CAMENA Early Modern Latin Texts

HIEROLEXICON SIVE SACRVM DICTIONARIVM AVCTORIBVS DOMINICO MACRO MELITENSI ET CAROLO EIVS FRATRE ROMAE Ex Off. Bernardoniana Sub Signo Virtutis Anno 1677 Superior [abbr.: Superiorum] permissu Et privilegiis

HIEROLEXICON, SIVE SACRVM DICTIONARIVM, IN QVO Ecclesiasticae voces, earumque Etymologiae, Origines, Symbola, Caeremoniae, Dubia, Barbara Vocabula, atque Sac. Scripturae, et SS. PP. Phrases Obscurae elucidantur. AVCTORIBVS DOMINICO MACRO MELITENSI, Olim Cath. Eccl. Viterb. Canonico Theol. Sac. Indicis Congregationis Consultore, Proton, Apost. Eq. Aurato, Com. Palat. ET CAROLO EIVS FRATRE Biblioth. Alexandrinae in Archigym. Vrbis Praefecto. OPVS Figuris ornatum, quod praecedit Index Criticus, ac subsequuntur SYLLABVS graecarum vocum exoticarum, de quibus in eo agitur, et CONTRADICTIONES APPARENTES Sac. Script. ab eodem DOMINICO conciliatae, et ex eius Schedis in hac tertia, et postuma impressione auctae. [gap: illustration] ROMAE, Sumptibus PONTII BERNARDON. Via Parionis sub signo Virtutis. M. DC. LXXVII. SVPERIORVM PERMISSV, ET PRIVILEGIIS.

CATHISMA graeca vox *ka/qisma, pausa, seu diuisio. Graeci autem. qui psalterium in viginti diuidunt partes, seu pausas, eas Cathismata vocant.

CATHOLICVS graeca vox *kaqoliko/s2, id est, vniuersalis, ac de Christiano dicitur, qui vniuersae Ecclesiae dogmata sequutur. FR. [Si eos putas a consortio mutuo dissociatos, quos fibula religionis pio mordens dente coniungit, procul te ab aestimatione catholica culpatum duxit affectus. Mandati coelestis habitatio aut miscet, aut separet, non interest quae interualla nos segregent, si vno in supera mansione conclaue retineamur. Ennod. Ticin. Episc. in Apologet.] Vide orthodoxus.:||: Item epistola dicitur Catholica, quae circulariter vniuersali Ecclesiae scribitur, in quo sensu Tertullianus. lib. 4. aduers. Marcion. cap. 9. appellauit Christum [Catholicum Patris Sacerdotem,] id est, vniuersalem Sacerdotem. Item Catholicus dictus est Fiscalis Imperatoris Procurator, quia vniuersalis erat ad totum Imperium: ob eandem rationem idem dicebatur etiam Catholiciarius. Hodie vero titulus Catholici soli Hispaniarum REgi tribuitur, quem ab anno 638. consecutus est, quando, nempe, Concilium Toletanum VI. ordinauerat, vt nemo in Re. gem acclamaretur, nisi iurauisset prius se neminem permissurum in suo dominio, nisi Catholicos; ideo Catholicus Rex vocatus deinde fuit; seu quia Alphonsus a Ricaredo descendens, qui Rex Catholicus cognominatus fuerat. sic etiam ille se Catholicum Regem appellari in dicto Concilio postulauerat, quam speciosissimum titulum a Successoribus diu relictum. Ferdinandus deinde Rex a Iulio Papa. II. reassumi postulauit; quare eidem, et Successoribus concessum fuit. FR. Ecclesia Catholica dicitur, quia est vna ac sola. Gloss in Clement. cap. 3. de Haereticis, vbi in §. Ecclesiae, diuersas ponderationes super hoc lectu dignas exponit in Extrau. de Maioritate, et Obed. cap. 1. Item Catholici dicti sunt Azymitae, et quare. Vide Azymitae. Synonima. Vide Ecclesia. Christianus. Melchita. Orthodoxus. Pilosiotae. Psychicus. Romanus. Item Catholicus dicitur Iudex in rebus fidei. can. Catholicus. 2. quaest. 6.

CATIGERA FR. Doctor, et Magister. [Dat etiam liberalissimus Catigera in ipsa dilecti discipuli ordinatione dulcissimum pignus, et memoriale perpetuae dilectionis suae, casulam, videlicet, purpuream. In vita S. August. Episc. Cantuar.

CATIPANVS graeca dictio composita ex kata, et pa=n, quae latino idiomate significat secundum vniuersum, et idem sonat, ac Generalis Dux; alii interpretantur Super omnia, sed Gulielmus Apuliensis lib. 2. de success. Normandorum sic. vertit.

Cui Catapan facto cognomen erat Bagianus,
Quod Catapan Graeci, nos iuxta dicimus omnes.
Quisquis apud Danaos vice fungitur huius honoris
Dispositor populi, parat omnes, quod expedit illi,
Et iuxta, quod cuique dati decet, omnes ministrat.

Quod nos Plenipotentiarium dicimus. FR. Officium itaque magistrale, magnaeque aestimationis fuisse Blondus decad. 2. lib. 3. testatur, sic inquiens. [Gregorius imperialis Catipanus (id Magistratus est nomen) Mel alter Catipanus imperialis primo impetu Apulia pene omni expulit] id est Drogum Gulielmi Normandi Apuliensis Comitis filium, Et inferius idem Blondus: [Bubalganus Meli suffectus Imperatoris Constantinopolitani Catipanus:]:||: Carolus Sigonius lib. 7. de Imper. Orient. de anno 979. ait Basilium, et Constantinum Imp. Saracenorum auxilio Apuliam, et Calabriam occupasse, atque [Eas saeuiore post imperio, nouo Catipani magistratu imposito habuerunt.] Io. Lucius diligens, et eruditus nostrorum temporum historicus lib. 2 cap. 8. de Dalmatie Regno, hanc affert memoriam. [Anno 1067. Indict 4. Epacta 3. concurrenti 7. regnante D. Constantino Duce magno Imperatore, prioratum vero Iaderae retinente D. Leone Imperiali protospathario, et totius Dalmatiae Catipano etc. Et eodem lib. 2. cap. 9. Quamuis Imperium ad Constantinum Monomachum reducto, is Maniacum Catapanum misisset, qui res in Italia reparauit.] In vita S. Vitalis Abb. natione Siculi, Basilius Darii Gubernator Catapanus appellatur. Lupus protospathar. in eius historia saepe de Catapano, et Protocatapano, mentionem facit. Hinc multi Catipani nomen a Catipano, seu Catapano deducunt, cuius argumenti ratio est, quod in Neapolitani Regni Prouincia Capitanata hodie corrupte dicitur, in qua, vt supra dictum est, Imperatores Graeci generalem Catapanum mittebant, et ideo Catipanata dicebatur. Hodie in vtriusque Siciliae Regnis, ac in Melita hoc Catapani nomen per durat; sed officium inferiris aestimationis euasit, nam praeest pretiis rerum commestibilium, ponderibus, taxis, et similibus. Ab hoc etiam nomine Catipanus credunt aliqui Catanei dignitatem prouenire, de quo titulo saepe in 10. Villano, Bernardino Corio, aliisque illorum saeculorum Scriptoribus fit mentio. Sed Sebastianus Couartuias. In Theatro linguae castellanae dictione graeca *katane/mw, prouenire asserit, qua large dispensare significat. Titulus hic a Federico Aenobarbo Imp. nimis in Italia ampliatus est, vt gentes istius nationis, ad sui fauorem traheret, quos Gebellinos appellabat. FR. Quibus vt Io. Villanus refert. signum Aquilae Imperialis pro stemmate concessit, ac deinde multi in Cataneos ab Henrico Imperatore Comitissa

Matildes, et ab Vlfone horum auunculo insigniti sunt, de quibus Ghirardaccius in Histor. Bononien. par. 1. lib. 4. ad an. 196. Guelphis vero, qui Ecclesiae partes fauebant, ait idem Villa nus quod Papa eius insignia etiam concesserat Igitur de Capitaneorum titulo fit prima mentio in nono saeculo, in sede, nempe, vacante Stephani Papae IX. hi enim rebelles exstiterant. et contra Sacri Cardinalium Collegii votum, Episcopum Velitrensem in Sede Sancti Petri immisere; [Vix dum exsequiae Pontificis celebratae etc. Romani potentiores Oppida, et Castella in Vrbis terris possidentes (capitaneos appellabant) Pontificem ex factione sua creare constituerunt. Primus autem omnium Gregorius de Tusculano ex gente patritia Romanus, Minitium Velitrensem Episcopum inuitis, atque reclamantibus Cardinalibus, et Clericis, qui Romae tunc erant, in Pontificem Romanum acclamari, et haberi obtinuit, quem Benedictum voluit appellari. Blond, decad. 2. lib. 3. et in extrau. de maioritate, et obed. cap. vnico.] Atque idem Blond. decad. 2. lib. 5. [Primarii Vrbis, quos nunc Barones, tunc Capitaneos appellabant, Imperatori obsequentes omnia consilia Pontificis euertebant.] Rursus ibid. lib 4. [Barones Vrbis nonnulli, capitaneos tunc appellabant, studio partium se coniunxerant Senatori.] Quos tamen Sigonius. de Regn. Italiae lib 7. Cataneis subordinatos fuisse censet; sed ego putarem cum Blondo Capitaneos, Cataneos, et Barones idem antiquitus significasse secundum temporis, et regionis diuersitates: circa quae sciendum, quod Romani tempore Belisarii, sicut Blondus notauit, praecipue nobiles, et diuites, vt liberarentur a Gothica inuasione; ab eo Duce ad Regnum neapolitanum missi suerant, vbi per longum tempus remanserant, proinde neapolitanum idioma apprehenderant, itaque post aliquod saeculum nobilium Romanorum oriundi ad Vrbem reuersi, eandem loquelam per multa saecula retinuere, sicut vsque ad tempus historici Vitae nicolai de Laurentio, Cola de Rienzo, vulgo appellato, atque alios illius duodecimi saeculi scriptores legimus neapolitano idiomate scribentes. Igitur sicut supra dictum est, eo modo, quo Regniculi nomen Catipanum in Capitanum vertere, sic etiam Romani ex eodem Regno redeuntes vsi sunt, et sicut prisci Romani ab Oscis, et Cascis gloriabantur originem duxisse, qui populi erant magnae Graeciae, sic Romanorum progenies nouite ex eadem magna Graecia iterum prouenisse noscebatur; sed quia Bario Apuliae Ciuitas, Catipanatae sedes erat, vt supra visum est, hinc Romani in Vrbe nobiles ex ea regione iterum regressi, Barones appellabantur, ad distinctionem aliorum aduenarum Romae incolentium, qui non erant ex illis nobilibus a Bellisario ibi missis, et processu temporis Romam reuersis; idem enim erat dice re Catipanus, ac ex Catipanara, et Bato ex Batio, id est, antiquus nobilis Romanus ex resugis ibi tempore belli gothici progenitus.:||: At Longobardi, qui solent abbreuiare verba, illisque syllabas diminuere pro Catapano, seu Capitano Catano dixerunt, vt et Henericus Spelmanus asserit, eodem prorsus modo, quo Cathalia pro Capitalia, et Catella pro Capitella dixerunt. Quare Ioffredus inquit: [In Tuscia vero, et Lombardia appellabantur Catanei, quasi Capitanei de libell. par. 5. rub. de Vass.] Eiusdem opinionis fuerunt Scipio Ammiratus in tract. de nobilit. Florent. Gauden. Merula. lib. 3 de Antiquit. Cisalp. Casteluetr. in Polit. Arist. et alii: hi, nimirum, qui, vt supra diximus, factionis Gibellinae erant, et ab Imperatores in feudum Castella, ac Terras habebant; et ideo praedictis speciosis titulis decorabantur. Guelfi vero, qui Romanae Ecclesiae erant fautores titulos Baroncelli, et Domicelli assumebant: quamuis processu temporis Catanei titulus etiam inter Ecclesiasticos exerceretur. [Praecipue hoc nobilitati tuae debemus, qui et noster es Patrochianus, et Ecclesiae nostrae. cataneus. in epist. Iuonis ad comitem, apud eundem Spelman. epist. 129.] Aliqui censuerunt Comitem esse eundem, ac Cataneum. Vide Cottam in suo Memorial. Iuris. in dict. Comes. Vide etiam hic in eadem dictione, et dict. Grauio. De hac materia consule Camillum Peregrinum de Principibus Longobard. parte prima pag. 18. et seqq. et pag. 36 Itaque hodie in locis Siciliae Catapanus idem est, ac apud recentiores Romanos Extraordinarius, quem Latini Peraequatorem appellabant. Vide Peraequator.

CATOMIS et Catomodo aduerbia, de quibus non raro in Martyrologio, significat vertice deorsum. a voce graeca *katwmado/n, siue ka/twmos2, quae proprie humeris inuersis denotat. [Tyrannus Afrae virgini minauit dicens: catomis nudam te caedi iubebo. In vita S. Afrae. Quodam tempore venerabilem senem in publica facie catomis caeciderunt. Victor. de persecut. Vandal. lib. 1.] id est, in posterioribus partibus iuxta latini Latinii sensum, quod per modestiam ait Victor In facie publica etc. Quadrat in hoc opinio illorum, qui huic vocabulo significationem dederunt de modo pueros verberibus in scholis corrigendi; suspendendo, scilicet, illos super humeros alterius; nam verbum graecum *katwmi/zein super humeros sustinere significat, quod ex Iosepho Haebreo. lib. 5. Antiq. Iudaic. cap. 10. confirmatur; vbi de Samsone loquens, quod super humeros Gazae vectes detulisset, hoc vocabulo *katwmado/n vsus est. FR. circa ignominiosum genus huius Martyrii clarius ex ipsomet Victorio, iisdemque vocabulis lib. 3. habetur:

[Mulieres, et praecipue nobiles contra iura naturae nudas omnino in facie publica cruciabant.] De hoc vocabulo fuse egit. Io. Steph. Menochius in eius Storeis part. 4. centur. 7. cap. 57. Erat itaque Vocabularii Ecclesiastici Auctor, qui hoc vocabulum virgas ferreas significare ait.

CAVALCATA FR. Equitatus, seu equitatio. I Sicut nec ille, quae in Villis tuendis fierent in guerris, seu etiam caualcatis. in Extrau. comm. de decim.

CAVCVLVS uox quidem valde obscura, quae in sensu de la Cerdae paedagogum denotat, vt ex seq. verbis colligitur. [Nonnisi cum sex paruulis, et vno cauculo eduxerunt nos ex Vrbe. In collect. Anast. Biblioth. de exilio S. Martini Papae, et Mart. per Sirmondum in 8. edita pag. 79.] Sed in legibus Caroli Magni Cauculator circulatorem significat, vbi lib. 1. cap. 64 sic ait. [Ideo praecipimus vt nec cauculatores, et incantatores etc] a Germanico vocabulo Gauckuler. quod idem significat. Alii incantatorem interpretantur, qui Coclearius, a Germanica voce Choler, dicitur. Penes Graecos kaukou=los2 infirmitatis speciem denotat, quae solet pedes accipitris affligere, quare metaphorice fortasse Paedagogum significat, qui tormentum in pedibus puerorum affert; dum eos libertate priuat, ad libitum vbique spatiandi.

CAVCVS calix, seu crater, graece *kau=ka Salmas. in Spart. de Pescen. c. 10. sed barbara quidem vox, [Erectis stipitibus, et aereos caucos suspendi iuberet. Beda lib. 2. Hist. Eccles. c. 16.] PR. hoc vocabulum barbarum non est, dum apud bonos Auctores legitur, nam de Diogene Hieronymus, inquit: [Quodam tempore habens ad probandum caucum ligneum, vidit puerum manu concaua bibere, et elisisse fertur ad terram, dicens nesciebam, quod natura haberet poculum. lib. 11. ad Iouin.] Item Spartianus in Pescennio, ait [Tantae fuit seueritatis, vt cum milites quosdam in cauco argenteo expeditionis tempore bibere vidisset; iusserit omne argentum submoueri de vsu expeditionali, addito eo, vt ligneis vasis vterentur.] Item apud Trebellium Pollionem in epist. Valeria ni. [Cauci, et scyphi vna iunguntur;] sed fecit insolitus vocabuli vsus, vt passim vatiis modis corrumperetur; nam [orig: nâm] apud Spartianum, et Pollionem Caucos editum est. Caucum apud Hieronymum: apud Ennodium epigram. 29. de Clauco. At veteres libri recte ibidem, et epigram. 25. de Cauco habent.:||: Eodem modo Caucalium kauka/lion in Lausiaca Palladii habetur. [Tenens cancalium aquae,] et [Caucium apud nos, calix apud doctos. Suidas.

CAVDICARIVS publicus conductor, qui obligatur pistoribus subministrare frumentum. Codex Theodos. l 1. de pistor. et catab.

CAVEA THEATRI. FR. [Caueam Theatri Senatum construere molientem, ab hac dispensatione, et cupiditate compescuit. D. August. lib. 1. de Ciuit. Dei cap. 31.] vbi S. Doctor loquitur de Scipione Nasica. Locus vero Theatri, quia velis coopertus erat, ita vt cauea videretur esse, apud profanos Scriptores denotat locum ibi populo assignatum.

CAVENA cellarium, in aliquibus religiosorum communitatibus Canaua dicitur. [Quae cellario, siue cauenae. In Regul. S. Caesariae Virg.] Aliquando pro cella vinaria accipitur. Et Cauenaria, Cellaria dicta fuit. [Accipiant, et caneariae tradant. In eisdem Regul.] Vide Armarius. Canaua. Cellarius.

CAVILLO apud Tertullianum hoc verbum caueo, et cautum se reddere significat. [Omnibus modis cauillandum, ne quid aduersus Deum committatur. de corona milit cap. 11.

CAVMA graece *kau=ma arabice Ghomme, latine calor, seu ardor. Aldhelmus cap. 2. Blond. decad. 2. lib. 2.

CAVPONA id est, Taberna. Vide Albergaria. Pandochaeum. FR. item Caupona pro Rhetore vsurpatur. [Athenis enim expertus linguatam Ciuitatem, cum omnes illic Sapientiae, atque facundiae caupones degustasset. Tertullian. lib. de Anima cap. 3. Vide Pandoxo.

CAVRSINVS FR. mercator vsurarius; sic enim Itali in Anglia appellati fuere. [Inualuit his diebus adeo caursinorum pestis abhominanda. Matth. Paris.

CAVSAS PRAESTARE, rationem reddere. phrasis adhibita in Concil. Illiberit. cap. 1, num. 53. et in decretis Iulii I. dicitur Causas dare.

CAVSATOR FR. Causidicus, seu Actor. l. similiter. de debitis, et causimoniis. l. si qualiscumque. qualiter quis se defendere debeat.

CAVSON et Causos graece *kau=sis2 febris, et ardor. quare perperam in Antiocho hom. 16. Clausonem aliqui legunt, cum Causonem legere deberent. [Temeraria illa, et impudens loquendi libertas videri possit similis causoni magno.

CAVSTICVS graece *kaustike/s2 adiectiuum, id est, res quae habet comburendi virtutem. [Grauiora vulnera caustico medicamento, vel admoto igne curantur. S. Ambros. in psal. 38.

CAVTERIZO graece *kauthria/zw comburo. [Quodam ferro paruo, et calido cauterizant se. In vita B. Oderici.

CAVTERIVM FR. ita dictum, quasi. [Caute vrens vt vis morbi ardenter siccetur: 10: Andreas in Glossa cap. ea, quae de statu Monach.] Sed potius dicendum a Cauterizo, id est, comburo, nam igne hoc stigma formatur.

CECROPIA FR. graeca eloquentia a quodam Athenarum viro Cecrope appellato. [Sola deerat interpretandi bilinguis peritia, et facundissima virgo Cecropia, quae secundum suae mentis acumen, Varrone coelibatum suum auferente,

CELLA hoc vocabulum nonnumquam pro toto monasterii ambitu sumitur. [Qui essent breui ex eadem cella morituri. S. Greg. lib. 4. Dialog. cap. 26.] et clarius idem lib. 2. ibidem. [Honorato etiam, qui nunc adhuc cellae eius, in qua prius conuersus fuerat, praeest.

CELLERARIVS inter monachos officialis in dispensa, et officium Cellarium dicitur. Item qui inter eos pro victu inuigilare tenetur. [Exclamat hoc viso cellerario, stupore perculsus. Greg. Turon. lib. 9. cap. 34.] FR. [Missis littetis per ibidem Sancti Bernardi cellerarium, sicut ipse nobis retulit, sollemnem prouincialibus poenitentiam iniunxit. Caesarius lib. 7. cap. 3.] Aliquando Monasterii Procuratorem denotat. De praebendis, et dignit. c. 25.:||: Ab aliis Cellarius dicitur. Vide Paracellarius. Subpulmentarius. Item Cellarium. Custodiam, et carcerem significat, qui in Laterano reperiebatur, cuius custos Cellarius dicebatur. [Eum in teterrima custodia inclusit, quae vocatur ferrata in cellario maiore Patriarchii. Anastas. Biblioth. in Steph. III.] FR. Sed ex verbis Anastasii colligitur custodiam ferratam appellatam, fuisse positam, seu contiguam ad maiorem cellarium, seu dispensam Lateranensis Palatii, de qua dispensa dicetur in dict. Lardarium. Ceterum Vide Armarius. Cauena. Canaua. Lardarium.

CELLIOTA intimus in Aula Imperiali Constantinopolitana cubicularius, quem Graeci *kellewths2 vocant. [Hoc quoque mos tenet, vt celliotae Imperatoris ad sepulcrum eius, vsque ad prima sacra funeralia, siue iusta perseuerent. Phranz. in Chron. lib. 2. cap. 1. Hi Cubicularii aedium claues habitationum Despotarum Imperatoris filiorum conseruabant, vt ex improuiso ingredi, inspicere, ac referre potuissent, an aliquid in personam patris illi machinarentur, seu coniurarent. FR. Hinc speculatores Scamerae dicti sunt. Vide Scamera:||: Item Celliota Monachus cellae incola aliquando intelligitur.

CELLVLANVS contubernalis; dicitur etiam Syncellita. Syncellus. Prosyncellus, et contubernium Syncellitas. Vide suis locis. Item Concellaneus. Vide suo loco. FR. Cellulanos penes se retinere, a Pontifice, aut Romana Synodo Episcopis, et ab istis eorum Presbyteris, Diaconisque ordinatum fuisse Sirmondus in eo capite Ennodii notauit, cui titulus est. [Praeceptum quando iussi sunt omnes Episcopi cellulanos habere.] Ex quo colligitur huius ordinationis motiuum fuisse, vt scilicet, a galumniis Ecclesiastici redderentur immunes, quibus calumniis idem Symmachus Papa, tunc non modice laceratus fuerat, vt apud eundem Ennodium legitur, qui huius contubernii ordinationis rationem reddit, inquiens. [Nemo Dei oculos, quam hominis iudicat plus timeri; errorem creditur fouere solitudo, et profundam nequitiam incomitatus admittere, quasi coelo facinora penetralibus inclusa non pateant, et vindicari malum non queat, quod homo non respicit, credentes, quod rem studii possint deputare necessitati: et dum homo homini custos est etc.

CELTES scalpellum. [Vel celte sculpantur in silice. Iob. cap. 19.] Dicitur etiam Simlaria, seu melius Simlia. Vide Cupha.

CEMELIVM uel Cimelium a graeca dictione *keimei/lion quae Sacristiam significat. inde Cimeliaroba Sacristiae Praefectus, vel Sacrarum rerum Thesaurarius dicitur, et est dignitas in Metropolitana Mediolanensi. FR. Antiqua ibi dignitas, vt in Mediolanen. hist. Corii legitur, qui in anno 1172. sic scribit. [Era allora Cimeliarcha del templo vn certo Algisio Pirouano]:||: Cimeliarcha vero Neapolitanae ecclesiae in celebrationibus diuinorum officiorum, et in Processionibus sert baculum. Sac. Cong. Rit. 19. Ianuarii 1619. FR. Accipitur etiam pro Oeconomo. [Nec viros Reuerendissimos Oeconomos, vel Cimeliarchas S. Ecclesiae, in qua pecuniae deponuntur. Cod. de bonis, aut iud. l. cum apud. §. sin autem.] Et paulo post. [Praesentibus non tantum tabulariis: sed Reuerendissimo Cimeliarcha, apud quem superfluae pecuniae deponendae sunt,]:||: Cimelium proprie thesaurum significat: [Scire te volumus, quod in te omnia districte quaesituri sumus, si non ea, quae propriae Ecclesiae, vel quae diuersis Ecclesiis cimelia sunt collecta, sub omni nunc sollicitudine, et fide seruentur. D. Gregor. in Registr. lib. i. Epist. 10.] FR. Textus autem hic in Decretalibus Gregorio III. attribuitur, atque diuersimode affertur in cap. 3. de offit. Archid. nempe: [Scire veto te volumus, quod a te districte quaesituri sumus, quia vel propriae Ecclesiae, vel ea, quae de diuersis Ecclesiis Ciminilia sunt collecta, non sub omnia sollicitudine, et fide seruantur.] Vbi Gloss. per Ciminilia vasa Ecclesiae intelligit. Simile verbum. in 5. decretal. tit. 40. cap. 29. §. verum, habetur, [Necnon, quae In ciminili ponuntur.] et in significatione thesauri. Cyril. Alex. homi. Ephesi in Nestorium habita in Concil. Ephes. II. act. 1. inquit. [Salue a nobis Deipara Maria venerandus totius Orbis thesaurus] in graeco textu *keime/geon habetur. Sic etiam S. Proclus orat. 1. de Laudib. V. Mariae, et S. Ignatius Mart. in epist. ad Hieronem, vbi Interpres vertit: [Virgines serua, vt sacer Christi thesaurus.] Tandem cimelia pro sacris vasis. Cyril. Alexandr. in epist. ad Dom num. Balsamon in Melet. de off. Chartophylacis tom. 1. iuris graec-rom. lib. 7. et Iustinian. in

Nouell. 74. inquit: [Reponat chartam venerabilis illius Ecclesiae Defensor in eiusdem Sanctissimae Ecclesiae Archiuiis, et vbi Cimelia seruantur.]:||: [Quod donatum erat Ecclesiae, in cimeliis Ecclesiae non reposuit. Concil. Chalce don.] quare corrigendus est Anastasii Biblioth. textus in Senetino vbi ait. [Vestiarium Ecclesiae, siue cymbilia Episcopii] lege Cimelia. Item apud praefatum Gregorium reperitur Cimiliarchium pro repositorio supellectilium Ecclesiae, E Res autem, quae apud eum inuentae sunt in cimiliarchio Ecclesiae tuae seruari modis omnibus studebis.

CENICVS FR. in lege salica tit. 32. lutosum, vt Bigonius in notis ibi, at in Glossario monoculum. significare astruitur.

CENODOXIA graece *kenodoci/a vana gloria. Cassianus, et SS. PP. vbi de monachorum vitiis agunt.

CENSIO pro stabilio. [Atque omnia illic, quae pro animarum salute scripsimus, censeantur. D. Greg. in Regist. lib. 7. cap. 112.] FR. hoc verbum nonnumquam pro lubeo, et sententiatiue profero vsurpatur. Glossa in Clement. de concess. praebendae. cap. vnic. §. censemus.

CENSVS retributio. [Exhibe ergo aliquam ex ruis apostolici census Ecclesiam. Tertull. lib. 2. aduers Marc.] Elegantius autem vim huius. significatus manifestat idem alibi inquiens: [Quis alius Dei census, quam aeternitas. Contr. Hermog. cap. 4.

CENSVS IGNORANTIAE. FR. cuius causa impositionis nescitur. [Census ignorantiae, nec diuinis, nec humanis legibus, inuenitur: oportet, quippe, vt omnis census, ad quid, et quando persolui debeat, praesciatur. c. peruenit de Censib. et Exaction.

CENSVS DE NOVO IMPOSITVS. FR. Quatenus tributum, et recognitionem significat. Gloss. tamen in cap. significauit nobis. De Censibus, diuersimode exponit, nempe, Census nouos appellari, vel quia non fuerat ab initio in fundatione Ecclesiae ille impositus, vel eius recognitio per longum tempus neglecta fuerat, vel tandem nouus dicitur, ex eo quia post Concil. Lateranense impositus erat. De variis Censuum exactionibus. Vide Albergaria. Collecta. Fodrum. Regium. Census pro emphyteosi. Vide Accensator.

CENTENA FR. Populus Oppidi, seu Villae, vel Villa ipsa, l. si quis cum altero. de testibus.

CENTENARIVS et Centenario, onis, qui in centena, nempe, Oppido, aut Pago praeest. [Centenarii, qui et Centenariones, vel Vicarii, qui per pagos statuti sunt, Presbyteris plebium, qui baptismales Ecclesias tenent, et minoribus Presbyteris praesunt. Valaf. de reb. Eccl. c. 3. 1.] Eodem modo vocantur Iudices, Aduocati, et Vicedomini Oppidorum. l. de Aduocatis, et Vicedominis, a Centena supra notata. Vide Iudices.

CENTVRIO Vide Discipulatus, Hecatontarchus. Centurionum insigne vitis erat. Vide Vitem dare.

Sed contrita rotis extollit vipera cephal,
Et rursus ructat tetrum de fauce venenum.

FR. ideo Apostolorum Princeps a Christo Domino Cephas vocatus fuit, quia totius Ecclesiae caput ab eodem constitutus fuerat. Extrau. de poenit. et remiss. cap. 1. vbi de hoc Primatu Petri agit. Sed veram etymologiam. Vide in dict. Cephas.

CEPHALAGIA capitis morbus. [Etenim cum arcem corporis, id est, caput vis noxii humoris obsederit, cephalagiae procreat passionem. Cassiod. collat. 14. cap. 15.

CEPHAS FR. nomen a Christo Domino Simoni Petro impositum. Io: cap. 1. a chaldaico vocabulo Kipha, quod petram significat, vnde Petrus. In alia significatione. Vide Cephal. Trinomius.

CERAGIVM cerae prouisio pro Ecclesiae seruitio. [Si Ecclesia petat ceragium. Matth. Paris. in additam.] Significare potest collectam, seu tributum in cera Ecclesiae destinatum. FR. legitur etiam Cerasium, nempe, solutio pro cereo sigillo, et qui hanc curam habebant Cerasii dicebantur. Item solutio pro cera, et quarta funeralium. In Nouell. 59. cap. 2.

CERATAVLA Buccinator, Cornicen, ex graeca voce *keratau/lhs2. [Centum salpictas vno crepitu concinentes, et centum cerataulas. Salmasius in Vopisc. de Carin. cap. 19.

CERAVNOBOLA Legionis Christianae sub Marco Aurelio militantis cognomen, id est, fulminatrix, quia miraculose subita tempestate contra barbaros victoriam a Deo obtinuit, hinc male ex Metaphraste Surius in vita S. Polieucti Caraunobolos, scripsit; nam vocabulum hoc a dictionibus graecis kerauno/n et ba/llwn, (id est, fulmen torquens) etymon trahit.

CERCITA excubiorum nocturna lustratio. italice Ronda, seu Batuglia a graeca dictione *ke/reita vnde formatur italicum verbum Cercare, id est, inquirere. Gloss. Isidor. FR. Verbum italicum Cercare a latino Circuire potius prouenire videtur, ac proprie inquirere significat. Vide Regia.

CERDONIANI FR. haeretici, a quodam eorum Magistro Cerdone appellato, qui duo principia asserebant. 24. quaest. 3. can. 39. cum quibus in hoc conueniebant Marcionistae. Vide suo loco. Duo, nempe, principia asserebant Deum iustum legis, et Prophetarum vnum; et alterum bonum, et patrem Verbi In.

creati, quod humanam carnem suscepisse negabant: imo nec mortuum; sed pati, et mori simulasse. Hanc vltimam partem in suo Alcorano amplexus est Mahometus.

CEREALIS Cursor, et Nuntius. [Idcirco, ne Cereales, et Anabasii tui per diuersas Prouincias concurrerunt? D. Hieron. lib. 3. contra Ruff.] Vbi dictio Anabasis etiam cursorem significat a graeco verbo *)aga/basei quod ascendere significat; nam cursor equum ascendere solet; significat haec vox etiam publicum ministrum frumentarium a Cerere, quae pro grano frumenti capitur. FR. Cerealis, item Ceruisiam, genus potus denotat, quae cerealis, seu frumentalis est. [Cerealem amphorae potum infundebat. In vita S. Bracharii Abb.] In prima significatione. Vide Cursor.

CEREOLVS paruus cereus. [At. ego in vita B. Antistitis confisus, vnum ex cereolis transmitto per puerum, dicens: Accendite illum coram eo, et in contemplatione luminis orationem fundat ad Dominum. Greg. Turon. de Mirac. S. Martini. cap. 2. lib. 2.

CEREVS PASCHALIS, qui antiquitus in nocte Sabbati Sancti benedicebatur, cuius benedictionis Auctorem fuisse. D. Ambrosium Gem. lib. 3. cap. 102. et Durand. lib. 6. cap. 80. existimant, quae incipit Exsultet iam etc. sed hoc prae. conium, dempto principio, multum ab Ambrosiano differt. Ac in Missali gothico vetustissimo in VI. tomo Bibliothecae Patrum impresso habentur haec verba: [Benedictio cerei B. Augustini Episcopi, quam adhuc Diaconus cum esset, edidit, et cecinit.] FR. Haec benedictio cerei a quolibet Diacono varie componebatur: Ennodius enim Ticinensis Episcopus duo praeconia in suo opere ab eo composita in suo Diaconatu habuit.:||: Imo Prudentius Ambrosii synchronus in eius opere hymnum pro hoc praeconio composuerat. Amalar. vero lib. 1. cap. 18. et Valaf. de reb. Eccl. benedictionem hanc cerei a Zosimo Papa institutam fuisse putant; alii vero faciunt Auctorem Theodorum I: At hic in pontificatu anno 641. assumptus fuerat, et consequenter hi duo Pontifices posteriores aetate Ambrosii, ac Prudentii fuerant. Constat enim ex Baronio D. Ambrosium anno 397. obiisse; Zosimum vero regnare coepisse anno 417. Quare idem Baronius putat Zosimum potius hanc Caeremoniam ampliasse; vbi enim prius in Basilicis maioribus tantum celebrabatur, Papa hic per reliquas Ecclesias huiusmodi functionem agere indulsit; nam in libro Gestorum Pontificum de eo narratur. [Et per Parochias concessit licentiam benedicendi cereum paschalem. Apud eundem Baronium. An. 418. nu. 76.] Nonnulli asserunt Diaconum non vere cereum benedicere, et ideo haec oratio Praeconium dicitur; nihilominus contrariam sententiam sequimur. tum ex illis verbis Vere dignum et iustum est etc. tum etiam ex titulo praefat Missalis, nempe, Consecratio cerei. Et hanc opinionem amplectitur. Io: Beleth. cap. 106. de diu. off. vbi inquit: [Cereus a Diacono benedici, et consecrati oportet, non autem a Sacerdote, vel Episcopo, etiam si sint praesentes, quantumuis minoris sit ordinis, et dignitatis.] Et Gulielmus Durandus in suo Ratio. lib. 6. cap. 80. inquit: [Benedicitur quidem etiam praesente Episcopo, vel Sacerdote, a Diacono, qui est minoris ordinis.] S. Gregorius Papa de hoc ritu mentionem facit, inquiens: [Et preces, quae super cereum in Ciuitate Rauennati dici solent. lib. 9. Regist. epist. 19.] Nec talis ritus in Diaconis insolitus est; legimus enim in ordine Rom. quod Archidiaconus benedicebat cereos Agnos Dei, eosque populo distribuebat, ac idem referunt Alcuinus, et Amalarius, quinimo Beleth citatus de Diacono ait in die S. Stephani; [Nocturnos, et vniuersum officium crastinum celebrabunt Diaconi, quod Stephanus fuerat Diaconus, et ad lectiones concedunt benedictiones. de diuin. off. cap. 70 [correction of the printer; in the print 50].] FR. Et eo fortius aliqui probant Diaconum habere potestatem constitutiue benedicendi, quia S. Leo Papa ait Chorepiscopos, id est, Archipresbyteros, posse minores ordines tribuere. [Leuiticam autem, aut Sacerdotalem benedictionem non valent praestare. dist. 68. can. 4.] Sed. vt Glossa ibi notat, pro Benedictione ordinatio intelligitur. Igitur canit hoc proeconium Diaconus praesente Sacerdote; nam ad inferiorem spectat Resurrectionem dominicam annuntiare, vt Apostolis Mulieres Resurrectionis annuntiatrices destinatae fuere, quae inferioris sexus sunt. Ruper. lib. 6. cap. 30. Durand. lib. 6. cap. 80.:||: Diaconus ipsemet debet ex vna trianguli candela cereum accendere, illamque ad cereum inclinans, ad denotandum Sanctissimae Triadis consensum in Christi resurrectionem, ac praecipue Verbi, qui denuo animam corpori vniuit. Gauant. part. 4. tit. 10. Lumen vero sumitur ex nouo igne ante fores Ecclesiae accenso, ac benedicto, et ex lapide excusso, quia veritatis lumen a Redemptore trahitur verus Ecclesiae angularis lapis, ita Prudentius in hymn. cerei Pasch. cecinit:

Incussu silicis lumina nos tamen
Monstras saxigeno [correction of the printer; in the print sexageno] semine quaerere.
Hoc signas opere Conditor inclite
Lumen veridicum mentibus omnium
In Christo Domino quaerere iugiter,
Quem petram loquitur Doctor egregius.

Antiquitus tamen ex lumine in' feria V. maioris hebdomadae conseruato, accendebatur cereus, vt habetur in quodam M. S. Graduali S. Gregorii in Biblioth. Angelica de Vrbe asseruato, cum notis musicalibus more Graecorum, seu potius Latinorum; vt refert in suo tract. de cantu Cramuel, in eo itaque M. S. haec rubrica habetur: [Deinde venit Archidiaconus ante

Altare accipiens lumen, quod quinta feria absconditum fuit, faciensque crucem super cereum, et illuminans eum, ac benedicens, dicente ipso Lumen Christi, respondent omnes, Deo gratias.] verba autem illa Faciensque super cereum, de Cruce granis incensi formata intelliguntur. Accendebatur tunc cereus super candelabrum lapideum in forma columnae, vt Scriptores illius saeculi narrant, et adhuc huiusmodi candelabra in antiquis Galliae Ecclesiis, ac Romae visuntur, vt in S. Paulo extra muros columna est, quae inseruiebat pro cereo; hodie extra huius Ecclesiae portam ex parte tribunae crucem sustentans erecta, perspicitur, in cuius basi hi versus leguntur:

Arbor poma gerit, arbor ego lumina gesto,
Porto libamina, nuntio gaudia; sed in die festo
Surrexit Christus; nam talia lumina praesto.

In S. Caecilia transtyberis adhuc exstat pro substentaculo cerei alia similis columna; nam cereus accensus significat columnam igneam, quae Israeliticum populum praecedebat, dum pari modo Catechumenis nostris per baptismatis aquam ad promissionis terram transeuntibus symbolica haec ignita columna modo praecedit. Durand. vbi supra. Magnum Constantinum ingentes cerei columnas, vt in paschae noctae arderent fabricari iussisse in eius vita Eusebius scribit. Etiam antiquitus praeter cereum paschalem, deferebantur processionaliter in Sabbato Sancto duo alii minores cerei, ex cereo maiori accensi, ad denotandum quod Apostoli a Christo illuminati per totum mundum Euangelii claritudinem diffudissent. Alcuin. de diuin. off. cap. de Sabbato Sancto. Non reperitur penes Scriptores tempus praefixum, vsque quo accensus durare debeat cereus, nam ex Ord. Romano tantum colligitur, quod per octauam Paschae accendebatur. In Annalibus Fratrum Minorum anno 1263. decretatum fuit hanc accensionem in Missis saltem sollemnibus, vsque ad Ascensionem continuari debere. Tandem Sac. Rit Congreg. 19. Maii 1607. accendi stabiliuit in tribus Paschae diebus, in Sabbato in Albis, et in omnibus Dominicis, Missa cantata, Vesperisque durantibus, et ad libitum secundum regionum vsum, ad quem se remittit pro tempore horarum canonicarum. Romae tamen laudabiliter per totam Paschae octauam accenditur (cum sit eiusdem festi continuatio) ac in omnibus Dominicis (quae Resurrectionis repetitiones sunt) vsque ad Ascensionem, quod fit incipiendo a Sabbati Vesperis, et exstinguitur in fine Euangelii diei Ascensionis, vt in fine illius Euangelii Rubrica Missalis admonet. In Ecclesia vero Turonensi a Sabbato Sancto remanet continuo accensus vsque ad secundas paschales vesperas, et in aliis diebus Matutini, Missae, et Vesperarum tantum tempore ardet, ideo ad hunc effectum ibi ingens cereus, ac durabilis formatur. Solebant item veteres Christiani in appensa ad cereum tabella annum currentem creationis Orbis, et Incarnationis notare. Duran. lib. 6. cap. 80. quae tabella symbolum erat tituli Sanctissimae Cruci superpositi. In praesenti Cistercienses obseruant annum Incarnationis, Epactae, Indictionisque in cereo pernotare. De cereo paschali mentionem facit etiam D. Hieronym. in epist. 19. ad Praesidium Diaconum Placentinum, de qua tamen aliqui an sit huius Doctoris epistola dubitant. FR. Quo vero ad reliquas virtutes huius cerei citatus Ennodius in suo primo Praeconio haec memoriae reliquit. [Et si quis hinc sumpserit, aduersus spiritus procellarum, tua iussa faciens, sit illi singulare profugium, sit murus ab hoste fidelibus etc. Cum post concretas hiemali torpore glebas, et infrenata glacie fulmina, nouellas frondium tunicas gemma conscendit, et cum Auctore germinum Domino nobis omnia reuiuiscunt etc.] Et quoad symbola ibidem. [In quo species trino compaginata consortio, societatis propemodum mysticae glutino coniungatur. Quarum ceram parauit nectareis partubus feta virginitas; papyrum ad alimenta ignium lympha transmisit; lumen adhibe. ture Coelo.]:||: Ceterum sedente Leone Papa X. anno 1519. disputatum fuerat, quomodo deberetur cani solita Imperatoris acclamatio in dicto praeconio annotata, cum Caesar vita functus erat, aliqui relinquendam existimauerunt; sed post maturam discussionem refert Paris de Grassis Caeremoniarum Director, hoc consilium praebuisse, vt, nempe, mutarentur illa verba, sic: [Respice etiam ad Romanum Imperium, cuius tu Deus fidelium vota praenoscens etc.[quae opinio a praefato Pontice approbata fuerat. Ac in simili casu de anno 1658. cum incidissemus; dubitantibus de omissione huius orationis Caeremoniarum Magistris, resolutionem praedictam praebui, quam ex M. SS. Angeli Rocca in Bibliotheca Angelica asseruatis desumpseram, et ab Alexandro VII. tunc regnante approbata, et a Sac. Rit. Congregatione obseruari mandatum fuit, nec non pro die feriae VI. in Parasceue dicendum esse Oremus, et pro Romano Imperio, vt tu Deus etc. Vide Candela.

CEROFERALIVM candelabrum cum lumine accenso. [Illis vero ceroferalia deportantibus, atque corusco lumine diem augentibus. In Actis S. Sebastiani Mart.] Vide Cerostata. Ceroferarius.

CEROFERARIVS unus ex minoribus ordinibus ecclesiasticis, idem ac Acolytus, de quo vide supra in dict. Acolytus. [Cum enim ab ipso rerum nostrarum initio ordinem fuisse constet in Ecclesia Ceroferariorum Clericorum, qui et Accolithi dicebantur. Baron. tom. 1. Annal.] Alii tamen putant hanc vocem Geroferarius non

significare Acolythum; sed candelabrum ex Hincmari verbis, qui in vita S. Remigii haec habet: [Accensisque super cruces cereis, atque super ceroferariis etc.] Et clarius Flodoardus eandem processionem describens, inquit: [Accensisque super cruces cereis, atque ceroferariis, dant vocem in canticis. lib. 1. Histor. Remens. cap. 19.] In Ecclesia Ambrosiana Ceroferarii, id est, Acolythi non reperiuntur. Vide Candela.

CEROMA imago in cera impressa. sic appellata fuerat SS. Cosmae, et Damiani cerea, ac densa imago, quam infra brachium subsutam ferebat Constantinus. Laodicen. Sexta Synod. act. 4.

CEROSTATA candelabrum a dictione graeca *khro/satos2. [Supra cerostata] pharum vnam. Anast. Biblioth. Belisarius B. Petro cerostatas argenteas deauratas maiores duas. Idem in Vigilio Papa.] FR. figura antiquarum Cerostatarum demonstratur a Pancirolo in tractatu de imperiali dignitate, vbi de signis Praefecti agit. Ordo tamen Rom. Cerostatum vocat.

CERVVLA et Ceruulus, genus ludi. [Si adhuc agnoscitis aliquos illam sordidissimam turpitudinem de hinnula, vel ceruula exercere, ita durissime castigate, vt eos poeniteat rem sacrilegam commisisse. D. Aug. serm. 215. de tempore.] A Gentilibus huiusmodi ludi in Kalendis Ianuar. exercebantur, laruales animalium facies gestantibus, quae inobseruantia adhuc per totam Europam in bacchanalibus transfusa toleratur. Ceruulam fortasse antiqui appellabant ex ceruae personatu. [Non enim caperis ludicris, ac ludibriis daemonum non attendis, aut inhias spectandis ceruulis. S. Nilus Abb. epist. 81. ad Gaudent. Silentiarium.] Qui ludi in Concil. Antisidor. can. 1. prohibiti fuere hoc decreto. [Non licet Kalendis Ianuarii vetula, aut ceruulo facere.] Vbi Sirmondus Vitula pro Vetula correxit: sed prima lectio retinenda, verbum enim Facere repraesentare, non autem sacrificare significat. Quod confirmatur ex Faustini Episcopi verbis apud Bollandum tom. I. in Act. Sanctorum, vbi in serm. 3. eiusdem Faustini talia leguntur: [Quis enim sapiens credere poterit, inueniri aliquos sanae mentis, qui ceruulum facientes in ferarum se velint habitus commutari?] Et clarius in Codice Andegauensi, poenitentiam huiusmodi transgressoribus praescribente, sic habetur: [Si quis in Kalendis Ianuariis in ceruulo, et in Vetula vadet; tribus annis poeniteat, quia hoc daemoniacum est.] Quantum autem contra tales transgressiones se opposuerint antiqui fi deles Christiani. Vide Bacchanalia. Chariuarium. Circumcisio Domini. Masca. Tetrao. Talamasca. Torneatrix. FR. Quod hic abusus a Gentilibus prouenisset, ex Dionysio Halicarnasseo colligitur, qui lib. 7. Hist. Rom. sic ait [Apparatus autem erant illis quidem, qui Silenos repraesentabant, tunicae villosae, quas nonnulli xortai/ous2 vocant, et amicula, ex variis floribus contexta, illis vero, qui satyros repraesentabant, erant subligacula, et hircinae pelles, et setae in capite horrentes, et erectae, aliaque his similia. Hi serias saltationes ridicule suis gestibus imitabantur, eas per ludibrium deprauantes, vt spectatoribus risum mouerent. Ex triumphis autem, qui aguntur, satis liquet hos lusus cauillatorios, et satyricos apud Romanos iam inde a priscis saeculis repertos fuisse etc.] de Ceruulae ludo. Vide Epist Bonif. Ep. ad Zacchariam Papam in dict. Suffocatus.

CESPATATICVM FR. Contributio, et exactio pro reficiendis viis publicis, ita in quodam Caroli M. priuilegio Monasterio S. Germani concesso. [Teloneus non exigatur, nec de nauale, nec de cerale, neque de saumis [correction of the printer; in the print laumis], neque de tranauectione, nec rotatico, nec pontatico, nec pulueratico, nec salutatico, nec cespitatico. Alimon. lib. 1. cap. 1.] Fortasse Cespitaticum dicitur, quia cespides de viis extirpabant. Alii tamen legunt Cespitaceum, et Cespiticum. Vide etiam Cispaticum, et an sit idem cum pulueratico. Vide Pulueraticum.

CHALCENTERVS cognomen Didymo Alexandrino Grammatico a D. Hieronymo in Ruffinum tributum. [Marcum Varronem miratur antiquitas, quod apud Latinos tam innumera biles libros scripserit; Graeci Chalcenterum miris efferunt laudibus, quod tantos libros composuerit, quantos quiuis nostrum alienos sua manu describere non possit.] Deriuatur hoc vocabulum a voce graeca kalko/s2 id est, chalchum, et aes; vnde dicimus aurichalcum metallum ex auro, et chalcho, nempe, aere mixtum: e)/ntera latine interiora dicimus, fortasse ita appellabatur Grammaticus ille, quia cum esset exteriori visione orbatus, ac tenebrosus, interne tamen erat, quasi luminosum, et durum metallum. FR. Didymus hic a pueritia caecus, et in senectute dupliciter lumine priuatus; in Origenis errores praecipitatus est, quo tempore D. Hieronymi Magister exstitit, qui cum fuisset ob id calumniatus; epist. 65. ad Pammach. et Oceanum sic se defendit: [Certe Apollinarii, et Didymi inter se dogma contrarium est; rapiat me ergo vtraque turma diuersum altrinsecus, quia Magistrum vtrumque confiteor. Si expedit odisse homines, et gentem aliquam detestari; miro odio auersor circumcisos, vsque hodie enim persequuntur Dominum nostrum Iesum in Synagogis Satanae.

Obiciat mihi quispiam, cur hominem Iudaeum habuerim praeceptorem. Et audet quidam proferre litteras meas ad Didymum, quasi ad magistrum. Grande crimen discipuli, si hominem eruditum, et senem magistrum dixerim; et tamen volo inspicere ipsam epistolam, quae tanto tempore in calumniam reseruata est etc.] De eodem facit mentionem idem Hieronymus ad prooem. in Epist-ad Galat. In praefat. in Didym lib. de spe. In cantica cap. 4. De Scriptor. Ecclesiast. et alibi.

CHALCIDICVS opus ex aero, seu aurichalco, graece xalki/dikos2. [Quam tribus chalcidicis in postico, scilicet, et a lateribus auxit. Anastas. Biblioth. in Leone III.] An de columnis metallicis agat dubitatur.

CHAMEONIAE et Chameunis, graecum vocabulum xamaieuni/ai humi dormitiones significat. [Chameoniis quoque, et contritione corporis numquam lassus est. In vita S. Mariae neptis Abrahae cap. 18] Ac de eadem poenitentia Hieronym. in cap. 41. Ezech. inquit. [Puto perspicuum esse lectori semper angustiora esse, quae deorsum sunt in ieiuniis, chameuniis, et victus continentia.] FR. Et clarius alibi idem inquiens. [Omnes pene virtutes corporis mutantur in senibus, et crescente sola sapientia, decrescunt cetera: ieiunia, vigiliae, chameuniae, id est, super pauimenta dormitiones etc. Epistol. 2. tom. 1.

CHARAGMA Imago; graece enim xa/ragma coelaturam, et sculpturam significat. [Quia sicut nummus habet charagma Caesaris, sic homo habet charagma Dei. Chrysostom hom. 38. in cap. 20. Matth.

CHARIVARIVM graecum vocabulum xarhbari/a mentis obtusionem, et vertiginem ex tumultu, ac strepitu causatam significans, hinc in Gallia, aliisque regionibus, quando vidua aliqua ad secundas nuptias transit, solet plebs strepitum ad domum illius agere, et vt desistant ad ali quam compositionem soluendam coguntur nupti, vulgariter Chariuari strepitum, et clamorem hunc vocant: [Insultationes, clamores, sonos, et alios tumultus in secundis, et tertiis quorundam nuptiis, quos chariuarium vulgo appellant, propter multa, et grauia incommoda fieri omnino prohibemus sub poena excommunicationis. In Concil. Turon. de anno 1445. sub Nicolao V. celebrato.] FR. Cum anno 1644. in Terra Arcis Priorae prope Tusculanum fuissem, hunc abusum per triduum audiui in nuptiis cuiusdam viduae, cuius maritus, cum alienigena esset, ac ignorans hunc terrigenarum morem, prima nocte, vt audiuerat, et clamorem vulgi, et tympanorum, ac buccinarum strepitum, maneque inuenta ad portam cornua appensa, de eius vxore, quod publica meretrix esset, dubitans, voluit illam occidere, quae coacta fuit testes de hac consuetudine rogare, de qua re fidem Parochi illius loci etiam adhibuit. Ab hoc strepitoso Chariuario puto italicum nomen Bacchanalium deriuari, quod Carneuale dicitur, quamuis aliis Carneuale dicant, quia tunc carnis valor vltra consuctum excedit.

CHARTA aliquando hoc vocabulum laminam significat. [Trullum vero eiusdem Ecclesiae fusis chartis plumbeis cooperuit, atque muniuit. Anast. in Serg Papa. In alia significatione. Vide Papyrus.

CHARTACIVM Archiuium, in quo chartae, et scripturae conseruantur. [In chartacium Ecclesiae collocauit. cap. 4. Synodi Rom. sub Sixto III. in Ecclesia S. Crucis in Hierusalem celebrata.[Chartarium etiam a D. Hieronymo contra Ruff. appellatur, dum inquit; [Cur eam in Romano Ecclesiae chartario non requiris?] Huius vocabuli synonima. Vide Archiuum. FR. Chartacium aliquando ius Cancellariis debitum pro solutione chartae significat.

CHARTOPHYLAX graece *kartofu/lac chartarum, seu scripturarum Custos. In Constantinopolitana Ecclesia erat nomen dignitatis, atque decoratus hac dignitate sigillum Patriarchae 9quod Bullatorium etiam dicebatur) in collo appensum ferebat. [Patriarchale sigillum pendebat e pectore Chartophylacis, vt erat consuetum. Balsam.] Ad ipsum multa litigia spectabant, praecipue matrimonialia, nec Sacerdos nouellos sponsos, absque eius licentia, benedicere poterat. Quoad alias facultates, et praeeminentias huius dignitatis. Vide. Balsamonem apud Baron. an. 591. nu. 31. 32. et 33. et in actione 14. et 16. Sextae Synodi apud eundem Baronium. Vide etiam Curopalatam. Locus vero, vbi residebat, Chartophylacium dicebatur, quod nos Archiuum vocamus. [Quia Chartophylacium praedictae piae memoriae Iustiniani tempore, ita surripiente subito flamma incensum est. D. Greg. in Regist. lib. 7. Ep. 26.] In Ecclesia Romana licet haec dignitas sub nomine Chartularii reperiretur, minoris tamen aestimationis erat. Vide Baronium loco citato. [Veniente autem viro magnifico Domino Mauritio Chartulario. D. Greg lib. I. Epist. 3.] Erat etiam officium saeculare, Iudicis, nempe, Delegati imperialis, necnon Custodis eiusdem imperialis Archiuii. [Ergo feria secunda diluculo mittit chartularium suum, et quosdam de obsequio suo. Anast. Collectanea per Sirmondum in 8. edita in exil. S. Martini Papae.] FR [Tua Excellentia postulauit, vt Imperatori scriberem, quatenus pacta in chartophylacio requireret. cap. ex epistolae verbis. de

probationibus.] Vbi Gloss. [Cartophylacium dicitur locus, seu armarium, vbi chartae, vel instrumenta ponuntur, et conseruantur.] Dicebatur etiam Chartilogium. Vide Hieronymum Fabrum in Sac. memoriis Rauennatibus par. 1. pag. 9. et 10. Huius Synonima. Vide Archiuium, et Archiuiarius. Chartacium.

CHARTVLARIVM. Vide Chartophylax. Item Chartularius in Capitulario significat seruum manumissum. [Homo chartularius similiter factus. lib. 6. cap. 208.

CHARTOPRATA FR. ex graeco nomine xartepro/ths2 id est, chartae venditor, sicut xarteprati/a officina papyracea, de quibus fit mentio in legibus ciuilibus.

CHASDIVS mappula, seu stratum, quo equus instratur, dorsale. [Insidiebat equo nigro spectando, ephippio rubro auro texto chasdio. In Florentina Synod.] in textu graeco habetur xasdi/ou Vide Mappula.

CHELANDIVM nauis genus. [Omnes naues dromones, videlicet, trieres, scaphas, chimeras, et lintres vsque ad chelandia collegit Paul. Diac. in Iustin.] graece legitur kala/ndia [. Ab antiquo enim Steno chelandia imperialia nauigationi instructa decem erant. Constant. de administr. Imper. cap. 15.] Fr. Melius tamen Henricus Spelman. Chelandria legit.

CHELYDRVS Serpentis species. [Exarsit more solito liuidus aduersus Sanctorum famam chelydrus. in vita S. Eustasii Abb.] vbi Narrator Daemonem intelligit.

CHERINTHIANI FR. Haeretici Cherinti sequaces, qui inter alios errores circumcisionem obseruabant, et quod mille annis post resurrectionem carnalitates frui sperabant. ideo xiliastai/ id est, Millenarii appellati sunt. 24. quaest. 3. can. 39.

CHERITISMVS salutatio, a verbo graeco *xai/rw saluto, hoc nomine iidem Graeci festum Annuntiationis Beatae Mariae propter salutationem angelicam appellant. [Fecit vestem de chrysoclauo habentem historiam natiuitatis, et Sancti Simeonis, et in medio cheritismon. Anast. Biblioth. in Leone III.] Erat enim in medio figura Annuntiationis Gabrielis ad Virginem depicta.

CHERVBIM nomen Angeli ex hebraeo, quod significat ad similitudinem pueri, quid bini eorum ad formam puerorum erant effigiati super Arcam Domini, vt Rabbini docent, vnus, nempe, masculina facie, alius vero feminina. quando enim ad preces Sacerdotis pro populo orantis Deus propitius se praebebat, tunc hi duo cherubim se inuicem conspiciebant; at e contra quando ad murum vertebant facies, signum tunc erat, quod Deus contra eius populum iratus fuisset. Vide Propitiatorium. FR. Cherubim ad similitudinem interpretantur, quia Hebraei aiebant, quod sicut Moyses in monte cum Deo loquens eos vidit 3 sic ad eorum similitudinem deinde coelaturam poni fecit super tabernaculum. Ioseph Heb. lib. 3. Antiq. cap. 8. Atque Hebraeorum narrationem affectantes Ethnici, sicut illi fatebantur cherubim esse voluptatis Paradisi custodem; ita isti a voce Cherub Cerberum in campis Elisiis custodem esse finxerunt. Aliam fabulam de Serapide ad instar Seraphicorum spirituum. Vide Seraphim. Theraphim.:||: Item Cherubim in antiquis romanis Caeremonialibus significabat pretiosum ornamentum, vbi dum agitur de pontificalibus vestimentis, sacrisque vasibus apostolico Sacristae consignandis, excipiuntur infrascripta ornamenta, quae in consignationem minime dabantur; nempe: [Exceptis mitris pretiosis, et aliis quibusdam solitis custodiri per Cubicularios, exceptis thiara, et cherubim, quae solent poni in camera thesaurariae palatii apostolici.] Angelus Rocca olim Sacrista apostolici palatii putat huiusmodi cherubim fuisse in aliqua gemma sculptos, qui fortasse in pluuiali pontificio pro pectorale inseruiebant, ex eo quia Cherubim est scientiae symbolum, quae in pectore Summi Sacerdotis residere debet. At ego existimo hos duos aureos, seu alterius materiae pretiosae cherubim supra baculos in equitatione ante Pontificem delato, nonnisi scientiam vtriusque testamenti significasse, quod colligo ex quodam antiquissimo Caeremoniali in Bibliotheca. Vaticana asseruato, in quo, dum describitur equitatio noui Pontificis ad Lateranensem Ecclesiam, sic habetur: [Primus procedit equus Domini Papae phaleratus: secundo vadit Subdiaconus cum Cruce; tertio duodecim Brandonarii cum duodecim vexillis rubris, et duo alii cum duobus cherubim in cacumine lancearum.] Eodem modo haec caeremonia a Dauantria in suo M. S. Caeremoniali describitur. FR. Haec duo tamen ornamenta cherubim appellata in cacumine hastarum posita, quae praeferebantur vltimo loco ad latus Pontificis, alia non esse puto, quam illa bina flabella, quae solent deferri ad tegendum Pontificis caput, quae Seraphim significant, et, vt ait S. German. in Theor. rer. ecclesiast. multi oculorum Cherubim effigiem denotant, Vide in dict. Flabellum. Hoc etiam asserere inducor, quia in Caeremon. cit. Biblioth. Vatie. dicitur, quod isti Cherubim erant In cacumine lancearum, dum eodem modo haec flabella in cacumine lancearum posita adhuc obseruari videtur, quod confirmatur. in Exod. cap. 26. n. vbi habetur. [Tabernaculum vero ita fiet: Decem cortinas de bysso retorta, et hyacintho ac

purpura, coccoque bis tincto, varietas plumario facies.] Vbi LXX. vertunt. [Et tabernaculum facies, decem cortinas de bysso retorta, cherubim opere textoris facies eas.] Chaldaica legit. [Figuras cherubim facies.] Ergo Plumarium, et Cherubim idem sonat. Vide Ioseph hebr. lib. 3. antiq. cap. 8. et Magistr. sent. in histor. Ceterum Thiara papalis, et aliae gemmae pontificales hodie in Castro Sancti Angeli, post illarum vsus asseruantur, potest quidem esse, quod talia flabella propter margaritas, et gemmas, quibus ornata sunt, vel propter periculum alicuius veneficii, dum caput Pontificis tangunt, ideo in thesauraria Camerae magna cura asseruabantur::||: Moschi solent in eorum processionibus quatuor cherubim super hastas deferre: Graeci vero in epigonathio, seu genuale depingunt Cherubim; nam hic sacer habitus euangelicae praedicationis, et dactrinae ecclesiasticae symbolum est.

CHIMERA nauis genus. [Omnes naues dromones, videlicet. trieres, scaphas, chimeras, et lyntres vsque ad chelandia collegit. Paul. Diac. In Iustinian.

CHIROTHECAE a graeco vocabulo *xeiroqh/kai id est, manus thecae, seu tegmina, quibus in pontificalibus Episcopi vtuntur ad haedinas Iacob pelles alludentes, quibus genitore decepto paternam benedictionem obtinuerat. Item significant nostrae mortalitatis spolia ab Incarnato Verbo desumpta. Innocent. cap. 38. Atque moraliter indicant, quod: [Sicut aliquando manus chirothecis velantur, aliquando extractis chirothecis denudantur; sic opera bona interdum propter arrogantiam declinandam celantur, et interdum propter aedificationem proximis monstrantur. Gem. de antiq rit. Missae lib. 1. cap. 215.] Idem astruit cit. Innocent. III lib. 1. de myst. miss. cap. 57. Quocirca Praelatorum publica pia opera reprehendi non debent, si ad praebendum subditis exemplum patenter exerceantur. Insuper chirothecae inconsutiles esse debent: nam, vt refert idem Gem. loc. cit. [Chirothecae sunt inconsutiles, quia actiones Pontificis debent rectae fidei esse concordes.] In die Veneris maioris hebdomadae Episcopus chirothecis indul non debet. Caeremon. Episc. lib. 2. cap. 29, Nec in missis pro defunctis. Ibidem cap. 11. Appellantur Manicae latino vocabulo in ord. Rom. Chirothecae Abbatis Montis Cassini concessae de anno 1049. Baron. ibidem n. 5. Synonima huius vocabul i. Vide VVanto. Gula Manitia.

CHIROTONIA ex graeco *xei/rotoni/a ordinatio, seu consecratio. fiebat enim manuum impositione. [Nunc chirotonia appellatur sollemnis illa precum effusio, quando consecratur is, qui ad sacrum ordinem electus est. Zonar ad primum canonem apostol.] Quamuis aliquando pro ipsa electione sumatur, vt idem Zonara notauit: inquiens [Olim ipsa etiam electio Chirotonia nominabatur.] Quia Clerus, et Populus in Episcopi electione manus extollere solebat, vt hoc pacto absque confusione concurrentium vota facilius calculari potuissent, vt refert idem Auctor. [Non oportere chirotonias in audientium praesentia fieri. Laodicen. Concilium can. 5.] quod quidem non de sacris ordi. nationibus (hae enim publice fieri solent); sed de electione Episcopi, ne scilicet in postulantium praesentia fieret, intelligi debet.

CLANIS Vox barbaro-graeca, cum legi debeat clamys: Senatoria vestis. [In his studiis Caesarius etiam in chlanide versatus est. In vita S. Cesarii Quaestoris.

CHLOE FR. [Significatum est mihi de vobis, fratres mei ab his qui sunt Chloem. 1. Cor. c. 1.] D. Ambrosius dubitat in hoc loco, an sit nomen proprium viri, seu mulieris. Theophylactus putat esse nomen familiae Corinthi. Horatius tamen de quadam femina hoc nomine appellata meminit. lib. 1. carm. Ode 23. inquiens:

Atqui sollicitae nuntius hospitae
Suspirare Chloren, et miseram tuis
Dicens ignibus vri,
Tentat mille vafer modis.

--- Neque erat Lydia post Cloen:
Me nunc Tressa Chloem regit.
Si flaua excutitur Chloem.

O quae beatam diua tenes Cyprum, et
Memphim carentem Sithonia niue,
Regina, sublimi flagello
Tange Chloen semel arrogantem.

Inscripsit tumulo septem celebrata virorum,
Se fecisse Chloem: quid pote simplicius?

CHOBAR nomen appellatiuum Euphratis fluminis. in Ezechiele cap. 1. [Cum essem in medio captiuorum iuxta fluuium Chobar, aperti sunt coeli.] vox hebraica Chobar, quae magnum significat, sic etiam idem flumen a Baruch. Sodi appellatur, quod eadem lingua superbum, et

inflatum denotat. [Eorum omnium habitantium, et ad flumen Sodi. cap. 1.] Sed ego ab incolis didici flumen Chobar distinctum esse ab Euphrate; nam illud ex Mesopotamia scatet, et post longum tractum prope locum, vbi Ezechielis sepulturam fuisse creditur, in Euphratem ingreditur, atque ab ipsis Arabibus, vsque ad praesens Chobar appellatur.

CHODCHOD gemmae species quam alii iaspidem alit carbunculum exponunt. [Et chodchod proposuerunt in mercatu tuo. Ezech. cap. 27. num. 16.

CHOEROGRYLLVS graeca vox xoirogru/llios2 Hystrix animal, de quo cap. 11. Leuit. [Choerogryllus, qui ruminat.] At hoc animal non ruminat, et consequenter textus sensui interpretatio non concordat. Hebraei tamen Cuniculum exponunt.

CHOICVS ex graeco xoiko\s2 limaceus. [Primus inquit homo de terra choicus, id est, limaceus. Tertull. lib. de resur. carnis.

CHOMATVM graece xw/mata in Cod. Theodos.l. vlt. de patr. vicor. grumum denotat, seu agger.

CHORAGVS FR. chori ductor. D. basil. epist. 80. Pantaleon in lib. de luminibus vocat Christum Choragum, et Ductorem gentium, quae eum sequuntur.

CHORAVLA FR. [Si desertores Monasteriorum ad militiam clericatus eligantur, cum iis, qui in Monasterio permanent, non tamen nisi probatiores, atque meliores in clerum assumere solemus: nisi forte (sicut vulgares dicunt) malus choraula, bonus symphoniacus est, ita ipsi vulgares de nobis iocabuntur, dicentes malus Monachus, bonus Clericus est. can. legi. 16. quaest. 1.] Vbi Gloss. [Choraula, qui incipit cantum in choro, vel qui choreas ducit. sic Symphoniacus, qui symphoniam exercet.

CHOREA FR. ludi conuiuales, et saltationes. [Chorea dicitur a choro; chorizantes enim in suis ludicris, cantilenis, et saltibus, quodammodo tenent chorum. Gloss. in Clement. de celeb. miss. cap. primo.

CHOREPISCOPVS Ecclesiastica dignitas, de qua saepe in Conciliis, et in iure canonico, significat Episcopi Vicarium in Villis. [Corepiscopi, id est, Vicarii Episcoporum, iuxta quod canones ipsi testantur, instituti sunt ad exemplum septuaginta seniorum, tamquam Sacerdotes propter sollicitudinem pauperum. Hi in Vicis, et Villis instituti gubernant sibi commissas Ecclesias, habentes licentiam constituere Lectores, Subdiaconos, Exorcistas: Presbyteros autem, et Diaconos ordinare non audeant. Isid. lib. 2. de eccles. off. cap. 6.] Ex quibus colliguntur duo, nimirum, Corepiscopos habuisse eandem auctoritatem in ordinandis clericis, sicut modo habent Abbates mitrati; secundo manifestatur subdiaconatum non fuisse sacrum ordinem, quem ritum adhuc tenent Orientales. Maronirae hanc vocem corrumpendo, Archipresbyterum, seu Parochum loci Churi appellant, cui in traditione curae Episcopus inter alias caeremonias baculum pastoralem in manibus tradit. Itaque Chorepiscopus formatur ex graeco idiomate xorepi/skopos2 quod inspectorem loci, vel stationis significat; a D. Damaso epist. 4. Villanus Episcopus appellatur, qui ad postulata respondit in eadem epistola, Chorepiscopos, non alium gradum, quam simplicis Sacerdotis habere, sed quia Chorepiscopi indebite auctoritatem, et functiones episcopales, contra canonum decreta, sibi vsurpabant; ideo ab Ecclesiis deletum est hoc officii nomen. In capitulis Caroli Magni eorum auctoritas limitata fuerat his verbis: [Item in eodem Concilio simul, et in Ancyranensi, vt Chorepiscopi cognoscant modum suum, et nihil faciant absque licentia Episcopi in cuius Parochia habitant. lib. 1. cap. 9.] FR. Eodem pacto S. Leo Papa epist. 88. quae habetur in Decreto Gratiani, nempe: [Inter Episcopos autem, et Chorepiscopos haec est differentia, quod Episcopi nonnisi in Ciuitatibus: Chorepiscopi, et in Vicis ordinari possunt. Episcopi formatas tribuunt litteras; Chorepiscopi nonnisi commendatitias, et pacificas dare valent. Episcopi ius consecrandi habent; Corepiscopi tantum minores ordines tribuunt. leuiticam autem, aut sacerdotalem benedictionem non valent praestare. dist. 68. in sum. can. 4.] Et idem Leo ibidem differentiam inter Episcopos, et Chorepiscopos hoc modo assignat. [Quamuis Chorepiscopis, et Presbyteris plurima cum Episcopis ministeriorum communis sit dispensatio. 3 quaedam tamen sibi prohibita nouerint: sicut est Presbyterorum, Diaconorum, et Virginum consecratio, constitutio Altaris, ac benedictio, vel vnctio. Siquidem nec erigere Altaria, nec Ecclesias consecrare cis licitum est, nec per impositionem manuum, fidelibus baptizatis, vel conuersis haereticis paracletum Spiritum Sanctum tradere, nec chrisma conficere, nec chrismate baptizatorum fronte signare, nec publice quidem in Missa quemquam publice poenitentem reconciliare, nec formatas cuilibet epistolas mittere.] Vbi Io: de Fan. Glossator in §. litteras formatas. sic exponit: [Formatae, siue dimissoriae dicuntur. litterae, quibus quis eximitur a iurisdictione sui Episcopi, quae olim cum sollemnitate magna fiebant, vt 73. dist. can. 1. Commendatitiae, siue pacificae dicuntur, quae dantur, Clerico viatori, quibus commendatur, vt pacifice possit exsequi officium suum; et licet Gratianus dicat: quod Chorepiscopi dare tales poterant, illud non credo; sed solus Episcopus, vt de consecr. dist. 5. can. non oportet. 71. dist. can. extraneo. Quod Archidiaconus eas dare

non possit, habes extrau. de off. Archidiac. cap. significasti.] Additque ibi Postillator: [Et bene Io: de Fan. et ita est, atque Chorepiscopus non potest dare licentiam Clericis, vel laicis, vt eant in peregrinatione, quia non possunt formatas dare, secundum La. et Hugo.] Sequitur praefatus Glossator in §. Commendatitias, inquiens: [Argumentum contra 71. dist. can. extraneo.] Item in §. benedictionem leuiticam, sic explicat. [Nec subdiaconalem, nisi tantum lectoratum. vt dist. 69. can.?. in fine: sed Gratianus fuit deceptus, vt in sequenti can. quamuis Chorepiscopis, vbi non dicitur nisi de duobus ordinibus tantum.] Qui tamen Corepiscopus, pro Chorepiscopo scribit:||: Id autem, quod habetur in Conciliis Antiocheno can. 20. Neocaesar. can. 13. Ancyr. can. 13. intelligi debet de Chorepiscopis in Episcopos consecratis, titularibus, nempe, atque Dioecosanorum episcoporum Coadiutoribus, sicut hodie aliqui suffraganei reperiuntur, quod iisdem verbis Antiocheni Concilii ca. 13. probatur, in quo sic habetur: [Qui in illis, et vicis constituti sunt Chorepiscopi: tamen si manus impositionem ab Episcopo susceperunt, et vt Episcopi sunt consecrati; tamen placuit sanctae Synodo, scire oportere modum proprium reti nere.] Vbi iubetur absque Dioecesani licentia, non posse Chorepiscopos ordinationes habere Coadiutores Episcopi. Vide in dict. Episcopus. FR. Hoc vero dupliciter succedebar, vel quando in aliquibus Ciuitatibus duo Episcopi reperiebantur vnus, nempe, Catholicus, et alius Haereticus, cumque hic ad catholicam fidem conuertebatur; tunc pro bono pacis, et concordiae Episcopus Catholicus aliquam portionem suae Dioecesis alteri concedebat, vt ex Nicaeno Concil. can. 8. et Africano in Decretal. lib. 3. tit. 29. cap. 1. et in Codice Theodos. l. 4. tit. de haeret. cap. 85. colligitur, de qua re dicetur etiam in dict. Episcopus vagans, idemque de Cardinalibus ab Antipapis creatis non raro euenisse legimus, qui relicto schismate ad oboedientiam legitimi Pontificis reuersi, ob eundem bonum finem inter Purpuratos confirmabantur. Vel secundo modo succedebat, quando, nimirum, aliquis Episcopus propter grauia delicta a dignitate deponebatur; postea vero ad poenitentiam delictorum reuersus, reconciliabatur; tunc Patres ad commiserationem inclinati, assignabant ei locum extra Dioecesim, in qua delictum commiserat, vt ibi iurisdictio nem Chorepiscopi exerceret, vt refert Baronius An. 572. num. 4. qui apocripham existimat epistolam Ioannis Papae III. ad Episcopos Germaniae, et Galliae contra Chorepiscopos iurisdictionem episcopalium vsurpatores; nam in his prouinciis hoc nomen, et officium Chorepiscopi iam antea deletum erat. Vide Conscientia. Metrocomiae.

CHORVS canentium multitudo simul vnite. Primum inuentorem chori ait. Isidor. lib. 1. de Diuin. Off. cap. 3. Moysen fuisse. FR. Sed Tubalcain fuit primus pater canentium, vt docet Scriptura.:||: [Chorus dicitur a concordia canentium, siue a corona circumstantium: olim namque in modum coronae circa aras cantantes stabant; sed Plauianus, et Diodorus Episcopi choros alternatim psallere instituebant. Duo chori psallentium designant Angelos, et spiritus Iustorum, quasi reciproca voce Dominum laudantium. Cancelli, in quibus stant multas mansiones in domo Patris designant. Gem. cap. 140.] Dicitur Presbyterium a Diuis Cornelio, et Cypriano, Sanctuarium Altaris ex Concil. Bracarense. Sancta Sanctorum ex Concil. Turonen. II. *bh=ma a Graecis, licet haec vox partem illam Altaris clausam tribus portis (secundum Orientalium vsum) significet, vbi nemini penetrare licet: ab aliquibus Sacrarium, et in nonnullis M. S. Caeremonialibus Propitiatorium dicitur, ex quo D. Ambrosius Theodosium Imperatorem expulerat: refert tamen Curopalata licuisse Imperatori Constantinopolitano in die eius coronationis ingredi, ibique sacram Communionem cum Sacerdotibus recipere, et in Vesperis Paschae ad incensandum Altare. Excludi laicos ab ingressu chori ordinant apostolicae Constitutione s. lib. 2. cap. 57. Ideo Concil. Chalcedonense FR. et Moguntinum in decretali de vita, et honest. cleric. cap. 1.:||: Cancellis diuidi chorum ab Ecclesiae remanente spatio sanxerunt. FR. Rex Galliarum intra Chorum ex priuilegio sedet, vide Petrum Matteiu. de gestis Henrici IV. circa finem, vbi de coronatione Catherinae eius vxoris agit.:||: Magnus Magister Melitensium Equitum, tamquam Ecclesiasticus Princeps, suum thronum intra presbyterum habet. FR. Chorus item significat instrumentum musicum. D. Hieronymus in psal. 150. ac Dionys. Carth. in lib. 2. Reg. cap. 6. art. 10. vbi dicitur. [Et erant cum Dauid septem chori, et victima vituli.] Exponit Chartusianus: [Non est in hebraeo, quod tamen breuiter potest exponi, vt per choros intelligantur distinctae congregationes, seu ordines canentium, atque psallentium Deo. Rursus Chori vocantur musica instrumenta, fistulas duas habentia, in quarum vnam intromittitur ventus, et per aliam emittitur sonus.[Item Chorus saltationes denotat, vt Lucae cap. 15. Item Chorus pro Monasterio: [Peragrabat ergo insulas, et totum etruscum mare, Volscorumque Prouinciam, et curuorum litorum sinus, in quibus Monachorum consistunt Chori. D. Hieron. in Epitaph. Fabiolae ad Oceanum.] Quando in Choro standum, vel genuflectendum sit. Vide Genuflexio. Reliqua vide Presbyterium. Sanctuarium. Sancta Sanctorum. Stallum.

capitulo Odoardus, fit mentio in lege Salica tit. 61. Curiosissima enim erat decoctoris caeremonia, qui ingrediebatur domum, ibique a quatuor eius angulis colligebat terram, et postea ad limen accedens, sinistra manu illam post terga proximioris consanguinei proiciebat. In aliquibus tamen Ciuitatibus talis decoctor, vt se eximeret a creditorum molestia, solebat ter posteriora super lapidem in publico illidere. vt Senis in praesens fieri solet; Romae vero fert per integrum diem pileum viridem: omnia siquidem sunt infamiae signa, et talia Clericis lex non permittit.

CHRISMA graece xei/sma vnctio, ita appellatur Confirmationis Sacramentum. FR. [Christus enim a Chrismate dicitur, vel potius a Christo dicitur Chrisma, non secundum nominis formam, sed secundum fidei rationem. cap. cum venisset. de Sac. Vnctionis. §. quia vero.]:||: Dicitur Signaculum spirituale a D. Ambros. Manus impositio a D. Aug. Confirmatio, et Confessionis Confirmatio a S. Clemente. Signaculum Demini a D. Cypriano. Sigillum Domini a S. Cornelio Papa. quare clemens Alexandrinus de quodam iuuene ad fidem conuerso per D. 10: Euangelistam, sic inquit. [Ad Extremum Baptismi Sacramento illuminauit, postea vero, vbi sigillo Domini, tamquam perfecta, tutaque animi eius custodia, obsignauit. Apud Euseb. lib. 3. cap. 17.] FR. Balsamum etiam appellatur: [Placuit, vt nullus Episcoporum pro modico balsami, quod benedictum pro baptismi Sacramento per Ecclesias datur (quia singuli tremissem pro ipso exigere solent) aliquid vlterius exigat, ne forte, quod pro salute animarum per inuocationem Spiritus Sanct. consecratur: sicut Simon Magus donum Dei pecunia voluit emere; ita nos venundantes damnabiliter venundemur. can. placuit. 1. quaest. 1.] Vbi Gloss. exponit. [Balsami, id est, Chrismatis.] At reuera non Chrisma formaliter Canon intelligere puto per nomen Balsami, sed tantum materialiter; nam Episcopi, ne inciderent in peccatum simoniae, non pro Chrisma solutionem tremissis exigebant, sed praetextu balsami pretii, vt satis ex eodem can. colligitur. Vide Chrismale. vbi de hac simoniaca solutione agemus.:||: A Simone Tessalonicense *sfrag/s2 id est, Obsignatio, ab Areopagita telei/wsis2 id est, Perfectio, et a Graecis *mou=ron id est, Vnctio dicitur, quam dictionem Arabes corrupte Mairun: Melitenses vero magis ad graecam dictionem accedentes Miru appellant. Chrisma est oleum balsamo mixtum, et ab Episcopo assistentibus Sacerdotibus duodecim, Diaconis septem, septemque Subdiaconis in Feria V. maioris hebdomadae consecratum. Diximus materiam esse oleum cum balsamo mixtum, vbi aduertendum quod Graeci praeter oleum, et balsamum commiscent triginta tres species aromatum. Item ab Episcopo consecratum, inter Graecos vero solus Patriarcha hoc chrisma consecrat; raro tamen, nec annuatim, sicut Latini, et illud omnibus Ecclesiis postea distribuit. Item Duodecim Sacerdotes assistunt in memoriam duodecim Apostolorum, ac Septem Diaconi requiruntur in symbolum septem Diaconorum, quos Apostoli statuerant, Septem vero Subdiaconi, vt Diaconorum consocii adduntur. ita Isid. lib. 2. de Eccl. Off. cap. 8. Rupert. lib. 5. de diuin. Off.cap. 8. Diximus tandem hanc caeremoniam fieri in feria V. maioris hebdomadae, sic enim cautum est in can. litteris. de consecr dist. 3. et can. quoniam. de senten. excom in sexto: qui tamen canones de oleo carechumenorum, et infirmorum non faciunt mentionem. Haec vero dies mysteriose assignatur, vt Isidorus. Alcuinus, et Rabanus notant, quia, nimirum, ante dies Paschae Maria Magdalena pedes Domini vnxerat, et Rupertus vlterius vnctionem sanguinis Agni significare astruit Israeliticorum ad postes, et superliminaria domorum in die decimaquarta primi mensis. Exod. cap. 12. De vsu autem Chrismatis; ad tria inseruire dicimus. Primo in Sacramento Confirmationis, cuius administratio ad solum Episcopum spectat. nec cam Sacerdoti delegare potest; Papa tamen iustis de causis hanc potestatem Sacerdotibus concedere valet, quam admodum D. Gregorius ad euitandum scandalum ex prohibitione in Sardinia ortum, quia, nimirum, confirmatio in ea insula prohibebatur in locis, in quibus non inueniebantur Episcopi; ideo Sacerdotibus ibi facultatem dederat administrandi hoc Sacramentam, vt ex eius epist. 9. lib. 3. ad Ianuar. Caralit. Episc. colligitur. Antiquitus post baptismum hoc Sacramentum conferebatur, sed ab Episcopo: itaque abusiue a Graecis per simplicis Sacerdotis manus post baptismum hoc Chrisma confertur; asserentibus ex antiquo ritu id fieri; nam clare constat. [Quod solis debeatur Episcopis. vt consignent, et Spiritum Paracletum tradant, quod non solum consuetudo Ecclesiastica demonstrat, verum et illa lectio Actuum Apostolorum, quae asserit quibusdam in nomine Iesu baptizatis per impositionem manuum Pauli Apostoli datum esse Spiritum Sanctum. Item in alio loco scribitur, quod Apostoli Hierosolymis Petrum, et Ioannem miserunt Samariam, vt iam baptizatis traderent Spiritum Sanctum. Rupert. lib. 5. de diu. Offic. cap. 16.] Hodie tamen confirmatio haec non sit amplius tempore baptismi, sed in aetate discretionis, atque Parochis graecis inter Latinos degentibus, ex pontificiis prohib itionibus supra dictum abusum vetitum est; sed pueros graecos iam adultos tenentur Episcopo latino ad effectum confirmandi praesentare. Vsus autem Chrismatis ad sex

inseruit, primo ad vngendum baptizati caput, prout dictum est in dictione Baptismus, et in dictione Vertex dicetur, Secundo pro Sacramento confirmationis. At licet in baptismi caeremonia Sacerdos vngat chrismate baptizatum [Signatur enim baptizatus chrismate per Sacer dotem in capitis summitate, per Pontificem in fronte. Rab. de instit. Cler. lib. 1. cap. 30.] Vtramque tamen vnctionem hanc a S. Siluestro institutam fuisse refert Ruper. in praedic. lib. 5. de diu. Off. cap. 16. inquiens: [Legitur autem in gestis pontificalibus, quod Siluester Papa constituit, vt baptizatum liniat Presbyter chrismate leuatum de aqua, propter occasiones transitus mortis, ne propter absentiam Episcopi, et difficultatem eum consequendi; sine manus impositione baptizati migrent. Presbyteris itaque chrismate baptizatos vngere licet, sed quod ab Episcopo fuerit consecratum: non tamen frontem, quod solis debetur Episcopis; sed verticem.] Tertio vsus sacri chrismatis inseruit in Sacerdotis ordinatione, quo frons, et manus eius ab Episcopo linitur. In aliquibus Ecclesiis vngebantur Dia coni manus, quando diaconatum suscipiebat, quod ex quodam M. S. Caeremoniali Rotomagensis Ecclesiae colligitur, in quo haec verba leguntur: [Consecratio manuum Diaconi de oleo, atque chrismate.] Erat enim in praxi Gallicanae Ecclesiae, vt colligitur ex epist. Nicolai Primi ad Ridulphum Archiepisc. Bituricensem, vbi inquit: [Praeterea sciscitaris, vtrum solis Presbyteris, an Diaconibus debeat cum ordinatione manus chrismatis liquore perungi.] Quarto oleo chrismatis Ecclesia vtitur in consecratione Episcopi, caputque eius linitur, vt impinguatum remaneat coelesti nectare, ac eius manus perunguntur, vt mysteriorum admirabilium exsecutor fiat: additque Sanctus Cyprianus de Vnct. Chrism. quod: [Sicut oleum fluctuat, et humidis quibusdam superfertur: ita excellentia sacerdotalis regiae dignitati:] Quinto vnguntur Reges, et Imperatores. Sexto consecratur Ecclesia, et Altare, vt dictum est in dict. Altare. Item solebant Aegyptii sacro chrismate Sacerdotum cadauera linire, qui abusus a Balsamone damnatus fuit, quando de hoc ritu, seu potius abusu ab Alexandrino Patriarcha interrogatus fuerat. Erat etiam tempore Garoli Magni abusus, imo superstitio, quod reus ne cogeretur violentia tormentorum proprium delictum manifestare, sacrum chrisma. bibebat ante interrogationes in tormentis, quae superstitio ab eodem Imperatore in eius constitutionibus lib. 3. c. 55. his verbis prohibita fuit. [Vt Presbyter; qui sanctum chrisma donauerit ad iudicium subuertendum, postquam de gradu suo depositus fuerit, manum amittar.] De quo abusu loquitur etiam Moguntinum Concil. can. 27. inquiens: [Nam criminosos eodem chrismate vnctos, aut potatos nequaquam vllo examine deprehendi posse a multis putabatur.] De chrisma, quod per autonomasiam Confirmationis Sacramentum intelligi solet, multa in suis eruditis, moralibus responsionibus Ioannes Cardinalis de Lugo, quo ad offectum, et validitatem huius Sacramenti scripsit, auctoritatis S. Dionysii Areopagitae innixus, qui in lib. de Ecclesiae Hierare. cap. 4. magnam vim, et copiam fragrantium qualitatum, hoc Sacramentum habere dixerat. Vide etiam Baronium ad an. 1080. debent autem esse ieiuni, ac necessario in gratia, qui hoc Sacramentum acceptaturi sunt, et consequenter, exsistentes in peccato mortali debent prius confiteri, cum haec chrismatis confirmatio sit verum Sacramentum, quo fidelibus Spiritus Sanctus tribuitur, dum in Christiana militia adscribuntur, et ideo eorum frons, quae est verecundiae sedes, signatur, vt fideles ad ignominias, persecutionesque in confessione fidei substinendas praeparentur, ac prompti fiant, in cuius probationis signum maxilla eorum ab Episcopo percutitur. In hoc Sacramento sicut in Baptismo suscipiuntur Patrini, nam eo pacto, quo duellatores ante pugnam Patrinos eligunt, ita qui in spirituali lucta contra animae inimicos dimicat, vt validus fiat, in hoc Sacramento Patrines eligere debet. Aduertendum tandem est, quod non potest Patrinum esse, qui non fuerit antea, hoc Sacramento confirmatus. can. in baptismate, de consecr. dist. 4. Nec debet esse eundem Baptismi Patrinum. can. in catechismo de Cosecre.dist. 4. FR. Antiquitus etiam apud Latinos statim post Baptismum dabatur confirmationis Sacramentum, quod colligitur ex Ordinis Romani verbis, nempe, [Die Resurrectionis Dominicae procedentem ad Sanctam Mariam, Maiorem cum ordinibus suis Notarius stas In loco, qui dicitur Merulanus, et salutato Pontifice, In nomine Domini Iesu Christi baptizati sunt externa nocte in Sancta Dei Genetrice Maria infantes masculi numero tot, faminae numero tot.] Et etiam Ordo Romanus idem refert de chrismate in die V. Vide hic Cbrismarius. Quod tamen tempore persecutionum obseruabatur; legimus enim in passione S. Vrbani Papae, quod hic Pontifex Anolinum baptizauit, ac chrismate consignauit. Vide Myrum Oleum Sanctum.

CHRISMALE Velum, quo chrisma cooperitur. Item linteum, quo frons chrismate liniti cingitur. [Tegitur post sacram Vnctionem eius caput velamine sacro. Rab. lib. 1. cap. 29. de instit. Cleric.] ac de eadem caeremonia mentionem faciens Ordo Rom. addit: [Deportantur ipsi infantes ante Pontificem, et das singulis stolam candidam, et chrismale:] Vide Baptismus. caput enim nouiter baptizati vnctum, chrismale coopertum erat candido velo a, Nicephoro lib. 3. cap. 37. Arcana, et Mystica

galea appellato. Adhuc Romae mos iste conseruatur, vbi Patrinus candida fascia caput confirmati ligat. Item corporale denotat. [Qui in plebem suum chrismale perdiderit, et non inuenerit, quadraginta dies poeniteat. Bedae Poenitentiale. cap. 13.] FR. Chrismalis dicebatur etiam quaedam simoniaca solutio pro chrismatis collatione. cap. 36. lib 5. tit. 3. decretal.

CHRISMARIVM Chrismatis repositorium, in quo conseruari solet. [Sed ille de puluere beati sepulcri secum habens clauato chrismario contra ignem etc. Greg. Turon. lib. 4. cap. 32.] Clauato, id est, clauso.

CHRISMARIVS erat Notarius, seu Cancellatius, cui nomina baptizatorum notare incumbebat. Quare de caeremonia coram Pontifici facienda, cum in die Paschae ad Sanctam Mariam Maiorem ille ad celebrandum equitaret, Ordo Romanus habet: [Cum venerit ad Merulanam, quidam Chrismarius electus ab omnibus Chrismariis dicit alta voce: Iube Domine benedicere, et Pontifex benedicit, et Chrismarius, in Ecclesia S. Mariae Dominae nostrae Baptizati sunt tot masculi, et tot feminae. Pontifex respondit: Deo gratias.] FR. Vide quae notaui in fine dictionis Chrisma.

CHRISMATARIVM Vas in quo chrisma conseruatur. [Seruus Christi Maximianus Archiepiscopus hoc Chrismatarium ad vsus fidelium fieri iussit. In vita S. Maximiani.

CHRISTIANIZO Christianum se profiteri. [Nullam autem Apostolici census Ecclesiam inuenies, quae in Creatore christianizet. Tertull. lib. 1. aduers. Marc.

CHRISTIANOCATOGORVS haereticorum secta, apud 10: Damascenum ita appellata a voce graeca rath/goros2 id est, christianorum proditor, siue diffamator, qui imagines Sanctorum latriae. cultu adorabant, cum Sacrosancta Ecclesia Duliae cultu Coelicolas adorare inbeat: dicebantur Christiano-catogori, quia eorum errore veris christianis notam inferebant; nam tamquam idolatrae existimabantur, quorum contrarii. Vide Duliani.

CHRISTIANVS Christi assecla. [Itaut cognominarentur primum Antiochiae Christiani-Actor. cap. 11.] Cum antea nominarentur Discipuli; sed ab Apostolis ordinatum fuerat, vt Christiani nominarentur, ad differentiam aliorum Discipulorum haereticorum, vt refert S. Athanasius, quia Dositheus, Iuda, et Ioannes, qui tantea fuerant Apostolorum Discipuli, inuenerunt falsa dogmata Religioni Christianae contraria; itaque occasionem praebuerunt Apostolis, vt sequaces Christi a sectatoribus haeresiarcharum, veri Christi Discipuli distinguerentur, ac Christiani nomen eis tribuerunt. Equidem miror quomodo Pamelius in Annotationibus ad Apologet. Tertull. cap. 4. vbi habetur, quod tempore Tiberii Imp. [Primum nomen Christianum in saeculum introiuit.] ibique infert Pamelius, quod Discipuli ante diuulgationem Antiochiae in aliis mundi partibus cognominati fusssent Christiani; minime aduertens Tertulliani verba, qui per Nomen Christianum, famam, et notitiam Christi intelligit. FR. Nam vsque ad Tiberii Claudii tempora sub nomine Iudaeorum Romae appellari Christianos Suetonius in Claud. cap. 25. refert sic inquiens: [Indaeos impulsore Chresto assiduem tumultantes Roma expulit,] quod Osorius Implusore Cbristo apud Baronium anno 51. n. 1. legit. Atque Aquila, et Priscilla; cum essent Christiani, natione tamen Iudaei, Actor. 18. pro Iudaeis Romae habiti fuerant: idem Baron. ibid. num. 2. Vide dict. Christus Itaque Gentiles in primordio Christiano de hoc vocabulo parum instructi Christum, Chrestum vocabant, vt Lactantius Firmianus lib. 4. cap. 7. refert inquiens: [Ingari rerum nostrarum Christum Chrestum, et Christianos Chrestia. nos vocabant.] A. Iudaeis vero Nazareni tunc vocabantur Christiani. Baron. ad ann 43. n. 16. Et adhuc in Oriente sic vocantur. Coeperunt itaque in Vrbe nominari Christiani tempore Neronis, vt ex Tacito lib. 15. Annal. habetur: vbi sic ait: [Ergo abolendo rumori Nero subdidit reos, et quaesitissimis poenis affecit, quos per flagitia inuisos, vulgus Christianos appellabat, Auctor nominis eius Christus, qui Tiberio Imperante, per Procuratorem Pontium Pilatum supplicio affectus erat.] Et Sueton. in Nerone cap. 16. [Afflicti suppliciis Christiani, genus hominum superstiti onis nouae, ac maleficae.] Erat enim tam abominabile hoc nomen Christiani apud gentiles, vt in suo Apolagetico c. 3. aduers. eosdem Gentiles conatus fuerit Tertul. sua vitatem huius vocabuli elucidare, sic inquiens: [Christianus autem, quantum interpretatio est, de vnctione deducitur; sed cum perperam Christianus pronuntiatur a vobis (nam nominis est certa notitia apud vos) de suauitate compositum est.] Alludit enim ad nomen Christi, quod vnctionem significat:||: Varia opprobriosa nomina Christianis Gentiles indiderant; dicti enim sunt Essei, seu Iessei. Baron. an. 64. n. 4. Sibyllisti, Idem in Appar. num. 19. Asinarii. Idem an. 42. num. 33. et an. 201. num. 21. et 22. Semiaxii, Samentarii, Sarmentitii. Idem an. 201. num. 32. Hieronymus Herculanus in sua Regia Sacrarum Viduarum existimauit Semiaxem significare sex vnciarum, ideo legit Scmissitu; sed Tertulliani textui haec lectio non consonat, dum in Apolog. cap. vlt. ait: [Licet nunc Semiaxios, et Sarmentitos appellatis, quia ad stipitem dimidii axis reuincti, sarmentorum ambitu exurimur.] Processu temporis deinde, quia Haeretici, ac Schismatici Christianos etiam se appellabant; veri fideles ad illorum

distinctionem Catholici, id est, vniuersales appellati sunt. Vide Catholicus, Inde Pacianus in Nouatianos scribens, ait: [Christianus mihi nomen est, Catholicus vero cognomen: illud me nuncupat, istud ostendit: hoc probor, inde significor.] Aliis irrisoriis nominibus a Gentilibus vocabnatur Christiani, nempe, Graeci, quia nigro colore Romanis odioso, et philosophico Pallio induebantur; hine D. Hieronymus ait, [Si tunica non canduerit; statim illud e trinio impostor, et Graecus est. Epist. 23.] Vbi Impostor nedum deceptorem significat, quia decipientcs Christiani put abantur; sed etiam ita dicebantur; eo quia super tunicam pallium imponebant. Tandem aduertendum, quod nomen Benedictus a principio non fuit nomen proprium, sed appellatiuum, et synonimum Christiani nominis apud veteres Auctores. [Benedictus Simplicius hactenus vestri, iamque ab hinc nostri (modo per vos Deus annuat) habendus ordinis comes. Sidon. lib. 6. cap. 9. Alius libellus ex his est, quos ad Benedictum, id est, Christianum virum amicum meum Endelechium scripsisse videor. Paulinus epist. 9.] Ac penes alios passim de huius vocabuli vsu. FR. Aliqui putant, quod nomen Christiani Episcopum aliquando signi ficet. argum. in C. de Episc. aud. et l. fin. C. de postlim. reuer. Item Christiani Athei dicti, et quare, vide Atheus. Item Sacerdotes appellati. Vide Sacerdos. Cruciola. Vide duo genera Christianorum in dict. Deiuidus. Vide Galilaeus. Hominicula. Cinerarius in dict. Cinerarium. Pilosiotae. Prophyrogenitus. Teletartha.

CHRISTIANISSIMVS gloriosus titulus Galliarum Regis, quem Gregorius III. an. 740. Carolo Martello tribuit, illum exhortans ad deffendendam contra Longobardos Ecclesiam. quo titulo mediantibus egregiis eorum proeliis, et beneficiis in Ecclesiae fauerem, honorificati sunt successiue omnes illius Regni Reges; licet Iulius II. in eorum praeiudicium, vt refert Cardinalis Pallauicinus. lib. 2. Hist. Concil. Trident. cap. 1. Angliae Regi hunc titulum concesserat; atque Maximilianus Imp. contenderat solis Imperatoribus deberi; Gallosque Reges in tantum Christianissimos appellatos fuisse, in quantum Caesares erant. FR. Ita D. Ambrosius epist. 26. Gratianum Imperatorem Christianissimum appellauit. At Reges etiam hoc titulo ab ipsismet Pontificibus solitos fuisse decorari legimus; nam Leo II. hoc nomen Euerigo Hispaniarum Regi attribuit, atque Concilia toletanum, et Bracarense Ricaredum Regem Christianissimum appellarunt, ex eo quia Gothos ad fidem catholicam reduxerat, ita Rodericus Sancius in illius vita testatur; item Rex Siciliae ab Alexandro III. Christianissimus appellatus fuit. Bullat. Casin. tom. 2. constit 185.

CHRISTOLYTAE graeca vox, *xeiolu/tai haereticorum secta, id est, Christum secantes, hi enim docebant solam Christi diuinitatem ad coelum ascendisse, remanente in terris corpore animato, ac sola humanitate separata.

CHRISTOPHORIA FR. festum in Ambrosiana Ecclesia ad diem septumum Ianuarii in memoriam Christi ab Aegypto reuersi celebratum. Christophoria enim graece Christi delationem significat.

CHRISTVS laudabile nostri Saluatoris nomen, idem ac Messia. nam hebraice Mesiah, graece *xristo/s2 et latine Vnctus dicitur. Romani in Ecclesiae primordio Chrestum appellarunt, vt ex Suetonio dictum est supra in dictione Christianus; quare Ludouicus Orleans in Taciti Obseruationibus existimat, quod Martialis. epig. 28. lib. 9. in Chrestuni, in opprobrium Christi cecinisset. Vnctus dicitur, quia antiquitus Sacerdotes, et Reges vngebantur, atque vtrumque nomen Redemptori nostro optime conuenit. FR. a Diuo Gregorio Veritas in vera carne appellatur, can. si quis per vetus testamentum. 22. quaest 2. Notandum, quod caro Christi non dicitur caro peccati, sed in sinulitudinem carnis peccatricis. can. vtilem. 22. quaest. 2. Item Christus appellatus est Irenarcha, id est, Princeps pacis. Vide Irenarcha. Item Se quester, id est, mediator. Vide Sequester. Vbi natus sit. Vide Thamnus In antiquis monumentis reperitur, saepe hoc signum loco XP. id est, CHR. quod Christum significat, vide torrigium de Crypr. Vatican. impress. secunda; Vide etiam hic in dict. Labarum. Ceterum de proprio Christio nomine IESVS, illud reuerenter pronuntiantibus Ioannes Papa XXII. XL dierum indulgentiam concessisse refert 10. Villanus in eius hist. par. 1. lib. 9. cap 79. Item Christus pro rebus Christi, nempe, ecclesiasticis, et spititualibus. can. conuenior. §. non solet Christus. 23. quaest. 8. et ibi Glossa. Qualem hymnum Christus cecinerat in vltima cena. Vide Hymnus. Christus vnius Vxoris Sponsus. Vide Monogamus. Vide Choragus. Dicitur Vita clauata. Vide Clauatum. Dei virilis. Qua die mortuus sit. Vide Parasceue. Eius vestigia in Monte Oliueto, quando ad coelum ascenderat numquam tegi potuerunt. Vide Pauio. Praeambulus. Annudis pedibus incedebat in terris. Vide Sandalia. Reliqua Vide Deisona. Epistates. Galilaent. Homousion. Nullificamen. Paeonius. Teletarcha. Quibus motiuis inducti sunt Hebraei ad Christum, vt Redemptorem, acclamandum in die, quo Hierosolymam super asinam ingressus est. Vide Palmarum festum. Christus dicitur Virtus Dei. Vide Verbum Dei. Vtrum appellari possit creatura. Vide Creatura

CHRISTOLOGVS graecum nomen *xrhste/logis2 significat hominem ornate de Christo loquentem, in quo tamen facta locutioni non

correspondent. hinc pro eo, qui Christianus nomit notantum intelligitur, cum re vera eius opera christiano nomini minime correspondeant.

CHRYSARGIRVM graecum vocabulum *xrusa/rguron, aurum, et argentum significat, et pro tributo accipitur, quod in moneta aurea, et argentea a meretricibus, aliisque infamis personis constantinopolitano Imperatori soluendum erat, de quo Euagrius. lib. 3. histor. c 39. vbi de falhtate Zosinum historicum conuincit referentem Magnum Constantinum simile tributum imposuisse. Fuit autem abolita huiusmodi solutio ab Imepratore Anastasio, Baron. An. 330 num. 36.

CHRYSOCLAVVS Vox graeco-latina, saepe ab Anast. Biblioth. in vitis Pontif. vsitata. [Super Altare maius fecit tetrauela holoserica, alithina quatuor cum hostillis, et rosis chrysoclauis. Anast. in Leone III.] Omnes sunt voces barbarae compositae ex graeo-latino; nam Tetrauela vela quatruplicata significat. Holoseuica, id est, tota ex serico. Alithina, vera etc. Vide suo loco. Idemque in Benedic. III. [Camisias albas sigillatas holosericas cum chrysoclauo.] Itaque opus textile configuratum aureis clauis erat. inde vestis ita contexta Chrysoclauata dicebatur, quam Latini Auroclauatam dixere, [Auroclauatis vestibus item inter dixit. Tacitus.] Ac alii Scriptores Clauatam vestem appellarunt. Antiquissimus Romanorum vsus fuerat, ferendi Clauatas vestes, et latae, Laticlaui, strictaeque, Augusti claui appellabantur. Atque Laticlauas mappas Petronius dixit, et Martialis, lib. 4. ep. 45. [Et lato variata mappa clauo:] quae configurationes ex auro erant intextae, seu insutae vestibus, mappis, ac linteis ad modum clauorum capitis, [Habentes tabulas, seu orbiculos de chrysoclauo. Anst. in Leone III.] FR. Et saepe erant ex purpura [Vestitur colobio albo clauato purpura. In vita S. Bartholomaei Apostoli ab Abdia descripta lib. 9.] Erat enim colobium purpureum, quo ad sagi militaris imitationem Monachi etiam vtebantur. [Habet vero colobium nostrum clauum purpureum. Quidnam designat clauus ille purpureus? Vnusquisque Regi militans habet purpuram in sago suo etc. sic et nos in colobio nostro purpureum clauum apponumus, vt demonstremus nos in Christo commilitare. S. Doroth. Abb. doctr. prima.] Quamuis Albertus Rubenus existimet, quod vox Clauus non significet aliquam figuram, seu lineam in vestibus; sed colorem purpurcum auro ontextum, sicut dicitur Chrysococcinum. Chrysoprasion. Chrysocitrion, et reliqua colorata textilia auro mixta. Quod tamen ex eodem Bibliothecario confirmaretur; nam, vt supra visum est in dict. Blattum apud eundem significare purpuram, et in Leone III. idem scripserat: [In Altate B. Petronillae posuit vestem de staurace vna, habente periclysim de blattis, seu chrysoclauo.] Et vocabulum Sen non rato copulam Et apud eundem significare videbimus in dict. Seu.

CHRYSOCOLLA FR. De hoc vocabulo Isidorus duobus modis scripserat: primo enim lib. 33. Etymol. cap. 14. sic ait: [Chrysocolla gignitur in India, vbi formicae eruunt aurum, est autem auro similis, et habet naturam magnetis. nisi quod augere aurum traditur; vnde et nuncupatur.] Hoc minerali stratum fuisse Caligulae, Neronisque Circum Marlianus credidit, quod alii aeris erugine picturam illam fuisse coloratum malunt: at Plin. lib. 33. c. 5. Marliano fauet. Secundo loco idem Isidorus. l. 19. cap. 17. ait: [Chrysocolla colore prasino est, quod venae eius habere aurum traditur, haec et in Armenia nascitur, sed ex Macedonia probabilis venit, funditur enim ex metallis aeris, cuius inuentio argentum, et indicum prodit; nam venae eius cum iis habent naturae societatem. ] De hac secunda specie videtur intelligi lapidem, qui vulgo Lazul dicitur a vocabulo graeco, quod Persidem, aut Armeniam denotat, Vide graecos historicos de Lanulis populis, quos Belisarius debellauerat; ex isto enim lapide, qui Isidorus ex Armenia prouenire ait: extrahitur barba argentea, et aurea vt testatur Io: Baptista Porta in sua naturali magia. De hac Chrysocolla. lib. 35. cap. 6. sic tradit Plinius: [Armenia mittit, quod eius nomine appellatur: (nempe, Lazul graece, latine Armenia) lapis est hic quoque chrysocollae modo infectus, optimumque est, quod maxime viret communicato colore cum caeruleo: solebant librae eius trecenis nummis taxari.] Et lib. 33. cap. 5. de secunda specie Chrysocollae, idem ait: [Chrysocolla humor est in puteis, quos diximus, per venam auri defluens crescente limo in rigoribus hibernis, vsque ad duritiam pumicis, laudatiorem eandem aerariis metallis, et proximam in argentariis fieri compertum est, inuenitur, et in plumbariis, vilior etiam in auraria:] Ex quibus colligitur colorem prasinum non esse porraceum, vt Calepinus, et alii existimant; sed caeruleum; eam chrysocollam Isidorus supra ait esse coloris prasini, et Plinius caerulei; ergo prasinus, et caeruleus idem color est; sic dicendum de Chrysopraso, quem idem Calepinus cum aliis aureum porraceo colore mixtum esse asserit: Contra quos respondetur ex Philone, qui lib. 1. Allegor. ait *(o de\ sa/pfeiros2 pra/sinos2 li/qos2 e)sti/n. [Sapphitus autem est lapis prasinus.] Et licet graece LXX. locum Exod. 28. 9. vertissent. [Sumesque duos lapides smaragdos etc.] dictio tamen hebraica Sobom ibi non clare smaragdum teste Hieronymo in epist. ad Fabiol. significat, et licet graece pra/sion porraceum significet; hic

tamen lapis chrysoprasius vtrum a colore, vel a loco, vnde sumitur ita potius denominetur, non liquere ait ibidem D. Hieronymus, his verbis. [Qui hebraice dicuntur Sohom ab Aquila, et Symmacho, et Theodotione Onychini. LXX. smaragdi transferuntur [correction of the transcriber; in the print trasferuntur]. Iosephus sardonychas vocat, cum hebraeo Aquilaque consentiens: vt vel colorem lapidum, vel patriam demonstraret.] Ita etiam ex significatu huius coloris intelligere videtur Procopius, inquiens: [Prasinus peculiariter dedicatus est sacerdotali tribu, quae coelestium cogitationem rimatur. Carbunculus consecratus est regiae potestati; vt enim ignis etc. in cap. 2. Genes.] Vnde ex coloribus lapidum moralem significatum deriuat, nempe, a prasino coelesti ad coelestem contemplationem, et a carbunculi colore ad ignem, ac lucentem Regum potestatem. Quare chrysoprasus est potius aureus, et caeruleus color mixtus. De prasino colore saepe Anastasius in vitis Pontificum mentionem facit. Vide Prasinus. Aldourandus vero hunc lapidem Cyancum autumat a Plinio appellatum fuisse, et in Chrysocolla varia excogitat.

CHRYSOLOGVS graecum nomen aureum sermocinatorem significat, cognomentum Petri Rauennae Archiep. propter eius sententiosum, et succinctum loquendi modum.

CHRYSORROVS graecum vocab. *xruser)(ro/os2, aureus riuus. sic appellatus est. S. 10: Damascenus, et ab Arabibus Manzur, id est, auxiliatus, seu redemptus dicitur; fortasse quia a Beatiffima Virgine illi restituta fuit manus, quae in testimonium veritatis ab inimicis fidei mutilata fuerat. Hoc tamen Manzur nomen est proprium inter Turcas, et Arabes.

CHRYSOSTOMVS *xruso/remos2, eximii S. Ecclesiae Doctoris Ioannis Constantinop. Patriarchae cognomen, quod os aureum significat.

CHRYSVLCA FR. Italice Acqua forte, seu Daspartire dicitur, veteribus incognita, qua Artisices vtuntur ad imprimendum, et delineandum in metallis, et ea mediante aurum ab aliis metallis separatur, quae ex candida, ac clara in caeruleum conuertitur auro immixta: at si in ea aes infusum sit, in castaneum colorem transmutatur: ferrum vero in rubrum: purum autem argentum in nigrum colorem illam connertit; hinc senes, et vetulae innentutem affectantes, ad abscondendam cauitiem solene barbam, et capillos rufos, nigros, vel castaneos hac aqua tingere, variando, nempe, tantummodo metalli infufionem, inxta colorem ab eis exoptatum.

CHYDAEVS graecum vocab. xudoui=os2, vulgaris, ac vilis significat. [Accipe tecum vnum vaseulum ehydael vini. Pallad. in lausiaca.] Aliqui putant fuisse vinum expressum ex palmarum fructibus.

CHYTROPODES graecum vocab. xutro/pedei. FR. olla cum pedibus. [Siue clibani, sine chytropodes destruantur, et immundi erunt. Leuit. cap. 11.]

CIBORIVM graec. vocab. *kibw/eion, proprie significat fabae aegyptiae ventriculum; translatiue tamen vas denotat. FR. genus poculi, seu ca. licis in modum foliorum colocasiorum factum. Histor. Longobard. Adnotat. in lib. 3. c. 35.:||: Hodie tamen inter Ecclesiasticos Tabernaculum, in quo conseruatur Sac. Euchatistia signi. ficat. [Ciborium ex atgento purissimo. Anast. in Leone III.] a Symmacho Pixis: et Turris gestatoria a greg. Turon. de Glor. Marcyr. c. 86. dicutur. Vide suis locis. Antiquorum vsus crat consetuandi hoc Sacramentum in quibusdam columbis argenteis, vel anreis super Altare pendentibus, vt adhuc mos est in aliquibus Galliae Ecclesiis, Parisiis praesertim. Rius hic in Ecclesia a D. Basilio introductus fuit, vt in eius vita obseruatur apud Surium tom. 1. vbi dicitur: [Tertiam vero (id est Hostiae consecrara particulam) in columba aurea pendente reposuisse.] Vide Baronium An. 57. num. 151. Item ponebatur Eucharistia in base Crucis et ordinat. Turonen. Concilii II. Ante Concil. Trident. conseruabatur in foramine muri, sicut vsque nunc Olcum Sanctum conscruatur; quae foramina in multis Ecclosiis adhuc videntur; sed praefatum Trident. Concil. hoc fleri vetuit. Hodie quoque ciborium a pyxide distinguitur; nam pro ciborio tabernatulum, vbi ponitur vas cum Eucharistia; per pyxidem veto vas ipsum, in quo praefatum Saeramen: tum ponitur, intelligitur. Vide Pyxis.

CICENDELA Cicendelum, et Cicindelis: Pygolampas, alias lampuris, seu lampuris est, exiguum animal italice Lucciola dicitur: cui venter nocturno tempore lucidus apparet: translatiue vero pro lucerna ardente accipitur. [Inter organa Vatum, et ardentes cicendelas, Fulber. Carnot. epist. 68. In Sacrarium sub velo transiens, cicendelam exstinguere voluit. Greg. Turon. lib. 4. cap. 31.] Inuenitur etiam nomen Cacindela in eadem significatione, a verbo Candeo proueniens, siout in dict. Candela, ab eodem verbo diximus deriuari. Aliquando significat etiam candelabrum. Vide Butto, Pharus.

CICONIVS res ad ciconiam auem pertinens. [Vsque ad aduentum hirundineum, et ciconium. Sidon. lib. 2. epist. 14.]

CICVRIA ENNIANA, phrasis corrupta in Tertulliano, qui Valentinianorum ineptias deridens, inquit: [Accipe alia ingenia cicuria enniana insignioris apud eos Magiftri. c. 37.]

Alii Cicurienniana legunt ex nominibus Cicur. et Ennianus: comparat enim ironice Valentinianorum rudo ingenium ingenis Oscorum, quos (ut ibi notat Marius Victorius) linguam graecam, et latinam Ennius docuerat, quae coniectura ex verbis D. Hieronymi consumatur, cuius vorba lib. 3. contra Rufinum sunt haec: [Sed nos simplices homines, et cscures enniani, nec illius sapientiam, nec tuam, qui interpretatus es, intelligere possumus.] At Latinus Latinius Tertullianum sic corrigit: Accipe alia ingentia cercuriana; quibus verbis ad ingentes-Valentinianorum meptias Tertullianus alludit; Cercurus enim erat ingens Asiaticoruni nauis. FR. Opinionem Latinii inuenies in eius Bibliotheca Sac. seu Obseruationes etc. per nos hoc anno impressa pag. 199. cl. 1.

CILLICIVM DIVINVM, quid sit. Vide Poenitentes. Vnde dicatur. Vide Trichinas.

CINERARIVM Theca, seu vas, in quo cineres, seu ossa Sanctorum conseruantur. et ideo Ossanum etiam dicitur. Vide Canola. Cinerarii appellabantur Christiani, vt Tertullianus testatur, ex eo quia Martyrum cineres venerabantur. FR hoc nomen a Vigilantio haeresiarcha Christianis. Primo impositum fuerat. Baron. an. 406. n. 44. et seqq.

CINERVM DIES Ecclesiae feriae IV. Dominicae Quinquagesimae antiquissimus ritus, qui solebat fieri a Christianis excalceatis, vt in constitutionibus Cisterciensium disponitur, et Rupertus ait: [Igitur vt nostra nobis calamitas ad memoriam reuocetur, et meminerimus, quia puluis sumus, quod oblitus est pater noster Adam, quando proiecit ante Deum coronam suam, et exinde sensit nuditatem suam: idcitco, et cinere capita nostra aspergimus, et summas partes corporis, id est, pedes nudamus, hoc hab itu confitentes quia non Dii, neque de coelo sumus; sed homines sumus, et de terta principium habuimus, et quia per peccatum gloria nostra spoliati, et inter hostes constituti, ornatu gratiae Dci indigemus. De diuin. Offic. lib. 4. cap. 10.] FR. Extremae siquidem admirationis ciuium Halberstadii Saxonum mos erat in hac die, ex relatione Aeneae Syluii in eius Europa e. 2. scelestiorem enim ciuium inquirebant in hac die, quem lugubribus indumentis vestiebant, ac capite velato in Ecclesiam conducebant, ex qua peractis diuinis officiis, illum expellebant. Hic per totum Quadragesimae tempus nudis pedibus in Ciuitate porambulabat. omnesque Ecclesias visitando, minime ingrediendo, nec cum vllo vnquam loquebatur; erat tamen alternatim ad mensam inter Canonicos inuitatus. Dormiebat post mediam noctem, tandem postea ab omnibus peccatis, ac enormitatibus commissis absoluebatur; et deinceps Adam appellabatur:||: Adhibenda est cinis pro hoc die ex palmatum, et oliuarum ramis, anno praecedenti benedictis, vt in rubricis disponitur, quod et Graeci quoque obseruant: cum enim hae ramorum binae species, vna, scilicet, victoriae, misericordiae, pacisque altera symbola sint; hhinc admonentur fideles, quod mediante pomitentia, et vitiorum victoria, et diuinae misericordiae reconciliatio acqinratm. FR. In ambrosiano ritu dispeniantur cineres ad feriam secundam Rogationum, quae ibi post Ascensionem celebrantur.:||: In Cappella papali, quando Pontifici superimponitur cinis a Celebrante Cardinali: aducrtit ibi Caeremomale lib. 2. cap. 31. quod Celebrans: [Stans coram eo supra scabellum, nihil dicens, imponit Papae sedenti cineres stipra caput in modum crucis.] Quod solet fieri ad Sanctam Sabinam, vbi quadragesimalis statio incipit; sed Cencius Camerarius in suo M. S. Caeremoniali testatur, quod Papae quoque dicebantur memoranda verba: Memento homo etc.

CINGVLVM Zona, baltheus, sacrum ligamen ad celebrandum ordinatum. In quodam antiquo. Pontificali M. S. Cinctorium appellatur. Contemplatiue charitatem Christi significat. Innocent. Papa de Myst. Miss. cap. 37. Eiusdemque Christi Virginitatem. Bonauent. Item flagella in passione eiusdem. Durand: Item funes, quibus idem in passione figatus fuerat. D. Thomas. Atque moraliter custodiam cordis secundum Rabanum denotat. Cominentiam representari ait Amalarius. Fortitudinem denotare inquit Hesychius, et tandem arcum persigurat, quo contra communem hoste dimicatur. [Cingulum pro arcu se eingit, subcingulum pro pharetra sibi appendit, Gem. lib. 1. c. 83.] Subcingulum, et Subcinctorium non est amplius in vsu; solus tamen Papa adhuc in pontificali vti solet; estque ad parui manipuli formam, in latum sinistrum appensum. [Primum cingulo cum subcinctorio in parte sinistra pendente Caeremon. Papaie] Quod non adhibet Papa; si celebraturus sic in die Venetis Sancti. [Deinde per Diaconum, et Subdiaconum paratun consuetis paramentis, exceptis sandaliis, et subcinctorio, fanone, et chirothlie cis. Ibidem.] Et appellatur etiam Perizoma, einsque significatum Geminlan. lib. 1. de Antiq. Rit. Missae cap. 206. exponit; inquiens: [Per noc eleemosynarum studium accipitur.] Apud Graecos sit ad modum bursae calicis, et angulariter illi appendunt, stant figura in rombi praeseferat ac e)pigona/tion illud appellant, id est, supergenuale; nam vsque ad genua extremitas illius anguli inferioris pertingit: adhibetur ab

Episcopia, aliisque Ecclenasticis Dignitatibus, etiam a Parochis. Quod autem ad conscientiam spectat, dicimus cum Enriq. lib. 9. de Misc. c. 29. num. 5. et Siluest. in verb. Missa, in casu necessitatis celebrare absque cingulo benedicto non esse peccatum, quae necessitas esset exemp. gratia vrgentia praecepti de audienda Missa in festo de praecepto: ratio est, quia antiquitus in aliquibus Ecclesiis non benedicebatur cingulum; quod quando frangitur, non potest innodari; sed vtendum est de illius maiori portione; nam denominatio benedicti cinguli intelligitur se cundum maiorem partem, et minor pars benedictionem amittit, vt de Altari portatili fracto in dict. Altare dictum est. Vide Zachar. Pasqualigum in suis Decis. moralib. Si tamen antequam totaliter rumpatur, praenodetur, non amittit benedictionem. Gauant. par. 2. tit. 1. Potest defectu cinguli vti stola, et loco huius manipulo; si longus hic esset. FR. Item antiquitus magistralis dignitatis signum denotabat cingulum: [Magistratus enim qui hoc iubere ausus fuerit, ammiffione rerum, et einguli condemnatione plectetur. can. nullus Episcopus. 11. quaest. 1.] Dicitur etiam cingulum clericale in canone christianis. 11. quaest. 1. Item significat zonam, in qua conseruatur moneta. Vide Ventralis. Synonima prioris significatus. Vide Epigonation. Scrinarius.

CINIFES ex graeco vocabulo skni/pes2 sic in textu graeco. psal. 104. legitur, vbi nos latine habemus: [Dixit, et venit coenomya, et cinifes in omnibus finibus eorum.] quod culices significat.

CINYRA fidicula, lyrula, seu cithara a graeco vocabulo kinu/ra. [In ipsa renouatum est in canticis, et citharis, et cinyris, et cymbalis 1. Machab cap 4

CIPPVS de quo vocabulo sic Tertull. de Pallio cap. 5. ait [Pallium facile sese regit, facile rehcit, etiam cum reponitur nulli cippo in crastinunt demandatur.] vbi Cippus non denotat arcam; sicut Pamelius interpretatus est, nec perticam, aut lignum aliquod transuersum ad pallium suspendendum, vt Franciscus Iunius putauit; sed torcular potius, seu suppressorium aliquod, sub quo vestes complicatae, ac compressae supponi solent, ex similitudine compedum, in quibus reorum pedes comprimuntur, quod tormentum Pedica; et Cippus dicitur. ita toga, vt suas rectas plicaturas, ac nitorem retineret, noctu sic ordinata comptimebatur, quam diligentiam in pallio non requiri, inquit Tertuliianus. FR. Item ligni truncum perforatum significat: in quo Minorum Ordinis Religiosorum peculium conseruabatur. Clement. cap. ex vi. §. quo circa quaestus omnis pecuniae. de verbor. signif. et ibi Glossa.

CIRCADA Tributi, seu datii species. [Iube inclite Praesul non dare cireadas de Ecclesiis nostris. Fulbert, epist. 110. In isto regno per occasionabiles ciradas, et per indebitas consuetudinarias exactiones ante viginti annos impositas non assligantur. Hinemar. epist. ad Ludouic Balbum Imper.] Vbi Carolus Parisiensis Doctor in eius Notis a circumeundo Circadam dictam fuisse ait, quia circumeundo colligebatur. Idem vocabulum in quodam priml. parisiensi coenobio S. Dionysii a Dioecesano concesso, legitur sic. [Omnes illi, qui in hoc circumscripto spatio Ecclesiis seruiunt sint liberi, et absoluti ab omni debito, et redditione circadarum.]

CIRCELLI inaures, muliebre ornamentum graece kirke/llia. Siculi adhuc idem vocabulum retinent. [Obtulit circellos paria duo gemmis ornatos. Anast. Bibl. in Leone III.] ita dicti a Circulo.

CIRCELLIONES vel Circumcelliones, et Circuitores, Clerici vagiuagi. Item Donatistae Haeretici. Vide Agnostici. Bonosiani, seu Bonosii: quorum deprauatos mores. Isidorus lib. 2. de Eccles. off. cap. 16. minute describit.

CIRCINARE FR. Crines vellere. I. si quis caballum 2. De furtis. Inde Romani solent mulierem angustiatam, et miserabilem, seu in erumnis lapsam Circinatam [correction of the transcriber; in the print Ciurcinatam] appellare.

CIRCVLVS translatiue scutulam, seu lanx lignea denotat, qua Monachi vti solebant. sic colligi videtur ex D. Gregorii verbis in Regist lib. 5. cap. 56. vbi ait: [Cocleares vero, et circulos, quos direxisti, suscepimus, quia qualiter pauperes diligas ostendistis, qui ad vsus eorum, quae sunt necessaria, transmisisti.

CIRCVMCISIO DOMINI. Festum ad Kalendas Ianuatii ab Ecclesia colebratum, vt superstitionibus Gentilium in his diebus concurrentibus opponeretur, vt dictum est in dict. Cernula. Hinc August in psalm. 98 [correction of the printer; in the print 68]. [Per istos dies ad hoc iciunamus, vt quando ipsi laetantur, nos pro illis gemamus.] Et Ambros. serm. 2. de Kal. Ianuar. ait: [Tunc nos sumus sobrii, at. que ie iunt, quo intelligant laetitiam suam nostra abstinentia condemnari.] De hoc etiam ieiunio Ordo Rom. cap. 20. mentionem facit, eoque die omittebatur Alleluia, exordinationo Toletani Concil. cap. 10. Ob eandem rationem prohibita sunt munera, et strenae in hac die. Vide Strena. In hac etiam die persona, et larua so induebant ad Gentilium imitationem Christiani nonnulli, quos in sermone ad Kal. Ianuarii sic Sanctus Maximus coarguit: [Numquid non omnem excedit insaniam, cum decorem vultus humani Dei specialiter manibus in

omnem pulchritudinem figuratum, squalore sordium, et adulterina foeditate deturpat.] Eandem Christianorum insaniam serm. 153, Petrus Chrysologus desset, inquiens: [Vbi nostram Christus pie natus est ad salutem, mox Diabolus diuinae bonitati numerosa genuit, et peroiciosa portenta.] Qua de causa in allquibus M. S. et antiquis Missalibus in Missa huius diei inscribebatur titulus hic. Missa ad prohibendum ab Idolis. Quae ecclesiastica moestitiae signa per totum temporis cursum, vsque ad cessationem superstitionum durarunt, vt Durand. lib. 6. cap. 15 [correction of the printer; in the print 5] et in lib. 7. cap. 7. testatur, quod vs que ad eius aeuum duae Missae sollemnes in hac die celebrabantur, prima, scilicet, de Circumcisionis mysterio, et altera de S. Maria.

CIRCVMITOR FR. Monasticus officialis, ad quem pro conseruatione regularis obseruantiae cellas Monachorum visitare spectabat.

CIRCVMLVSTRATOR Titulus S. R. E. Archidiaconi peculiaris, qui etiam Diaconus perscrutator dicebatur, quia ad illum totius Cleri cusa, ac disciplinae ecclestasticae obseruantia pertinebat.

CIRCVMVENIO FR. Decipio. [Et de hoc memoratus. P. non fecisset in suis litteris mentionem: intelligendum erat circumuenisse praedecessorem nostrum, et litteras, veritate tacita, impetrasse. De reseript. cap. 19.

CISMARINVS FR. Ex citra mare, cuius antithesis est trausmarinus. Extrauag. cap. vnico tit. 7.

CISPATICVM FR. Ius pascendi, vel ligna incidendi in siluis, et in campis cespites colligendi, ex quibus hoc vocabulum deductum est: Bullar. Casinen. tom. 2. constit. 36. Fit etiam mentio in Constit. Caroli Magni. tit de Teloneis, et Cispaticis, an idem sit cum vocabulo Cespaticum, de quo suo loco dictum est supra, videant Eruditi.

CISTELIVM FR. Cancellum, seu agger. [Amphitcatrum extentus carnifex, imperat duci, quatenus patefactis cistcliis, et apertis clathrorum obstaculis, vtsorum geminis carperentur, et Ieonum rictibus rodercntur. In Act. S. Iuliani, et Socior. Martyr. 9. Ian.] Vbi secundum Vossii opini onem non geminis, sed genuinis legendum; subauditur enim dentibus. Insuper in aliquibus mendosis codicibus Crustelium, pro Cisselio legitur.

CISTERCIENSES FR. Monachi valde conspicui in transactis saeculis ob ingentia merita, ac praecipue in bellis sacris, de quibus reticendum est melius; dum locutionis copia ad corum eximias laudes non sufficeret. Appellantur eriam Monachi de Cifleria; [Et Abbarem, et Conuenuim de Cisteria. In cap. a de sequesttat. poss.] Que vero de iis hic sparsim notantur. Vide Armarium. Cere vs paschalis. Cinerum dies. Crux Farsara. Griseus. Inuitatorianus, Minutus. Miserisordia. Mixium. Officium B. Mariae. Prscina. Salinum in dict. Salarium. occulus. Spargi lum. Steccentor.

CITATORIVM Citatio, intimatio. [Omnia citatoria omnium causurum, atque personarum. l. on. nia C. de Princip. agent in reb.] Aliquando Principis edictum denotat.

CITHARA FR. id est, vita actiua, seu laicalis. [Qui matrimonium contraxcrunt, ecclesiastica beneficia detinere contendunt; in quorum conuersatione cithara cum psalterio male concordar. De Clericis coniugat. cap. 5,] vbl glost. ait, [Per citharam intellige vitam actinam, seu laicaleni, per palterium intellige vitam contemplatiuam, liue clericalem; sed aliquis non posset esse simul actiuus, et contemplatiuus, et sic coniugatus Ecclesiam habere non debet.] De Cithara vero instrumento. Vide Epic itharisma. Prima eius chorda, vide Nete, ac de inferiori chorda. Vide Hyppa e.

CLAMATERIVS [Clamaterios argenteos subtus. Anast. Biblioth. in Sergio II.] Sed Climacterios legendum a Climactere; quod gradus graece significat, et klimaktheiko/s2, id est, graduatus. Vide Climacterius.

CLAMIVM FR. Quaerimonia, quaerela, lamentatio, in Sac. Scriptura Clamor dicitur, [Descendam, et videbo vtrum clamorem, qui venit ad me. Genes. 18.] Clamuim igitur idem ac Clamor gallice Clameur. [Fecerit secutum de clamio suo prosequendo. Matth. Paris. In Histor. An. 1206.] Alii tamen Clameuim scripsere.

CLASMA FR. Chasma, scissura, schisma, rebellio. [Hoc enim stetit, vt si aliqua clasma facta fuerit in finibus vestri Ducatus nea politani terra, marique, a quacumque alia prouincia. In Capitulare Sicardi cap. 1. apud Camillum Peregrinum. In Histor. Princ. Longobard.] Ego tamen puto Clasma classem significare. [Aut per concilium, et conscientiam nostram aliqua clasma a vestris hominibus facta fuerit. Ibid.]

CLASSICVM Aliquando campanam significat. [Pulsato igitur sollemni claffico. Matth. Paris. in vita Abb.]

CLAVA Vestis, Vide Chrisoclauus. Claua Herculis. Vide Scytalo-sagiti-pelliger.

CLAVATVM Vestigium, fortasse sumpta metaphora ex signo impresso a clauo; [Multi iam praecesserunt, viam Virgines delicatae, et e vestigio sequentes patrem, sequere clauata eorum Blessen. Ser. 3. Reperitur in sensu adiectino, et significat conellisum. [At ille cornens se in discrimine tutata intra Vrbis Lugduni clauati

muros coniuge sua, ad Guntheramnum Regem confugit. Greg. Turon. lib. 6. cap. 4] Sic etiam Vita Clauata a nonnullis appcllatus est Christus Cruci affixus; ipsa enim veritas sic de se falssa est: [Ego sum vita;] indermeditatiue clauata vita dicitur. Hic obiter dicam, quod credibilius sit quatuor clauis Christum Cruci affixum fuisse. Ita renent Gregor. Turon. de Glor. Martyr. lib. 2. cap. 6. inquiens: [Clauorum ergo dominicorum gratia, quod quatuor fucrint, haec est ratio: duo sunt affixi in paltnis, et duo in plantis.] Atque Innoc. III. Ser. 1. de Mart. ait: [Fuerunt, et claui quatuor, quibus manus confixae sunt, et pedes affixi sunt.] Reprimenda ergo esser Pictorum idealis libertas, atque cupido, qui Crucifixum tribus tantum clauis, absque vllo rationis fundamento repraesentant; imo omni congruitati contraria haec eorum phantastica opinio esse videtur: quaenam quaeso ratio suadet, quod Hebraei ob parsimoniam quarti claui transfigere debuissent ambas pedum plantas Christi vnico clauo, quod difficiliter neri potuisset? Quare optime Lindanus [correction of the printer; in the print Landulphus], inquiens: [Christum Dominum vna nostri causa crucifixum non tribus clauis fixum fuisse, vt hodie vulgo habentur imagines; sed quatuor verius crediderim, non solum ex vetustissimis Louanii, Parisiis, et per Germaniam imaginibus; sed padellis etiam antiquissimis in Graecia pridem fabrefactis. In Panopl. lib. 14. cap. 47.] Idem etiam antiquissima in Italia suffragant Crucisixorum exemplaria, vt est illud Incensis Ciuitatis, de quo traditur fuisse a Nicodemo Christi Discipulo formatum, item in Ceroli terra inter Lauretanam, et Anconitanam Ciuitates exsistens. et Romae in variis locis, praesertim in Ecclesia S. Clementis, vbi musiuo opere adhuc exstat antiquissima, ac deuotissima Crucifixi imago, atque ex aere altera in Vaticanis Cryptis iam a CM. annis circiter efformata, quae omnes istae imagines, duobus clauis in manibus ac totidem in pedibus habentur. FR. Occasione mentionis horum Christi clauorum, non est praeterm ittenda quaedam de eis historia, quae a praefato Gregor. Turon. et ab aliis antiquissimis Historicis hartatur, nempe, quod adriaticum mare, in quo prius magno periculo nauigabatur, eius saeuitia mitigata aliquantulum fuit per vnnm ex his clauis, quibus fuerat Christus crucifixus, a Constantino Magno ibi proiectum sed in hac re ad Relatorum fidem remitto Lectorem, et ad Baronii Annales. An. 326. num. 51. et seqq. Qui etiam refert ad Ann. 929. num. 2. et seqq. Lanceam formatam fuisse ex parte vnius ex istis sacris clauis. Vide Epiurus.

CLAVESIGNATI Pontificis milites, qui in vexillis, ac in vestibus claues Ecclesiae effigiatas gerebant. Odoric. Raynal. An. 1228. m. 13. et seqq.

CLAVICA FR. Cloaca, italice Chiavica dicitur: f. [Iaquintus vero ille per clauicam etc. ingrediens. Falco Beneuent. in Chron. ad an. 1137.

CLAVSTRVM Monasterium. [Conuersus noster exiuit de claustro cum Abbate suo. Casas. lib. 1. hist. cap. 1.] Et clarius idem Auctor de quodam feminarum Mouasterio lib. 4. cap 91. agens, ait: [Prius tamen, vt audiui, feminam se simulans. pro femina in claustro quodam Sanctimonialium susceptus] Hinc Claustralis. Monachus saepe appellatur. [Vir autem claustralis, vel optimam parem partem elegit sibi; quae non auferetur ab eo. Blessen. Ser. 10. ad Monach.]

CLAVSVRA FR. In Regulis S. Benedicti nonnumquam interdictum, poesiamue, et ecclesiasticam censuram, seu quamlibet aliam prohibitionem denotat. [Scurrilitates vero, vel verba otiosa, et risum mouentia, aeterna clausurae in omnibus locis damnamus. cap. 6.] Vide Pressura [reading uncertain: print faded] . Quatenus vero monasterium significet eius synonima, Vide in dict. Monasterium notata. Clausura Monialium. Vide Sacella. Semnium.

CLENODIVM Res magni valoris, et aestimationis, a nomine graeco *kle/os2, quod famam, seu valorem significat. [Inuidens Diabolus. tantae virtuti; in specie viri admodum pulchri, satisque decenter vestiti apparens virgini, coepit illam verbis amatoriis sollcitare, clenodia offerro, laudare conuigii fecunditatem, virginitatis vituperare sterilitatem. Coesar. lib. 3. cap. 6.] Et proprie donum praetiosum significat, vt ex sequentibus verbis colligitur: [Ex scripiis, et cistis Abbatis violenter effractis cum eorum instrumentis plurima bona, et clenodia rapuetunt. Annal. Egmond.] Alii a graeca dictione kleinw/dion Clinodium scribunt.

CLERICVS Ecclesiasticus Minister. a graeca dictione kle=ros2, quae sortem, et hereditatem significant Clericus enim ipsummet Deum in hereditatem acquirit, et in sortem ministerii ad instar Apostoli Matthaei vocatur. [Si enim cieros graeco, sors latine appellatur; propterea vocantur Clerici, vel quia de sorte sunt Domini, vel quia Dominus sors, id est, pars Clerieorum est. Hieron. epist. 2. et can. Clericus. 12. quaest. 1.] Verum quia non pauci eo fine clericatum exoptant, vt a laicali potestate se eximans, vel vt in criminalitatibus ab eis patratis, non recognoscantur a Iudice laico ideo cantum est in Synodo Amelian. 1. cap. 5.

de ordinationibus clericorum: [Id obseruandum esse decernimus, vt nullus saecularium ad clericatus officium praesumat accedere, nisi aut cum Regis inssione, aut cum Indicis voluntate.] Ac sanctissime Tridentina Synodus sess. 24. cap. 4. admittendos ad clericatum illos tantum decreuit: [De quibus probabilis coniectuta sit, eos non saecularis iudicii stau de; sed vt Deo fidelem cultum praestent, hoc vitae genus elegisse.] Ex quibus verbis Ledesma tom. 2. de Sacram. Ord. cap. 7. conclus. 3 peccare mortaliter infert eum, qui animo non suscipiendi sacros ordines; sed solum mino ribus initiari, vt ecclesiastico foro fruatur. Imitari D. Ambrosium deberent Epistopi, qui renuit quendam ordinare, licet sauore multorum commendaretur, non alia de causa, nisi quia eius actiones aliqualem indecentiam ostentabant, vt ipsemet S. Doctor. lib. 1. de off. c. 18. refert, ac alium idem prohibuit, ne coram ipso amplius veniret, quia in eius inocssu vanitatem assectabat. Quare locorum Ordinarii obseruare debent Sacrae Congregationis Episcop. et Regul. decretum, sub dic 20. Iul. 1592. emanatum; per quod prohibetur, ne praeiudicium laicis fiat, vr in qualibet Ecclesia Clerus necessarium vumerum ad illius seruitrum non excedat. Alia vitiossa intentio etiam per Europam in susceprione clericatus reperitur sunt enim qui Sicnem imitantes, quando hebraicam religionem ille amplecti voluit, non quidem deuotionis causa; sed ad Dinae pulchritudinem fruendam, passus est circumcidi: sic plerique Christiani clericatus tonsuram, ideo recipiunt; vt bona ecclesiastica consequantur, de quibus D. Hieronymus epist. 2. lamentatur, inquiens: [Vt susciperet eos Ecclesia diuites, quos mundus tenuit ante mendicos.] Hi, nimirum, inter turbam propter multiplicationem panis Christum sequentem a D. Gregorio connumerantur, atque sic exclamat: [Per horum personam Dominus illos intra Sanctam Ecclesiam detestatur, qui per sacros ordines ad Dominum propinquantes, non eisdem ordinibus virtutum merita; sed subsidia vitae praesentis exquirunt; nec cogitant, quid viuendo imitari debeant; sed quae compendia percipiendo satientur. Satiatos, quippe, de panibus Dominum sequi, est de Sancta Ecclesia temporalia alimenta sumpsisse. In Iob. cap. 30.] Clerici superpelliceum, qua ferma debent ferre. Vide Superpelliceum. FR. Neruosius equidem beneficiati Clerici vitiosas eliuitias exaggerat Seuerus Sulpitius Dialog 1. cap. 14. inquiens: [Si quis Clericus fuerit effectus, dilatat continuo fimbrias suas, gaudet salutationibus, inflatur occursionibus, ipse etiam vbique discurrit, et qui antea pedibus, aut asello ire consueuerat, spumante equo superbus inuehitur; parua prius, aut vill cellula eoutentus habitare, erigit celasa laquearia, construit multae conclauia, sculpit ostia, pingit armaria, vestem respuit grossiorem, indumentum molle desiderat; atque haec caris viduis, et familiaribus mandat triuta virginibus; illa vt burrum rigantem, haec vt fluentem texat lacernam.]:||: De Clerico negotiatore deinde sic Augustuius, [Negotiatio ita Damnabilis est Clerico, sicut vsuua laico.] Atque Apostolus monet, quod: [Nemo miitans Deo, implicaet se negotiis saeeulatibus 2. ad Timot. cap. 2.] FR. Glossa tamen in c. peruenit. 21. quaest. 3. tria gencra saeculatium negotiorum Clericis prohibita recenset, nempe, emptio rei a Clerico facta, vt carius eam vendat II. saecularium causas exercere, nisi certis personis exceptis. III. non licere Clericum procuratorem, seu administratorem esse saecularium rerum. Licere tamen, ait, Cleticum necessitate coactum conducere a laicis possessiones, cum et Monachis licitum sit. c. dilecti. extrau de decimis. Clericum, et praecipue Sacerdotem non solum petcutere ex can. Trident. Si quis suadente diabolo, est prohibitum; sed etiam verbis offendere. Vide Desendo. Clericus dicitur Sacrosanctis catholicae religionis imbutus mysteriis, can. nemo. de poenit. dist. 1. Notandum, quod Clericus coniugatus, nedum debere; sed nec ei licere tonfuram deferre cap. 7. de Clericis coniugatis:||: Clericus dicitur litteratus. Vide Literatus. Non decet vti cap. Odoardus, vt in dict. Chrenecruda. Debet incumbere ad studia, hinc scientia antiquitus Clericatura vorabatur, et Clerici dicebantur Dostores. et e contra Clerici Gyrouag, Acephali, Errones, Hippocentauri, Vacantini, Transfugae, Vaginagt appellabantur, qui minime ad studia incumbebant. Absque dimissorialibus litteris pro attestatione morum; et scientiae aliquem Episcopum tales Clerici decipere quaerebant, vt mediante pecnnia, vel fauore eos ordinaret, recurreo antque ad Constantinopolitanum Patriarcham, vel ad Carthaginis Primatem, qui facultatem habebant Clericos absque dimissorialibus instituere: Balsamon in can. 16. Apostol. Antiquitus Clerici ferebant vestem violacei coloris, eodem modo, quo hodie Pontificis familia, et Praelati vtuntur, de qua re diximus iu dict. Birtus. Hinc Hieronymus in epist. 3. ad Nepotianum colorem nigrum, seu album in clericalibus vestibus damnat. Fuit color niger per Moanchos in clericos saeculaeres introductus, in illis, nempe, saecusis, in quibus Nigrorum ordo Cathedram S. Petri obtinebat; quare ex eodem ordine innumerabiles per orbeni ad episcopatus assumpti, atque nigrum habitum eorum religionis retinentes, hinc saeculares clerici eorum subditi, ad superiorum similitudinem eundem colorem nigrum introduxerunt in vestibus. Vide Nigrorum Ordo. FR. Glossa cap. 1 [correction of the printer; in the print 2]. Clement. de elect. Clericis, inquit: [Saecularibus habitus

certi coloris, vel formae non est praenxus.] Quod idem notat secundum Caridnalem. Alex cons. 7. in fin. lib. 1. et cons. 149. ad fin. lib. 6. De clericalibus ordinibus. Vide Ordines eccle. fiastici. Clericus primae tonsurae dicitur Confessor. Vide Confessor. Clerici antiquum officium. Vide Fossarins. Litteratus. Clericis medicam artem exercere prohibitum. Vide Physica. Praeiacens. Sportulantes. Tabellionatus. Taxatus. Clerici Ministrales. Vide Statio.

CLESONISTA Imputatus, et diffamutus [perhaps: diffamatus], vti reus a graeco verbo klh/zw, quod nominare sonat, quod vocabulum in constitutionibus Caroli Magni reperitur.

CLIBANVM FR. in constitutionibus Leonis Imp. loricam significat. Vide Hasberga. Hinc cataphracti milites in Codice Theodos. Clibanarii appellantur, quo vocabulo etiam vsi sunt Ammianus Marcellinus. et Nazarius in Panegyrico ad Constant.

CLIMATERIVS Graduatus, vel scalatus. a voce graeca klimakth/r, quae scalam, et gradus siguificat, vt dictum est in dict. Clamaterius. [Fecit coronas habentes vna climaterios argenteos sub ter pendentes septem, et triginta. Anast. Biblioth. in Leone III.] Inde Annus climatericus dicitur, ex eo quia graduatim certum annotum numerum denotat, id est, seprenarium, in quo (ut aliqui asserunt) hominis complexio variatur, ideoque in iis periodis vitae periculum a Medicis orguitur. Io: Monachus Climacus dictus fuit, quia tractatum graduum vitae monasticae, ac perfectae scripserat. Item Coeli Climata, id est, graduationes.

CLINICVS et Clenicus. Infirmus diu in lecto iacens a graeco vocabulo klinikos2, quod iacentem significat a kli/nh, id est, lectum. [Quem nudum, et clinicum non Fabiolae vestimenta texerunt? Hieron. in Epitaph. Fabiolae ad Oceanum. Veniens autem ad eum quidam Felix nomine, euius vxor clenica iacebat annis quatuor. In pass. S. Calixti Papae.] De quo vocabulo saepe in canonibus, vbi de baptismo dando fimilibus infitmis loquitur, qui Lectularii etiam dicuntur; quamuis Lectularii aliquando intelligantur Medici, eo quia circa lectum infirmorum versentur. Vide Clydomenus.

CLIOTHETRVM ex sensu verborum textus colligitur aliquod clinatorium, in quod innititur, significare. quamuis mendose Cliothetrum legatur; nam ex dictione kloiqh/rion originatur, quae truncum, seu valuatum iugum, et stipitem significat. [Inter haec Ioannes praeteriti maceratione ieiunii, et vigiliarum continuatione fessus vt cliothetro sedebat violentia somni. In Translat. S. Sebast. Mart 20. Ian c. 6. S. 76.] FR. Cliothetrum, quasi klinth/rion ne clinatorium sellula, in qua recliui ceruice recumbi potest; seu klinosqe/rion locus habitationis aestiuae commodus, seu (quod fortasse melius) quasi klinoqe/ntron, quod idem denotat: qe/retron enim pro qe/ntron scribi ex Galeno Henricus Stephanus in ea voce comprobat.

CLITA militaris machina ad explodenda longinque saxa. [Ita praeparauerunt clitas, ad debellandum castrum. In vita Caroli Magni.

CLITO graecum vocab. klute/s2, inclitum significat, peculiaris primogeniti Imperatoris, aut Regis titulus, reperitur etiam diminutiuum Clitunculus.

CLOACARIVM FR. Contributio pro cloacis purgandis. l. si pendentes. §. Si quis. ff. de vsufruct.

CLOACINA FR. Sic a Tertulliano appellatur cloacarum Dea. sed ab aliis Cluacina dicitur.

CLOCCA Campana, a gallica voce Cloche.] En si vobis laboriosum non sit, vt cloccam vnam transmittatis. Bonifac, epist. 9.] Item Cloccam Equites Melitenses togam illam vocant, qua induuntur, quando in concilio praesident: vel ex Crocea corrupte sic dicta. Vide Crocea.

CLVNIACENSIVM ORDO. Vide Concambio, Granatarius. Haracium. Iustitia. Kyrie eleison. Paraclytense.

CLVOR passiuum verbum cum significatione actiua, loco verbi Cluo, a verbo graeco klu/a, quod audio significat. [Magni Serui Dei per illam, qua pie videris bonitatem clui. In vita Sancti Genulphi Episcopi cap. 3. §. 18.] Vbi vere Cluere potius dici debuisset.

CLVSTELIVM Corollarium, seu conclusio. [Et [reading uncertain: print blotted] breuiter senterutiae clustella cuncta concluduntur. Frustra de fide catholica inaniter gloriatur, qui dogma, et regulam S. Petri non testatur. S. Bonifacius epist. 74.]

CLVSVRA a clausura corrupte; territorium, seu campum aggeribus circumseptum denotat. ine pro limitibus, et consinibus accipitur, de quibus Cassiodorus in epist. Gothis, et Romanis nomine Theodorici Regis lib. 2. variar. lect. sic scribit: [Eos, qui portubus, et clusuris praesunt.] qui confines ab aliis Scriptoribus Clisura dicuntur.

CLYDOMENVS graecum nomen kludonizo/menos2 fluctuantem significat. [Siue viduae, siue clydomeni, qui se exhibere non possunt, siueii, qui in carceribus sunt, siue exclusi a sedibus suis, vtique habere debent, qui eis ministrent. S. Cypr. epist. 3.] Paralyticos intellexerat, qui fluctuatione neruorum continuo tremore laborant, sed crudite Pamelius, et Latinius Clinomeni legunt a graeco nomine klino/menei, quod nedum paralyticos; sed quemlibet morbo debilitatum, et in lecto iacentem significat, vt in dict. Clinicut dictum fuit.

CNISSA graece kne/ssa, odorem assatae carnis significat, quo vocabulo vtitur Arnobius lib. 8.

COAETANEO uerbum, coaetaneum alicui esse, denotat. [Caro, et anima simul fiunt sine calculo

temporis; vt quae simul in vtero figurantur, quod docuimus in commentario animae, contemporant fetu, et coaetaneant natu. Tertull. de resut. carn. cap. 45.] Sic aliud verbum Contemporo, contemporaneum esse denotat apud eundem.

COAMENS in eadem amentia socius, quo vocabulo vsus est Lucifer Caralitanus Episc. contra Constantium Imperat. Arianum scribens, vbi appellans Antiochum Regem eius Collegam in dementia, crudelitate, et persecutione, inquit: [Coamentem tuum vincendum Antioehum.] In Aliquibus tamen Codicibus perperam Conamentum legitur. Hic autem Auctor hisce nominibus saepe vtitur, Conscelectus, Coapostata, Conscotinus, Conbestia, et similibus.

COCCIO seu Cogcio a gallico vocabulo Coquin. Homo vilis, et segnis. Alii tamen deriuant hoc nomen a graeco verbo kwku/w, quod lugere significat, inde Cocciones lugentes, miserabiles, ac mendicos intelligunt. Renanus vero Cotiones legit. [Item vt isti mangones, et cogciones, qui sine omni lege vagabundi vadunt post istam terram non sinantur vagari, et deceptiones hominibus agere. Caroli Magni constitut. lib. 1. cap. 79.

COCHLEAR Vide Apalareus. Aureum cochleare. Vide in dict. Forceps. Sumptorium.

COCVLA quamuis haec vox communiter pro coquinario vase vsurpetur. hoc tamen in neutro genere declinatur, nempe, Coculum, vt bene Paulus Diaconus explicat, inquiens: [Cocula vasa aenea, et coctionibus apta.] Sed cocula in foeninino genere cucullum, vulgo capucium monachale, significat. [De nostro quoque vili vestitu, parua haec direximus tuo cultui, quamquam indigna; tamen petimus accommodanda, hoc est, tunicam laneam, sicut mos est apud nos habendi, caligas peripsemata, orarium, et coculam, et gunnam bteuem nostro more consutam ad indicium plenissime dilectionis nostrae. S. Bonif. epist. 74.] Igitur ex contextu Cocula hic non significat vas, dum inter religiosas vestes annumeratur. Item in vita S. Cadoci pag. 49. amphimallam, seu amphibolam cappam, scilicet, villosam significat, in Hibernia tunc vsitata, et in Ecclesia Landunensi ostenditur ea, qua idem Sanctus vtebatur.

COCYTVS FR. [Dulcis fuit glareis cocyti. Iob cap. 21. num. 33.] Vbi D. Th. sic explicat: [Proponit fabulam, quae vulgo ferebatur, quia, scilicet, in inferno inter alios esset quidam fluuius nomine Cocytus, qui interpretatur luctus, quo animae malorum perducuntur, et sicut alii fluuii trahunt glareas, ita ille fluuius quodammodo inuoluebat animas impiorum. Dicitur ergo impiis dulcis fuisse giareis cocyti, quia eius conuersatio acceptabilis fuit malis, et ideo inter malos, qui sunt in luctu locum habebit.

CODEX FR. quamuis antonomastice Iustiniani liber communiter intelligatur; tamen significat etiam quemlibet librum. Gloss. in cap. vnico de excessibus Praelator. in Clement. §. Codices.

COELESTIS FR. Panuinus in suo tractatu M. S. de Lateran. Eccles. ait, quod Lateranensis Ecclcsia Aula coelestis appellabatur; sed hoc nomine Coelestis, Ecclesiae omnes appellabantur. [Ne praedia vsibus coelestium secretorum dedicatae. can. placet rationabilis. 16. quaest. 1.] Item Anastasius Biblioth. in Benedicto III. inquit, quod quando ad papatum electus fuerat, tunc plebs romana ad eius Ecclesiam titularem, nempe, S. Calixti (ut refert Baron. an. 855. num. 36.) iuerat: sic habet Anastasius: [Ilico vero alacri vniuersa studio, plebs, et populi coetus Coelesti Titulo properantes etc.] Et post pauca: [Ex eodem Titulo abstrahentes, cum hymnis, et canticis spiritualibus ampla exsultatione, et ineffabili gaudio in Patriarchium Lateranense producentes etc.] Ac nomine Aulae Dei penes Sacros Scriptores quaelibet Catholicorum Ecclesia intelligitur, et signanter de Basilica Vaticana D. Paulinus. Vide in dict. Agape. Item Coelestis erat Carthaginensium Idolum. [Vaticinationibus, quae de templo Coelestis emergerunt. Capitolinus in Pertinace.] Sic etiam apud Vlpianum, et Tertullianum, a quibus Idolum Coelestus appellatur. Quod templum postea a Christianis vero Deo consecratum, remansit etiam cum vocabulo Coelestis, quare nonnulla Africana Concilia leguntur celebrata in Templo Coelestis. [Sicut ibi chartagineo dignam theatro aedem Memoriae, et viam, quam Coelestis vocabant, funditus delcuit. Victor Vticen. de persecut. vandal.] iuxta opinionem Latini Latinii, in eius Sac Biblioth. corrigendus est D. Augustini textus in exposit. psal. 98. in quo Commenti loco habetur: [Vbi nunc est regnum Coeleste?`Lapis ille fregit omni regna terrarum.] restituendum erit Regnum Coelectis.

COELICOLAE Haeretici, transeuntes a fide christiana ad iudaismum; sed quia nomen Hebraei erat abominabile, Coelicola se denominabant, nolentes tamen sub Rabbinorum oboedientiam viuere: ideo quosdam Prafectos habebant, quos Maiores appellabant. Sic de Turcis narratur, quod propter abominabile Hebraeorum nomen, numquam Iudaeum sinunt fieri

COEMETERIVM locus ad sepeliendos Christianos destinatus, ex graeca voce *koimhth/rion, et significat dormitorium. Christianorum enim fides resurrectionem mortuorum docens, hinc mortem quasi somnum, et dormitionem existimat. Valaf. de rebus Eccles. cap. 6. FR. Sic etiam in Sac. Scriptura dormire pro sepeliri dicitur: [Ecce dormies cum patribus tuis. Deuter. cap. 31. Omnes Reges gentium dormierunt in gloria. Isai. cap. 14.] et 2. Machab. cap. 12. num. 45. mors ipsa dormitio dicitur. *koimhth/rion a verbo koima/w, id est, dormio deriuatur. Si in Momi lance ponerentur ambae opiniones, circa huius dictionis etymon: certe vtraque in risibilitate aeque libraret; Glossae, scilicet, vna in cap. Sacris est canonibus. De sepulturis, vbi sic inquit: [Coemeterium dicitur a cimen graece, quod est aurum latine; et teron, quod est terra, inde coemeterium, quasi aurea terra, quia est ceteris praetiosior.] Altera vero opinio est Gulielmi Durandi. lib. 1. cap. 5. Rational [Coemete rium dicitur a cimen, quod est dulce, et sterion, quod est statio; ibi enim dulciter defunctorum ossa quiescunt; vel quia sunt cimices, id est, vermes vltra modum fetentes.] Certe si Durandus epitaphium cuiusdam hominis sordidi legisset, vtique bene didicisset differentiam inter cimices, et mortuorum vermes; scriptum enim ille in suo sepulcro sic reliquerat:

Pediculi, cimices, pulices, mala turba valete,
Sat vobis, nimiumque datum est, iam nutrio vermes.

Quod si de sola mortis memoria sapiens dixerat. [O mors quam amara est memoria tua. Eccles. 41. 1.] Quam amarissima ergo erit eius accessio? Durando ergo eiusdem Sapientis verbis respondere liceret, qui Amarum pro Dulce sumit prouerb. 27. 7. Glossatori autem ex eius verbis respondendum, quod aurum Crisis graece appellari dixerat, et non Cimen, vt visum est in dict. Apocrisarius; sed ad seria redeundo: de hoc vocabulo Coemeterium fit saepe mentio penes Sanctos Patres Athanas. in Apolog. Tertull. de anima cap. 51. Cypriancpist. 82. Et prior omnium S. Clemens lib. 6. Constit. Apost. cap 30. De quibus copiose etiam egit in sua Roma Subterranea Antonius Bosius Melitensis, et non Romanus, vt ad illud postumum opus appositum fuit, vide Franciscum Abelam in sua Melita Illustrata tit. de Claris Viris illius Insulae; quem Bosium commentatus est Paulus Aringius Congregationis Oratorii de Vrbe Presbyter. Coemeterium dicitur etiam atrium Ecclesiae, vbi antiquitus fideles sepeliebantur. [Vt de sepulcris, et hominibus sepeliendis nihil muncris exigant, nisi forte, qui sepelitur, viuens iusserit Ecclesiae, in cuius atrio sepelitur etc.] Et mox: [Prohibendum est etiam secundum maiorum instituta, vt in Ecclesia nullatenus sepeliantur; sed in atiro, aut in porticu, aut in exhedris Ecclesiae. Intra Ecclesias vero, aut prope Altare, vbi Corpus, et sanguis Domini conficitur, nullatenus sepeliantur. can. praecipiendum est. 13. quaest. 2.]:||: Dicitur etiam Catacumba; cuius etymon dertuari censet Baronius in Notis ad Martyrol. a kata graece, et tumba latine; ideo vocabulum graeco-latinum existimat; kata enim prope significat, id est, prope tumbam, esseque ait corrupte Catacumbam, pro Catacumba. Verum Latinius contrarium defendit esse, scilicet, vocabulum integraliter graecum; nam kataku/mbh locum profundum, et concauum significat. Nec vox tumba latina est: a nullo enim classico Auctore reperitur vsitata. Item Coemeterium dicitur Polyandrium, diest, multorum hominum, seu humanorum, scilicet, corporum depositum. [Confluebat ad eius polyandrium diuersus populi concursus. In vita S. Probati Presbyt.] FR. Coemeteria describuntur a D. Hieronymo to. 4. super Ezech. cap. 4. et a Prudentio in hym. S. Hippolyti Mart. Pro coemeteriis, reparandis tenentur Episcopi quartam applicare. cap. sancimus. 12. quaest. 3. synonima. Vide Area. Arenaria. Biscomatos. Catacumba. Concilium Marryrum. Hypogeum. Mausoleum. Paradisus. Tumbula.

COENA PVRA sic appellatur feria sexta maioris hebdomadae ab Augustino, et Irenaeo, modus loquendi etiam a Gentilibus vsitatus. a Plutarcho, scilicet, de esu carnis, et Apuleius. [Ad puram, et sine animalibus cenam,] dixit. Vide Baronium An. 34. num. 154. et seqq. Vide et hic Ieiunium. Cena aestiua Vide Thomnus.

COENATICVM recognitio abbatiali mensae debita. [Cum toto quadragesunali censum piscium, quem more prouinciae cenaticum vocant, per vim fratribus abstulisset Vita S. Maur. Abb. cap. 13.]

COENISCIA graece koini/skia; sed potius videtur ex latino haec vox vsurpata; nam rem cenabilem significat. [Quomodo autem, quae in memoriis sanctorum, et mortuorum offerentur, et ceniscia appellantur, omni genere fructuum ornata ad altare offerantur; disces ex oratione Magni Athanasii de iis, qui dormierunt. Balsamon. in can. 4. Apostol.]

COENOBIVM Monachorum habitatio, a graeca dictione *koino/bion. Differt tamen Monasterium a Coenobio, vt Isidor. lib. 1. de diuin off. cap. 15. docet, quod: [Monasterium possit etiam vnius

Monachi habitatio nuncupari: Coenobium anteni nonnisi plurimorum.] Maronitae etiam Kanubin monasterium vocant in Monte Libano, vbi eorum Patriarcha residet in quadam valle situatum: ibique fui de anno 1624. pro negotiis S. Sedis Apostolicae, vt dixi in dict. Agape. Odericus Raynaldus An. 1514. refert Epistolam Patriarchae Maronitarum ex Diariis M. S. Parisii de Grass. olim caeremon. Magistri, quae epistola ex atabico male interpretata fuit, nempe, Camubin, pro Canubin, ac Aethiopes marotutas esse perperam asserit. Item Acuri pro Churi. (quod nos Archipresbyterum dicimus) Item Klil, quod tam coronam clericalem, quam libanotem, seu rosmarinum plantae speciem significat; at in illa epistola tantum de prima significarione sermo est, nempe, de clericali corona: Odoricus tamen plantam rosmarini interpretatus est, additque, quod in memoriam spineae coronae in capite Saluatoris, Clerici Maronitae hanc plantam ad modum coronae in cpaite gerunt, quae meditatio vne vllo fundamento asseritur, et esset quidem apud eosdem ridiculum, si talia audirent; quia talis vsus ramorum coronarum ab eorum Clero numquam excogitatus fuit. Igitur patriarchalis haec epistola in latinum translata in Bibliotheca Cathedralis Viterbii inter scripturas Latini Latinii originaliter reperitur, nec tales nugas refert, cuius transumptum ad P. Philippum Labbe transmisi, vt pro rei veritate in recentibus Conciliorum tomis ab eo auctis illam insereret.

COENOMYIA uox graeca koinomui=a, muscarum adunatio. [Venit coenomyia, et ciniphes in omnibus finibus eorum. psalm. 104.] alii kunomui=a, id est, Cynomyia legunt, quod muscam caninam denotat. Hebraica tamen versio priori significatui magis accedit, ac eiusdem sensus fuit S. Hieronymus. Quare in sua versione Aquila pammui=a, hoc est, omnis musca tra durit.

COEPISCOPVS Vide Collega. Comprouincialis. FR. qui dicitur etiam Comminister. can. quod autem 4. quaest. 1.

COESSE simul esse, et cohabitare significat. [Qui cum in honore esset, non intellexit, vt subesset plasmatori suo, sed coesse vellens, corruit, comparatus iumentis insipientibus, et similis factus est illis. Petr. Blesen. serm 47.

COETVS FR. in canonibus significat idem, ac collegium, seu gremium. [Quod constitutio foel. record. Gregor. Papae X. praedccessoris nostri circa electionem praefatam, edita in Concil Lugdunensi per coetum Cardinalium Rom. Ecclesiae (ipsa vacante) modificari etc. cap. Ne Romani. in Clement. de elect. et elect. potest.] Vbi Glossa inquit idem esse Coetum, Collegium, ac Gremium.

COFIA cuphia, calantica, reticulum, seu capitium. [Camifias, manicas, cophias, fibulas. In vita S. Rodegundis.] Antiquitus hac bireti specie tonsuram clericalem tegebant. [Voluit ligamenta suae cofiae soluere, vt palam monstraret tonsuram se habere clericalem. Matt. Paris. in hist. an. 1259.] tam Greci kouri/an, quam Latini cuphiam appellant. Vide Biretum. Cuphia. Camlaucium.

COGNITOR in Sacris Conciliis ita appellabatur quidam Iudex, ad cuius directionem, omne id praescribebatur, quod ad pacem, et concordiam inter coadunatos spectabat; sed in ecclesiasticis negotiis erat exclusus; huiusmodi enim deliberationes tantum ad Episcoporum iudicium pertinebant. Baron. an. 411. nu. 18. FR. [Infamis persona, nec procurator esse potest, nec cognitor. 3. quaest. 7. can. 1.

COHIBEO FR. In Conciliis, et apud Sanctos Patres nonnumquam tolerare, et dissimulare significat. [Non debere quemquam ad iniuriam Doctorum vindicare doctrinam, quin timeo, ne cohibere sit hoc tacere. Concil. Suession. cap. 28.] Sic in lib. 6. Capitular. saepe Cohibentia pro tolerantia vitiosa Ecclesiasticorum Praesulum legitur.

COHORTALINVS FR. qui cohortium onera portat. [Item militare quoque prohibentur (id est Manichai) praeterquam si ex genere Cohortalinorum sunt; hi enim manent, onera quidem sustinentes, non quidem offendentes etc. Cod. de haeret. l. si Manichaei vndique.]

COINFANTIATVS qui puerascit, et ad pueriles mores reducitur. [Coinfantiatum est homini Verbum Dei. Irenaeus lib. 4. c. 75.]

COINVS FR. Cusio. [Fabricari faciunt florenos auri secundum formam et signum. et coinum Florentiae, In extrau. comm. de dilationibus.]

COITISES ornatus, comptus. [Vestito serico; vt vulgariter loquamur coitises, in nupriis ex parte Regis apparuerunt. Matth. Paris. anno 1252.]

COLATORIVM Vas in fundo perforatum, in quo purgabatur vinum ad Missae sacrificium destinatum. [Calore igitur charitatis liquefacta, et colatorio discretionis eliquata, nihilominus, et infusorio exquisitae veritatis infusa Domini gratis asperitates faucium in confessione mitigat. Petr. Cellens. lib. 3. ep. 2. Idemque vas Colum dicebatur, vt ex Ord. Rom. colligitur; vbi ait: [Archidiaconus amulam Pontificis cum vino de Subdiacono, et refundit super colum in calice.] Itaque Subdiaconus tempore sacrificii colum vas per eius ansam auriculari sinistrae manus digitito (ut idem Ord.. Rom. disponit) sustinebat. Vide Colum. Oblatio.

COLATVM purgatum vinum. [Sed et quia colatum, et Erythraeum non libenter bibo, praesumens, guidium requiro. S. Greg. lib. 6. c. 201. in Registr.] vbi per errorem librarii Collatum,

Iurithaeum, cognidium scripserunt: vina enim diuersarum regionum sunt, quo nomine adiectiuo vsus est. martialis lib. 13. inquiens:

a Gnidio promontorio hodie Capocrio appellato. Et Erythraeum ab Erythra Ioniae Ciuitate, sub Archiepiscopatu Ephesino, quae ad praesens Colire, seu Stolar dicitur, FR. Versus Martialis lib. 13. Epigr. 66. de Venre loquitur, quae Dea gnidia appellata fuit nam in Cnido, seu Gnido erat illi templum dicatum, vbi mirabilis eius statua, a Praxitele statuario insigni formata, visebatur. Plin. lib. 36. cap. 5. Melius ergo praetiosum gnidium vinum exeodem Plinio pro batur, qui tamen non fuisse simplex; sed compositum ait lib. 14. c. 7. quodque vna cum ceteris transmarinis vinis circa annu V. C. 600. Romanis innotuisse ostendit, de quo sic ait: [Post haec auctoritas hyppodamantio, mystico, cantheritae, protropo gnidio etc.] De erythrei autern praetiosi vini mentione nullibi inuenio: at cum multae Vrbes, et loca Erythra appellata fuerint, nempe, Erythra Asiae Ciuitas, non longe a Chio, ex qua fuit Subilla. Seru. in 6. Aeneidos Erythra Ioniae oppidum maritimum. Ptolem. et Steph. Erythra regio, ex qua Hercules armenta boum abduxerat in Italiam. Propertius lib. 4. eleg. 10. alia Libyae, alia Loeridis, alia Boeotiae, alia Cypri. stephanus de Vrbibus. Item Erythreum mare satis notum, ac tandem Erythreum promontorium Cretae Insulae: quate statui minime posset praecise, ex quo scilicet, loco vinum a D. Gregorio exoptatum aduehi solitum fuisset.

COLENTES appellabantur, qui ab idolatria ad iudaismum transibant. [Et quidem ex his, qui crediderunt adiuncti sunt Paulo, et de colentibus gentilibus multitudo magna. Beda in cap. 18. Actor. Secuti sunt multi Iudaeorum, et colcntium aduenarum Paulum, et Barnabam. Ibidem cap. 13.]

COLIDEVS Religiosi in Hibernia ita appellati fuere, id est, Dei cultores. Armacanus in Hiberniae Annal. fol. 12. qui affert Nicolai V. rescriptum ad Ioannem Meyum, in quo habentur haec verba: [Prior Colideorum.] Inde Colideatus dictus est cultus Deo debitus. Vide Dulia.

COLIMBVS FR. locus vbi mundantur vestimenta. Gloss Isid. Melitenses Lemb: appellant vas in quo lauantur linteamina.

COLIMPHA nauis genus, at iuxta graecam originem Coilymba scribi deberet, a graeco verbo kolumba/w, quod ire sub aquis significat. [Aiunt enim in ipsas colimphas ipsum Alexandrum introisse, et profundum conscendisse vsque ad imum, vt scitet Oceani profundum, et sifferentiam maris, et abyssi; nobis vero incredibile videtur. D. Hieronym.] Non erat fortasse nauis; sed potius ex corio vestis, sicut nostris temporibus fieri solet, ad descendendum in aquatum profunditatem.

COLLECTA Oratio Missae. ita [orig: itâ] appellata, ex eo, quia a Celebrante dicitur super populum in hc clesia collectum, vel quia collecte pro omnibus astantibus orat, vel, vt Valaf. vult. [Collectas nuncupari dicimns, quia necessarias orationum petitiones compendiosa brenitate colligimus, siue concludimus. cap. 22.] Idem referunt Microlog. de Eccles. obseru. cap. 3. inquiens: [Sacerdos, qui legatione fungitur pro populo ad Dominum, omnium peritiones in orationibus colligit, atque concludit.] Et Blesen. [Stat Sacerdos innouatus mente, et habitu ad Altare, orationem dirigit ad Patrem, quae collecta dicitur, quia tamquam aduocatus omnium orationes colligit, et defert ad Dominum serm. 43.] In Regula S. Benedicti haec oratio Benedictio dicitur. Idem affirmat D. Augustinus inquiens: [Talem benedictionem, et corde credente, et ore confitente respondet. Amen. De dono Perseu. cap. 23.] Vide Rogus Dei. In Missa dicitur collecta brachiis extensis; in officio autem, et in aliis functionibus dicitur manibus iunctis, quia in Missa Sacerdos Christi personam in Cruce brachiis ertensis orantem repraesentat: at in aliis functionibus cum se, vt priuata persona, gerat: orans tamquam peccator, et reus in signum humiliationis debet tunctis, ac ligatis manibus collectam recitare. Aliam piam moralitatem in hoc meditatus est Tertullianus inquiens [Illuc (hoc est, in Coelum) suspicientes Christiani manibus expansis, quia innocuis; capite nudato, quia non erubescimus. In Apologet.] Multae ex his orationibus fuerant a D. Ambrosio conpositae, et a Papa Gelasio auctae, ac denique a D. Gregorio coordinatae in eius Sacramentario. Oratio Deus, qui B. Petrum etc. composita fuit a Leone II. dum Neapolitani pro Ecclesia in mari contra Saracenos proeliabantur, et idem Pontifex, quando iam Leoninae Ciuitatis moenia perfecerat, dum seras portarum firmabat, composuerat alteram orationem, nempe: Deus, qui B. Petro collatis clau bus etc. Durand. lib. 7. cap. 15. Illa vero Dominicae secundae post Epiphan. vbi fit mentio: Et pacem tuam nostris concede temporibus a D. Gregorio formata fuit, quis in eo proprio die vniuersalem concordiam inter saeculares Principes stabilierat. Durand. lib. 6. cpa. 19. Innocentius vero III. composuit orationem A curctis. Cur autem omnes collectae Patri, vel Filio, et nulla Spirirui Sanctodirigatur, lib. 4. cap. 15. Duraudus reddit rationem, inquiens: [Veruntamen omnis oratio dirigitur ad Patrem, vel Filium; nulla ad Spiritum Sanctum, quia Spiritus Sanctus est conum, et a dono non petitur donum:] additque idem Auctor, quod in Lateranensi Ecclesia, non fuisset solitum collectas recitare; sed loco earum dicebatur dominicalis oratio. [In Late. ranensi Ecclesia numquam dicitur oratio; sed

in Missa, et in omnibus horis, loco orationis alta voce pronuntiatur oratio dominica, quae in nouo testamento prima oratio fuit; nam in primitiua Ecclesia sic fiebat.] FR. hoc puto Durandum asserere de temporibus, in quibus Benedictini illam Ecclesiam administrabant, de qua re mentionem facit D. Gregorius Diaolog. lib. 2. in princip. et lib. 4. epist. 34. In Monachali min ritu ante collectam recitari solet tota oratio dominicalis clara voce, vel ex eorum consuetudine Canonici regulares, et postmodum saeculares ibi succedentes eandem caeremoniam retinuisse credendum est; licet tamen Monachi hodie post orationem dominicalem dicant collectas, hoc postea introductum penes eos fuit; sed Durandi error etiam conuincitur ex can. 13. de consecrat. dist. 5. vbi ostenditur fuisse vniuetsalis Ecclesiae ritus, his verbis. [Id semper placuit obseruari, vt omnibus diebus post matutinas, et Vesperas oratio dominica a Sacerdote proferatur.]:||: In oratione Deus, qui salutis etc. quae dicitur post antiphonam Alma Redemptoris, omittitur conclusio, et terminatui his verbis: Meruimus auctorem vitae suscipere Iesum Christum Filium tuum. Amen. Hoc enim sit tempore post Natiuitatem, vt contempletur Verbum Incarnatum penes Matrem, et non cum Patre esse regnantem; sicut in triduo passionis eadem conclusio omittitur, vt consideretur Christum mortuum, et non renganten: quamuis submissa voce dicatur, quia realiter cum Patre viuit, et regnat, quae oratio non debet dici more solito, stando; sed genuflexe. Caremon. Episc. lib. 2. cap. 22. ad denotandam humilitatem Redemptotis. Oratio autem pro defunctis dicitur semper penultimo loco, vt in Rubrica disponitur, et Innocentius ait, quod: [Fiuis ad suum debet torqueri principium.] Hinc cum viuorum oratione incohetur, cum eadem terminandum erit. Sacerdotes Religionis Melitensium Equitum, ex antiquata consue tudine, semper vltimam collectam, precando pro Summo Pontifice, Magno Magistro, et eorum Religione terminant, non obstante quacumque sollemnitate, quae conclusio talis est. [Et famulum tuum N. quem Pastorem Ecclesiae tuae praeesse voluisti, vna cum Magistro nostro, et Religione nostra protege, et conserua etc.] In oratione secreta, quae dicitur in dedicatione Ecclesiae, notata fuit parenthesis ex S. Cong. Rit. ordinatione, ad denotan dum, quod verba contenta in eadem parenthesi omittenda sunt a Sacerdote, quando celebrat ertra Ecclesiam, cuius dedicatio sollemnizatur, quod in aliquibus correctis Missalibus notatione aduertitur. FR. Aliquando accidit, quod orationes secretae sint caedem in commemorationibus, tunc mutanda est secunda, vt accidit quando Dominica Septuagesimae occurrit ante Purificationem, tunc secunda oratio secrets erit, Tua Domine etc. Eadem praxis habenda est, quando festum XL. Mart. occurrit in feria V Cinerum; tunc enim sumitur oratio sequentis feriae VI. sic etiam, si in Dominica XXII. venerit festum S. Martini; tunc pro commemoratione recitanda erit oratio Dom. XXIII. Gauant. parte prima tit. 7. num. 8. Qui etiam docet Celebrantem in praesentia Praelati non debere loco orationis ad libitum dicere illam, quae habetur in Missali pro se ipso Sacerdore, ac pari modo obseruandum erit in Missa Conuentuali, in qua debet pro omnibus in communi orationem proferre.:||: Phrasis, quae in Ord. Rom. habetur, nempe, Dare orationem, inchoare orationem significat, sic viceuersa ibidem Data oratione, terminata oratione denotat. In Sacramentario S. Gregorii Missa, quae canebatur in die Purific. B. Mariae Virginis intitulabatur Ad Collectam, quia dicebatur ad populum pro processione collectum, vel quia in eo die collecta publicarum eleemosynatum fiebat, vt infra dicetur. In diebus ferialibus Quadragesimae ad postcommun. additur oratio vltra solitum super populum, quae Secunda benedictio appellatur ab Auctoribus; nam prius solitum crat in dicto Missae termino panem benedictum populo distribuere: haec tamen caeremonia relinquebatur ieiuniorum tempore, cuius loco addebatur praedicta oratio, Diacono intonante, Humilitate capita vestra Deo, quibus verbis fideles non exspectare praedictum benedictum panem monebantur, ne ieiunium frangerent. Dicitur Secunda benedictio, quia prima benedictio, vt dictum est, statim peracta communione dabatur. Vide Eulogia ex quibus nonnulli recentiores Theologi, tam faciles ad dilatandum ieiunantibus ientaculum, vt quasi ad integram cenationem reduxerint, aduertere sane deberent, quomodo prius Christiani, nedum in ieiunio se vnica commestione, ad solis occasum protracta, continebantur, vt adhuc in Oriente obseruatur; sed etiam ad gustandum praefatum frustillum benedictae buccellae scrupulum habebant. Vide leiunium. Quadragesima. Vesperae. Debet in orationum numero imparilitas obseruari, vt ordinant Rubricae; nam vnionem Ecclesia amplectitur, in dispari numero figuratam, qui numerus in aequales partes indiuisibilis est, et sic semper integet temanet, vt notauit Innocentius III. numerus tamen orationum septenarium excedere non debet, vt in eisdem Rubricis. Totum autem id declarat. Gem. lib. 1. cap. 116. his verbis: [Vna oratio regulariter dicitur, sicut et vna epistola, vel vnum Euangelium legitur: Si autem festiuitas in die dominica occurrerit; duas dicere licebit, quia et hoc romana auctoritas in die Natalis Domini ad secundam Missam facit: interdum tres ideo dicimus, quia Dominus ter ante paffionem orasse legimus; aliquando quinque dicimus, quinquepartitam passionem Domini in hoc officio

agimus: nonnumquam septem vsurpamus propter septem petitiones in dominica oranione, quas tantum Apostolos super hoc Sacramentum dixisse cognouimus. Qui hunc numerum supergressus fuerit: vt caecus orabit.] Per septem (inquit) Apostolorum orationes, id est; contentas in dominicali petitione, vt idem Auctor insinuat; nam, vt alibi diximus, praeter orationem dominicam, nullam aliam ex institutione Domini dicere consueuere Apostoli. Item Collecta Eleemosynam significat, quae in subsidium Ecclesiae, siue pauperum colligebatur. [De Collectis autem, quae fiunt in Sanctos, sicut ordinaui Ecclesiis Galatiae; ita et vos facite. 1. Corinth. cap. vlt.] Item, Colleciarum dies dicebatur festum Purificationis B. V. in eo enim die publice colligebantur Elcemosynae, hinc Missa ad Collectam titulus Missae illius diei in antiquis missalibus legitur, vt supra dictum est. Cetera. Vide Albergaria, Census, et quo ad orationis significatum. Vide Commemoratie. Confractorium. Missa Defunctorum.

COLLECTARIVS qui Principis, seu Communitatis tributa colligit. [Ibidem apud vos Irenaei cuiusdam collectarii filius aegritudine exstincius est. Aug. lib. 22. de Ciuit. Dei. cap. 3.] Item Collectarius, liber, in quo collectae, seu orationes Missae continebantur. Vide Analecta. Item Ecclesiae officiales Decanis subordinati, qui curam habebant colligere, et coadunare populum ad sacras functiones. Valaf. de reb. Eccles. cap. 31.

COLLEGA nedum socium in aliqua temporali cura; sed etiam Coepiscopum significat. sic inter sese appellabant Episcopi. [Tunc praecipue cum in Lugdunensis Ecclesiae dedicatae festis hebdomadalibus Collegarum Sacrosanctorum rogatu exorareris, vt perorares. Sidon. lib. 7. epist. 3.] Ac praecipue inter Episcopos comprouinciales hoc vocabulo vtuntur, qui sub vnico, eodemque Metropolita subditi sunt. [Quapropter in constituendo praefatae Ciuitatis Antistire prouincialium Collegarum deficimur numero, nisi Metropolitanorum reficiamur assensu. Sidon. ibidem epist. 5.] Vide Compronincialis. Suffraganeus.

COLLEGIATI FR. In Constantinopoli Vigiles erant, qui tempore nocturno ad exstinguendum incendium concurrebant, et Corporati etiam dicebantur, quia ex trigintaquinque Artificum corporibus, Collegiis, seu Vniuersitatibus electi erant, ac secundum constitutiones non excedebant numerum DIXXIII. in XIV. Ciuitatis Regiones diuisi, et vno ex his exstincto, ad Praefectum alium in eius locum substitnere pertinebat, hi autem a quacumque contributione erant exempti. Legimus etiain Romae similes vigiles a Caesare institutos fuisse.

COLLISTRIGIALIS POENA. FR. instrumentum, quo collum reorum stringebatur, quod Itali Berlinam vocant. [Eodem anno Rex fecit gener aliter acclamari, vt legalis assisa panis, sub poena collistrigiali obseruaretur. Marth. Parisan. 1203.] Opinio autem Vossii non videtur verisimilis, qui putat fuisse poenam strangulationis, de qua diximus in dict. Boia, nam nimis rigorosa lex esset, quod non soluentem panis vectigal (hoc enim significat) vsque adhuc dictio Assisa poenes Siculos, et Melitenses, vt suo loco dictum fuit, pcenam mortis sustinere debuisset.

COLLITIANI FR. Haeretici, ita appellati a quodam Collitio, seu, vt Isidorus Colubiani, a Colithio, qui asserebant Deum non facere mala, contra illud. [Ego Dominus creans mala Isai. cap. 42. num. 5. et 24. quaest. 3. can. quidam autem haeretici. Vide Guliei. Ocham. in Dial. lib. 4. par. 1. cap. 19. Floriani autem a Floriano quodam e contrario asserebant Deum creasse mala, contra id, quod scriptum est: [Fecit Deus omnia bona. Genes. 1.] et cit. 24. q. 3. cap. quidam autem haeretici. Item Coluthianos D. Aug. Metangos, et Metangismoitas appellat, qui etiam assorebant Christum in Patre tamquam vas exiguum in maiori fuisse contentum. in d. 24. quaest. 3. c. quidam autem.

COLLOCARE SOLEM: Phtasis legis salicae, quae citare in iudicium significat, cum termino praefixo vnius diei, durante vnica emispherica solis lustratione. [Nec solem secundum legem collocauerit. tit. 40.] vbi perperam aliqui Selum legunt; sed conuincuntur ex eadem l. falica tit. 52. ibi enim clarius habetur: [Vt per singulas admonitiones, vel solem collocatum terni solidi accrescant.] Placet tamen mellius illorum lectio, quae Calculare solem haber; nam melitis periodum diei [correction of the printer; in the print periodi diem] declarat.

COLLVDIVM et Collusio. FR. fraudolenta conuentio inter reum, et actorem facta. [Vt post mortem corum in beneficiis illis, super quibus est collusio facta, ius sibi valeant vindicare. can. Audiuimus, de collusione detegen in lib 5. Decretal.] Vbi Gloss. sic explicat. [Collusio est inter actorem, et reum latens, et fraudolenta contientio; Colludium enini non debet remanere impunitum. 2. quaest. 3. can. si quem poenituerit.] quae etiam Gratia appellatur. ibid. cap. 1. et ibi Gloss. [Quod si fecerint inter se gratiam, vel collusionem etc.] Vbi particula Vel stat loco Et, vt in dict. Vel dicetur. Item Collusio significat falsam accusationem. l. si quis seruum, de furtis. l. si pater. de raptu:||:

[Sine colludio euadit. Sidon. lib. 1. epist. 2. Is denique nondum clangente euangelica buccina, vt qui potest capere, capiat: immunes ta men ab omni spurcitia carnali, et securus ab illecebrarum colludio, pudicissimus exstitisse liquide declaratur. Aldhelmus. de laud. Virgin. cap. 10.] Haec vox Inludium a Tertulliano de Resur. Carn. et Eludium ab Isidoro dicitur. Vide Inludium. Praeuaricator.

COLLYRIDIANI Haeretici graece *kellueideanoi/, a dict. kelluei/dia Collyridia, id est, spiralis, seu spherica buccella; ita ergo appellati sunt hi Haeretici, quia mulieres eorum strophiolis tales buccellas ad sacrificandum B. Virgini ferebant. quam pro Dea habebant.

COLLVRA et Collyrida diminutiuum: edulium rotundum, et circulare, de quo supra. [Offerent panes etfc. et collyridas olei admixtione conspersas. Leuit. cap. 7. num. 12.] idem habctur cap. 8. num. 26. ibidem, et 2. Reg. cap. 6. n. 19. Adhuc in Sicilia, et in Melita Colluram similem buccellam vocant. Tertullianus vero pro muliebri corona vsurpat: [Mirum quod contra Domini praeceptum contenditur. Ad mensuram neminem sibi adicere posse, pronuntiatum est: vos plane adicitis ad pondus collyridas quasdam scutorum vmbillicos ceruicibus astruendo. de cultu femin. cap. 7.] Quod ornamentum ex capillis alienis contextum erat, et vt plurimum ex capite alicuius mortui de tonsis; inde sumpta occasione idem Doctor mulieres illudebat, subiungens: [Si non pudet enormitatis, pudeat inquinamenti, ne exuuias alieni capitis forsitan immundi, forsitan nocentis, et gehennae destinati, sancto, et christiano capiti suppares.] Hinc Astronomi more Latinorum, qui, y, graecum in, v, lene mutant, vt in principio litterae, V, dicemus; coluros vo cant binos illos circulos in sphera sese mutuo in angulos spherales recte ad polos mundi se cantes, et quatuor puncta, seu cardines coeli aqualiter diuidentes.

COLLYRIVM FR. oculare medicamentum, ita dictum, quod fluxum oculorum sistat. ex graeco kelu/w prohibeo, et r(e/w fluo. [Collyrio inunge oculos. Apoc. c. 3. n. 18.]

COLOBIVM tunica sine manicis, a graeca dict. kelo/bion, quae vestem mancam significat, hanc antiquitus ferebant Diaconi loco dalmaricae. Vide Dalmatica. [Colobium genus vestis dictum, quia longum est, et sine manicis: hoc antiquitus vtebantur; sed quia nuditas brachiorum, culpabatur; vsus colobiorum in dalmaticas est mutatus. Papias.] Hodie tamen in Romanis Basilicis Beneficiati ad Canonicorum differentiam rochetum sine manicis deferunt. FR. Antiqui Romani vestes absque manicis ferebant, quia viri pro dedecore putabant manicatas vestes ad mulierum similitudinem gestare, vt refert A. Gellius lib. 7. cap. 2. Vide Lebitonarium: Et idto tunica manicata a Monachis abhorrebatur, ferebantque colobium, in quo Syriae Monachi rubrum signum ponebant, ad ostendendum, vt ait Dorotheus Tyrius, se Christi milites esse: similes vero tunicae sine manicis communes omnibus Orientalibus sunt hodie, ac praecipue Maronitae adhuc vtuntur superiori veste rubro colore virgata. Hoc tu nicae genere induebantur Apostoli, conseruabatur enim in Basilica Apostolorum colobium D. Thomae Aposloli. Vide Torrigium de Crypt. Vatican. secundae impress. pag. 312. vers. 11. Octanius tamen Ferrarius de re vestiar. par. 1. cap. 7. §. Vaeterum ergo. contendit non fuisse prosus sine manicis colobium, auctoritate Tertulliani de pallio freutus, vbi ait tunicas; [Nec manibus arctas, nec brachiis parcas:] ideo autumat ille colobitum habuisse semmanicas, vsque ad cubitum pertingentes; sed re vera aequinocari videtur nam licet colobium tunica sit: tunica tamen est nomen genericum, et non omnis tunica colobium vocatur. Igitur colobium sine manicis omnino erat, vt Baronius probat, quem videbimus in dict Dalmatica, atque Isidor. ait. [Colobium dictum, quia longum est, et sine manicis: Antiqui enim hoc magis vtebantur.] Et alibi idem. [Leuitonarium est colobium sine manicis, quali monachi Aegyptii vtuntur,] et Cassianus praesertim loc. infra cit. cap. 11. distinguere videtur tunicam a colobio; dum inquit. [Nam neque caligis nos, neque colobiis, seu vnica tunica esse contentos hiemis permittit asperitas,] vbi particula seu est disiunctiua, et stat loco, et, vt in dict. Seu dicetur. Item Alcuinus de diuin. off. ait: [Dalmatica ob hoc dicitur, quod in Dalmatia sit reperta. Vsus autem dalmaticarum a B. Siluestro Papa institutus est; nam antea colobis vtebantur. Colobium vero est vestis sine manicis. Cum ergo nuditas brachiorum culparetur a B. Siluestro; dalmaticarum repertus est vsus.] Si igitur dalmatica est cum semimanicis; sequitur necessario, quod hoc indumentum cum semimanicis additum sit loco colobii. quod omnino manicis carebat; vnde dictio Sine manicis erit sane intelligenda absque vlla manicarum forma. Nihilominus ex Cassiano hic proxime adducendo videtur in colobiis Monachorum Aegyptiorum fuisse manicas, quae vix ad cubitorum ima perringebant.:||: Aliam significationem huius religiosi indumenti affort Cassianus lib. 1. de habitu Monach. Aegypti inquens cap. 5. [Colobiis quoque lineis induti, quae vix ad cubitorum ima pertingunt, nudas de reliquo circumferunt manus, vt amputatos eos actus, et opera mundi huius suggerat abscissio manicarum.] Solebant etiam Episcopi huius indumenti formam gestare ex restimonio S. Pii Papae lib. 3. ad Iustum, vbi ait: [Tu vero apud Senatoriam Vrbem Viennensem eius loco a fratribus constitutus, et colobio Episcoporum vestitus, vide, vt ministerium,

quod accepisti, in Domino impleas. I Antiquissima colobii pictura vbi reperiatur. Vide Chrysoclauus. Linostima.

COLONIA hoc vocabulum penes Ecclesiasticos Scriptores pro spatio terrae accipitur, cum casa, quantum colonus colere potest. [Aliquando enim non paucos ex ruriculis obuios habuit, qui derelictis coloniis suis, in aliam prouinciam transmigrabant. In vita S. Gerardi lib. 1. cap. 24.] Alii antlquiores Scriptores Colonicam vocant, ita in Synodo Valentiana. [Vnam colonicam, vestitam tribus mancipiis, dotis gratia eis conferant. cap. 9.

COLONARIVS FR. quod ad colones spectat. [Vel ad colonariam conditionem reuocare tentauerit. can. eos qui. dist. 87.

COLONITIVM FR. Canon, vel recognitio, quae directo domino ab vsufructuariis soluitur.

COLORVS coloratus. [Erat tamen decoris gratia venustus, discreta macie, satis admodum colorus. In vita S. Adelardi.

COLOSSENSES ad quos scripserat Apostolus, quales Populi fuerint. Vide Rhodianus.

COLPVS FR. percussio. [Si quis ingenuus ingenuum percusserit, et tamen sanguis non exierit vsque ad tres colpos. l. Salica tit. 19.

COLVM graeca vox kw=lon, quae membrum significat, et pro perfecto periodo D. Hieronymus vsurpauit, dicens. [Vt per cola scribantur, et commata.] Itam instrumeutum sacrum. Vide Colatorium.

COLVMNARVM nobilis Romae familiae Palatium. Vide Constantis Palatium. Columnenses duo Cardinales a Bonifacio VIII. ecclesiasticis dignitatibus priuati, et a Benedicto XI. reintegrati. Vide in dict. Cardinalis. §. Cardinalibus Columnensibus. Vbi ex Blondo retulimus, qui sic scripserat: [Eadem actione Ioannem, et Ia. cobum Cardinales, tamquam iniuste damnatos; ad dignitates patrimonii, et beneficiorum possessionem; ea restituit conditione, vt capello cardinalatus insigni aliquandiu abstinerent. decad. 2. lib. 9.] Sed est duplex nominis, scilicet, et facti inter Ecclesiasticos Scriptores controuersia. In facto, nempe, quia Blondus, vt diximus, refert hanc gratiam praefatis Cardinalibus a Benedicto Papa collatam fuisse, quod negant Auctor Vitae Clementis V. in calce Clementinae appositae, Ferdinandus Vghellus in opusc. imag. Columnensium Cardd. Romae per Corbellettum An. 1650. impr. Glossa in c. vnic. de Schismaticis in 6. et nouissime Odoricus Raynal. ex M. S. cumsdam Bernardi ad an. 1304. nu 13. et an. 1305. num. 14 qui omnes asserunt, non a Benedicto 3 sed a Clemente V. hanc gratiam illis fuisse concessam: quare non videtur repugnare, talem gratiam a Benedicto concessam Cum eonditione, vt capello Cardinalatus insigni aliquandia se abstinerent, et anno sequenti nimirum 1305. electo Clemente, illis suspensionem a galero relaxatam fuisse, quod idem Blondus paulo inferius in Clemente praefato Innuere videtur, sic inquiens: [Creauit vero Clemens Cardinales ex Gallis tam multos, vt facile tunc coniectura omnes assequi potuerint, Pontificem Romanum deinceps, nonnisi ex Gallis creari posse: Italiae autem, et Vrbi Romae visus est satisfecisse in duobus Iacobo, et Ioanni Columnensibus, quos ad capellum, et integram dignitatem restituit.] Per illa enim verba: Quos ad capellum, et integram dignitatem restituit; videtur annuere ad id, quod supra in Benedicto dixerat; eum, scilicet, haud integre ad cardinalatum restituisse, cui verba Benedicti fauent; nam in cap. vnic. de Schismat. Extrau. comm. §. ideoque. sic habetur: [Ideoque omnes praedictas depositiones a Cardinalatibus, priuationis a beneficiis, et Ecclesiis, inhabilitatis ad Papatum Romanum, et bonorum, et iurium, quae certis romanis ciuibus, et aliis concessa sunt (confiscationibus exceptis, in quibus nihil immutamus ad praesens) sententias, et poenas, et mulctas etc. reddimus.] vbi verba: In quibus nihil immutamus ad praesens, videntur spem futurae gratiae sapere. Dubium vero de nomine est, quia Blondus semper hos duos Cardinales Ioannem, et Iacobum nominat; sed errasse ex cap. vnic. de Schismar. in 6. et ex c. vnic. eiusd. tit. Extrau. comm. satis patet; vbi Iacobus, et Petrus nepos Cardinales de Columna appellantur: quatuor enim nomine Ioannis Cardinales Columnenses exstitisse Vghellus in opusc. cit. refert primum, nempe, de anno 1191. secundum, qui obierat anno 1245. tertlum, qui anno 1322. a Ioanne XXII. creatus est Cardinalis, quartum a Sixto IV. anno 1480. eadem dignitate insignitum.

COLVMBAR manicae ferreae, quibus vinciuntur reorum manus. [Durisque lacertorum columbaribus arceretur ab hominum morsibus. In vita S. Genulphi Episc.

COMACINVS FR. Faber murarius. [In legibus Longobar. l. si Magister. de homicidio liberi hominis.

COMBINATIM aduerbium parilitatem significans, quo Dauantria in suo caeremoniali M. S. vtitur, ad denotandum parilitatem, qua incedendum est in processionibus. [Deinde combinatim ceteri Cardinales etc.

COMERCIARIVS Vide Commerciarius. [Primo mane ingressus comerciarius quidam vir Christianus. In vita S. Anast. Persae. Vbi textus

COMES [1] FR. de etymologia huius vocabuli. Vide Catipanus. Significat hominem, qui in feudum aliquod territorium habuerit a Superemo Principe. Sigonius de Regno Italiae. lib. 7. l. Si quis factum. de feudis. et Bullar. Casinen. tom. 2. constit. 47. Vide Grauio.

COMES [2] Canonicus Cathedralis Lugdunensis Ecclesiae. Vide Cantor. FR. sed hoc repugnat Canonibus, nam in can. Praesens. 20. quaest. 3. habetur. [Nomine Atto, quondam, videlicet, Comite; nunc autem Clerico,] et ibi Gloss. [Statim desinit quis esse Comes, quam cito fuerit factus Clericus. 27. quaest. 2. scripsi.] Episcopus Rauennae abusiue Comes intitulatur. can. quo ausu. 23. quaest. 8.

COMESTVRA Tinea, [Vbi tinea, et comestura exterminat. Chrysostom. homil. 15. in cap. 6. Matth.

COMICIA Comitatus, vbi Comes dominatur, et ius dicit. Sigonius de Regn. Italiae lib. 7. [Ludouicus Comes Lossensis etiam Comiciam tenebat. Caesarius lib. 9. mirac. cap. 48.

COMITATVS [2] FR. etiam Principis cohortem, et famulatum significat. [Fuit necessitas adire comitatum. Sulpit. cap. 6. Dialog. 2.] can. si vobis fratres. 23. quaest. 8. [correction of the printer; in the print fratres]. §. ne Episcopi ad comitatum accedant, et ibi Gloss.

COMMATRONA mulier libera, quae pro matrona cohonestari affectat, cum reuera talis non sit; dum maritum non habuerit. [Nam quanto diues aliqua est commatrona nomine inslata, tanto capacem oneribus suis domum requirit Tertull. lib. 2. ad vxor. cap. 6. Plautum imitatus est, qui Commaritum illum appellauit, qui reuera non erat; sed pro tali habebatur.

COMMEATVS dilatatio mortis a mortalibus exoptata. [Cum quidam de Collegiis, et Consacerdotibus nostris iam infirmitate defessus, et de appropinquante morte sollicitus, commeatum sibi precaretur. S. Cyprian. lib. de imortalitate num. 7.] Hoc tamen vocabulum in pro pria significatione denotat licentiam, et dilationem, quam miles pro aliquo temporis spatio discedendi ab exercitu postulabat: hinc S. Cyprianus de eo, qui subterfugium quaerebat, ne in mortis conflictu veniret, metaphorice, ac eleganter dixerat, qua phrasi saepe idem S. Doctor vtitur.

COMMEMBRATVS Incorporatus, id est, eiusdem corporis membrum effectus. [Commembrata in Domini corpore fidei compago. S. Paulin. epist. 3. ad Aprum.

COMMEMORATIO dicitur illa, quae de aliquibus Sanctis fit in officio diuino a Radulpho Memoria Sanctorum, et a Gemma, Suffragia Sanctorum dicitur. Quae commemorationes de Cruce, de B. Maria, de titularibus totius Ecclesiae Petro, et Paulo, ac pro Pace fere esse solent. De Cruce autem in festis omittitur, ad tollendam moestitiae causam. Dicitur deinde tempore Paschali ad denotandum eius triumphum. De S. Maria non dicitur, quando in choro recit atur eius Officium paruum Sac. Congreg. Rit. 10. Ianuarii 1604. Beneficiati tenentur de eorum Sanctis titularibus commemorationem facere sub obligatione restitutionis fructuum pro rata. Bonacin. disp. 1. quaest. 1. punct. 4. n. 18. Religiosi etiam tenentur commemorare in ossitio Sanctum illius Ecclesiae, in qua de familia affignati resident. Non dicuntur in Aduentu hae consuetae commemorationes; dum enim de summi Monarchae aduentu fit mentio, eius in sanctitate famuli cedere debent. Durand. lib. 6. cap. 2. ob eandem rationem tempore passionis moestitiae causa, et tempore paschali ob laetitiam relinquuntur; infra cuius octauam quamuis de Dominica fiat officium, relinquendae sunt commemorationes praedictae. Ruiz. in caeremon. rom. Vide Collecta. Octaua.

COMMEMORATORIVM Inuentarium, in quo posteris de suppellectilibus Ecclesiae commemoratur. [Quasi fidelibus senioribus commendauit, commemoratorio facto, quod cuidam ancillae dedisse dicitur. Optatus Milenit. lib. 1.] Vbi de Mansurio loquitur, qui antequam ad martyrium iret, hoc inuentarium confecerat: quod Breuis etiam in eodem textu appellatut. [Breuis auri, et argenti sedenti Caeciliano, sicut delegatum a Mansurio fuerat, traditur.] FR. Ibi etiam sio exponit Franc. Balduinus; [Vocari potius Commemoratorium, quod paulo post Breuem vocat. Verbum Iuris est; significatque libellum, syngraphum, chirographum; etiam vsus est Constantinus in epist. ad Caecilianum apud Eusebium lib. 4. de vita Constantini, scilicet, in quadam constitutione Imperatoris Valentis legimus, quae Optati tempore edita est, l. vlt. C. de Iure fisci, et l. prima, C. de apoch. publ. Item l. 13. in Cod. Theod. de Indulg. debitor.] Vide Breue.

COMMENDA FR. est depositum, custodia, et administratio beneficii. dicitur, a verbo commendare, quia bona ecclesiastica non perpetuo; sed ad tempus sunt alicui commendata. cap. si constiterit. de accusationibus. Et commendare idem est, ac deponere. Gloss. in cap. Ius naturale est commune. dist. 1. in cap. qui plures 21. quaest. 2. et in cap. nemo. de Electione in sexto. Dicitur etiam Commendaria eodem modo, quo Vicaria, et Rectoria. [Commendariae beneficia non sunt. Postillator extrauag. in cap exhibita.] Differt tamen Commenda a Vicaria, quia commenda Parochialis Ecclesiae non potest fieri, nisi Sacerdoti. Gloss. in cap. quae de

COMMERCIARIVS FR. Mercator, siue negotiator. [Primo mane ingressus commercarius quidam vir Christianus. In Vita S. Anastasii Persae. cap. 4. §. 27. sub die 22. Ianuarii apud Surium] ex graeco-barbaro, kemmerkia/eios2.

COMMINARE IGNEM. FR. Est incendium parare. l. volumus, de damno, et iniuria.

COMMINATVS substant. nomen minae. [Qui sterilis ficulneae comminatum a Domnio vineae deprecatus est. Paulin epist. 2. ad Amand.

COMMISSVS FR. Conuersus, seu laicus in monasterio ministrator. [Ac Monachos, eorumque conuerso, vel commissos. can. paternarum. 24. quaest. 3.] In regulis monialium Benedictinarum Commessa dieitur monialium famula. Vide Griseus.

COMMONITORIVM Scriptura instructionis, quae traditur Legato Apostolico pro Concilio, seu alio ecclesiastico negotio peragendo. [Rescriptis commonitoriis, nisi ad catholicam conuerteretur fidem, etiam extorrem a sacerdotali esse officio mandant. Anastas. in Greg. II.

COMMODATVM alicuius rei. FR. Est concessio ad aliquem specialem vsum gratuito facta, et non translatio, quia is, qui commodat dominium tenet, et possessionem. l. res commodata. ff. de commodato, et dicitur Commodatum, quasi vtenti commodo datum, et ideo dicitur gratuito. Gloss. in cap. cum gratia. de commodato.

COMMVNIA id est, communitas. [Non de minoranda iustitia ecclesiastica; sed tantum modo de non ducenda super eum communia. Iuo Carnot. epist. 180.] FR. [Eodem anno Philippus (Rex Galliae) imposuit subsidium etc. propter quod Praelati, et Barones, et Communiae Normandiae etc. Rothomagen. Chronica an. 1337. In Biblioth. M S. Labbe tom. 1.] In Melita dicitur Communia Clericorum, id est, Collegiata non insignis. Vide Communitas.

COMMVNICALIS vas, siue, calix, quo populo dominicus sanguis distribuebatur. [Communicales ex argento fecit per singulas regiones, quae praecederent per stationes per manus Acoluthorum. Anast.] FR. Non videtur esse calicem sanguinem Domini continentem; nam Acolythos habuisse facultatem distribuendi hoc Sacramentum numquam legimus: bene tamen Diaconos. Vide Calix administralis.

COMMVNICANTES oratio in canone posita, de qua dictum est in dict. Canon Misse, et Actio Missae: Quae preces in aliquibus festiuitatibus variantur; sicut, et Praefatio. Aliquando tamen distinguitur, et separatur Praefatio ab Oratione Communicantes, vt exempli gratia, si festum SS. Philippi, et Iacobi, seu Inuentionis Sanctae Crucis occurrerint infra Octauam Ascensionis; tunc Praefatio festi occurrentis, et Communicantes de octaua dicerentur; licet de octaua non fiat commemoratio. Congr. Rit. 24. August 1627.

COMMVNIO ita appellatur Antiphona posita in Missa, quae canebatur in choro, dum distribuebatur Eucharistia fidelibus, a D. Gregorio instituta. Gem. lib. 1. cap. 90. dicitur etiam Transitorium. Vide suo loco. Quare contra rubricam abusus inualuit communionem post Missam, vel ante eam facere nulla vrgente necessltate, quod his verbis in Rituali Rom cauetur: [Communio autem populi intra Missam statim post communionem Sacerdotis celebrantis fieri debet (nisi quandoque ex tationabili causa post Missam sit facienda) cum orationes, quae in Missa post communionem dicuntur, non solum ad Sacerdotem, sed etiam ad alios communicantes spectent.] Sic in Missa Sabbati Sancti haec Antiphona ideo non dicitur, quia communio populo non sit. Itaque abusus etiam censendus est illorum, qui communionem coucedunt in hac die: praeponendus enim est particularium deuotionibus ecclesiasticus ritus. Antiquitus Sacerdotes, et Diaconi vna cum Episcopo celebrantes, accipiebant ab eo Eucharistiam propriis manibus. [Presbyteri ergo, et Diaconi osculando Episcopum, corpus Chrifti ab eo manibus accipiant in sinistra parte Altaris communicaturi, Subdiaconi autem osculando manum Episcopi ore accipiant Corpus Christi ab eo. Postquam vero Diaconi sinistro cornu Altaris de Sanguine Christi communicent, venientes Subdiaconi ordinatim accipiant Sanguinem Christi ab Archidiacono. Ordo Rom.] Hic vero ritus quoad Sacerdotes, et Diaconos in Ecclesia graeca adhuc obseruatur. Quoad sinistram praeter ea, quae supra diximus in dict. Bulla. Notandum etiam est, quod quando Papa sollemniter celebrat, defertur Sacrosancta Hostia a Subdiacono ad leuam Pontificis stante. [Cum Subdiaconus peruenit ad Pontificem, stet ad eius sinistram ere, ctus. Caerem. lib. 2. cap. 14.] Contra quam caeremoniam latrant recentes Haeretici, asserendo esse actum superbiae in Pontifice, permittente sibi ad thronum deferri Christum; sed mysteria huius actionis contemplare nequeunt, cum Christi Vicarius Domini sui humilitatem potius imitari intendat, quando, nempe, in cenaculo panem, et vinum consecrauit, deinde in Caluario Sacrificium consumans, se ipsum in conspectu totius populi Deo Parti obtulit sie Papa super Altare, quod est cenaculi figura consecrat, ac in sublimi Throno communionem sumit, ad imitandum Christum in monte crueifixum: quare Caeremoniale in hoc actu

Papam Throno incumbentem incurari dispouit, ad denotandum Saluatorem in Cruce pendentem, sic sensit Seraphicus S. Bonauentura, inquiens: [Christus in communi, et omnibus videntibus paslus est: vnde Papa quando sumit Corpus Christi in Missa sollemni, sumit omnibus videntibus: nam sedens in Cathedra conuertit se ad populum. In exposit. psal. 21.] Durandus vero aliam quoque rationem addit, nempe: [Sicut Summus Pontifex est Christi Vicarius, et caput omnium, qui in Ecclesia degunt militari; ita Christum Ecclesiae caput perfectius, et sublinius repraesentans, ad sublimiorem locum communicare solet. lib. 4. de diunin. off. cap. 54.] Tertia denique sententia est Innocentii III. qui ait, quod: [Romanus Pontisex ideo non communicat, vbi frangit; sed ad Altare frangit, et ad Sodem communi cat; quia Christus in Emaus coram duobus Discipulis fregit, et in Hierusalem coram decem Apostolis manducauit. lib. 4. Myst. Miss. cap. 9.] Ratio autem Seraphici Doctoris magis consona, ac pia videtur. Sinistra manu Sacerdotes Dominicani in Missa communionem sumunt, quorum Missalis rubrica haec habet verba: [Inclinato capite, dextra manu tenens calicem,d e sinistra sumat Sacrum Christi Corpus.] Qua de re inuidi Calumniatores, occasione arrepta, falso asseruere, id in poenitentiam eis iniunctum fuisse, cum eorum Frater Bernardus a Monte Pesulano Henericum VII. Imperatorem Hostia veneno mixta in communione necauisset anno 1313. FR. Sed cum haec fabula, praeterquam quod a Recentioribus Historicis narrari, apudque nullum ex illius aeui historicis mentionem fieri Theodoricus Ray naldus in dicto anno testetur; fictio nimis stulta redditur, cum hic Imperator excommunicatus in loco Boniconuentus appellato senensis territorii obierat, inuerisimile videtur, quod propter vnius Religiosi delictum, tota eius Religio perpetuo hanc poenitentiam agere debuiset, si hoc verum esset. Deinde quae poeniten tia est haec? Dum huius Religionis Sacerdotes non priuati essent Altaris Sactamento, parum releuat, an sinistra, vel dextra Sacramentum sumant. Quare ab Institutoriubs caeremoniam hanc ordinatam fuisse existimo, vt, nimirum, periculum versionis calicis euitetur, dum rubrica eorum supra citata disponit his verbis: Dextra manu tenens calicem; nam agilior est sinistrae dextera. Non sunt ergo audiendi Nauclerus. volum. 2. gener. 44. Chron. Norimberg. Vespergen. aliique male sentientes Recentiores.:||: In primis Ecclesiae saeculis haec communio sub vtraque specie recipiebatur. (Vide Confirmo), ita vt Gelasius Papa sub excommunicationis poena prohibuerit, ne hoc sub vna tantum specie fieret. Microl. de Eccles. obseru. cap. 19. et Paschalis II. sanciuit, vt non praeberetur fidelibus panis consecratus in Sanguinem intinctus; sed Corpus, et Sanguis Christi separatim, atque infantibus, et aegrotantibus communio solius sanguinis daretur, de qua re exstat in Chronica Cluniacensi eiusdem Pontificis Epistola, et testatur Microl. loc. cit. e. 20. Sed quia abusus intingendi Corpus Christi in eius Sanguinem eontra Paschalis prohibitionem perdurabat; ideo statutum fuit, vt communio in vnica specie panis tantum fieret; nam sub vtraque specie communicabantur in Missa; sed extra eam etiam antiquitus sub specie panis solum communio fiebat. Baron. An. 34. n. 46. A communione se abstinebant milites post occisiones, quod similiter obseruare voluit Theodosius Imp. Idem Baron. an. 394. num. 21. FR. Spatium vero temporis, quod a spirituali hoc cibo ad materialem concurrere debet, ordinatur in can. tribus gradibus. de consecrat dist. 2. hoc pacto: [Si igitur mane Dominica Portio editur, vsque ad sextam ieiunent ministri, qui eam consumpserunt; si tertia, vel quarta hora acceperint, ieiunent vsque ad vesperas, sic secreta sanctificatione aeterna custodienda sunt Sacramenta.] vbi Secreta, id est, interna intelligitur. Communio dicebatur Pax Christi. Vide Pax. De Communione Infantium. Vide Baptismus. De Communione per Viaticum. Vide Viaticum. Reliqua vide. Confimo. Dominicale. Encharistia. Hostia. Siphon. Antiquitus erat maximum dedecus sine oblatione aliqua ad communionem accedere. Vide Oblatio. Communio Laicorum quando fieri debet cum patena sub mento. Vide Patena. Distribuebatur in loco eminenti. Vide Solea. De contronersia sub vtraque specie communionis. Vide Bellarminum, Sfortiam Pallauicinum in Concilii Tridentini historia, et Christoph. Ranzouium in epist. ad Calixtum Protestantem pag. 55. Quae communio sub vtraque specie solo Christianissimo Galliarum Regi, quando consecratur cum Sacra Ampulla, et in extremo eius vitae per viaticum ex priuilegio Clementis VI. conceditur. Augustinus Patritius aduentum Federici III. describens, in quit idem priuilegium concessum etiam Imperatori suisse. Idem Clemens Papa communionem sub vtraque specie Normandiae Duci, eiusque Vxori, ac Genitori conceserat. Item Philippo Galliarum Regi, et illius Vxori. Sub datum Auinione Kal. Iulii 1344 Ita etiam Odoni Burgundiae Duci de anno 1345. De Communione facienda in die Iouis Sancti, Vide Peria quiata in Cena Domini. De Communione per Viaticum. Vide Viaticum. Quando communicabantur antiquitus ponebantur tabellae ad instar mensularum, sicut hodie, cum tobaliis, de quibus Chrysostomus. Hom. 61. ad populum Antioch. sic inquit: [Nonne vides ministrum spongia mensam circumlinientem, expurgantem domum, et tabellas ponentem? hoc post preces efficitur per praeconis vocem.