CAMENA Early Modern Latin Texts

HIEROLEXICON SIVE SACRVM DICTIONARIVM AVCTORIBVS DOMINICO MACRO MELITENSI ET CAROLO EIVS FRATRE ROMAE Ex Off. Bernardoniana Sub Signo Virtutis Anno 1677 Superior [abbr.: Superiorum] permissu Et privilegiis

HIEROLEXICON, SIVE SACRVM DICTIONARIVM, IN QVO Ecclesiasticae voces, earumque Etymologiae, Origines, Symbola, Caeremoniae, Dubia, Barbara Vocabula, atque Sac. Scripturae, et SS. PP. Phrases Obscurae elucidantur. AVCTORIBVS DOMINICO MACRO MELITENSI, Olim Cath. Eccl. Viterb. Canonico Theol. Sac. Indicis Congregationis Consultore, Proton, Apost. Eq. Aurato, Com. Palat. ET CAROLO EIVS FRATRE Biblioth. Alexandrinae in Archigym. Vrbis Praefecto. OPVS Figuris ornatum, quod praecedit Index Criticus, ac subsequuntur SYLLABVS graecarum vocum exoticarum, de quibus in eo agitur, et CONTRADICTIONES APPARENTES Sac. Script. ab eodem DOMINICO conciliatae, et ex eius Schedis in hac tertia, et postuma impressione auctae. [gap: illustration] ROMAE, Sumptibus PONTII BERNARDON. Via Parionis sub signo Virtutis. M. DC. LXXVII. SVPERIORVM PERMISSV, ET PRIVILEGIIS.

ASSISIVS FR. Beneficiatus. [Absentes canonicos, et Assisios reuoces ad residendum in [Ecclesia. De Praebendis, et dignit. cap. cum ad hoc. de Cler. non residentibus.] Vbi Gloss. [Assisios vocat beneficiatos etc. dicuntur Assisii, quasi assidui, in multis Ecclesiis sunt plures tales, qui mansionarii dicuntur.] Et Antonius Nebrisen. in suo Vocabularo. [Assisii dicuntur vulgo Mansionarii, eo quod assidue ministrent Ecclesiae, sunt beneficiati, et non Canonici.] Hoc officium Canonico Alterario, vel Altaristae in Basilica Vaticana a Sixto IV. translatum fuit, qui inter alias obligationes, singulis diebus, vel saltem qualibet hebdomada visitare Altaria eiusdem Basilicae tenetur, et ex Bulla eiusdem Pontificis apud Torrigium de Cryptis Vatic. impress. secunda pag. 529. apparet.

ASSVMENTVM Iunctura panni, seu alterius textilis, quae in additionem alicuius vestis consuitur. [Nemo assumentum panni tudis assuit vestimento veteri. Marci. cap. 2.

ASSVMMATVS computationis numericae in summam reductus. [Summa debitorum ad sexagintas marcas assummata. Paris. in 1. Vitis Abb.] Vide Arithmetica.

ASSVMO FR. Eligo. Assumptus electus. Assumptor elector. De Electione in sexto. cap. 17.

ASSVRGO Audeo, praesumo. frequenter in Regist. S. Gregorii: [Sed quoniam hoc facere, non assurgit. lib. 10. cap. 24. Causam Clerici sui, aut noluisset, aut non assurgeret definire lib. 8. cap. 25.

ASTARTHEN FR. Sidoniorum Dea. [Colebat Salomon Astarthen Deam Sidoniorum 3. Reg. 11. num. 5. et 13.] Haec iuxta Antiquorum fabulas, Venus erat, et simul Libitina, illa luxuriae, at haec defunctorum Dea, vt significarent, quod libidinis intemperantia accelerat mortem. Vide Salambona. Thammus.

ASTERISCVS stellulam denotat, quae interpungitur pro signo in Biblia sacra, et in aliis Codicibus, ad significandum, quod ibi aliquid traductionis, seu explicationis deficiat, atque in margine textus ad supplementum contra signatur. Ad instar enim stellae claritudinem ingerit textili verbo alias obscuro; ideo Signum radias a Hieronymo vocatur. Graece autem a)steri/skos2 ne dum hoc signum, sed etiam auream, vel alterius metalli stellula significat, quae ponitur super patenam ad sacra dona tegenda cum pusilla Cruce in vertice, quod fit, vt velum, quo patena cooperitur, eleuatum sustentetur, ne Eucharistiae Sacramentum in patena positum tangat; hac enim caerimonia stella felicis ominis denotatur, quae Magos ad Regum Regem duxit, superstetitque, vbi ille erat, quod ex verbis Sacerdotis, dum ponit hanc stellam super patenam, colligitur; sic enim ait, [Et veniens stella astitit super, vbi erat puer positus.] Deuius igitur in obseruationibus ad Euchologium fuerat Isacius Haubertus, quando Asteriscum, quo sacra dona cooperiuntur, velum fisse stella ornatum asseruerat. Est praeterea aliud signum Asterisco contrarium, et Obeliscus dicitur, ad formam acus, qui a Graecis o)belo\s2 dicitur, a quo prouenit denominatiuum o)beli/skos2, quo signo notatum significatur esse in textu superfluum. FR. Huiusmodi signum a Quintiliano Virgula censoria appellatur, de huiusmodi signo D. Gregorius inquit: [Sed is, qui loca aliqua esse haeretica signo contra posito ostendit. In Regist. lib. 5. epist. 14.] Ac de vtroque signo ad Augustinum ita Hieronymus scripserat. [Et vbicumque virgulae, id est, a obeli sunt, significatur, quod septuaginta plus dixerint, quam habetur in Hebraeo, vbicumque autem asterisci, id est, stellulae praelucentes ex Theodotionis editione ab Origene additum est.] Vocem autem hanc ita praegnantem reddidit sensus, vt sub eadem nomenclatura ingentes illae Aegyptiorum pyramides concipiantur, et Obelisci vocantur, quorum multi Romae a Sixto V. erecti non sine admiratione ex integro lapide conspiciuntur variis hieroglyphycis effigiati, et signanter obeliscus Agonalis plateae Innocentii X. iussu erectus; in eo siquidem ad honorem Numinis Triformis sculta fuisse hieroglyfica Athanasius Kircher [correction of the transcriber; in the print Kirker] Societatis. Iesu explicat, quod Symbolum esset Sanctissimae Triadis.

ASTROLABIVM FR. licet haec vox (quae graece astrorum mensuram significat) denotare solet astronomicum instrumentum, quo positio stellarum dignoscitur, tamen in Canonibus pro aspectu siderum ab Astrologis contemplato accipitur, seu figura positionum planetarum, ex qua superstitiose diuinatur. [Sed vt inspectione astrolabii furtum cuiusdam Ecclesiae posset recuperari 5. decretal. tit. 21. c. 3.

ASTROLOGIAE termini et pertinentia Vide Anauiuazon. Apotelesma. AstrolabiumAureus numerus. Epacta. Coluri. Collyra. Genethliacus. Propter Astrologiae studium Aquila ab Ecclesia expulsus est, et Iudaeus efficitur. Vide Pharisaeus. Theraphim. Iudiciaria haeresis est. Vide Zodia. Quid sit Arturus, Oriona, Hyades, et Taurus. Vide Arcturus.

ASVR FR. de quo vocabulo saepe in sac. Script. hebraice ligatum significat. Calep. Passerat in dict. Euinctus. Arabes autem Isyr dicunt, hoc est, Mancipium.

ASYNDETVS ex graeco a)su/ndetos2, disiunctus, distinctus. Mercurius Asyndetus. Sidonius, et de eodem vocabulo Polycarpus in acta S. Sebastiani.

ASYNODVS adiect. nomen; rem disiunctam, et alienam significat. apud Hieronym. contra

ATHENOGERON senex studens. [Neque athenogeronta meum scutica, et plagis litteras docere contendo. D. Hieronym. lib. 3. aduers. Ruf.] Componitur ab *)aqh/nh, quod graece Mineruam significat, et ge/rwn, quod senem sonat.

ATHERA Esculentum ferculum frumento, et lacte compositum graece a)qh/ra, de quo Cassianus Collat. 15. cap. 11. Plinius tamen a)qa/ra vocat, ac Aegyptiacum vocabulum esse asserit. Alii ex graeco a)qh/r, id est, arista. FR. Sed aristam hordei, non frumenti a)qh/r, ex Galeni auctoritate esse docet Ruellius lib. 1. cap. 2. Ideo potius potio hordeacea, quam galactopotatio esset dicenda, quam etiam Plinius ex hordei farina componi affirmat, nec lactis ingredientem refert; sic enim lib. 22. cap. 25. inquit: [Olyram etc. Hac decocta fit medicamentum, quod Aegyptii atharan vocant, infantibus vtilissimum; sed et adultos illinunt eo. Farina ex hordeo etc.

ATHEVS a)/qeos2, absque Deo, sic appellatur impius, qui nec credit adesse Deum, nec spem futurae vitae habet. Atheistae tamen sunt diuersae speciei: aliqui, nempe, qui omnem diuinitatem negant, et de his Psalmista; [Dixit insipiens in corde suo, non est Deus. psalm. 10.] explicat Hilarius ibi. [In corde, nam si velit ver. bis oris hoc eloqui stultum esse, sicuti est, publici assensu iudicio arguitur.] Alii sunt, qui mendacia numina colunt. Alii, qui verum Deum adorant, sed superstitioso ritu, vt sunt Hebraei, et Mahumetani Alii denique fideliter credunt, factis autem negant, vt sunt improbi Christiani. In Ecclesiae Catholicae exordio a Gentilibus Athei vocabantur Christiani, non enim Deo vero nomen indiderant, ideoque sine Deo habebantur. vnde Iustin. Mart. inquit: [Atheos quidem, et sine Deo, impiosque nos non esse, qui conditorem huius mundi colimus. Apolog. 2.] Cum autem rebus, et personis ad contra distinctionem nomina imponantur, Deum siquidem non habentem alium praeter se ipsum, inde nequit nisi ineffabilibus attributis nominari. et sane nulla humana sapientia ad instar Attali Martyris diuinitus inspirati, tam recte potuisset astari, qui de Dei sui nomine interrogatus, sic stupende respondit: [Qui plures sunt, nominibus discernuntur, qui vnus est, non indiget nomine.

ATHISCA Crater, poculum. [Libatoria argentea duo milia quadraginta, athiscae argenteae triginta lib. 3. Esdr. cap. 2.

ATTACHIATVS nomen, Ligatus. Et Attachior [reading uncertain: print faded] , uerbum, ligor, a gallico vocabulo Attacher. Inde Attachiantes Satellites dicuntur.

ATTACVS uolucris aquatilis, de quo in Leuit. cap. 11. FR. de hac aue Horatius in epodon. sic inquit.

] de eadem Suidas, Aristophanes, Plin. lib. 10. cap. 46.Gellius lib. 7. c. 16. Dicitur etiam Attagen, et Attagena; Italice Francolino.

ATTAMINO gusto. S. Ambrosius, et Cassianus in collat. 21. c. 26. gallice Entamer dicitur. FR. etiam Arabes: Atham. gustare, et cibare dicunt.

ATTEGIA Tectum, Tegumen, [ut Attegias fenestras, et vicini Dormitorii tabulas aggressus diripere, earum ignibus sibi prandium praepararet. Io. Diacon. in vita S. Greg. Papae.] Proprie Tugurium significat.

ATTITVLO titulum impono. [Ex his praecipue libris, quos Periarchon attitulauit. Ruff. in Apolog pro Origene.] Vide Periarchon.

AVCA Anser, volucris aquaticus domesticus, et Siluestris, nomen gallicum Auca. [Oues quadraginta, aucae octodecim. In Codice M. S. Fuldensium traditionum, et Marculf. lib. 1. formul. cap. 1.] Vide Aneta.

AVDIENTIA apud Prudentium sensum auditus significat. [Surdis reddere audientiam.] Aliquando auditorium sonat. Vide Adiutorium.

AVDIENTIA LITTERARVM FR. Secretaria, seu Cancellaria. [Factae in audientia litterarum nostrarum Extrau. comm. de dolo, et contumacia.] Vide Zeta.

AVDIENTALIS CHARTA FR. Cedulam citationis ad comparandum significat, in formulario Marculfi.

AVDIENTIVM DOCTOR FR. qui catachumenos instruebat. [Optatum inter lectores Doctorum Audientium constituimus. Cypr. epist. 24.] Officium erat magnae aestimationis, quod Origenes, Pantenus, Clemens, Dionysius, aliique grauissimi viri Alexandriae exercuerunt. Vide Zetarius.

AVDITORES ROTAE Vide Rota. Sunt Subdiaconi [correction of the transcriber; in the print Sunt. Subdiaconi] Apostolici. Vide Subdiaconus.

AVDITORIVM Monialium loquutorium, vbi saepe inania verba expenduntur, ideo Auscultatrices deputantur, dicitur etiam Salutatorium.

Vide suo loco. FR. etiam locum in Palatio ad audientiam destinatum significat. [Sicut Canonici Curienses in nostro Auditorio retulerunt. cap. veritas. De dolo, et contumacia.] Ibique Glossa. [Auditorium est locus, vbi causae tractantur.

AVDITVS FR. informatio. [Et in iudicio Episcoporum deiciatur auditus. can. si quis Episcopus 10. quaest. 3.] Auditus sensus. Vide Audientia.

AVE MARIA Vtrum dicatur in principio Vesperarum omnium defunctorum. Vide Vesperae. Quis instituit illam recitandam ante contionem. Vide Contionator. Salutatio Angelica.

AVENTER Auide. [Raptim subduceris, anelantibus angustiis, et contubernio nostro auenter insertus fallis dementissimo recessu inclementiam canicularem. Sidonius. lib. 2. epist. 2.] Vbi de amici discessu conqueritur, quem in diebus canicularibus Sidonius auide hospitauerat.

AVERIA fortunae bona, quae Itali l'hauere, Galli Auoir, Hispani Azienda dicunt.

AVERIVS aurigarius equus. Galli Ouurier operarium equum appellant, de quo Paris. in vitis Abb.

AVERRVNCO Erunco, Exstirpo, Euello. a verbo runco, as, compositum. [Procul vt dicitur, auerruncentur amentiae. Arnob. lib. 3. Namque haec mala, quibus vror, terreor gestio auerruncare clementia. Ibidem.] FR. Prisci etiam hoc verbo vsi sunt. [Placuit ad auerruncandam Deum iram victimas caedi. Liuius 8. ab Vrb.] et Auerruncasso, pro eodem Lucilius lib. 26. [Dii maluerint meliora, atque amentiam auerruncassint tuam.] Vnde Deum Auerruncum habebant Romani, qui mala expellebat Herculem, nempe, a Graecis Alexicacum appellatum, et malorum expulsorem sonat, ac eius Templum magnae venerationis in Melita colebatur. [Alexicacos vero Hercules hoc est ex pellens mala, vt interpretatur Macrobius etc. Herculis Alexicaci Hesychius meminit, qui in Melita colebatur, vnde etiam Melitis vocabatur. Greg. Gyral. lib. de Diis gentium. Syntag. 10.

AVERTABudaeus in Annotat. poster. Lora latiora fuisse putat, quae per terga equi iugalis excurrunt sub alis eius succinta. in graeco textu ille fundatur, quam translat u(poma/xalon. FR. Accursius vero Auertam Equorum pectorale putat; ita dictum, quod auersum collocetur sicut Postilena a Plauto incuruum illud corium dicitur, eo quod post sellam sit. Alciatus ait ornamentum equini capitis esse, in quo habenae figuntur, et id quoque ab auertendo, quod equi per eam vertantur ad sessoris libitum,:||: Sed cum in eodem textu a Budaeo traducto sexaginta librarum fuisse ponderis dicatur; ideo inuerisimile aliquod ex dictis equinis ornamentis videtur intelligi posse; quare Panciroli opinio magis arridet, qui in suo Thesauro docet bulgas esse, quas equitans ad iumenti clunes alligare solet; quare praedicto vocabulo vsus est graecus textus.

AVGVSTALIA PRAECEPTA FR. priuilegia. dicuntur. Bullar. Casinen. tom. 2. constit. 65.

AVGVSTINVS SANCTVS Vide Doctor Libycus. Eius conuersionis causa. Vide in promulsione Operis. Communiter habetur fuisse illum a D. Ambrosio baptizatum. Vide Te Deum laudamus. B. Valerii Successor. Vide Inthronizo.

AVLA LATERANENSIS quare sub Apostolis dicebatur. Vide Apostolus. Item Aula Dei. Vide Lateranensis Ecclesia.

AVLICVS Vide Loliatus. Zizania. Aulicis negabatur Pax in Missa, et quare. Vide Pax. Vide Herlininus miles.

AVREVS NVMERVS de quo in rubricis, ita dicitur, quia Athenis numerus occurrens in quolibet anno aureis litteris scribebatur, et circulum lunare XIX. annorum significat, inseruitque ad inueniendam Epactam anni currentis, vt in dict. Epacta. dicetur. Regula vero, qua faciliter aureus numerus inueniatur talis est. Fit additio vnius numeri ad annos Christi currentes, quod per 19. diuidatur, et id, quod indiuisibile remanet, erit numerus aureus: exempli gratia huic anno 1676. scribatur 1677. quae combinatio 1677. diuisa per 19. eius quotiens [gap: illustration] erit 8. Quare diuisum. Residuum erit 6. positum ad lit. A. et hoc assignatur pro numero Aureo anni 1676. Quando vero peracta diuisione, nil residui remanet, tunc in illo anno aureus numerus erit 19. Cur autem addenda sit vnitas ad numerum annorum currentium, ratio est, quia in anno Natiuitatis Christi aureus numerus erat 1. Concilium Nicenum, ad inueniendum faciliter diem paschalem acceptauit hunc aureum numerum, quem, e)nneadekate/sis2 [note of the transcriber: reading vncertain; print blotted], id est decem nouale appellauit. [Hunc circulum Enneadecateris nuncuparunt. Ambros. Epist. ad Aemil.] Errant, qui putant Eusebium Pamphilum Aurei numeri inuentorem fuisse; composuit tamen in Circulum Paschalem commentarium.

AVRICABEONES FR. sunt Longobardorum leges, ab eisdem ita appellatae. Adnotat. in hist. Longobard. lib. 4. cap. 44. et Gloss. Isidori. At leges Gothorum Beilagines dicuntur. Ibidem.

Oreillier vocant, ex eo quia auris ibi quiescat. [Nam pro consolatione attulerunt ei quoddam auriculare. In vita B. Coletae.] Vide Capitale. Puluillus.

AVRILEGVLVS is, qui in arena aurum colligit, non vero ex cuniculis. leg. 2. C. de metal. et met. Vide Balluca.

AVRVGO morbus regius, morbus ictericus, et arquatus [correction of the transcriber; in the print arquuatus]. italice Zafara dicitur, et est quando fel per membra dispergitur, et ita appellatur ex auri colore, quem patiens in corporis cute, et in oculis praesertim praesefert. [Fames si orta fuerit in terra, et pestilentia, aerugo, et aurugo. 2. Paralip. cap 6.] Graeca lectio i)ktero/s2 habet, quod felleus humor significat. Glos. Isid. lib. 4. cap. 8. FR. Icterus etiam Auis marina est, quae et Charadrius, quam, vt Plinius lib. 30. cap. 11. existimat, a Latinis Galgulus dicitur, et ideo Icterus dicitur; teste Aeliano, nam eam aspicentes, qui icterico morbo laborant sanantur. De Charadrio fit mentio in Leuit. c. 11.

AVRVGINO icterico morbo laboro. [Qui redundantia sellis auruginant amarescunt omnia. Tertull. de anima. cap 17.] ab aurugine ita dicitur.

AVSVS FR. audacia. [Donec peracta pro ausibus, vel errore a me definite tibimet poenitentiam. can. Miror. 17. q. 4.

AVTEXVSION graece au)tecou/sion. liberum arbitrium. [Haec erit vis diuinae gratiae, potentior vtique natura, habens in nobis subiacentem sibi liberam arbitrii potestatem quod autexusion dicitur. Tertullian. lib. de Anima cap. 21.

AVTHOCEPHALI Archiepiscopi dicuntur superiores Patriarchas non habentes, sicuti est Cypri Archiepiscopus ex Concilii Ephesini decreto, quia fortasse Sancti Barnabae Apostoli illius Cathedrae fundatoris intuitu a iurisdictio ne Antiochenae Ecclesiae Cypria Metropolis exempta fuerat; et ex Balsamonis attestatione eadem praerogatiua gaudet Bulgarorum Archiepiscopus. Igitur hoc vocabulum graecum est *au)toke/faloi, ex quo deinde Authocephalia formatur, id est, dimembratio ex capite. [Huius temporibus Ecclesia Rauennatum, quae se ab Ecclesia segregauerat causa authocephaliae, denuo se pristinae Sedi Apostolicae subiugauit. Anast. in Damaso.

AVTOCHIANI FR. Haeretici, qui asserebant Christum esse Deum per se, haud a Patre procedentem.

AVTVMNA Autumni spatium. [Reuoluuntur hiemes, et aestates, et verna, et autumna. Tertullianus de resur. carnis. cap. 12.] Rhenano autem inusitatae visae sunt voces Autumna, et Verna, sed in Sancto Cypriano legitur. [Nec sic verna de temperie sua laeta sunt, nec adeo arboreis fetibus autumna fecunda sunt;] quibus adiectiuis substantiua sub audiuntur, scilicet, tempora. FR. Ouid. eleg. 2. lib. 3. Trist. [Quam verna de niue vernat aqua.] Et Suetonius in Nerone. [Et tamen non defuerunt, qui per longum tempus vernis, aestiuisque floribus tumulum eius ornarent. cap. 57.] Et pro autumnali adiectiuo Autumnus, a, vm, dicitur: Gell. lib. 19. cap. 7. sic ait: [Molli quodam tempestatis autumnae die,] Vide Verna.

AXIOMATICVS graece a)ciwmatiko/s2, dignitate clarus. Adrian. Iun. Lexicon. Graecolat. [Plerique in equo, cuius sessione Sanctissimus Papa Nicolaus ad Sanctum Petrum pergens vsus fuerat eum cum pontificali pallio impositum, praecedentibus axiomaticis, et subsequente reliqua turba, in Vrbem redire, Patriarchiumque subire, conspexerant. Anast. Biblioth. in Adriano. Cunctis Episcopis, Presbyteris, Diaconibus, aliisque Axiomaticis aurum erogabat. Io. Diacon. in vita S. Gregorii lib. 2. c. 25.] Vide Dignitosus.

AXVNGIA Calciamenti fibula, quasi Axi iungia, quia axes auriculares calcei adiungit, ac stringit, quae axillae, id est, pusillae alae dicuntur, ideo aliis placet Axiungiam legere. [Et calciamenta, in quibus non axiungia deerat. In vita S Bern. 20 Aug. apud Surium.] Posset etiam hic intelligi de adipe, quo calcei vnguntur.

AZVL Vide Chrysocolla. Prasinus [correction of the transcriber; in the print Parisinus].

AZYMA et Azymus. Vide Lautia. Zyma. FR. Azymus a voce graeca a)/zumos2 [note of the transcriber: in the print: a)/cumos2 ] prouenit, quae absque fermento significat.:||: Prima dies Azymorum dicebatur Sabbatum secundo primum. Vide Sabbatum, Azymorum dies, an fuerit quando passus est Christus. Vide Pentecostes.

AZYMITAE Christiani Latini ritus ita ex contemptu a Graecis appellabantur, quia in azymo consecramus. [Cessate subsannando azymitas vocare. Leo IX. in Epist, cap. 20.] FR. Et eiusdem Pontificis legatus Humbertus Cardinalis Siluae Candidae Episc. idem habet apud Baronium in Appendice tom. 11. Item S. Algerius in tract. de Sacram. lib 2 cap. 10. in Biblioth. SS. Patrum tom. 6. col. 520. lit. B. Edit. Paris. de anno 1585. Haec habet. [Vtrum ergo ex azymo, an ex fermentato pane Corpus Christi confici debeat inter Latinos, et Graecos, magna concertatio [correction of the printer; in the print consecratio] est, in tantum, vt illi istos Azymitas, et isti illos Fermentarios quasi cuiuslibet haeresis notent vocabulo: cum tamen, et multis bonis Catholicis videtur, non sit contra fidem Christianam, seu azymum, seu fermentatum sanctificetur.] De Fermentariis [correction of the printer; in the print Fermentarii]. Vide Fermentum.