03/2007 Michael Hanstein; Reinhard Gruhl markup
text typed - structural and semantic tagging completed - spell check performed - no orthographical standardization
01/2008; 04/2008; 10/2008; 01/2009; 03/2009; 07/2009; 02/2010 Reinhard Gruhl markup
some corrections inserted


image: as0000

[gap: frontispiz]

image: as0001

ADAMI FRIDERICI KIRSCHII ABVNDANTISSIMVM CORNVCOPIAE LINGVAE LATINAE ET GERMANICAE SELECTVM, QVO CONTINENTVR Vocabula Latina omnis aeui, antiqui, medii ac noui, pariter ac Graeca, Latinitate donata, nec non formulae dicendi elegantiores et Constructiones Verborum; praeterea Deorum, Dearum, Gentium, Regnorum, Regionum, Vrbium, Marium, Fluuiorum, Insularum, Montium, Animalium, Arborum, Herbarum, Florum et Mineralium Nomina; nec non Theologorum, Iure Consultorum, Medicorum, Philosophorum, Philologorum, Poetarum, ac Mythicorum, Artibus liberalibus, aliisque disciplinis, Rei quoque Militari ac Monetariae verba propria, eorumque Significationes et Explicationes, Syllabarum longitudine uel breuitate signis expressa: CVI ADIVNGVNTVR IN FINE Calendarium Romanum, compendia scribendi olim in Latio vsitatissima, siue Notae et Sigla antiquorum; deinde adiecta est Tabula alphabetica Charact. Latin. in Codicibus MStis [abbr.: Manuscriptis] pro Seculorum ratione occurrentium, tum Specimen Scripturae ueteris, APPENDIX REGIONVM, VRBIVM, MONTIVM ET FLVVIORVM; ET AD POSTREMVM Consanguinitatis pariter atque Affinitatis Tabula, Nominaque Numeralia. EDITIO NOVISSIMA, A mendis non paucis studiose repurgata, Parte vtraque aucta, in ordinem redacta, ac denique tironum purioris Latinitatis studiosorum vsui accommodata. CVM PRIVILEGIIS. LIPSIAE SVMTV ENGELHARTI BENIAMINIS SVIKERTI CIC IC CCLXXIV.



image: as0002

[gap: prolegomena]

image: as0036

Explicatio signorum, quibus in hoc Lexico verba distinguuntur.

* Asteriscus verba mere graeca indicat.

+ Signo crucis peregrina, noua et barbara sunt notata.

Obs. vel Obsol. verba obsoleta sunt insignita.



page 737, image: s0369

Cothurnus * , i, m. [1)] Halbstiefel, wie die Jäger tragen. Prou. 2) ein hoher Schuh, wie die Acteurs in den Tragödien trugen, um die Grösse der Helden nachzuahmen. 3) ein Wankelmüthiger, Achselträger. 4) hochtrabende Schreibart. Virg.

Cotiae, siehe Cottiae.

Cotiarius, i, m. Schleiffer. (Cos)

Coticula, ae, f. Goldstein, Probierstein. Plin.

Cotidie, Adu. [note of the transcriber: no word class determination in the print] siehe Quotidie, täglich. Scribitur et Cottidie. Quint.

Cotifico, are . Wetzsteine schneiden. Apul.

Cotinus * , i, f. [1)] Brasilienholz. Plin. 2) wilder Oelbaum. 3) Färberbaum.

Cotionor, ari . Depon. kauffen und wieder verkauffen. Gron. ad Plaut. Asin.

Cotison, onis, m. [note of the transcriber: no gender determination in the print] et, ontis, m. Rex Getarum et Dacorum. Suet. Dicitur et Cotiso, onis, m. [note of the transcriber: no inflection and gender determination in the print].

Cotona, orum, n. plur. eine Gattung kleiner Feigen. Mart. Scribitur et Coctona, orum, n. [note of the transcriber: no inflection and gender determination in the print], cottona, orum, n. [note of the transcriber: no inflection and gender determination in the print], cotana, orum, n. [note of the transcriber: no inflection and gender determination in the print], coctana, orum, n. [note of the transcriber: no inflection and gender determination in the print], a Cotone, Vrbe.

Cotonaria, ae, f. Ruhrkraut.

Cotonea, ae, f. ein wohlriechendes Kraut, welches den Durst stillet. Plin.

Cotoneum, nei, n. eine Quitte. Plin.

Cotoria, ae, f. eine Ader im Steine, wovon hernach die Wetzsteine gemacht werden.

Cotta, ae, m. Nom. propr. Virorum. Hist.

Cottabus * , i, m. [1)] eine Schaale, oder Becher von Erze, in die nach gehaltener Mahlzeit Wein geschüttet, und auf den Tisch gesetzt wurde, an welche die Gäste mit ihren kleinen Bechern stiessen, und dadurch einen gewissen Schall verursachten. 2) Oder vielmehr der Klang des auf den Boden gespritzten Weins, womit die Griechen zu certiren pflegten. Athen. 3) das Klatschen der Schläge. Plaut.

Cottanum, i, n. [note of the transcriber: no inflection and gender determination in the print] et Cotenum, i, n. kleine Feigen. siehe Cottona.

Cottiae , (Cotiae.) Alpes, f. plur. das hohe Alpengebirge, das sich um St. Bernhardsberg gegen Mittag bis an das Ligustische Meer erstreckt, welches auch den Mont Cenis begreift. Geogr.

Cottidie, Adu. idem quod Quotidie Adu. [note of the transcriber: no word class determination in the print]. Scribitur et cotidiein monumentis antiquis.

Cottius [1], ii, m. ein König der Schweitzergebirge. Suet.

Cottius [2], a, um . [note of the transcriber: no inflectional type definition in the print] et Cottianus, a, um . was vom Cottius den Namen hat. Suet. Tac.

Cottum, i, n. et Cottus, i, m. ein Polsterküssen. Vdalr.

Cotula * , ae, f. [1)] idem quod Hemina, ein halbes Nösel. Legitur et Cotyla, ae, f. [note of the transcriber: no inflection and gender determination in the print] et Cotylus, i, f. [note of the transcriber: no inflection and gender determination in the print] Cato. 2) Cotula foetida, Hundsdillen, gewisses Kraut. Botan. 3) Beinhöhle. Med.

Cotulus * , i, f. [note of the transcriber: no inflection and gender determination in the print] siehe Cotula.

Coturnicula, ae, f. Dimin. 1) eine kleine Wachtel. 2) Met. Coturniculae animus, ein furchtsames Herz. Prou.

Coturnium, ii, n. pro Gutturnium, Weingefäß, welches man beym Opfer gebrauchte. Fest.

Coturnix, icis, f. . [note of the transcriber: no inflection and gender determination in the print], et Cotturnix, icis, f. eine Wachtel. Fest. Ouid. Plin.

Cotus, i, m. [1)] Nom. pr. eines Königs in Thracien. Corn. Nep. 2) Nom. propr. aliorum Virorum. Hist.

Cotyla, siehe Cotula.

Cotyle * , es, f. die Pfanne, Höhle des Hüftbeins, worinnen die Kugel des Schenkelbeins liegt. Med.

Cotyledon * , onis, f. [1)] Idem. 2) Nabelkraut. Plin.

Cotyledones, um, f. [note of the transcriber: no gender determination in the print] siue acetabula vteri. Sunt Glandulae, per chorion foetus dispersae, et vtero simul annexae. Anatom.

Cotys, yos, m. [1)] idem quod Cotus. Nom. propr. Regis Thracum. 2) Aliorum Virorum. Hist. 3) numen impudicitiae apud Thraces.

Cotyttia, orum, n. [correction of the transcriber; in the print m. ] plur. Sacra impudica. Plutarch.

Cotytto, us, f. [1)] die Göttinn der Unzucht bey den Thraciern, und andern Volkern, welcher des Nachts von den Baptis, (das ist, von gewissen Priestern) Opfer gebracht wurden. Iuu. 2) eine Göttinn bey den Römern. Mart.

Couali, orum, m. plur. Kobolte, Poltergeister. Cael. Rhod.

Couinarius, ii, m. der einen Streit- oder Schwerdtwagen führet. Tac.

Couanus, i, m. ein Wagen der alten Gallier und Britannier, an dessen Achsen sie, wenn sie sich desselben im Kriege bedienten, Sensen machten. Mart. Pompon. Mela.

Cous [1], coi, f. [note of the transcriber: no gender determination in the print], Coos, coi, f. [note of the transcriber: no gender determination in the print], Cos, o, f. die Jnsel Coos, oder Coa. Vino generoso celebris. Geogr. et Poet.

Cous [2], a, um , ans der Jnsel Cous gebürtig. Cous senex, Hippocrates. Coa vestis, zarte, dünne, durchscheinende Kleidung. Propert.

Couum, i, n. das mittlere Holz unter dem Joche. Varr.

Coxa, ae, f. [1)] die Hüfte oben am Schenkel. Cels. Coxam frangere, das Schloß am Schenkel verrenken. Plin. 2) der Winkel eines Ackers. Sicul.

Coxarius, a, um , zur Hüfte gehörig. Coxarius morbus, Hüftweh. Plin.

Coxatio, onis, f. Einrichtung Zusammenfügung. Vitruu.

Coxendix, dicis, f. Hüftblatt, Hüfthöhle. Os coxendicis, Hüftbein. Acetabulum coxendicis, Pfanne am Hüftbeine. Luxa coxendicis, lahme Hüfte. Medic.

Coxigo, are , lahm seyn, hinken. Gloss.

Coxim, Adu. [note of the transcriber: no word class determination in the print] et Cossim, Aduerb. i. e. in coxas. Coxim cacare, niederhockend, die Nothdürft verrichten. Non. Apul.

Coxo, onis, m. pro catax, i. e. claudus, lahm. Non.

Crabro, onis, m. Hornisse, Wespe. Plin. Irritare crabones, einen unruhigen Menschen,


page 739, image: s0370

reitzen. Prou. Spicula crabronum, Stachel der Hornissen.

Cracca, ae, f. Art von Hülsenfrüchten. Plin.

Cracentes, um, m. geschlanke Leute, dürre, hagere Menschen. Fest.

Craceo, ui, ere, geschlank von Leibe seyn. Enn.

Crada, ae, f. [1)] Ast, eines Feigenbaums. 2) Gerüst in einer Comödie. Vitruu.

Cradophagus * , a, um , bäurisch, grob. Erasm.

Cradus * , i, m. [correction of the transcriber; in the print n. ] Gebrechen der Feigenbäume, davon sie dürr werden.

Cragus * , i, m. Mons Lyciae. Plin.

Crama, atis, n. [1)] gemischter Saft. 2) Wein, der mit Wasser gemischt worden ist. 3) Lob, mit Scheltworten vermischt. Quint.

Crambe * , es, f. Kohl. Plin. Crambe bis cocta mors est, es ist verdrüßlich, ein Ding oft zu wiederholen. Plin.

Crambion, ii, n. Teufelsmilch, eine Staude. Diosc.

Cranaus, i, m. Nom. pr. des andern Atheniensischen Königs. Volaterr.

Craneum, ei, n. [correction of the transcriber; in the print e. ] Schule zu Corinth. Plin.

Cranium * , ii, n. [1)] die Hirnschaale, Hirnschädel. 2) halbes Faß, Schrotfaß. Diogenes habitabat in cranio, Diogenes wohnet in einem Fasse. Curt.

Crapula * , ae, f. Krankheit von der Völlerey, Saufkrankheit, Trunkenheit. Plaut.

Crapularius, a, um . zum Rausche, zur Völlerey gehörig. Idem.

Crapulatus, a, um . der berauscht ist. Vulg. Interpr.

Crapulentus, a, um . der einen Rausch hat, berauscht, Ammian.

Crapulor + , ari . Depon. fressen und sauffen, schlemmen, schwelgen.

Crapulosus, a, um . dem Trinken ergeben. Firm. Crapulosis gulae libidinibus seruiens, ein Trunkenbold.

Cras, Adu. Temp. [1)] morgen. Cic. 2) idem quod in futurum, künftig. Tibull.

Crasis * , is, f. [1)] Vermischung der Säffte in dem menschlichen Leibe. Medic. 2) Zusammenziehung zwoer Sylben in eine. Figura Gramm.

Crassamen, inis, n. eine dicke Materie, als Hefen, oder Drüse, Grundsuppe. Colum. (Crassus)

Crassamentum, i, n. die Dicke. Aul. Gell.

Crassatus, a, um . dick gemacht. Ammian.

Crasse, Adu. [1)] dick. Colum. 2) plump, grob, tölpisch, Horat.

Crassedo, inis, f. Grobheit. Fulgent.

Crassesco, sescere. Inchoatiu. dick werden, fett werden, zunehmen. Colum.

Crassianus, a, um . was vom Crassus den Namen hat. Plin.

Crassificatio, onis, f. Dickmachung. Colum. Aur. Vict.

Crassifico, are . dick machen. Idem.

Crassipellis, is, c. [1)] der eine dicke Haut hat. Prou. 2) ein Thor.

Crassitas, atis, f. Dicke, Fettigkeit. Apul.

Crassities + , ei, f. idem.

Crassitius, ii, m. Nom. pr. eines Freygelassenen, welcher zu Rom die Grammatik gelehret hat. Suet.

Crassitudo, inis, f. Dicke. Crassitudo corii, Dicke des Leders. Plin. Crassitudo aeris, dicke Luft.

Crassiuenium, ii, n. Art des Ahornbaums.

Crasso, are . dick machen. Apul.

Crassor, atus sum, ari . Depon. dick werden. Agripp. Pili crassantur in setas, die Haare werden so stark, wie Borsten. Apul.

Crassula, ae, f. Bruch- oder Wundkraut, Hauswurz. Crassula maior, fette Henne. Plin.

Crassulus, a, um . Dimin. ein wenig dick, grob.

Crassus [1], a, um . 1) dick. Cic. aer crassus et concretus. Cic. Ap. Lucret. crassa et liquida opponuntur. Aurum crassum. Liu. d. i. dickes Blech von Golde. Toga crassa, ein dickes, mit starker Wolle und vielen Haarzotteln verwahrtes Winterkleid bey den Römern. Hor. 2) Crassum infortunium, grosses Unglück. Plaut. 3) dumm, unverständig. Varr. Crassa Minerua aliquid facere, in einer Sache ungeschickt handeln. Hor. daher heißt 4) crassus auch bey den Poeten, welche dem adiectiuo oft die Bedeutung des Activi geben, dumm machend. Boeotum in crasso iurares aere natum. Horat. 5) dicht, häuffig. Et subitus crassae decidit imber aquae. Mart. 6) Crassa vena, idem quod Vena humeralis. Medic. Compar. Crassior. Solin. Superl. Crassissimus. Plin.

Crassus [2], i, m. [1)] Nom. propr. eines sehr reichen Römers. Crasso ditior, steinreich. Prou. 2) Nom. propr. aliorum Virorum. Hist.

Crastino [1], Adu. morgen, auf den morgenden Tag. Aul. Gell.

Crastino [2], are . idem quod Procrastino.

Crastinus, a, um . [1)] was morgen geschehen soll. Liu. Crastino die, morgen. Plaut. In crastinum differre, bis auf morgen verschieben. 2) neu. Crastinus fructus, die man noch einsammeln soll. Plin. 3) Crastina aetas, die künftige Zeit. Stat. (Cras)

Crataegis, is, f. Knabenkraut. Plin.

Crataeogonon, i, n Flöhkraut, Brennkraut. Plin.

Crater * , eris, m. [1)] Trinkschaale, grosser Becher. Argenteus crater, ein silberner Pocal. Pers. Vacui mero crateres, leere Becher. Stat. Accusatiuo plur. Crateras. Curt. 2) grosse Platte, darinnen man Speisen aufträgt. 3) Brunnenstube, Wassertrog, Brunnenkasten. Plin. iun. das Becken bey einem Springbrunnen, worein das springende Wasser fällt. 4) das Loch eines brennenden Bergs,


page 741, image: s0371

z. E. der Schlund des Aetna. 5) Crater philotesius, ein Trunk auf gute Freundschaft. Crater litium, Anfänger alles Haders. Prou. Crater Helenae, freudige Bothschaft. Idem. 6) ein Gestirn über der Wasserschlange. 7) ein Oelgefäß. Virg. 8) eine Lampe. Eccles. 9) ein Schlund der sich eröffnenden Erde. Et pronos currus medio cratere recepit. Ouid.

Cratera, ae, f. idem quod Crater. Cic. Virg.

Craterites, ae, m. eine gewisse Art Edelgesteine. Plin.

Craterra, ae, f. ein Zuber, Wassereymer. Virg. Scribitur et Cratera, ae, f. [note of the transcriber: no inflection and gender determination in the print] aut Creterra, ae, f. [note of the transcriber: no inflection and gender determination in the print] Cic.

Craterus, i, m. [1)] Nom. pr. eines Macedoniers, der des Alexandri M. General gewesen, und auch seine Thaten beschrieben hat. Paus. 2) Prouerbialiter, der redlich handelt, und die Wahrheit redet. 3) Nom. propr. eines Mahlers. Plin. auch eines Bildhauers.

Crates [1] * , tetis, m. [1)] Philosophus Thebanus. 2) Poeta Comicus. 3) Grammaticus. Plin.

Crates [2] * , is, f. 1) Hürde, Flechte oder Gatter, es sey von Holze oder Eisen, Wagenkorb. Crates stercorariae, Mistkorb, Flechte. 2) Schanzkorb. Cratibus aditus expedire, mit Schanzkörben die Graben, Hohlwege, ausfüllen. Caes. Tac. 3) eine Egge. Crates dentatas trahere, eggen. 4) Crates spinae, Rückgrad. Ouid. 5) Sub crate necari, ersäuft werden. Dieß war eine Soldatenstrafe bey den Römern, die darinnen bestand, daß man einem schwere Steine an den Hals band, und ihn mit gewissen Maschinen (Cratibus) unter das Wasser tauchte, damit er desto eher sterben möchte. Liu. Sub cratim supponi sagt. Plaut.

Crateuterium * , ii, n. ein Brateisen, Bratbock, darinnen man den Bratspieß umdrehet. Pollio.

Crathis, idis, m. Achaeorum Fluuius. Ouid.

Craticula, ae, f. Dimin. Rost. Mart. (Crates)

Craticulum, i, n. idem. Fest.

Cratinus * , i, m. [1)] Poeta Comicus, apud Athenienses. Hor. 2) Prou. ein schreckhafter Mensch. 3) ein sehr wollüstiger und dem Trunke ergebener Mensch. Erasm. (Crates)

Cratio, iui, itum, ire . [1)] mit Flechten bedecken. 2) eggen. Plin.

Cratippus, i, m. Philosophus Mitylenaeus, quem Athenis audiit Ciceronis Filius. Cic.

Cratis, is, f, Hürde, alles was geflochten ist. Cratis ferrea, idem quod Craticus, ein Rost.

Cratitius, a, um von Hürden gemacht, Hürdenweise geflochten. Cratitii parietes, geflochtene Wände. Vitruu.

Cratylus, i, m. ein Atheniensischer Philosoph. Diog. Laert.

Craugos * , i, m. Specht, ein Vogel.

Creabilis, e [note of the transcriber: no inflectional type definition in the print], Adiect. was erschaffen werden kann, woraus etwas zu machen ist. Apul. (Creo)

Creacentrum * , i, n. [1)] Spicknadel. 2) Fleischhacken.

Creagra * , ae, f. idem quod Fuscinula, Gabel, Fleischgabel.

Creamen, inis, n. 1) ein Geschöpf. Prudent. 2) idem quod Creatio, die Schöpfung. Idem.

Creanto + , are . eydlich versprechen, angeloben. Dipl. Vnde Creantum, i, n. Caution, Gewährschaft.

Creatio, onis, f. [1)] Erschaffung, Schöpfung. Cic. 2) Erwählung. Idem. Creatio consulum, Bürgermeisterwahl. Idem.

Creator, oris, m. [1)] Erschaffer, Schöpfer. Idem. 2) id. quod Conditor, Erbauer. Creator huius vrbis Romulus. Idem. 3) idem quod Pater. 4) Creatores, die Wähler. item diejenigen, welche die Aemter zu besetzen haben. Cod. Theod.

Creatrix, icis, f. [1)] Schöpferinn, Urheberinn, Erhalterinn. Lucret. 2) idem quod Mater. Aur. Vict.

Creatum, i, n. idem quod sequens.

Creatura + , ae, f. Geschöpf, Creatur, erschaffenes Ding. Theol. Melius Res creata.

Creatus, a, um . [1)] erschaffen 2) erwählt. 3) erzeugt. Humili de stirpe creatus, von schlechtem Herkommen. Ouid. 4) gewachsen, cibi, nullo cogente, creati. Ouid.

Creber, bra, brum. [1)] oftmalig, häuffig, viel. Virg. Crebra diluuia, öftere Wassergüsse. Plin. iun. Pulsus creber, schneller Pulsschlag. Medic. 2) Silua crebra, dicker Waid. Lucret. 3) Creber in studiis, emsig im Studiren. 4) ventus, creber procellis, ein Wind, an Stürmen reich, der oft Stürme bringt. Virg. 5) Thucydides, creber rerum frequentia, reich an Sachen. 6) locus creber salicto, ein Ort, wo die Weyden sehr dicht siehen. Plaut. Compar. Crebrior, ius [note of the transcriber: no inflectional type definition in the print]. Cic. Superl. Creberrimus, a, um [note of the transcriber: no inflectional type definition in the print]. Sallust. Legitur et Crebrissimus, a, um [note of the transcriber: no inflectional type definition in the print]. apud Aul. Gell.

Crebesco, bui, bescere. Inchoat. zunehmen, stark werden. Fama crebescit, das Gerücht breitet sich aus. Aurae crebescunt, der Wind fänget stark an zu wehen. Virg. Tac. Scribitur et Crebresco, brui, brescere [note of the transcriber: no inflectional type definition in the print].

Crebre, Adu. oft. Vitruu.

Crebresco, ui, crebrescere. Inchoat. idem quod Crebesco.

Crebrisurus, a, um . mit vielen Pfählen oder Pallisaden befestiget. Ennius. Fest.

Crebritas, atis, f. 1) Vielheit. Crebritas litterarum tanta erat, es liefen so viele Briefe ein. Cic. 2) Emsigkeit.

Crebriter, Adu. oft, viel. Vitruu.

Crebritudo, inis, f. idem quod Crebritas. Non.

Crebro [1], Aduerb. oft, vielmal. Cic. Comparat. Crebrius, Adu. [note of the transcriber: no word class determination in the print]. Idem. Superl. Creberrime, Adu. [note of the transcriber: no word class determination in the print]. Idem.