CAMENA Early Modern Latin Texts

HIEROLEXICON SIVE SACRVM DICTIONARIVM AVCTORIBVS DOMINICO MACRO MELITENSI ET CAROLO EIVS FRATRE ROMAE Ex Off. Bernardoniana Sub Signo Virtutis Anno 1677 Superior [abbr.: Superiorum] permissu Et privilegiis

HIEROLEXICON, SIVE SACRVM DICTIONARIVM, IN QVO Ecclesiasticae voces, earumque Etymologiae, Origines, Symbola, Caeremoniae, Dubia, Barbara Vocabula, atque Sac. Scripturae, et SS. PP. Phrases Obscurae elucidantur. AVCTORIBVS DOMINICO MACRO MELITENSI, Olim Cath. Eccl. Viterb. Canonico Theol. Sac. Indicis Congregationis Consultore, Proton, Apost. Eq. Aurato, Com. Palat. ET CAROLO EIVS FRATRE Biblioth. Alexandrinae in Archigym. Vrbis Praefecto. OPVS Figuris ornatum, quod praecedit Index Criticus, ac subsequuntur SYLLABVS graecarum vocum exoticarum, de quibus in eo agitur, et CONTRADICTIONES APPARENTES Sac. Script. ab eodem DOMINICO conciliatae, et ex eius Schedis in hac tertia, et postuma impressione auctae. [gap: illustration] ROMAE, Sumptibus PONTII BERNARDON. Via Parionis sub signo Virtutis. M. DC. LXXVII. SVPERIORVM PERMISSV, ET PRIVILEGIIS.

BOMBIZO a boinbo, susurro, de apibus proprie dicitur. Caesarius lib. 9. mirac. cap. 8. Etiam reperitur graece bombi/zw.

BOMBVS FR. non tanum de apibus; sed de echo, et armonia quoque dicitur. Prudentius de Natura Animae.

Concipit, aut ille est pretio [reading uncertain: ] modulamine parcus,
Aut tumidum largo sublimat flamine bombum.

BONAE MEMORIAE FR. vel Felicis Recordationis. Defunctorum epithetum, quod Papae Episcopo, Presbytere, et Diacono Cardinali vita functis solum conuenit, ceteris improprie tribuitur; Regibus vero, ac Principibus Clarae, seu. Inclitae Memoriae, Imperatoribus olim Diuae Memoriae dicebatur. Gloss. in Extrau. de Schismaticis; titulus autem Diuae Memoriae Imperatoribus defunctis dabatur ab ipsismet Pontificibus. can. placuit huic Sanctae. 16. quaest. 3. S. Maximus Martyr Imperatorem Heraclium iam mortuum Pia Memoriae appellauit, non quia illum pro catholico pronuntiare voluisset; sed quia tunc erat in vsu Imperatores non publice de haeresi damnatos pios appellare. Vide Baronium An. 640. n. 10.

BONAVENTVRA FR. graece Eutychius dicitur; ita Latinius in eius Correct. in Trithem. §. Eusachius.

BONGOMILI FR. Haeretici, quorum blasphemias refere Euthimius apud Baron. An. 1118. n. 27. quorum Auctor quidam Basilius Medicus fuerat. Ibidem. Apud Mysios Bongomilus Misericordiam Dei implorantem significat.

BONISCVLVS FR. diminutiuum a bono. [Quod eos bonisculis parentum (sicut asserit) reliquit extorres, can. Irreligiosum. dist. 87.

BONONIA Italiae Ciuitas. FR. eius etymon, ac studia. Vide Glossam in Clementin. de Magistris. c. Inter. §. Bononia. Ex ea Academia inceptum fuit An. Dom. a Natiuitate eiusdem numerari. Vide Aera.

BONOSIANI FR. Haeretici Bonosi Episcopi Discipuli; contendebant Christum non verum; sed adoptiuum filium dei esse. 24. quaest. 3. can. 39. Et cum Circumcellionibus, seu Scotopicis conueniebant. Ibidem.

BORBORITAE Haeretica secta ex Gnosticis, qui, teste Augustino, ex sordidis eorum actibus tale nomen meruerunt, bo/rboros2 enim graece lutum significat.

BORDINATVS FR. erant quindecim Ecclesiastici vltramontani a Carolo Magno in Ecclesia S. Saluatoris prope. S. Petrum in Vaticano erecti, qui Guidones, seu Duces dicebantur. Vide Guido, nam inter alias obligationes ad Sancta Vrbis loca Peregrinos conducere tenebantur. [Itaque stabili iussu decreuit nostra Auctoritas in praedicta Ecclesia tres presbyteros, et duodecim clericos scholasticos litteras scientibus, tonsis comis ministrent illi cum presbyteris ibidem Deo famulantibus. Sicque de Regnis nostris colligimus quatuor per trium partium in figura Sanctae Trinitatis, et quatuor Euangelistarum. Sic in honore duodecim Apostolorum eligimus quatuor de Francia, et quatuor de Aguitania, quatuor de Gallia, vt ibi seruiant Deo etc.] Et mox eorum obligationes declarat, scilicet: [Colligant fratres peregrinos, qui migraturi sunt in ipsis partibus Romae etc. Vocatur denique Prior scholae etc. Vt vbicumque in istis partibus de vltramontanis partibus, si casu accidit migrandi, inquirant, vt sepeliant, deducendum ad iam dictam Ecclesiam etc. Vt per Bordinatis, qui fuerint in ipsis locis praedictis per ipsorum nuntiorum manus destinentur ducendis in iam praenotato loco, sicut nostra praeceptali sanctione decreuit iussio, atque ibi seruientibus nulla impediatur causa necessitatis. Praecipientes praecipimus commorantibus ibidem alium seruitium exhibeant Deo et nostrae Serenitati. Idcirco, quoscumque, causa orationis de vltramontanis partibus venerint, ipsi sint ductores eorum ad orandum per limina Sanctorum. De allata munera, quod datur pro vnaquaque Ecclesia, quos pro eorum ductiones mittuntur, vt duas partes praedictis Ecclesiis detur; tertia vero ipsi Ductores accipiant. Tantummodo hac praenotatione vetiri. Scholastici, vna cum presbyteris supra dictae. Ecclesiae S. Saluatoris de Regnis Franciae, et Aguitaniae, seu Burgundionis, Alemania, et aliis numerosis regionibus, vt de Saxia, Frisia, omnibus aliis regionibus ipsi ducant oratores, et hospitent, sepeliant omnes etc. Diploma Caroli Magni apud Torrigium. de Crypt. Vatic. Secunda impress. pag. 503. et seqq.

BORITH herbae species, qua lana purgatur, et maculae deterguntur. [Si laueris te nitro, et multiplicaueris tibi herbam borith, maculata es in iniquitate tua. Ierem. cap. 2] FR. Lanariam hanc herbam vocat Plinius, vulgariter Saponaria Romae Risculi, seu Barba di Becco dicitur, ibique cocta comeditur, at cruda inter digitos trita cutis aspritudinem detergit, leuatque eodem modo, quo sapo facit, in oriente eius cinere saponem fabricant, ideo Saponara in Sicilia vocatur, eius forma ad instar equinae caudae est.

BOSOR FR. dictio hebraica, et Craneum, siue in tribulatione positum significat. can. sicuti sunt. 2. quaest. 7.

BOTA Ocrearum genus. [Conuersi in grangiis botas non habeant. Constit. Cistercien. cap. 19.] a verbo gallico. Botte. FR.

[Aestiualibus largis. aut botis altis pro calciamentis vtantur. Clementina de Statu Monach. cap. 1.] Ibi Glossa. [Aestiualibus in vulgari vocamus stiuali, et sunt calceamenta corii, quibus in aestate vtor, et optima fiunt apud Sanctum Seuerinum. Botis altis, quae capiunt supra talos, et aliquid de crure, et ligantur quando que, et hos vocat infra sutulares corrigiatos.] Vide Sutulares.

BOTRIO botrus, et racemus. [Bene autem culta iustitia Dei generat botrionem, id est, Christum. Chrysost. homil. 34. in cap. 20. Matth.

BOTTONATA VESTIS. FR. quae orbiculis vestiariis nexa est. Clement. de Statu Monach. cap. 1. ex italico Bottoni.

BOTVLVS inter Latinos lucanica intelligitur communiter; sed apud Tertullianum sanguinem in cibum aptatum significat. [Denique inter tentamenta Christianorum botulos etiam cruore distentos admonetis. In Apolog. aduers. Gent.] In illis enim primis saeculis abstinebantur Christiani a sanguinis commissione, sicut vsque ad praesens Christiani Orientales obseruant, iuxta apostolicam abstinentiae a suffocatis admonitionem. Vide Suffocatus.

BOZANARIVS FR. plaustrarius. [Episcopo bozanarium exspectanti deferunt, et integra omnia, et sana ostendunt. Iunius de mirac. S. Galii cap. 5.

BRACHERIOLVM Fascia ex ferro, seu alterius materiae ad sustentanda intestina, seu alium vitiosum humorem in testiculorum sacculum descensum, quod Succingulum lumbare, et Fulcrum enterocelicum latine dicitur. [Sic tumore magno in testiculis grauabatur, quod sine bracheriolo manere non poterat. In vita B. Iustinae.] Nomen diminutiuum fortasse a longobarda voce BraK deriuatum, quae rupturam significat. Italice etiam Braghiero haec fascia vocatur.

BRACHIALIA manicae cera circumlinitae, quibus in Sabbato Sancto Pontifex baptizando vtebatur, ne paramenta sacra inficeret, quia tunc immersione baptizabatur. [Hoc facto, reuertitur ad eandem Ecclesiam, ibique exuit se pallio, et planeta, induit brachialia cerata, et reuertitur ad fontes, et baptizat tres pueros. Caeremon. M S. Cencii Camerar.] Etiam nunc Graeci in qualibet sacra functione induuntur semibrachialibus non ceratis, sed sericis, et compte ornatis.

BRACHMARVM FR. gladii genus. [Nullus quoque per viam portare praesumat venabulum, ensem, brachmarum, aut huiusmodi gladios inuasiuos. Histor. Cistercien. 3. part. cap. 4.

BRACILE cingulum monachale. [Cingulum, quod vulgo bracile vocatur, inter manus trahentium inuenit, et monasterii vestiario detulit. In vita S. Germani Abb. et Mart.

BRACTIA FR. Lamina; sed Laurentius Valla de subtili lamina intelligit. Ouid. 3. trist.

[Auri lamina, id est, bracteae, mira tenuitate tundantur, Hieronym. in epist. ad Fabiol. Super humerale, inciditque bracteas aureas, extenuitque in fila, vt possint torqueri cum priore colore subtegmine. Exod. 39. 3.] Vbi dictio subtegmine trama intelligitur. Sic Vlpianus dixit, quod: [Purpurae appellatione omnis generis purpuram, et subtegmen factum contineri nemo dubitat. l. si cui lana. de legat. 3. ad calcem.] Vide Charta.

BRAIDA et Brayda. FR. Possessio, territorium, In legibus Longobard. et Bullar. Casinen. tom. 2. constit. 10. 17. 73. 120. 154. 164. Dicitur etiam Bradia. ibidem constit. 138.

BRANDEVM uelum ad Sac. Reliquias deuotionis causa applicatum: priscis enim temporibus Pontifices extractionem Reliquiarum non permittebant ab Vrbe. [Cognoscat autem Domina, quia Romanis consuetudo non est, quando Sanctorum Reliquias dant, vt quidem tangere praesumant de corpore; sed tantummodo in pyxide brandeum mittitur, atque ad Sacratissima Corpora Sanctorum ponitur. D. Greg. epist. 30. lib. 3. ad Constantinam Aug] Vbi idem S. Pontifex testatur, quod S. Leo Papa ob incredulitatem aliquorum Graecorum, brandeum. id corpus S. Petri impositum, coram ipsis incidit, ex qua incisione sanguis ema. nauit. FR. quod etiam a D. Antonino Florentiae Archiepisc. cap. 1. tit. 11. et a S. Germano in epist. ad Hormisdam Papam lib. 1. Epist. Pontificum. pag. 524. refertur. Atque Torrigius de Cryptis Vatican. impress. secunda part. 2. cap. 4. simile miraculum eidem D. Gregorio euenisse narrat, et affert inscriptionem in marmore adhuc exstantem, his verbis. [S. Gregorius brandei particulam super Altare B. Petri. positam cultello pupugit, cuius punctione sanguis protinus emanauit.]:||: Dicitur etiam idem Brandeum, Sanctuarium, Sudarium, Velum, Orarium. Item Prandeum apud Landulphum pro fascia, et linteolo vsurpatur. [Habebat comas prolixas valde, atque perplexas, vinctas prandeis.] Isidorus per Brandeum zonam intelligit. Tandem pro corporali, seu aliquo simili. [Et sic brandeum Altaris, quo consecratum corpus Domini inuoluerat, particulatim diuidebat. Sigiber. in Chron.] Vide Banderasii. Velamen. Palliolum. Patrocinium. Vmbilicus.

BRASIVM ceruisia, sicera, potio inter Vltramontanos vsitatissima. a verbo gallico Brasser, quod coquere ceruisiam denotat; siue a verbo bra/ssw, id est, ferueo, ebullio. Vide Braxo.

pro palaestrico praemio sumitur. [Omnes quidem currunt, sed vnus accipit brauium 1. Corinth. 9.] Tertullianus vero, graecam orthographiam secutus in cap. 3. ad Mart. Brahium scripserat.

BRAXO ex graeco *bra/ssw, id est, ebullio, vt dictum est in dict. Brasium. Hic tamen ceruisiam coquere significat. [Mulier quaedam, quae Ecclesiae Apostolorum pro sua mercede braxare consueuerat. Caesarius de militia cap. 62.] Item Braxatrix dicitur mulier, quae talem artem exercet. [Mira fides feminae, mira et virtus Apostolorum, qui propriam Ecclesiam ex parte concremare permiserunt, braxatricis domum in mediis flammis positam, non sine admiratione multorum; illaesam seruare curauerunt. Ibidem.

BRENNIVM Fulfur, ex Bran Saxonica voce. [Exceptis brennio, et duobus panibus. Matth Paris. in Histor.

BREPHOTROPHIVM graece *brefetro/fion, locus pro infantium educatione. FR. C. de Sacro Sancta Eccl. l. sancimus 2. cuius verba etiam registrantur in 23. quaest. 8. can. 21. scilicet; [Sancimus res ad venerabiles Ecclesias, vel Xenones, vel Monasteria, vel Ptochotrophia, vel Brephotrophia, vel Orphanotrophia, vel Gerontocomia, vel si quod est aliud tale consortium etc.] Ibi Gloss. [Xenones, Xenodochium est locus venerabilis, vbi pauperes peregrini recipiuntur. Ptochotrophium, est locus, vbi pauperes pascuntur. Gerontocomium est locus, vbi senos, et valetudinarii, et propter senectutem solam infirmi homines curantur. Orphanotrophium est locus venerabilis, in quo pueri parentibus orbati pascuntur. Brephotrophium, in quo infantes pauperum aluntur.] Ac alia Glossa hoc disticho breuiter supra dicta explicat.

Pascitur in Brepho, Geron, Orpha, Noso, Xenoque
Infirmus, vetulus, puer, infans, et peregrinus.

BREVE apostolica epistola, vel quia breuiori stylo formatur, vel a germanico vocabulo Brief, quod epistolam significat. Dicebatur etiam Breuigerulus, Breuiculum, et Breuiarium. Atque Pnacium. Penes Optatum Mileu. lib 1 significat mobilium, et stabilium inuentarium. [Breuis auri, et argenti sedenti Caecilio, sicut delegatum fuerat, a Mansurio traditur.] PR [Ex quibus Abbas breuem teneat. In Regula S. Benedic.]:||: [Vt tam ministeria Ecclesiarum, quam etiam vsuale argentum, vel quid quid aliud est, idem breuis a vobis conscriptus veraciter rerum facta inspectione contineat. D. Greg. in Regist. lib. 2. cap. 80.] Vnde componitur verbum. Imbreuio, id est, inuentarium conficio. FR. Breue tamen in Synod: Carthag. can. 37. dicitur Breue capitum. Quod penes Graecos vsitatum inuenies, sed Theodorus Balsamon a Latinis desumptum fuisse hunc modum dicendi demonstrat, et commemoratorium vocat. [Senioribus commendauit commemoratorio facto.]:||: Et ante ipsum Optatus Mileu. D. Aug. D. Greg eodem vocabulo in eadem significatione vsi sunt: Cassiodorus tamen per commemoratorium regium mandatum intelligit, Lampridius vero matriculam, in qua nomina registrantur; eodemque significatu in Iustiniani Codice l. Inter chartulas. de Conuen. fisci debit. Vide Commemoratorium. Primarius in breuium officio Protonotarius Abbreuiator dicebatur. Vide Abbreuiator. Matricula. Capibreuium.

BREVIARIVM liber, in quo psalmodia, seu horae canonicae continentur; breue enim Sacrae Scripturae compendium est. FR. In Decretali lib. 3. tit. 21. cap. 3. Alexander IV. quendam Presbyterum, qui calicem, et medietatem breuiarii Ecclesiae pignorauerat, ad restitutionem obligauit; vnde, cum verisimile non sit, quod rem tam minimam, medietatem, nempe, breuiarii, restituere obligetur; ideo [orig: ideô] credibile est, quod per hanc medietatem breuiarii aliquid aliud maioris momenti intellexerit Pontifex ille; non vero de breuiario in quo Officium recitatur.:||: Nullum autem ante Micrologum, qui anno 1080. vixerat, hoc vocabulo in significatione Officii diuini vsum fuisse legimus. Dictum autem fuit; Breuiarium, (ut vult Radulphus cap. 12.) quia in Cappella Lateranensis Palatii officium compendiosius prae ceteris Vrbis Ecclesiis recitabatur, ab Innocentio III. collectum, quod Officium Cappellare tunc vocabatur, ad quam recitationem conformabantur Franciscani. Ab hoc igitur tempore liber hic Breuiarium vocari coepit. Postmodum anno 1280. Nicolaus III. erecto iam ab ipso Vaticano Palatio, ibique inhabitans; ordinauerat, vt Franciscanorum officio, omnes Vrbis Ecclesiae vterentur. FR. Quamuis Ptolomaeus Lucensis, ab Oderico Rinaldo ad an. 1280. num. 25. relatus; dicat Vaticanum Palatium a praefato Pontifice hoc anno aedificatum fuisse; nihilominus ampliatum, et ornatum ab eo potius dicendum est: constat enim ex Anastasio Bibliot, Symmachum Papam de anno 498. primo ex vtroque Basilicae Vaticane latere Episcopium, et dein de anno 810. Leonem III. ex eodem Auctore Palatium Archipresbyteratus fabricasse, et iuxta eiusdem Basilicae gradus ad partem dextram atrii, domum a fundamentis mira magnitudine, et pulchritudine decoratam, in qua accubitus collocasse etc.:||: Itaque Iacobum, siue Giaime Fractum Minorum Generalem de anno 1141. in Pontificatu Gregorii IX. Breuiarium eo modo, quo nunc vtimur reformasse asseritur. At Radulphus citatus,

acriter conqueritur, quod praefatus Papa Nicolaus ad recitandum Minorum Fratrum Officium Ecclesiasticos compulisset, in quo multa officia nouem lectionum continentur, per quae diminuuntur feriae. FR. In can. conuenit de Consecr. dist. 5. ex Concilio Agathensi habetur, quod ordo officii diuini ex tune idem erat per illa verba; Sicut vbique sit. Ceterum quo ad id, quod Radulphus citatus asserit: ex can. In die Resurrectionis. de Consecrat. dist. 5. errore manifeste conuincitur; nam multo ante Innocentium III, Gregorius VII. ibi ita sanci verat: [Illi autem, qui in quottidianis diebus tres tantummodo psalmos, et tres lectiones non ex regula Sanctorum Patrum; sed ex fastidio, et negligentia comprobantur haec face re, Romani vero diuerso modo agere coeperunt: maxime a tempore, quo Teutonicis concessum est regimen nostrae Ecclesiae, Nos aurem et ordinem Romanum inuestigantes, et antiquum morem nostrae Ecclesiae imitantes antiquos Patres, statuimus fieri sicut superius Praenotauimus.] Vbi praenotatum ordinem nihil a recenti differre videri licer. Radulphus ergo inale de officio ordinis romani intellexerat, Pro officio contra Radulphum D. Hieronymi auctoritate responderi posset, aientis: [Numquid verborum multitudine flecti Deus, vt homo, potest? Non enim verbis tantum; sed corde orandus est Deus, quapropter melius est quinque psalmorum decantatio cum cordis puritate, ac serenitate, ac spirituali hilaritate; quam totius psalterii modulatio cum anxietate cordis, ac tristitia. apud Gratianum in can. Non mediocriter errant. de Consecr. dist. 5.]:||: In Graecorum atque Ambrosianae Ecclesiae Breuiatio feriae quadragesimales ita sunt priuilegio excepte, vt numquam pro quocumque festo relinquantur. Tandem Rom. Breuiarium Decreto Concilii Trident. restitutum, et successiue per alios Pontifices reformatum, et recognitum fuit. Certum tamen est, quod ante D. Hieronymi Lectionarium, nullus orandi methodus in Dei Ecclesia praescriptus erat, cuius synonima. Vide Cursus. Missalis.

BREVIATVS abbreuiatus, [In quorum arcam, siue suggestum subiecta porticu sensim breuiatis, angustisque gradibus ascenditur. Sidon lib. 2. epist. 3.

BREVICVLVM FR. Libellus, in quo Ecclesiastici festa mobilia annotabant, et populo post Euangelium in Missa sollemni publicabant. can. placuit. de Consecr. dist. 3.

BREVIGERVLVS FR. Breuis, seu litterulae allator. [Mitto itaque tibi cum breuigerulo tuo cursorem istum. Iuo. Carnot, epist. 134.

BRIA uasis genus. I Date quaeso immortalibus Diis bibant scyphos, brias, pateras, sympiuiaque de promite. Arnob. lib. 7.] In de Ebrius nomen deducitur, quia mensuram bria excedit, et â contrario sobrius dicitur, qui infra eandem mensuram parcius bibit.

BROCCA siue Broca [broca], FR. Vasis genus, Italice Brocca etiam dicitur; sed hic pro vinaria mensura accipitur. [Vinum nostrum vendere ad tabernam, siue, vt vulgo dicitur, ad broccam; in Nomen. Cisterc. par. 1. cap. 50.] Ad Broccam: scilicet, ad minutam mensuram, eius ethymon Vide Embrocha.

BROCARIVS FR. Proxeneta, intercessor, interuentor, italice Sensale. Skeneus in l. 2. ff. de Proxenetis.

BROLIVM FR. Atrium, receptaculum, viuarium, locus pro Principis venatione retentus. [Concessit ceruum, quem is in suo brolio venaretur. In lege Longobar.] Brolum tamen legitur in textu. Veneti Broilo dicunt locum ad contractandum destinatum. Vide Bidellus.

BRVCHVS graece *brou=xos2, vermis species, quae herbam erodit, de quo saepe in Sac. Script. [Venit locusta, et bruchus. psal. 104.] Quae bina insecta eadem sunt. [Vna plaga locusta, et bruchus, quoniam altera est parens, et altera est fetus. D. Aug. ibidem.] Idem et Hugo Card. sensit.

BRVDATVS acu pictus, ex gallico idiomate Brode. [In primis octo sectas, quarum prima brudata, vnam casulam, tres tunicas, pannum, frontellum. Abbas Gualterius de Monyton. ad an. 1343.] Vbi dictio Secta incisionem significat, et Frontellum velum Altaris est, Italice Frontale, nam ad Altaris frontem ponitur.

BRVMOSVS foetidus, putidus. [Cum foeteret brumosa aqua. Ruf. lib. 3. cap. 36.] S. Zeno Bramosus in eodem significatu dixit; fortasse [orig: fortâsse] ex librariorum inaduertentia, ita enim habet. [Quis non intelligit fratres Pascha non esse, sed bramosum latronis cruenti conuiuium. cap. 8. in Exod.

BRVNIA lorica; alii vero galeam intelligunt, et iuxta vim nominis Saxonis Bruim recte armaturam significat. [Constitutum est, vt neque Episcopus, neque Abbas, vel quilibet Rector Ecclesiae brumiam, vel gladium sine nostro permissu cuilibet homini extraneo, aut dare, aut vendere praesumat. In constit. Caroli M. lib. 3. cap. 75. § Vide Berg.

BVCCA-DVRVS. FR. de equo proprie dicitur, qui redinibus non obtemperat, cap. 16. decretal. lib. 5. tit. 12. translate tamen de eo, qui dum infirmatur difficiliter, et obstinate medicamenta per buccam sumit.