03/2007 Michael Hanstein; Reinhard Gruhl markup
text typed - structural and semantic tagging completed - spell check performed - no orthographical standardization
01/2008; 04/2008; 10/2008; 01/2009; 03/2009; 07/2009; 02/2010 Reinhard Gruhl markup
some corrections inserted


image: as0000

[gap: frontispiz]

image: as0001

ADAMI FRIDERICI KIRSCHII ABVNDANTISSIMVM CORNVCOPIAE LINGVAE LATINAE ET GERMANICAE SELECTVM, QVO CONTINENTVR Vocabula Latina omnis aeui, antiqui, medii ac noui, pariter ac Graeca, Latinitate donata, nec non formulae dicendi elegantiores et Constructiones Verborum; praeterea Deorum, Dearum, Gentium, Regnorum, Regionum, Vrbium, Marium, Fluuiorum, Insularum, Montium, Animalium, Arborum, Herbarum, Florum et Mineralium Nomina; nec non Theologorum, Iure Consultorum, Medicorum, Philosophorum, Philologorum, Poetarum, ac Mythicorum, Artibus liberalibus, aliisque disciplinis, Rei quoque Militari ac Monetariae verba propria, eorumque Significationes et Explicationes, Syllabarum longitudine uel breuitate signis expressa: CVI ADIVNGVNTVR IN FINE Calendarium Romanum, compendia scribendi olim in Latio vsitatissima, siue Notae et Sigla antiquorum; deinde adiecta est Tabula alphabetica Charact. Latin. in Codicibus MStis [abbr.: Manuscriptis] pro Seculorum ratione occurrentium, tum Specimen Scripturae ueteris, APPENDIX REGIONVM, VRBIVM, MONTIVM ET FLVVIORVM; ET AD POSTREMVM Consanguinitatis pariter atque Affinitatis Tabula, Nominaque Numeralia. EDITIO NOVISSIMA, A mendis non paucis studiose repurgata, Parte vtraque aucta, in ordinem redacta, ac denique tironum purioris Latinitatis studiosorum vsui accommodata. CVM PRIVILEGIIS. LIPSIAE SVMTV ENGELHARTI BENIAMINIS SVIKERTI CIC IC CCLXXIV.



image: as0002

[gap: prolegomena]

image: as0036

Explicatio signorum, quibus in hoc Lexico verba distinguuntur.

* Asteriscus verba mere graeca indicat.

+ Signo crucis peregrina, noua et barbara sunt notata.

Obs. vel Obsol. verba obsoleta sunt insignita.



page 2997, image: s1499

Volturnalia, orum, n. plur. ein Fest, dem Abgotte Vulturnus zu Ehren gefeyert.

Volturnalis, e. Adiect. zum Abgotte Vulturnus gehörig. Sacerdos volturnalis, ein Priester des Vulturnus. Fest.

Volturnus, i, m. ein heydnischer Abgott bey den Römern. Idem.

Volua, ae, f. per Antislaechon pro Vulua.

Volubilis [1], e, Adi. [1)] beweglich, leicht zu bewegen, sich umdrehend, geläufig. Coelum volubile, der bewegliche Himmel. Cic. 2) Metaph. Fortuna volubilis, das unbeständige Glück. Idem. 3) volubilis oratio, eine schnell forteilende Rede, die aus lauter kurzen Sylben besteht. Cic.

Volubilis [2], is, f. Mauerkraut, Tag- und Nachtschatten. Botan.

Volubilitas, atis, f. [1)] die Beweglichkeit. 2) die Geschwindigkeit. 3) Metaph. Volubilitas fortunae, die Unbeständigkeit des Glücks. Cic.

Volubiliter, Aduerb. [1)] beweglich. 2) geschwind, schnell rollend. Idem.

Volucer, cris, cre [note of the transcriber: no inflectional type definition in the print] m. Volucris, e [note of the transcriber: no inflectional type definition in the print] m. et f. Volucre, n. Adi. [1)] geschwind, schnell, flüchtig. Fuga volucris, die geschwinde Flucht. Aur. Vict. 2) Aquae volucres, schnell fliessende Gießbäche. Ouid. 3) Sagitta volucris, ein schneller Pfeil. Virg. 4) genus dicendi verbis volucre atque incitatum, eine schnellfliessende Schreibart. Cic.

Volucra, ae, f. idem quod Conuoluulus, eine Raupe, ein gewisser Wurm, der die Weinreben beschädiget. Colum.

Volucris, is, f. [1)] ein Vogel. Volucres pictae, bunte Vögel. Virg. Volucres assuetae cadauerum pabulo, die Raubvögel. Flor. Volu res fallere viscata virga, Vögel mit Leimruthen fangen. Ouid. 2) alles, was da flieget, oder fliegen kann.

Volucripes, pedis, o. Adiect. schnellfüssig. Auson (Volucris et Pes)

Volucritas, atis, f. die Flüchtigkeit. Fulgent.

Volucriter, Aduerb. eilend, schnell, geschwind. Ammian. Marc.

Volumen, inis, n. [1)] ein Buch. Eigentlich ein zusammen gewickeltes Paquet, weil die Alten ihre auf Pergamenthäute geschriebene Sachen zusammen rolleten, wie noch heue zu Tage die Juden ihre Torah oder fünf Bücher Mosis zusammen gewickelt haben. In volumina referre, in Bücher eintragen, einschreiben, registriren. Cic. 2) alles, was zusammen gewickelt ist. Virg. 3) die Umdrehung, Umwälzung. Celeri volumine sidera torquere. Ouid. 4) die Unbeständigkeit. Plin. 5) die Krümmungen einer Schlange. Virg.

Voluminosus, a, um, was sich leicht zusammen wickelt, oder rollet. Sidon. Apollin.

Voluntarie, Adu. [note of the transcriber: no word class determination in the print] Voluntario, Adu. gern, willig, mit Willen. Hygin.

Voluntarius [1], a, um, mit Willen, gutwillig, freywillig, ungezwungen. Miles voluntarius, ein Volontär, freywilliger Soldat, der keinen Sold nimmt, daher auch nicht gehalten ist, mit in dem Treffen zu seyn. Aur. Vict.

Voluntarius [2], ii, m. scil. miles, ein Volontär, ein freywilliger Soldat. Liu.

Voluntas, atis, f. [1)] der Wille. Aliquid summa sua voluntate facere, etwas aus freyem Willen thun. Cic. Voluntas minime noua, ein geneigter Wille. Idem. Voluntate adesse, seinen Willen darzu geben. Idem. 2) das Vornehmen, der Anschlag. In voluntate maneo, ich bleibe auf meinem Vornehmen. Idem. 3) Omnia ad voluntatem loqui, einem nach dem Maule reden. Idem. 4) Professio voluntatis, die Erklärung seines Willens, seiner Meynung. Idem. 5) voluntate, idem quod Sponte, freywillig, willig und gern. Plaut. 6) Haec in voluntate fuerunt, dieses stand in unsrer Macht. Cic. 7) die Bitte. Caesar cedit iustis et officio incensis, nec inanibus et ambitiosis voluntatibus. Idem. 8) die Gewogenheit. Idem.

Voluo, volui, volutum, voluere, [1)] wälzen, rollen, schieben. Virg. 2) Metaph. Satis diu hoc iam saxum voluo, ich stecke nun schon lange in diesem Unglücke. Prou. Ter. 3) Secum aliquid voluere, etwas bey sich bedenken, überlegen. Liu. 4) Annus vosuens, das folgende Jahr. 5) libros voluere, die Bücher durchblättern, fleissig durchlesen. Cic. 6) aussprechen. Longissima est complexio verborum, quae volui vno spiritu potest Cic. 7) numerös klingen. Quo melius cadat aut voluatur oratio. Idem.

Voluox, ocis, m. idem quod Volucra. Plin.

Volup, indecl., n. [note of the transcriber: no inflection and gender determination in the print] volupe, indecl., n. [note of the transcriber: no inflectional type definition in the print] idem quod Delectabile, erfreulich, lieb, angenehm. Facite animo vestro volupe, thut euch gütlich. Plaut. Venire te saluum volupe est, es ist mir sehr angenehm, daß du gesund angekommen bist. Ter. Volupe est mihi, es ist mir sehr lieb. Plaut.

Volupia, ae, f. die Göttinn der Wollust. Varr. a Voluptate sic dicta.

Voluptabilis, Adi. wollüstig, lustig, erfreulich, angenehm. Plaut.

Voluptarie, Aduerb. wollüstig, in Wollust. Apul.

Voluptarius, a, um, wollüstig, der in Wollust lebet. Decursus ludicri et simulacra praeliorum voluptaria, ein Lustgefechte. Aul. Gell. Loca amoena et voluptaria, angenehme Oerter, wo man sich vergnügen kann. Sallust. Voluptarium praedium, ein Lusthaus. ICt. Otium voluptarium, die Faullenzerey. Aur. Vict. Voluptariae disputationes, de vel provoluptate. Cic.

Voluptas, atis, f. [1)] die Wollust. Voluptas ex permisso, eine zugelassene Wollust. Curt. In voluptate esse, sich lustig machen. Cic. 2) das Vergnügen, die Ergötzung des


page 2999, image: s1500

Gemüths. Idem. 3) die Ergötzlichkeiten der Schauspiele. Idem.

Voluptificus + , a, um, Wollust erweckend, Vergnügen machend. Apul.

Voluptuarius, a, um, wollüstig. Cap.

Voluptuarie, Adu. Idem. Apul.

Voluptor, ari, Depon. in Wollust leben. Apul.

Voluptuose, Aduerb. wollüstig. Compar. Voluptuosius. Ambros. Superlat. Voluptuosissime.

Voluptuosus, a, um, wollüstig, voller Eitelkeit und Wollust. Plin. iun. Compar. Voluptuosior. Superl. Voluptuosissimus. Sidon.

Voluta, ae, f. ein Schnörkel, eine Zierrath des jonischen Capitals, in der Gestalt einer Schnecke. Architect.

Volutabrum, i, n. ein Pfuhl, eine Sau- oder Mistpfitze. Virg.

Volutabundus, a, um, wälzend. Om voluptatibus volutabundus, in Wollust sich wälzend. Cic. (voluto)

Volutare, is, n. ein Spülfaß. Apic.

Volutatim, Adu. hin und her wälzend. Plaut.

Volutatio, onis, f. et Volutatus, us, m. das Wälzen, die Umtreibung. Plin.

Volutatus, a, um, [1)] gewälzet. Idem. 2) geübt, erfahren in etwas. Volutatus in veteribus scriptis. Cic.

Volutim, Aduerb. über einander hin. Non.

Volutina, ae, f. eine Göttinn, die den Hülsenfrüchten vorgesetzet war.

Voluto, are, Frequent. [1)] oft hin und her wälzen. Se in omni genere scelerum et vitiorum volutare, sich in allen Lastern herum wälzen. Cic. 2) Hoc facinus diu volutarunt, sie waren lange damit umgegangen, sie haben es lange im Sinne gehabt. Curt. 3) volutare diligenter libros, die Bücher fleissig durchlesen. Cic.

Volutus [1], a, um, gewälzet, fortgetrieben. (voluo)

Volutus [2], us, m. die Windung, Krümmung, Drehung, Wälzung. Apul.

Vomax, acis, o. Adiect. speyerhaft. id. quod Impurus. Compar. Vomacior, ius [note of the transcriber: no inflectional type definition in the print]. Sidon. Apoll.

Vomer, eris, m. ein Pflugschaar. Per vomeres ignitos se purgare, vomeres candentes nudo vestigio calcare, auf glühenden Pflugschaaren gehen; welches vor Zeiten ein Mittel war, seine Unschuld zu erweisen. Eccles.

Vomica, ae, f. [1)] ein Blutgeschwür, eine Eiterbeule. Vomica pulmonum, ein Lungengeschwür. Med. Vomica laborare, an einem Blutgeschwüre darnieder liegen. Cels. 2) Metaph. idem quod Homo vitiosus et exitiosus, ein böser Mensch, ein Erzbösewicht. Suet. Vomica vera officinarum. Nux Metallica vera, die Krähenäugelchen. Sic dicta quod Vomitum citat.

Vomicosus, a, um, voll Geschwüre. Cael. Aur.

Vomicus, a, um. eitericht, schwärend. Senec.

Vomificus, a, um, ein Brechen verursachend. Cael.

Vomifluus, a, um, geiffernd. Idem.

Vomis, is, m. id. quod Vomer. Cato.

Vomitio, onis, f. Cic. et

Vomitium, ii, n. das Erbrechen. Mart. Cap.

Vomitiuus, a, um, idem quod Vomitorius.

Vomito, are, Frequent. speyen, köcken, sich übergeben, sich erbrechen. Suet.

Vomitor, oris, m. einer, der leicht speyet, oder sich leicht übergiebt. Plin.

Vomitorius, a, um, speyend, oder brechend machend. Plin. Medicamentum vomitorium, ein Brecharzneymittel. Medic.

Vomitus [1], us, m. [1)] das Brechen, Speyen, Uebergeben. Vomitus conciare, Brechen verursachen. Plin. 2) ein gottloser böser Mensch. Plaut.

Vomitus [2], a, um, [1)] gespien. Vnde significant vomita, idem quod per vomitum eiecta, das Geköckte. Cael. Aur.

Vomo, vomui, vomitum, vomere, [1)] speyen, sich brechen. Cic. 2) auswerfen, von sich geben, vomere fluctus. Ouid.

Vopiscus [1], i, m. Nom. propr. Viri celeberrimi. Hist.

Vopiscus [2], i, m. ein Zwillingskind, das lebendig zur Welt kommt, da das andere im Mutterleibe todt geblieben ist. Plin.

Vopte, Obsol. pro Vos ipsi. Cato.

Voracitas, atis, f. die Vielfressigkeit. Plin.

Voraciter, Aduerb. vielfressig. Macrob.

Voraginosus, a, um, voll tiefer grundloser Löcher, voll Tümpfel, bodenlos. Ammian. Marcell.

Vorago, inis, f. [1)] ein grundloses Loch, Morastloch, Abgrund. Curt. 2) Metaph. ein Schlemmer, Prasser. Cic.

Voratio, onis, f. [1)] allerhand Speise, die man begierig in sich frißt. 2) das Fressen, die Freßsucht. Catull.

Vorator, oris, m. ein Fresser, der die Speise begierig hinein schluckt. Hieron.

Voratrina, ae, f. [1)] ein Ort, wo man frißt und säuft, ein Freßwinkel. Tertull. 2) ein Grundloch. id. quod Vorago.

Voratus [1], a, um, gefressen, verschluckt. Mart.

Voratus [2], us, m. die Verschluckung.

Vorax, acis, o. Adiect. fressig, heißhungerig. Ouid. Comparat. Voracior, ius [note of the transcriber: no inflectional type definition in the print]. Catull. Superlat. Voracissimus, a, um [note of the transcriber: no inflectional type definition in the print]. Vorax Charybdis. Cic.

Voro, are, [1)] fressen. 2) verschlucken. Cic. 3) Metaph. Litteras vorare, fleissig studiren, und in Büchern lesen. Cic. 4) viros vorare, i. e. immodica libidine viris vacare. Catull.


page 3001, image: s1501

5) viam vorare, hurtig seinen Weg fortlauffen. Idem.

Vorsorius, a, um, per Antistoechon pro Versorius.

Vorsum, Adu. vorwärts. Plaut.

Vorsus, us, m. die Herumdrehung. Idem.

Vorsura, ae, f. idem quod Versura.

Vorsutus, a, um, idem quod Versutus.

Vortex, icis, m. id. quod Vertex.

Vorto, ere, id. quod Verto.

Vortumnus, i, m. idem quod Vertumnus.

Vos, Jhr, oder euch. Pronomen. Nomin. et Accus. plur. a Tu.

Vosalia, ae, f. die Stadt Oberwesel am Rheine.

Vosmet, et Vosmet ipsi, pro vos ipsi, ihr selbst. Plaut.

Vossitatio + , onis, f. das Jhrzen.

Vossitator + , oris, m. der einen ihrzet, einen ihr anredet.

Vossito + , are, ihrzen, ihr heissen.

Votifer, era, ferum, wünschend, Wünsche bringend. Stat. (votumet fero)

Votiuus [1], a, um, [1)] durch Gelübde vesprochen. Plaut.

Votiue + , Aduerb. nach Wunsche.

Votiuus [2], a, um, [1)] wünschend, Gelübde thuend, zum Gelübde gehörig. Cic. 2) freywillig vornehmend.

Voto * , are, idem quod Voueo.

Votum, i, n. [1)] ein Gelübde. Vota reddere, Gelübde bezahlen. Curt. 2) ein Wunsch, Verlangen. Cic. Votum alicuius implere, thun, was einer haben will. Curt. 3) die Begierde. Votum clamandi habere, gern schreyen wollen. Solin. Polyb. 4) id. quod Suffragium, der Beyfall, die Stimme. ICt.

Votus, a, um, gelobt, gewünscht, gewidmet. Ouid.

Voueo, voui, votum, vouere, [1)] geloben, Gelübde thun, versprechen. Cic. 2) wünschen, verlangen. Horat. 3) Metaph. Vouere caput pro salute patriae, sich für das Vaterland aufopfern. Cic.

Vox, vocis, f. [1)] eine Stimme. Interruptis et morientibus vocibus aliquid significare, mit schwacher Stimme etwas anzeigen. Cic. Bona voce, mit starker Stimme. Plaut. 2) ein Klang. Virg. 3) ein Wort, eine Rede. Nescit vox missa reuerti, wenn man ein Wort gesaget hat, kann man es nicht wieder zurück nehmen. Hor. Voces iactantur, quae perueniunt ad aures meas, die Sage gehet, und kommt vor mich. Cic. Vocem mittere, reden. Idem. Est vocis sat, du hast genug geredet. Idem. 4) Metonym. idem ac Homo loquens. Curt.

Vpilio, onis, f. Poetice idem ac Opilio. Virg.

Vpsalia, ae, f. Upsal, eine Stadt und Universität in Schweden.

Vpupa, ae, f. [1)] ein Wiedehopf. Foetes, vt vpupa, du stinkest, wie ein Wiedehopf. Prou. 2) idem quod Malleus, ein Hammer. Plaut. 3) eine Hure. Idem.

Vra, ae, f. das Scorpionkraut. Apul.

Vrachus * , i, m. eine Blasenschnur. Med.

Vraeon, i, n. Piscis e thynnorum genere. Varr.

Vragus * , i, m. [1)] ein Officier, der hinter einer Compagnie Soldaten, oder hinter einem Regimente hergehet. 2) idem ac Orcus. Fest.

Vrania * , ae, f. Vranie, es, f. [note of the transcriber: no gender determination in the print]. Nom. pr. einer von den neun Musen. Ouid. Praeest Astronomiae.

Vraniscus + , i, m. ein Gestirn am Himmel, die südliche Krone genannt.

Vranographia * , ae, f. die Himmelsbeschreibung.

Vranometria + , ae, f. die Abmessung des Himmels. Schott.

Vranoscopia * , ae, f. die Betrachtung der himmlischen Körper.

Vranoscopus, i, m. [1)] ein Sterngucker, der die himmlischen Körper betrachtet. 2) eine gewisse Art von Fischen. Plin.

Vranus * , i, m. Nom. propr. des Vaters vom Saturnus, welcher auch sonst Cölus, oder Cölius heißt. Lactant.

Vratislauia, ae, f. Breßlau, eine Stadt in Schlesien. Geogr.

Vrbanatim, Adu. idem quod Modeste et Eleganter, höflich, bescheiden, galant und manierlich. Non.

Vrbane, Aduerb. Idem. Cic. Compar. Vrbanius. Quint. Superl. Vrbanissime. Aul. Gell.

Vrbanicianus, a, um, Spart. in Caracall. idem quod sequens

Vrbanicus, a, um, in der Stadt liegend. Milites vrbanici, vrbaniciani Soldaten, die in Städten in Garnison liegen. ICt.

Vrbanitas, atis, f. [1)] die Feinheit im Reden und Urtheilen, die man bey wohlerzognen Stadtleuten antrifft. Cic. 2) die Geschicklichkeit, feine Scherze vorzubringen. Cic. 3) die scherzhaften Einfälle selbst. Contumelia si facetius iactatur, vrbanitas nominatur. Idem. 4) eine gewisse Feinheit in der Aussprache. Idem.

Vrbanor, ari, in der Stadt seyn. Gloss.

Vrbanus, a, um, [1)] zur Stadt gehörig, aus der Stadt. 2) was in der Stadt vorgehet, städtisch, bürgerlich. Vita vrbana, das Stadtleben. Cohortes vrbanae, milites vrbani, Stadtsoldaten, die in der Stadt zur Garnison oder Besatzung liegen. Suet. 3) fein im Reden, in den Sitten und im Urtheilen. Cic. 4) fein in der Aussprache. In vocibus nostrorum oratorum recinit quiddam et resonat vrbanius. Idem. 5) voller witziger Einfälle. Idem. 6) Sermo vrbanus, eine zierliche Rede. Idem. Compar. vrbanior. Superl. vrbanissimus. Plin. iun.