03/2007 Michael Hanstein; Reinhard Gruhl markup
text typed - structural and semantic tagging completed - spell check performed - no orthographical standardization
01/2008; 04/2008; 10/2008; 01/2009; 03/2009; 07/2009; 02/2010 Reinhard Gruhl markup
some corrections inserted


image: as0000

[gap: frontispiz]

image: as0001

ADAMI FRIDERICI KIRSCHII ABVNDANTISSIMVM CORNVCOPIAE LINGVAE LATINAE ET GERMANICAE SELECTVM, QVO CONTINENTVR Vocabula Latina omnis aeui, antiqui, medii ac noui, pariter ac Graeca, Latinitate donata, nec non formulae dicendi elegantiores et Constructiones Verborum; praeterea Deorum, Dearum, Gentium, Regnorum, Regionum, Vrbium, Marium, Fluuiorum, Insularum, Montium, Animalium, Arborum, Herbarum, Florum et Mineralium Nomina; nec non Theologorum, Iure Consultorum, Medicorum, Philosophorum, Philologorum, Poetarum, ac Mythicorum, Artibus liberalibus, aliisque disciplinis, Rei quoque Militari ac Monetariae verba propria, eorumque Significationes et Explicationes, Syllabarum longitudine uel breuitate signis expressa: CVI ADIVNGVNTVR IN FINE Calendarium Romanum, compendia scribendi olim in Latio vsitatissima, siue Notae et Sigla antiquorum; deinde adiecta est Tabula alphabetica Charact. Latin. in Codicibus MStis [abbr.: Manuscriptis] pro Seculorum ratione occurrentium, tum Specimen Scripturae ueteris, APPENDIX REGIONVM, VRBIVM, MONTIVM ET FLVVIORVM; ET AD POSTREMVM Consanguinitatis pariter atque Affinitatis Tabula, Nominaque Numeralia. EDITIO NOVISSIMA, A mendis non paucis studiose repurgata, Parte vtraque aucta, in ordinem redacta, ac denique tironum purioris Latinitatis studiosorum vsui accommodata. CVM PRIVILEGIIS. LIPSIAE SVMTV ENGELHARTI BENIAMINIS SVIKERTI CIC IC CCLXXIV.



image: as0002

[gap: prolegomena]

image: as0036

Explicatio signorum, quibus in hoc Lexico verba distinguuntur.

* Asteriscus verba mere graeca indicat.

+ Signo crucis peregrina, noua et barbara sunt notata.

Obs. vel Obsol. verba obsoleta sunt insignita.



page 495, image: s0248

Certatus [1], a, um , darum man gestritten hat. Tacit.

Certatus [2], us, m. idem quod Certamen, ein Streit, Kampf. Stat.

Certe, Adu. [1)] fürwahr, jedoch. Cic. Certe hercle, Formula iurandi, wahrlich. Terent. 2) Certe, Particula concedentis, ja, das wäre wahr. Naturales diuitias facile parabiles esse dixit. Certe, nisi voluptatem tanti aestimaretis. Cic. 3) idem quod Etiam. Idem., 4) idem quod Saltem, zum wenigsten, doch. Terent. Vbi, vbi est animus, certe quidem in te est. Cic. (Certus)

Certhias, ae, m. [note of the transcriber: no gender determination in the print] et Certhius, ii, m. Baumkletterchen, Rindenkleber. Plin.

Certificatio + , onis, f. [1)] Versicherung, Gewährung. 2) Passeport. ICt.

Certifico + , are, idem quod Certum facio, vergewissern, gewiß machen. Vlp.

Certificator + , oris, m Garanteur, der für etwas steht, Gewährmann.

Certificatus + , a, um , vergewissert, berichtet.

Certioro + , aui, atum, are , idem quod certiorem reddo, einen wissen lassen, vergewissern. ICt.

Certioror + , atus sum, ari . Depon. Idem.

Certisso, are , gewiß werden. Pac. ap. Non.

Certitas + , atis, f. die Gewißheit. Gloss.

Certitudo + , inis, f. Gewißheit. Latinius dicitur Certum, i, n.

Certo [1], Adu. gewiß, eigentlich, zuverlässig. Certo comperi, ich habe es zuverlässig erfahren. Cic.

Certo [2], aui, atum, are , [1)] streiten, kämpfen, zanken. Certare bello de re aliqua, um ein Ding kriegen. Cic. Augendae dominationi, de dominatione certare, um Vermehrung der Herrschaft streiten. Tac. 2) Vigiliis et labore cum aliquo certare, einem im Fleisse und Arbeit nichts nachgeben. Liu. 3) Officiis inter se certare. sich befleissigen, einem andern mehr Dienste zu thun. Cic. Cum alterius improbitate certare, einem in der Boßheit nichts wollen nachgeben. Idem. Et, nili certanti, nulla corona datur, man muß streiten, wenn man siegen will. Mantuan. Cum Datiuo. Solus tibi certet Amyntas, Amyntas allein darf mit dir wetteifern. Virg. 4) Certatur, Imperson. Inter ordines certabatur, man kämpfte unter den Ständen. 5) Certare pignore, wetten. Virg. 6) certare inter se iure, mit einem andern processiten. Cic. 7) Certantes auro crines, Virg. Haare, die mit dem Golde wetteifern, so schon wie Gold.

Certor, atus sum, ari , Depon. Idem Certo. Pac. apud Non.

Certum, i, n. et Certa, orum, n. plur. Subst. die Gewißheit. Certum, et pro certo aliquid dicere, habere etwas für wahrhaft, für gewiß sagen, halten. Cic.

Certus, a, um , [1)] gewiß, zuverlässig, sicher, glaubwürdig, redlich, rechtschaffen. Cum Genitiuo et Ablatiuo: Spei certus, der gute Hoffnung hat. Tacit. laculis certus, der gewiß im Schiessen ist. Val. Flacc. 2) idem quod Paratus, bereit. Mihi certum, abire, ich habe mir vorgenommen, oder bin bereit, wegzuziehen. Cic. 3) idem quod Proprius, eigen. Domus certa, ein eigenes Haus. Virg. 4) wahrhaftig, treu. Facti certa fides, es ist wahrhaftig also geschehen. Cic. Amicus certus, ein wahrhafter, item treuer Freund. Plaut. Hinc Prov. Amicus certus in re incerta cernitur, einen guten Freund erkennt man in der Noth. 5) beschlossen. Certus mori, entschlossen, zu sterben. 6) stark, tapfer. Pectora certa, tapfere Männer. Virg. 7) festgesetzt, bestimmt, in diem certam conuenire. Liu. 8) Certum, Certiorem facere; benachrichtigen, Nachricht geben, Bericht erstatten. Plaut. Comparat. Certior, Certiorem aliquem de re aliqua facere, einem etwas berichten. Corn. Nep. Superl. Certissimus. Cic.

Cerua, ae, f. [1)] Hindinn, Hirschkuh. Plin. Cerua catuliens, Hündinn, die auf die Brunst zu lauffen anfänget. 2) ein Reh. 3) eine Betze, ein Hund. Colum.

Ceruaria, ae, f. [1)] ein Schaaf, das statt eines Hirsches geschlachtet und geopfert wurde. Fest. 2) gewisser Ort bey dem Tempel der Venus. Pomp. 3) Hirschwurz, gewisses Kraut und Wurzel. Botan.

Ceruarius, a, um , was von einem Hirsche oder einer Hirschinn ist. Plin. Ceruarius lupus, Luchs. Sol. Ceruaria ouis, idem quod Ceruaria.

Ceruchus * , i, m. [1)] das Höchste am Mastbaume, da die Segel gleichsam an zwey Hörner gebunden worden ist. Val. Flacc. 2) das Vorder- und Hintertheil am Schiffe. Lucret.

Ceruellerium + , i, n. Helm, der den obern Kopf bedeckt. Gloss.

Ceruia, ae, f. eine Stadt in Italien. Geogr.

Ceruical, alis, n. [note of the transcriber: no inflection and gender determination in the print] et Ceruicale, alis, n. Hauptküssen. Mart. Plin. (Ceruix)

Ceruicaria, ae, f. Halskraut, Hals- oder Zäpfleinkraut. Botan.

Ceruicatus + , a, um , hartnäckig. Vulg. Interpr.

Ceruicellum, i. n. weisse Hirschwurz. Botan.

Ceruicorium + , ii, n. eine Hirschlederne Tasche. Orderic.

Ceruicositas + , atis, f. die Halsstarrigkeit. Sidon.

Ceruicosus + , a, um , [1)] hartnäckig, eigensinnig. Erasm. 2) unerbittlich. Idem.

Ceruicula, ae, f. Dimin. der Hals. Cic. (Ceruix)

Ceruinaria + , ae, f. Weinkeller, Weinhaus. Petr. Diac. pro cella vinaria.

Ceruinus, a, um , [1)] von einem Hirsche. Ceruinus color, Hirschfarbe, Lederfarbe. Pallad. Vellera ceruina, Hirschhäute. Ouid. Pellis ceruina, Hirschhaut. Cornu ceruinum, Hirschhorn. 2) Metaph. Ceruinum


page 497, image: s0249

cor, ein verzagtes Herz. Ceruina senectus, ein hohes Alter. (Ceruus)

Ceruisia, ae, f. contracte idem quod Cereuisia. Ceruisia triticea, Weitzen- oder Weißbier. Secundaria, Haus- oder Halbbier. Ceruisiae lora, Kofent. Plin.

Ceruix, uicis, f. [1)] der Nacken, das Genick. Caput abscindere ceruicibus, den Kopfabhauen. 2) Hals. Rotare ceruicem, den Hals drehen. Ouid. 3) Metaph. Bellum est in ceruicibus, der Krieg liegt uns auf dem Halse. Ouid. 4) Hochmuth, ceruices demittere, den Hochmuth fahren lassen. Propert. Altae ceruicis est, er ist hochmüthig. Virg. 5) Durae ceruicis est, er ist halstarrig. Prou. 6) Ceruix vitis, die Dicke des Weinstocks, daraus die Reben wachsen. Colum. 7) Ceruix vteri, Gebärmutterhals. Med.

Cerula, ae, f. Dimin. [1)] ein kleines Stück Wachs. 2) Metaph. Cerula miniata notare, eine Stelle anstreichen, um sie zu tadeln, oder um sich Rechenschaft davon geben zu lassen. Cic. (Cera)

Cerularium + , ii, n. eine Wachsbude. Anast.

Cerularius + , ii, m. ein Wachshändler.

Cerumen + , inis, n. Ohrenschmalz. Medic.

Cerussa + , ae, f. Bleyweiß. Plin. Anstreichfarbe. Plin. (Cera)

Cerussatus, a, um . angestrichen, mit Bleyweisse bestrichen. Mart. geschminkt. Cerussatae virgines, geschminkte Jungfrauen. Cerussata cutis, cerussatae buccae, geschminkte Haut, Backen. Cic.

Ceruula, ae, f. ein kleines Reh.

Ceruulus, i, m. Dimin. [1)] kleine Stützgabel. Frontin. 2) Art von Bauholze, das Aeste hat. Idem. 3) ein heidnisches Spiel, da man den 1. Januar in Hirsch- und anderer Thiere Gestalt in der Stadt umher lief, und allerhand Muthwillen trieb. August. Ambros.

Ceruus, i, m. [1)] Hirsch. Plin. Ceruo viuacior, der lange lebt. 2) Cerui, Stützgabeln, Stützen. Virg. item. 3) Spanische Reuter, Pallisaden. Hinc ceruos obiicere, dem Feinde den Weg verhauen. Liu. Iul. Caes. 4) Ceruus volans, Baumschröter. 5) Spina Cerui, Wegdorn, Creutzbeere. Med.

Cerycium, ii, n. ein Heroldsstab. Cael. Rhod.

Ceryx * , ycis, m. [correction of the transcriber; in the print n. ] Ausrufer, Herold. Senec.

Cesale + , is, n. ein Nachtstuhl. Cael. Rhod.

Cescus, i, m. eine Stadt in pamphylien. Geogr.

Cesena, ae, f. italiänische Stadt. Plin.

Cespes, itis, m. [1)] Rasen. Fest. daher auch Cespes bey den Autoribus ein Tribunal bedeutet, weil es aus grünem Rasen zusammen gesetzt gewesen ist. Tac. Plin. Stat. Lucret. Cespes bituminosus, Torf, Rasen, der ausgestochen, und an der Sonne gedörret worden ist. Cespes viuus, grüner Rasen. Virg. Graminens. Idem. Ouid. 2) idem quod SepulcrumVirg. 3) idem quod Regio f. tractus terrae. Auien. Scribitur et Caespes, itis, m. [note of the transcriber: no inflection and gender determination in the print] 4) ein Land- oder Baurengut. Leg.

Cespitator, oris, m. [note of the transcriber: no inflection and gender determination in the print] vel Incespitator equus, ein Pferd, das immer stolpert. Seru.

Cespiticius, a, um [note of the transcriber: no inflectional type definition in the print] et Cespititius, a, um , von Rasen, Wasen. Murus Cespiticius, Schanze. Capitol

Cespito + , are , straucheln, stolpern. Vnde Cespitator.

Cesposus, a, um , voller Rasen. Colum.

Cessatio, onis, f. [1)] 1) Stillstand, Verzug. Plaut. 2) Müssiggang, Ruhe, müssiges LebenCic. 3) das Brachliegen vom Felde. Colum. (Cesso)

Cessator, oris, m. Zauderer, Tändler, Faullenzer, träger Mensch. Cic.

Cessatus + , a, um , [1)] öde, wüste. Cessata arua, Felder, die man zu bauen unterlassen hat. Ouid. 2) Metaph. cessata tempora reponere, das Versäumte wieder einbringen. Sil.

Cesse, pro cessisse. Obsol. (Cedo)

Cessero, onis, f. [1)] Stadt Chartres, in Frankreich. Plin. 2) die Stadt Montpellier. Geogr.

Cessim, Adu. weichend, retirirend, hinten sich gehend. Iust. (Cedo)

Cessio, onis, f. [1)] Ueberlassung, Uebergegebung eines Rechtshandels. Cic. 2) Abtretung, Einräumung. Idem. Cessio bonorum. Abtretung der Güter. ICt. Nominis, der Schuld.

Cessionarius, ii, m. dem etwas abgetreten wird, dem die Uebergabe geschiehet.

Cesso, are , [1)] aufhören, nachlassen. Opus cessat, die Arbeit steht stille. Ouid. Morbus cessat, die Krankheit höret auf. Lucan. Vento cessante, wenn der Wind still wird. Senec. Cessare in studio et opere, am Fleisse nachlassen. Cessare a praeliis, vom Streite ablassen. Liu. 2) sich säumen, verzögern. ICt. 3) ermangeln. Cessante demonstratione, in Ermangelung des Beweises. Idem. Cessante caussa cessat effectus, aus nichts wird nichts, sobald die wirkende Ursache wegfällt, hört auch die Wirkung auf. Logic. 4) müssig seyn. Illum nunquam cessantem vidi, ich habe ihn nie müssig gesehen. Ouid. Amphora cessans, Krug, der nicht gebrauchet wird. Horat. 5) Arua cessantia, solum cessans, Felder, die brach oder ungebauet liegen. Lucan. 6) obliegen, sich einer Sache ganz überlassen. Cessare amori, sich der Liebe überlassen. Propert. 7) Cessat honor, die Ehrenstelle ist vacant. Suet. (Cedo)

Cessus, a, um , übergeben, abgetreten.

Cesticillus, i, m. Ring, den man auf den Kopf leget, darauf man etwas trägt, Kopfring. Fest. (Cestus)

Cestra * , ae, f. Streithammer.

Cestreus, ei, m. idem quod Mugil, gewisse Art von Fischen. Cael. Rhod.



page 499, image: s0250

Cestria, ae, f. Stadt in der Landschaft Epirus.

Cestriae, arum, m. plur. Einwohner der Stadt Cestria. Dicuntur et Cestrini, orum, m. [note of the transcriber: no inflection and gender determination in the print]. Plin.

Cestron, i, n. idem quod Cestrum.

Cestrosphendona * , ae, f. Art eines Pfeils. Liu.

Cestrotum * , i, n. Art eines Schmelzwerks. Plin. Legitur et Cerostrotum, i, n. [note of the transcriber: no inflection and gender determination in the print].

Cestrum * , i, n. [1)] Betonienkraut. Petron. 2) Grabmeisel, damit man Helfenbein auszugraben pfleget, Plin. 3) gewisse Art von persischen Pfeilen. Iul. Poll. Legitur et Caestrum, i, n. [note of the transcriber: no inflection and gender determination in the print].

Cestrus, i, m. [1)] Fluß in Pamphylien. Strab. 2) Art von Pfeilen. Liu.

Cestus [1] * , i, m. [1)] Leibgürtel, damit vor Zeiten der Bräutigam die Braut umgürtete. Mart. Cestum habet Veneris, er kann jedermann zur Liebe reitzen. Prov. 2) ein sehr altes Lied. Poet. 3) allerhand Bänder, damit man etwas anbindet. Varr.

Cestus [2], siehe Caestus.

Cetacei, orum, m. [note of the transcriber: no inflection and gender determination in the print] pisces, Art von grossen Fischen. Plin.

Cetarach + , Subst. [note of the transcriber: no word class determination in the print] Steinfarren, Milzkraut. Botan.

Cetariae, arum, f. et Cetaria, orum, n. plur. Fischhälter, darinnen man die Fische aufzubehalten pfleget. (Cetus)

Cetarius [1], a, um , zu den Fischen gehörig. Plin. Officina cetaria, Fischbude.

Cetarius [2], ii, m. Fischverkäuffer, Fischhändler. Cic.

Cete * , n. plur. Wallfische. Herold. Cete immania, grosse Wallfische. Virg.

Cetera, Adu. [note of the transcriber: no word class determination in the print] et Cetero, Aduerb. sonst, übrigens, überdieß, hiernächst. Cic. Cetera, parce puer. Virg.

Ceteroqui, Adu. [note of the transcriber: no word class determination in the print] et Ceteroquin, Aduerb. sonst. Cic.

Ceterum, Adu. [1)] im übrigen. Plaut. 2) idem quod Reliquum. Tertull. 3) idem quod Alioquin, aber doch, sonst. Cic.

Ceterus, a, um , Nomin. Ceterus vix reperitur. Cetera audacia. Cic. Ceterum argentum. Cic. Cetero cultu. Nep. Ceteram Graeciam. Nep. Pluralis autem est vsitatior. Ceteri, ae, a, die übrigen, andern.

Cethegus, i, m. Nom. propr. Virorum. Cic.

Cetii, orum, m. plur. Populi fuerunt inter Cilices et Pelasgos.

Cetiuus, i [correction of the transcriber; in the print ii], m. Mons Norici, der Kalenberg. Ptolem.

Cetosus, a, um , was zum Fische gehöret. item vom Wallfische. Auien. (Cetus)

Cetra, ae, f. [1)] ein runder spanischer oder afrikanischer Schild von Leder. Liu. 2) Hinderniß. Varr.

Cetratus, a, um , der eine Cetram, oder einen spanischen Schild führet. Liu.

Cette, Imperat. Obsol. id. quod Dicite, Date. Enn. Acc. Plaut. (Cedo)

Cetus * , i, m. [1)] grosser Meerfisch, Wallfisch. 2) ein südliches Gestirn, der Wallfisch.

Ceu, Adu. similitud. gleich als. Ceu vero nesciam, gleich als wüßte ichs nicht. Plin.

Ceua * , ae, f. eine niedrige Kuh. Colum.

Ceueo, ere, [1)] den Hintern unzüchtig bewegen. Iuu. 2) Metaph. flattiren, schmeicheln, wie die Hunde, wenn sie mit dem Schwanze wedeln. Pers.

Ceus, a, um [note of the transcriber: no inflectional type definition in the print] et Caeus, a, um , aus der Jnsul Cea. Hor.

Ceyx * , ycis, m. [1)] des Lucifers Sohn, der nebst seiner Gemahlinn Alcyone in einen, Eißvogel verwandelt worden seyn soll. Ouid. 2) das Männchen des Eißvogels. Plin.

Chaa, ae, f. eine Stadt in Peloponnes. Strab.

Chaala, ae, f. Marktflecken in Egypten. Strab.

Chabria, ae, f. Idem.

Chabrias, ae, m. Nomen propr. [1)] eines atheniensischen Philosophen und Feldherrn. Corn. Nep. 2) Aliorum Virorum. Hist.

Chacea + , ae, f. ein Weg zur Viehtrift. Will. Thor.

Chaemae * , arum, f. Münster in Westphalen. Geogr.

Chaemari, orum, m. [note of the transcriber: no inflection and gender determination in the print] et Chamari, orum, m. plur. Einwohner des Bißthums Münster. Geogr.

Chaerephyllum, i, n. [note of the transcriber: no inflection and gender determination in the print] et Chaerophyllum, i, n. Körbelkraut. Colum.

Chaeris, is, m. ein ungeschickter Lautenschläger. Suid.

Chaerofolium, ii, n. idem quod Chaerephyllum, i, n. [note of the transcriber: no inflection and gender determination in the print].

Chaeronea, ae, f. Stadt in Böotien, Plutarchi Vaterland. Plin.

Chalaeon * , i, n. [note of the transcriber: no inflection and gender determination in the print], böotischer Seehafen, nicht weit von der Stadt Delphos gelegen. Plin.

Chalasis * , is, f. [1)] das weisse Hemde, das der Priester, wenn er Amt hält, an hat, weisser Chorrock. Scal. forte pro [gap: Greek word(s)] scribitur. 2) Verrenkung der Gelenke oder Glieder. Medic. 3) Erweichung. Idem. von [gap: Greek word(s)] .

Chalasmus * , i, m. eine Erweichung, Laxirung. Med. (Chalo)

Chalassis * , is, f. [1)] Art von Weiberkleidern. 2) Knopf, womit vor Zeiten die Weiber ihre Röcke am Halse zuknöpften. Hist.

Chalasticamen * , inis, n. eine Erweichung, Oeffnung. Prisc.

Chalasticus * , a, um , [1)] lösend, erweichend, laxirend. Veget. 2) erwärmend. Chalastica, scil. Remedia, Arzneyen, die nach und nach erwärmen. Medic.

Chalastra * , ae, f. Stadt in Macedonien.

Chalastraeus * , a, um , idem quod sequens.

Chalastricus, a, um , [1)] was von Chalastra ist. 2) fein, geläutert, Chalastricum nitrum, fein, purer Salpeter. Plin.

Chalastrum * , i, n. Salpeter. Plin.