a [orig: à] summitate oris per oculos et medium latus tendentem ad caudam, alterammagis superius per dorsi latum pergentem. In summitate capitis livescit. Pinnae omnes sunt cinereae: Venter albus ut et eius pinnae.
page 184, image: s216Coctus boni est saporis. Capitur in mari inter scopulos.
[note: Idem. Lib. 4. cap. 8. ] ACARA PITAMBA, Piscis oblongo corpore ut mullus seu barbus, in duorum pedum aut etiam maiorem longitudinem excrescit: Os habet minutum et dentes: Oculos amplos, pupilla crystallina, circulo miniato: Pinnas septem; unam a [orig: à] summitate dorsi tendentem ad exortum cardae fere, spinis suffultam, digitum latam aut paulo amplius: post quamlibet branchias unam tenuem et longam; subtus in ventre duas iunctas, et prope anum unum: cauda constat pinna quinque digitos longa, quae in duo obliqua cornua desinit. Squamis totus vestitur modo Carpionis, eleganter ex purpureo caeruleis. In utroque latere in medio ab oculis ad caudam rendit linea sesquidigitum lata; aurei coloris, per totum autem dorsum et latera usque ad hanc lineam puncta aurea maiuscula habet: sub linea in lateribus subtiles lineas aureas seu flavas, secundum longitudinem. Venter albicat. Pinnae laterales et ventris ex albo flavescunt. Dorsalis pinna et tota cauda aurei sunt coloris.
Optime [orig: Optimè] sapit assatus, et melius quam coctus. Pinnae eius lucent noctu. Capitur in mari.
Hicpiscis a [orig: à] crusta ceo quodam animalculo vexatur, sesquidigitum longo, digitum crasso, figurae oblongae, ut cauda Gammari et eodem modo formato et crustato: constat autem semptem iuncturis, et habet quatuordecim brevia crura, unguiculis acutis praedita, in quolibet latera seprem: anterius corpusculum paululum ampliatur. Corpus molle est sub crusta instar cochleae lenta cute obductum: nec oculi nec os apparent. Hoc animalculum ori piscis se ingerit et unguiculis suis arcte faucibus in haeret, nec unquam piscis se ab illo liberare potest. Postero die adhuc vivebat capto pisce et pridie mortuo; in totum albi est coloris.
CAPUT. VII [correction of the transcriber; in the print VIII]. De laguacaguare, Curimata, Tareira, d Alto, et Tareira de Rio.
[note: TAB. XXXIII. 4. 5. 6. 7. Idem. lib. 4. c. 8. ] IAGVACAGVARE, Lusitanis Iaqueta, id est, interula, a [orig: à] colore, qui a nigritae eiusdem coloris amiciuntur. Piscis instar Percaenostrae latus et obrotundus, ad summum octo digitos, quinque aut sex latus, Os habet parvum, cum minurulis dentibus ordine digestis: Oculos mediocres crystallinos, circulo fusco: Pinnas porro septem, unam a [orig: à] medio dorso ad exortum caudae protensam, spinis suffultam, anteriore quidem parte semidigitum latam, posteriori latiorem et trianguli figuram desinentem. Duas postbranchiales, duas in inferiori ventre; unam post anum latiusculam: caudam denique duos digitos longam, parellelogrammi figura, quae in duo cornua desinit. Squamis vestitur, instar percae, maiusculis; quae e [orig: è] cinereo caerulescunt. A dorso autem per latera latae lineae descendunt ad ventrem nigrae, in quolibet latere quinque. Superius caput quoque nigrescit; venter vero [orig: verò] albescit atque erubescit. Pinnae omnes e [orig: è] cinereo caerulescunt et quodammodo nigricant versus extremitates. Tota denique caudanigra est. Edulis est piscis.
Haud male [orig: malè] convenit cum Mormyro Gesneri, nisi quod Icon in eo differat, quod in Mormyro Gesneri plureslineae nigrae velpullae a [orig: à] dorso ad ventrem per latera descendant.
CURIMATA. Piscis Carpioni, figura, colore, carne valde similis: sesquipedem longus, quatuor et semis digitos latus: capite Carpionis; ore rotundo et edentulo: corpore oblongiori, et squamis maiusculis. Pinnas habet septem praeter caudam; nimirum duas postbranchiales, duas in medio ventre inferiori, unam post anum, et unam plane parvulam parallelogrammam huic oppositam in dorso; unam denique in medio dorso, magis longam quam latam. Totus piscis coloris est argentei ut Carpio, et eiusdem saporis. Non capitur nisi in dulcibusaquis.
page XXXIII, image: s217[illustration:
Vubarana.
][illustration:
Capcuna.
][illustration:
Acarapitamba.
][illustration:
Iaguacaguare.
][illustration:
Curimata.
][illustration:
Tareira. de Rio Seu fluviatilis.
][illustration:
Tarcira.
][illustration:
Piratiapia.
][illustration:
Ceixupira.
][illustration:
Guamaiacu Guara
][illustration:
Guaracapema.
][illustration:
Miivipira et Pirabebe.
]
page 185, image: s218[note: Idem H. B. lib. 4. c. 9. ] TAREIRA d'ALTO, id est marinus, piscis tereti corpore, decem digitos longus (reperiuntur et maiores) quinque crassus, ubi crassissimus, nam versus posteriora sensum minuitur. Caput habet colubrinum, supra oculos in duo tubera elatum: oculos pupilla nigra, circulo flavescente; os acuminatum satis amplum, interius flavum denticulis acutissimis munitum, quales et lingua habet. Pinnas obtinet octo, nimirum in quolibet latere post branchias unam, uno plus digito longam, trientem latam, directe [orig: directè] a [orig: à] latere protensam: post has interstitio pene sesquidigiti in infimo ventre duas iunctas figura trapezii, duos digitos longas et totidem fere latas in extremitate: versus caudam in infimo ventre unam duos digitos longam in corpore extensam, sed plane angustam, supra hanc in dorso parvula est instar cuspidis cultelli: in medio dorso una pene quadrata, duos digitos lata, plus uno longa: Octava est cauda vix sesquidigitum longa et furcata. Pinnae a. instar foliorum papaveris sunt tenues, et mollib. spinis sustentantur. Squamulis vestitur peltatis, ita affabre [orig: affabrè] compositis ut ad tactum glaber videatur. Venter totus albicat: latera et dorsum secundum longitudinem lineas habent alternatim flavas et virides. Orae squamularum circum circa brunnae sunt, et videntur quasi rhombi ordine positi essent brunnis lineis circumscripti, et acsi per unum ordinem tenderet linea, flava, per latera viridis. Pinna in dorso secundum longitudinem strias habet brunnas reliquae flavas. Cauda itidem striata brunno. Caput superius maximam partem brunnum. Piscis assandus, nam coctus non ita bonus est. Sapore autem multo antecellit Tareira do Rio, qui multas habet spinas.
TAREIRA do Rio, i. e. fluviatilis, oblongo corpore, dorso recto, ventre paululum protuberante: inferior illius mandibula longior superiori: dentes habet acutissimos et inter eosduos longiores in medio in ferioris mandibulae et quatuor tales in superiore: mordet vehementer: Oculi satis magni, prominuli, pulchri, pupilla atra, cetera nigri. Caput Lucii capiti parum simile. Longus est piscis quindecim aut sedecim digitos. Pinnas habetsex: nimirum duas oblongas post quamlibet branchiam unam, duas iunctas oblongas in infimo ventre, unam post anum parallelogrammi figura; unam in medio dorso magnam, rectam, parallelogrammam, plus tribus digitis longam, duobus latam. Cauda parallelogramma pinna constat, duos et semis digitis longa, sesquidigitum lata, in extremitate circinata. Totus tegitur squamis satis magnis, fuscis in dorso et lateribus; verum in lateribus fuscum argenteo est variegatum, ut ita per fuscum argenteum videatur. Caput tegitur dura testa fusca. Venter totus albicat. Pinnae omnes fuscae, sed nigro undulatae transversum ut Nisi cauda: itidem et cauda. Capitur in fluviis. Edulis est, sed multas habet spinas.
CAPUT VIII. De Piratiapia, Ceixupira, et Piquitinga.
[note: TAB. XXXIII. 8. 10. Idem. Hist. l. 4. c. 9. ] PIRATIAPIA piscis est oblongo corpore et satis crasso, interdum tantam magnitudinem acquirit ut quinquaginta libras aequet: Oris pars inferior longior superiori. Denticulos habet acutos, inordinate positos et tota oris cavitas cum lingua est rubra. Oculi prominentes, pupilla crystallina ovali et circulo rubro. Ante utrumque oculum habet foramen. Branchiae definunt in triangular. figuram, et sunt amplae. A summitate dorsi ad caudam usquo extenditur pinna, quae ad medietatem anteriorem spinis surrigitur, reliqua medietas est mollis. In inferiori corpore prope anum etiam pinnam mollem habet obrotundam: in quolibet latere post branchias unam, et duas in infimo ventre iunctas, oblongas. Cauda fere quadrata est, at in extremitato paulo latior quam in exortu. Squamis vestitur parvis. Dorsum et infimus venter cinnabrii sunt coloris, latera ex gryseo fuscescunt.
In totum praeterea est maculatus, et in dorso quidem maculas habet
page 186, image: s219maiores nummo misnico, ex gryseo fuscas, in lateribus vero et infimo ventre minores eiusdem coloris. Pinnae omnes cinnabrii coloris, in extremis oris lineam albissimam habentes, adque eam fimbriam latam nigetrimam. Postbranchiales pinnae totaliter cinnabriae sunt sine fimbria nigra aut alba. Dorsalis pinnae medietas anterior tota rubra, reliqua fimbriata albo et nigro ut reliquae. Optimi saporis carnem habet si coquatur.
CEIXUPIRA, acquirit interdum longitudinem novem ac decem pedum, atque crassitiem corporis humani corpore oblongo et capite atque figura corporis Tuberoni haud absimilis. Quem describo tantum duos pedes erat longus cum semisse. Erat illi caput compressum et latum, septem digitos longum et fere quinque latum: Os haud inamplum pro mole corporis, parabolicae figurae, edentulum, prominentiis tamen acutissimis confertim repletum: lingua lata: oculi albi haud magni, paulo [orig: paulò] maiores duplo stufero Hollandico, pupilla crystallina. Branchias habet satis amplas: Pinnas septem, nimirum post quamlibet branchiam unam, directe [orig: directè] a [orig: à] latere protensam triam gularem, semipedem longam, duos et semis digitos latam, ubi latissima. Interstitio fere [orig: ferè] sex et semis digitorum ab occipitio in medio dorso incipit pinna quatuordecim digitos longa, in initio triangularis, et quatuor digitos alta, hinc sensim minuitur et ad caudam ferme pertingit, ibique triangulo definit. Huic opposita est eiusdem figurae una in infimo ventre, undecim digitos longa, desinens cum superiore, sed non cum illa in cipiens. Infra duas postbranchiales in infimo ventreduas habet iunctas, quamlibet tres et semis digitos longam et sesquidigitum latam. Septima pinna est cauda, incipiens duorum digitorum interstitio a [orig: à] fine dorsalis et ventris, bicornis, superius cornu fere octo digitos longum, inferius paulo [orig: paulò] brevius, nimirum septem digitorum. Pinnae omnes anterius spinas habent, sed molles. In interstitio inter occiput et dorsalem pinnam, octo osseos triangulares aculeos prominentes obtinet, quos recondere in carne et erigere potest, ac pro armis usurpare. Ante quemlibet oculum, intervallo unius digiti foraminulum habet deuplex. Caput osseum et glabrum. Totum corpus exiguis squamulis vectitur, ita ut totus piscis glaber videatur. Colore totus est niger, excepto tamen ventre, qui albissimus in star cretae; in lateribus (inter album et nigrum) paululum canescit nigredo, cetera, ut dictum, nigerrima. Pinnae omnes nigrae, exceptis duobus infra post branchiales in infimo ventre quae albae sunt, oris nigricantibus. In utroque latere piscis linea quaedam profundior reliquis squamulis tendit ad caudam usque eiusdem cum corpore coloris.
Piscis gravis ac pinguis est, ac pro optimo habetur inter omnes in Brasilia, praesertim quando adhuc mediocrisest magnitudinis. Capit. in Mari.
[note: Idem. l. 4. c. 10. ] PIQUI???INGA est duos, aut paulo [orig: paulò] plus digitos longus, figurae pene ut Parabucu a [orig: à] quo non multum differt ut dicam. Os habet parvulum, sed que amp'e aperirc et r??? und are potest: Oculos satis magnos, nigros, circulo argenteo: branchias amplas: pinnas sex et septimam pro cauda: nimirum duas postbranchiales, triangulares, inferius positas: duas iunctas in medio infimo ventre: unam tri ngularem in medio dorso, unam post anum: cauda constat pinna furcata. Color capitis argenteus splendens superius olivaceo imbutus. Tegitur squamulis albis, in dorso tamen olivaceus color translucet. Pinnae omnes albae. Differt a [orig: à] Piabucu, quod ille paula [orig: paulà] maior evadat, et linea illius lata non splendeat, cum reliquum corpus splendeat, quod in hoc contrario se habet. Piabucu etiam pinnam habet in dorso prope caudam, qua hic caret. Ceterum caro similis, edulis.
CAPUT IX. De Camuri, Gvaracapema et Miivipera.
[note: TAB. XXXIII Idem lib. 4. c. 10. et 11. ] CAMURI Lusitanis Robalo, piscis est duos pedes longus. Lupo nostro figura corporis similis atque etiam ore,
page 187, image: s220crassus plus uno pede, ubi crassissimus: caput sesquipedem pene longum: os semilunare, in medio paulum acuminatum, sex digitos longum, sed quod magis dilatare atque rotundare potest, ita ut circumferentia eius fiat tredecim digitorum: oculos habet dupli stuferi magnitudine, pupilla crystallina, circulo aureo: Pinnas octo; nimirum duas in dorso, priorem tres digitos longam et paulo plus latam, firmis spinis sustentatam, quam in rimam recondere potest: alteram huic magnitudine parem, sed spinis destitutam, nec habentem quo condatur: duas postbranchiales, paulo plus tribus digitis longas, duas in infimo ventre quatuor digitos longas, duos et semis latas, unam talem post anum; octavam pro cauda, quae est furcata, quinque digitoslonga, sex lata. Squamas habet ut Carpio, coloris argentei, splendentes, in dorso autem et lateribus aureus admiscetur. Venter plane albicat: Pinnae sunt aurei coloris, quibus aliquid fusci admixtum est, in quo libet latere superius a [orig: à] fine branchiarum usque ad medium exortus caudae, ductam habet lineam crassam, nigram.
GVARACAPEMA mas est Doradae. Piscis compresso corpore et latus, licet non ita craflus. Caput desinit in figuram quadratam, est que in fronte ita in aciem eductum, ut facilius fluctus maris natando secare posset. In sex aut septem pedum longitudinem excrescit: latitudo sive altitudo, ubi maxima, nimirum versus anteriora et pone caput, sesquipedalis. Os habet haud ita amplum, pro magnitudine corporis, mandibulas compressissimas, denticulos acutos. Paulo supra os et quidem versus eius interiora oculi positi inferiori loco, ne nimirum in aquis imperiose ageret, qui alius linceus. Oculi autem sunt magni, rotundi, pupilla crystallina, ceterum argentei coloris. Branchias habet amplas: Pinnas septem, nimirum unam insignem a [orig: à] summitate capitis per totum dorsum extensam usque ad caudae exortum, latam in medio septem aut octo digitos, quae sensim minuitur, constans membrana ad tactum coriacea, et spinis mollibus interius sustentata: hanc hatans in aequore erectam tenet. A medietate infimi ventris ad caudae initium itidem pinna producitur, sed vix unum digitum lata, in exitu triangulata: post utramque branchiam pinnam habet oblongam octo vel novem digitos: sub his in infimo ventre duas propinquas paulo longiores. Cauda circiter sesquipedem longa in duo cornua ampla distenditur. Squamulis minimis vestitur totus, quaeque ad tactum vix sentiuntur; ita utglaber videatur. Color in capite, dorso, lateribus ex viridi et argenteo mixtus, uti et in pinnis, in unetre vero albicat. Per totum autem corpus (nimirum latera, dorsum, caput) maculis variegatus caeruleis, variae magnitudinis, milii, grani hordeacei, erui. Carnem habet siccam, boni saporis.
Velocitate natandi superat porcos marinos, et eodem modo saliendo progreditur. Vescitur pisce longo vulgo Petumbo appellato.
MIIVIPIRA et PIRABEBE Brasiliensibus, Peixe volador Lusitanis. Piscis est volans, vel hirundo piscis: variae est magnitudinis: maior erat Halece, quem hic describo, et formae rarioris. Figuram corporis habet (inftar Zandat Pomeranorum) teretem et posteriora versus acutiorem. Totius longitudo ab ore ad finem caudae tredecim digitorum; crassities, ubi maxima, nimirum circa exortum alarum, septem fere digitorum, ad exortum a. caudae duorum. Caput crassum habet, superius compressum et latum, nimirum superius fere duos digitos et quasi in tubera supra oculos elatum, os non ita magnum, edentulum, at ossa eius paulum serrata instar limae. Oculi magni, rotundi, stufero Hollandico aequales, pupilla nigra, circulo flavo, et exterius altero fusco. Pinnas habet sex cum cauda; duas in dorso, unam parvulam in medio, paulum tamen versus anteriora, alteram post hanc duos digitos longam, sesquidigitum latam, tenuem, at ocoto spinis suffultam; duas robustas in infimo ventre, subter illa, duos et semis digitos longas, firma spina
page 188, image: s221constantes sed angustas, et unam parvam in inferiore corpore ex opposito maioris in dorso; septima est cauda, duos digitos longa, totidemque lata et furcata. Praeterea habet daus alas magnas, in quolibet latereunam, habentes exortum suum sesquidigitum fere post oculos, postbranchias paulum; estque alarum longitudo septem digitorum, latitudo in exortu plusuno, in extremitate sex digitorum: constant alae tenui membrana instar chartae purae (Postpapier) ex albo seu cinereo subfuscicoloris: habenta. aliquot plicas et sustentantur spinis tenuibusper longitudinem extensis. Ad utramque alam in initio eiusdem parva quasiala exit, duos et semis digitos longa, sed plane [orig: planè] angusta et sua spina munita. Totum caputcum initio dorsi (abore nimirum ad quinque digitos numerando) verstitur testa ossea, dura, que versus suum finem dupliciter divisa in duos aculeos desinit quasi spinas. Branchiae a. ad duos digitos extenduntur in aculeos usque sub alis. Totum a. corpus vestitur squamulis elegantibus, ordine dispositis, quae in ventre triangulares, in lateribus et dorso verius ellypticae figurae. In ventrea. ita dispositae sunt ur piscis ad tactum glaber videatur: at in lateribus et dorso quaelibet in sui medio habet tuberculum, ita ut ordine naturae dispositae in recta linea, repraesentent lineas rectas, elatas, tuberculatas. In toto ventre albicat, in lateribus et dorso subfuscus, et splendens ut Harengus. Spinae quae alas sustinent, et per eas extenduntur etiam albicant. Alae ipsae ex cinereo fuscsceentis sunt coloris, maculis, nigricantibus variegatae. Volat hic piscis super aquas instar Hirundinis per spatium quantum sclopeto pertingi potest: nimirum usque dum siccescantalae, tuncn. iterum aquae se immittit alas humectandigratia et denuo volat. Natura a. huic psci alas dedit, ut se salvare poslet, dum hostis eius Dorada magna catervaipsum persequitur. Saepissime mille eorum simul volantes vidi in Oceano Tropicis interiecto: interdum etiam volando in cidunt in naves, ut nobis etiam factum memini. Caro boni est saporis cocta. Actum et de Hirundinibus superius, sed quia huius Icon ab illis diversa, addere et Hanc placuit.
CAPUT X. De Guaibi Coara, Guaperua et Piraya.
[note: Tab. XXXIV. Marcgr. H. Brasil. l. 4. c. 12. ] GVAIBI COARA Brasiliensibus, Buraco de Velha Lusitanis; Piscis est corpore latiusculo; dorso elevato et a [orig: à] capite arcuato, duodecim aut quatuordecim digitos longus, quatuor latus, ubilatissimus. Caput et os acunminatum, satis amplum, habens in utraque maxilla seriem minimorum denriculorum, linguam conspicuam; quae una cum cavitate inferiorioris, sanguinei est coloria: Oculos stuferi magnitudine crystallinos, circulo coloris ex aureo et fusco mixti. Pinnas obtinet septem, nimirum post branchias in quolibet latere unam, quasi triangularem, mollem: in infimo ventre duas iunctas: unam post anum duplicispina munitam: per dorsum a. una extenditur, cuius medietatem anteriorem undecim spinae erigunt, quam recondere potest in cute, posterior medietas mollis et sine spinis. Cauda constat pinna bicorni, et parallelogrammi firua a [orig: à] corpore extenditur. Squamas habet mediocres, instar Percae, argenteas, quae per orassunt melinicoloris, et aspectu referunt meros cubos: in occipitio et dorso summo squamae ex argenteo caerulescunt, et per orasitidem sunt melini coloris. Totum a. caput superius et ad latera est aurei ccloris, striis caeruleis secundum longitudinem variegatum. Pinnae omnes melini sunt coloris, exceptis duabus in infimo ventre, quae magis albescunt. platus a. utrumque versus dorsum secundum longitudinem rendit linea melini coloris ad caudam usque. Piscisbonisaporis coctus: capitur in mari inter scopulos.
GVAPERVA Brasiliensibus, Peixe Porco Lusitanis, Graecis ka/pros. Ab ore ad initium caudae quindecim digitos longus, in medio ubi latissimus, octo latus: corpore paulum compresso aclato: dorso arcuato, ventre adhuc magis curvo: capite porcino: dentibus canims, albis, longis; octo in
page 189, image: s222qualibet mandibula, duo mediitam inferius quam superius longiores sunt reliquis: dentes inferioris mandibulae aliis quasi brevioribus sustentantur. Os subrotundum, angustum: quatuor fere digitorum interstitio ab ore superius sunt oculi, sesquidigitum a [orig: à] se invicem distantes, maiores grosso misnico (et ante eos quasi vestigium foraminis) pupilla crystallina, circulo aureo maculato caeruleo. Branchiarum loco rimam habet duos digitos longam, plus uno latam. In dorso tres pene [orig: penè] digitos post oculos, duo habet cornua, unum pennam olorinam crassum, tres digitos longum, quod versus posteriora paulum inclinatur, alterum parvum per membranam alteri adnexum, utrumque in rimam recondere potest demissum. Trium et semis digitorum intervallo post haec pinna est, in initio ferme [orig: fermè] triangularis, hinc magis magisque angustatur ad caudam fere, quinque digitos longa, initio paulo plus duobus lata: et e [orig: è] regione in infimo ventre talem, initio duos et semis digitos latam, magis magisque arctatam versus caudam. Cauda quadrata figura a [orig: à] corpore extenditur, et pinnam habet quatuor digitos latam, duos longam, quae in duo cornua dilatatur, ut totius longitudo sit quatuor digitorum. In medio inferioris corporis parvam habet pinnnam et ante eam cornu sesquidigitum longum. Pinnae omnes sustentantur spinis et sunt caerulei coloris; venter albicat. Squamis vestitur elegantibus, in superficie sua punctulis thalassinis cum caeruleo indico umbratis, in dorso magis caeruleis. Ab oris summitate in utrumque latus ad pinnas postbranchiales, semilunari figura, duae lineae crassae caeruleae, unius digiti intervallo, ducuntur. Comeditur assatus, coctus non valet.
Dedimus huius et in superioribus descriptionem, sed quae cum isto non convenit.
PIRAYA et PIRANHA Brasiliensibus: Piscis pedalis longitudinis, lato corpore circiter sex digitos, ubi latissimus: dorso incurvato, capite obtuso ut Dora da. Oris hiatus parabolicus, quod exacte [orig: exactè] claudere potest, habet labia parva quibus dentes tegit, obtinet enim tam superius quam inferius ordinem dentium triangulatorum, alborum, acutissi morum, quatuordecim in qualibet mandibula (minores habent duodecim) quibus uno morsu partem carnis ex quacumque parte hominis potest abripere quasi novacula esset abscissa: Si quisingre diatur aquam vel saltem immittat pedem vel manum, statim ab illo laedipotest, ita sitiens est sanguinis et cupiens carnis humanae, quare caute ab illo cavendum. Oculos habet rorundos, parvos, crystallinos pu;illa nigra, et inter illos duo foraminula seu spiracula: branchias amplas, exterius duras et osseas: sex pinnas et septimam pro cauda; duas nimirum postbranchiales paulum elatas a [orig: à] ventre infimo, duos digitos longas, unum latas: in medio infimo ventre duas iunctas parvulas, vix unum digitum longas et angustas: e [orig: è] regione harum in medio dorso in cipit pinna, et ad duorumet semis digitorum longitudinem extenditur versus posteriora, paulo plus uno digito lata: duorum autem digitorum interstitio a [orig: à] parvulis in infimo ventre incipit pinna firma spina anterius munita, cetera mollis et maximam partem squamulis tecta et paulo plus duobus et semis digitis longa, extenditurque ad exortum caudae, unum digitum lata: exortus caudae sesquidigitum longus, ipsa bicornis, et quodlibet cornu in exitu arcuatur. Squamulis tegitur: tota summitas capitis dorsum et latera usque eo si linea ducatur a [orig: à] postbranchiali pinna ad medium pinnae squamosae, coloris est cinerei diluti cum pauco caeruleo mixti, ac squamula quaelibet fimbriam habet ignei et caerulei coloris transplendentis, reliquum laterum seu inferior pars et venter coloris sunt flavi obscuri, ut et capitis inferior pars, ac pinnae postbranchiales et omnes infimi ventris.
page 190, image: s223Pinna dorsalis et cauda coloris est e [orig: è] cinereo caerulefcentis.
Edulis est, et carnem habet albissimam, paululum siccam et boni saporis. Saepissime [orig: Saepissimè] comedi. Haec speccies maxime [orig: maximè] gaudet caenoso fluvii fundo.
Pyrayae alia specus hic reperitur magnitudine et figura plane similis priori, excepto quod parvulam adhuc pinnam habeat squamata inter dorsalem et caudam, et quod colore differat: nimirum summitas capitis, totum dorsum et laterum superior pars eo usque si linea ducatur a [orig: à] pinna postbranchiali ad medium pinnae squamosae, coloris sunt aurei cum cinereo mixti, et caeruleo transplendente.
Capitis inferior pars, reliquum laterum et infimus venter insigni colore croceo fulgent, cui aureus persplendet. Eiusdem coloris croceo aurei sunt pinnae postbranchiales et infimi ventris. Dorsales duae et cauda cinerei diluti cum pauco caeruleo mixti, ut et dorsum.
Haec species magis gaudet arenoso fluvii fundo. Edulis est ut prior.
Reperitur et alia Pyrayae species alba, figurae ut antecedentes, solum caput non ita obtusum, sed os paulum prominet figura conica: color ventris et laterum argenteus: dorsum et caput argentei coloris cum pauco caeruleo transplendente: pinnae omnes argentei ocloris cum gryseo mixti.
Dentes habet parvulos triangulares ordine dispositos, nec ita mordet ut ceteri. Paulo [orig: Paulò] minor quoque est reliquis speciebus, ceterum non minus edulis, quam illae.
CAPUT XI. De Amore Guacu et Guacari.
[note: TAB. XXXIV. 4. 5. Idem l. 4. c. 13. ] AMORE GUACU Brasiliensibus; in semipedis longitudinem excrescit; corpore oblongo, capite crassiusculo, branchiis amplis, minutissimis in ore denticulis: Oculi illi parvi nigri circello aureo. Pinnas habet septem: nimirum duas postbranchiales oblongas, quasi triangularis; duas sub his iunctas; duas in dorso, anteriorem minorem posteriore; et e [orig: è] regione posterioris unam in infimo ventre. Cauda oblong iuscula, parallelogramma, in extremitate circinata. Tegitur squamis pro sua magnitudine maiusculis. Piscis in totum ferrei coloris, in ventre tamen paululum e [orig: è] ferreo albicat. Est edulis.
GUACARI, piscis subrotundo seu pyramidali corpore, pedalis vel paulo maioris longitudinis; octo digitorum crassities, ubi maxima est. Caput inferius planum, I ateribus ellypsin describit, superius subrorundum.
Os parvum rotundum habet subter in plano capitis: loco dentium in utroque latere processus habet quasi setis equinis factos: inferius labium explicatum, lunatum, membrana constans, quae in lateribus oris in suis extremitatibus in cirrhum desinit, triennem digitilongum, qui cirrhi pro barba serviunt. Oculi parvi, rotundi, nummi misnici magnitudine, cinerei fusco maculati, superne positi et inter quemlibet foramen, distans dimidium digitum ab oculo versus interiora. Branchiae angustae inferius versus et ante quamlibet proxime corpusculum parallelogrammum, semi ferme [orig: fermè] digitum longum, quod extendere et recondere potest, ita ut reconditum vix videatur. Contin et illud corpusculum in extremptate denticulos acutos setaneos, quibus alios pisces pungit. Et post branchias in quolibet latere inferius ad planum, triangularem quasi pinnam, quatuor digitos longam pene, plus uno latam, oblongam, spina ossea in extremitate laterali sustentatam et aliis minoribus secundum longitudinem discurrentibus: spatio autem sesquidigiti versus posteriora directe [orig: directè] post has iam descriptas, iterum duas inferius pinnas habet quadratas, in quolibet latere unam, duos et semis digitos longas, duos latas, eodem
page XXXIIII, image: s224[illustration:
Guaibi Coara.
][illustration:
Guapcrua.
][illustration:
Piraia et Piranha.
][illustration:
Amore Guacu
][illustration:
Guacari.
][illustration:
Piraumbu.
][illustration:
Acaraaia.
][illustration:
Acara.
][illustration:
Guaruguaru.
][illustration:
Cugupu. Guacu.
][illustration:
Maturaque.
][illustration:
Carapo.
][illustration:
Piaba.
]
page 191, image: s225modo spinis hispidis osseis sustentatas. Post anum in infimo ventre angusta est pinna, parallelogramma, duos digitos longa. In medio dorso pinna est, quatuor digitos longa, duos longa, spinis hispidis ordine dispositis sustentata, ac anterius spina dura crassiore suffulta, post hanc prope ortum caudae superius parva quaedam est pinna, membranosa, quae anterius corniculata spina fulcitur. Cauda constat pinna tres digitos longa inferius, duos superius, bicornis, spinis firmis suffu ta. Totum caput testa vestitur dura ad tactum hispida: totum corpus squamis triangularibus, versus anteriora maioribus, ordine positis.
Sunt autem squamae omnes ad tactum asperae, quasi exsculptae, quaelibet in sui medio extuberantiam habens: scilicet totum corpus loricatum est, et quaelibet pars loricae habet quatuor angulos, et in quolibet exsistit tuberculum, ita ut in quolibet latere sit quadruplex ordo tuberculorum. Color totius piscis croceus dilutus, in ventre saturatior; ac pertotum maculatur maculis rotundis, magnitudine seminis sinapi, fuscis. Maculae hae in lateribus et pinnis paulo sunt maiores, in capite minores, ac in summitate capitis maculae ruunt quasi rivuli. Posterior medietas ventris nullas habet maculas. Pinae omnes ut corpus coloratae et maculatae, excepta pinnula prope caudam, quae constat membranula nigra, corniculata autem illius spina crocea est et maculata ut reliquae.
Diu vivit extra aquam, ad quinque horas. Editur defracta lorica, sed paucam habet carnem. intestina longissima, aequalis omnia crassitiei, instar crassioris fili quo vela consuunt. Habebat unus piscis quindecim digitos longus, intestina viginti octo pedes longa, quae dimensus sum.
Reperitur et hic Guacari, magnitudine et figura plane similis priori, qui in flumine S. Francisci capitur solo colore differens et bonitate carnis: est enim totus umbrae coloris obscuri, et per totum maculis adspersus obrotundis, nigris, seminis sinapi magnitudine. Caro huius boni est saporis.
CAPUT XII. De Piraumbu, Acaraia et Acara.
[note: TAB. XXXIV. 6. 7. 8. Marcgrav. H. Bras. l. 4. c. 14. ] PIRAUMBU Brasiliensibus; Chayquarona Lusitan. Piscis Carpionis magnitudine et figura, decem digitos longus ab ore ad initium caudae, paulo plus quatuor digitos latus, ubi latissimus: versus caudam angustior et aequalis latitudinis, duorum nimirum digitorum. Os habet instar Carpionis, oculos magnos prominentes, pupilla crystallina, circulo aureo cum albo mixto. Pinnas obtinet octo, nimirum unam in medio dorso, paulo plus tribus digitis longm et unam latam, quam in rimam recondere potest, et erectam novem firmis spinis sustentare: huic contigua est alia tres fere digitos longa, minus uno lata nullis innixa spinis: post utramque branchiam unam habet tres digitos longam, unam latam in exortu: in infimo ventre duas iunctas, duos digiros longas, vix unum latas, firma spina munitas; post anum unam, digitum latam, dimidium longam, itidem firma spina sustentatuam: octava est pro cauda, tres digitos longa, totidemlata et furcata. Squamas habet maiores, instar Carpionis, argentei splendentis coloris, pauxillo aureo mixti: quaelibet autem squama mediam partem usque ab insertione sua coloris est feuliemort: sub capite et ventris priore parte magis argenteus est. Omne pinnae dilute [orig: dilutè] cinerei sunt coloris. In ore superius et inferius lapidem habet, denticulis minimis praeditum, vix sensibilibus.
Edulis est ac bonisaporis.
ACARAIA vulgo corrupte Garanha: Piscis quitrium pedum longitudinem adipiscitur, figura Carpionis. Dentes in inferiori mandibula habet a cutos, instar acicularum: in superiori duos longos paulo crassiores, quibus interiacent minutissimi
page 192, image: s226vix sensibiles. Oculi ipsi magni sunt, pupilla crystallina, circulo sanguineo prnnum, hinc argenteo. Pinnam longam habet per dorsi longitudinem expansam, cuius mediam partem versus anteriora spinis surrigere, et in rimam recondere potest: reliquas quinque pinnas communes habet cum aliis piscibus: septimam pro cauda, quae lata et pene [orig: penè] bicornis est. Squamts vestitur argenteis, mediocris magnitudinis, quae sanguineo colore umbrataesunt, ita ut maximam partem sanguineus videatur, argenteo colore transplendente; in ventre totus est albus, ut et sub faucibus. Pinnae omnes sanguinei coloris, exceptis iis quae sunt in infimo ventte, quae albae sunt, in extremitatibus tamen sanguineae.
Edulis est piscis. Sale etiam conditur et servatur.
ACARA piscis palmum longus, dorso curvo, et alto corpore ut Perca. Os habet angustum, et dentium loco limam. Oculos habet magnos, nigros, circulo aureo. Pinnas obtinet sex, nimirum sub qualibet branchia unam longam, triangulum acutum referentem: a [orig: à] summitate autem dorsi pinna extenditur, firmis spinis sustentata et in triangulum acutum prope caudae exortum desinens. Cauda oblonga est, parallelogramma, in extremitate recta. Vestitur squamis satis magnis, argentei coloris, sed in capite, dorso, et lateribus ita umbra mixtis, ut fuscus videatur. Venter albicat. Pinnae omnes et caudafuscisunt coloris ex umbra. In medio quolibet latere magnam habet maculam nigram, ut et prope exortum caudae.
Edulis est piscis, et capitur in dulcibus aquis.
CAPUT XIII. De Guaru-Guaru, Cucupu-Guacu, et Maturaque.
[note: TAB. XXXIV. 9. 10. 11. ] GUARU-GUARU pisciculus est minutus, numquam maior sesqui [note: Idem l. 4. c. 14. ] digito, exili corpore, oblongo, instar minimi Eldritz. Capitulum habet compressum: ocellos nigerrimos, circulo aureo: pinnulas quinque, nimirum duas postbranchiales, et duas subtus fere [orig: ferè] in infimo ventre, et unam in posteriore medietate dorsi. Cauda constat pinna parallelogramma, in extremitate circinata. Vestitur squamulis, et totum caput superius, et dorsi anterior medietas sunt funsci coloris, posterior et latera aurei, squamulis umbratis umbra: caput inferius et venter albi splendentis ut mater perlarum, pinnulae flavae. Prope caudam utrimque maculam habet nigram.
Edulis est et capitur in lacubus et stagnis.
CUCUPU-GUACU Brasiliensibus, Lusitanis Meros, Belgis Iacob Evertzen: ingens fit piscis: habui, inquit Marcgravius, quorum corpus cum capite quinque pedes erat longum et cum cauda sex. Corporis ambitus quatuor pedum, octo digitorum, altitudo unius et semis. Caput et Os magnum habet, quod apertum in rotundum dilatat, edentulum: oculos mediocres, pupilla crystallina nigricante, circulo flavo: Branchias in ambitu rotundas, medio autem in triangulum desinentes: Pinnas quinque; nimirum unam a [orig: à] summitate dorsi incipientem et non ita longe a [orig: à] cauda desinentem, ad anteriorem partem seu medietatem plane angustam et acutis spinis munitam; posterior autem medietas lata est, et semilunata in ambitu, spinisque haud firmis erigitur: prope anum unam eiusdem figurae, cum medietate posteriore dorsalis, sed dimidio minorem: Post branchias prope infimum ventrem duas longas et latas, tenuioribus spinis intertextas. Cauda magnam pinnam habet quadratam, in extremitate latiorem, quam in exortu. Squamas habet parvas. Totum caput, dorsum aclatera cinerei sunt coloris cum umbra mixti, et versus dorsum paulo saturatioris. Venter albicat. Pinnae omnes cum cauda dilute [orig: dilutè] brunnae. Per totum caput, dorsum, latera et pinnas
page 193, image: s227postbranchiales maculae parvae nigrae, seu puncta frequentissima dispersa. Venter vero [orig: verò] et reliquae pinnae cum cauda his punctis carent. Bonam habet carnem. Capitur in mari.
MATURAQUE piscis est corpore oblongo, et ferme [orig: fermè] parallelogrammo, figura scilicet Tamoatae, Quinque aut sex digitos longus, sesquidigitum latus ubi latissimus. Caput habet latiusculum, dura testa tectum. Oris pars inferior paulo [orig: paulò] longior superiori: et in inferiori sex denticulos acutissimos habet, in superiori aliquot minimos: Branchias satis amplas: oculos rotundos, nigros, circello aureolo, exterius fusco: Pinnas sex, nimirum duas postbranchiales oblongas, haud latas: duas tales in medio infimi ventris, et unam post anum trapezii figura, et similem in medio dorso. Cauda constat pinna quadrata, unum fere [orig: ferè] digitum longa, in extremitate circinata. Tegitur magnis squamis ordine positis. Totum caput superius [orig: superïus], dorsum et latera nigra sunt, venter ex albo obscure [orig: obscurè] canescit. Pinnae omnes nigrae.
Capitur solum in lacubus et paludibus, non in fluviis. Boni saporis est.
CAPUT XIV. De Carapo, Piaba, Piabucu, et Nhaquunda.
[note: TAB. XXXIV. 12. 13. Maregrav. l. 4. c. 15. ] CARAPO prima species, corpore oblongo figura cultri, dorsum nimirum crassum et obtusum, venter acutus ut culter: posterius autem corpus desinit in acumen: unum pedem circiter longus, duos digitos latus, ubi latissimus. Caput acuminatum, sed compressum, inferius labium paulo [orig: paulò] longius superiori, os angustum, inferius ordinem denticulorum minutorum, superius nullos habet. Oculi minimi, nigri, vix grani papaveris magnitudine. Branchiae angustae, et post quamlibet parvula pinna oblonga. Unius fere [orig: ferè] digiti intervallo a [orig: à] capite in infimo corpore incipit pinna tenuis, angusta, et pertotum ventrem aequaliter porrigitur ad finem corporis: nam caudam nullam habet, nec ullam aliam pinnam intoto corpore. Squamas habet mediocres. Totus piscis est coloris ex susco et pauco rubro mixti, ac in dorso et capite magis nibrescit. A branchiis in quolibet latere linea tendit ad finem corporis usque, quasi cultri acie tracta, et sub hac linea maculae nigrae per corpus dispersae, seminis sinapi magnitudine.
Capitur in lacubus et est edulis.
In flumine S. Francisci capiuntur Carapo huic priori speciei similes, excepto quod longiores sint, et in extremitate acuminati instar subulae, ad trium digitorum longitudinem squamulas parvas habent.
CARAPO secunda species, priori figura, colore et lineis lateralibus similis, excepto quod dimidiae tantum sit latitudinis, nec ullas maculas habeat. Capitur in lacubus. Caro spinosa, sed boni saporis.
PIABA mag nitudine Phoxini, pisciculus duos aut tres digitos longus (interdum quatuor aut quinque quan. do maximus) ocellos habet nigros, circello aureo. Squamulis vestitus. In medio dorso pinnula erecta triangularis: post quamsibet branchiam unam habet oblongam; duas in medio infimo ventre et post has unam, quae ad caudae exortum protenditur: cauda est furcata. Caput ad latera auro et argento splendet: totum dorsum argenteo viridi et multo Indico: medium laterum secundum longitudinem argenteo et Indico mixtum: Venter aureo et argenteo et pauco Indico. Post quamlibet branchiam maculam habet rotundam, satis magnam Indici coloris, et statim post hanc eiusdem coloris maculam lunae corniculatae figura, eiusdem coloris oblongam in quolibet latere ad caudae exortum. Pinnae omnes et cauda aurei coloris, quae in infimo ventre rubrae. Capitur in omnibus fluviis currentibus Brasiliae, ac summa vi contra aquae cursum nititur.
Brasiliani involvunt foliis arborum,
page 194, image: s228et cineribus condunt, desuper ignem imponentes; sic praeparatos comedunt. Saporis sunt haud contemnendi.
PIABUCU pisciculus sex digitos longus, sesquidi itum latus, ubi latissimus, ventre paululum extuberante, oculis elegantibus, pu;illa crystallina, circulo argenteo, cui superius parum rubri admixtum. Septem habet pinnas, octavam pro cauda furcatam: nimirum postbranchiales duas in infimo ventre, unam in medio dorso, circa anum unam longam extensam versus caudam; et e [orig: è] regione huius in dorso parvulam. Tegitur squamulis argenteis splendentibus. Per medium laterum secundum longitudinem tendit linea alba lata, non splendens. Dorsum autem ad hanc lineam olivacei est coloris, cui viridis hyacinthinus persplendet. Pinnae albae.
Capiuntur facillime [orig: facillimè] aciculis, vel corbe, aut olla immissa in aquam, cuiparum farinae de mandioca, aut mica panis intrita. Cocti comeduntur et frixi. Si quis velleviter vulnerato uno aut altero membro, vel ulcusculum tenens aquam ingrediatur, statim hic piscis vulnus petit mordendo, its sitiens est sanguinis humani.
NHAQUUNDA: Mas et femina reperitur. Mas corpore est oblongo, fere [orig: ferè] ubique aequali, septem, octo, aut decem digitos longus, duos altus, ubi altissimus: Caput et os fere [orig: ferè] Lucii habet, superius labium extendere, et oris hiatum rotundare potest: Dentium locohabet limas, linguam tenuem, branchias amplas, oculos conspicuos, pupilla nigra, circulo fusco: septem pinnas, post quamlibet branchiam unam, duos fere [orig: ferè] digitos longam; sub his in infimo ventre duas iunctas, et post anum unam pene [orig: penè] quadratam. Ab initio fere [orig: ferè] dorsi una propenditur pene [orig: penè] ad caudae exortum, tres digitos longa, unum ferme lata, aequalis, mollibus spinis suffulta, quae in fine paulo latior, et in triangulum desinit. Cauda testa dura tegitur nigra. Totum corpus squamis mediocris magnitudinis vestitur, ac totum dorsum et latera obscuri grysei sunt coloris cum argenteo transplendente. Venter albus. In utroque latere unum ordinem habet macularum, rotundarum, nigrarum, pisimagnitudine, et inter has dispersa punctula multa caerulea. Pinnae omnes aureae, ut et cauda: et pinna dorsi insuper variegatur per totum punctulis caeruleis. In utroque latere per ordinem macularum nigra tendit linea, incipiens a [orig: à] fine superiore branchiarum, et ad regionem finis pinnae dorsalis desinens, et semidigiti fere [orig: ferè] interstitio sub huius fine, alia linea incipit, ac in medio exortus caudae desinit. Lineae hae elatae sunt ac aureae.
Capitur in fluviis, ac boni est saporis.
Femina mariper omnia similis, excepto quod punctulis caeruleis in lateribus et pinna dorsali destituatur, et quod venter circa anum rubescit. Comeditur ut mas.
CAPUT XV. De Amore Pixuma, Amore tinga, Guara Tereba, Piracoaba et Corocoro.
[note: TAB. XXXV. 3. 4. 5. 6. Marcgrav. H. Bras. l. 4. c. 17. ] AMORE PIXUMA Brasiliensibus, vulgo corrupte Amorea piscis magnitudine Tamoatae, capite lato, ore amplo, et edentulo, corpore oblongo, ita ut fere Tamoatam referat. Coloris est obscure ferrei; in ventre, qui extuberat, albi. Tegitur cute molli: pinnas habet septem et octavam pro cauda in ambitu circinatam. Carne est sicca et bona, ut Tamoata.
AMORE TINGA Brasiliensibus, piscis est eiusdem plane figurae cum Amore Guacu, sed tantum minor: habetque squamas in totum albicantis, seu pallidi coloris, et in totum maculatur maculis fuscis, ut Taiasica. Cauda tamen illius est fusco undata. Edulis est ut praecedentes.
Guara Tereba. Piscis magnitudine septem aut octo digitorum: capite obtuso, oculis crystallinis, circulo
page XXXV, image: s229[illustration:
Piabucu.
][illustration:
Nhaquunda.
][illustration:
Amore pixuma.
][illustration:
Guara Tereba.
][illustration:
Piracoaba.
][illustration:
Corocoro.
][illustration:
Guatucupa.
][illustration:
Uribaco.
][illustration:
Guarerua.
][illustration:
Camaripuguacu.
]
page 195, image: s230aureo: os denticulos habet minimos: Branchias amplas: dorsum incurvatum, unde et Corcovado minor potest appellari. Pinnas obtinet septem: post quamlibet branchiam, unam longam: sub his duas iunctas in infimo ventre: in medio autem ventre duas spinulas acutas, quae membranula coniunguntur; et post has triangularem, quae deinceps angustata ad exortum caudae extenditur: in summitate dorsi triangularem mediocrem, et post illam aliam similem maiorem, quae angustata ad exordium caudae porrigitur. Cauda in duo cornua extenditur. A branchiis linea tendit ad medium piscis, quae dein oblique [orig: obliquè] deorsum vergit, et directe usque ad caudam porrigitur: haec posterior lineae medietas hamulis, posterius versis armatur, et utroque latere triangularibus vestitur squamulis, quae minimae sunt, ut ad tactum glaber videatur. Coloris est in dorso et lateribus usque ad medietatem longitudinis ex hyalino caerulescentis: reliquum laterum et venter albicat, sed aureus color transplendet. Pinnae ventris albae, reliquae cum cauda aurei sunt coloris.
Edulis est piscis.
Piracoaba piscis pedalem longitudinem adipiscitur, corpore oblongo, ut Zandat Pomeranorum. Os habet acuminatum, amplum, edentulum; mandibulam superiorem longiorem inferiore, et superiorpars oris prominet in rotundum conum e [orig: è] cartilagine constantem: Oculi illi satis ampli, pupilla crystallina, circulo aureo. Pinnas habet octo: nimirum duas in dorso triangulares erectas, interstitio sesquidigiti: post quamlibet branchiam unamlongam, angustam; duas his breviores in infimo ventre iunctas, et prope anum unam triangulatam; octava est cauda furcata. Sub qualibet pinna postbranchiali barbam habet sex pilis crassiusculis constantem, tres digitos fere [orig: ferè] longis, estque eius exortus prope exortum pinnarum, vergens retrorsum. Totus vestitur squamis mediocris magnitudinis argentei coloris, et in dorso ac summitate capitis paulum canescit. Pinnae quoque omnes cani, seu cinerei sunt coloris: postbranchiales tamen nigredine dilutae sunt. Barba alba. Capitur arenosis locis in mari. Boni est saporis.
COROCORO piscis dorso incurvato, capite et ore obtuso: pedalis longitudinis. Denticulos habet parvos, haud acutos: branchias satis amplas, quarum anterior pars in spinam desinit acutam: sex pinnas: nimirum in quolibet latere post branchias unam tres digitos longam, subtus in infimo corpore duas triangulares fere, sed in extremitate circinatas et anterius firma et acuta spina suffultas, post anum una crassa, dura et acuta spina nixam, cui parvula spina antistat. A summitate dorsi pinna incipit, quae arcuatim ad medium dorsum tendit, firmis ac acutis spinis sustentata, hinc desinit et contigua illi est mollis, quae et arcuata fere est, et pene ad exortum caudae protenditur. Cauda duos digitos longa, quatuor lata. Squamis maiusculis vesttur totus argentei coloris, sed in toto dorso, et eius summitate diluta umbra mixtis et per latera transversim (non tamen ad ventrem usque) in quolibet octo striae, digitum latum crassae, ex diluta umbra descendunt: venter totus albus, ut et illius pinnae. Pinna dorsalis, postbranchiales et cauda ex argenteo et diluta umbra mixtae. Pinnam autem anteriorem dorsalem in rimam potest recondere. Capitur in mari, et est edulis.
CAPUT XVI. De Guatucufa, Uribaco et Guarerva.
[note: TAB. XXXV. 7. 8. 9. Idem ibid. ] GUATUCUF A Brasiliensibus, Balabolla Congensibus, Corvina Lusitanis. Piscis corpore oblongo, dorso paulum, ventre minimum curvo: longitudinem duorum pedum non raro adipiscitur. Os habet acuminatum, cuius inferior pars paulo longior superiore, quodque ample potest diducere; dentes minimos, linguam conspicuam, branchias amplas; oculos stuferi magnitudine, pupilla nigra, circulo
page 196, image: s231argenteo. Pinnas obtinet septem; post quamlibet branchiam unam oblongam; duas sub his in infimo ventre paululum versus posticam partem, unam post anum triangularem, unam triangularem ac latam in summitate dorsi, duriusculis spinis suffultam, et huic fere contiguam alteram in posteriore parte dorsi oblongam, quae aequalis fere latitudinis, atque ad exortum pene [orig: penè] caudae protenditur. Cauda constat pinna fere quadrata et lata. Parvulis rotundis squamis totus vestitur, coloris per totum argenteisplendentis, cui tamen in dorso aureus transplendet, et ad tactum videtur laevis. Pinnae et Cauda ut et venter albicant. A summitate autem branchiarum per medium latus ad caudae exortum tendit linea argentei coloris. Capitur in mari, ac optimi est saporis.
URIBACO piscis dorso incurvato, ventre protuberante, quindecim aut sedecim digitos longus, quinque, aut sex altus, ubi altissimus. Caput et os obtusum, conum referens triangularem: dentes parvuli, acuti, lingua lata: branchiae amplae in triangulum desinentes: Oculi dupli stuferi magnitudine: pupilla crystallina, cir culo argenteo, cui aliquid cinnabrii mixtum est. Pinnas habet sex, nimirum post quamlibet branchiam, unam longam triangulum acutum referentem, sed exterius paulum circinatam: sub his in infimo ventre duas triangulares, anterius firma spina munitas; post anum unam oblongam, in exteriori ambitu circinatam, molliusculis spinis per medium suffultam, anterius autem dura et acuta spina: a [orig: à] summitate autem dorsi ad exortum fere caudae pinna latiuscula, laritudinis fere ubique aequalis, et acutis spinis sustentata. Cauda itidem lata in duo veluti cornua distenditur. Vestitur squamis magnis, in totum argentei coloris, sed cui parum cinnabrii translucet. Pinnae laterales, et infimi ventris albae seu argenteae, dorsalis et cauda plus cinnabrii, quam argentei habent. A summitate denique branchiarum ad caudam usque (paulum arcuatim) tendit linea rubra, et supra eam in posteiore parte corporis, in utroque latere, maculam habet nigram magnitudine grossi misnici. Capitur in mari. Edulem haber carnem et bonam.
Guarerva, piscis corpore lato, compressoque, quatuor digitos longo, tres lato, ubi latissimus, ore patulo, denticulis minutis. Pinnas habetsex, nimirum postbranchiales duas, parallelogrami [orig: parallelogrämi] figura; duas oblongas et latas in superiori dorso, et infimo ventre posteriori, quae in acumen desinunt, figura subulae. Cauda quadrata, seu potius parallelogramma, unum digitum longa, et duas tertias partes digiti lata. Squamulis tegitur nigri coloris splendentis instar bombycini, quarum orae (quarundam tantum, non omnium) fimbrias habent flavas instar semilunularum. Pinnae omnes nigrae. Circa oslinea crassa est ferrei coloris, et alia illi perpendiculariter superposita. Corpus tres lineae latae ambiunt, quarum duae per latas et posticas pinnas extenduntur; (caudam etiam talis linea secat, et eiusdem coloris) una pro fimbria ipsi est. Oculorum pupilla nigra, circulus aureus.
CAPUT XVII. De Camaripuguacu, Piratia pua, Curema, Parati, et Aramaca.
[note: TAB. XXXV. 10. Marcgrav. H. Bras. l. 4. c. 18. ] CAmaripuguacu piscis dorso recto, ventre paululum extuberante; pinguis ad tactum et revera. Caput habet anterius acuminatum, os amplum, edentulum, quod in rotundum diducere potest, nimirum superiore mandibula, inferiori immota permanente, ita ut duos pugnos humanos iuxtase, vel etiam humanum caput possit admittere. Linguam habet conicam, crassam, superior autem mandibula brevior est inferiori, ita ut clausum os superius habeat: Oculos latiores Imperiali, rotundos. crystallinos, et argenteos, branchias amplissimas. Longitudinem adipiscitur undecim aut duodecim pedum, crassitiem viri. Pinnas obtinet septem; duas haud procul dissitas a [orig: à] branchiis, in lateribus proxime [orig: proximè] ventrem anteriorem, longas, triangulares; cuilibet autem harum parvula subest, quae tamen
page 197, image: s232natan do vix videri potest: in medio inferioreventre itidem duas coniunctas, triangulares, latiores prioribus, sed breviores: has versus posticam partem corporis inferioris sequitur alia solitaria pinna, triangularis, lata, squamata, quae appendice continua, angusta, protenditur ad caudae fere [orig: ferè] exortum: in dorsi altera medietate versus posteriora, pinna est elata triangularis, lata, quae appendicem habet versus posticam partem vergentem, elevatam, triplo longiorem, instar funis crassioris. Septima pinna est pro cauda, quae secta est, et in amplam extenditur furcam. Squamis vestitur magnis, obrotundis seu peltatis, maioribus Imperiali, in dorso tamen minoribus materia squamarum alba, pellucida instar matris perlarum; sunt autem arcte [orig: arctè] sibi impositaesquamae, ita ut quadruplices aut quintuplices iaceant, ac de qualibet ante aliam prominet pars figura lunae bisectae, quae argenteo obducta est (revera repraesentat argentum) et rivulos hinc inde discurrentes monstrat argenteos in argenteo campo; ita totus piscis argento obductus videtur, praeterquam in dorso, ubi caeruleus est, argento tamen translucente. Pinnae omnes argenteae, praeter dorsalem, quae cundem colorem habet cum dorso. Carnem habet lentam, quae diu coqui debet, multae in carne spinae, sed satis crassae, ut facile [orig: facilè] inter edendum extrahi possint. Magis aspectu quam esu piscis delector.
Comedi saepius eius carnem, sed lenta est, et tantum famelico conveniens. Os superius ossa habet duritie aequalia ossibus alicuius animalis.
Priratia Pua ingentem adipiscitur magnitudinem, ut Capuripima. Inferior mandibula paulo longior superiori: dentes acuti in tota mandibula inferiori, in superiori solum in medio, qui longiores, quemadmodum et medium in inferiori: Os ampliare amplissime [orig: amplissimè] potest in rotundum foramen. Oculos obtinet non ita longos pro corporis mole, pupilla crystallina. Branchias famplas, duras seu armatas. Corpore a. est oblongo, dorso paulum incurvato versus caput, et ventre mediocriter amplo. Pinnas habetseptem: Unam a [orig: à] summitate dorsi (incipientem versus capitis fere [orig: ferè] exortum) ad caudae usque initium protensam, quoad medietatem anteriorem spinis suffultam, quoad posteriorem mollem sine spinis, in medio a. sui angustiorem, anterius latiorem, posterius adhuc magis latam et quasi circinatam in extremitate. In quolibet latere post branchias, unam latam, et in extremitate circinatam, cetera quasi quadratam: sub his in infimo ventre duae propinquae sunt oblongae, haud latae, firmis spinis nixae: prope anum unam habet satis amplam, itidem circinata fimbria posterius, uti ea quae in dorso. Corpus posterius quadrate [orig: quadratè] extenditur, et continet septimam pinnam pro cauda, quae ampla est, et figurae pene [orig: penè] quadratae. Squamulis vestitur parvulis, ita ut ad tactum glaber videatur, etiam si antrorsum mulceatur. Coloris est per totum corpus ex obscuro aureo epatici, qui tamen obscurior in dorso et summo capite huic a. colori per totum retis in modum cinerei coloris liturem obtenduntur. Pinnae omnes eiusdem cum corpore coloris, laterales a. praeterea fimbrias habent aureas, reliquae epaticas. Carne satis probata est, si iunior sit, nimirum sex, septem aut octo pondo; et assatus magis quam cotus, nam pinguis est: adultior vero [orig: verò] ducentorum aut plurium pondo carnem habet pro baiulis; nec delicatiorem carne Camarupim asu, nimirum lentam, tenacem, ac difficilis coctionis. Capitur in mari.
Curema species Tainhae granddis et crassa. Piscis marinus, in duorum pedum longitudinem excrescens, corpore oblongo, fere [orig: ferè] cylindraceo, more Trutae fluviatilis, crasso et praepingui. Caput in conum obtusum desinit, superius compressum et latum, durum, squamis duris tectum. Os pro mole corporis parvum, parabolicum, labio superiori conspicuo, mobili, inferius a. os triangulare, obtusum discumbit, et paulo brevius est superiori, edentulum. Oculi magni, totundi, anterius positi, nigri, circulo argenteo. Duo narium foramina supra os. Branchiae semilunares, haud amplae. Pinnas habet septem (octavam pro cauda, quae in duo cornua desinit) nimirum duas postbranchiales,
page 198, image: s233triangulatas duas, magis versus posteriora in infimo ventre, iunctas: in summo dorso parvam, tribus suffultam duriusculis spinis: post anum unam bicornem, et illi oppositum in dorso eiusdem fere [orig: ferè] magnitudinis. Tegitur squamis magnis clypeatis, planis: color totius piscis in summitate capitis, dorso et medietate laterum obscure [orig: obscurè] cinereus, cui hyalius transplendet: reliquum laterum, venter et caputinferius argentei splendentis coloris, uti et pinnae ventris, reliquae pinnae cum cauda eiusdem cum dorso coloris. Praepinguis est et coctus vel assatus sine oleo vel butyro comedi potest. Salitus et in sole siccatus asservatur magna copia. Salitus quoque et in muria servatur. Optima illius pars venter.
[note: TAB. XXXVI. 1. 2. ] Parati Lusitanis Tainha, piscis est in longitudinem pedis excrescens, figura corporis ut Curema, cui per omnia similis est excepta magnitudine, et quod circulum aureum habeat circa oculos. Carne est sicciori, et quae inter coquendum pinguedinem flavam de se fundit. Magna copia saliti in sole exsiccantur et reconduntur. Capiuntur retibus, ut et Curema, transiliunt a. retia eleganti spectaculo, quando illud trahitur: quando malacia est magno numero ex a quis exsiliunt.
Aramaca Lusitanis Lingoada et vulgo Cubricuncha, soleae est species compresso corpore, et figuram habens soleae qu Belgae vocant Tonge. Os denticulis acutis pnditum: caret lingua: Oculos habet duos in uno latere (ubi lapidei est color is) in altero nullum, pisimagnitudine, unum prope latus posterius oris, alterum superius et magis versus posteriora vergentem, pupilla lunata, crystallina, hyalinocoloretransplendente. Branchiae satis amplae, in quolibeta. latere post branchias est pinna una, duos digitos longa, angusta, superius in pilum tenuem desinens; ad branchiarum finem in infimo corpore sunt duae parvae pinnae iunctae. Per totum a. corpus tam superius, qu inferius secundum longitudinem haber pinnam usque ad caudam extensam, tenuem, vix semidigitum latam; cauda fere [orig: ferè] quadrata constat pinna tenui. Vestit squamulis parvulis, et in toto sinistro latere, ubi oculos habet, lapidei est coloris, in latere dextro albi, vivit in mari interarenas. Edulis est et bonisaporis.
TITULUS II. De Piscibus Exoticis Laevibus.
CAPUT I. De Piscibus in totum laevibus.
ARTICULUS I. De Guamaiacu, Ape et Petimbuaba.
[note: TAB. XXXVI. 3. 4. Marcgr. H. Brasil. l. 4. c. 1. ] PIsces Exotici laeves sunt in duplici differentia: Vel enim suntin totumlaeves, vel cum aliqua laevitate spinosi. Exsistis sunt quos hic describemus.
GVAMAIACV APE Piscis triangularis; duplex est, unus cornutus, alter sine cornibus. Cornutus ab ore ad initium caudae septem digitos est longus, (interdum et longior) a [orig: à] ventre ad dorsi summitatem tres digitos latus seu altus: venter vix duos digitos latitudine complet: cauda unum digitum lata, desinens in pinnam duos digitos longam et totidem latam. Os ipsi parvulum, et pisi tantum capax: habens in superiori mandibula duodecim denticulos angustos, acutos, in inferiori quinque. Caput ab ore ad cornua usque in gibbum aslurgit, convexitate sesquidigiti; dorsum autem ad eundem modum in gibbum arcuatur: et unicam tantum habet pinnam in postica parte versus caudam, et quidem exilem. Oculos habet satis amplos, diametro trientis, superne [orig: supernè] in capite in frontepositos prope cornua, ab ore circitersesquidigiti intervallo: et ante singulos oculos foraminulum unum. Pinnas in universum obtinet quinque unam in extremo dorso, ut iam dixi, et in quolibet latere unam, longe [orig: longè] infra oculos versus posticam
page 199, image: s234corporis partem paulum vergentes, unum digitum longus: et prope utramque rimam, unam plus semidigito longam, branchiarum loco: unam denique pinnam inferius in ventris extremitate prope exortum caudae, unum pene digitum longam, dimidium latam: quinta facit caudam. Cornua duo directe [orig: directè] ante se protensa in fronte gerit prope oculos, magnitudine calcario galligallinacii, duo itidem aequais magnitudinis in infimo ventre versus quartam pinnam. Caretsquamis, sed tegitur densa cute, in ventre quidem alba, reliquo a. corpore fusca, atque in ventre et lateribus usque ad altitudinem oculorum figuris trigonis, tetragonis, pentagonis, sexagonisque mire [orig: mirè] distincta et notata. Ubique a. (excepto infimo ventre) eadem cutis variis maculis nigricantibus est insignita. De altera specie superius egimus.
[note: Idem H. B. lib. 4. 6. 4. ] Petimbuaba piscis tres aut quatuor pedes longus: corpore instar Anguillae. Os edentulum acuminatum, superiori mandibula breviori quam sit inferior: est que longitudo oris sesquidigiti, amplitudo, ubi maxima, vixunius. Caput novem digitos longum est ab oculis ad oris extremum, crassities eius post oculos quinque digitorum, hinc paulatim minuitur, ita ut prope os sit trium tantum digitorum. In summa a. longitudo capitis a [orig: à] fine branchiarum ad oris extremum est unius pedis et unius digiti. Oculos habet satis magnos, magnitudine nucisavellanae et pene figura, pupilla splendida caerulescente, quam tunica ambit argentea, in parte anteriori et posteriori macula miniata notat.a Post branchias in utroque latere, pinna directe [orig: directè] protenditur a [orig: à] latere sesquidigitum lata et longa rufescentis coloris: hinc sex et semis digitorum intervallo versus posticam corporis partem, duae pinnae parvaerufescunt in quolibet latere una, sed magis versus ventrem.
Posthas pedis intervallo sequitur pinna rufescens duos digitos longa, sesquidigitum lata: sub hac autem eiusdem magnitudinis et coloris una in infimo ventre: demum a [orig: à] fine harum intervallo fere quinque digitorum, sunt adhuc duae pinnae rufescentes paulo minores superioribus, una sursum, altera deorsum elata, et inter has ortum sumit cauda instar murenae tenuis, teres, sex digitos longa. Corporis a. longitudo a [orig: à] fine branchiarum ad caudae initium est duorum pedum et trium digitorum. Cure est instar Anguillae glabra, coloris in toto corpore et lateribus ab ore ad caudam, hepatici, in dorso triplici, in lateribus unica serie ma cularum caerulearum magnitudine nummi Misnici fere [orig: ferè]: haec maculae a [orig: à] medio corporis in lateribus ad caudam usque in lineas coeunt: inter omnes a. maculas caeruleas ordine intercedunt maculae virescentes. In inferiori corpore tam sub capite quam ventre albescit, et videtur aliqua rubedo inspersa. Corpus a. universum non exacte [orig: exactè] teres est, sed compreslum et latiusculum, ventris n. [abbr.: enim] latitudo prope secundum par pinnarum, ubi latissimus, duorum digitorum, crassities ibidem totius corporis sex digitorum. Hinc paulatim attenuatur, donec prope exortum caudae sit sesquidigitum paulo plus aut minus crassum. Edulis est piscis. Potest Acus piscis vocari. Iconum quas supra dedimus, nulla cum hac convenit, nisi forte [orig: fortè] Acus minor Bellonii.
ARTICULUS II. De Nhambdia et Guaperua.
[note: TAB. XXXVI. 5. 6. Marcgrav. lib. 4. c. 3. ] NHAMBDIA Brasiliensibus, Bagre do Rio Lusitanis, piscis corpore oblongo, obeso, ventre molli, versus posteriora angustiori. Capite compresso, et ore parabolicae figurae, et denticulis minimis praedito. Est autem corpus duodecim aut quatuordecim digitos longum, duos et semis altum, ubi altissimum. Oculi parvuli, paululum protuberantes, rotundi, pupilla nigra, circulo ex auro et umbra mixto. Branchiae satis, amplae, et barba sex filis constans, duobus supra et quatuor infra os: Eorum quae supra os versus latus
page 200, image: s235stant quodlibet crassitiem habet fili, quo literae obsignantur, quinque digitos longum, et post cuiusque exortum fovea est oblonga, in quam barbae initium incumbit, vertendo illam postica parte, ut semper facit: quatuor inferiorum quodlibet exterius duos et semis digitos longum, interius sesquidigitum; suntque inferiora fila barbae non ita crassae ut superiora. Pinn as habetseptem, et octava est pro cauda: nimirum post quamlibet branchiam unam oblongam, firmissima et acuta spina munitam (quemadmodum et in exortu ipsius post branchiam os durum est, triangulare) ad medietatem corporis ante anum duas iunctas oblongas, in extremitate circinatas: versus caudam in inferiore ventre unam fere [orig: ferè] quadratam et in extremitate circinatam: in summitate dorsi magnam quadratam multis spinis suffultam et post illam unam longam angustam, cute carnosa constantem, qua et corpus est rectum. Cauda bisecta est, et quaelibet pars in exitu circinata. Cute tegitur non squamis.
Caput dura testa tectum, osque superius totum umbrae coloris: dorsum et latera cin erei cum pauxillo caeruleo mixti: Venter albus: pinna dorsalis prior prope exortum eiusdem coloris, cetera in totum nigri, spinis cinereis: posterior eiusdem coloris cum dorso et lateribus: pinnae postbranchiales totae nigrae: barba nigra, uti et pinnae ventris et cauda, licet in exortu paululum ruffae. A summitate branchiarum per quodlibet latus tendit in medio linea rubra usque ad caudae initium. Capitur in fluviis, et est optimi saporis, vulgoque comeditur.
Guaperua piscis cuius longitudo ab initio oris ad exortum caudae paulo plus duorum digitorum (reperiuntur tamen et duplo maiores) corporis medii crassities, ubi maxima, trium: laterum quodlibetunum digitum altum. Caret omnino branchiis: os habet satis amplum et clatum, proiectum instar canis, minutissimis denticulis; loco linguae lapidem habet instar Carpionis: ocellos vix grani milii magnitudine, colore egregiiturcoidis. Inter ocellos in medio superioris labii, seu in fronte corniculum gerit sursum erectum, et paulum retrorsum versum, et anteillud corniculum etiam filum tenue, et dimidium ferme [orig: fermè] digitum longum versus anteriora directe [orig: directè] propensum paululum tamen elevatum, cui appendiculum adhaeret ut in Liliis: filum hoc retro [orig: retrò] recondere potest: nam post corniculum fovea est in vertice, hinc parva eminentia et iterum vallis, tunc ad unius digiti longitudinem pinna in dorso porrigitur quadrantem lata. Cauda pinnulam habet plus semidigitum longam: a [orig: à] cauda in terstitio aliquo versus anteriora circa ani regionem iterum pinnula est semidigitum longa et duae parvulae in inferiori corpore sub pectore. In medio a. fere [orig: ferè] corpore, magis tamen versus anteriora, in quolibet latere brachium obtinet, desinens in pinnam duas trientes digiti longam, et pene [orig: penè] ita latam, pinna a. brachiorum octo constat spinis, quae per pinnae longitudinem disparguntur, et anterius prominent instarocto unguiculorum acutorum. Brachium quodlibetunica constat iunctura ac versus anteriora deflectit, ut ita naturae piscis commodius serviat. Caret in totum squamis, sed tegitur cute in ventre molli, reliquo corpore ad tactum aspera et scabra, ut in Tiburonibus. Color cutis est obscure [orig: obscurè] rubricans, cui funscus a dmixtus, et per totum corpus maculas habet nigras, figura undarum. Pinnae et brachia etiam eiusdem sunt coloris cum fusco mixti. Sed pinna in dorso in quolibet latere quatuor habet maculas nigras maiores: caudavero [orig: caudaverò] et omnes pinnae minores eleganter variegatae sunt. Ventriculum habet duos digitos longum, cum orificio tres digitos longo, et duos circiteramplo, quod in ipsas fauces inseritur: Unde ventriculum inflare instar utriculi potest. Caro eius non comeditur. Ad orbium classem pertinet. Vescitursquillis: natans egregie explicat pinnas et inflat se, ut instar orbis, seu pilei appareat rotundus. Habui alium totum colore differentem, duos et semis digitos longum qui totus erat coracini coloris splendentis, et se inflabat. Cutis horum piscium facile [orig: facilè] detrahi porest, et romento implera servari.
page XXXVI, image: s236[illustration:
Piraha Pun.
][illustration:
Arumaca.
][illustration:
Guamaiacu ape.
][illustration:
Petimbuaba.
][illustration:
Nhamdia.
][illustration:
Suaperua.
][illustration:
Curvata Piruma.
][illustration:
Puraque.
][illustration:
Piscis innominatus. Harder.
]
page 201, image: s237ARTICULUS. III. De Curvata Pinima, Puraque et Pisce innominato.
[note: TAB. XXXVI. 7. 8. 9. Marcgrav. Hist. Bras. lib. 4. c. 5. et 6. ] CURVATA PINIMA, Lusitanis Bointo. Piscis est Cordcovadi magnitudine, vel etiam maior, corpore oblongo, satis tamen lato et crasso, amplis branchiis, oculis grandibus argenteis. Caret squamis, et regitur solummodo cute praeterquam in medio laterum: nam cuiuslibet lateris medium a [orig: à] branchiis usque ad caudam permeat lata linea aurei coloris; hinc a [orig: à] branchiis incipiens alia parallelos superius ducitur ad duas partes totius longitudinis; hinchaec parallela secat oblique auream, et pergit parallelos usque ad caudam: linea haec parallela aureae anterius, et usque dum auream secat, duplici squamularum serie minimarum insignitur, et tota est glabra, postica parte, ubi secat auream, et infra itidem duplici serie squamarum notara, sed maiorum, et linea ipsa non est glabra, ut anterius, sed aculeata quasi denticulus piscium. Color piscis in dorso et lateribus subvirescens, in ventre albus et splendens. Pinnas habet septem, nimirum post quamlibet branchiam unam oblongam: duas sub his versus posteriora iunctas in infirmo corpore: unam in medio ventre, et huic oppositam unam in summo dorso, et adhuc in dorso unam magis versus anteriora. Ab ultima dorsali et ventris pinna continua, haud lata, acuta utrobique abit ad exordium caudae: quae furcara est. Capitur frequentius in mari, et boni est saporis.
PRVAQUE, Lusitanis Piexe viola, ob figuram quam cum Cithara communem habent qua ludunt Lusitani. Piscis est latus, non craslus, cartilagineus. Longitudo eius ab initio capitis ad finem caudae unius pedis, et novem digitorum. Ab initio seu acumine capitis ad octo digitorum intervallum versus posteriora, cordis lati figuram habet, uti pingi solet, latitudo eius, ubi maxima septem digitorum, excurritque ibi in latere in pinnas instar Raiiae, estque pene [orig: penè] transparens cum luci obvertitur. Caret branchiis. Caput in coni figuram desinit. Ab acumine capitis tres digitos et semis retro [orig: retrò] numerando, occurrunt oculi unum digitum ab invicem distantes, rotundi, prominentes, mediocris avellanae magnitudine, pupilla nigra, circulo aureo. Ad utrumque oculum versus posteriora habet fistulam, minimi digiti apicem capientem, per quam aquam evomere potest. Sub oculis, in inferiori tamen corporis parte, os habet, distans tantum ab initio capitis quantum oculi, sesquidigitum amplum, edentulum, et duo spiracula sesquidigitum post os versus posteriora: In quolibet latere quinque incisuras habet, ut Raiiae et Tiburones.
Post anteriorem illam cordiformem corporispartem reliquum corpus teres, aliquantulum tamen compressum, et ibi latum tres digitos, et in quolibet latere habet pinnam mollem, tres fdigitos longam, et sesquidigitum latam: hinc angustius fit corpus usque ad caudae pinnam, ubi digitum est crassum. Caudae pinna ferme [orig: fermè] duos digitos longa, paulo plus uno lata, superius longior, qu inferius, ut in Tiburonibus. Inter duas a. illas pinnas secundas laterales versus caudam in dorso, distantia duorum digitorum ab invicem adhuc duas pinnas erectas habet, ad tactum instar membranae cr4assioris, triangulares, duos digitos flongas, sesquidigitum latas. Tegitur cute molli, nullis squamis, ac in toto inferiori corpore in medietate anteriori est albus, in posteriori incarnati coloris cum albo mixti. In dorso, aut superiori corpore glutinis est colore, fuscis maculis variegato, inspersaque egregia varietate puncta ex albo caerulescentia. Pinnae quoque glutinis habent colorem, ac in lateribus aliquid rufescentis mixtum. Acumen capitis cartilaginis colorem obtinet, qua etiam constat. Per totius dorsi longitudinem ad tactum spina dorsi, quasi tuberculis minimis eminet. Caput illius recens lucet noctu. Caro eius non comeditur. Sed si
page 202, image: s238comedatur, asserunt piscatores, pertreshoras semifatuos reddi homines, dein sponte ad seredire. Unius attactus, crepitum articulorum manus, et brachii causat, qui tamen starim desinit: et si in medio tangatur, artuum tremorem efficit.
Capitur mensibus pluviosis, quando tempestuosum est in Bibribi fluvio, longe [orig: longè] ex terra adveniens, cum Raiis et Pastinacis.
PISCIS INNOMINATUS in septem digitorum longitudinem excrescit; figura similis illi, quem vulgo Harder appellamus; pinnis tamen aliter firmatis: duae enim quae in infimo ventre anteriore sub branchiis sunt, magnae et latae, duae post branchias in lateribus parvae, in dorso duae mediocres, et in inferiori ventre posteriori parva. Cauda constat pinna furcata. Os parvum, oculimagni. Cutem habet glabram, sine squamis: in dorso nigricantem, ac in utroque latere quatuor nigricantes maculae magnae a [orig: à] dorso protenduntur, in ambitu suo violacei coloris: Inter maculas autem versus dorsum prominet thalassinus color: reliquum corpus argenteum. Pinnae nigricantes cum violaceo mixtae, et duae illae magnae sub ventre quinque argenteis maculis singulae insignitae. Insignis coloris piscis, quando natans videtur. Victitat venenis illis Besaenen.
ARTICULUS IV. De Mucu, Abacatuaia, et Acaramucu.
[note: TAB. XXXVII. 1. 2. 3. Maregrav. H. Bras. l. 4 c. 11. ] MUCV Brasiliensibus, piscis tereti corpore, ut Enneopthalmus, vulgo Lampreta, Germanis Neunauge, nec crassiori: circiter duos pedes fit longus, magis aut minus: Capitulum habet acuminatum, conicum; ocellos parvos nigros: os item parvulum: guttur inflare aliquo modo potest. Caret pinnis: per latera lineas obliquas nigras habet, angulos obliquos per medium laterum invicem facientes.
Edulis est et capitur in lacubus et paludibus. Iconem eius Nobilissimus de Laet [orig: Laët] in Americae descriptione, sub nomine Ubirre dedit verum descriptio Mucu cum icone non satis convenit, ideo non est mirum, quod diversum a [orig: à] Mucu esse sentiat.
Abacatuaia, Lusitanis Peixegallo. Faber et Gallus marinus. Passeris magnitudinem habet, altus et latus instar illius, subrotundus, neque illo crassior: Os illi est haud amplum, edentulum; Oculi nigri, circulo argenteo. Pinnas habet quinque, unam in dorso, unam in ventre, utramque descendenrem, et continuam ad caudam usque: itidem post branchias utrimque unam: Cauda constat pinna furcata. Praeterea habet duo quasi fila in longum extensa ab inferiore corpore, et unicum tale in dorso ante pinnam dorsalem. Caret squamis, sed regitur cute laevissima, splendente, ocloris argentei; totusque est illius coloris, exceptis filis illis, quae nigra sunt. Carnem habet boni saporis. In descriptione Americae sub nomine Avvah kattoe, sive Iavuke datur. Icon superius data, non in totum convenit, ideo repetimus.
[note: Idem Hist. l. 4. c. 12. ] Acaramucu Piscis corpore est compresso, nec crasso, verum oblongo, decem enim digitos longus est, quatuor latus, ubi latissimus. Os illi parvulum, angustum, rotundum, apicem minimi digiti admittens, ut piscis triangularis. Superius et inferius in anteriori parte oris utrimque dentes triangulatim acuti. Oculi stuferimagnitudine, crystallini, pupilla nigra. Distant oculi ab ore, duos digitos et semis, plane in alto positi, tres quartas partes digiti a [orig: à] dorso sub utroque oculo, in quo libet latere, branchiarum loco fissuram habet oblique factam, unum digitum longam, trapezii figura. In dorsi summitate directe [orig: directè] supra oculos, instar fili maioris, seu crassioris cordae violae, corniculum habet oblique erectum versus posteriora, quatuor digitos longum et teres. In postica corporis parte inferius et superius utrimque pinnam habettenuem, tres digitos et semis longam, tres quadrantes digiti latam, quae desinunt circa caudam, quae parallelogrammi figura exoritur a [orig: à] corpore,
page XXXVII, image: s239[illustration:
Mucu.
][illustration:
Abaratuaia.
][illustration:
Acaramucu.
][illustration:
Punaru.
][illustration:
Punaru.
][illustration:
Timutu.
][illustration:
Guebucv.
][illustration:
Niquy. Pietermn.
]
page 203, image: s240habetque pinnam sesquidigitum longam, paulo plus duobus latem. Caret squamis, sed tegitur cute glabra, parum tantum hispida, ut Xiphiae, coloris albicantis, cui cryseus est admixtus, et in dorso paulum fuscus; pinnae quoque grysei coloris. Non est edulis: in ventriculo algae seu musci marini multum inveniebam. Parieti appensus noctu clarissime [orig: clarissimè] lucebat in tenebris.
ARTICULUS V. De Punaru, Timucu, et Guebucu.
[note: TAB. XXXVII. 4. 5. etc. Marcgr. H. Brasil. l. 4. c. 13. ] PUNARV pisciculus est quatuor digitos longus, corpore oblongo, capite crassiusculo, et anterius obtuso. Os habet parvum, in maxilla inferiore duos solummodo denticulos, longos, acutos instar acicularum: oculos superius et in fronte positos, pupilla nigra, circello aureo: et supra hos duo rubra fila brevia, prominula; branchias amplas: utpote quae una ei est e [orig: è] duabus conflata. Pinnas postbranchiales duas oblongas, et sub his duas plane angustas. Paulo post occiput in cipit [orig: cipít] pinna, quaead caudam usque producitur, spinulis prominulis suffulta. In medio infimo ventre incipit similis, ferme ad caudam usque pertingens. Cauda a. longiuscula, et parallelogramma. Tegitur cute fusca, et pinnae sunt eiusdem coloris.
Reperitur hic et alia PUNARV species, figura corporis priori similis, sed mandibulas habens rostratas, quasi e [orig: è] minimis denticulis compositas. A summitate capitis pinna latiuscula extenditur usque ad exortum caudae, quae mollibus texitur spinis non prominulis. Postbranchiales habet fere [orig: ferè] ut prior, ut et in ventre et cauda. Color ut prioris, sed variegatus est in lateribus lineis curvis obscure [orig: obscurè] purpureis. Utraque species inter scopulos vivit. et intrat etiam testaceorum domicilia.
[note: Idem H. B. lib. 1. c. 14. ] TIMUCV Lusitanis Peixe agulha, Piscis duos est pedes longus, corpore tereti instar Anguillae. Rostrum habet osseum, tres vel quatuor digitoslongum, acuminatu, utrobique dentibus minimis refertum: inferior rostri pars paulo [orig: paulò] longior superiori, et id quod prominet molle, non osseum; caret lingua. Oculos habet rotundos, crystallinos, cir culo argenteo: sex pinnas, nimirum duas oblongas postbranchiales, duas iunctas in infimo ventre ante anum parvas, post anum unam, quae fere [orig: ferè] ad exortum caudae porrigitur, et similem huic oppositam in dorso. Cauda pinna quasi bisecta constat. Caretsquamis, sed tegitur cute. Summitas capitis et rostri ac dorsi cum medietate laterum olivacei est coloris: inferior medietas cum ventre argentei. Per utrumque autem latus secundum longitudinem linea tendit virescens, distinguens olivaceum ab argenteo. Pinnarum color respondet parti cui appositae sunt.
Edulis est. Capitur in mari, et fluviis salsis. Boni est saporis, praesertim frixus butyro: Caro eius non est spinosa.
[note: Idem lib. 1. c. 15. ] GVEBUCV Lusitanis Bicuda, piscis rostratus; oblongo et ferme [orig: fermè] tereti est corpore, ut Dorada: capite porcino, rostrato, cauda in duo cornua diducta ut Albacara, rostrum acutum, osteum, durum: partis superioris longitudo sedecim digitorum, inferioris decem. Crassities totius prope insertionem septem digitorum: utramque autem rostri partem movere potest. Branchias habet amplas: Os interius orbicularis figurae, in medio sui hyperbolico foramine; lingua oblonga, alba, dentibus omnino caret. Oculos habet solidimagnitudine, pupilla crystallina, circulo argenteo. A rostri insertione caput in altum assurgit, ut in Dorada mare: Est autem caput ab oculis ad occiput longum septem digitos, novem altum. Corporis longitudo ab occipitio ad caudae exortum quatuor pedum, et altitudo lateris post occiput unius pedis, in medio autem corporis decem digitorum, et prope caudam duroum. Cauda in duo cornua extenditur et ampliatur, quodlibet octodecim digitos longum, ad cuius exortum in quolibet latere duae
page 204, image: s241auriculae membranaceae. Pinnas habet sex: proxime post quamlibet branchiam unam, directe [orig: directè] a [orig: à] latere protensam, dura membrana constantem ut in Tiberone, figura trianguli acuti, undecim digitos longam, et in exortu, ubi latissima, duos tantum latam: e [orig: è] regione harum in infimo ventre duo bacilliformia corpora iuncta habet, ex osse nigro constantia, dura, plane ut os Sepiae, quodilibet novendecim digitos longum, utrumque iunctum, in rima longa, profunda recondere potest, quae a [orig: à] natura secundaum longitudinem ventris facta est ad caudam usque. Interstitio duorum pedum a [orig: à] fine huius fissurae seu ano, in infimo corpore pinnam habet triangulatam sex digitos longam, latere anteriori firma spina munitam; etiam hanc in rimam quandam recondere et rursus surrigere potest: Octo digitorum interstitio ab hac pinna, parvam habet versus caudam, in acutum triangulum versus posticam partem desinentem, et e [orig: è] regione huius similem et aequalem in superiore corpore, has duorum digitorum intervallo sequitur cauda, quam supra descripsi. Maxima a. omnium est pinna dorsalis, incipiens a [orig: à] summitate occipitis, quae protenditurper dorsum in trium pedum longitudinem, constans membrana pergameinaemula, costis intertexta, hanc quoque totam demittere potest ac in profunda rima condere: lata est sesquipedem, ubi latissima, et versus posteriora paulum angustatur. Cute crassa, subaspera vestitur, tota subfusca: spinulis oblongis, trientem digitis longis, ut ita solida sit et aspera, cum squamis careat. Venter et caput inferius albicant, latera cinerei et argentei coloris: dorsum ex cinereo argenteo obscure [orig: obscurè] fuscum, ut et caput superius et rostrum; reliqua rostrum cinerescit flavo. Pinna omnes cum cauda ex cinereo argenteo fuscescunt, ut et dorsalis, quae praeterea maculis orbicularibus, nummi misnici magnitudine est variegata, illa post anum paulum undulata maculis fuscis: Carnem copiosam habet, non spinosam, pinguem, non glutinosam ideo ad comedendum aptiorem, quam caro Marsorum. In ventriculo interiore multos integros pisces pedalesinveniebat auctor.
ARTICULUS VI. De Bagre aliquot Speciebus.
[note: TAB. XXXVIII. 1. 2. 3. 4. 5. Marcgrav. H. Bras. l. 4. c. 16. ] BAGRE piscis sexponit auctor Species. Prima est oblongo corpore, intio dorsi paulum elevato, capite acuminato seu conico, quod dura testa est tectum ad ihitium elevationis dorsi, pedalis klongitudinis: Barbam habet sex cirrhis constantem, quorum quatuor inferiores sesquidigitum longi, duo superiores longitudinem rotius piscis aequant. Pinnas obtinet septem, octavam pro cauda: nimirum duas postbranchiales loco inferiori positas, et ante quamlibet fortem aculcum, dentatum osseum, unam in summitate dorsi elevatam, et ante illam item aculeum fortem, aequalis cum pinna longitudinis: duas iunctas in medio fere [orig: ferè] infimi ventris, magis tamen versus posteriora, unam membranaceam sine spinis versus caudam, et huic oppositam me diocrem mollibus spinis suffultam. Cauda constat pinna furcata, caret squamis, sed tegitur cute per totum argentei coloris splendentis. Pinnae omnes argentei sunt coloris, ut et harba et caput. Per medium utriusque lateristendit linea argentea ad caudam usque constituta ex 77. protuberantiis. Oculi nigri satis ampli; os parvulum, edentulum, labiis elevatis. Piscis est edulis, si quis ab eo laesus fuerit, difficulter sanatur, et magnos patitur dolores.
Secunda corpore oblongo, capite compresso et plano, ore inferius parabolicae figurae, obtuso, edentulo. Caput octo digitos longum, testa dura punctulata tectum. Oculi parvi, rotundi, crystallini, quatuor fer e [orig: è] digitos abinvicem difitantes. Barbam habet sex cirrhis constantem, quorum exteriores longiores, quatuor digitorum, reliqui breviores: septem illi pinnae, octava pro cauda: una nimirum in summitate dorsi, firma spina anterius munita, erecta, tres digitos longa, totidem lata: duae postbranchiales, itidem firma spina munitae, quatuor digitos longae, duos latae, Interstitio sex et semis digitorum post
page XXXVIII, image: s242[illustration:
Bagre.
][illustration:
Alia Bagre.
][illustration:
Bagre.
][illustration:
Bagre.
][illustration:
Bagre.
][illustration:
Aiereba.
][illustration:
labebirete.
]
page 205, image: s243branchiales in infimo ventre (qui paulum extuberat) duae iunctae, tres digitos longae, duos latae, in ambitu circinatae: septem digitorum intervallo a [orig: à] dorsali, alia in extremo dorso, carnosa, sesquidigitum longa, unum lata, in extremitate mollibus spinis munita, et sub hac in infimo ventre alia paulo maior cauda sequitur trium digitorum intervallo, in duo cornua diducta, crassa seu molli membrana constans duos et semis digitos longa, in quolibet cornu duos lata. Totum caputsuperius, et ad latera, dorsum totum et latera ad protuberantiam ventris usque, candidi cum diluto flavo et aureo mixti est coloris, in testa capitis etiam aliquid viridis transplendet: Pinnae omnes et cauda gryseae sunt: Venter et laterum inferior pars et caput inferius (quod planum est) albi coloris. Caretsquamis, sed vestitur cute. Bonasatis est carne, melior quam Camarupi, cuius magnitudinem fere [orig: ferè] aequat.
Tertia sigura et magnitudine ut praecedens, sed barbam habet quatuor tantum cirrhis constantem, duobus nimirum longis octo digitos, et latiusculis instar ligulae, duobus brevibus: ad pinnam dorsalem similis ligula novem digitos longa, et postbranchiales pinnas eodem modo: cetera similis praecedenti.
Quarta Belgis vulgo Clipbagre decem digitorum longitudinem habet; corpore oblongo: Capite lato et compresso: ore parabolico, edentulo. Barba constat sex cirrhis, quorum quatuor inferiores unum digitum, superior es duos longi. Oculos habet parvulos, caerulescentes, quatuor digitorum interstitio ab ore in summitate dorsi tegitur testa dura ossea, et post branchias in quolibet latere pyramidalis testa angusta tegit latera. Pinnas habet septem, et octavam pro cauda: nimirum unam in summitate dorsi, elevatam, mollem, sesquidigituma [orig: sesquidigitumä] altam, plus uno latam, anterius spina ossea crassa dupliciter serrata, duos et semis digitos lata sustentatam. In medio ventre infimo duas parvas: in fine pene [orig: penè] dorsi, carnosam, parvulam, angustam, et e [orig: è] regione huius inferius aliam parvulis spinis suffultam; cauda diffisa in duo cornua sesquidigitum longa. Tegitur cute: ac in capite, initio dorsi et lateribus, ubi testaceus est, umbrae est coloris, per reliquum totum dorsum et latera umbrae dilutioris, et fuscis maculis mediocris magnitudinis variegatur: in ventre albicat. A testae latiore fine ad caudam usque in quolibet latere, per lineam tectam tendit ordo denticulorum acutorum, posterius versorum, qui clypeo duro serrato in medio insunt, nam anguli obtusi figura positi sunt usque ad caudam hoc modo 7.
Edulis est, sed pauca carne, quae non magni fit.
Quinta praecedenti similis, et maculis nummi misnici magnitud ine variegatus: Verum caret denticulis illis in lateribus: lincam solummodo habet: et duos cirrhos, et sex longiores quam alter. Haec species habet carnem bonam et pinguissimam.
Sexta magnitudine et figura similis illi, quem secundo loco descripsimus: sed barbam habet tantum quatuor cirrhis constantem, duobus nimirum longis octo digitos et latiusculis instar li ulae, duobus admodum brevibus. Ad pinnam dorsalem similis ligula est novem di itos longa; et ad postbranchiales eodem modo; cetera per omnia similis illi, quem diximus; nam et ventrem ita protuberantem habet.
ARTICULUS VII. De Aiereba, Iabebirete, Niqui, et Guatacupu.
[note: TAB. XXXIIX. 6. 7. Marcgrav. H. Bras. l. 4. c. 16. ] AIEREBA Brasiliensibus Raiae species, piscis planus, circinatus, unum pedem et novem di itos logus, et totidem latus (reperiuntur et duplo maiores.) Quatuor digitorum interstitio ab anteriori cirumferentia in superiori superficie duo foramina habet satis ampla, tres digitos ab invicem distantia, prope
page 206, image: s244caudae exortum orbicularis incisura est in quolibet latere: cauda teres, quatuor pedes longa, et circiter in medio sui, duas osseas spinas crassas retro dentatas habet, quibus pungit, quando ad spiracuola apprehenditur, caudam incurvatam supra corpus levando. Os inferius habet, haud amplum, edentulem. incisurae quasi parabolicae. Cute tegitur in superiori corpore ferrei coloris, et in medio dorso insignitur tuberculis nigris, parvis: inferius corpus totum album. Caro nihili aestimatur in cibis.
Iabebirte Raiae species, eiusdem magnitudinis cum Aiereba, figura autem obtusi vomeris ad latera extuberantis: sectiones prope caudam ut in illa, et praeterea duo corpora cylindracea digiti crassitie protuberantia. Cauda longa. Color piscis superius e [orig: è] cinereo fuscus, inferius albus, carne probata est et bona.
Reperitur hic et alia Raiae species praecedenti similis: excepto quod processibus illis cylindraceis prope caudam destituitur. Color totius corporis superius umbrae, punctulatus per totum maculis nigris, seminis sinapi magnitudine: Cauda aculeis caret. Carnem habet bonam.
Reperiuntur hic et Raiae, quarum caudae tres et semis pedes longae, crassae in initio tres digitos, et in fine plane acuminatae, plenae tuberculis nigricantis in totum coloris, flexiles utscuitca.
[note: TAB. XXXVII. 8. l. 1. c. 17. ] NIQUI Belgis Pieterman: Piscis est capite crasso, ore ranae amplo, edentulo, crassa lingua, inferiore mandibula paulo longiori quam superior. Anterior corporis medietas est paulo latior, posterior angusta et teres: estque ut plurimum sex aut septem digitos longus, latus anterius quidem sesquidigitum aut paulo latior: Ocelli ipsi parvi quidem, sed exserti, cylindracei more cancrorum terrestrium, pupilla nigra, circulo e [orig: è] cinereo fusco. Branchias habet amplas, et post quamlibet pinnam unam, digitum longam et latam, in ambitu circinatam: in ventre sub his paulo inferius daus iunctasd: a [orig: à] medio dorso pinna ad caudam pene continatur, semidigitum lata, at in fine paulo angustior, cuirespondet similis in infimo ventre: Cauda plus digitum longa, minus lata, parallelogrammi figura, in extremitate circinata. Ante exortum pinnae dorsalis duos habet aculeos fortes, et supra postbranchialem utramque unum acutum. Tegitur cute, cuius color ex nigor et umbra, gryseoque mixtus, nimirum in toto dorso, capite et lateribus, pinnisque omnibus; Venter albicat, et in lateribus etiam plus albi, quam nigri aut grysei est. Per totum dorsum, caput et latera, puncta nigra, magnitudine seminis papaveris, dispersa.
In arena absconditus iacet prope littus Maris, ac incedentes vulnerat.
Edulis est, si iecur et fel bene separetur, aliis letalis.
[note: TAB. XXXIX. 1. ] Guarapucu Lusitanis Cavala, Belgis Koningfisch, est corpore oblongo, fere aequalis ubique crassitiei, excepro versus posteriora, ubi magis magisque attenuatur. Ut plurimum in septem pedum longitudinem excrescit, et crassitiem corporis humani. Caput et os habet acuminatum,dentes acutos, rotundos, ordine positos, oculos magnos crystallinos, circulo argenteo: Pinnas octo, videlicet post quamlibet branchiam unam triangularem, directe [orig: directè] a [orig: à] latere protensam: unam tenuem angustam fere [orig: ferè] in initio dorsi, post hanc unam in eodem dorso triangularem erectam; sub hac in infimo ventre triangularem; duas mediocres triangulares in infimo ventre subter postbranchiales. Cauda constat magna pinna in duo cornua ample [orig: amplè] extensa. A pinnis autem triangularibus, tam in dorso, quam infimo ventre, parvulae ordine pinnulae oblongae sunt dispositae usque ad caudam. Vestitur cute argentei coloris, cui in ventre paulum caerulei, in dorso multum miscetur, ut color resplendeat. In quolibet latere linea subtilissimis squamulis conrorta describitur ad caudam usque. Boni est saporis. Est quidem Scomber, sed quia Icon quam [orig: quàm] supra dedimus, non convenit, ideo et hanc adicere placuit.
page XXXIX, image: s245[illustration:
Goarapoco.
][illustration:
Guacucia
][illustration:
Guamaiacu Atinga.
][illustration:
Piraaca.
][illustration:
Cucuri.
][illustration:
Narinari.
][illustration:
Tiburonis.
][illustration:
Iperoqoiba et Piraquiba.
]
page 207, image: s246CAPUT II. DE Piscibus non omnino laevibus.
ARTICULUS UNICUS. De Guacucuia, Guamaiacu guara, et Guamaiacu Attinga.
[note: TAB. XXXIX. 2. 3. Marcgrav. H. Bras. l. 4. c. 1. ] GUACUCUIA, Monoceros piscis: Vespertilio Aquaticus posset appellari. Corpors figura anteius est instar vomeris: Corpus octo digitos longum, quinque latum in medio, ubi latissimum: medietas autem corporis posterior rotunda est, et versus caudae pinnam fastigiatur in conum: medietas autem anterior vomeris seu lati cordis fi uram obtinet. Plicis autem non crassus, sed latus; caput vix prominet seorsim a [orig: à] corpore, estque illi inter oculos supra os cornu impositum, durum, duos pene digitos longum, conicum. Oculos habet nummi misnici magnitudine, pupilla crystallina lenticulari, relique pars variegata maculis, et lineis flavis albisque. Oris hiatus castaneam potest capere, ipsum edentulum est. Supra os carnea prominentia est instar tonsillae humanae fere [orig: ferè]. In utroque latere in medio piscis, brachium eminet, quatuor digitos longum, una iunctura constans, inferior medietas brachii duos digitos longa est, unum lata in infimo ventre inter brachia duas habet pinnas sesquidigitum longas, quae quasi pedes sunt. Cauda constat pinna duos digitos longa, sesquiditium lata, ac fere quadrata. In inferiore corpore, sesquidigiti interstirio a [orig: à] cauda etiam pinnulam habet parum, et talem etiam ibn dorso, trium digitorum intervallo a [orig: à] cauda. Cute tegitur, non squamis, quae superius fusca est, mulris tuberculis duris, per dorsum insignita versus anticam partem, et utrumque latus. In utroque autem latere undecim nigras habet maculas lentis magnitudine et figura, binas ac binas iuxta se positas. Prope insertionem utriusque brachii etiam multas eiusmodi maculas nigras habet, et ibidem in quolibet latere foramen parvum in corpus.
In summa, in lateribus, circa oculos, in extremis branchiis, mire [orig: mirè] variegatur punctulis albis, nigris, lineisque itidem albis et nigris, ut vix exprimi possit a [orig: à] pictore. In toto autem in feriori corpore egregii miniati est coloris, atque ibi cutis aequalis, verum ad tactum paulum hispida.
[note: TAB. XXXIII. 9. Idem l. 4. c. 10. ] Guamaicu Guara, Lusitanis Peixe proco et Diabe: Orbis est species. Longitudo eius ab initio oris ad pinnae exortum in cauda quatuordecim digitorum: pinnae caudas longitudo plus duorum digitorum: Rotundo est corpore, et crassities eius duorum et viginti digitorum. Caret squamis, tegitur cute, per totum corpus ex fusco ochrae coloris pallidi, in ventre albi. Totum corpus aculeis munitum est, qui in lateribus longiores, in reliquis partibus breviores (longiores autem sunt duorum digitorum) teretes, in extremitate valde [orig: valdè] acuti, et singuli tribus insertionibus, quasi triquetris cuti infixi. Inter aculeos cutis ubique maculis nigris scatet, excepto ventre. Oculos habet magnos eminentes: Os parvum obrotundum, edentulum: pinnas tantum quatuor, duas in lateribus duos et semios digitos longas: unam in dorso versus caudam eiusdem magnitudinis, et minorem sub ano.
Potest orbis muricatus Gesneri dici.
Habui inquit auctor, alium minorem vivum Mense Febr. anni 1639. item alios duos mense Septembri vivos. Cutis eorum erat e [orig: è] fusco virescens, in ventre nigricans: aculei ut prioris, et plane [orig: planè] similis figura corporis: prope quamlibet pinnam, maculam habebant nigram, ut et utrimque ad latera prope os. Pinnarum color erat flavus: oculorum pupilla nigricans, circulo luteo. Supra utrumque oculorum cornu exile, satis longum, molle, cutacea substantia constans,
page 208, image: s247quod praese fert natans, quando autem extra aquam est, flavescit. Inflare se potest et iterum considere. Sonum edit Ulch, Ulch. Sivelis ut se inflet, trahe pinnam quae in dorso est.
[note: Idem l. d. c. 14. ] Guamiacu Attinga Brasiliensibus, Marcgravio Orbus muricatus Ranae rictu, septem digitorum longitudinem habebat, et corpus oblongum: os Ranae simile, et loco dentium tam superius, quam inferius; os durum; oculos magnos, rotundos, protuberantes, pupilla crystallina circulo flavo: Branchiarum loco foramen in utroque latere digitum admittens, et pone hoc pinnam trapezii figura, unum digitum longam, duoslatam: In extremitate dorsi versus caudam etiam pinnam oblongam, haud amplam, et e [orig: è] regione huius simiilem in infimi ventris extremitate. Cauda constat pinna sesquidigitum longa, unum lata. Totum corpus tegitur cute spinosa, quae in capite in duram testam abit. Spinae illae constant duris ossibus et acutis: in infimo tamen ventre caret spinis, sed mollis est instar Ranae. Torum corpus et caput superius ex gryseo et fusco est maculatum: magis tamen suffecit, inferius totum ex albo flavescit, ut et spinae totius corporis. Pinnae omnes flavescunt. Post utramque pinnam postbranchialem maculam habet nigerriman stuferi magnitudine, et supra hanc utrobique, paulum tramen magis versus anteriora aliam minorem nigerrimam. Ad utrumque latus exortus pinnae dorsalis etiam similem habet, parvulas item sub oculis et ore. Utris modo se inflare potest. Edulis est, et capitur in fluviis dulcibus.
CAPUT III. De Narinari, Tiburone, et Iperuquiba,
[note: TAB. XXXIX. ] NARINARI. Sunt aliquot illius species, haec quam hic descri bimus, appellatur Narinari pinima: Lusitanis Raia, Belgis Piilsteert vel Deicle. Pastinaca marina. Corpus habet magnum, latum, ferme [orig: fermè] triangulare: constans ad utraque latera latissima pinna triangulari, carnosa: et prope caudam habet duas pinnas, palmi magnitudine, subrotundas aequalis longitudinis: caput magnitudinem habet mediocris porci, crassum, compressum, in medio quasi fossam habens. Os triangulo subrotundum, compressum paulo [orig: paulò] et in promuscidem desinens: nam oris hiatus quinque distat digitos ab extremitate promuscidis versus ventrem: amplitudo oris duorum et semis digitorum; edentulum, sed loco dentium os habet linguae figura inferius in ore, quatuor digitos longum, sesquidigitum latum, ad fauces usque pertingens, et simile os superius, transversim positum, duos digitos longum et totidem latum. Inferius os constat e [orig: è] septendecim ossibus, albis, duris literae U figuram habentibus, quae arcte [orig: arctè] per membranas coniunguntur, hisce alia septendecim subiacent, singula singulis, spongiosa ad aspectum, nec ita dura, superius os constat quaturodecim ossibus literae I figura, quae eodem modo per membranas sibi invicem agglutinantur, iisque etiamalia quatuordecim ossa superiacent: duo autem illa ossa per membranas annectuntur aliis ossibus capitis. Cranii cavitas sex circiter digitos longa est, vix duos lata, in qua cerebrum latet. Promuscis tantum constat cartilagine. Oculos habet parvos, nummi misnici magnitudine: post oculos in quo libt latere spiraculum amplum, pomi vulgaris capax; intra haec branchiarum folia recondita iacent: ad latera inferius a [orig: à] fine capitis in quolibet quinque oblongas inscissuras. Color totius superius ferreus, maculi albis per totum inspersis, magnitudine nummi misnici, inferius totum album. Cutis tora glabra laevisque. Corporis longitudo ab occipite ad exortum caudae sesquipedalis, latitudo intere extremitates pinnarum triangularium, trium podum, et decem digitorum.
page XL, image: s248[illustration:
Anthropomorphos.
][illustration: ]
[illustration:
Pracamo Brasil.
][illustration:
Pirametara.
][illustration:
Petim buaba. Tabac piipe.
][illustration:
Sallema seu Salema.
][illustration:
Camaripug [orig: Camaripúg] uacu [orig: úacu].
][illustration:
Leo mariruis.
][illustration:
Frater Hugo.
][illustration:
Galerita. See monch [orig: mönch].
][illustration:
Siinagris
]
page 209, image: s249Pinnarum prope caudam longitudo septem digitorum, latitudo quatuor. Capitis lon itudo decem, latitudo septem digitorum, crassities sesquipedis. Caudae longitudo quatuor pedum et trium digitorum: crassities sesquipedis. Caudae longitudo quatuor pedum et trium digitorum: crassities in exortu quinque digitorum, quae sensim gracilescit. Paulo post exortum caudae superius parvam pinnam curtam habet, paulo plus digito longam, et mox post eam duos hamulos sibi invicem super erectos, piscatoriis hamulis similes et incurvatos, longitudine trium digitorum. Caro boni est saporis, sufficiens quadraginta hominibus saturandis.
[note: TAB. XXXIX. ] Tiburonis species minor. Belgis een Crupshape, a figura. Convenit eum maiore, excepto capite, quod triangulare habet seu prout cor vulgopingitur. Oculi parvi ad latera ipsius capitis. Os parvum, triangulare longe infra positum, triplici ordine dentium minorum, unde ita nocere non potest, os quippehabensangustum. Caro melius sapit, quam [orig: quàm] maioris.
[note: TAB XXXIX. ] Iperuquiba, et Piraquiba. Lusitanis Piexe pogador et Piexe piolho, nostratibus Dupger, quia Tiburoni adhaeret sugens. Octodecim digitos longus, fere [orig: ferè] teres, quatuor digitos crassus, ubi crassissimus, in postica parte attenuatur. Os habet triangulare, cuius pars superior brevior inferiori, etiam linguam. Caput superius ad dorsum usque duos digitoslongum, circiter planum et figuratum, ut palatum alicuius piscis striis transversis, hac parte Titbutoni firmiter adhaeret in ventre, et capto illo simul capitur. Oculi parvi, flavi, pupilla nigra, semicirculo flavo. Dentes nulli, sed eorum loco multae minutissimae prominentiae. Post branchias utrobique pinnam obtinet triangulatam, duos et semis digitos longam, subter in ventre duas iunctas: a [orig: à] medietate corporis tam superius, quam inferius, etiam pinna. extenditur angusta usque ad caudam, quae pinna constat sesquidigitum longa. Cute tigitur per totum corpus cinerei coloris.
TITULUS III. De aliquot aliis, et inter hos monstrosis piscibus.
CAPUT I. De pisce a)nqrwpomo/rfw| et Remoranti.
[note: TAB. XXXX. 1. Kircher. Artis Mognet. l. 3. par. l. 6. p. 675. ] PIsecm a)nqrwpo/morfon, ita describit Kircherus. Capitur certis anni temporibus in mari Orientali Indiae ad insulas Vissaias, quas insulas Pictorum vocant, sub Hispanorum dominio, piscis quiam a)nqrwpo/morfq, id est, humana prorsus figura, quam ideo [orig: ideò] Peche muger vocant, ab indigenis Duyon. Caput habet rotundum, nulla colli intercapedine trunco compactum. Extremae aurium fibrae, quae et auriculae nominantur, ex cartilaginea carne eleganter vestita, quarum interior pars amplissimis formata anfractibus, veram homims refert aurem; Oculos suis ornatos palpebris, situ que et colore non piscis sed hominis iudicares; naso nonnihil aberrat: malam inter utramque non usquequaque eminet, sed levi tramite bipartitur; sub eo vero [orig: verò] labra magnitudine specieque nostris simillima. Dentium non quales insunt piscium generi serratilium, sed plenorum et candidissimorum continua series. Pectus alba cute contectum, hinc arque hinc paulo [orig: paulò] latius quaam [orig: quaàm] pro corpore in mammas extuberans; neque eas ut feminis pendiculas, sed qualis virginibus globosas, plenas lactis candididssimi. Brachia non longa sed lata ad natandum apta, nullis tamen ipsa Cubitis, ulnis, manibus, articulisve distincta. In administris soboli propagandae membris, in utroque sexu nulla ab humanis distinctio: posthaec in piscem cauda desinit. Hactenus ingeniosissimus Kircherus. Ossa huius piscis insignem vim sanguinem
page 210, image: s250sistendi et attrahendi habent: visa, ita sanguinem currentem stringere, quasi vena ligaretur. Efficaciora tamen feminarum, et ex his quae maculis ad nigrorem accedentibus distinguuntur, Alius quidam dicit, carnem carnihominis applicatam, ita omnes spiritus ad se attrahere, ut hominem [note: Nieremb. H. n. [abbr.: enim] l. 11. 6. 4. ] veluti stupidum reddat. De Remoranti pisce apud Hugonem Linschotanum habemus. Historia talis est. Navis quaedam Lusitanica per Morambiquem in Indiam decurrebat. Vento haec adeo [orig: adeò] secundo et optato utebatur, ut vela omnia plenissima navem proferre felicissime [orig: felicissimè] viderentur. Diebus ergo [orig: ergò] quatuordecim integris cursum versus Lineam aequinoctialem nautae tenentes, et quottidie altitudinem metientes, tandem obsetvarunt, gradus ad metam propositam, non minui aut pauciores fieri, verum quottidie multiplicari, seque ab aequinoctiali Linea quam longissime dispelli et arceri. Quae res non saltem praeter omnes naturae causas esse videbatur, ad admirationem universorum, verum etam qui in navibus erant, certis se praestigiis et incantamentis agitari, liquidissime [orig: liquidissimè] rebantur, cum scirent, illius loci mare huius appulsus neutiquam causam esse, et vela secundis ventis interim nihilominus ex voto turgida procedere. Sese ergo [orig: ergò] anxie [orig: anxiè] invicem contuentes, partem terrore, partimanxia vi et admiratione diu exercebantur; dum tandem, nescio quo casu, nautarum quidam, attentis et sollicitis in undam oculis despectans, latam et ingentem quandam caudam prorae intortam innexamque contuitus est, qua piscis quiam navem firmiter prehenderat, reliquumque corpus per navis longitudinem exporrexerat, adeo [orig: adeò] ut caput ipsius post puppim promineret Hoc ille situ navis omnem molem ita violenter torquebat, ut illam contra violentissimum quoque reflantis venti im petum vi et robore suo immense retroageret, secumque tot diebus rapide proferret. Iam itaque hoc pacto causa repulsus praecognita, adactis sudibus furcisque et organis, conferentibus ceteris, ad arcendum eum tamdiu studiosissime [orig: studiosissimè] laboratum est, donec tandem, cauda plicatili avulsa, navem ille destituerer, cum iam diebus quaruordecim integris illi agglutinatus adhaesisset, et violento renisu eamdem, omni impetu ventoque contrario spreto, natando secum abripuisset. In aeternum itaque memoriae signum historiam hanc Pro Rex in atrio suo depingi accuravit: quam effigiem his meis oculis persaepe egomet cummagna admiratione usurpavi, et circumstantiis supradictis subnotatis diliqentissime perlegi.
CAPUT II. De pisce Goensi.
[note: Nieremb. H. n. [abbr.: enim] l. 11. c. 5. ] IDem Hugo narrat, ex flumine quodam Goae, cuius ostium hiberno tempore pro loci more obstructum erat, piscatores quosdam monstrosum piscem extraxisse, cuius similem nec in India nec in aliis locis uspiam videre contingit: qui ob novitatem Archiepiscopo, eius iussu a [orig: à] pictore ad vivum exprimebatur cuius Icon seu effiges Regi Hispaniarum postmodum transmissa est. Animal illudmediocris magnitudinis erat, canem domesticum vulgarem altitudine haud excedens, cuius rostrum porcino simile protuberabat. Oculi ei parvi erant; nullae aures, quarum loco duo saltem foramina hiabant. Pedes elephantinis (respective [orig: respectivè] tamen) per omnia similes erant. Caud ad dorsi fines lata, sen sim in acumen desinebat. Per atrii pavimentum cursitans, suum porcorumve grunniebat ritu. A capite ad caudam universum corpus squamis, pollicis articulum prioris aequantibus, constitutum erat tam solidis ac firmis, ut nec ferrum, nec aes plus resisterent. Grandibus et frequentibus, non secus ac incus quaedam. a [orig: à] nobis plagis contusus, nihil aliud quam convolvebatur, et echinimore caput caudamque intro condebat, ut globi exquisitam rotunditatem
page 211, image: s251praestaret: nemine interim iuncturarum proportionem satis observante. Congl.obatus, nulla, vel vi, vel machina divelli aut expediri poterat; relictus tamen, sponte se iterum pandebat aut explicabat, et qua via patebat errabat.
CAPUT III. De pisce ludicro, Pusta, et Michipillin.
[note: Nieremb. H. n. [abbr.: enim] l. 11. c. 13. ] ILluives menstrua, et ludicrus gestus, unde nomen meruit, commendant Axototl, h. est, lusum aquarum. Genus quoddam est piscium lacustrium molli cute intectum, ac lacertarum more quadrupes, dodrantis longitudine pollicemque crassum, etsi interdum cubitum excedat. Vulvam habet muliebrisimillimam, ac venter eius maculis fuscis distinguitur, corpore medio ad caudam usque, nempe prolixam et quae iuxta finem tenuissima sit, pulatim ac sensim gracilescit. Pro lingua est cartilago brevis ac lata. Quaternis natat pedibus, in totidem digitos, persimiles ranarum, fissis. Caput depressum est, et reliqui corporis proportione magnum. Hiscens rictus, aterque color. Huic menstrua singulis quibusque mensibus fluere observatum saepe saepius est, haud aliter ac mulieribus; tum venerem abu nde excitare, haud secus ac scinci facere solent, quos terrestres crocodilos quidam vocant, ad quorum genus fortasse pertinet. Salubre ac gratum praebent alimentum, nec dissimile anguillarum carni. Multis modis parari solent, frixi nempe, assi, elixique. Verum ab Hispanis magna ex parte ex aceto mulso, addito pipere, caryophillis, atquastro Indico: a [orig: à] Mexicanis vero siliquestro solo, seu intacto, seu integro, familiarissimo illis ac praegrato condimento. [note: Nieremb. H. n. [abbr.: enim] l. 11. c. 14. ] Pustae capiuntur in fluminibus Panucinorum, minimi digiti vix aequanres longitudinem atque crassitudinem, sed ventre ranunculorum instar paulo protuberantiore, quibus simul eum miltomame permixtis et admotis, subvenitur passis erisypelata, brevitate et facilitate mirabili. [note: Nieremb. H. n. [abbr.: enim] l. 11. c. 41. ] Michipillin seu ova piscium, dicitur genus quoddam lacustre, album, quod ex omni piscium in lacu degentium Mexicano conflatur multitudine, unde factum est illi nomen. Statis anni temporibus eadem capitur palude, haud aliter quam thynni trichiae, scombri, similesque pisces, alii gregatim vagantes in Oceano. Agmen pisciculorum esse creditur, haud lendibus maiorum. Medio id procedit alveo, in neutrum littus inclinans, tam numerosum a [orig: à] multitu dine, ut quinque cubitorum intervallum aut amplius occupet. Non praetermittunt occasionem piscatores, sed diligenti observatione et cura vagantes pisciculos captant excipiuntve retibus, atque ita non mediocris solet saepenumero fieri captura. Coquuntur iidem alienis fictilibusve vasis, ferculisque ubi opus est, adiciunt, addito siliquastro chillive: quo apparatu neque modico neque ingrato cibo constant, sed quo non modo Indi, verum advenae quoque Hispani saepenumero vesci gaudeant.
CAPUT IV. De Ambiza et pisce mulari,
[note: Nieremb. H. n. [abbr.: enim] l. 11. c. 55. ] ADnectam quod Philippus Pigafeta scribit de quodam pisce Zairi, qui membra duo habet manus humanas referentia, et caudam clypei et forma et magnitudine. Vocatur hic ab incolis Ambize angulo, id est, porcus aquatili, propter pinguedinem qua porcum refert. Caro, quae ab incolis fumo indurarur, et ad lautitias reservatur, et gustu et odore est grato. Aquam dulcem non relinquit. Pabulum eius est gramen, et omnis generis herbae in littore enatae. Ore bovem refert. Tantae interdum et
page 212, image: s252magnitudinis, ut quingentas libras pondere elever. Capitura a [orig: à] piscatoribus non ut pisces, sed fere ut bos. Observato enimloco diligenter, ubi pascisolet, scaphis suis exspectant, et advenientem contis aut remis occidunt: occisum ad aulam regiam deferunt; aliter enim capitali propsita poena (ut et alios pisces, qui hinc Regii dicuntur, nempe trutas, et cacongo piscem singularem, salmonem figura referentem, sed colore diversum, caro enim ea est alba; et tam pinguem, ut prunis superimpositus eas exstinguat) vendi non potest. Unde diligenter ne impunitas audacioresreddat, observantur piscatores ab Aulicis, et deprehensi absque ulla remissione plectuntur. [note: Nieremb. H. n. [abbr.: enim] l. 11. c. 62. ] De pisce mulari sic scribit Nierembergius.
Sub Philippo II. visa in Oceano bellua duabus velificans alis, navis specie. Fregit unam bombardaeictus. Irtupit per fretum Hereuleum bellua furens, et horribilibusfrendens mugitibus atque illapsa per mediterraneas Hispaniae oras, Valentiam appulit, ubi demum exanimata, centum et quinquaginta dodrantes prolixa, molis circuitus centum, vacuitas cerebri septem homines capiebat.
Eques in os consistere posset. Maxillae servantur in Escuriali usque ad decem et septem pedes porrectae, viginti armatae dentibus duroum dodrantum, minimi unius. Genitalia immodica. Appellatum idcirco monstrum piscis mularis. Aliqui eruditi lamiam fuisse putarunt ob fauces et ingluviem. Duo cadavera in stomacho reperta. Creditum quoque aliquibus huius generis belluam devorasse Ionam Prophetam. Quis certo sciert?
CAPUT V. De Pisce tauriformi et Amilotl.
[note: Nieremb. H. n. [abbr.: enim] l. 11. c. 24. ] PIscis tauriformis est Francisco Hermando pisculus vix duos palmos longus, sed pinna murititus caudae instar, sed parne prolixa digitos: corio intectus duro, fusco, sed circa ventrem candenti, et ubique pentagonis sex angulisve distinctos figuris. Os est minimum, sed longiusculis munitum dentibus: Oculi magni, pinnae circa aures binae satis parvae, quemadmodum et aliae duae, quarum altera circa extrema ventris est, altera vero [orig: verò] iuxta postremum dorsum; mirum est, in hoc pisciculo duas prominere iuxta frontem spinas acuminatas, infractae duritiei, instar corniculorum, actotidem alias eadem magnitudine et forma circa ventris postrema. Vide an ad Boopa [note: Nieremb. H. n. [abbr.: enim] l. 11. c. 26. ] vel Acanthiam referri possit. Amilot vero est piscis teres, lacustris squamosus, candescens, maculis aspersus pullis, sesquidodrantem longitudine, et pollicem crassitudine excedit. Binas pinnas habet in dorso, totidem in ventre, utrimque unam, ac infra ventrem alteram. Caput est oblongum, rostrum acuminatum: sed infrena maxilla prominentior. Oculi sunt nigri, iris aurea. Aurcum caput, venter luteus, adeoque reliquum paene [orig: paenè] corpus. Victum eius sic commendat Franciscus Hermandus. Optimum et concoctu facile praebet alimentum; nam et ovis capitur magna ex parte onustus, adeoque gratum, ut cum gravem quamdam evasissem aegritudinem, milique nutrimenta omnia, a [orig: à] sanis hominibus et sagacioris palati vehementer expetita, sorderent displicerentque vehementius, hoc uno cibi genere suavissime usussim, et ad vires instaurandas non mediocriter adiutus. Sed magnitudo ipsa adeo gratiam commendat, ut quo in maiorem amplitudinem adoleverit, eo maiori habeatur in pretio, expetatur avidius, rarius inveniatur venalis, inventusque ematur carius.
page 213, image: s253HISTORIAE NATURALIS De Piscibus, LIBER V. DE CETIS. [correction of the transcriber; in the print DE CETIS. ]
CAPUT I. De Cetis in genere.
CEtorum nomine saepe [orig: saepè] tam apud Graecos [note: Galen. 3. de Alim. facult. c. 21. et 37. ] quam [orig: quàm] Latinos ingentis molis pisces intelliguntur; hic pro illis duntaxat sumimus, qui pulmones, arteriam, collum et alia membra cum terrenis quadrupedibus communia habent, quibus omne proprie [orig: propriè] dictorum piscium genus destituitur. Specialius aliquando, seu pro Pistrice, seu pro Balaenasumi, apud Ciceronis Aratum, et Oppianum videb is. Integuntur corio, qui Macedonibus, dum e [orig: è] Mesambria Tocam navigarent, visus, corio squamoso, tam crasso ut cubitum aequaret, ostreisque patellis, et algis oppletus, pro monstroso habendus est. Lora ex eofiunt, quibus maxima pondera per cochleas sublevantur, simili duritic et nervos esse, et chordas exiis ad bellica instrumenta [note: Aelian. H. A. l. 17. c. 6. ] confici, prodidit Aelianus. Pulmones habent, quod plus caloris, quia ingentis molis animalia, ut possint moveri, requirunt. Branchiis [note: Plin. H. n. [abbr.: enim] l. 9. c. 7. ] ideo [orig: ideò] carent, sed fistulas (ora vocat Plinius, nares Ovidius, Cardanus oscula) accepere. Ductus haec ab ima palati ad extimam parte duplex, septo distinctus, et nostrarum narium foraminibus ad palatum deductis, proportione quodammodo respondens. Unicum in extima parte literae C. figura foramen apparet, quod carne pingui, tamquam operculo, tegitur. Respirationis gratia datas, vel exinde colligas, quod obturatis, citius moriantu r, quod in Delphino Rondeletius observavit. Os ipsos [note: Aristot. H. A. l. 9. c. 2. et 4. de partib. c. 13 ] subter habere, Aristoteles et Plibnisu reliquere, ut dum resupinantur, pisces quos captant, evadendi tempus habeant, in promptu habere, observavit Rondeletius. Resupinatos tamen cibum capere, tum ob dictam causam, tum propter longam et multum infra descem dentem oris scissuram. Carent quidam Dentibus instructi quidam, serratis, planis, exsertis, aliquando hominis similibus. Eboris instar candidos, ad opera firmos, anteriores latos, ne haereret cibus, posteriores acutos, ut promptius divideretur, [note: Cardan. variet. c. 37. ] apud Cardanum legimus. Mammas feminae habent; detractos aliquando ex una in Aquitanico littore duo lactis cados, Rondeletius prodidit. Audire certum, et nulla manifesti instrumenti vestigia, ut [note: Arist. H. A. l. 4. c. 8. ] putat Aristoteles, Rondeletius tamen in Delphini cranio, meatum qui ad cerebrum usque excurrit invenit. Vehementer pinguescunt, quod piscium carne alantur, et moveantur tardissime [orig: tardissimè], quod tardo motu digeri posset, densitate corii praepeditur. Internas partes verbis Rondeletii describam. Sub peritoneo, inquit, partes quae ad nutritionem et generationem conformatae sunt, ad quadrupedeum terrestrium magis quam ad piscium partes accedunt. Nam Epiploon habent, sed minus pingue, quo ventriculus et intestina incalescunt, et forventur. Ventriculum, magnum, cum ad iustam magnitudinem accreverint: in recens natis exiguus est, et geminus videtur. Eius fundo pancreas haeret, desinit in intestina, quae in multos gyros convolvuntur, eadem fere [orig: ferè] ubique crassitudine, praeterquam in extremis, quae mediis paulo [orig: paulò] sunt latiora. Meseuterium, vertbris annectitur, glandulas nigras, venas, arteriasque intertextas habens. Renes venae magnae trunco, arteiae que magnae per emulgentes annectuntur, sunt inter epar et testes siti, Urina per
page 214, image: s254ureteras in vesicam percolatur: quae terrestrium animalium vesicis similis, sita est inferiore ventris parte. In iis qui utero adhuc gestantur, in urachum desinit, per quem urinam deponit in allantoidem tunicam ad diem usque partus. Editi in lucem, per pudendum urinam veluit terrestria emittunt, et per musculum sphincterem retinent. Uracho arteriae umbilicales adhaerent, arteriae magnae inferioribus ramis insertae. Utrinque sunt testes oblongi, quibus praeparantia vasa praeposita sunt, infigit scilicet venarum arteriarumque e [orig: è] magna vena ortarum ramuli, qui post varios et multiplices anfractus, in epidumin inseruntur. Cum enimmagna sanguinis copia, multo semini generando necessaria, sit, quae longo vasorum ductu, ob spatii brevitatem transmutari et elaborari non potest, sollerter admodum natura gyros illos vasorum constituit, ut illis, id quod longitudini deest, pensaretur, et quibus singuli meatus capreoli intorti dependent, et glandulosa corpora radici pudendi adnata desinunt; ex quibus meatu urinario, nervo cavo genitale constat humano simile, cuius extremum foris propendet, in glandem tenum linguis avium similem desinens, quae praeputio non omnino [orig: omninò] tintegitur: intus replicatum latet, ad veneris usum exoritur. Venas suas, nervos, arterias, idem pudendum habet. Ossi innititur, quod ossi pubis proportione respondet. Thorax costis veris ac mendosis, sterno, vertebris, musculis constat: cuius capacitatem pulmones magni complent, densiore substantia quam in terrestribus: crassitudine et colore hepar quadrupedum referunt, tum, ne qua in rariorem substantiam penetrans, eici non posset; tum ne in magnis exspirationibus, quibus in aquis fere [orig: ferè] semper coguntur, tenuior substantia fere [orig: ferè] disrumperetur. Hi in duas partes divulfi sunt, parte inferiore adeo [orig: adeò] gracilescunt, ut membranam esse affirmes. Undique Cor complectuntur pericardio conclusum, in medio thorace locatum, nulla in re porcorum cordi absimile: duos sinus, totidem auriculas, denique omnia similia habet. Ad haec, asperam arteriam, Ocsophagum, musculos et quaecumque in terrestribus corporibus sunt, clavicula exempta, reperire est. Caput, cum vertebris articulatur. Cerebri dispositio diversa. Nam in anterius et posterius divisum est, non in dextrum et sinistrum, ut in homine. Nervorum coniugationes ex eo nascuntur, plexus xuroeidh\s2, in eo rete mirabile, meninges duae pro integumento. Vulva in feminis cervicem palmum unum longam habet: ea deinde in ramos duos distribuitur, veluti in quadruped ibus terrenis videre est, testes ad uteri cornua positi, pudendum inter umbilicum et podicem. De Magnitudine in singulis speciebus dicetur. Locum si spectes, in solo nectamen omni mari (Pontus Euxinus nullos habet) reperiuntur. Semperque fere [orig: ferè] in alto versantur. Circa solstitia maxime [orig: maximè] visuntur, quod tunc illic ruant turbines, tunc inbres, tunc delectae montium iugis procellae ab ino vertant maria, pulsatque exprofundo, belluas cum fluctibus volvant. Alias [orig: Aliàs] in fundo maris fere [orig: ferè] degunt, molis fuae ponder. Cibus ipsis pisces, harengi inprimis, quos quandoque tamavide [orig: tamavidè] persequuntur, ut in littora vadosa impingant. Generant intra se, et catulos enituntur. Hiteneri sequuntur matrem, quod a [orig: à] nautis visum. Motu, ob corporis molem, et ventris ingluviem tardo feruntur. Visus et auditus ipsis hebetior. Hinv curiosae omnium naturae beneficio, pisciculo, si credere fas est, tamquam duce utuntur. Odore picis adeo [orig: adeò] delectantur, utsese navi affricent. Strepitu terrei Arrianis in rebus Alexandri M. prodidit. Usum in cibis, apud Ichtyophagos, prodente antiquitate invenere. Praeparationem vide apud Aldrovandum.
page 215, image: s255CAPUT II. De Cetis in specie.
ARTICULUS I. De Balaena.
[note: TAB. XLI] ET haec de Cetis in genere sufficiant, in sepcie iam de iisdem [note: TAB. XLII. ] agentur. Numerantur autem inter eos, Balaena, Balaena vulgi, Physeter, Pristis, Orca, Delphinus, Phocaena, Scolopendra, vitulus marinus, et Manati Indorum.
BLAENA, Graecis falai/na, vel para\ to\ [note: Vossius de Idol. l. 4. c. 32. Plin. H. n. [abbr.: enim] l. 9. 6. 3. ] ba/llein, id est emittere, quod maris aquas per fistulas emittat, vel a [orig: à] fa/lon quo vocabulo Graeci meatum in galeis militaribus, cui plumas inserebant, indigitant, vel a [orig: à] Chaldaeo [gap: Greek word] , quod et devorare dicitur. Ingentis est magnitudo. Visa in Indico mari, quaternum iugerum, seu nongentorum sexaginta pedum longitudine. Centum et quinquaginta cubitos obtinebat, quem Nearchus eiectum vidit. Describitur a [orig: à] Bellonio, Rondeletio, et Aldrovando. De suo scribit Bellonius, adipiem eius velut olem non concrescer4e: pinnas habere utrinque unam et tertiam in dorso, qua totum corpus dirigit. Caudam lunatam, Corium nigrum, cui pinguedo pedis altitudine subsit, laridum quadragesimale appellant. Lingua eidem aliquotlibrar. pondo. Ante oculos praetenturae, seu tenues quaedam assulae, quatuor ulnas longae, ac sesquipedem latar, longissimis villis praeditae, quibus iter praetentat. Ossa tam magna, ut postes ex iis fieri soleant. Rondeletius suae parvam linguam, et quae quatuor duntaxat vel quinque vasa salsamentaria adscribit. Alibi, penem se unius vidisse, qui a [orig: à] procero homine humeris deportatus terram contingeret, scribit. In eius quam Gesnerus descibit ventriculo tria dolia crudorum pisciculorum, inter quos salmounius ulnae longitudine, inventa sunt. Pelle nigro undique tegebnatur, nisi quod maculae duae candidae, utrinque supra medium oculi inciperent, et retro tenderent. Tota maxilla inferior erat candida, et pars quaedam sub ventre. Plura apud Gesnerum vide. Aldrovandi prior colore erat subcaeruleo, tota maculis nigricantibus conspersa, ventre candido. Altera, quam Bufalinam vocat tota nigricabat. Capta erat An. M. D. LXXVII. in Scaldi decem ab Antverpia miliaribus monstrosa, quam Pareus descipsit. Longitudo eius erat pedum octo et quinquaginta, altitudo sexdecim. Cauda quatuorde cim pedes lata, ab oculo ad extremum rostrum intervallum sexdecim pedum, Maxilla inferior senum in singulis lateribus pedum erat, viginti quinque dentibus armata, qui totidem foraminibus in superiore dentibus omnino [orig: omninò] carente excavatis, recondi poterant. Tot dentium longissimus sex pollices non excedebat. Locus ipse procul [note: Schonfeld. in Ichtyol. ] a [orig: à] terra ubicumque degit. Plurimas autem circa Islandiam, Gronlandiam, et vicina Septentrioniloca, a [orig: à] Biscainis, Anglis Hollandis, circa aestivum inprimis solstitium, quo tempore sinus recessusque maris pacatiores quaerunt, capiuntur. In Taprobanae [note: Aelian. H. A. l. 16. c. 18 ] mari Thunnis insidiari, apud Aelianum legimus: in Gaditano Oceano non ante brumam conspici: statis temporibus in quodam sinu placido et capaci, mire [orig: mirè] gaudentes [note: Plin. H. n. [abbr.: enim] l. 9. c. 6. Schonfeld. in Ichtyol. ] ibi parere, condi, Plionius prodidit. Victus ipsis pisces, visus qui quadraginta asellos devoraverat, eosque adhucrecentes, quos oculatus testis dissectos et sale conditos ad solem siccavit. Sunt qui comedere masticando ngent: pisces deglutire integros, eosque minutos, quod interna gutturis membrana nil magnum ingredisinat, dicunt. Quidam carne vescinegant, quod in captae visceribus praeter mucum et spumam nihil reperiatur. Pisciculum Lodel venatoribus dictum, si copiose [orig: copiosè] voravit inobviatur quasi, et in
page 216, image: s256furorem acta, nec hominibus nec aequalibus suis parcit. De Coitu partuque (verba sunt Schonfeldii) venatores referunt, Balaenas contracta societate et consuetudine in amorem mutuum, 1uem coniunctione, saltatione, aliisque affectuum coniugalium significationibus inter se testantur coire; hinc una [orig: unà] natare semper, amicitiamque caeptam conservare, donec accensa ad libidinem femina, erecto ad perpendiculum et in caudam corpore, marem eodem positu obviam, pinnissuis, tamquam brachiis duobus amplectatur, mutuoque complexu per horae dimidiam, vel integram utraeque haereant: Inde coniugium et conversationem ad mortem usque colere. Faemellaefetum autumno inter Octobrem et Ianuarium pariunt, unicum, tauro non minorem, imo [orig: imò] maiorem pro matris quantitate, qui sub maternarum pinnarum praesidiis et tutela tutas, non [note: Philostrat. l. 2. de vita Apollonii. ] deserit parentes, nisi ablactatus. Philostratus faucibus ab eis filios abscondi, si quan do maiorem belluam fugere contigerit, prodidit, quod et apud obscurum de natura rerum auctorem invenies. Terrae defectu aquae affinis, aqua [orig: aquâ] orercepta et eiaculata succurrere, fide eiusdem dicitur. [note: Aristot. H. A. l. 4. c. 10. Oppian. Halieut. l. 1. v. 404. Aelian. H. A. l. 9. c. 50. ] Dormire edita per summa, fistual Aristoteles auctore est: stertentes audiri, Plinius: in siccum exire uta [orig: utà] Solis radiis calescant, Oppianus et Aelianus. Inimicitiam, cum Delphino, Thunnis et Orc a gerit. A gladio pisce ut septem diximus vehementer timetur. Ziglerus castoreo aqua diluto et in mare effuso adeo [orig: adeò] terreri, ut totus grex dissipetur prodidit. De venatione et captura vide Schon. feldium. Usus adipis, in lucernis, ad inungenda coria, currum rotas, et alia. Cardanus viscera quia pinguia, et sapore et violae quasi odore [note: Calen. l. 3. Alim. Schonfeld. in Ichtyol. ] commendiar scribit. Galenus eis mucosum saporem tribuit. Viginti balaenarum gencra apud Hartenium inveniuntur, ex quibus Primum quot Ninting vocatur hominem fugit, et comestibile est. Decimum, quod Fiscraake, haleces versus terram fugar. Undecimum, quod triginta ulnarum, ultra septuaginta dentes habet, et eos tam magnos, ut inde tabulae ac manubria cultellorum fiant. Duodecimum, non habet pinnas in dorso. Decimum quintum, quod Rodkemling vocatur, subvertit. naves, et XL. est ulnarum. Decimum sextum, quod Nahwal, anterius insuperiore mandibula, dentem longitudinis septem ulnarum, adeo [orig: adeò] exacte [orig: exactè] tortum in circuitu, uthumano ingenio melius fieri non posset, habet. Decimumseptimum, quod Skeling, octuaginta ulnarum, diversos superciliorum supra oculos habet ordines. Decimum octavum, quod Nordhwal, nonaginta ulnarum, non vivit nisi de pluvia et rore caelesti, quod fabulosum credo. Vicesimum, quod Haffnegruffiar, magis insula esse videtur quam [orig: quàm] piscis. Fides sit penes auctorem.
ARTICULUS II. De Balaena vulgi et Physetere.
[note: Aldrov. de Cetis c. 7. ] BEllua haec ut plurimum triginta sex cubitos longa est, octo alta, ut Rondeletius describit. Oris scissura ad duodeviginti pedes porrigitur. Dentes in eo nulli, sed horum loco in utraque maxilla, corneae sunt laminae nigrae, sensim in pilos suillis similes desinentes, quae inanteriore et posteriore sive interiore oris parte breviores sunt, in media longiores. Ab interioribus Lingua intus continetur et coercetur [orig: coërcetur]: inde abducta vel abscissa ita diffunditur, ut in eundem locum iterum recipi non possit. Oculi, quatuorulnarum spatio a [orig: à] se distant, foris parvi apparent, intus capitis humani magnitudinem superat. Pinnas duas maximas in lateribus habet, quibus natat, et catulos in metu occultat, in dorso nullam habet. Cauda, situ caudis Delphinorum similis est, figuta non multum absimilis, quam cum movet, ita mare agitat, ut naviculas submergat. Rostro
page XLI, image: s257[illustration:
Balaena. Wallfisch
][illustration:
Balaena. Wallfisch.
][illustration:
Balaena. Monstrosa.
][illustration:
Balaena Ein ander art Wallfisch.
][illustration:
Phocaena Meer Schwein. Braunfisch.
]
page XLII, image: s258[illustration:
Balaena. Ein Grosser Wallfisch. von Go. Schuch lang. und 41 Schuch hoch.
]
page 217, image: s259est brevi. Fistula caret. Corio, duro, nigro, integitur, sine pilis, cui lepades, et ostrea haerentia aliquando reperiuntur. Internae partes, veluti in Delphino. In ventriculo mucus, spuma, aqua, alga foetida, ambra invenituntur, ut exinde Carnivoram non esse colligas. Vitulos vivos parit. Carnis nullus in Cibis usus, sola lingua commendatur, sale [note: Aristot. 11. A. l. 3. c. 12. ] condita. Viginti tria saepe vasa ea [orig: eâ] implentur. *mosti/khton Aristotelis esse, vel exinde colligitur, quod prodentibussetas, quibus intus os hirsutum [note: Plin. H. n. [abbr.: enim] l. 11. c. 37. ] est, habeat. Plinius musculum manuum bene [orig: benè] dixit, sed pro duae Balaenae male [orig: malè] posuit.
PHYSETER, qui et Physalus, para\ to\ fusth=n, id est a [orig: à] flando dicitur, quod copiosiorem aquarum eluviem prae ceteris efflare scribatur. Gesnerus edem vel saltem affinem cum Pusti, qui pristh\s2, prh/stis2, et pri/stis2 dicitur, facit, quem vide. Diversum esse a [orig: à] Physalo [note: Aelian. H. A. l. 3. c. 18. ] inatis rubri, ex descriptione videre est. Magnitudine hic adulti Gobioriis, sine ore, cum branchias tamen habeat, perniciem eiqui gustaverit creat. Intumescit enim, tandemque ventris profluvio vita finitur. De Descriptione inter auctores non convenit. [note: Plin. H. n. [abbr.: enim] l. 9. c. 4. ] Plinius ingentisque columnae modo se attollere scribit. Solinus super antennas navium velis quondam diluvium [note: Strabo Geogr. l. 15. ] eructare addit, quod Strabo commune cetis in mari extero circa Turderaniam facit. Turnerus porrentosae magnitudinis cetum facit, et???singulos se eorum tantum aquae e [orig: è] fi???stulis, quas in capitibus habent eia culantes vidisse, ut singulisingulas naves???quarum copia [orig: copiâ] in profundum submergerent, adicit. Bellonius hoc solo a [orig: à] Balaenis differre, quod [orig: quòd] nullas praetenturas habeat, neque tam vasta [orig: vastâ] corporis mole, figuraque sit magis tereti. Rondeletio est ore maximo, dentibus acutis, serratis, lingua [orig: linguâ] carnosa [orig: carnosâ] et magna [orig: magnâ], sistula longe [orig: longè] quam reliquis crassiore, pinguedine multa.
ARTICULUS III. De Puste et Orca.
[note: TAB. XLIII. Aldrov. de Ceris c. 5. ] PUstes a [orig: à] secando, quod pernicissime [orig: pernicissimè] natet, dictus est. Perperam a [orig: à] Bellonio capite vasto, rotundo, et cacabi figuram exprimente describitur, quo modo namque aquam velociter secaret? [note: Bellon. de Aquatilib. l. 1. ] Rondeletio est rostro, valde [orig: valdè] longo, osseo, utrinque aculeato. Aculei validi sunt, et delphinorum dentibus similes. Aloysius Cadamustus serram [note: Aloysius l. 6. Navigat. ] aquaticam vocat, eaque in assamenta secari ligna scribit. Clusius ipsius formae ratione inter Galeos seu caniculas [note: Clusius Exot. l. 6. ] reponi debere affirmat: eumque ita ex pictura describit. Erat hic piscis, inquit, corporis forma [orig: formâ] et colore Galeorum generibus, aut Caniculae Aristotelis valde [orig: valdè] similis: nullis tamen maculis ut illa, conspersam cutim habens, perinde tamen rudem, et instar Zygaenae cutis asperam, fusci in dorso coloris, in ventre candicantis, et sex pinnas habet, in lateribus, medio videlicet paene [orig: paenè] corpore binas, etc. Caput in longum et angustum, planum et firmum rostrum porrigebatur, utrinque cum iis dentibus, sive osseis firmisque et rectisspinis, ex adverso sitis serrae instar munitum, viginti vel etiam pluribus, etc. Binos oculos in prona capitis parte habebat, binas nares in supina, et infra illa oris scissuram, ut Zygaenae fere [orig: ferè] transversam. Reperitur plerumque in Oceano occiduo.
ORCA Latinis a [orig: à] vasis olearii aut vinarii [note: Aldrov. c. 6. ] similitudive dicitur. Quodnam apud Graecos habeat nomen, vix compertum, nisi vocabulo Orygis apud Strabonem, quem in mari extero circa [note: Strabo Geogr. l. 3. ] Turdetaniam ponit, veniat. Bellonius ocrynum Oppiani esse credit, sed perperam. Thunni enim hic genus maximum. Delphino est corpore toto vigesies crassior, potissimum circa ventrem. Toto tergore arra, ventre ex albo roseo, ad latera fere [orig: ferè] caerulea. Rostrum habet simum, sursus repardum; cuius labri inferioris tanta est crassitudo, ut a [orig: à] superiore seiungatur
page 218, image: s260dum piscis pronus est, quadraginta truculenti in eo dentes, quorum anteriores obtusi et graciles, posteriores acuti et crassi sunt. Oculi eidem sunt parvi, pinnae pro corporis magnitudine pusillae. Cutis glabra et politissima. Cauda lunata, et ulnam distenta excedens. Pudendum mari in medio ventre abstrusum, duor. pedum longitudinem excedens; in femina ano vicinum est, ad quod utrinque duorum dignitorum intervallo, quaedam soramina visuntur, in quibus nammarum papillae delitescunt. Saepe octingentas, aliquando et mille libras excedunt. Lienem unico orbiculari globo in placentae formam effectum habet. Plurimum aquae per fistulas eiaculari, Plinius auctor est. Orca, inquit, in portu Ostiensi visa est oppugnata a [orig: à] Claudio Principe. Venerat tunc exaedisicante eo portum, invitata naufragiis tergorum e [orig: è] Gallia advectorum, satiansque se per complures dies, alveum in vado sulcaverat, accumulata fluctibus in tantum, ut circumagi nullo modo posset, et dum saginam persequitur, in littus fluctibus propulsa, eminente dorso, multum super aquas, carinae vice inversae. Praetendi iussit Caesar plagas multiplices inter ora portus, profectusque ipse cum praetorianis cohortibus, populo Romano spectaculum praebuit, lanceas congerente milite, e [orig: è] navigiis assultantib. quorum unum mergi vidimus reflatu belluae oppositum unda. De earum et Balaena pugna ita quoque Plinius. Balaenae et in nostra maria penetrant. In Gaditano Oceano non ante brumam eas conspici tradunt. Condi autem aestatis temportibus in quodam sinu placido et capaci mire [orig: mirè] gaudentes ibi parere. Hoc scire orcas, infestam his belluam, et cuius imago nulla repraesen tatione exprimi possit alia, quam carnis immensae dentibus truculentae. Irrumpunt er ò insecreta, et vitulos earum et fetas vel etiamnum gravidas lancinant morsu, incussaeque ceu Liburnicarum rostris fodiunt. Illae ad flexum immobiles, ad repugnandum inertes, et pondere suo oneratae, tunc quidem et utero graves, pariendive paenis in validae, solum auxilium novere in altum profugere, seseque opponere, et cautium angustiis crucidare, in vada urgere, saxis allidere. Spectantur illa proelia ceu mari ipso sibi irato, nullis in sinu ventis, fluctibus vero [orig: verò] ad anhelitus ictusque, quantos nulli turbines volunt.
Hucusque Plinius.
ARTICULUS IV. De Delphino.
[note: TAB. XLIV. Aldrov. de Cetis c. 7. ] PIscis quem Latini Delphinum vocant, is Graecis delfi\c et delfi\n et si minutus delfinis1ko/s2, plaerisque Europae nationibus, Porcus marinus dicitur. Ex Cetis esse, quod [orig: quòd] branchiis careat, pulumonemque et arteriam habeat, Aristoteles reliquit. Repando dorso incurvum esse plaerisque proditum, unde incurve [orig: incurvè] cervicum pecus Pacuvius vocavit, seu quod talis oculis nostris, dum ab undis exsiliens in mare praeceps fertur, propter celeritatem motus appareat; seu quod, quia branchiis destituitur, revera corpus, cum se vibrat, incurvet, ut promptior in gurgitem pronus feratur.
[note: Plin. H. n. [abbr.: enim] l. ] Rostrum ei est simum, unde Simonis nomine gaudere Plinius scribit. Linguam mobilem, brevem, latam, carnosam, exsertam in ambitu serratam, suillae non absimilem. Dentes parvos, acutos, pectinatim coeuntes [orig: coëuntes]. Oculos magnos, sed cute adeo tectos, ut pupilla solum appareat, non longe ab oris scissura, quin in eadem propemodum linea sitos. De Fistulae situ non convenit interauthores. In dorso [note: Aristot. ] esse scribunt Aristoteles et Plinius, ante cerebrum Rondeletius, cuius verior sententia, inter oculos Bellonius. In dorso esse creditum veteribus, quod magis ad posteriorem partem quam in balaena spectet. Pinnis duabus validis natat, quae veluti hominis brachia cum omoplatis articulis iunguntur. Earum musculi quatuor robusti dorsi pectorique annectuntur. Hae in v entre sunt, ita sitae, ut non (olum
page XLIII, image: s261[illustration:
Utilis Piscis seream ad instar Priscis habens.
][illustration:
Delphinus prior. Delphin
][illustration:
Delphinus aller. Delphin
][illustration:
Anliq. Metal.
][illustration:
Delphinus famina Delphin Weiblein.
][illustration:
Antiq Metal.
][illustration:
Delphinus alius. Ein ander art Delphin.
]
page 219, image: s262natatum, sed et motum, quo sursum se effert respirandi causa, adinvenit. In dorso quae est, aculeatam Plinius, et Pausanias faciunt, propter duritiam sine dubio. Nam rigidam satis esse Rondeletius testatur, duae quae in cauda, ex eiusdem lateribus, altera dextram, altera sinistram partem versus, ita ut cauda, quae lunata, aquam latitudine sua verberet. Sextum si attendas, pudendi in femina orificium, ano vicinum est ad terrestria animalia accedens, binas eaedem, si Plinium sequimur in ima alvo papillas tantum gerunt, nec evidentes, et paulo [orig: paulò] in obliquum porrectas. Aristoteles mammas prope [orig: propè] genitale continere ait, papillas quadrupedum more conspicuas habere negat, sed velut alveolos quosdam humoris duos esse scribit, utroque de latere singularem, e [orig: è] quibus lac fluit, quod ore catulorum parentem sectantium excipitur. Vulva cervicem palmum unum longam habet, quae deinde in ramos duos veluti in quadrupedibus terrenis videre est, distribuitur. Testes ad uteri cornua, pudendum inter umbilicum et podicem gerit. Mari foramen quoddam in medio ventre apparet, e [orig: è] quo pudendum quadrupedibus simile exit, quod in congressu erigitur, et extra eminens profertur. Ideo [orig: Ideò] forte [orig: fortè] Aristoteles genitale foris [note: Plin. H. N. ] esse dixit, testes intus, qui secundum Plinium prolongi, ad alvum necti. Felle omnino [orig: omninò] caret. Locum si spectes, nullum fete [orig: fetè] sine Delphinis mare; adeo [orig: adeò] ut et in Ponto, quem nulla piscibus inimica bellua [orig: belluâ] ingreditur, reperiantur et in Adriatico quamvis raro [orig: rarò] capiantur, sed et aquas dulces subit, et Nilum ipsum, ibique piscibus [note: Solinus Polyhist. ] aliquandiu pascitur. Illos tamen non esse, quos Solinus serratas cristas habere. Crocodicolos studii ad natandum elicere, demersosque astu fraudulento tenera ventrium subternatantes secare et interimere, scribit, facile [orig: facilè] mihi persuaderi patior, quod Marcellinus non Delphinos, sed Delphinis similes vocat. Accepit a [orig: à] Graecis qui circa Propontidem salitant Bellonius, eosdem instar aliorum piscium migrare, e [orig: è] mari mediterraneo videlicet Septentrionem versus, Hellespontum et Propontidem emetiri, Euxinum ingressos certo tempore immorari, tum denuo loca prius relicta repetere. Cibus Delphino pisces, in quos crudeliter grassatur, habetque Cepphos aves comites, quae ab eo occisorum sanguine pascuntur, ut Oppianus scribit. Vitae satis longa, ad tricenos saepe annos pro ducitur, forte [orig: fortè] quod felle careat. Coitus humano similis, illeque paulo [orig: paulò] [note: Aristot. H. A. l. 5.c. 5. ] quam piscium qui attritu ventrium coeunt [orig: coëunt], diuturnior. Aristoteles tamen ceteror. more congredi scribit. Gestatutero [note: Aristot. H. A. l. 6. c. 13. ] decem mensibus, et singulos uno partu, interdum et binos edit. Parere aestate, nec ullo alio in vulgatis Plinii codicibus legimus. Rondeletius fetum vere [orig: verè] aliquando extraxit, alteram feminam Octobri dissecuit, inque eius utero tum demum formari coeptum fetum invenit. Chorio amnio et allantodido tunicis, is in utero involvitur, sanguine per venas umbilicales nutritur, et spiritum per easdem arterias recipit. Proles celeriter a dolescit, quippe quae annis decem ad summam magnitudinem perveve???at, ut tradit Aristoteles. Pro voce ipi???mitus est humanos similis, ut Plinius prodidit. Rondeletius stridorem edere scripsit, vocisque nonnihil. Visum habent acutissimum, ita ut [note: Aristot. H. A. l. 9. c. 48. Plin. H. n. [abbr.: enim] l. ] piscem etiam sub lapide vel in caverna aliqua latitantem videant. Omnium tum terrestrium tum aquatilium velocissimos Aristoteles dixit, ociores volucre, ociores telo. Nam cum fame concitati fugientem in vada ima [note: Aelian. H. A. l. 12. c. 12. ] piscem, divitus spatium continuere, ut arcu emissi ad respirandum, emicant; tantaque vi exiliunt, ut plaerumque vela navium transvolent saltu. Perniciei saepe causa ista velocitas. Nam aliquando, dum Mugiles persequuntur, nec incitatum cursum inhibere possunt, terrae impacti, praeda fiunt; quod et tumfit, cum vel asylo infestantur, ut Rondeletius observavit, vel nimio piscatorum strepitu gravantur. [note: Plin. H. 1 l. 9. c. 8. ] Plinius telluere tactas mori ait, repugnante experientia. Nam et
page 220, image: s263Aristoteles extra aquam mutientem et anhelantem ceteror. spirantium more reliquit, et Gesnerus Arimini captum tres dies in terra vixisse scripsit, et Rondeletius vivos a [orig: à] Monspeliensib. Lugdunum usque deportari affirmat. Gregatim ex aetatum ratione disponsiti natant. Parvuli praecedunt, adultiores sequuntur. Hoc singulari in prolem amore fit, quo etiam motus tenellos in fauces recipere, ut Solinus dicit, vel saltem eos in faucibus aliquando gestare, quod Oppiano et Gesnero visum, solet. De ipsorum [note: Plutarch. l. utra animalia. ] somno ita Plutarchus. Delphinus dormiens de summo per altum demittitur, tantisper dum in vadum impingat, solumque sentiat: Hic excusso somno ronchoque edito adsummum rursus meat, rursusque demititur, ac pronus fertur, imo quodam mirabiliter composito quietem captans. Ingenium singulare resipit, quod [orig: quòd] parentes senio confectos alant, suique corporis nisu natatum eorundem promoveant, totam nationem tanto amore prosequantur, ut saepe aliquem [note: Aristot. H. A. l. 9. c. 47. ] ex se captum ad portum usque comitentur, mortuum vero [orig: verò] quasi ad sepeliendum efferant; quod Hesiodi a [orig: à] latronib. interfecti in mare proiectum cadaver, [note: Plutarch. in Sympos. ] ad Rhium et Molycriam deportasse legantur, quod [orig: quöd] navib. in qua aliquis ex delphinicidis, coorta tempestate, quasi in ultionem perniciem struant, quod a [orig: à] Graecis, Italis, Venetis inprimis nautis creditur; quod [orig: quòd] Serapidem [note: Plutarch. l. utra animalia. ] et Dyonisium, iussu Ptolomaei Soteris revehentibus, et supra Maleam abreptis, ducem se ad stationem praebuerint; quod [orig: quòd] Simonis nomine miro modo gaudeat, ut post Plinius, Gillius cum ad Antipolin provinciae Narbonensi urbem navigaret expertus scribit; quod [orig: quòd] captus miserationem gemitu moveat, ut auritus testis Gillius proditit, quod [orig: quòd] denique cantu et Musica [orig: Musicâ], unde illa de Arione in mare iniecto et a [orig: à] Delphino liberato, seu fabula, seu Historia, oblectetur. Tempestates lasciviendo praesagire [note: Plin. H. n. [abbr.: enim] l. 8. c. 35. ] nautae, Bellonio refragante affirmant, et a [orig: à] nobis cum ex Anglia Scotiam aliquando peteremus observatum est; seu quod airis [orig: aîris] mutationibus non aliter ac aegri afficiantur; seu quod procella [orig: procellá] exsurgente, consurgentes ab imo maris exhalationes, calorem in Delphinis excitent, quem ut temporent, crebrius erumpunt. Piscatoribus Euboicis in piscatione subsidio esse, auctoribus proditum est: Verum [orig: Verùm] rectissime [orig: rectissimè] Bellonius, non suopte ingenio sed fortitudo id facere, observavit. Si enin in Celerinorum aut Sardiniarum greges inciderint, capitib absumptis, truncos capientibus relinquunt. Pisces vero [orig: verò] irruentis Delphini impertu consternati, postquam in aerem [orig: aërem] exiliissent, tam denso interdum in mare agmine relabuntur, ut [note: Gell. Noct. Atticar. l. 7. c. 8. Aelian. H. A l. 6. c. 15. l. 8. c. 13. et l. 2. c. 6. Aristot. H. A. l. 5. 6. 31. ] pluviam repraesentent. Quae de Delphinor. in pueros amoribusdicuntur, apud Gellium et Aelianum invenies. Inimicitias cum Balaena, ut apud Philen legimus, Pompilo, et Amiis gerit. Ex pisciculis, Pediculum parasitum habet, de quo ita Aristoteles. Maris quod a [orig: à] Cyrena in Aegyptum panditur, piscis Pediculus nomine circa Delphinum est, qui omnium pinguissimus fit pabuli copia [orig: copiâ], quae Delphini opera [orig: operâ] suppeditatur. Usus eius quibusdam gentibus in Cibis, et quidem tantus, ut in mensas Principum veniat. Maxime [orig: Maximè] tamen hepar et lingua commendantur. Illud tenerum, sed mali succi. Haec, tenerior pinguior et hepati praeferenda. Cardanus viscera non solum sapore sed et odore quasi violae commendari scribit. De Usu in Medicina [note: Plin. H. n. [abbr.: enim] l. 32. c. 10. ] pauca occurrunt. Kiranides ventrem siccum et tritum spleneticis prodesse, iecur assum et in cibo sumptum, tertianam et quartanam integre sanare scribit. Plinius febrium circuitus tolli ait, si ante accessiones degustatum fuerit. Dentium cum melle Cinis infantium gingivis dentitionibusque confert. Alligatus, pavores repentinos tollit.
ARTICULUS V. De Phocaena et Scolopendra Cetacea.
[note: TAB. XLI. ] PHocaena Delphini species est. Rondeletius quidem diversum a [orig: à] Tursione facit; sed Gaza, motus sine
page XLIV, image: s264[illustration:
Caput Delphini. Delphins Kopf.
][illustration:
Gladius piscis Soriae Der Kopf des Schwertfisch
][illustration:
Scolopendra cetacea.
][illustration:
Phoca sive Vitulus marinus. Seehund
][illustration:
Vilulus Seehundt
][illustration:
Rosmarus. Wallross.
][illustration:
Rosmarus. Vetus. Ein Alt Meer Ros.
][illustration:
Rosmarus luvencus. Ein lung Meer Ros.
]
page 221, image: s265dubio Plinii verbis, qui Tursiones Delphinorum [note: Plin. H. n. [abbr.: enim] l. 9. c. 9. ] similitudinem habere scripsit, Phocaenam Tursionem vertit, et pro iisdem, Scaliger, Bellonius, Gesnerus, Iovius et alii agnoscunt. Differt tamen et ab eo qui Athenaeo squrs1a/on [note: Plin. H. n. [abbr.: enim] l. 9. c. 3. ] dicitur, et a [orig: à] Platanista, quem Plinius in Gange Indizae rostro et cauda Delphini, magnitudine vero [orig: verò] quinque cubitorum, facit. Descriptionem si attendas, ita de iis Plinius. Delphinorum similitudinem habent, qui vocantur Tursiones. Destant et tristitia [orig: tristitiâ] quidem aspectus: abest enim illa lascivias, maxime tamen rostris. Canicularum maleficentia assimilat. [note: Cardan. in variis. ] Nobis ex Bellonio et Cardano, ista placet. Phocaena Delphini est magnitudine, breviore tamen crassioreque corpore. Captus aliquando in Neustria, qui mille libras pendebat, adeo [orig: adeò] pinguis ut teres videretur. Caput habet obtusum, Rostrum tam simum ut cum cpaite fere [orig: ferè] rotundetur; Meatus auditorios admodum obscuros si reperire volueris, ab oculi maiore cantho, sex digitor. intervallo caudam versus accurate [orig: accuratè] disquirere, illucque grandem culmum inserere oportebit. Pinnae eidem solidae ac nigrae. Tergoris color ex caeruleo in obscurum livens, Cauda lunata. Cardanus eum qui Diepae in Neustria captus erat, fistulam in medio per quam aquam effunderet, digiti magnitudine habuisse scribit: dentes quoque obtusos, et hominis molarib. similes. Minxisse, ore aperto respirasse et suspirasse; Lacrimatum fuisse, pro fluentib. ex oculis guttulis; diuque supervixisse, quamvis sanguis e [orig: è] vulnere, non secus ac vinum e [orig: è] siphunculo flueret, addit. Nullius non maris est incola. Bellonius saepius in Oceano Gallico quam Delphinos capi scribit. Rondeletius etiam in Ponto [note: Arist. H. A. l. 8. c. 13. ] vivere, et in loco illo, Aristotelis, e(/cw ga\r falki/nas2 kai\ delfi=nos2 ou)de\n e)sti/n en tw=| *po/ntw|, etc. fwkai/nhs2 pro falai/nhs2 ex eodem Aristotele, qui antea Phocaenam in Ponto nasci scripserat, legendum esse putat. Hocalii de vitulis marinis accipiunt. Parit magna ex parte binos vel singulos ut Aristoteles prodidit. Bellonius in for. Parisiis, diebus Veneris inprimis adferri reliquit. Delphino tamen est deterior, quia pinguior.
[note: Aelian H. A. l. 13. c. 13. ] SCOLOPENDRAE CETACEAE, Aelianus solus meminit. Exserunt aliquando totum e [orig: è] mari capur. narium pilos magna excelsitate apparere, caudam perinde atque locustae latam conspici, reliquum corpus aliquando in superficie aequoris spectari, et cum triremiiustae magnitudinis conferri posse: Permultis pedibus, utrinque ordinesitis, tamquam ex scalmis appensis natare. Addunt inquit harum rerum periti ac fide digni, ipsos etiam fluctus ea natante leviter subsonare. Proh hac Cetacea Scolopendra, hanc quam exprimi curavimus Aldrovandus exhibet. Tota ad colorem caeruleum vergebat; ad latera tamen et in ventre nonnihil ruffescebat.
ARTICULUS VI. De Phoca, seu Vitulo marino.
[note: TAB. XLI. ] ETsi Phoca animal sit amphibium, quia tamen humore potissimum victitat, nec diu extra aquas vivere potest, inter aquatilia referre placuit. Graeci fw/khn dicunt, seu ex bw/kh| beatu quem edit, unde Servius apud Virgigilium, phocas, marinos boves interpretatus est, seu aliunde ducto vocabulo. Plinius et Gaza vitulos marinos; ille, quandoque Vitulos simpliciter dixit. Festo Bocas, ut Gesnerus conicit, vocatur. Varinus e)ina/lion kh=tos2, Oppianus qh=ra ei)na/lian dixit. Differt Corporis figura ab omnibus tum piscibus, tum Ceris, adeo [orig: adeò] ut quadrupedem vocaverit Aristotel. Habet quippe, ut oculatus testis Rondel. scribit, veluti brachia sine cubito, sine ulna, brevissima: Quo sequitur, Carpo nostro respondens, ex multis ossibus constat: Metacarpium vero [orig: verò], ex quinque ossibus quae pelle tantum teguntur: unde tamquam manus indivisa, praeterquam in extremo, in quo quatuor linearum distinctiones, tantum spectantur; ungues autem quinque distinct. Quia pinnarum vicem agunt, ideo [orig: ideò] Homerus fo/kas2 ne/podes2 cognominavit. Corio tegitur duro, solido, pilis
page 222, image: s266nigricantibus et cinereis, quae dam maculas parvas albicantes in ventre habent. Plinius Cartilagines non ossa habere scribit, sed Aristoteles carne abundare mollemque esse, et cartilaginib. ossibus constare, quthor est. Caput est breve, et pro corporis magnitudine parvum. Collum longius, quod pro arbitrio extendit et contrahit. Inferior maxilla Lupinae similis est, superior qu in lupo latior, hacque et naribus virulis terrestribns affinis est. Oris scissuramediocris. Superciliorum locum et superius labrum pili duri alias [orig: aliàs] nigri, alias [orig: aliàs] albi tegunt. Dentes sunt serrati et lupinorum similes. Oculi splendent et subinde in mille colores ut hyaenae transeunt. Lingua est scissa, id est bisulca. Plinius duplicem facit, Rondeletius latam esse addit. Auribus caret, quod vitam in humore traducat, partes vero [orig: verò] aurium meatibus additae, ut motus aeris [orig: aëris] a [orig: à] longe [orig: longè] delatus servaretur: sed loco eorum meatus angustissimos et exiguos habet, qui in viventib. sunt evidentes, in mortuis difficillime [orig: difficillimè] inveniuntur. Lato est pectore. Omoplatas enim habet quaternis museulis conexas, superiore vel posteriore in parte quam canes terrestriaque alia animantia, quae in lateribus eashabent. Fel in hepate habere negar Aristoreles, omnino [orig: omninò] habere, Bellonius. Plinius tribuit, sed partem non exprimit. Renes ei sunt firmissimi et solidissimi, cum reliquor. omnium magis minusve cavi. Genitale, maribus oblon um, feminis ad terrestria accedens. [note: Aristet. ] Aristoteles simile Raiae esse ait. Locus Phocae aqua et terra. Nec penitus illa carere potest, nec in ipsa ageresecus, nisi per intervalla quaedam respiret.
Vescuntur piscium carnibus, et in vivaria immisse [orig: immissè], furibundi in eos saeviunt; apud Troglodytas extra sinum Arabicum piscium capturae non minus ac homines intenti. In retia delapsi, dilacerant eadem, et piscibus una capitis effugiendi ansam praebent. Leporum et aliorum retro mingentium ritu mingunt et coeunt [orig: coëunt] , nempe aversi, inque medio coitu cohaerent. [note: Plin. ] Pariunt in terra pecudum more, numquam geminis plures, ut scribit Plinius. Secundinas emittere scripsit Aristoteles. Prolem circa duodecimum a [orig: à] partu diem in mare deducunt, quod Calpurnius inter impossibilia recensuit. Maxima ex parte per littora vagantur, et vicinos agros, vinera et pomaria deperdunt. Si quando colliculum ascenderint, indeque secedere coguntur, pedibus ac capite in ventrem contractis, ac toto corpore in globum constricto, maximo impetu in mare devolvuntur. Non procul tamen a [orig: à] littore recedunt, quod ipsis difficilis pedum in terra usussit. Difficulter interficiuntur, nisi capite eliso, quod [orig: quòd] corpus torum carnosum sit. Extra aquam ad solem in arena littoris vel super saxa dormiunt, ut liberius respirent. Nullum animal graviora somno premi [note: Plin. Iuvenal. Satyra 3. ] auctor est Plinius. Nos aliquoties, cum Andreapoli in Scotia studiis operam daremus, tam prope ad stertentes accessimus, ut lapidibus infestari potuerint. Postquam se in aquas coniecissent, elato ex undis capite nos intuebantur. Inter dormiendum tam alte [orig: altè] stertunt, ut mugitum edere videantur, quod Aristoteles quoque et Plinius meminere. In causa pituitosus homor, qui in aspera arteria, inspirando et exspirando exagitatur. Sed et in aquis forte [orig: fortè] dormiunt. Nam et ranae, quarum more sub aquis diu urinantur, longissimo anni tempore, sub aqua latere possunt, ne quicquam de plumone dicam, qui exiguus, spumosus, nec sanguineus Ingenium si spectes. Saepissime [orig: Saepissimè] mitescit, et naturam fermam deponit, et quod mireris, accipit disciplinam, voceque pariter et visu populum in spectaculis exhibitus salutat, et incondito firemitu, nomine vocata, respondet, sed et in hominem amore fertur, hac in parte nihil a [orig: à] Delphini natura abhorrens. Visus aliquando vitulus marinus, qui ad principis Christiani nomen gaudio perfundi videbatur, obmutescebat ad Turcae. Is etiam cuius Rondeletius iconem dedit, in Lerini insulae Coenobio, nullo metu cum hominib.
page 223, image: s267per multos dies versabatur, adeo [orig: adeò] ut et gradus ascenderet. Damnis apud [note: Philostr. l. 2. de vita Apellonii. ] Philostratum, Phocam a [orig: à] piscatoribus captum, filium quem in cavea pepererat, ita deplorare mortuum vidit, ut per triduum a [orig: à] cibis abstinuerit. Tzetzes vero [orig: verò] testatur, cum suis catulis mori, istos cum suis matribus, parentesque senio confectos, in natando iuvare. Summa ipsis cum [orig: cùm] mari Sympathia. Pili enim excoriati si mare turbatum in fluctus surrexit, similiter eriguntur; si desedit, in planum sternuntur. Quod cum non crederetur, facto in Indico mari circa Hispaniolam insulam periculo, non amplus fabulosum haberi Cardanus asserit. Plinius sensum aequorum retinere, semperque aestu maris recedente inhorrescere scripsit: Rondeletius vero [orig: verò] mutationes aeris [orig: aëris] significare, austrinis ventis surrigi, borealibus ita desidere, ut nullos plane [orig: planè] affirmes, saepius [note: Plutarch. ] observavit. Fulmina et grandines corium prohibere Plutarcho et Palladio [note: Sueton. in Augusto. ] proditum. Ideo [orig: Ideò], et summas velorum partes eo obtegi, et Augustum Caesarem pellem vituli marini perperuo circumferre consuevisse, et Severum Imperatorem eadem [orig: eâdem] tectum voluisse [note: Pallad. R. R. ] legitur. Grandini vero [orig: verò] obviare Palladius credit, si per possessionis terminos circumferatur, et in villae aut cortis ingressu suspendatur, cum malum videris imminere. Ursos metuere Oppiano debemus, congressos aliquando cum iisdem in spectaculis, [note: Aelian. ] Lycostae rustico apud Calphurnium; fugere et arietes marinos, et forti anhelitu e [orig: è] cavernis extrahi, Aeliano. Negligitur etiam ab infima plebe in Cibis. Caro enim ipsius, mollis est, spangiosa, et pinguis, adeo [orig: adeò] ut liquetur si diutius manibus contrectetur. [note: Plin. ] In Medicina, dextra pinna capiti subdita somnum adfert, quod [orig: quòd] nullum animal graviore somno prematur. Pellis a [orig: à] podagra praeservat, si ex ea calceos gestaveris. Adeps in muliebribus [note: Plin. Theoph. H. l. 9. c. 12. ] morbis vehementer ab Hippocrate laudatur. Coagulum quod evomere dicunt, ne in hominum manus incidat, cum panace, vel succo punici, Comitiales morbos sanat. Caelius Aurelianus tamen id reprehendi???
ARTICULUS VII. De Manati Indorum.
[note: TAB. XLIII. Arist. H. A. l. 6. c. 11. ] HUius piscis nemo vererum meminit, nisi forte [orig: fortè] Bos sit Aristotelis, quem in Historiis inter Cetacea reponit. Belgae vaccam marinam vocant. Nec in congrue [orig: congruè] iste dicetur, cum [note: Lopez Hist. Gener. c. 13. Clus. Exot. l. 6. c. 19. ] quod [orig: quòd] capite terrestrem bovem referat; tum quod [orig: quòd] eiusdem more herbis in terra pascatur. Utri est similis, ideo [orig: ideò] foedissimus aspectu. Caput habet bovis instat, Oculos exiguos, Pedes circa caput binos, crassos tamquam alas brachiorum loco, quibus natat. Aurium loco duo foramina exigua quibus audit. Lapides seu ossa in cerebro bina parvae pilae palmariae magnitudine, orbicularia. Circa caudam stricitor est et quasi praecinctus, quae etiam ab inde ad extremum tota conspicitur nervosa. Feminae duo sunt ubera in pectore, quibus catulos lactat. Corium, quo integitur est simile ustulati porci corio, digitum densum, cineraceo colore, rarisque pilis praeditum. Adeo [orig: Adeò] magnus est, ut iugo boum opus sit ad unum vehendum. Nonnumquam quatuordecim aut quindecim pedum longitudinem superat, octo vero [orig: verò] palmarum crassitudinem. Circa insulam Hispaniolam in mari capitur. Subit tamen et flumina, et secundum ripas eorum herbas depascitur. Mansuescit aliquando. Aluit quendam per vigintisex annos in lacu Gvaynabo caramatexi Regulus, tam mansuetum, licet iam grandem, ut nomine Matonis inclamatus, e [orig: è] lacu egrederetur, et ad aedes cibi sumendi gratia perreptaret, iterumque in lacum remearet, pueris atque viris, quorum cantu delectari videbatur comitantibus. Idem denos simul pueros tergo exceptos ex van lacusparte noppositam transvehebat. Cum quidam ex Hispanis hastam in eum vibrasset, etsi non laesus, numquam tamen imposter. emergere voluit, si viros vaste indutos, et barbatos conspexisset. Intumescente fluvio Hayboaico, et in lacum illum se effundente, in mare
page 224, image: s268regressus est. Usum et in Cibis et in Medicina praestat. Caro enim eius resiccata, Anglicae bubulae similis est, et diutissime [orig: diutissimè] incorrupta manet; cocta Thynni carne est praestantior. Cauda in partes concisa, et soli per quinque dies exposita, tandem in patella cocta, multa pinguedo elicitur, quae, quia rancorem non contrahit, ad ova in sartagine frigendo adhibetur. Ossa in capite colicae passioni et doloribus nephriticis valde [orig: valdè] adversantur, si primo [orig: primò] adusta, contrita et per cribrum transmissa, in vino drachmae unius vel alterius pondere, assumpta fuerint. Ex Corio cingula etiam et calceorum soleae fiunt.
page 225, image: s269ADDITAMENTUM
DE CANE ARISTOTELIS.
[note: Nieremb. H. n. [abbr.: enim] l. 11. c. 20. ] PISCIS qui hodie Tubero dicitur, Canis Carcharias esse vulgo [orig: vulgò] creditur. At quia ille quem Franciscus Hernandus describit, exacte [orig: exactè] descriptioni, quam attulimus, non respondet; ideo [orig: ideò] placet et hanc apponere. Ceraceus inquit piscis est, ex genere oblongorum, Occani incola, quindecim interdum dodrantes longus, voracissimus, cursu velox, nec omnino [orig: omninò] stupidus, et bina humana corpora saepenumero [orig: saepenumerò] crassus; ore quod [orig: quòd] rostro unciarum decem intervallo subiacet, lunato, vallatoque superne [orig: supernè] trino dentium praeacutorum, ac sese mutuo serrae modo [orig: modò] subintrantium, ac quaterno inferne [orig: infernè] binum dodrantum rictu, et brachiis utrimque quinis: rostro ranae obrotundo, pinnis singulis utrimque iuxta branchias, totidem iuxta pudenda, iuxta caudam unica [orig: unicâ] altera [orig: alterâ] omnium maxima imminente dorso statim a [orig: à] branchiis, alteraque iuxta caudam modica [orig: modicâ], a [orig: à] contrario alterius parvae, sed in oppositam partem vergente cauda [orig: caudâ] magna [orig: magnâ] crassa [orig: crassâ], falcataque, et superna parte triplo aut quadruplo longiore atque latiore, et iuxta exortum quibusdam parvis cavitatibus insigni: oculis modicis longo inter sese distantibus intervallo: pupilla [orig: pupillâ] magna [orig: magnâ], et sub lutea iride, corio vero [orig: verò] ceterorum cartilagineorum, cum sese tendit, nullis ictibus penetrabili: dorso ac lateribus caeruleis exsaturatis, ac ventre candenri. Mirum est, bina pendere mari, ossea pudenda, cava, alba, dodrantem longa, et ternis singula, glandis loco, longiusculis noxia acuminibus, quibus novaculae modo facile [orig: facilè] quidvis obvium abscindit. Maleficum animal est, atrox, ac hominum devorator: adeo [orig: adeò] vivax, ut in perquam tenues etiam divisum apalectos, affixumque veru, ac vitam adhuc videatur mordicus retinere. Mediocre praestat, et quale alii congeneres pisces, dum parvum est alimentum; sed provectius, durum, ingratum, insalubre, et fluxum alui ciens. Unicum est illi intest num, satis amplum; unde tam improba contigit voracitas. Cor parvum subalbidum, laxum, et usque adeo [orig: adeò] vivax, ut eductum, et in varias partes sectum, diutius conspiciatur moveri, ventriculisque distinctum. Stomachus vastus est, hepar candens, in duaspartium taenias, quatuor dodrantes longas, ac decem uncias latas. Splen vero iocinoris longitudine, sed duas tantum uncias longus.
[note: Nieremb. H. n. [abbr.: enim] l. 11. c. 19. ] Ceterum solent circa tuberones pisciculi quidam natare Romeri dicti, de quibus ita Hernandus. Piscis est spinosus, Oceani Septemttionalis alumnus, dodrantem plus minus longus, tres uncias crassus, corio tectus molli et paene teres. Lunata [orig: Lunatâ] constat cauda [orig: caudâ], et rostro resimo atque compresso, oculis magnis, si magnitudini corporis comparentur, pupilla [orig: pupillâ] nigra [orig: nigrâ] ac lutea [orig: luteâ] iride. Senis natat pinnis, quarum altera medio paene dorso in caudamusque procedit, sensim sese attenuans, et a [orig: à] quibusdam praeacutis spinulis sumens exordium: altera a [orig: à] pudendo paene ipso in caudam feie [orig: feiè] descendit, utrimque a [orig: à] brachiis singulae, binaeque paulo ante initium ventris.
page 226, image: s270Color universi ex albo in caeruleum tendit, quamquam dorsum caputque cyaneo exsaturato videantur nitere, universumque corpus senis pavonini coloris transversi in discurrentibus orbibus ambiatur. Extrema corporis caudam contingentis quadrata sunt, et quaternis veluti dorsis distincta quarum bina quae in latera excurrunt, desinunt in acumen. Caudae initium pavonino exsaturato splendore. Micant mediae utrimque partes, dilutiores sunt sequentes exsaturatae, ac demum postremae candentes.
DE GLAUCO AELIANI.
[note: Nieremb. H. n. [abbr.: enim] l. 11. c. 21. ] AD Glaucum Aeliani videtur referri debere, et hic quem Clusius exenteratum et resiccatum ita describit. Erat, inquit, corpore longo, trium fere [orig: ferè] pedum longitudinem explente coloris (ressicatum enim et exenteratum dumtaxat conspiciebam) ex cineraceo fusci, in quo tamen quidam candor, praesertim in tergore, adhuc eluceret: vivum enim et recenter captum argentei paene [orig: paenè] coloris fuisse intelligebam. Medii corporis ambitus pedis, hoc est, duodecim unciarum longitudinem aequabat.
Cartilagineus vero [orig: verò] erat, et laevi cure praedicatus; rostro lato, sed in obtusum deinde acumen desinente. Oculi magni erant, e [orig: è] quorum infima parte enata erat membrana, quae sursum sese attollens, velut nubes caliginem illis offunderet.
Oris rictus non valde latus, in supina capitis parte maxillas in obtusum angulum desinentes habebat, fere [orig: ferè] ut simiae: quaternis autem dentibus os praeditum erat, binis in superiore maxilla, totidem in inferiore: iisque firmis, quorum singuli quibusdam sulcis erant distincti, ut pluribus dentibus armatum os esse videretur. Corpus a [orig: à] cervice sensim gracilescebat: spina sive aculeo in ea [orig: eâ] parte, qua [orig: quâ] dorsum cervici connectebatur, sito, eoque sex uncias longo, infima [orig: infimâ] parte lato et cavo superna [orig: supernâ] autem valde [orig: valdè] acuto. Plinna surrecta innitebatur quatuor paene [orig: paenè] uncias longa. Binas dumtaxat in lateribus branchias valde [orig: valdè] apertas observabam, utriumque videlicet unam, cum aliorum galeorum genera denas habeant, in singulis lareribus quinas.
Has sequebantur duae pinnae ad natandum idoneae, longiores quam in ullo glaeorum genere conspexerim, novem videlicet unciarum longitudinem aequantes. Binas alas habebat ex utraque podicis parte, quatuor uncias longas, illasque bifidas, hominumne industria sic fissas, an a [orig: à] natura nihil pronuntiare possum.
Alia deinde pinna in dorso paullo [orig: paullò] infra eam, quae ad aculeum erat, exoriebatur, ad extremam fere [orig: ferè] caudam usque inaequaliter porrecta, hoc est, ad eam usque caudae partem, quae tenuissima, et septem uncias longa, muris caudam quodammodo [orig: quodammodò] aemulabatur. Podici, qui in supina parte, ut in reliquis piscibus, situs, vicina apparebant bina foramina, in quem usum, ignoro.
Capitis porro cutis siccitate adeo [orig: adeò] erat contracta, ut nulla circa oculos, nulla ante eos, foramina observare potuerim.
De Pisce Gibbo.
[note: Nieremb. H. n. [abbr.: enim] l. 11. c. 25. ] HUic similis est Acacana, qui est dodrantalis piscis, insignis prolixitate inferioris labri, et eminentia [orig: eminentiâ] gibba [orig: gibbâ], quae a [orig: à] capitis exordio usque ados, quod perexiguum est, arcuato descendit flexu.
Dorsum lateraque cyanea sunt, venter ac laterum pars alba, ac praeter duas pinnas quae circa branchias sunt utrimque, unicam angustam et longam, et aliam parvam, duae aliae visuntur breves, altera a [orig: à] medio ventre, altra vero a [orig: à] dorso in caudam usque procedens.
page XLV, image: s271[illustration:
Cete admirabilis forme.
][illustration:
Galei genus.
][illustration:
Orbis spinosa.
][illustration:
Histrik piscis.
][illustration:
Orbis Rana rutu.
][illustration:
Piscis triangularis.
][illustration:
Orbis oblongus testudinis capite.
][illustration:
Scarus Cretens.
][illustration:
Sargus Aldrou.
]
page XLVI, image: s272[illustration:
Albula nobilis.
][illustration:
Albula.
][illustration:
Aselliis Virescens.
][illustration:
Aselhis Varius
][illustration:
Cataphraobus.
][illustration:
Idem supinus.
][illustration:
Taema Cornuta.
][illustration:
Mustela marina Vivipara.
]
page XLVII, image: s273[illustration:
Auileatus maritus Maior.
][illustration:
Lupus marinus Schonfeldii [orig: Schönfeldii]
][illustration:
Liicostomus Balthicus.
][illustration:
Scorpuis Marinus alter.
][illustration:
Idem Supimus
][illustration:
Spirinchus.
][illustration:
Siluri vera effigies.
]
page 227, image: s274Squamosus non est, et tamen bono constat alimento. Mare illum ad me misit Australe; etsi quidam reserant, in Septentrionali quoque reperiri.
De Ostracione Gesneri.
[note: Nieremb. H. n. [abbr.: enim] l. 11. c. 15. ] OStracioni affinis est Catan qui piscis est quindecim pedes, cum [orig: cùm] in perfectam magnitudinem adolevit longus, cortice rectus durissimo, laminis rhomboidis figurae, paucisque contexto, testaceae paene [orig: paenè] duritiei, nitidis, ac circa ilia elatis, qui videm loricae praestare posset. Rostrum est praelongum et acutum, serrati dentes, et quaterno ordine dispositi, ac pinnae crassissimae binae iuxta branchias, ac iuxta caudam unica. Vivit in lacubus aut magnis fluminibus provinciae Panucensis. Salubri constat nutrimento: sed cim parandus est, hic piscis, spoliatur corio. Vivit ex aliorum piscium canumve raptu, homines quoque interdum aggreditur.
Editur vero assus, non coctus aut elixus.
AD LIBRUM V. De Phoca.
[note: De Laet. Ind. Occident. l. 2. c. 6. ] PHocarum generis est Wallrus seu Mors, animal amphibium, quod Vorstius apud Delaetium ita describit. Belluam hanc marinam vidi, magnitudine vituli, aut canis Britannici maioris. Phocae non dissimilem: capite rotundo, oculis bovillis, naribus depressis ac patulis, quos modo contrahebat, modo diducebat, aurium loco utrimque foramina; rictu oris rotundo necita vasto, superiore parte aut labro mystaca gestabat setis cartilagineis, crassis ac rigidis constantem. Inferior maxilla trigona erat, lingua crassa brevisque, atque os interius dentibus planis utrimque munitum, pedibus anterioribus posterioribusque latis, atque extrema corporis parte Phocam nostratem plane [orig: planè] referebat.
Pedes anteriores antrorsum, posteriores retrorsum spectabant cum ingrederetur.
Digiti quinque membrana intersepiente distincti, eaque crassa. Posterioribus Digitis ungues impositi, non prioribus cauda [orig: caudâ] plane [orig: planè] carebat. Postica parte repebat magis quam incedebat.
Cute crassa, coreacea, pilisque brevibus ac tenuibus obsita vestiebatur, colore cinereo. Grundnitum apri instar edebat, seu crocitabat voce gravi et valida. Repebat per aream extra aquam, quottidie per semihoram aut amplius dolio auqa pleno immittebant, ut se ibi oblectaret. Catulus erat, ut ferebant qui attulerant ex nova Zembla, decemhebdomadarum, dentes seu cornua exserta, ut adultiores, nondum habens, tubercula tamen in superiori labro praecipiebantur, unde brevi proditura facile apparebat. Ferum et validum animal calebat ad tactum, valideque pr nares spirabat.
Pulmentarium ex avena, miliove comedebat lente [orig: lentè] et suctu magis quam deglutiendo, herumque gestantem cibum ac offerentem magno nisu ac grunnitu accedebat, sequebaturque, nidore eius allectus. Lardum eius gustantibus haud insuave visum est.
Conspiciebantur ibidem duo maiorum capita, dentibus duobus exsertis Elephantorum instar, longis ac crassis et albicantibus munita, qui deorsum versus pectus pectabant. Eorum coria CCCC. aut IC. pondo pendisse ferebant Angli qui attulerant.
Hisce dentibus rupes ascendere seque sustinere aiebant. Et prodeunt in continentem seu terram ut somnum ibi capiant gregatim.
page 228, image: s275Pabulum aiebant illis esse folia oblonga ac magna, herbae cuiusdam e [orig: è] fundo maris nascentis. Nec piscibus vivere, aut carnivorum esse. Vidiibidem penem eiusdem animalis osseum, rotundum, cubitum et amplius longum, crassum ponderosum ac solidum, in fine prope glandem longe crassiorem ac rotundiorem. Huius pulvere ad calculum pellendum Mascovitae utuntur
Finis Historiae de Piscibus.