CAMENA Early Modern Latin Texts

HIEROLEXICON SIVE SACRVM DICTIONARIVM AVCTORIBVS DOMINICO MACRO MELITENSI ET CAROLO EIVS FRATRE ROMAE Ex Off. Bernardoniana Sub Signo Virtutis Anno 1677 Superior [abbr.: Superiorum] permissu Et privilegiis

HIEROLEXICON, SIVE SACRVM DICTIONARIVM, IN QVO Ecclesiasticae voces, earumque Etymologiae, Origines, Symbola, Caeremoniae, Dubia, Barbara Vocabula, atque Sac. Scripturae, et SS. PP. Phrases Obscurae elucidantur. AVCTORIBVS DOMINICO MACRO MELITENSI, Olim Cath. Eccl. Viterb. Canonico Theol. Sac. Indicis Congregationis Consultore, Proton, Apost. Eq. Aurato, Com. Palat. ET CAROLO EIVS FRATRE Biblioth. Alexandrinae in Archigym. Vrbis Praefecto. OPVS Figuris ornatum, quod praecedit Index Criticus, ac subsequuntur SYLLABVS graecarum vocum exoticarum, de quibus in eo agitur, et CONTRADICTIONES APPARENTES Sac. Script. ab eodem DOMINICO conciliatae, et ex eius Schedis in hac tertia, et postuma impressione auctae. [gap: illustration] ROMAE, Sumptibus PONTII BERNARDON. Via Parionis sub signo Virtutis. M. DC. LXXVII. SVPERIORVM PERMISSV, ET PRIVILEGIIS.

CAMPANA instrumentum conuocatorium, ideo a Turcis prohibitum, ne eius sono signum aliquod rebellionis detur. Pius synonimum est Codion, a verbo graeco kadion, id est, papauer, a cuius calicis forma ad campanae similitudinem eidem nomen inditum fuit: sic kwdwnofo/ros2 tintinnabula gestans Budaeus interpretatur. FR. quod per nomen Codion papauer intelligatur, vide Ruellium. lib. 2. c. 100. vnde Diacodion Plin. lib. 20. cap. 18. papaueris medicamentum appellat. Item dicitur Clocca. Vide suo loco, item Cymbalum, et Crotalum. [Quos neque hercule ego, neque supercilium tuum, neque collegae tui cymbala, ac crotala fugi. Cic. in Pisonem.] Et Plinius in praef. ad Imp. Vespasianum refert Apionem Gram. a Tyberio Mundi cymbalum vocari consueuisse, quia eius fama diuulgata per vniuersum erat.:||: Sed Crepitaculum, et Crotalum ligneum potius instrumentum est ad strepitandum a verbo graeco kro/talon, ex verbo krote/w, quod strepitare, et pulsare significat. In Missali autem ambrosiano Crotola est illud ligneum instrumentum, quo in tribus diebus maioris hebdomadae, quando non pulsantur campanae, vtimur in Ecclesia, ad conuocandum eius strepitu populum. Campana etiam Nola dicitur, quia in Ciuitate Nolae a Diuo Paulino eius Episcopo inuenta fuerat, vt plerique existimant; inde a Campana prouincia Campana communiter denominari existimatur. Nihilominus Quintilianus, qui ante Diuum Paulinum vixerat, iisdem vocabulis vtitur. Et penes Gentiles erat antiquum adagium, In cubiculo nola ad significandum aliquem delatorem, ac diuulgatorem intra domesticos parietes reperiri, qui secreta negotia diuulgare potuisset, quod alio modo Murus habet aures, dicebatur. Praeter quam, quod Baronius an. 58. n. 104. clare demonstrat similia tintinnabula apud eosdem Gentiles antiquissima fuisse, nec valet dicere eundem Episcopum in grandiori forma talia instrumenta auxisse; nam ex eodem Baronio constat ibidem etiam ea in magna forma penes Gentiles exstitisse. Errant insuper Polidorus Virgilius lib. 6. cap. 12. et Honuphrius Panuinus in vitis Pontificum asserentes campanarum inuentorem fuisse Sabinianum Papam: nam ex D. Hieronymo, qui per bina saecula ante hunc Pontificem floruerat, de campanis mentio. nem fecerat in cap. 33. de regul. Monach. vbi sic ait: [Ad matutinas excubias media nox vos praeparet. Nullum ex vobis dormientem reperiat campanilis sonitus.] FR. Adagium de nola in cubiculo a Quintiliano lib. 8. cap. 6. refertur, qui tamen fatetur enigma esse, nec illud nisi interpretur, intelligas. De tintinnabulis praeter supra allatos, mentionem faciunt Martial. lib. 14. epigr. 163. inquiens:

Vide Hadrianum Iunium lib. 3. Animaduers. cap. 15. In vaticana Basilica primum nolarium, constat ab Heraclio Imp. erectum fuisse; refert enim Torrigius de Crypt. Vaticanis, quod quando de anno MDCX. demolitum fuerat nolarium; in eius fundamentis Heraclii Imp. numisma repertum fuit, et cum Sabinianus vltimum diem suum clauserit de anno DCV. Heraclius autem (iuxta Baronii computum) de anno DCX. coeperat imperare; ergo hoc postremo tempore pro erigendis campanis campanaria turris in Vaticano aedificata fuit, potest tamen esse, quod praef. Papa campanarum vsum in Ecclesia sanxisse, et Heraclius post lustrum pro Campanis campanarium construi curasset. Ceterum in tom. Concil. vbi de vita huius Pontificis agitur, de eo haec asseruntur: [Sabinianus Papa campanarum vsum inuenit, iussitque, vt ad horas canonicas, et in Missarum Sacrificio pulsarentur in Ecclesia.] Sunt qui putant etiam Petasum fuisse campanae nomen, sed ex verbis Varronianis a Plinio. lib. 36. cap. 13. allatis, eos errasse colligitur; vbi de fabuloso Porsenae Hetruriae Regis Labyrintho per eundem Varronem somniato, sic Plinius, ait: [Sed cum excedat omnia fabulositas, vtemur ipsius M. Varronis in expositione eius verbis: sepultus est, inquit, sub vrbe Clusio, in quo loco monumentum reliquit lapide quadrato: singula latera pedum lata tricenum, alta quinquagenum: inque basi quadrata intus Labyrinthum inextricabilem, quo si quis improperet sine glomere lini, exitum inuenire nequeat. Supra id quadratum pyramides stant quinque, quatuor in angulis, in medio vna, in imo latae pedum septuagenum quinum, altae centum quinquagenum: ita fastigiatae, vt in summo orbis aeneus, et petasus vnus omnibus sit impositus, ex quo pendeant excepta catenis tintinnabula, quae vento agitata, longe sonitus referant, vt Dodone olim factum etc.] Ex quibus verbis satis manifestatur, quod quinque Petasi nonnisi sustentacula tintinnabulorum erant, quae vento agitata resonabant, fuisseque ingentis magnitudinis, dum catenis excepta erant, et longe sonitus referebant.:||: Igitur in occidentali Ecclesia vsus instrumenti ad conuocandos fideles prius coeperat; nam Orientales sicut in praesenti; etiam et antiquitus ligneis instrumentis vsi sunt; legimus enim in septima Synodo, quod quando Caesaream translatae fuerant D. Anastasii Martyris reliquiae, cum huiusmodi instrumentis obuiam processum fuerat, vbi sie habetur. [Cum Sanctae Ciuitati reliquiae appropinquassent,

omnibus ea res fuit declarata, et significata. Itaque laetitia magna profusi omnes surgentes subito, ligneaque sacra pulsantes inuicem obuiam facti sunt.] De his etiam ligneis instrumentis Caesarius. lib. 1. cap. 4. mentionem facit, quod aliqui putant in funeralibus tantum fuisse solitum adhiberi, vt ex eodem Caesarii textu videtur colligi, vbi sic ait. [Percussaque tabula, cum tam Abbas, quam ceteri fratres ad eius exsequias conuolassent.] Graeci, recentiores, aliaeque Christianae nationes sub tyrannide turcica degentes simile instrumentum loco campanae adhibere coguntur, quod Symandrum, et Agiosymandrum graia voce appellant. Aethiopes in eorum Ecclesiis lapideis campanis haud sono ingrato vtuntur, sic mihi eiusdem nationis in Propaganda Fide Alumni retulerunt, inter quos quidam Aspha Maria, qui cum eiusdem Sacrae Congregationis in illis regionibus Missionarius exstitisset, et cum Haereticis, ac Schismaticis coram illorum Imperatore pro fide catholica accerrime disputasset, ob eandem veritatis professionem martyrium obtinere meruit. [Apud quosdam tabulis, apud nonnullos cornu, horae prodebantur. Walfridus de Eccl. Obser. cap. 5.] De instrumentis Orientalium Christianorum pro conuocandis illis ad sacras preces, loquitur. Coeperat ergo vsus campanarum in oriente de anno 865. vbi Baronius n. 101. ait Michaeli Graecorum Imperatori ab Vrso Patritiano Venetorum Duce aliquae campanae missae fuere. FR. Blondus vero non Michaeli, sed Basilio Imperatori campanas missas fuisse ait; cuius verba decad. 2. lib. 2. haec sunt: [Eodem anno illi (id est Saraceni) Creta insula egressi Dalmatiae oram inuaserunt, et non solum maris exposita loca; sed facta plerisque in locis excursione, mediterranea vexarunt. Qui Gradum vsque delati, oppugnata diu Vrbe; ideo non sunt potiti, quod Veneti vicinae Vrbis periculo excitati, laborantibus praesidium attulerunt, et fugatos inde Saracenos mari quoque supero expulerunt: in cuius fortissimi faci noris gratificationem, Basilii Imperatoris Constantinopolitani Apocrisarii Dalmatiam administrantes, Vrsum Patritianum Ducem Venetum Protospatharium imperialem declarauerint: is Dux accepti muneris gratias relaturus, campanas XII. magni ponderis Basilio Imperatori dono misit, easque campanas constat primas fuisse, quas Graecia alicubi habuerit.]:||: Solent benedici campanae, quod aliqui abusiue baptizari dicunt; ex eo, quia Episcopus nomen alicuius Sancti illis imponit, et quamuis Ioannes XIII. de anno 968. eximiam campanam Basilicae Lateran ensis benedixerat, eique suum nomen imposuerat, non tamen ab eo haec caeremonia initium habuerat, cum Alcuinus Caroli Magni Praeceptor, qui in octauo saeculo floruerat, de eadem caeremonia mentionem faciat. In Monasterio Ferrariensi S. Bartholomaei adhuc antiqua nola reperitur Calcar. seu Italice Sperone appellata, cuius nominis causa haec fuit, nempe, cum ad venationem pergeret Comitissa Mathildes, et apud idem Monasterium diuersata esset; raucam campanam audierat pulsare, Monachos interrogauit, cur non illam resarcire curarent? cui ob corum inopiam, id fieri nequisse, responsum fuit; at illa eius aurea calcaria gemmis ornata statim diffibulauit, et ad illius operis indigentiam Abbati donauit: inde in munificentiae memoriam eidem nolae restauratae nomen calcar cum his versibus insculptum est,

Nola haec Mathildis aere, quam fudit faber,
Calcari aureo muneri dato, vocat
Fratres, vt orbis concinat laudes Patri
Tergo sonanti calcar impressum gerit,
Donique, munerisque per vestigium.

Haec quoad campanae etymologiam, atque historias. Nunc de eiusdem mysteriis, atque cum Geminiano dicimus loco Sacerdotalium tubarum veteris Testamenti institutas fuisse in Ecclesia Dei campanas, sic ille cap. 142. quem sequitur Valaf. c. 5. nec non Apostolorum praedicationem significant, et ideo sicut in Saluatoris passione prae timore illi tacuerunt; ita in triduo maioris hebdomadae in moestitiae signum non pulsantur campanae. [Notum est autem primos huiusmodi praecones (scilicet Sanctos Apostolos) non solum conticuisse; sed etiam relicto eo omnes fugisse; igitur ea hora, qua Dominus traditus est, signis Ecclesiae silentium indicimus, Christumque solum torcular calcantem in ligno Crucis extenso corpore tympanizantem testimonium veritati humili, ac solitaria voce perhibentem ligneo malleolo in tabula suspenso, et personante populum ad Ecclesiam inuitantem significamus. Rup. lib. 5. de diuin off. cap. 29.] Hic obiter monendum est, quod in Sabbato Sancto non sunt pulsandae campanae pro Gloria in Excelsis, ante Ecclesiae Matricis signum sub poena centum ducatorum ex Constit. Leonis Papae X. ed ita de ann. 1518. quae prohibitio respectiue ad Parochiales Ecclesias extenditur, imo ad hanc obseruantiam etiam Regulares teneri declarauit Sac. Congr. Rit. sub 19. Febr. 1608. Cessatio autem pulsationis campanae in Ecclesia ambrosiana incipit de mane, lecta exspiratione Christi in Euangelio passionis. Pulsatio vero earum in tanta veneratione antiquitus erat, vt Concilium Coloniense par. 3. cap. 31. Clericum superpelliceo indutum id facere sanciuerit, et D. Carolus Borromaeus Mediolanensis Ecclesiae Vigilantissimus Praesul in eius Dioecesi id semper obseruari studuit. Pulsatio item campanae in eleuatione Missae Sacrificii, et quando contigit ad aegrotos Eucharistiam deferre, instituta fuit ab Abbate Guidone Cardinali, dum Legati Apostolici munus fungebatur Coloniae Agrippinae

pro confirmatione electionis Ottonis Imperatoris, vt populus hoc signo ad adorationem Christi Sacramentati commone fieret; quod pium institutum postea in vniuersali Latinorum Ecclesia introductum fuit, Caesar. lib. 9. cap 51. FR. Blondus tamen lib. 7. decad. 2. aliter narrat, vbi de persecutione Federici Aenobarbi Imperatoris loquens, sic ait: [Quum interea Pontifici, (id est, Gregorio Nono) satis, supraque esset eius cauenti insidias, rem ecclesiasticam reformare. Eo enim tempore decreuit Salue Regina, certis diuinae rei horis addi, campanasque ad Eucharistiae confectionem, et Laudes Virginis Dei Genetricis speciali orarione in matutinalibus celebrari, quibus ecclesiasticis rebus, ad rerumque suarum salutem necessariis intentus fuit.] Idemque narrat Odericus Rinaldus ad ann. 1238. num. 73. Campanae Lateranensis Ecclesiae festiuo more in omnibus anni diebus pulsabantur, et quare Vide Lateranensis Ecclesia:||: In Papali Sacello ad eleuationem Hostiae, et Calicis non pulsatur campana; nec in Missa priuata eiusdem Pontificis ad Sanctus, id etiam obseruatur, quando priuatim idem Pontifex audit Sacrum. FR. Pro reis morte puniendis campana non est pulsanda, nisi eo fine, vt moneatur populus pro noxii anima Deum precari. Diana par. 6. tractat. 7. resol. 37. Quo vero ad campanae pulsationis effectus, his versibus explicantur.

Laudo Deum verum, plebem voco, congrego Clerum,
Defunctos ploro, nimbum fugo, festaque honoro.

Gloss. in extrauag. de off. cust. c. 1.:||: Alii campanae effectus prodigiosi etiam narrantur; sicut de campana cuiusdam loci Villulae nomine Caesaraugustanae Dioecesis, quae ex se sola solet pulsari ad praesagiendam aliquam Christianis futuram aerumnam vt testantur Antonius Tarraconensis Archiepisc. Numism. dial. 6. Hieron. Zurrita lib. 10. cap. 93. Martin. del Rio lib. 4. c. 3. quaest. 2. et alii. vt etiam accidit in praedatione Vrbis tempore Clementis VII. Campanulam super portam capituli Dominicanorum Conuentus Salerni, pariter ex se sola tunc pulsari narratur, et experientia iugiter comprobatur, ante obitum alicuius ex dicto Conuentu, vt testatur Angelus Rocca in tract. de campana c. 7. In Collegiali Ecclesia Arcis Amatoris Galliarum, (ita appellata, quia ibi corpus S. Amatoris Christi Discipuli veneratur, ibique etiam famosum ensis Orlandi Durlindana nominatus conseruatur) reperitur campana ex se pulsatrix, quando, scilicet, nauigantes, tempestoso mari agitati, intercessionem illius Sancti inuocant; et tunc illius Ecclesiae Canonici ad precandum pro incognitis Sanctum inuocantibus congregantur, ac simul campanae pulsationis tempus, et horam connotant, vt a redeuntibus postea, et vouentibus naufragantibus verificetur gratia illius Sancti Tutelaris etc. FR. in Chronica. M. S. Monialium S. Caeciliae Transtyberinae Vrbis legitur, quod quando Cardinalis Paulus Aemilius Sfondratus, illius Ecclesiae benemerentissimus, in Ciuitate Tusculana, quasi de repente exspirauerat animam, eodem momento cecidisse malleum campane, quae S. Caeciliae in eodem Monasterio vocatur, ex quo actu Moniales de Benefactoris morte suspicantes, statim plorantes ad Chorum accesserant, vt pro ipsius anima Deum precarent. Reperitur etiam Campanum vocabulum: [Cumque Tancho Monachus Sancti Galli campanum optimum constaret, et eius sonitum Caesar, non mediocriter miraretur. lib. 1. de gestis Caroli Magni apud Canisium in primo tom. Antiq. lect.] Reliqua Vide Carrocium. Classicum. Clocca. Index. Muta. Nola. Nolarium. Scella. Scilla. Sckella. Signum. Tintinnabulum. Campana Graecorum. Vide Semanterium.

CAMPANILE FR. notissima turris, in qua campanae suspenduntur. [Quidam Monachus ad deponendam de campanili campanam etc. cap. 15. decretal. lib. 5. tit. 12.] Vide Nolarium.

CAMPIO FR. Pugnator, Pugil. italice Campione dicitur l. 1. Si quis cum altero. de testibus dicitur etiam Camphio. l. nullus Camphio. qualiter quis se deuendere debeat. in lege Longobard. tit. 113.

CAMPO FR. uerbum, contendo, ac etiam modum purgandi se a calumnia, seu periurio significat. l. de furto. qualiter quis se defendere debeat.

CANALIS et Canalium, uia publica in Ciuitate Constantinop. quae ad imperiale palatium ducebat, etiam graece kana/lion appellata. [Quod ita demum compleri posset, si vnusquisque nostrum, qui in canali est constitutus etc. Concil. Sardicen. can. 9. cap. 55.] vbi prohibentur Episcopi ad ambitiosam Aulae frequentationem accedere; quae explicatio confirmatur ex alia editione graeca, in qua ta/rodos2 legitur, quod viam ad aliquem determinatum, et publicum locum conducentem significat.

CANAVA FR. Isidori Glossa cameram post cenaculum significare ait, quae italice Canoua, seu Dispensa dicitur teste Felice Felicio in suo Onomast. dict. Dispensa. Sed cellam vinariam Ennodius intelligit in illo Epigrammate, cuius titulus est Ante Canauam, et Epigramma est tale.

Sobria cella cadis vinum, quod seruat onustis,
Corpora confirmat gressibus acta suis.
Infundunt multis irarum pocula flammas.
Mitescunt nostra bellica corda mero.

CANCELLARIVS Dignitas Ecclesiastica, ita appellata a Cancellis intra quos, qui hoc munere fungebatur, populum audiebat, ne a multitudine gentium conculcaretur. [Respice quo nomine nuncuperis, latere non potest, quod inter cancellos egeris, tenes, quippe, lucidas fores, claustra patentia, fenestratas ianuas, et quamuis studiose claudas, necesse est, vt te cunctis aperias. Cassiod. lib. 11. Var. Lect.] Ex quo paret quam perperam asseruerunt, qui Cancellarii nomen a Cancellando etymon traxere, nam aliquando absolute etiam a Cancellis appellabatur; sicut Henricus Monachus in vita Germani cecinit, inquiens.

Volutianus erat praecelso nomine quidam
Vrbis Patricio, toti dilectus et vrbi
Atque a Cancellis prisco de more minister.

Imo et ipsum Tribunal, Cancelli, dicebatur. [Nulla praetoria obseruo, cancellos non adoro, subsellia non contundo, iura non conturbo, causas non elatro, non iudico. Tertull.] FR. Non sunt tamen arguendi, qui nomen Cancellarii a cancellando deducunt, Lucam a Pen. in l. neminem C. de decur. lib. 10. et Gulielmum de Bened. in cap. Rainutius n. 193. de testamen. sequentes. qui Io. Sarisb. in praefat. Policratici [correction of the printer; in the print Policratis] verba citant, aientis: [Hic est, qui leges Regni cancellat iniquas, Et mandata pii Principis aequa facit.] Antiquum fuisse hoc officium penes Reges a Porsenae Tuscorum Regis temporibus ex verbis Tit. Liuii arguitur, qui lib. 2. de Gn. Mutio eundem Regem occidere cogitante mentionem faciens, sic ait: [Cum militibus stipendium forte daretur, et scriba cum Rege sedens, pari ferme ornatu, multa agerer.] et paulo post: [Scribam pro Rege ob truncat.] Cancellarius enim idem ac Scriba etiam apud antiquos promiscue intelligebatur, sic apud Fl. Vopiscum legimus fuisse vrbis praefectum a Carino Imperatore creatum vnum ex eius Cancellariis, et ab Imp. Honorio, et Theodosio sancitum, quod; [Nullus iudicum ad prouinciam sibi commissam quemquam secum ducere audeat, cui domestici, vel Cancellarii nomen imponat etc. l. nullus C. de Attes. Dom. et Cancell.] Ita etiam Cancellarius Imperialis Parisiensis, et similes dicuntur, de quibus nostrum non est instituere tractatum; nam de Ecclesiastico tantum verba facimus. De illis tamen aliqua tangemus in dict. Logo theta.:||: Titulus autem hic in Ecclesia romana suppressus fuit, quum Cardinalis, qui hac dignitate fungitur Vicecancellarius appelletur. De huius suppressionis causa varii varia asseruere, sed vane quidem, et absque vllo funda. mento, nam aliqui dixerunt, quod Cancellarius quidam superbia, et arrogantia intumescens; se contra Pontificem iactare praesumebat, ideoque Pontifex hunc titulum in Vicecancellarii vocabulo diminuit. Alii vero scripserunt, quod ex eo quia D. Laurentius Proto. mart. Primus S. R. E. Cancellarius fuerat; ideo ceteri successores propter illius reuerentiam Vicecancellarios vocari maluerunt. Tandem non pauci Gomesium secuti in proaemio Reg. Cancell. dixere, quod ideo Vicecancellarius appelletur, quia solus Papa in Ecclesia Der Cancellarius est. FR. At respondendum est contra primam opinionem: falsum esse vnquam Cancellarios cum Papae potestate competisse, nullibi enim tale successum legitur; bene autem de Cancellariis vrbis aequiuocari, et de Archidiaconis, et supra in dict. Archidiaconus dictum fuit, quae dignitas distincta semper fuit a Cancellariatu, licet semel, aut bis in Hildelbrandi persona vnita fuerit, vt notat Baron. ad an. 1061. num. 31. et in Federico, qui deinde Pontifex factus Stephanus X. appellatus fuit, vt infra dicemus; sed aequiuocum Cardinalis Zabarellae equidem fuit super Clement. in cap. Ne Romanis. de Elect. scribentis, cui alii adhaeserunt, et fortasse inde error sumptus fuerat, quia de hoc Hildelbrando legerat penes Petrum Damianum versus illos de Papa, et Hildelbrando: praecipue vbi ille ait:

Viuere vis Romae, clara depromito voce:
Plus Domino Papae, quam Domino pareo Papae.

Vbi significare Damianus voluerat, quod magis Hildelbrando, (qui propter eius singulares virtutes praedominium in Pontificem habebat) obedire cogebatur, quam ipsimet Domino Pontifici, hoc tamen ideo luserat, quia Alexander Papa II. facultatem Damiano dederat discedendi a Curia, qui nihilominus iussu Hildelbrandi detinebatur: idemque de Papa, et Hildelbrando in alio lusorio disticho hae cecinit.

Papam rite colo, sed te prostratus adoro;
Tu facis hunc Dominum, te facit ipse Deum.

Quam historiam vberius Baron. loc. cit. n. 31. et seqq. narrat. Merito igitur Zabarellae, et adhaerentium opinio, tamquam somnium, et fabula a Gomesio loco cit. reicitur. Respondendum secundo ad secundam opinionem, quod S. Leuita Laurentius Archidiaconus S. R. E. fuerat, et non Cancellarius, et tamquam Archidiaconus ad illum spectabat Ecclesiae oeconomiam, et non Cancellariam, vt visum est supra in dict. Archidiaconus. Respondendum tertio ad tertiam opinionem, quae est Cassanaei in Catalogo Glor. Mun. par. 7 consid. 7. et Aliorum, quos sequitur etiam Gomes loco cit. Quod cum omnes Cardinalitiae Sacri Collegii Dignitates sint Ecclesiae Dei, cuius Vicarius est solus Papa; hinc non videtur

qualis sit maior ratio, cur dicatur Malon Poenitentiarius, et non Vicepoenitentiarius, Camerarius Cardinalis, et non Vicecamerarius, Archidiaconus, et non Vicearchidiaconus, et sic de singulis, cum omnes istae Dignitates in plenitudine potestatis Papae primario resideant, et eo fortius de Maiori Poenitentiario, qui maiorem, et spiritualem potestatem exercet, quam Vicecancellarius, atque Archidia conus, qui latine primum ministrum Ecclesiae sonat, et tamen in rigore primus minister Ecclesiae Dei ipsimet Pontifex est.:||: Haec igitur vltima opinio magis allegorica, quam vera, et realis est; in Archiuo enim nostrae Cathedralis Viterbiensis egomet legi nonnullas bullas consistoriales, atque originales Innocentii II. et III. Alexandri IV. et aliorum Pontificum propriis eorum, et Cardinalium manibus firmatas cum hac subscriptione vltimo loco notata: Datum per manus N. Cardinalis S. R. E. Cancellarii. FR. Legimus etiam penes Baronium an. 1054 [correction of the printer; in the print 2054]. n. l. Federicum Goffredi hetruriae Ducis fratrem a Leone IX. Archidiaconum, et Cancellarium S. R. E. declaratum fuisse, et ad Papatum deinde assumptum, Stephanum X. appellatum.:||: Inter Melitenses Equites reperitur quoque Dignitas Magni Cancellarii, quae ad Primatem linguae Castellae, et Lusitaniae spectat. eique Vicecancellarius substituitur. Vide Canicleum Cancellariae Romanae, Officiales. Vide Abbreuiator. Iannizari [reading uncertain: Laizari] .

CANCELLI erant in Ecclesia ante Altare, quibus Presbyteri a Laticis diuidebantur. in Caeremoniali autem Cencii Camerarii Rigae vocantur. [Vadit vsque ad rigas Capellae. I de Papa loquitur. Item sedes in choro. Vide, Chorus. Cistelium, Solarium expositionis.

CANCELLO in modum Crucis S. Andreae decussare significat. [Orarium, quod et stola dicitur super collum geris, cuius brachia ad minus extenduntur vsque ad genua, et cancellari debent per medium, pectus in modum Crucis. Bles. serm. 41.] FR. etiam apud Anti quos eundem significatum habebat, vnde Cancellare brachia, id est, per modum litterae X. complicate, quod Decussare proprie dicebatur: [Duas regulas in speciem graecae litterae X. decussauimus. Colum. lib. 3. cap. 13.] Vide Caraxo. Extra Cancellos, et intra Cancellos scribere quid sit. Vide Protonoarius.

CANCER morbus. Vide Carcinoma, Cancer marinus, eius astutia, Vide Diptychum.

CANCERO putrefio, a cancro morbo deductum. [Nec potens dicere non Arrii cancerasse sermonem, cum foetor cancerationis suae ad omnem peruenerit regni tui locum. Lucif.lib. de non conuenien, cum Haereticis.] Vide Foetorosus.

CANDACES FR. [Et ecce vir Aethiops, Eunuchus, potens Candacis Reginae Aethiopum. Act. 8. n. [correction of the printer; in the print et] 27.] Quare Baron. ad an. 35. n. 24. inquit. [Eodem constat Auctore (scilicet, Strabone. lib. 7.) ad sua quoque tempora feminas in Aethiopia regnare consueuisse, easdem esse Candaces appellatas; quae vero sua aetate viueret, virilem sane fuisse mulierem, altero tamen oculo captam.] Verum si Strabonem examinemus, vnam Candacem tantum apud eundem inueniemus, et non plures, sicut Baronius existimauit. Sic igitur ille loco citato ait: [Ex iis erant etiam Duces Regine Candaces, quae per nostra tempora. Aethiopibus imperauit, virilis sane mulier altero oculo capta.] Et haec eadem Candaces Regina fuit, cuius Eunuchus a Philippo baptizatus est, quod manifeste probatur. nam baptismus hic. iuxta Baronii computum, anno Christi 35. acciderat, et per eundem Baronium Tiberius Imperator vsque ad annum Christi 39. regnauerat,at hanc [Candacen Reginam cum multis hominum milibus praesidium aggressam, Petronius cum auxilio anteuertit. Strabo. Ibidem;] Et paulo post sequitur: [Caesarem inuenerunt in Syriam progredi parantem, et Tiberium in Armeniam. Ibidem.] ad Syriam fuisse Caesarem anno Christi 19. ait Baronius; ergo eandem Candacen superuixisse per alios sexdecim annos probabilissimum erit, nimirum, vsque ad annum Christi 35. quando eius Eunuchus a Philippo baptizatus fuerat. Itaque intentio Baronii, quod multae Regine Aethiopum Candaces vocarentur ex Strabone non probatur: bene tamen Plinii auctoritate hoc probari potuisset, qui ait. [Regnare feminam Candacen, quod nomen multis iam annis ad Reginas transiit. lib. 6. cap. 29. circa finem.

CANDELA Cereus funiculus, a verbo Candeo, qua in eius functionibus vtitur Ecclesia. In, primis enim distribuitur in festo Purificationis B. M. V. quam sollemnitatem Albinus Flaccus apud Baronium, an. 701. n. 3. et in Notis ad Martyrol. 2. Febr. ait Sergium Papam 1. processionem instituisse in hoc festo a S. Adriano ad S. Mariam Maiorem, idemque Ordo Roman. affirmat; sed hoc de processione illius diei, non vero de caeremonia distributionis candelarum in hac die intelligendum, in quodam enim S. Eligii Sermone, qui anno 665. obiit, sit mentio de hac caeremonia, Id autem, quod circa institutionem festiuitaris Purificationis sensit Baronius impugnatur in dict. Hypame. Igitur ad candelarum historias, dicimus illas in exsequiis accendi ex antiquissimo Christianorum more, atque ab Apostolorum tempore; in funeralibus enim B. M. Virginis accensas fuisse candelas lib. 2. cap. 22. refert Nicephorus, ac iugiter in obitu S. Cypriani, cuius acta haec testantur: [Inde cum cereis, et scholaribus in arca eiusdem Candidi

procuratoris magno triumpho sepultum est.] de qua caeremonia passim penes SS. PP. fit mentio. Nec obstat canon. 34. Concilii Eliberini, vbi cauetur, ne animas Sanctorum candelis inquietentur; nam ibi loquitor de superstitioso ritu ad instar Gentilium, qui in sepulcris accendebant candelas, vt refert Suetonius, ad vocandas, et sollicitandas defunctorum animas, sicut stulte credebant; seu, vt Ferdinandus Mendoza verba praedicti canonis explicat. [Inquietandi enim Sanctorum spiritus non sunt.] nempe, vere praefatum Concilium ad Sanctorum Martyrum sepulcra candelas non accenderent fideles, ne luminum indiciis persectores Ecclesiae Sacrorum Sepulcrorum localiter in cognitionem venirent, et deturbarent illorum Sanctorum memorias, atque nona Tyrannorum persecutio in Ecclesia excitaretur. PR. De validitate huius Concilii Baronius an. 57. n. 118. et 119. valde dubitat; sed pro legitimo semel admisso, sicut lenius de eodem idem Cardinalis an. 305. n. 39. et seqq loquitur, dicendum, eo modo, quo illis nouemdecim Patribus cyanone 36. visum fuerat Sanctorum Imagines prohibere, non vero de picturis in tabulis portatilibus cos intellexisse, vt explicant illius Concilii fautores, sicut in. praedicto an 57. n. 119. refert Baronius; sed tantum de imaginibus Sanctorum ad muros depictis loquutum fuisse Concilium ob zelum, ne, scilicet, murales Sanctorum imagines ad contemptum Gentilium exponerentur: ita pari modo dicendum, quod eodem zelo Patres illi moti, candelas ad sepulcra Martyrum accendi prohibuissent, ne daretur persequentibus ansa ad opprobria Sanctarum Reliquiarum mediante lumine candelarum,:||: Constantinopolitanus Imperator in sollemnitatibus ad Ecclesiam eundo, associabatur cum duobus accensis cereis, eosque ferentes Lampadarii vocabantur. Patriarcha autem vnico cereo associabatur; quod ex priuilegio Archiepiscopi Cypri, Bulgariae, aliique Metropolitae in corum Dioecesi, Balsamone teste, ferebant; hodie tamen hoc priuilegio omnes Graeci Episcopi abutuntur; his autem manifestum degradationis signum erat, quando praedictum lumen auferebatur, sic in depositione Arsenii Patriarchae Pachimeras lib. 2. cap. 13. refert: [Missis ad eum certis, qui Pontificium lituum, et candelabrum ab eo reciperent.] Qui mos apostolicus videtur; nam contra Ephesinum Praesulem habetur: [Mouebo candelabrum tuum de loco suo. Apocalyp. cap. 11.] Inde Expositores non pauci Septem candelabra in eodem Apocalyp. memorata septem cathedrales Asiae Ecclesias a Diuo Ionanne Euangelista fundatas significare existimant; quae caeremonia in verbis Christi nicitur, vbi dixerat: [Sic luceat lux vestra coram hominibus, vt videant opera vestra bona etc] Cum Superior quasi candelabrum in sublime positus sit. In Ecclesia vero Turonensi hoc priuilegium adhuc in vsu est, cuius Archiepiscopus ex Sacrario in. sollemnitatibus ad celebrandum exiens, ei praecedit Thesaur arius cum candela accensa. FR. etiam in Metropolitana Mediolanensi Ecclesia, quando e sacristia ad canendam Missam progreditur Sacerdos, praecedit Subdiaconus in manu accensam tenens candelam, Cantharium appellatam. Vide Cantharus;altera vero manu thuribulum defert. eandemque caeremoniam facit Subdiaconus, quando canitur Euangelium; non enim in ambrosiano ritu vtuntur Ceroferariis,:||: Varia prodigia candelarum referuntur, aliqua tamen nobis hic sufficiat referre. In Atrebatum Ciuitate, quae hodie vulgo Arras nuncupatur, magna veneratione S Lamberti Episcopi candela custoditur, quam Beatam Virginem anno 1105. ei praebuisse dicitur, idque prodigiis consumatur; eius enim guttae stillantur in aquam, quae ab aegrotis hausta, a variis languoribus illos liberat, et nihilominus per quinque saeculorum spatium semper eandem formam ex attestatione oculata Ioannis Alberti, a Menochio in eius Storeis centur. 4. cap. 92. allata. Simile miraculum refertur a Petro Cluniacensi, et a Gregorio Thuromense de candelis, scilicet, accensis in vigilia Assumptionis, et in Missa eiusdem festi apud S. Mariam Maiorem Romae; ita vt peracta, sollemnitate, prioris ponderis reperirentur candelae, postquam per totum sollemnis Missae spatium exstiterant accensae: quod miraculum per integrum saeculum durauerat. Curiosissimam caeremoniam sui temporis lib. 8. cap. 16. narrat Caesarius, quod, scilicet, quando, aliqua matrona deuotionis gratia aliquem ex duodecim Sanctis Apostolis in Aduocatum eligere cupiebat; in duodecim candelis nomina. eorum singillatim scribet curabat, quae candelae a Sacerdote prius benedictae, et super Altare positae, atque accensae; absconsis eorum nominibus, ita vt legi ea non potuissent. Mulier deinde illa vnam ex praedictis candelis sorte capiebat, ac iuxta nomen illius Apostoli cum in Protectorem inuocabat. FR. est maiori curiositate digna alia Apostolorum inuocatio per duodecim candelas exacta, quae in lapide duodecim palmorum circiter ad Sacristiam S. Saluatoris in Lauro de Vrbe legitur, qui lapis cernitur in muro Sacristiae ad viridarum respectiue: vbi de quodam Petro Catalauno Pontificis quondam Aulico, cuius parentes, cum per longum temporis spatium steriles vixissent, ad inuocationem duodecim Apostolorum recurrentes, duodecim liberos obtinuerunt: tenor autem inscriptionis talis est: [Petrus Mates V. I. D. Cubiculatius, et Miles Apostolicus Barchinonen. Ciuitate Cathaloniae Citerioris Hispaniae ex Ioanne Mates, et Catharina Verdaguerii honestis, et Catholicis

Ciuibus legitimis coniugibus XXIX. Ianuarii An. Dom. 1474. (uoto parentum iam octo annis coniunctorum, prolem non habentium, prius domi, deinde in capella S. Seueri Ecclesiae Barchinonen. cum Missa sollemn. ibi in honorem XII. Apostolorum ardentibus XII cereis cuilibet Apostolo subscriptis deuotissime, cum vita, et moribus religiosi essent, propterea celebraretur, promissoque vtriusque sexus filiis, si eis diuina pietate nascerentur, nomen Apostoli imponerent, quique interdecim annis octo masculos, et quatuor feminas filios habuerunt, et cuilibet nomen Apostoli imposuerunt, nec plures, cum adhuc essent iuuenes, conceperent) legitime natus, et superstes, cum omnes ante multos annos mortui sint, et quilibet prope festum sui Apostoli decesserit, quique primo etc.] Superstiosa tamen censenda est caeremonia, quam vetula quaedam Andronico Imperatori. monstrauerat. dum ei omnes libri breuis vitae essent, vt, scilicet, duodecim candelas accenderet, et nomen vnius Apostoli in qualibet inscriberet, et notaret qualis ex illis candelis consumatis vltima exstaret, et nomen illius Apostoli in superstite candela appositum, eius partui imponeret, quod credulus Imperator exsequi mandauerat, ac vltima fuit in qua S. Simonis nomen inscriptum erat; quare feminam ex Imperatricis partu habitam, Simonidem appellauerat, idque Pachimeras historicus in Andronico refert:||: Concilium vero Tridentinum superstitiosum candelarum numerum prohibuit. In Gallia aliquae Ecclesiae vocant Festum septem Candelabrorum, id est, festum primae classis, et Quinque Candelabrorum Festum secundae classis. Quando tamen sollemniter celebrat Episcopus ponuntur in Altari septem candelae, alludentes septem illa candelabra, quae Ioannes vidit ante Thronum Dei. Apocalyps. 1. 12. et ad denotandum, quod Praesul septem Sancti spiritus donis ornari debeat. Quod cautum est in Abbatibus etiam mitratis Sac. Congr. Rit. 29. Ianuarii 1628. et dictum fuit in dict. Abbas. In Papali Missa sollemniter celebrata, nedum septem candelae in Altari ponuntur, sed etiam septem cereis accensis septem Acolyti inseruiunt. Reliqua quae ex originali hic desunt. Vide Cereus Paschalis. Cereolus. Scolaces.

CANDELABRVM Vide Ceroferalium. Ceroferarius. Cerostata. Circumcisio Domini. Polycandelum.

CANDELAPTIS graeca vox *kandelu/pths2, Sacrista; sed proprie de eo dicitur, qui lampades, et candelas Ecclesiae accendere, et proparare tenetur. Maronitae vero, Kandalaphti Sacristam vocant.

CANDIDATRIX Lotrix, quae fullonicam artem exercet. [Regis enim curiam sequuntur assidue histriones, candidatrices, aleatores, dulciarii, caupones, nebulatores, mimi, barbitores. Petr. Bles. epist. 14.

CANIBVTA baculus, quem Monasterii Decanis praebebant Abbates, in signum auctoritatis supra reliquos Monachos.

CANICLEVM Arx Constantinopolis, seu Palatium ibi imperiale ita appellatum, cuius Gubernator Praefectus Caniclei dicebatur, conferri solebat Consocero Imperatoris, et quando ipse Imperator progrediebatur, Praefectus hic non incedebat pedibus sicut ceteri; sed vt ait Codinus: [Canicleo Consocer Imperatoris praeerat, atque vehebatur.] Gulielmus tamen Tyrius lib. 22. cap. 6. Caniclinum vocat. [Totius factionis opifices Manuel senioris Andronici filius, Alexius quoque Protostrator, insuper Logothaetes, qui caniclini vtebatur officio. Ibidem.] Gunterus vero lib. 8. hanc dignitatem eandem esse, ac Camerarii existimauit, inde cecinit:

Radeuicus Frisigensis Canonicus lib. 1. de. reb. gest. Federici Imperatoris cap. 47. putat Cancellarium fuisse, inquiens: [Vnus de seruis Palatii Caniclinus, videlicet, quem nos Cancellarium dicere possumus, Principi suo fraudem molitus est.] Itaque iuxta sensum istius postremi Auctoris, Canicleum, Cancellaria intelligitur.

CANOLA [1] fistula, seu tubus argenteus, vel alterius metalli, in quo conseruabantur Reliquiae, quas Pontifex alicui Principi mittere solebat. [Sed cum eius famam lucidissimam, vitamque sanctissimam veram reperisset, eum in tantum honorauit, vt et canolam Sancti Petri Apostolotum Principis in signum amoris praecipui tribuere dignaretur. In vita S. Chrisolii Mart.] In hoc tubo non aliud esse debuerat, nisi scabem catenae eiusdem S. Petri iuxta morem saeculorum illorum, quando scabem eiusdem catenae Pontifices in clauo ponebant, et alicui Principi deuotionis ergo mittebant, quod donum Benedictio S. Petri dicebatur, vt ex Gregorio Magno in eius epistolis colligitur, et nos in dict. Benedictio diximus. In aliquibus tamen M. SS. Bibliothecae Vaticanae in neutro genere hoc nomen legitur, vbi de muneribus, et donis diuersorum Pontificum, praecipue Nicolai III. sic habetur: [Canolum argenteum ad conseruandum Corpus Christi.] Vide Cinerarium, Item Canola significat Siphon quo exorbebatur Sanguis Christi. Vide Siphon.

CANON pensio, tributum, aut alia similis obligatio. Vide Colonitium, Libellarius. Libellus. Homocanon a voce graeca ka/nwn. Arabes quoque Canun dicunt. [Si ergo eorum templa repente diruamus, metu se in fugam conicient, et perdemus tantum canonem. Mar. Diac.] Significat etiam legem, seu regulam, cum sint canones obseruationis onera FR. Itain can. canon

graece. dist. 3. ibique Glossa. [Habet autem canon sub se quatuor species. 25. quaest. 2. can. si quis dogmata.]:||: Inde Texti Canonici dicti sunt, quia in eis regulae, et leges, seu decreta Sanctorum Patrum, et Conciliorum continentur, quorum primus colletor Dionysius Monachus fuit, Exignus appellatus; deinde Ferdinandus Carthaginensis Diaconus, post quem Martinus Bracarensis Episcopus; deinde Cresconius, qui maiorem decretorum copiam collegit. Baron. An. 527. n. 72. et an. 865. n. 5. At progressu temporis Isidorus Mercator in eodem canonico textu epistolas pontificias, et litteras decretales inseruit, quod tamen opus ab Hincmaro Iuniori Lugdunensi Episcopo augumentatum est, quem deinde secutus est Burcardus, tandem Gratianus vltimam perfectionem Decreto apposuit eo modo, quo nunc vtimur. FR. Gratianus Monachus Niger, id est, Benedictinus anno 1151. Bononiae in via S. Felicis, seu vt alii malunt ad. S. Proclum residens, scribere incoeperat, qui cum Rolando Paparone, scilicet, Alexandro Papa Tertio in eadem Vniuersitate, Concathredaticus fuerat. Ghirardaccius in Hist Bononien. part. 1. lib. 2. in hoc anno. Et per decennium in eo opere laborauit, ac in claustro Monasterii, vbi manserat, reperitur in lapide haec descriptio.

Hanc Aulae partem Lector reuerenter adito:
Namque loci Monachus Decretum hic condidit huius
Diuinum Gratianus opus, quantumlibet arcto
Contentus septo.

Ghirardaccius, vbi supra part. 1. lib. 3. ad annum 1161. idem affirmat Baronius an. 1151. num. 6. Vnde non debent in scenis permitti histriones sub nomine Gratiani Bononiensis, et in habito nigro significante Gratianum Monachum Bononiae Lectorem ordinis nigrorum.:||: Legimus quendam Cardinalem nomine Laborantem anno 1180. summa diligentia canones collegisse FR. etiam Iuonem Carnotensem Episcopum de anno 1100. teste D. Antonino Florentiae Archiepiscopo, decretum scripsisse. dicitur, vide Gratiani vitam in principio eius Decreti allatam; sed fabulosam quidem in. parte, praecipue, vbi narratui ex adulterio natum fuisse; nec ibi satis negatur Petrum Lombardum, et Petrum Comestrem, Germanos eius suisse, ex eo, quia primus, nempe, de anno 1120. secundus de anno 1140. tertius anno 1160. claruissent; nam supra vidimus, primum, scilicet, Gratianum de anno 1161. hoc opus terminasse; Petrum Lombardum vsque, ad an. 1179. vixisse, secundum Baronium in hoc anno. n. 13. Itaque hoc fuisse fratres melius negat Baron. an. 1164. num. 52. Nec Gratianum fuisse ex Germania; vt in dicta vita habetur; sed ex Ciuitate Clusi in Tuscia, vide Latinium in eius Correct ad Xystum Senen. §. Gratianus: falso etiam in eius vita Monachum Classensem eum fuisse asseritur, nullibi enim hoc religionis nomen legitur; ideo Cassinensem corrigendum. est: eius itaque patria, et religio habentur. expresse apud Baronium an. 1151. num. 6. De additione in Decreta post Gratianum, vide, in dict. Palea.:||: Ob eandem rationem officium Diuinum horae canonicae dicuntur. Vide Horae canonicae. Item Canon dicitur regulata psalterii distributio. [Cum implebis psalmodiae canonem loqueris, praeter canonem vero tacebis. Io. Moschus cap. 43.] FR. Canones alii dicuntur Generales, alii Personales, alii Locales, alii Causales, et alii Temporales, vide Gloss. in cap. Canonum statuta. de Constitutionibus. Item Canon officium diuinum penes Graecos significat. [Si quis non. occurrat adesse canoni, in constit. S. Basilii Magni.] Reliqua, quae ex Originali desunt, habentur in dict. Horae Canonicae.

CANON MISSAE, ita appellatur secreta oratio, quae in Missa incipit a Te igitur. Canon dicitur, quia est regula consecrationis. ideo Regula a D. Ambrosio vocatur, ab Optato Legitimum, a Vigilib Papa Ordo precum, a D Basilio, Secretum, a D. Dionysio Actio; nam [Canon eadem actio nominatur, quia in ea est legitima, et regularis Sacramentorum confectio. Valaf. cap. 2.] Propterea orationes illae, quae incipiunt Communicantes, et memoriam venerantes etc. ante consecrationem positae, dicuntur Infra actiones, quia infra canonem recitantur, ex quo vocabulo colligitur, hanc precationem fuisse a temporibus D. Dionysii Areop. qui canonem hunc Actionem appellabat. Vide Actio missae. Communicantes. Quamuis aliqui putent huius canonis Auctorem quendam nomine Scholasticum fuisse, quae opinio in epist. 63. lib. 7. D. Gregorii fundatur, vbi preces Scholastici super oblata dicendas esse. monet; sed de portione illa Canonis intelligitur, quae super oblata profertur. incipiente Per quem haec omnia Domine bona creas etc. Nam reuera Missae canon antiquissimum institutum fuisse constat, vigilius enim Papa, qui Gregorio I. in Pontificatu praecesserat, canonem Missae ex traditione Apostolica acceptare fatetur. Idem affirmat Innocentius III. Archiepiscopo Lugdunensi scribens. cap. cum Marthae. de Celebrat. Missarum. ideo multi opinantur S. Clementem canonem hunc ordinasse, licet deinde successiue aliquid aliud addidere Pontifices. Neque illud nomen Scholastici est proprium viri, sed professionis, et Doctoratus, Aduocati, seu Assessoris, vnde D August. lib. de catechizan. rud. [Sedulo admonendi sunt Scholastici] dixerat. Sic etiam idem Gregorius varias epistolas Paulo Scholastico, Marcello Scholastico, Martino

Scholastico, et similibus scribit. Incipit autem canon a Te igitur Clementissime Pater, quae sunt verba consecutiua Praefationis: nam sicut Per Christum Dominum nostrum Diuinam Maiestatem laudant Angeli (ut Praefatio refert) ita Igitur per eundem nos Clementissimum Patrem supplicamus. Atque T. primam canonis litteram, Crucem repraesentare, Innocentius II. ait. Sunt vero synonima verba illa: Haec dona haec munera, haec sancta Sacrificia, seu vt sensit Honorius Haec dona refertur ad panem consecrandum, Haec munera ad vinum, Hae sancta Sacrificia ad vtrumque simul. Item alii explicant, quod Haec dona referuntur ad panem, et vinum, quatenus nobis a Deo concessa, Haec munera, quatenus de eisdem donis, ac datis eidem largitori offerimus, ita Rupert. de diuin. off. lib. 2. cap. 6. Nam, vt ait Hugo Cardinalis de Eccles. off. lib. 7. c. 29. [Donum enim, quod a Superiori datur; munus, quod ab inferiori.] Dictio Illibata ad vtramque materiam refertur, quod immaculata significat: verbis vero Pro Ecclesia sua sancta, Africani addebant, quae est vna, vt ex Optato Mileuitano lib. 2. colligitur, vbi ait: [Nam quis dubitet vos illud legitimum in Sacramentorum ministerio praeterire non, posse. Offerre vos dicitis pro Ecclesia, quae est vna. Hoc ipsum mendacii est pars, vnam te. vocare, de qua feceris duas.] mentio, quae de Pontifice Romano sit in canone est antiquissima consuetudo, nam in lib. 8. constitutionum apostolicarum, quae S. Clementis Papae communiter censentur, cap. 12. hunc ritum, obseruari ordinatur, ac ipsomet Clemente. celebrante, dicere dolebat; [Adhuc obsecramus te pro me, qui nihil sum.] Hodie tamen Pontifex haec verba proferre, solet: [Vna mecum indigno famulo tuo. Innoc. III. de celebrat.Miss. cap. 3.] In Liturgia sub nomine S. Marci, qua vtitur Ecclesia Alexandrina totius Orientis primaria, primo loco de Romano Pontifice hoc tenore mentio sit. [Sanctissimum, ac Beatissimum Papam N. quem, praesciuisti fore, vt sibi Sancta sua Catholica, et Apostolica Ecclesia omnium suffragiis eligeret; necnoni Sanctissimum Episcopum N. conseruans etc.] Quae tamen verba a Schismaticis adulterata fuere. Nominatur subsequenter Episcopus ordinarius loci, vbi celebratur, at Romae nullius Episcopi sit mentio. Bellarm lib. 2. de Mista. cap. 21. In Abbatiis, quae sunt nullius dioecesis non de Abbate, sed de vicinioni Episcopo sit mentio, ad quem pro, ordinationibus solet recurri. Gauant, in Rubr. Miss. par.3 tit. 8. Tertio loco sit Regis mentio in illis prouinciis, in quibus reperitur tale priuilegium, ita Innoccnt. III. semper in suo canonc Regem nominat. Neque possunt Religiosi eorum. Generalem Superiorem in canone addere. Sac. Congr. 12. Nouembr. 1615. Et si quis loco Episcopi Superionem nominaret, secundum Dianam tract. 14. de celebr. Miss. Resol. 40. peccaret mortaliter. Aliqui Abbatem Montis Casini exceptuant, qui post Papam a subictis Sacerdotibus in eius quasi episcopali iurisdictione nominatur in canone. Angelus de Nuce Rosanen. Archiep. in notis ad Chron. Casinen. lib. 1. cap. 4. In Memento habentur hae litterarum notae N. N. nam antiquitus recitabantur nomina Offerentium in Missa. Innocent. 1. epist. 1. FR. adhuc in Missis cantatis Defunctorum, quae quolibet anno Romae a locis piis circulariter per Ecclesias exsequi solent, recitantur alta voce omnia nomina Defunctorum, qui legata ad celebrandum reliquerunt.:||: Verba illa Vel qui tibi offerrunt intelliguntur nedum pro ipsis tantum offerentibus; sed etiam pro circumstantibus; ipsi enim eorum precibus cooperantur in partem Sacrificii. Tandem possunt intelligi pro illis, qui corum eleemosynis celebrari curauerunt. Azor. lib. 10. cap.36. quaest. 13. Qui insuper cap. 22. quaest 3. docet, quia cum in Memento sit precatio priuata; recte posset Sacerdos pro Infidelium, Haereticorum, ac Schismaticorum conuersione ad gloriam Dei intercedere. Oratio Communicantes non significat Sanctorum Communionem, vt aliqui putant; sed fidelium, quod ex sequentibus verbis, Et memoriam venerantes colligitur. Microl. cap. 12. quae Canonis pars a Siricio Papa composita fuit an. 389. ex sententia Radulphi, et Durandi; alii tamen Lino Pontifici haec tribuunt. Ceterum antiquissima est Sanctorum memoria, quae in Canone sit, cum apud Diuos Clementem, Dionysium, Augustinum, Hieronymun, et alios reperiatur; in quo Canone Sancti Martyres solummodo nominantur; nam illis priscis temporibus non solebat Ecclesia Confessores venerari; sed solum eos, qui proprii sanguinis effusione Christi passionem imitabantur, de qua in Sacrificio fit mentio, additque in super Innocentius III. lib. 3. cap. 20. de Myst Missae, quod Ecclesiae antiquitus tantum in honorem Sanctorum Martyrum dedicabantur. Non fit inter Apostolos de S. Matthia mentio in Canone; ex eo, quia post Christi mortem in Collegio Apostolico associatus fuerat; Christus enim verum cruentum sacrificium fuit, et ob eandem rationem de hoc associato Apostolo fit mentio post consecrationem; excipitur tamen Doctor Gentium, qui licet post Christi mortem ad Apostolatum diuinitus vocatus fuerit, nihilo tamen minus a carissimo collega Petro Ecclesia in omnibus eius precibus illum numquam separat, vt bene notat Bellar. lib. 2. de Missa. cap. 26. In Graecorum Liturgia offertur Sacrificium pro Sanctis, id autem non intelligitur orare pro Sanctis, sed pro eorum honore offerre, et in gratiarum actione eorum gloriae, qua gaudent, ita explicat Cabasila. cap. 33. eodem modo, quo nos Latini

nost communionem dicimus illa verba: [Sumpsimus Domine Sancta mysteria, quae sicut Sanctis tuis prosunt ad gloriam; ita nobis quae sumus proficiant ad medelam.] Quod de sanctorum accidentali gloria illis aucta per fidelium celebrationem Innocentius d. cap cum Matthae, de celebrat Miss. intelligi exponit Post mentionem Sanctorum, qui in Canone notantur, solent aliquae Ecclesiae addere heac verba. [Et eorum, quorum sollemnitas hodie in conspectu tuae Maiestatis celebratus.] Quae a Gregorio III anno 731. addita fuerunt, vt Valfridus, Radulphus, et Sigibertus testantur, Verba autem Hanc igitur oblationem etc. tribuuntur Gelasio ab Alcuino, seu S Leoni Magno a Radulpho, Precatio illa, Diesque nostros in tua pace disponas etc. vsque ad Quam ablationem, a S. Gregorio M. addita fuit in qua sunt aliqua verba difficilis intelligentiae, nempe; Et in Electorium tuorum iubeas grege numerari; nam Electorum numerus nec augeri, nec diminui potest, ouare secundum praesentem. iustitiam intelligunt aliqui, postulando, ni mirum, a Deo gratiam illam, qua mediante. recte operando, inter Electos numeremur; sed verius Gabriel Biel. lect. 13. inquit, quod pes dicta verba aeternam gloriam postulamus, quam mediantibus nostris orationibus Deus nobis concedere decreuerat. Dum autem haec: oratio dicitur, extenduntur manus super oblata, vt ita Sacerdotem Aton imitemur. Leuit. 1. et significamus etiam, quod haec mysteria abscon 12. et occulta ipsis Angelicis Spiritibus sint! Ruper, lib. 2. cap. 57. Vbi aduertendum est obiter in hac manuum extensione, cancellari debere ambos pollices in modum crucis, vt in suo Caeremoniali notat Adcocer, supponendo, scilicet, sinistrum dextro in superiori parte manum, vt Petrus Reyna in suo Caeremoniali ex Rotali Decreto aduertit. Sequitur explicanda dictio Adscriptam, nempe, quod hostia, oblatioque sit connumerata, et adscripta inter acceptas, et Diuinae Maiestati gratas. Azor. lib. 10. cap. 37. Dictio Ratam, id est, certam, ac stabilem mutatione substantiae corruptibilis in incorruptam denotat. Rationabilem, cum sit oblatio rationabilis obsequii nostri, et non animalium, vt ait Apost. in epist. ad Rom. cap. 12. num. 1. Verba autem. Qui pridie quam pateretur a Sancto Papa Alexandro adiecta fuisse Auctores affirmant. Verba Mysterium fidei in consecratione Calicis. Vide Mysterium fidei. Cruces quae signantur super Eucharistiam post consecrationem, non sunt benedictiones; sed signa, et memoriae passionis Christi. Ab Haereticis autem calumniata fuerunt illa verba. Supra quae propitio ac sereno vultu respicere digneris etc. asserentes Sacerdotem intromitti tamquam mediatorem inter Patrem aeternum, et Christum eius Filium; ita vt oret Sacrificum illud esse acceptabile. Quod falso asseritus nam, vt fit acceptabile in, quantum ad effectum, et in ordine ad Ecclesiam intercedit Sacerdos coram Deo. vt ostendatur. nimirum, erga nos eius misericordia, ac pictas, peccata dimittendo hoc Sacrificio mediante, quod est ex se, et ratione dignitis personae sacrificatae iam acceptum, et non alitor. Sanctum Sacrificium, et immaculatam Hostiam, verba sunt a Sancto Leone addita. Dictiones illae: Iube haec proferri per manus; Sancti Angeli tui, non faciunt sensim de Sacrificio, vt corpus, nempe, Christi per Abngelum ad coelum; sed vt preces nostras in conspectu Almissum per manus Angeli perferatur, sicut preces Tobiae delanae fuerunt, implorate Celebrantes intelligitur. Elauat vocem Sacerdos, quando dicit: Nobis quoque pectatoribus ad denotandos gemitus; et chimores poenitentium causa suorum peccatorum. Per quem haec omnis semper bonis crtas, [reading uncertain:?] haec verba, vt dictum est supra, a Scholastico ad dita suere, quae a recentioribus: Nouatoribus impugnantur tamquam gratis super corpus Christi prolata: sed male significatum interpretantur, qui non alius est, nisi quod realiter super sacramentatas species proferantur, cum hoc sono, nempe. Per quem, id est, per Christi merita, Semper bona creat, creando, scilicet, et conseruando specios illas. Sanctificas, quia de. puris creaturis transubstantialiter in admirabilissimium Sacramentum creat Deus. Viuisicas, hoc est, eas permutando in carnem, et sanguinem Christi viuentis. Benedicis, cumulo gratiarum. Et praestas nobis, quippe, in cibum. Praeceptis salutaribus, etc. hoc breue proemium ante dominicalem orationem a Gregorio Magno additum fuisse Radulphus ait; alii tamen S. Cyprianum facium auctorem. Errant vero, qui putant orationem dominicalem ex Gregorii iussu appositam fuisse in Missa; cum Apostolorum institutum sit, et ex eodem Gregorio colligitur; qui ait in primitiua Ecclesia Sacrificium solum consecratione, et dominicali oratione constasse: fortasse Pontifex hic determinauerat tempus quando esset dicenda in Missa, nempe, ante communionem, verum tamen est ipsum composuisse orationis a pendicem, quae incipit: Libera nos quaesumus Domine. Gem.lib. 1. cap. 9. ac manifeste ex S. Andreae, eius peculiaris Aduocati inuocatione, suam compositionem esse colligitur, quae Embolismus a Graecis dicitur. Vide Embolismus. Et in feria VI. Parasceue alta voce profertur, vt manifeste descensum Christi ad inferos ad liberandos sanctos Patres manifestetur. Duran.lib. 4. cap. 49. FR. Tandem dicendum, quod antiquitus per totum canonis Missae tempus excludebantur a Sacrificio Catechumeni, Energumeni, et Poenitentes. Ranzouius in epist. ad Calixtum.

officium, id est, regula Praefectus. [Cum] quadam nocte surrexissem, vt pulsarem signum. ea quippe cura mihi, vt Canonarchae, iniuncta fuerat, vt excitarem fratres ad collectam. Moseh in vita Patrum. lib. 10. cap. 50.] de eodem officio mentionem facit 8. Dorothaeus Abbas, vbi de eius laboribus pro monasterio actis, inquit: [Aduentabat interea modico interuallo hora vigilia, et cum paululum quippiam obdormissem, excitabar a Canonarcha nostro. Doct. 11.] Hodie tamen inter Graecos Canonarcha vocatur ille, qui suggerit legendo de vno ad alium periodum Cantoribus, qui ob librorum penuriam. vel legendi insciam [reading uncertain: inserilam] memoriter recitare, et canete coguntur; sic ex vtroque Choro duo Canonarchae, id est, di rectores ad suggerendum sucessiue prolationem versuum incumbunt, quorum Superior Protocanonarcha appellatur.

CANONIA canonicalis praebenda, pro cuius definitione, vide Praebenda. [Hoc anno Dominus Papa, vestro interuentu priuilegium. suum Ecclesiae nostrae indulsit, in quo specialiter expressit canonias, seu praebendas etc. Petrus Cellens. lib. 8. cap. 15.] Sic passim penes antiquos Scriptores, quae etiam dicitur; Communitas. Victuale. Item significat canonicam habitationem, in qua Canonici simul morabantur. Vide Canonicus. FR. dicitur etiam Canonia Regularium domus: [In aliquo Monasterio, vel regulari canonia. can. Duae sunt. 19. quast. 1] De ordinatione vero saecularium Canonicorum simul habitandi sic habetur: [In vnoquoque Episcopatu simul manducent, et dormiant, vbi his facultas id faciendi suppetit, qui de rebus ecclesiasticis stipendia accipiunt, in vno claustro maneant etc, can. In omnibus, de Consecrat. dist. 5.] Vbi de Canonicorum instructione agitur.

CANONICO FR. uerbum, Canonicum facere significat. [Qui vero tales (ut dictum est) canonicare praesumpserit, A suis beneficiis suspendatur. de filiis Presbyt. cap. 16.] Vide Canor. Excanonico.

CANONICOR FR. regulor in modo viuendi. [Super paupertatem spiritus offerenda est voluntas, canonicari volentis, Petrus Blesen. serm. 32.] posset etiam significare habitum regularem sumere.

CANONICVS graece kanoniko/s2, id est. regulatis. Canonici enim antiquitus vocabantur Clerici, qui simul eum Episcopo communiter, et regulariter ad similitudinem primitiuae Ecclesiae viuebant, vt dictum est in dict. Canonia, et vsque ad praesens eorum habitationes Cathedralibus contiguae videntur. Canonicus ergo ex vita regulari ita appellatus fuit, et non ab obligatione exigendi ecclesiasticum prouentum, eo modo, quo non pauci faciunt, qui merito arguuntur his verbis ab Alcuino. [Est namque canon vitae, vt dictum est, et est canon pecunia, videlicet, alicuius, pensionis certae. Vnde solet dici, solue mihi canonem, meum, id est, pensionem meam. Eia ergo Canonice inueniamus a quo deriuaris, id est. a canone pecuniae, non a canone vitae, id est. a canone regionis, non a canone religionis. hom. de Zizania.] FR. Canonicus etiam dicitur, qui canonem soluere tenetur: [Deinde. sacramento mediante, Comitis Iordan. fidelis, et canonicus effectus est. Falco Beneuentarius apud Camillum Peregrinum,] quem Camillus in eius castigationibus. pag. 166. sie exponit: [Canonicus, id est, tributarius: nam pensio passim olim dicta reperitur canon: quoniam, scilicet, iuxta canonem, et certam regulam penderetur: vnde ex Cassiodoro. lib. 2. epist. 25. solidi canonici, et lib. 12. epist. 15. aliisque in locis sunt Canonicarii, qui vnis; canones exigebant. Deque iis etiam vide Cuiacium in Nouell. Iustiniani. 128.] Angelus de Nuce Rosanen. Archiep. in notis ad Chron. Casinen. lib. 3. cap. 69. num. 1546. erudite Canonicos reprehendit, a quo consulendi sunt Canonicatuum possessores, seu cupidi,:||: Quid autem per Canonicorum fornicationes, intelligat D. Basilius Amphilochio scribens; ita explicat Balsamon. [Canonicos eos dicit, qui in canone numerantur, scilicet, Clericos, Monachos.] In aliquibus belgicis Ciuitatibus reperiuntur Canonicissae feminae, scilicet, a Guidone illius prouinciae olim Comitae institutae, quae tenentur in Ecclesia recitare Ossitium diuinum, quarum receptio ex Honorii IV. constitutione epist. 144. non poterat fieri sine attestatione septem nobilium virorum super nobilitate carum ex ambabus parentum lineis; sed idem Pontifex, cognita saepe falsitate testium in huiusmodi examinibus; ne esset causa tanti mali, ac periurii, eandem constitutionem reuocauerat deinde. In Concil. Lateranense de anno 1069. celebrato. Reperitur decretum ad instantiam Petri Damiani, pro quo Alexandro Papae scripserat: in eo enim decreto ordinatur, quod Clerici communem vitam simul agant, quod intelligendum de illis Clericis, qui in Collegiatis Ecclesiis inseruiunt, et ideo Canonici dicuntur. FR. Multi Imperatores, ac Reges insigniti sunt titulo Canonicorum Vaticanae Basilicae, ita Carolus Magnus a Leone III. vt testatur Torrigius de Crypt. Vatican. secundae impress. part. 2. cap. 7. Federicus Imperator a Papa Nicolao. Ibidem cap. 5. Henericus IV. et Carolus V. Imp. ibidem cap. 2. Princeps Poloniae ab Vrbano VIII. ibidem cap. 5. et hoc fuit propter arduam prohibitionem sub censuris, ne quis praeter Vaticanae Ecclesiae Canonicos posset ascendere ad visendum Sanctissimum Veronicae Sudarium: sub quo titulo Imperatores praedicti aditum

habuerunt approximandi ad dictam Sacram Reliquiam:||: Quo autem ad Canonicorum caeremonias primarius locus Canonico hebdomadario deferenti sacra paramenta debetur. Congreg. Rit. 22. Aug. 1626. Imo in Romae Basilicis, et Collegiatis est vsus cedendi hebdomadario Canonico primum stallum, quamuis paramenta sacra non deferat, sic etiam Beneficiato hebdomadario inter ordinem Beneficiatorum. Eadem praecedentia datur Episcopo titulari, si Canonicus sit. Sac. Congreg. Rit. in vna Compostellana 11. Iulii 1617. Hanc etiam praxim obseruari expertus sum in Vaticana Basilica, in qua aliqui Canonici sunt titulares Episcopi, qui cum rochetto, et mantelletto diuinis officiis intersunt supra omnes Canonicos. Perscribit Caeremonialis ad Chorum incedere Canonicos ordine binario, sed in solis sollemnitatibus hoc intelligi declarauit. Sac. Congreg. Rit. 12. Iunii 1628. Canonici, qui habent rochetti, et cappae vsum, iis vti non possunt in administratione Sacramentorum; tunc enim, debent deferre superpellicium, et stolam, d. Congreg. ibidem. Non tenentur Canonici Episcopo pontificaliter celebranti inseruire in aliis Ecclesiis; sed tantum in Cathedrali. d. Congreg. 20. Iul. 1592. Quod tamen de Ecclesiis extra. Ciuitatem intelligitur; nam in iis, quae sunt intra Ciuitatem, vbi Cathedralis reperitur, ad dictam assistentiam teneri declarauit Sac. Congreg. Concil. ad cap. 12. sess. 24. de Reformat. Quando iam in Choro incoeptum sit recitari officium, ac veniat interea ad Ecclesiam Episcopus; debent ei obuiam ire quatuor ex choro Canonici. d. Congregat. Rit. 15. Martii 1608. Similiter, si a Choro Praesul discederet non peracto officio, quatuor Canonici vsque ad portam Ecclesiae eum famulari debent d. Congreg. Rit. 4. Iul. 1615. Romae obseruatur haec caeremonia in aduentu Cardinalium, et Pontificis, cui etiam non plusquam quatuor Canonici a choro obuiam discedunt, remanentibus aliis ad prosequendam officii recitationem, et pertransiens Papa per Chorum, recitantes Canonici non mouentur a propriis locis; sed tantum transeunte pontifice genuflectuntur, cuius caeremoniae vsus oculatus testis sum. Associando Cardinalem Episcopum Canonici, ciuilem pallium ferentes, debent ante, et non. post illum incedere d. Congreg. 4. Iulii 1626. Non pertinet ad Canonicos assistentes auferre. biretum ex capite Episcopi, dum ex se id facere potest. d. Congreg. 21. Aug. 1604. Neque manum Episcopi osculare tenetur Subdiaconus Canonicus peracta lectione, Vide Lectio. Reliqua vide Beneficiati in dict. Beneficium, Cappa Canonicus absens a Choro de distributionibus non participat, quamuis Episcopo inseruist. Vide Victuale.

CANONICVS SIMPLEX. FR. Dicitur Canonicus Collegiatae. [Quod H. praepositus quondam simplex Canonicus eiusdem Ecclesiae, de ipsa in maiori Ecclesia in Canonicum est electus. de concess. praebendae. cap. 9.

CANONICVRSVS FR. exactor canonum Regiae Camerae debitorum. l. final. C. de exactor tribut.

CANONIZATIO caeremonialis actio Summi Pontificis, qua aliquem Dei Seruum Vniuersali Ecclesiae pro Sancto haberi, et inter Sanctorum Kalendarium connumerari declarat. Canonizatio. et Canonizo a Canone dicuntur, seu a Catalogo, qui Canon appellatur, in quo inscribebantur nomina Sanctorum, quos Ecclesia approbat praeuis rigorosissima inquisitione; mos enim hic laudatissimus semper fuerat in Ecclesia, et ab antiquo non approbabantur Martyres a Tyranno occisi ante declarationem Ecclesiae; quod hoc modo fiebat; Episcopus sub cuius Dioecesi aliquis martyrium passus erat, Prouinciae Primatem certiorem faciebat, qui post maturam consultationem declarabat, an Martyris cultus illi occiso deberetur. Ita fecisse Tagastensem Episcopum refert D. Augustinus, quod nempe, Mansurio Carthaginensi Episcopo, ac Primati Martyrum acta exhibuit Tagastensis: et Lucillam famosissimam, ac ditissimam feminam hispanam, atque Donatistarum fautricem redarguit Caecilianus Carthaginensis Archidiaconus, vt Optatus Mileuitanus refert; quia ipsa ante communionem adorabat, et osculabatur reliquias cuiusdam Martyris, qui adhuc canonizatus non erat, qui sic inquit; [Os nescio cuius hominis mortui, si Martyris: nondum tamen vindicati, admoueret.] Qua reprehensione femina illae irritata, omnes copiosas facultates suas insumpsit, ad insequendum Caecilianum iam Episcopum Carthaginensem consecratum. Martyr vindicatus is dicebatur, qui post canonicam. approbationem adorari poterat. Vide Vindico. Hodie tamen ad solum Pontificem Vniuersalis Ecclesiae haec functio spectat. Vide gloss. in sexto lib. 3, tit. 24. cap. vnico. Errat siquidem Polydorus Virgilius, qui lib. 6. cap. 8. primam canonizationem Sanctorum ab Alexandro III. celebratam suisse asserit; constat enim S. Suuiberti processum canonizationis ad instantiam. Pipini Francorum Regis inchoasse Stephanum Papam III. Baron. ann. 754. num. 10. et canonizatum fuisse a Leone III. Idem Baron. an 804. n. 2. etc. Sur. 1. Mar. Bellar. Contr. de Eccl. Trium. lib. 1. c. 3. Adrianus I. S. Albanum Angliae Protomartyrem ad instantiam Regis Offae anno 744. canonizauit. [Offa Rex Romam tandem perueniens optata Apostolorum limina visitauit, et diuersorum loca Sanctorum pia deuotione. percurrit. Deinde Adriano I. Summo Pontifici causam sui aduentus denuntians, et de loco simul, et B. Albano canonizando, coenobioque construendo, deuote preces porrigens; petitioni suae romanam de facili curiam

inclinauit, et ex hoc praecipue, quod Martyris inuentio coelitus sit edocta. Matth. Westmonasteriensis Florilegus appellatus, qui vixit anno 1300. in sua Historia, quae flores Historiarum dicitur, pag. 287.] Ioannes XV. S. Vdalricum Augustanum Episcopum. Baron. An. 993. n. 1. et seq. Ioannes XX. post lustrum S. Romualdum, qui obierat anno 1027. idem Baron. ad Ann. proedictum num. 13. Leo IX. an. 1052. SS. Ronaldum Cameriensem; Amicum Ramibonensem, Guidum Pompesianum, Firmanum Firmensem, et Ardoinum. Baron. in d. anno num. 9. et anno sequenti idem Pontifex S. Gerardum Leucorum Episcopum. idem An. 1053. num 4. Paschalis II. S. Petrum Anagninum Episcopum, post annos quatuor ab eius obitu, idem ann. 1105 num. 13. Eugerius III. Henricum Imperatorem. idem an. 1152. num. 4. in Sanctorum numerum retulerunt.Quae functio solet in Conciliis Generalibus fieri a Pontifice, vel absque Bulla, vide eundem Baronium an. 1161. num. 1. et aliquando idem Pontifex alicui Primati functionem hanc delegare consueuerat: sic enim legimus Vrbanum II. anno 1088. Byzantio Tranensi Archiepiscopo per specialem Bullam facultatem dedisse ad scribendi in Catalogo Sanctorum S. Nicolaum cognomento Peregrinum, in cuius honorem dedicatum fuit sumptuosissimum in ea Metropoli templum. Quibus veridicis narrationibus manifeste Nouatorum calumniae conuincuntur, qui nouum ritum Sanctorum canonizationem esse falso asserent. Fabulosa etiam Troili Maluezi narratio habenda in tract. de Canonizto. 14. dub. 4. num. 46. vbi ad demonstrandam hanc caeremoniam fuisse antiquissimam; ait Sanctum Apollonium graecum Anachoretam fuisse primum ex Sanctis canonizatis, qui nato Christo primus fuerat ad praedicandum pastoribus Messiae aduentum, et ideo a Iudaeis ligneis clauis confixus, ac processu temporis per diuinam reuelationem Nicolaus 1. illum canonizauerat, quod ex narratione cuiusdam M. S. Auctoris Anonymi asserit; de hoc enim Apollonio Anachoreta mentio nullibi reperitur; melius tamen huius antiquitatem Bellarminus cap. 7. loc. cit. ex Testamento veteri originem duxisse probat. Ecclesiasticus enim Enochum, Noemum, Abrahamum, Isaachum, aliosque iustos canonizauit, inquiens; [Laudemus viros gloriosos, etc. Ecclesiast. cap. 44.

CANSTRISIVS Graece *kanstri/sios2, qui sacra Patriarchae paramenta custodiebat, et eundem ad induendum coadiuuabat, thuribulum de deferebat, populumque aqua benedicta aspergebat. Existimant aliqui a nomine graeco *ka/nsteion, id est, incensi nanicula, siue a *ka/neon, canistrum hoc vocabulum deriuari, in quo vestimenta patriarchalia porrigebat. Hoc officium in Ecclesia Romana Vestiarii erat.

CANTABRVM militare signum. Hinc perperam Rhenanus Tertullianum corrigere existimauit, vbi de militaribus vexillis loquens, Candelabrorum dixerat; correxit ille Labarorum. Quare melius Latinus Latinius in eius Bibliotheca Sacra ad Tertull. Cantabrorum restituit: sicut in Codice Theod. lib. 4. tit. 7. cap. 2. de. Colleg. legitur. Cantabrum enim est diuersum a Lab. 110. Vide Baronium An. 312. nu. 33. et 34. item furfur significat: [Iussitque eos tota die terram fodere,et cantabrum eder ad vesperam: Surius in vita SS. Nerei, et Achillei. §. His litteris acceptis.] Qui tamen Auctor herbam fuisse existimando errauit; nam apud Coelsum Aurelianum lib. 2. cap. 19. apud Adonem in suo Martyrol. Isidorum in Gloss. et alios in significatione furfuris legitur, ac clarius in Vita S. Romualdi Abb. haec verba leguntur. [Ita vt a farinae filigine cantabrum separetur.] FR. Plinius lib 25. cap. 8. a Surio pro se citatus, sic inquit. [In eadem Hispania inuenta est cantabrica per D. Augusti tempora a Cantabris reperta. Nascitur vbique caule iunceo pedali, in quo sunt flosculi oblongi, velut calathi: in his semen perquam minutum.] Iacobus Dalecampius in eius ad Plinium obseruationibus cantabricam Escorzoneram esse putat. Sed nil ad rem, quis enim vnquam putaret Tyrannum Sanctis Martyribus Escorzoneram ad edendum dedisse::||: Hinc formatur nomen Cantabrus adiectiuum, [Cantabro pane cum besterna aqua vescendo. In Vita Petri Damiani.] Qui Auctor etiam adiectiuo nomine Cantabricus vtitur opuscul. 15. cap. 14.

CANTATORIVM Liber pro canenda Missa, et Graduale hodie communiter appellatur, de quo suo loco. [Postquam legerit Cantor, cum cantatorio ascendit, et dicit responsorium graduale. Ord. Rom.

CANTERMA maleficium opera diabolica prouocatum. [Maleficio, quod vulgo canterma dicitur, quosdam didicit maculatos. S. Gregor in Regist.lib. 12. epist. 13.

CANTHARVS seu Cantarium, ex graeca voce ka/nqaros2, quae candelabrum significat, et khro/statos2 ka/nqaros2 candelae sustentaculum sonat. FR. In Missali ambrosiano Cantarium dicitur; vbi disponitur, quod in Missis cantatis Subdiaconus in vna manu thuribulum ferat, et in altera Cantarium, id est, candelabrum cum accensa candela, quae praxis in Metropolitana Mediolani Ecclesia tantum viget, ac idem facit Subdiaconus, dum canitur Euangelium: in his enim functionibus, Ambrosiani non vtuntur Acolytis:||: Item sumitur aliquando in significatione candelae tantum. Vide Gandela; Item vas, in quo aqua benedicta conseruatur. Item Lychnum pensilem significat, vt dictum est in dict. Butto. Sed diuersae figurae, vt in

muro ab ingrediente S. Clementis de Vrbe templum parte sinistra similes antiquae picturae adhuc cernuntur, necnon in manibus decem Virginum, quae opere musiuo in externa S. Mariae transtyberinae templi fronte super porticum adhuc configuratae perdurant, cuius figuram hic subicere curauimus.

CANTHELIVS Vasis genus. [Portabat canthelium capientem amphoras decem. Io: Mosc. cap. 107.] Graece tamen kanqh/lios2 grande iumentum proprie significat, et inde metaphorice pro ingenti vase accipitur.

CANTHVS FR. [Tales autem rotae erant, quales solent in curru fieri: et axes earum, et radii, et canthi, et modioli omnia fusilia. 3. Reg. cap. 7. num. 33.] Quam dictionem exponit ibi Dionys. Carth. art. 11. inquiens. [Canthi vero extrema rotae, quae per terram circumuoluuntur, seu partes circumferentiae, quae inter tadios collocantur. modiolus autem est illud rotundum, quod est in medio rotae.

CANTICVM quod differt a psalmo; hic enim musico instrumento psalterio appellato canebatur, Vide Psalmus. Canticum vero sola voce promebatur. Psalmus autem bona opera, canticum vero gratiarum actionem denotant. Durand. lib. 5. cap. 4. Primus Sacrorum canticorum Auctor Moyses fuit, quando cum populo electo mare rubrum iam transierat. Itaque psalmo antiquius est canticum. Decem sunt cantica, quae in psalmodia recitantur, septem, scilicet, ex antiquo testamento excerpta, et per septem hebdomadae dies ad Laudes distributa; alia vero tria ex Euangelio desimpta, nempe, Benedictus Dominus, quod etiam dicitur in matutinalibus Laudibus, quia in eo de Praecursore Christi fit mentio, qui tamquam aurora veri solis iustitie annuntiatrix suerat. Secundum canticum est Magnificat, et dicitur ad vesperas, quae nobiliores Laudibus sunt, cum festiuitatis sint principium, et quia hoc canticum vesperarum tempore fuerat compositum, tunc enim ad Elisabeth domum Maria Virgo peruenerat. Benzon. in Magnificat. cap.20. lib. 1. Tertium euangelicum canticum est Nunc dimittis, quod ideo in Completorio recitatur; quia ad modum commendationis animae est, quae Deo porrigitur ante somnum aeternitatis symbolum, ita Amalar. Haec Postrema tria cantica euangelica appellantur, quia ex Euangelii textu sunt desumpta; ideo in eorum recitatione stando omnia recitantur, quinimo aliqui initio prolationis eorum laudabiliter solent cruce signari, sicut in Missa ad Euangelii principium obseruatur. Io. Belet. cap. 40. Caeremoniale enim Episcoporum. lib. 2. cap. 1. Episcopum in vesperis pontificalibus ad Magnificat principium cruce signari disponit, et Romana praxis idem comprobat.

CANTICVM DRAMATIS. FR. Officii Antiphona. [Dulcia cantica Dramatis.] Cantum gesticulatione associatum significat; nam dra=ma ethologiam, gesticulationem, repraesentationemque significat. Sic Philo Hebraeus in Opusculo de vita contemplatiua de Essenorum ritu loquens, ait: [Religiosis gestibus, et accentibus, modo stantes, modo retrorsum gradum monentes, vt cumque res postulat.

CANTILENOSVS cantabilis. [Quod meas nugas, seu confectas opere prosario, seu poetarum stylo cantilenosas. Sidon. lib. 4. epist. 1.]

CANTOR Ecclesiastica dignitas in Cathedralibus Siciliae praecipue, ac Melitae, quam vtrobique Ciantro vocant, a vocabulo gallico Chantre; Chori canto praeest, et ad eum Antiphonas, Lectiones, ac Prophetias canendas, spectat distribuere, Cong. Rit. 6. Decembr. 1613. Quare autem baculum deferat, dictum est in dict. Baculus. Aduertit Durandus lib. 2. cap. 2. falli eos, qui Cantoratum ordinem esse, dixere; quia nomen est officii, non autem ordinis, Concilia vero, et Sacri Canones, vbi dicunt Cantorem ordinem minorem esse, intelligendi ibi non de Canonico; sed de Clerico primae tonsurae initiato, quem Cantorem Concil. Toletan. appellat, et Graeci Psaltem, vel Psalmistam vocant. Vide Psalmista. Confessor. Notarius. In Cathedrali Lugdunensis Ecclesiae, in qua omnes Canonici gaudent titulo Comitis, maxime inter eos praefertur Cantoris dignitas; nam quando in Choro recitatur officium, quod ibi rigorosa disciplina, grauitate, ac modestia singularissima persoluitur; si contingerit ibi aliquis error in recitando committi: statim Cantor dat manu signum, tunc omnes silentio profunde a Choro discedunt, et in aliquam Ecclesiae Cappellam se se reducunt, ibique priuatim remanentem officii partem subsequuntur, quod in Choro tam rigorose recitatur, vt Canonici prae silentio,

modestiaque quasi immobiles statuae appareant, neque etiam ad Chorum admittuntur, nisi postquam memoriter didicerint psalterium, hymnos, et antiphonas totius anni, quia in Choro nec libri, nec lumina afferuntur, imo ad matutinum, quod semper nocturno tempore canitur, in Altari candelae non accenduntur, sed permittitur vnicum tantum lumen in laterna absconditum, quo vtuntur tempore lectionum. In multis Galliae Ecclesiis Vocatur Festum Cantoris, festum primae Classis; quia tunc ad Cantorem spectat officium ordinare, sic Festum Succentoris, significat festum secundae classis; nam tunc Succentor officium ordinare tenetur. In Melita Canonicus Cantor in sollemnitatibus, ac processionibus in manu defert argenteam, virgam, vt dictum est in dict. Baculus, et ipse praeintonat Episcopo In pontificalibus, reliqua vide Archicantor. Archiparaphonista. Baculus. Bardus. Cappellaris. Fabarius. Maiusculus. Paraphonista. Succentor.

CANTVS in Ecclesia antiquissimus, ab eius, nempe, primordio. [Commonentes vosmetipsos, psalmis, hymnis, et canticis spiritualibus in gratia cantantes in cordibus vestris Deo. Epist. ad Colossen. cap. 3.] Cantus autem alternatus in Choro a S. Ignatio Martyre in oriente introductus fuit. Quod in visione didicerat gloriosus ille Martyr, in qua Angelos alternatim Sanctissimae Trinitati laudes canere audierat, quem ritum vniuersalis Ecclesia imitata est deinde, et Sanctus Athanasius in suam Alexandrinam Ecclesiam figuratum cantum. introduxerat, quem Graeci xrwmatico/menon id est, coloratum vocant; at postea disuetudinem animaduertens, vt D. Augustinus refert, alium cantum simplicem, ac planum ordinauit; ita vt potius recitatio, quam cantus videretur, idemque Aug. addit, quod Mediolanensis Ecclesia sub D. Ambrosio a graeca Ecclesia mollem, suauemque canendi modum apprehenderat; sed Romana Eccelesia, medium tenuit, nam nec ad simplicitatem alexandrinam, nec ad graecum, et suauem concentum inclinauit; sed vtrumque modum contemperauit, suauitatem, nempe, grauitati commiscuit, de quo Baron. An. 60. num. 25. et seqq. Apocrypha autem sunt illa scripta, quae sub nomine Damasi Papae circumferuntur, ex quibus nonnulli inducti, Ecclesiam romanam asseruerunt ab orientali canendi modum suscepisse; nam a principio suae fundationis vsa est cantu, licet verum sit, quod Damasus ex oriente, nimirum, a Hieronymo Hierosolymorum incola non canendi ritum; sed psalterium secundum Septuaginta Interpretum versionem acceperit Anglicana Ecclesia a romana ad canendum. instructa fuerat. Baron. ad An. 639. num 8. 9. Et ab eadem romana gallicana in canendo correcta. Idem Baronius An. 754. num. 7. Solebant antiquitus omnes fideles simul canere in Ecclesia, quod cum potius confusionem, quam deuotionem excitaret, inde sancitum postea fuit, vt tantum aliqui Clerici, ad hoc deputati, canere debuissent, qui Cantores Canonici, id est, Regulares, seu ordinati dicebantur. [Non oportet praeter Canonicos Cantores, qui suggestum ascendunt, et ex membrana legunt, aliquos canere in Ecclesia. Concil. Laod. can. 15.] Vbi Zonara notat, quod ex tunc Subdiaconi, qui prius ad portas Ecclesiae, et Lectores ad legendas sacras lectiones destinati erant, ad canendum postea electi sint. S. Gregorius Cantorum Romae Collegium restaurauerat, quod Schola Cantorum dicebatur, et tenebantur ad canendum adire, vbi Pontifex sollemniter celebraturus erat, atque idem Sanctus reformator illius cantus fuerat, qui ab eius nomine Gregorianus dicitur. sed processu temporis iam vitiatus, a Leone II. Siculo huius scientiae peritissimo denuo in pristinum splendorem restitutus fuit. Singularissimo studio ad ecclesiasticum cantum, excitantem modestiam, ac deuotionem SS. Patres admonitis incumbebant, ac memoratu dignum erit S. Ambrosii documentum, vbi lib. 1. cap. 18. sic ait. [In ipso canendi genere prima disciplina verecundia est.] Ideo immodeste canentes legere deberent. can. 75. sextae Synodi, et Extrau. 10. XXII. in cap. vnico, de vita et honest. cleric. ac D. Hieronymum in cap. 5. ad Ephes. Graeci vero sunt laudibus digni, qui in cantu admonitionem S. Io. Chrysostomi hom. 1. de verbis Isaiae sequuntur, vbi ait, quod cantus debet habere. [Placidam, et contractam, moderatamque vocem] Concil. Trident. modestiam in cantu commendat, et Auctores existimant committere peccatum mortale, qui profanum cum sacro cantu in Ecclesia miscent.. aiet. 2.2 quaest. 11. art. 1. et in Caeremoniale Rom. lib. 1. cap. 28. haec verba habentur. [Cauendum autem ne sonus organi sit lasciuus, aut impurus, nec cum eo proferantur cantus, qui ad officium, quod agitur, non spectent, nedum profani, aut ludicri, nec alia instrumenta musicalia, praeter ipsum organum addantur. Debent ergo Cantores consonis vocibus, et suaui modulatione concinere, quatenus animos ad deuotionem Dei valeant ex. citare Innocent. III. de Myst. Missae cap. 2.] Ac D. Gregorius in Concil. Rom. can. 1. huius prohibitionis causam reddit, inquiens: [Dum blande vox quaeritur, quaeri congrua vita negligatur, et Cantor minister Deum moribus stimulat, cum vocibus populum delectat.] Altam rationem reddit Card. Bellariminus in psal 46. dicens: [Nam sicut qui intelligenter, et deuote canunt animos audientium rapiunt; ita, qui theatrales modulos in Ecclesiam inuehunt, de domo Dei scenam mundi faciunt.] FR. Sed pro defensione recentiorum Cantorum dicendum, quod apes, et serpentes ex

eodem flore humorem lambentes, illae mel, et isti venenum trahunt, sic ex modulationibus, quae aliquibus apparent lasciuae, per easdem saepe vidi pios, ac deuotos ad spirituales meditationes excitari. [Fieri enim potest, vt sine aliquo vitio cupidinis, vel voracitatis pretiosissimo cibo Sapiens vtatur; insipiens autem foedissima gulae flamma in vilissimum olus ardescat,] et inferius inquit. [Nam in omnibus huiusmodi rebus, non ex earum rerum natura, quibus vtimur; sed ex causa vtendi, et modo appetendi, vel probandum, vel improbandum, quod facimus. can. quisquis rebus, dist. 41.] Itaque cum notae musicales in se indifferentes sint, ex subiectis verbis canendis denominationem boni, vel mali accipiunt, et ad id, quod Boetius in d. Extrau 10. XXII. allatus ait, nempe. [Non enim frustra Boetius: Lasciuus animus, vel lasciuioribus delectatur modis, vel eosdem saepe audiens emollitur, et frangitur.] Respondemus hoc per accidens ex mala animi praeparatione in lasciui aurem succedere; non quia, vt supra ostendi, modulatio ex se talis sit; sed ex praua audientis apprehensione; nam si ex hoc apite prohibenda esset delicatissima recentiorum musica, prohibendum etiam esset, exempli causa, aurum, argentum, gemmae, et reliquae res pretiosae, quibus Ecclesia ad honorem Dei vtitur, quia ea auidus inspiciendo posset actum auaritiae excitare, et pro se appetere. Ergo sicut Theologi morales docent, mulierem exuere non teneri ornamentis, ex eo quia ab aliquo lasciuo admonita, quod propter talia ornamenta excitatur ille ad eam libidinose concupiendam, cum illa ad delectationem sui mariti adornetur: sic cantu, et ceteris ornamentis Ecclesia Dei sponsa ad delectationem et contemplationem animae vtitur, licet peccator videbit, seu audiet, passionibus fremat. Si vero antiquo canendi stylo vti cogeremur in Ecclesia; vtique ea cum Propheta continuo conqueri debuisset, quod: [Viae Sion lugent, eo quod non est, qui veniat ad sollemnitatem,] nam imbecillitas humana cantu, et contionibus cum nouitatibus concentuum, et conceptuum attrahitur. Scrupulosi erant SS. Patres ad introducendum Organum in Ecclesiam, ne conuenirent cum saecularibus sonis, tandem hodie eius sonus non nisi spirituales meditationes excitat, et sic cum Augustino cogimur dicere: [Rogamus pro illis, vt qui delectabiliter organum audiunt (et nos addamus recentem musiscam) delectabilius audiant vocem Dei. in psal. 98.] Quare dicendum SS. PP. et Concilia de cantu theatralibus, et immodestis verbis mixto prohibere intellexisse, vel secundum temporum illorum exigentiam ne cantus ecclesiasticus a Gentilib. calumniaretur, id cauisse, vt de Organo ceterisque musicalibus instrumentis refert Baron. An. 60. num. 36. Ceterum Beda in tractatu de Musica quadr. seu mensur. ait eam esse mere spiritualem, et ad rectum deducentem, cuius [Vtilitas magna est, et admirabilis, et virtuosa valde, quae fores Ecclesiae ausa est subintrare: nulla enim scientia ausa est intrate fores Ecclesiae etc.] Ad cantus pertinentia. Vide Antiphona. Contacium. Exodius. Hoqueta. Musica. Neuma. Planus cantus. Solfiso. Toni. Tropus, Vt, re, mi, fa, sol. la. Quae hic ex Originali desunt. Vide in dict. Organum.

CANTVLLA barbara vox, quae penes Anastal. Bibliothec. in Leone IV. videtur significare, vas. [Obtulit cantullam argenteam vnam] fortasse incensi nauicula, ex voce graeca kanqh/lia, quae canistrum significat, inde Cantulla diminutiuum nomen, vt Cistella, Fiscella etc.

CAPELLO FR. depilo, capillos exstirpo, euello. Bullar. Casinen. tom 2. const. 138. l. si Caballo. de damno, et iniur. Hoc, nempe, secundum nonnullorum expositionem; sed aliis placet intelligere, quod cappellam, casulam, seu tugurium construere significet; verba enim textus, sic habentur in citat. Const. 138. vbi Mathildes Comitissa in concessione territorii etc. concedit Monachis, quod nempe, illi possint: [Piscatorem vnum habere, pascere, capellare, et similia facere etc.

CAPERO Capucii genus italice Capparone, quod villici ferre solebant. hodie tamen Capucinorum Nouitii id deferunt, et est maxima ignominia in illa Religione, quando Professis imponitur, est enim quasi infamiae punitio. [Caperonem vsque ad cingulum. Matth. Paris. in hist.] a voce gallica Chaperon deriuatur.

CAPIBREVIVM scripturarum fascis, vbi breuiter capita bonorum notantur, ex quo vocabulo Equites Militenses Cabreum dixere. Vide Cabreum.

CAPICERIVS idem ac Primicerius, Latini enim dicere solebant In prima cera, In secunda cerae, In ima cera, sicut nos dicimus in prima charta, seu pagina, etc. quia, vt ait Sueton. in Caesare, scribebant illi in tabulis ceratis, hinc dicti fuerunt Capicerius, Primicerius, et Protocerius. Vide Primicerius, quia in capite, ac principio ante alios in cerata pagina notabantur; eodem modo Secundicerius, qui in secunda cerae tabella erat notatus. Vide etiam Tertiocerius.

CAPISCHOLA FR. In Hispania sic vocatur Canonicus Theologalis Praebendae Cathedralis Ecclesiae.

CAPISTERIVM Clibanum significat, seu vas, quo granum frumenti purgatur. [Si enim adhuc puerulus, ita capisterium reparauit, vt ne scissura quidem appareret. Odo serm. de S. Bened.]

CAPIT uerb. impersonale, et significat idem ac Licet. [Quam etiam Petrum dici capiat. Tertull. de resur. carnis. cap. 26. Talia capit opinate eos. Idem aduers. Haeres. cap. 44.