03/2007 Michael Hanstein; Reinhard Gruhl markup
text typed - structural and semantic tagging completed - spell check performed - no orthographical standardization
01/2008; 04/2008; 10/2008; 01/2009; 03/2009; 07/2009; 02/2010 Reinhard Gruhl markup
some corrections inserted


image: as0000

[gap: frontispiz]

image: as0001

ADAMI FRIDERICI KIRSCHII ABVNDANTISSIMVM CORNVCOPIAE LINGVAE LATINAE ET GERMANICAE SELECTVM, QVO CONTINENTVR Vocabula Latina omnis aeui, antiqui, medii ac noui, pariter ac Graeca, Latinitate donata, nec non formulae dicendi elegantiores et Constructiones Verborum; praeterea Deorum, Dearum, Gentium, Regnorum, Regionum, Vrbium, Marium, Fluuiorum, Insularum, Montium, Animalium, Arborum, Herbarum, Florum et Mineralium Nomina; nec non Theologorum, Iure Consultorum, Medicorum, Philosophorum, Philologorum, Poetarum, ac Mythicorum, Artibus liberalibus, aliisque disciplinis, Rei quoque Militari ac Monetariae verba propria, eorumque Significationes et Explicationes, Syllabarum longitudine uel breuitate signis expressa: CVI ADIVNGVNTVR IN FINE Calendarium Romanum, compendia scribendi olim in Latio vsitatissima, siue Notae et Sigla antiquorum; deinde adiecta est Tabula alphabetica Charact. Latin. in Codicibus MStis [abbr.: Manuscriptis] pro Seculorum ratione occurrentium, tum Specimen Scripturae ueteris, APPENDIX REGIONVM, VRBIVM, MONTIVM ET FLVVIORVM; ET AD POSTREMVM Consanguinitatis pariter atque Affinitatis Tabula, Nominaque Numeralia. EDITIO NOVISSIMA, A mendis non paucis studiose repurgata, Parte vtraque aucta, in ordinem redacta, ac denique tironum purioris Latinitatis studiosorum vsui accommodata. CVM PRIVILEGIIS. LIPSIAE SVMTV ENGELHARTI BENIAMINIS SVIKERTI CIC IC CCLXXIV.



image: as0002

[gap: prolegomena]

image: as0036

Explicatio signorum, quibus in hoc Lexico verba distinguuntur.

* Asteriscus verba mere graeca indicat.

+ Signo crucis peregrina, noua et barbara sunt notata.

Obs. vel Obsol. verba obsoleta sunt insignita.



page 2911, image: s1456

Valenter, Adu. stark, gewaltig, mächtig, nachdrücklich. Colum. Compar. Valentius, Adu. [note of the transcriber: no word class determination in the print]. Ouid. Superl. Valentissime.

Valentia [1], ae, f. die Leibesstärke. Exercitator corporum valentiam luctatoribus praestat, der Erercitienmeister macht die Ringer stark. Macrob.

Valentia [2], ae, f. ein Name verschiedener Städte.

Valentina, ae, f. Beyfuß. Apul.

Valentulus, a, um, Dimin. etwas stark. Plaut.

Valeo, valui, valitum, valere, [1)] gesund, wohlauf, frisch, stark seyn. Ab oculis valere, gesunde Augen haben. Gell. Valeo et saluus sum, ich bin frisch und gesund. Plaut. Corpore, viribus valere, gesund und stark seyn. Cic. Facile, cum valemus, recta consilia aegrotis damus, andern können wir besser rathen, als uns selbst. Ter. 2) Ingenio valere, einen guten Verstand haben. Cic. Parum valet animo, es mangelt ihm an gesundem Verstande. Sallust. 3) valere te iubeo, lebe wohl. Cic. 4) valere eum iussi, ich habe Abschied von ihm genommen. Idem. 5) können, vermögen. 6) Opibus valere, reich seyn. Idem. Valere pecunia, wohl bey Gelde seyn. Plaut. 7) valere ad aliquid, zu etwas dienlich seyn. Cic. 8) Plurimum valere apud aliquem, bey einem viel gelten, vermögen. Terent. 9) valere in arte aliqua, in einer Kunst erfahren seyn. Mart. 10) In omnes partes valere, zu allen Dingen tüchtig seyn. Cic. 11) valere amicitia, mächtig an Freunden seyn. Idem. 12) gelten, werth seyn. Valet tribus numis, tres numos, es gilt drey Pfennige. Plin. Varr. 13) anzeigen, zu verstehen seyn. Senec. 14) valet eo, es zielt darauf ab. Cic. 15) bedeuten. Distare et differre idem valent. Idem. 16) passen. Definitio valet in omnes homines. Cic. 17) valeat dicitur per contumeliam, wenn man etwas verachtet. Valeant, qui inter nos dissidium volunt, weg mit denen, welche Uneinigkeit unter uns zu stifften begehren. Ter. 19) Immo habeat, valeat, viuat cum illa, meinetwegen mag er sie behalten. Idem. Vt valetur? wie lebt man, wie gehts? Plaut.

Valeriana, ae, f. groß Baldrian. Valeriana palustris, klein Baldrian. Botau.

Valesco, scere, Inchoat. stark werden. Aduersus omnes, allen stark genug und gewachsen werden. Tac. (valeo)

Valesia, ae, f. das Walliserland.

Valesianus, i, m. ein Walliser. Geogr.

Valetudinarium, ii, n. ein Siechhaus, Lazareth, Spital. Colum.

Valetudinarius, a, um, [1)] immer unpäßlich, der nicht recht gesund ist. Senec. 2) Medicus valetudinarius, ein Pest- oder Lazaretharzt.

Valetudo, inis, f. [1)] die Gesundheit, Stärke. Bona esse valetudine, gesund seyn. Cic. 2) die Krankheit. Aduersa, infirma valetudo, die Unpäßlichkeit, Krankheit. Col. Cic. Valetudo calculorum, der reissende Stein. Plin. Valetudines, plur. kränkliche Anfälle, zustossende Unpäßlichkeiten. Suet. 3) Mentis valetudo, der blöde Verstand. Idem. Scribitur et Valitudo, inis, f. [note of the transcriber: no inflection and gender determination in the print], a Supino Valitum.

Valgiter, Aduerb. krumm, seitwärts. Petron.

Valgium, ii, n. etwas Krummes. Gell.

Valgum, i, n. die Verdrehung und Krümmung des Mundes, sonderlich wenn man sich über einen höhnisch geberdet. Plaut.

Valgus, a, um, einer, der krumme Füsse hat, dem die Beine auswärts gebogen sind. Plaut.

Valide, Adu. sehr, heftig. Amare valide, heftig lieben. Plaut. Compar. Validius. Phaedr. Superl. Validissime. Fauere alicui validissime, einem sehr günstig seyn. Cic.

Validitas, atis, f. [1)] die Stärke. 2) die Gültigkeit. Apul.

Validus, a, um, [1)] stark, gesund. 2) mächtig. cum Genit. et Ablat. 3) Animi validus, herzhaft. Tacit. 4) Validus facundia, wohlberedt. Plin. iun. 5) Opum validus, reich. Tac. Vrbes muris validae, starke Vestungen. Liu. 6) Met. klug, verständig. Subst. Comparat. Validior. Liu. Superlat. Validissimus. Curt. Ingenia validissima, kluge Köpfe. Sallust.

Validulus, a, um, nachdrücklich, kräftig. Cic.

Vallaris, e. Adi. zum Bollwerke, zum Walle gehörig. Vallaris corona, ein Ehrenkranz wegen eines eroberten Bollwerks. Plin. (vallum)

Vallatio, onis, f. die Verschanzung. Oct. Horat.

Vallatus, a, um, verschanzt, umgeben. Cic.

Vallecula, ae, f. Dimin. ein kleines Thal. Fest.

Vallefactus, a, um, ausgeschwungen, zu Spreu gemacht. Fest.

Valles, is, f. [note of the transcriber: no inflection and gender determination in the print], vallis, is, f. ein Thal. Est curuo anfractu vallis, es ist ein krummes Thal. Virg.

Vallestris, e. im Thale liegend. Ambros.

Vallesco, ere, et Vallefio, eri, wie Spreu zerstäuben und umkommen. Fest.

Vallisbrunna, ae, f. Bregel in Bündten.

Vallisdrusiana, ae, f. [note of the transcriber: no inflection and gender determination in the print], Wallgau. Geogr.

Vallisdulcis, is, f. [note of the transcriber: no inflection and gender determination in the print], das Vadautzergebieth. Idem.

Vallis Haselina, Haselnthal in dem Bernergebiethe. Idem.

Vallisleguntina, ae, f. [note of the transcriber: no inflection and gender determination in the print], das Lignitzer Thal. Idem.

Vallistelina, ae, f. [note of the transcriber: no inflection and gender determination in the print], Veltelin. Alias Veltelinum.

Vallistoletum, i, n. die Stadt Valladolid in Spanien. Geogr.

Vallisuenusta, ae, f. [note of the transcriber: no inflection and gender determination in the print], Münsterthal. Idem.

Vallo, aui, atum, are, [1)] verbollwerken,


page 2913, image: s1457

verschanzen. 2) Sepimento, mit einem Zaune umgeben. Cic. 3) Contra feras, wider die wilden Thiere verwahren. Plin. 4) Metaph. Vallare aliquem monitis, einen mit guten Vermahnungen verwahren. Sil. Ital.

Vallum, i, n. [note of the transcriber: no inflection and gender determination in the print], Vallus, i, m. [1)] das Bollwerk, die Pallisaden. Munitae sunt palpebrae, tanquam vallo pilorum. Cic. Sine vallo Luciliano, ohne Ausnahme. Denn Lucilius sagte, er wolle nicht von allen gelesen werden. Cic. Vallus pedum decem, ein Wall von zehen Schuhen. Iul. Caes. Vallum facere, schanzen, ein Retrenchement aufwerfen. 2) eine Wanne, Futterschwinge, Wurfschauffel. Subiactari vallis aut ventilabris, gewannet werden. Varr.

Vallus, i, m. ein Weinpfahl, eine Pallisade. Exacuere vallos, Pfähle spitzen. Virg.

Valor, oris, m. der Werth, der Preis, die Gültigkeit. Plin. (valeo)

Valueae, arum, f. plur. Thüren mit zween Flügeln, Fensterladen, zweygeflügelte Fenster. Valuea templi, eine Kirchthüre. Valuas aedium obruere, die Thüre verrammeln. Corn. Nep.

Valuarius, ii, m. der Valuas, oder Thürpfosten macht. Gloss.

Valuatus, a, um, mit Thüren verwahret. Valuatae altitudines, die Thorhöhe. Vitruu.

Valuifragus, a, um, Thüre und Thor aufsperrendSarisb.

Valuula, ae, f. Dimin. [1)] ein kleiner Thürflügel oder Fensterladen. 2) Metaph. Valuulae venarum, ein kleines Pergamenthäutchen, das den Eingang der Adern verwahret. Med. 3) das Ventil, der Deckel oder Stöpsel, über einer Eröffnung bey Wasserkünsten, welcher sich aufstossen läßt, damit das Wasser hinein könne, und sich fest verschließt, daß es nicht wieder heraus könne. Hydr.

Valuulus, i, m. [1)] Unterschlägchen in Kisten. 2) Hülsen, Schotten. Colum.

Vandalia, ae, f. das Land der Wenden. Geogr.

Vandalicus, a, um, wendisch.

Vandalus, i, m. ein Wende.

Vane, Adu. eitel, thöricht, vergeblich. Tertull. Compar. Vanius. Superl. Vanissime. Tertull.

Vanellus, i, m. ein Kibitz, ein Vogel.

Vanesco, scere, Inchoat. zu nichts werden, zergehen. In auras, sich verlieren, verschwinden. Ouid. (vanus)

Vanga, ae, f. eine Hacke, ein Bauerninstrument. Pallad.

Vangiones, um, m. [note of the transcriber: no gender determination in the print] plur. die Einwohner des Bischofthums Worms. Tac.

Vanidicus, a, um, lügenhaftig, großsprecherisch. Plaut.

Vaniloquentia, ae, f. die Aufschneiderey, Prahlerey, Windmacherey.

Vaniloquidorus, i, m. ein Windbentel, Aufschneider. Plaut.

Vaniloquium, ii, n, idem quod Vaniloquentia. August.

Vaniloquus, a, um, lügenhaft. Plaut.

Vanitas, atis, f. et Vanitudo, inis, f. Plaut. [1)] die Eitelkeit. Cic. 2) idem quod Adulatio. Curt. Horum est assentatio molesta cum ad vanitatem accessit auctoritas. Cic. 3) Ehrgeitz, Hochmuth. Flor. 4) Lügen, Aufschneiderey. Quodsi vituperandi sunt ii, qui reticuerunt; quid de iis existimandum est, qui orationis vanitatem adhibuerunt? Cic. 5) der Jrrthum. Ita variis imbuimur erroribus, vt vanitati veritas, et opinioni confirmatae natura ipsa cedat. Cic.

Vanities, ei, f. Idem. Apul.

Vanno, are, wannen, schwingen, würfeln. Varr.

Vannus, i, f. eine Wanne, eine Futterschwinge, Wurfschaufel. Colum.

Vanus, a, um, [1)] eitel. vanus ingenio, der eines eiteln Sinnes ist. Liu. 2) nichtig. vana spe plenus, der vergeblich hoffet. Cic. 3) ungültig. 4) falsch, da nichts dran ist. vera cantas, vana vellem, du sagest die Wahrheit, ich wollte, es wäre nichts daran. Plaut. 5) liederlich, untreu. vana gens, ein liederliches, ungetreues Volk. Curt. 6) lügenhaft. Si veritate amicitia colitur, necesse est, qui amicum fama ac fortuna spoliare conatus est, vanum se et perfidiosum fateatur. Compar. vanior. Superl. vanissimus. Vellei. Pat.

Vapide, Adu. [1)] dünstig. 2) vapide se habere, übel auf seyn. Aug. ap. Suet.

Vapidus, a, um, [1)] was einen Dunst von sich giebt, dünstig, dämpfig, voll Dunst oder Dampf. Pers. 2) listig. Idem.

Vapor, oris, m. [1)] der Dunst, Dampf, die Hitze, der Brodem. Cic. 2) vapor solis, die Sonnenhitze. Plin. 3) vapores quiescentes, werden in den Bergwerken die Dampfsätze genennet.

Vaporalis, e. Adi. idem quod vapidus. August.

Vaporaliter, Adu. dünstig, dampficht. Idem.

Vaporarium, ii, n. [note of the transcriber: no gender determination in the print], [1)] ein Luftloch, wodurch der Dampf getrieben wird. 2) ein Schweißbad, eine Schwitzstube. Cic. 3) ein Ofen, in welchem das Badewasser warm gemacht wird. vaporarium, ex quo ignis erumpitur.

Vaporate, Adu. mit vielem Dunste. Ammian.

Vaporatio, onis, f. die Ausdämpfung, Dünstung. Plin.

Vaporatus, a, um, ausgedünstet, rein, unverstopft, getrocknet. Glebae solibus aestiuis vaporatae, an der Sonnenhitze getrocknete Erdklöser. Colum.

Vaporifer, a, um [note of the transcriber: no inflectional type definition in the print], Vaporiferus, a, um, was einen Dunst giebt, oder dämpft. Stat.

Vaporo, aui, atum, are, [1)] dämpfen, dünsten, einen Dampf von sich geben. Aquae vaporant, die Wasser geben einen Dunst von sich. Plin. 2) Actiue, räuchern. Templum tuere vaporant, sie räuchern den Tempel mit Weyhrauche. Virg. 3) erwärmen. Horat. 4) austrocknen. Pallad.