CAMENA Early Modern Latin Texts

HIEROLEXICON SIVE SACRVM DICTIONARIVM AVCTORIBVS DOMINICO MACRO MELITENSI ET CAROLO EIVS FRATRE ROMAE Ex Off. Bernardoniana Sub Signo Virtutis Anno 1677 Superior [abbr.: Superiorum] permissu Et privilegiis

HIEROLEXICON, SIVE SACRVM DICTIONARIVM, IN QVO Ecclesiasticae voces, earumque Etymologiae, Origines, Symbola, Caeremoniae, Dubia, Barbara Vocabula, atque Sac. Scripturae, et SS. PP. Phrases Obscurae elucidantur. AVCTORIBVS DOMINICO MACRO MELITENSI, Olim Cath. Eccl. Viterb. Canonico Theol. Sac. Indicis Congregationis Consultore, Proton, Apost. Eq. Aurato, Com. Palat. ET CAROLO EIVS FRATRE Biblioth. Alexandrinae in Archigym. Vrbis Praefecto. OPVS Figuris ornatum, quod praecedit Index Criticus, ac subsequuntur SYLLABVS graecarum vocum exoticarum, de quibus in eo agitur, et CONTRADICTIONES APPARENTES Sac. Script. ab eodem DOMINICO conciliatae, et ex eius Schedis in hac tertia, et postuma impressione auctae. [gap: illustration] ROMAE, Sumptibus PONTII BERNARDON. Via Parionis sub signo Virtutis. M. DC. LXXVII. SVPERIORVM PERMISSV, ET PRIVILEGIIS.

CONCELLANEVS Conturbernalis. [Concellaneus fiat alterius. Eunod. lib. 1. epist. 5.] Vide Cellulanus.

CONCEPTIO B. MARIAE VIRGINIS. FR. Officium hoc a Leonardo de Nugarolis Veronensi, et Apostolico Notario compositum, et a Sixto Quarto in extrau. commun. lib. 3. cap. cum praeexcelsa de reliq. et vener. Sanctor. his verbis consirmatum fuit. [Quod omnes. et singuli Christi fideles vtriusque sexus, qui Missam, et Officium Conceptionis eiusdem Virginis gloriosae, iuxta piam, deuotam, et laudabilem ordinationem dilecti filii Magistri Leonardi de Nugarolis Clerici Veronensis Notarii nostri, et quae desuper a nobis emanauit, Missae, et Officii huiusmodi institutionem in die festiuitatis Conceptionis eiusdem Virginis Mariae etc.] vbi est Typgraphi error in data 1466. Nam Raynaldus in Annal. Eccles. ad an. 1477. hoc decretum a praefato Sixto ordinatum fuiffe narrat. num. 9.:||: Hoc tamen festum celebrari coepit Lugduni vt refert Baron. anno 1136. ibi nu. 14. FR. Et anno 1361. nu. 3. praedictus Raynaldus Contionatorem quendam contra immaculatam Virginis Conceptionem contionantem statim mortuum cecidisse narrat.:||: Penes Graecos etiam antiqua haec festiuitas celebrab atur, quam *su/llhyhs2 appellant, licet per vnicum diem nostrae festiuitati per Emanuelis Imperatoris constitutionem illi postponant. In Sforziana Bibliotheca M. S. conseruatur Leonis Imperatoris sermo de hac sollemnitate.

CONCEPTIO S. IO. BAPTISTAE. FR. reperitur in quibusdam Martyrolog. antiquis sub die 24. Septembris. et in quodam Missali Equitum Meliten. de anno 1405. Argentorati impresso, et in copiosissima Bibl. Domin. Card. Brancacii asseruato.

CONCESSO simul cesso. [Non potest apud nos perseuerare, quod apud Doctores nostros concessauit. Tertull. de fuga in persec. cap.6.

CONCHA Vasis genus ad conseruandam aquam. [Fecit lacum porphyreticum cum concha assita in medio, aquam fundentem. Anast. in Hilar.] saepe Ecclesiae absidem, seu tribunam significat, a graeca dictione ko/gxe, quae conchylium, seu auris concauitatem significat. Solent Graeci praeter Altare, vbi Missam celebrant, aliud altariolum intra conchulam erigere, vbi multis caeremoniis panem, et vinum pro Sacramento conficiendo praeparant; quam praeparationem tronkomidh/n, id est, aduectionem vocant; nam ex hoc altariolo tempore consecrationis processionaliter panem, et vinum ad Altare, in quo celebratur, deferunt, ac peracta communione sacerdos ad eandem conchulam residuum Eucharistiae defert, et consumat, atque sacra vasa purificat, quae concha duplicem speluncam Domini significat; quando enim ex ea panis aufertur bethlehemiticam denotat, ex qua panis vitae prodiit; at quando ibi Hostia consumitur Domini sepulcrum denotat, sic Anastasius in hist. Germani patriarch. Constantinopol. inquit: [Concha est in similitudinem speluncae, quae fuit in Bethlehem, in qua natus est Christus, et in similitudinem speluncae, in qua sepultus est.] Et vt Ecclesiae architecturae conformetur, duas conchas hinc, inde facere consueuerunt: [Cum duabus dextra, laeuaque conchulis intra spatiosum sui ambitum apsis sinuata laxetur. Paulin. epist. 12. ad Seuer.] FR. sumitur etiam Concha pro baptisterio, qua vtuntur Graeci pro trina immersione in baptismo, et ea quoque vti solebant antiquitus Latini. [Emendari placuit, vt qui baptizentur (ut fieri solebat) numos in concham non mittant. 1. quaest 1. can emendari:]:||: Inde Euagrius lib. 4. cap. 3. Sacram Concham appellat. In priori significatu. Vide. Apsis.

CONCIDES ingentes trunci ab arboribus secti. [Franci enim sinmulato metu, se in remotiores saltus recep9erunt, concidibus per extrema siluarum procuratis. Greg: Turon lib. 2. hist, c. 9.] Sed apud Tacitum Concedes legitur.

CONCILICIATVS cilicio indutus. [Et is quidem poenitentiam moechi ad exorandam fraternitatem in Ecclesiam inducens conciliciatum, et concineratum. Tertull. de pudicit. cap. 13.

CONCILIVM seu Conciliabulum, Martyrum cappella, seu coemeterium, vbi recondita sunt eorum corpora. [Romae S. Ioannis Presbyteri, qui sub Iuliano Apostata via Salaria veteri ante simulacrum Solis decollatus est, et corpus eius a B. Concordio Presbytero iuxta Martyrum concilia sepultum. Martyrolog. Rom. 23. Iunii Hoc idem possumus, et de isto dicere, qui Basilicas Ecclesiae, et Martyrum conciliabula diuersis floribus, et arborum comis, vitumque pampinis adumbrauit, Hieronym. ad Heliodorum.] FR. Concilium dici puto, id est, adunatio, quia ibi corpora Sanctorum adunata, con. gregata, et conciliata sunt, sic Conciliabolum, id est, adunatiuncula. Concilium vero in significatione congregationis. Vide Cellulanus. Congellus. Cognitores. Pentectes. Synodus. Vnio. Item Concilium significat animorum reconciliationem, et compacificationem. Vide Simultas.

CONCIONATOR declamator, qui et Tractator dicitur [correction of the transcriber; in the print . Dicitur]. Vide Homilia. Tractator. Peccat mortaliter, qui non exsistens in gratia contionatur: ita D. Thom. in 4. dist. 29. quaest. 2. art. 3. ad 4. quem aliqui grauissimi Auctores sequuntur, alii tamen contrarium sentiunt, licet a veniali illum non excusent: confundunt quidem nos Ethnici: Quintilianus in primis lib. 12. cap. 1, inquiens, quod declamator debet esse: Vir bonus, dicendi peritus. Menander Philosophus etiam gentilis inquit: [Mores loquentis

cogunt, non oratio.] Atque Hieronymus de Reg. Monach. ait: [Sacerdotis vox cum mente concordet.] Aliud Contionatorum vitium est in confarcinandis Sacrae Scripturae sensibus cum poentarum fabulis, et SS. PP. effata, cum Plauti comaediis, et similia; ideo tales Contionatores indigni spumei a D.August. lib. de anima merito vocantur, inquiente: [Habemus iam quosdam spumeos in sermone.] Vide Grammatica. FR. Addi posset, et tertium vitium ambitionis illorum, nempe, quorum obiectum est praedicari magis, quam praedicare, et in famae primatu ceteros Contionatores antecellere, contra quos sic D. Ambrosius ait: [Fidem Christi obscurant splendore verborum.] Sacer igitur orator instrui a D. Gregorio deberet, ita docente: [Pastorum mens, quia non propriam gloriam; sed Auctoris quaerit, ab omnibus vult adiuuari, quod agit. Fidelis namque Praedicator optat, si fieri valeat, vt veritatem, quam solus loqui non sussicit, ora cunctorum sonent. lib. 22. moral. cap. 14.] Non tamen negatur, quod summopere in Sacro Contionatore eius eloquentia esset laudanda; si triplicato illo, ac frugifcro stylo contionaret, de quo Lactantius Firmianus S. Cyprianum commendans, inquit; [Vt discernere nequeas, vtrum orna tior in eloquendo, an facilior in explicando; an potentior in persuadendo fuerit. lib. 5. instit. cap. 1.] Nam recte splendor hic efficit. [Vt apertis oculis nostris deificum lumen attentis aurbius audiamus. D. Benedictus in prologo eius Regulae. Manifestatur enim virtus praedicantium, vbi surgit seges animarum lib. 6 epist. 9. D. Gregorius]:||: Haec, inquam, diuina eloquentia, ab sque vllo taedio ab antiquis fidelibus indefesse stando, summaque auiditate spiritus audiebatur, vt D. August. de honest. Cleric. et Optat, Mileu. lib. 4. testantur, ac Sidonius vers. 16. cecinit:

Seu te conspicuis gradibus venerabilis arae,
Contionatorum plebs sedula circumsistit.

In Ciuitate Constantinop. die feriae sextae Parasceue, ob memoriam Christi extra Ciuitatis moenia passi; vt Chrusostomus testatur, extra Ciuitatem contionabatur. Contionatorem Verbi Dei non admittunt Moschi, stulte asserentes, quod ex Contionatorum variis opinionibus sectae, ac fidei dissensiones oriantur; hinc auscultatione Epistolae, et Euangelii tantum vernacula lingua in Missa prolatorum contenti sunt. Laudabilem vsum recitationis Salutationis Angelicae in principio contionis a D. Vincentio Ferrerio introductum fuisse creditur. Vide Salutatio Angelica. Contionatoris Sacri synonima. Vide Seminiuerbius. Tractator. Dicitur Contionator Oecumenicus Doctor. Vide Oecumenicus. Contionator debet cum stola perora re. Vide Orarium; sed non Romae, et quare. Vide Stola.

CONCLAMATOR FR. Aduocatus. l. de Conclamatoribus. de off. Iudicis. Vide Defensor.

CONCLAVE Clausura Cardinalium in Sede vacante ad eligendum nouum Pontificem. Primum huiusmodi Conclaue Viterbii post Clementis IV. mortem coactum fuit. Purpurati enim antea in aliqua Ecclesia, seu Sacristia ad effectum, de quo diximus, congregabantur, et post discussionem ad proprias domos redibat; sed occasione longissimae Sedis vacantis post obitum praefati Clementis, quam per biennium nouem menses, et biduum durasse refert Raynaldus Ann. 1271. num. 13. transactis decem, et septem mensibus S. Bonauentura, tunc sui ordinis Generalis, Ciues Viterbienses persuaserat, vt in Episcopali Palatio Sacrum Collegium XVII. seu, vt alii referunt XVIII. Cardinalium includerent, et ad electionem Pontificis illos cogerent; at persistente nihilominus corum irresolutione. licet diu mansissent deteuti: tune Raynerius Gattus eiusdem Ciuitatis Capitancus, et Conclauis Custos tectum eiusdem Aulae, in qua erant inclusi detegit, vt hac subdiali mansione eos ad determinationem cogeret, vbi vsque ad praesens cellularum signa cer. nuntur. Adhuc etiam in Archiuio einsdem Ciuitatis originalis bulla conseruatur, in qua Sacrum Collegium causa infirmitatis Cardinali Ostiensi exeundi facultatem concesserat, in qua bulla XVII. sigilla in cera rubra pendentia cum diuersorum Sanctorum imaginibus discernuntur, fortasse Sancti illi erant eorum Cardinalatus tituli secundum morem illius saeculi; tenor autem bullae talis est. [Nos miser atione Diuina Episcopi, Presbyteri, et Diaconi Sacro. sanctae Romanae Ecclesiae Cardinales. Infirmitati Venerabilis Fratris nostri N. Ostiensis, et Velletrensis Episcopi fraterno compatientes affectu; Vobis Alberto de Monte Bono Potestati, et Raynerio Gatto, qui pro Capitaneo Viterbiensite geris, et Communi Viterbien. tenore praesentium sub debito fidelitatis, quo nobis, et Ecclesiae Romanae tenemini, districte praecipiendo, mandamus, quatenus, cum idem Episcopus inri, et voto sibi competentibus in electione Romani Pontificis renuntiauerit coram Nobis, quantum ad praesentem vacationem dumtaxat, volens, vt non obstante eius absentia, sine ipso hac vice libere procedamus ad prouidendum Romanae Ecclesiae de Pastore, ratam habiturus, et gratam electionem, seu prouisionem, quam de Romano Pontifice absque ipso, et eius requisitione duxerirnus faciendam, ac instanter peticrit Vobis mandari, vt de Prlatio, in quo sumus iuclusi, ipsum permitteretis exire, eundemque Episcopum de ipso Palatio statim egredi libere permittatis, nec ipsum de cetero aliquatenus detineatis inuitum. Datum Viterbii in palatio discooperto Episcopatus Viterbiensis VI. Idus Iunii MCCLXX. Apostolica Sede vacante.] FR. Factum,q vod de S. Bonauentura narratur, in eius vita non

habetur, atque hic ex quo loco, et apud quem Auctorem reperiatur, non citat; ideo ad credendum non facile inclino. Imo non verificatur, quod in Conclaui post mortem Clementis IV. Cardinales ab vllo coacti fuissent sub eo ergastulo includi; sed sponte sese concluderant ad Regum persuasiones, vt Blondus decad. 2, lib. 8. testatur, de Regibus tunc Viterbium accedentibus, inquiens: [Viterbium venere, vbi Cardinales esse nouerant in Pontifi eis electione facienda, sicut, et antea dissidentes. Euicitque Regum exhortatio, atque instantia, vt ingressi Conclaue, patres in Theobaldum conuenerint Placentinum Leodiensem Archidiaconem, in Asia tunc agentem,] qui postea Greg. X. appellatus fuit. Idem refert Raynaldus loc. supracit. Nec est verum, quod illud fuerat primum Cardinalium Conclaue; nam ante hoc fuerunt in aliis electionibus conclusi Electores; vt testatur Glossator Decretalium in can. licet. De vitanda Elect. §. Nullatenus. Vbi ait, quod discordantibus Cardinalibus inclusi fuerunt in Electione Honorii III. Gregorii IX. Coelestmi, subditque: [Et temporibus nostris Innocentius III. (lege IV.) tamen id de iure faciendum non est.] Et idem Blondus de Conclaui Neapoli acto, Innocentio IV. ibi defuncto, in Electione Alexandri IV. de anno 1254. haec refert: [Alexandrum Pontificem eo nomine IV. ex Rainaldo Cardinale Ostiensi natione Campano: Cardinales, qui omnes Innocentium in expeditionem sequuti erant, in vrbe Neapolitiana breui creauerunt: nam Conclaue ea fuerunt ingressi conditione, vt omni postposita longiore debito mora, rebus Ecclesiae a Manfredi violentia, insidiisque alioquin periclitaturis per noui Pontificis creationem prouiderent: et eos Bartolinus inuit Tauernarius Eques Parmensis, quem Innocentius Pontifex Sororium suum Neapoli Praetorem, Praefectum que praesidio imposuerat. Is enim vir prudens honesta, ac consueta vi adhibita, illos cibo per singulos dies imminuto, vt in aliquem concordarent, impulit potius, quam hortatus est. lib. 7. decad. 2.] Vbi etiam per verba Consueta vi, id, quod supra Glossator de aliis anterioribus Conclauibus narrat, Blondus insinuare vide tur. Atque Passarinus de electione Sum. Pont. quaest. 11. num. 1. Conclaue anno 1118. in electione Gelasii II. coepisse tenet, (nam secundum Baronium anno 1118. in Pontificem electus fuerat.) De Honorio III. (cuius electio ex Raynal do accidit an. 1216. etiam Blondus eod. lib. 7. in princip. decad. 2. ait, quod: [Coacto in Conclaui Collegio penuria cibi per dies singulos maiore facta, vt p9roperarent, vim honestissimam attulerunt, consecratusque Pontifex etc.] Igitur multo ante Sedis vacationem per obitum Clem. IV. Conclaue erat in vsu. In electione autem Innocentii IV. fuerunt Cardinales Amalphi a Federico in carceribus detenti; sed in libertate posti; Anagniam confugere, ibique praedictum Innocentium in Pontificem elegerant. Gregorius deinde X. anno 1274. sanciuit de Conclaui bullam, quae habetur in c. Vbi periculum. de elect. in sex, quae absque effectu remansit, et ab Adriano V. suspensa; iterum a Ioanne XX. (appellato XXI.) eadem fuspensio comprobata; itaut absque praeuio Conclaue electi fuerint Nicolaus III. Martinus II. dictus IV Honorius IV. Nicolaus V. Coelestinus V. et ab hoc iterum Conclauis bulla renouata, ac tandem a Bonifacio VIII. confirmata fuerat. Glossa in d. cap. Vbi periculum. §. Concilio generali. Ciacconus in vita 10. XXI. et Lauraea tract. 5. quae deinde successiue in omnibus electionibus, vsque ad praesens exsecuta fuit. Quo praetextu Basilius Prorex Odoacri sibi arrogari voluit Electionem Pontificis. Vide Mausoleum. Synonimum Conclauis. Vide Monobambylum. Discordia electorum in Conclaui vt plurimum est schismatis causa. Vide Romanus morbus. Rotula. In Sede vacante, vel in Pontificis absentia Ecclesiae Romanae gubernium per Archidiaconum, Archipresbyterum, et Primicerium regebatur. Collectan. Anastasii Biblioth. in exil. S. Martini Papae, et Martyris a Sirmondo in 8. edita pag. 77. Baron. an 650. num. 15. Hodie tamen, dum Cardinales sunt in Conclaui, tria ordinum capita rescripta firmant:||: Quando Papa iam declaratus est, et nonum nomen suscepit, tunc primus Diaconus Card: fenestrale foramen frangit ad clausuram, ac crucem populo ostendit, altaque voce clamat, dicens: [Annuntio vobis gaudium magnum: Papam habemus; Reuerendissimus Dominus Cardinalis N. electus est in Summum Pontificem, et elegit sibi nomen N.] FR. Solebant antiquitus alia forma vti, vt apparet ex schismatica electione Octauiani S. Caeciliae Cardinalis, qui Victoris III. sibi nomen indiderat, apud Radeuicum Frisingen. in vita Federici Aenobarbi. lib. 2. cap 67. vbi sic habetur. [Tunc Scriniarius secundum antiquam Romanorum consuetudinem, ascendens in altum voce magna clamauit ad populum dicens: Audite Ciues Rom. et coetus Rei publicae; Secunda feria Pater noster Adrianus mortuus est. et proximo sequenti Sabbato Dominus Octauiamis Card. S. Caeciliae electus, est immantatus. Placet ne vobis? Respondit Clerus, et Pop. Placet. Secunda, et tertia vice interrogatus si placeret? clara voce respondit, placet. Deinde cum bandis, et aliis papalibus insignibus Papa cum laudibus in Palatio deductus est.] Simili modo cum terna interrogatione, et totidem Conuentus responsione solet vsque adhuc. M. Magistri Meliten. electio publicari. Quo ad alia pertinentia Conclauis, vide Bicassa. Cardinalis. Cornuta. Croccia. Papa. Item Conclaue pro Catholicismo. Vide Catholicus. Item pro Paradiso. [Si vno in supera mansione conclaue retinemur

Ennod. in Apolog. Item conclaue pro seminario. can. omnis aetas. 12, quaest. 1.:||: Conclaue instituit in parisiensi Academia Simon Cardinalis S. Caeciliae ad electionem illius Rectoris hoc pacto; includuntnr quatuor Electores cum termino consummationis candelae, vnius librae, qua finita, exspirat eorum facultas, et includuntur quatuor alii.

CONCVBINA FR.. haec vox in sac. pagina, in Canonibus, Conciliis, et apud sacros, profanosque Scriptores non raro significat vxorem deterioris conditionis, seu occultam. l. in libertae. 24. ff. de Concub. et l. in Concubinatu. 3. ff. eod. In primis Sac. Scripturae. [Deditque Abraham cuncta, quae possiderat Isaac: filiis autem concubinarum largitus est munera. Genes. cap. 16.] Vbi Agar, et Cetura saepe vxores vocantur; nam tunc permissa erat polygamia, sicut in nouo Testamento licitum est viro vnicam habere concubinam, nempe, mulierem inferioris conditionis, in vinculo tamen veri matrimonii, et indissolubilis, atque sic Toletani Concilii intelligenda sunt verba a Gratiano dist. 34. can. 2. relata, vbi habetur: [Is, qui non habet vxorem, et pro vxore conculbinam habet a commumone non repellatur; tamen, vt vnius mulieris, aut vxoris, aut concubinae sit coniun ctione contentus.] Et in sequenti canone ex Isidoro de dist. nou. et vet. testam. [Christiano non dicam plurimas; sed nec duas simul habere licitum est: nisi vnam tantum, aut vxorem, aut certe loco vxoris (si coniux deest) concu binam.] Vbi aperte Glossa declarat vim vocis Concubinae, id est: [Mulierem non sollemniter ductam, si tamen mutuus consensus interuenit; alias concubinam non licet habere. 32. quaest. 4. can. nemo.] Quae doctrina est. D. Augustini lib. de bono coniug. cap. 5. qui manifeste huiusmodi matrimonium verum, et realem existimat, his verbis: [Et potest quidem fortasse non absurde hoc appellari connubium, si vsque ad mortem alicuius eorum id inter eos placuerit, et prolis generationem, quamuis non ex causa coniuncti sunt, non tamen vitauerint, vt vel nolint sibi nasci silios, vel etiam opere aliquod malo agant, ne nascantur. Ceterum si vel vtrumque, vel vnum horum desit, non inuenio quem admodum has nuptias appellare possu mus: etenim si aliquam sibi ad tempus adhibnerit, donec aliam diganam honoribus suis, vel facultatibus inueniat; animo ipso adulter est, nec cum illa, quam cupit inuenire; sed cum ista, cum qua sic cubat, vt cum ea habeat maritale consortium.] Vide Gloss. in cap. Ecce quod. dist. 33. In can. omnibus, et can. Is, qui. dist. 34. Omnes tamen praedictae doctrinae verificabantur ante Concilium Trident. sed post illud, in quo clandestina huiusmodi matrimonia prohibita fuere, non amplius legitima dici possunt; et penes antiquos historicos, tum Ethnicos, tum Christianos concubina pro vxore non raro intelligebatur; sic Poppea a nonnullis Neronis vxor, ab aliis concubina vocatur, atque Helena Constantini Magni tenetrir ab aliquibus concubina, ab aliis vero Constantii vxor dicitur; et vice versa coniugiumpro eo, quod meretrices frequentat aliquando sumitur. [Qui secundae vxoris coniunctionem sortiti sunt, aut numerosa coniugia frequentauerunt. can. qui in aliquo: dist. 51.] vbi arcentur a susceptione ordinum Ecclesiasticorum huiusmodi p9ersonae, ex eo quia numerosa coniugia frequentassent; non enim hic de eo, qui multas vxores habuisset, intelligitur, dum antea de bigamo locutus est textus; nam superfluum esset de plurimas vxores habente hane additionem ponere, cum si quis duas vxores habuisset incapax esset ordinum, multo magis de eo, qui plurimas frequentasset intelligeretur: ergo de eo dicitur, qui, nempe, meretrices frequentauerat. Synonima. Vide Contectalis. Focaria. Herceia. Stertecia. Infidelis. Lateralis.

CONCVBINVS gladius a Tertulliano dicitur, nam ad lectum noctu suspendi solet. De Resur. carnis.

CONCVBVS FR. simul in eodem lecto condormiens, quod saepe in malum sensum accipitur. [Vnam cantilenam de vltis metrice de eo compositam, ex persona concuborum suorum, vobis misi, Iuo Carnot. epist. 67.

CONCVLCARE EPISCOPVM, id est, alterius Episcopi Iurisdictionem vsurpare. [Vt nullus Episcoporum alium Episcopum conculcet. Concil. Arelat. I. can. 17. Aliis terminis idem dieitur, et praesertim Transcendere Episcopum. [Ne quis transcendat Episcopum Collegam suum. Concil. I. Carthag. can. 10.] Pulsare Dioecesim Concil. Carthagin. II. can. II. atque Supergredi. [Ne supergrediatur in Dioecesi Collegam suum Concil. Carthag. III. can. 20.] pro eodem dixit. Vide Pulso.

CONCVSSIO captura a iustitiae Ministris facta. [Pudens missum ad se Christianum, in elogio concussione eius intellocta, dimisit: scisso eodem elogio, sine accusatore negans se auditurum hominem secundum mandatum. Tertull. ad Scap.] Sensus verborum est, quod, nempe, Pudens, cupiens Christianos liberare; hinc eiusdem Religionis virum capturatum, cum a nemine accusaretur, nedum interrogare eum voluit; sed etiam liberum dimisit. FR. Vide infra Concutio.

CONCVTIO FR. pro vexare, seu aliquid vltra debitum petere. [Dictum est autem eis neminem concusseritis, estote contenti stipendiis vestris. 23. quaest. 1.] Vbi Glossa: [Concutere, est aliquid petere vltra debitum ratione

alicuius officii. ff. de concus. l. 1. et 2. lib. 47. Concussionis iudicium publicum non est; sed ideo pecuniam quis accipit, quod crimen minatus sit. Idem Vulpian. in 1. quaest. can. 127.] ibique Glossa: [Crimen concussionis est, cum quis minatur alicui, nisi ita, vel ita faciat.

CONDICO esse in eodem sensu, vniteque dicere significat. [Condixerat, scilicet, Petrus Regem quidem honorandum. Tertull. Scorp. c. 4.] id est, quia in hac sententia coapostolo Paulo concordabat Petrus: cuius Synonimum. Vide Confabulor. FR. Condicere significat etiam idem ac edicere, inde condictum dicitur edictum. Vide Condictum.

CONDICTVM FR. Edictum. [Quas vulgo torneamenta vocant, in quibus milites ex condicto conuenire solent. 5. decretal. tit. 13. cap. 1.] Vbi Glossa [correction of the transcriber; in the print Giossa]. [Ex condicto, alias ex edicto.

CONDITA FR. Victus, prouisio ad opportunum tempus conseruata. [Vt abundanter in eius condita procurentur. S. Greg. lib. 7. epist. 5. Vn ciam panis malitiose, et temere restitutam, spontanea voluntas populi redegit in copia conditorum. Symmachus lib. 2. epist. 76.] Haec vero vox in aliquibus formulariis, et instru mentis in numero singulari intellectu difficilis redditur: exempli gratia, in quadam donatio ne S. Martini Monasterio facta, legitur. [Fridegiso Abbati trado mansum nostrum dominicatum, quem extra consortium fratrum in hereditate habemus in pago blesensi; in condita ponte lapidense.] Bigonius tamen in notis ad Marculfum putat vicum significare; sed ego existimo vallem esse: melitensi enim lingua, quae ex punica, italica, graeca, atque gallica commixta est, Chandek vallis dicitur.

CONDITIO creaturam significat. [Quaeris an conditioni eius fruendae natura vobis debeat praeire. Tertull. de corona mil. cap. 6.] Et clarius idem: [Quomodo enim ante omnia etc. si non est Christus primogenitus conditionis? lib. 5. contra Marcion. c. 19.] deriuatur enim a verbo Condo, fic mundum a Deo conditum, (id est creatum) dicimus. FR. Aliquando tamen idem Auctor varie hanc dictionem acci pit, vt Iacobus Pamelius in notis ad eundem in dicto loco contra Marcionem. num. 197. ait: [Conditionem non hic accipit pro creatura, vt infra in hoc capite.] Id est, vbi explicite Terullianus aiebat: [Colentes conditionem aduersus Creatorem.] et cap. 5. num. 50. de resur. carn. Conditionem ibi non creaturam in concreto, sed creationem in abstracto accipit, vbi sic ait: [Et finxit, inquit, Deus hominem magnae sine dubio differentiae, ratio pro conditione rerum:] id est, creatione rerum.

CONDITIONALIS Creator, [Nemo ad aratrum manum imponens, et retro spectans, aptus est; opera, et conditionalis eram: nemo duobus dominis seruire potest. Tertull. de Idol. c. 12.] Vbi dict. Opera pro operatore posita est.

CONDITIONARIVS FR. Subiectus, seu dependens a conditionali statu. moraliter enim hominem exaltatum ab aliquo Creaturam respectu cius benefactoris vocamus. [Non confidat quisquam Pontificum fas esse bigamos, aut coniugia sortientes ab aliis relicts, siue quosliber post poenitentiam, vel sine litteris, vel corpore vitiatos, vel conditionarios, aut curiae, public arumque rerum nexibus implicatos, aut passim nulla temporis congruentis exspectatione discuslos, diuinis seruituros applicare ministeriis. dist. 50. can. 53.] Igitur pro seruo, famulo, vel liberto accipitur; licet ille a suo Patrono exaltatus sit, quod clarius dist. 51. can. Qui in aliquo, in eodem proposito habetur. [Qui seruili conditione obnoxii sunt.] Vbi pro conditione subicctionem intelligit; sic Princeps, qui in suis edictis hanc clausulam ponit, nempe, [Cuiuscumque gradus, sexus, et conditionis:] pro conditione subiectionem intelligendam esse denotat: nam omnes, quibus edicit, ei subiecti sunt.

CONDIVM liquidorum mensurae genus. [At ille munere coelesti congaudens, concauum in lapide paruulum in modum cisternae faciens, quod tenebat, quasi condia duo, lymphas diuinitus sibi indultas suscipiebat. Greg. Turon. in vita S. Caluppani.] Fortasse melius Congium dicitur.

CONDVMA praedium dumis repletum. [Vnam illi de iure Ecclesiae deputare condumam voluisses; sed quia conduma ipsa vineolam paruam iuris ciusdem Ecclesiae nostrae tenere dicitur etc. Greg. lib. 9. epist. 14.] Alii tamen malunt Condumiam legere.

CONDYLVS Iunctura in digitorum articulis, ex graeco idiomate ko/ndulos2. [A digitorum condylis incipito. In vita S. Arcadii mart.] Hinc Condyloma deriuatur, graece konde/lwma. [Offeram vobis quidquid illud est vsque ad dimidium bonorum patrimonii mei, si ab hac nodositate condylomatum mei fuerint membra corporis resoluta. In Actis S. Sebast. mar.

CONFABVLATVS FR. Vnus de prosapia, seu cognatione. l. si contigerit. qualiter quis se defendere debeat, sed Confamulatus legendum.

CONFABVLOR consentior, conformor. [Quaerendum est, quibus sit accomodanda fides, quae cum ratione concordent, quae cum veritate confabulentur. Optat. Mileuit. lib. 1.] Quod verbum proprie vniformitatem in loquendo, seu ratiocinando significat, cuius synonimum. Vide Condico.

CONFESSARIVS Vide Pneumaticus doctor. PoenitentiariusPresbyter. Confessarius in confessione sollicitans. Vide Poenitentialis. Synderus.

CONFESSIO Ecclesiae locus vbi reponuntur corpora, seu reliquiae Sanctorum Martyrum, graece martu/rion dicitur. Vide Martyrium.

Coemeterium. At quamuis confessio latine idem ac mnartyrion graece dicatur; tamen martyrium saepe pro toto Ecclesiae, seu oratorii ambitu accipitur. ita Baron. in not. Martyrol. ad 6. Iulii, et processu temporis etiam corpora Sanctorum Confessorum in confessione posita sunt. Item in significatione Reliquiarii Anastas, Biblioth. [Fccit confessionem B. Laurentii Martyris ex argento pensantem libras centum.] Quae verba non ostlunt ad totam Ecclesiae fabricam applicari; impossibile enim est, quod ex simili praetioso metallo, et tali modica quantitate Ecclesia constitui posset. Hinc falso Bellingerius existimat Confossionem non nisi Orato rium denotare. Atque eleganter Cassiodorus Vrbem exaltat Apostolorum Principum confessionibus ditatam, inquiens: [Tenemus aliquid Apostolorum proprium, si peccatis diuidentibus, non reddatur alienum, quando con fessiones illas, quas videre vniuersitas appetit, Romae felicior in suis finibus habere prome ruit. epist. 3.] Quae Apostolorum limina etiam dicuntur; nam limen graece portum, seu ingressum significat, et similia quoque Sanctuaria limina secura nostrarum peregrinationum, et asyla sunt. Dicuntur confessiones etiam, quia ibi Imperatores antequam folemniter coronarentur, fidei confessionem, seu professionem faciebant. FR. de hac confessione. Vide Bol. landi. Acta Sanctor. 9. Febr. pag. 330. R. P. Angel. de Nuce in Not. ad Chron. Casin. lib. 2. cap. 3. num. 853. Anton. Bosium in Notis ad epist. Paschal. Papae primi de reuel. et inuentione Corporis S. Caeciliae pag. 137. num 5. De Rubeis in Defensore Rediuiuo cap. 1. pag. 27. et Paulus Aringhius in Additione Romae Subterraneae eiusdem Antonii Bosii. Synonima vide Canola. Cinerarium. Coemeterium. Concilia Martyrum. Loculum. Martyrium. Ossarium.:||: Item Confessio est Missae pars, seu prin cipium ante introitum, in qua, vt Innocen tius III. notat, Sacerdos poemptentem Publicanum imitatur, quo actu. [Significamus nos cor conterere, vt a Domino dirigatur. Aug. in psal. 146.] Sic pectus pulsando internas culpas detestari intelligimus. Quare S. Maximus inquit, quod, [Recte contundentes manibus pectus; si omnem inde furorem malignae voluntatis excusseris. homil. 3. de Quadrag.] Solebant etiam Christiani percutere pectus, quoties de sensualibus delictis mentionem facere audie bant. [Cum Scriptura commemorasset eos, qui non intrabunt, ibi etiam nominauit homicidas, non expauistis; nominauit fornicatores, audiui quid pectora contudistis. Aug. ser. 28.] Idem etiam faciebant ad orationis dommicalis verba Dimitte nobis, vt idem Sanctus refert. Et quando in Euangelio pronuntiabantur exsecranda verba contra Christum prolata, nempe, Doemonium babes, vt Innocentius III. ait, qui insuper docet trinam hanc pectoris percussionem ternarum nostrarum actionum esse signa, id est, cordis contriti, linguae confitentis, et operis satisfactorii. Per errorem vulgi, dum in Missa Sanctus etc. pronuntiatur, percutitur pectus, id enim ipsemet celebrans non facit, nec est papalis Cappellae praxis, neque a versatis in sacris caeremoniis fieri consueuit. Item solebant antiqui Christiani ad illa Saluatoris verba in Euangelio posita, nimirum: Confitor tibi Pater etc. etiam per errorem vulgarem percutere pectora. Vide supra in dict. Benedictio. Igitur confessionem hanc, quae inprinci. pio celebrationis dicitur, Platina, et Radulphus cap. 23. putant Damaso Papa institutam fuisse; Alii vero Pontianum Pontificem institutorem censent. Berno de off. Missae. cap. 25. FR. Mos erat in hac praeuia Mislae confessione, nedum cogitationum, verborum, operumque culpas generaliter confiteri; sed etiam aliquando patrata peccata specifice propalare; sic de Patriarcha Cermano lib. 4. Nicephorus Gregora testatur, inquiens: [Quare cum is primum Sacrificia cum ceteris Pontificibus peregisset, ante vestibulum sacri suggestus prostratus, duo sua peccata periurium, et filii Imperatoris excaecationem aperte profitetur, sibique condonari petit.] Quod de hac praeuia in Missa confessione intelligendum est, et quamuis dicatur ante veslibulum saeri suggestus, per hoc vocabullum Altaris gradus nonnumquam intelligi in dict. Suggestus ostendemus. Aethiopes in Missae principionon recitant Confiteor; sed eius loco dicunt psal. 68. Slauum me fac etc. ita Gomesius Varranus, et Aluarus in hist. aethiopica.:||: Inprolatione Confiteor etc. nomina Sanctorum Patronorum, seu Titularium addi non debent, cum hoc ex priuile. gio B. Pii V. Hispaniae Ecclesiis concessum sit. Item Moniales in Confiteor dicere debent Et vobis fratres et non, Et vobis sorores. Sac. Congr. Rit. 8. Aug. 1629. quia cum Ecclesia loqui iutelliguntur; eodem modo, quo Sacerdos dicit Dominus vobiscum, licet vnus tantum adsit.

CONFESSIO SACRAMENTALIS. FR. Est praecipua, et essentialis poenitentiae Sacramenti pars. Gloss. in cap. quod si poenitentiam. 27. quaest. 1. Aug. lib. de poenit. ait: [Qui confiteri vult peccata, vt inueniat gratiam; quaerat Sacerdotem scientem ligare, et soluere; no, cum negligens circa se exstiterit, negligatur ab illo, qui eum misericorditer monet, et petit, ne ambo in foueam cadant, quam stultus euitare noluit. apud Gratian. de poenit. i´dist. 1. can. 88 [Instituta confessio fuit in mudi exordio: sub lege autem, quando Iosuem praecepit Achor crimen suum confiteri, et lapidatus est; et andem in nouo testamento a Iacobo, dicente: Confitemini alterutrum peccata vestra etc. sed melius dicitur institutam fuisse a quadam vniuersalis Ecclesiae consuetudiue. Glossa in can.

Consideret. de poenit. dist. 5.] Et inferius addit, quod Graeci non tenentur corum peccata confiteri. [Quia non emanauit apud illos traditio talis.] Sed hi Glossae errores notantur ibi a Postillatore. de poenitentia dist. 1. can. 36. sic aiente; [Imo iurc diuino. 10. 20. instituta est oris confessio, quae est secunda pars poenitentiae, et non per traditionem, vt hic male dicit Glossa, et consequenter omnibus tam Graecis, quam Latinis necessaria ex Theologis, et Conciliis.] Sic etiam alio errore noratur Glossa, docens, quod in casu necessitatis confiteri debeamus laico, deficiente Sacerdore. in can. vnum orarium. dist. 25. et licet Augustinus loco supra cit. can. 88. dist. 1. videatur ibi hoc confirmare; existimo tamen textum Augustini adulteratum fuisse; nam ex eodem Doctore. de poenitent. dist. 1. cap. 44. contrarium constare videtur, vbi inquit: [Etgo sine causa dictum est. Quae solueris in terra, solut crunt in coelo. Ergo sine causa claues datae sunt Ecclesiae Dei. Frustramus Euangelium Dei, frustramus verbum Christi, si promittimus, quod ille riegat.] Contrariae equidem illationes sunt istae; nam solis Sacerdotibus datae sunt claues, et potestatem ligandi, soluendique, et consequenter a Christo laicis negantur, alias frustraremus Euangelium Dei, frustraremus, inquam, verbum Christi, si laicis permittamus, quod eis Christus negat. Igitur confessione, et satis factione a peccatis mundamur; sed confessio Sacerdoti, et non laico facienda est. de poenit. dist. 1. can. 36. Insuper D. August. non poterat contra D. Ambrosii eius Magistri do cumenta in rebus tanti momenti asserere: aiebat siquidem ille: [Ius enim hoc solis permissum est Sacerdotibus. apud Gratian de poenit. dist. 1. can. 51.] Vide Poenitentialis. Susur. vium.

CONFESSOR haec vox apud antiquos, ecclesiasticosque Scriptores saepe Martyrem significat, siue illum, qui in tormentis fidem Christianam consessus fuisset, siue tantum coram Iudicibus publice Christi doctrinam professus esset, et hi Martures designati a Tertulliano appellantur, et a S. Cypriano epist. 21. Floridu vterque confessor dicitur, id est, coronatus; atque Purpuratus confessor a D. Ambrosio de poenit. cap. 11. vocatus fuit latro a Domino in eruce redemptus. FR. Vide Glossam in can. Importuna §. Martyrium. de poenit. dist. 1. et can. Baptismi. §. Crucifixus. de consecrat. dist. 4. ibique Glossa. Martyr interpretatur confitens.:||: Itaque Martyr dicebatur, nempe, qui ante Iudicem vocatus, libere fidem chri stianam confitebatur, et hic proprie Confessor appellabatur; qui vero sponte nulla praeuia citatione, ad Martyrium se offerebat, hic Pro fessor vocabatur; at ille, qui metu martyrii se abdicabat, Extorris dicebatur. FR. Hoc tamen vltimum vocabulum aliquando pro alieno, ac diuiso accipitur, ita apud Vigilium Tapsensem Episcopum, vbi contra Euthychianos, inquit: [Vt fateamini Filium ex Patre genitum paternae diuinae extorrem esse naturae.] Cuius aliqui mendosi codices, Exortem habent.:||: Hodie ramen Confessor dicitur is, qui pie, sancteque viuendo, in Domino, suos claudit dies, et in catalogo Sanctorum ab Ecclesia numeratur. Legitur etiam in Codice Rodradi nomen Virginis, et non Martyris titulo Confessa, sic. Missa in Natali Confissae. Item in Concilio Tolerano IV. S. Leucadia Confessor appellata fuit. Tandem confessor dicitur cantor, seu psalmista, id est, primae ronsurae Clericus, et in hoc sensu intelliguntur in oratione Feriae VI. maioris hebdomadae, illa verba. [Acolythis, Fxorcistis, Lectoribus, Ostiariis, Confessoribus.] Eundem sensum habent illa verba Concilii Toletani. 1. cap. 9. [Nulla professa, vel vidua, absente Episcopo, vel presbytero in domo sua antiphonas cum confessore, vel seruo suo faciat.

CONFINIALIS Officialis, qui habebat curam confinium Prouinciarum. [Quomodo Marca nostra sit ordinata, et quae per se fecerunt confiniales nostri. In constit. Caroli Magni.

CONFIRMO saepe in Ordine Romano significat distribuere sanguinem Christi fidelibus in Missa post participationem Corporis Sacri, quae functio a Diacono fiebat. [Ipse Pontifex confirmatur ab Archidiacono in calice Sancto.] Ac de communione populo facienda ibidem dicitur. [Receptu calice, Archidiaconus confirmat omnes sanguine dominico, quos communicauerit Pontifex.] Haec distributio sanguinis per calamum fiebat, vt adhuc Pontifex facit. quae antiquitus etiam in populari communione adhibebatur, ne Sanguis Dominicus versaretur. [Qui tradit ei pugillarem, cum quo confirmat populum. ibid.] Vide Calamus. Communio. Pagillari. Siphon. Confirmo in proprio significatu. Vide Omologo.

CONFLABELLO simul sufflo ad excitandum maius incendium. [Inter se de commercio scintillas libidinum conflabellant. Tertull. de spect. cap. 25.

CONFORMALIS configuratus. ita Tertullianus, qui textum Apostoli ad Philip. cap. 3. exponens, ait: [Corpus nostrae humilitatis conformale corpori gloriae suae. de Resurrect. cam. cap. 48.] in vulgata enim legitur: [Qui reformabit corpus humilitatis nostrae, configuratum corpori claritatis suae.

intelligitur illa oratio, quae dicitur post fractionem Hostiae, vnde nomen habuit.

CONFRATRIA Confraternitas, pia Congregatio, a voce graeca fratri/a. de quo vocabulo mentionem facit Ioseph Hebr. lib. 7. Antiquit. De Confraternitatibus autem recentioribus relaxatis ita Budaeus loquitur: [Coempulones dici fortasse possunt, vt qui plerumque epulandi magis, quam cultus diuini gratia conueniunt.] Primaria sodalitas Confalonis fuit a Clemente IV. anno 1267. instituta, ita appellata, a vexillo, italice Confalone, in quo Virginis Mariae imago erat depicta, quae sub eius velamine sodales tegeb at, et in eius fundationis bulla Confraternitas Commendatorum Virgini appellatur, cuius institutum est Christianos apud infideles captiuos redimere. Ad cuius exemplum deinde aliae piae societates sub variis Sanctorum inuocationibus normam habuere. Vide Adelphatum. In Melita adhuc hoc antiquo vocabulo Confratria pro confraternitate dicitur. FR. fratri/a graece conspiratio, et coniuratio potius significat. Vide Phratria.

CONFVNDO FR. pro corripio, et reprehendo. qui in die dominico non complete Missam audiunt, et discedunt ante Sacerdotis benedictionem praecipit Agatense Concil. [Quod si fecerint, publice ab Episcopo confundantur. can. Missas. de consecrat. dist. 1.

CONGELLVS graeco-latinum nomen: sic appellabatur viuente Patriarcha eius futurus, destinatusque successor graece vero *su/ggelos2 dicebatur, de quo suo loco, quod cellulanus, seu contubernalis latine interpretatur. Vide Syncellus.

CONGENER CHRISTI, dicitur Spiritus Sanctus a Nonno his graecis verbis. *xristosu/nggenon, quae male traducta sunt, id est; Congenitum Christi; nam Spiritus Sanctus non est genitus a Patre, sicut est Filius; Congener vero eiusdem generis significat, nempe, eiusdem diuinae naturae, ac substantiae, quod recte verificatur.

CONGERIVM, coetus, et gentium coadunatio. [Ascendentes Alpium iuga neque alium congeriorum oppleta multitudine pertransierunt. Greg. Turon. lib. 1. mirac. cap. 4.] Aliquando licentiam abeundi (italice congedo) significat. [Domini Cardinales ibunt ad domum Regis, et associabunt eum vsque sit aliquantulum extra villam, et tune, recepto congerio, redibunt. Dauantria in eius caeremoniali,] vbi de Rege Nauarrae, quando discessit a Benedicti XIII. praesentia, haec scripserat.

CONGREGOR promorior. [Pisces maris congregabuntur. Oseae cap. 4.] Qui enim moritur cum suis decessoribus aggregatur in tumulo, vt clarius de Iacob legitur. [Ego congregor ad populum meum, sepelite me cum patribus meis Genes. cap. 49.

CONGREX unitus, et congregatus. [Iam mundus te Christe coepit congrege nexu. Prudent.

CONIECTVM contributio a superioribus imposita. [Vassi vero nostri, et ministeriales, qui missi sunt, vbicumque venerint, coniectum accipiant. Marculf. lib. 4. formul. cap. 9.] Dicitur etiam Coniectura. [Nihil de fisco suo Rex dari praecepit, nisi omnia de pauperum coniecturis. Gregor. Turon. lib. 6 histor. cap. 45.

CONIVGATIO coniugium, matrimonium. [Rex propter coniugationem Brunichildis, suspectium habere coepit. Gregor. Turon lib. 3. cap. 3] FR. Aliquando coniuges intelliguntur amici. can. dilectissimis. 12. quaest. 1.

CONIVNGO contingo, peruenio. [Curauimus admonendum quatenus Honoratum Archidiaconem, coniungente statim praesentium latore, in priori loco susciperes. S. Gregor. Regist. lib. a. cap. 15.

CONIVM graeca dictio kw/neion, quae cicutam herbam venenosam denotat. [Cum tritico conium, quod inter alimenta vitae noxium reperitur. Ambros. lib. 3. Hexam. cap. 9.

CONIVRATOR FR. Contestis iuratus. Gloss. in l. de libero homine. de testibus.

CONNIVENTIA FR. consensus, a verbo Conniueo, seu absoleto Conniuo, quae ambo oculorum palpebras mouere aperiendo, et claudendo significant. hinc pro annuere, et consentire accipitur; non vero pro dissimulate, vt credidit Calepinus. [Irrita enim Episcoporum venditio et commutatio rei Ecclesiasticae erit absque omnium conniuentia, et subscriptione clericorum. can. sine exceptione. 12. quaest. 2. Ita vt ad concilium comprouinciale deferatur, vt eorum conniuentia confirmetur. can. quicumque eadem 12. quaest. 2. Vt vestra conniuentia eueniat. can. Regum. 23. quaest. 5. De cetero non feratis; quia super hoc ad nos clamor denuo ascenderit, non poterimus conniuentibus oculis pertransire. 5. de cretal. tit. 33. cap. 26.

CONOB. FR. hoc signum saepe in numismatibus Impp. post Constantinum Magnum incusem reperitur: sed quoad eius significationem variae ab Auctoribus arguitur: Alii enim sic combinant. CON. OB id est, Conslantinop. obsignata. Alii vero cum interpunctis malunt intelligere, sic: C.O.N.O.B. vt apud Adolphum Occanum fol. 383. qui in numismatibus Flauii Valentiniani inquit: [C.O.N.O.B. quid sibi velit, multi hactenus assequi non potuere, Cedrenus interpretatur Ciuitates, Omnes, Nostrae, Oboediant, Benerationi.

inter Monachos compartiebatur. [Duo conradia monachalia exigentem iure perpetuo ex dono cuiusdam Abbatis. Matth. Paris. in Vita, Guliel. Abb.] Fortasse a verbo Conrade deriuatur, quia portio haec adaequata mensura pro alimento vniuscuiusque Monachi erat, alii tamen Conradium legunt.

CONREGIONALIS eiusdem regionis. [Vnde ego, et quidam conregionales nostri hoc murmur non aequanimiter accipientes; vtpote Romanae Ecclesiae filii vnanimes scribere decreuimus sanctitati veftrae. Iuo Carnot. epist. 109. ad Pasch. Papam,] Vide Regionalis.

CONSCIENTIA aliquando nomen hoc consensum, seu notitiam significat. [Presbyteros autem, aut Diaconos ordinare non audeant, praeter conscientiam Episcopi. Isid. lib. de eccles. off. cap. 6.] Vbi de Chorepiscopis agit. [Archiepiscopos ad Concilium non vocabis sine conscientia Romani Pontificis. Innocent. III. lib. 1. epist. decret. Nec licet aliquibus apud semetipsos Concilia sine Metropolitanorum, et Episcoporum conscientia, et consensu facere. can. propter. dist. 18.] FR. Item significat habere secretam intelligentiam cum reis. dist. 1 de poenit. can. Aut facta. §. conscientia latrouum, et can. quidam. 18. q. 2. Conscientia pura. Vide Subtilitas.

CONSCOTINVS contenebrosus, a graeca dictione skoteino/s2, id est, tenebrosus; [Conscotinum tuum] dixit de haeretico Lucifer Caralitanus: haeretici enim tenebrosum in erroribus intellectum habent.

CONSECRATIO eius etymon. Vide Chirotonia, Consecratio Altaris. Vide Altare. Consecratio Ecclesiae. Vide Ecclesiae consecratio. In consecratione Galliarum Regis, cui sub vtraque specie Sacramentum conceditur, Vide Communio, Oleum sanctum. FR. In consecratione sanguinis Christi ponitur aqua, quae varia mysteria continet, de quibus Innocentius III. agens. illa cerba D. Ioannis Euangelistae adducit. [Tres sunt, qui testimonium dant in coelo Pater, Verbum, et Spiritus Sanctus, hi tres vnum sunt etc.] et probat ex his quod Christus sit verus Deus, inquiens: [Et tres sunt, qui testimonium dant interra spiritur, aqua, et sanguis. Per hoc intendens ostendere, quod Christus sit verus homo.] Et inferius. [Vnde ille, qui vidit, testimonium perhibuit, et testimonium eius est verum, quia tres sunt, qui testimonium dant in terra, spiritus, aqua, et sanguis: quod, videlicet, Christus sit verus homo ex anima ra tionali, et humana carne subsistens; probatur, ex eo quia spiritum vitalem emisit de vero corpore: probatur quoniam ex eo sanguis exiuit, et auqa.] Et post pauca ostendit, quo ideo in Sacramento Eucharistiae admiscitur aqua vino. lib. 3, Decretal. tit. 41. c. 8.

CONSECVTIO FR. baptismus. [Eit ad fidem, et ad consecutionem properandam, S. Cyprian. lib. 3. Testinionior. contra Iudaeos cap. 97.] Atque idem Auctor vtitur verbo Consequor pro baptizor. [Posse eum statim consequi, qui vere erediderit. cap. 43.

CONSEQVVTIVVM consequentia. [Quae tam. importuni silentii causa? quae ratio tam mutae, et silentis dilectionis? Est ne inquam in Britannia consequutiuum, vt vbi sterilitas panis, sequatur, et desectio cordis. Petrus Cellensis lib. 1. epist 15.] id est, esset ne fortasse talis consequentia, vt vbi deest panis, ibi et verba deficiant.

CONSILIVM MALVM. FR. consilium necis. l.si [sic] homines. de aggressione in vico facta.

CONSISTORIVM a verbo Consisto. Gloss. in Clement. de sent. et re iudic. cap. 2. coadunatio sapientum est ad consulendum, vt est Romae coram Pontifice Cardinalium pro tractandis Sedis Apostolicae negotiis Collegium, sed apud Tertullianum mundum, seu terram significat, quiae in ea viuentes consistunt. [Nam etsi iuuari, seu laedi habet terra, id quoque propter hominem, vt ille iuuetur, siue laed atur per consistorii sui exitus, quo magis ipse pensabit; quapropter illum etiam terra patietur. de resur. carn. c. 26.] Et in eodem sensu Sidonius Consistorium appellauit locum, vbi ad quiescendum cubicularii morabantur. [Nam per hoc, quod in Aquilonem solum patescit, habet diem non habet solem, inter iecto consistorio perangusto, vbi somnolentia cubiculariorum, dormitandi potius, quam dormiendi locus est. lib. 2. epist. 2.] FR. In sacra tamen pagina sedilia in atrio Palatii posita significat. [Et stetit in atrio domus Regis, quod erat interius contra Basilicam. Regis; at ille sedebat super solium suum in consistorio palatii contra oftium domus. Esther. cap. 5. num. 1.] Imperator habebat etiam suum consistorium, id est, concilium. [Si quando lis speratur in nostrum inferri consistorium.] Ita Iustinianus in can. Anteriorum. 2. quaest. 6. Ita etiam Honorius, et Archadius. [Qui in consiliis, et consistorio nostro intersunt. in can si quis. 6. quaest. 1.] Cardinalium igitur consistorium appellatum fuit Presbyterium, Compresbyterium, Cleri Romani Senatus. Vide Presbyterium. Dicitur Coetus, Gremium, Collegium. Vide Coetus. In Consistorio antiquitus Cardinales pileis tegebantur. Vide Cardinalis.

Bulla, vbi afferuntur figurae, in quibus conspiciuntur Cardd. in Consistori pileati.

CONSOLATIO caeremonia quaedam ab haereticis Patarenis sic appellata. Vide Cathari.

CONSORTIALIS FR. conclericalis. nam graece klh=ros2, dicitur, id est, latine sors. [Similiter nec de illis oblationibus, quae colliguntur per laicos, qui consortiales dicuntur: interdum per clericos, quae ad opus consortii reducuntur: vt luminaria in Ecclesia etc. In extrauag. comm. de decimis. §. similiter.

CONSPARSIO farinae massa aqua conspersa, non adhuc fermentata. [Profectionem siliorum Israelis Creator etiam illis spoliis aureorum, et argentcorum vasculorum, et vestium praeter oneribus conspersionem effarcinatam eduxit ex Aegypto. Tertull. lib. 4. aduers. Marc. cap. 24.] Sed a D. Paulo Conspersio dicitur. [Vt sitis noua conspersio. 1. Corint. 4.] Quod a verbo conspergo deriuatur. de quo saepe in Sac. Scriptura. [Farinam oleo conspergere] sic etiam transla. tius D. Gregorius pro corporis temperamento vsus est, inquiens: [Vnde necesse est, vt non solum quisque consideret; quod ex conspersione sustinet. In pastorali par. 3. Admonit. 4.] Eleganter quidem S.Pontifex sumpta a pistura metaphora; vulgo enim dicere solemus, de eo, qui docilis, et affabilis naturae est, eum, nempe, esse optimae picturae.

CONSPARSVS substantiuum nomen aquae benedictae aspersionem significat. [Rogabat consparsum in ipsam domum facere, vt turba malignorum spirituum exinde fugaretur. In vita SS. Barontii, et Desiderii.

CONSPICABILIS FR.Visibilis, [Quod multifarie a Patribus in conspicabili materia visum fuerit. Vigilius Tapsen. Episc. lib. 6. de Trinit.

CONSTANTINIANA ECCLESIA. FR. Lateranensis Basilica a Constantino Magno erecta, quae et S. Saluatoris appellata fuit. [Cum exirem ab Ecclesia, quae vocatur Constantiniana. S. Martinus Papa, et Mart. in epist. ad Theodorum. in Collect. Auast. biblioth. a Sirmondo in 8. edita pag. 71. Et sumpto mecum omniclero priuatim mansi in Ecclesia S. Saluatoris nostri Iesu Christi, quae congnominatur Constantiniana, quae prima in toto mundo constructa, et stabilita est, a bo: me: Constantino Imp. quae est iuxta Episcopium. Ibid. epist. 2. ad Theod. pag. 75. Et commutare a vita beatum, in circuitu Altaris, astantibus, et in toto templo Ecclesiae Catholicae Romae, quae cognominatur Constantiniana, Ibid. pag. 83. Stephanus natione Siculus congregatis Episcopis Francorum, et Romanis Presbyteris in praesentia totius cleri, etc populi Concilium fecit in Ecclesia Constantiniana, in qua damnauit Constantinum Neophytum inualorem Sedis Apostolicae, S. Anselmus Lucensis Episc. lib. 1. apologet. num. 13. In Sunodo congregata Romae m Ecclesia S. Saluatoris, can. in Synodo. dist. 63.] Quomodo autem vocari coeperit, S Ioannis Ecclesia, ex Paulo Diacono hist. Misscell. colligitur. nimirum. quod anno 568. deuastato a Longobardis Montis Casini Monasterio, iuxta Sancti Benedicti vaticinium, Romam cum confugissent Monachi illius loci, ex concessione Pelagii Papae primi, prope Basilicam praedictam S. Saluatoris, Ecclesiam construxerant sub tibulo Sanctorum Ioannis Baptistae, Ioannis Euang. ac Pancratii Martyris: quod etiam testantur Leo Ostiensis, Anast. Biblioth. in Greg. III. et Panuinus de septem Eccles. pag. 134. quae deuastatio Casinensis Coenobii tempore Ioannis III. successerat. Igitur a Benedictinorum temporibus coeperant confundi tituli S. Saluatoris in S. Ioannis in Laterano, quod patet; nam vsque ad praesens vtriusque, Sancti Ioannis tam Baptistae, quam Euangelistae celebrant ibi festa Canonici, eodem modo, quo sub vtroque Ioanne dedicata fuerat contigua Benedictinorum Ecclesia. Hoc Templum in Laterano a Paltio Lateranorum familiae dictum fuisse D. Hieronymus testatur: [In Basilica quodam Laterani, qui caesariano truncatus est gladio. In epitaph. Fabiolae ad Oceanum.] De cuius morte exstat locus Arriani. lib. 1. de Epitecti disputationibus; sed; non. puto fuisse illum Plautium Lateranum, qui Neronis temproe a Statio Tribuno trucidatus fuerat, de quo Tacitus, lib. 15. Anna. Nam Lateranorum Palatium, Sex. Aurel. Victore teste, recentius demonstratur, qui in Epitom. Imperatorum, de Septimio Seuero ait: [In amicos, inimicosque pariter vehemens, quippe qui Lateranum, Cilonem etc. ceterosque alios ditaret, aedibus quoque memoratu dignis, quorum praecipuas cidimus parthorum, quae dicuntur, ac Laterani.] Et Iuuenalis, qui temporibus Domitiani (et vt alii volunt) vsque ad Neruae, et Traiani tempora vixerat: [Egregias Lateranorum sedes.] Satyr. 10. dixerat: ergo multo post Plautium Lateranum Neronis tempore viuentum, adhuc sub proprietate Lateranae familiae praedicta habitatio exstabat. Ceterum Lateranensis familiae antiquissimam hanc habitationem suisse reperitur; vsque enim ad praesens in huius Ecclesiae Sacristia duo lapides conspiciuntur, in quorum van Sexti Laterani, et in altera Torquati, et Laterani inscriptiones leguntur: Lucius enim Sextus Lateranus ex Liuio 9. et 7. Consul factus fuerat ab V.C. anno CCCLXXXIX. quem Cassiod. L. Sextium vocat, et cum I. Aemilio Mamerco collegam facit; ac de Laterano Torquati collega idem Cassiod. mentionem his verbis facit: [T. Manlius Torquatus, et C. Plantius, quod agnomen Lateranae familiae fuerat.] Alii tamen

existimant, quod Lateranus locus a Laterano Idolo dictus fuerat, de quo Arnobius lib. 4. aduer. Gentes. inquit: [Lateranus Deus hoc nomine, quod focorum, et genius, audactusque ex laterculis crudis ab hominibus caminorum istud aedificatur genus.] Sicut etiam Vaticumum ab Idolo huius nominis, Gellio teste, dictum fuit, De Laterano igitur Christianorum templo Prudentius lib. 1. contra Symmmachum haec cecinit:

Coetibus aut magnis Laterani accurit ad aedes,
Vnde sacrum referat regali chrismate signum.

Aquisgrani, vbi prius Germani Imp. residebant, et vsque nunc coronantur, mansio exstabat, quae Lateranis dicebatur. [Cum in domo Aquifgrani palatii, quae Lateranis dicitur, Abbates cum quamplurbius vna suis resedissent Monachi. Apud. R.P. Angelum de Nuce in appndice Chron. Casin. in tit. Incipit capitulum Ludocichi Imperatoris cum ceteris.] Glossa tamen in can. futurum. 12. quaest. 1. Basilicam Constantinianam post S. Petri Basilicam aedificatam fuisse asserit; sed ante vaticanam ex calendarii ordine in Breu. Rom. eius dedicatio praecesserat. Qui vero de hac Constantiniana Basilica plura noscere cupit, legat vertmum, et eruditissimum tractatum, quem de ea composuit Card. Rasponus; et quae de eadem hic sparsim dicuntur. Vide Agnus Dei. Altare. Arcibum. Celerarius. Coelectis. Collecta. Incastello. Quare ibi Pater noster elata voce recitababatur. Vide Collecta. Pater noster. Columna porphyretica, supra quam erat gallus aeneus, quare ab Alexandro VII. ablatz fuerit. Vide Sedes stercorariae. Virga. Rota porphyretica. Haec Eccl. prima in vniuerso Mundo constructa. Vide Episcopium.

CONSTANTINOPOLITANAE CIVITATIS aedificatio. Vide Roma noua. Vrbs Regia: eius perditio vaticinata. Vide Diptychum. Pileus.

CONSTANTINI MAGNI antiquissima effigies vbi reperiaut. Vide Linostima. Eius donatio. Vide Pragmaticus. Tenuit froenum euqi S. Siluestri Papae. Vide Strator. Habuit in visione imagines SS. Petri, et Pauli. Vide Thoracida. Tracala.

CONSTANTIS IMP. Palatium. FR. Romae sub Quirinali, coram quo Basilica XII. SS. Apostolorum erecta est. [Placuit mihi Ioanni Vrbis Remae humillimo Pontifici Ecclesiam XII. Apostolorum confirmare, quam Pelagius Papa bo: me: praedecessor meus ante palatium Constantis initiauerat. Apud Torrigium de Crypt. Vatican. secundae Impress. pag. 313.] Cuius Palatii reliquiae adhuc conspiciuntur in aedibus Eccellentissimae Columnarum familiae, quibus ex orientali parte Quirinalis mons imminet, ex occid. platea Dominorum de Mutis in parte, et in parte Conuentus dictorum XII. SS. Apostol. ex Boreali Ecclesia S. Crucis Lucensium, et ex meridie Conuentus S. Siluesti in Quirinali, quas aedes erronice aliqui Constantini fuisse asseruere.

CONSTIPATORIVM FR. Remedium, seu emplastrum, ad sistendum vulnerum sanguinem. [Ex huinsmodi crudelitate ipsorum, et anto sanguiuis fluxu, cauterio nullo modo illis indulto, vel constipatorio aliquo abscissionibus manuum, aque linguarum ad cessationem sanguinis iuxta morem apposito. Hypomnest. de Anastasio etc. In collect. Anast. Biblioth. a Sirmondo in 8. edita pag. 252.

CONSTRICTIO stringo. [Quid enim si medicum quidem dicas esse debere, ferramenta vero eius accuses, quod secent, et inurant, et amputent, et constrictent, quando sine instrumento artis medicus esse non possit. Tertull. aduers. Marc. lib. 2. cap. 16.

CONSVLARIS DIGNITAS. Vide Hypatus. Per annum durabat, in quo tempore induebantur, purpura, et S. R. E. Cardinales perpetui Consules censentur. Vide Cardinalis.

CONSVETVDINARIVM liber in quo Monasterii consuetudines notabantur. [Hic quoque consuetudines approbauit, et conseruari persuasit, quas, qui videre desiderat, in consuetudinario scriptas poterit inuenire. Matth. Paris. In vita Pauli Abb.

CONSVLTOR deponens verbum, consilium poscere significans. [Aut quis illi consiliarius fuit, quem consultatus est, Tertull. aduers. Hermog. cap. 7.

CONSVLTVM prouisio. [Vt inopia, nuditasque tali prouidentia possit habere consultum. S. Greg. in Regist. lib. 1. cap. 18.

CONTACIVM cantus Ecclesiastici genus, vox graeca konta/kion, id est, breuis cantus, cuius Romanum Emissenum Diaconum anno 500. per reuelationem Deiparae inuentorem fuisse ex minaeo ad primam Octobr. diem colligitur. Item librum significare ait Balsamon ad modum Ritualis, in quo ordinationum formulae continebantur; proprie autem denotat volumen, a graeca dictione konte/s2, id est, lignum super quod antiquorum more inuoluebatur volumen.

CONTAMEN macula, contagium. [Vulgi contamine mixtos. Tertull. lib. 1. aduers. Marc. cap. 1.

CONTECTALIS contubernalis: sumitur etiam pro vxore. [Sanctus Henericus. cognomento Pius gloriosissimum Romani Imperii decus, eiusque dignissima contectalis piae memoriae Chunegundis. In vita S. Chunegundae.] Quod tamen Contectalis nomen huic Sanctae recte adaptari potuit; nam marito in habitatione

associata fuit, non vero in lecto; legitur etiam simile vocab. in donatione a Gordiano S.Gregorii Magni Patre ad fauorem Monasteri) Montis Casini facta, quae inter M. S. Latim Latinii conseruatur in Biblioth. Viterbien. Cathedralis, his verbis: [Ex parte stirpis Octauiae, et Syluiae nostrae dilectissimae contectalis.] FR. Reperitur etiam haec dictio in Bullar. Casinen. tom 2. constit. 86. 143. et 158.

CONTENEBRICO obscuro. [Et coelum contenebricauit nubibus. Lucifer. lib. 1. pro S. Athanas.

CONTESSERATIO signum familiaritatis, ac necessitudinis, ex dictione Tessera, quae signa dabantur amicis, vt in itinere ac diuersoriis pro commendatis dignoscerentur, quae italice Patente dicuntur. [Communicatio pacis, et appellatio fraternitatis, et contesseratio hospitalitatis, quae iura non alia ratio regit, quam eiusdem Sacramenti vna traditio. Tertull. in lib. de praescript. aduers. Haeret. cap. 20.] Vbi de charitatiua antiquorum Christianorum, et mutua eorum correspondentia loquitur. Vide Continentia. §. FR.

CONTESSERO uniformiter correspondeo. [Videmus, quid dixerit, quid docuerit, quid cum Africanis quoque Ecclesiis contesseruerit. Idem Tertull. loco cit. cap. 36.] loquitur ibi de praerogatiuis Rom. Ecclesiae, cum qua mutuam, ac vniformem doctrinam habebat Africana, quae romanam tesseram in dogmatibus ostendabat.

CONTESTATIO FR. libellus famosus a coniuratis formatus. coniurator enim dicitur contestis. Vide Contestis in dict. Coniuratus [correction of the printer; in the print Contestis]. [Quidam maligni spiritus consilio repletus, contra Castorium Notarium, et Responsalem nostrum nocturno silentio in Ciuitatis loco contestationem posuit, in eius crimina loquentem. D. Greg. in Rgist. lib. 5. epist. 30.] quem deinde infamatorem idem Pontifex excommunicauit. Vide Libellus.

CONTINA apud Slauos templum significabat. [Omnes illae continae numero quatuor mira celeritate confractae sunt. In vita S. Ottonis. lib. 2. cap. 30.] Contina dicebatur, quia in ea Idolorum simulacra continebantur. Vide Idolium.

CONTINENTIA conseruatio, subsidium, seu necessaria sustentatio, vocabulum D. Gregorio in eius Registro familiare. [Ipsi pro victu, et nutrimento, stratoque ad continentiam, purroque eius annonam, quantum prospexeris satis esse, constituas. lib. 1. cap. 18.] Apud quem Facere continentiam, necessariam substentationem sumministrare significat. [Videtur mihi, vt ei continentiam facia; si vtile conspicis. Idem lib. 1. cap. 42.] Vbi eandem phrasim in passiuo sensu sic repetit: [Annuam continentram a te volumus fieri.] Et in eodem Regist. reperitur Contineor pro sustentari. FR. [Etlocum, vel actionem prouideat, ex qua quottidianis stipendiis valeat contineri. Idem lib. 2. epist. 28.] Item pro affectus conseruatione, seu correspondentia. [Miror autem, quod in me collata dudum continentia vestras ex hac moderna pastoralis officii continentia distraxisti. Idem lib. 1. epist. 4.] Theotistae Mauritii Imperatoris sorori scribens, quod imperialem consirmationem ad eius pontificatus electionem non impedisset, conqueritur, quo actu Theotistam antiqui affectus correspondentiae defecisse Gregorius ait: et alibi in eadem significatione idem Pontifex. [Sed quia vos valde in continentia nostra benignos inuenimus. lib. 4. epist. 28.] Item pro subsistentia pontificalis dignitatis. [Pastoralis officii continentian. idem lib. 1. epist. 4.] Apud Iuristas tamen denotat id, quod in Scriptura continetur. [Mor enim, vt Abba chartulam ad legendum aperuit totam eius continentiam deletam inuenit. Caesarius lib. 2. miracul. cap. 10.] Ac tandem in ambrosiano ritur velum illud significat, quod Subdiaconus super humeros fert in Missa cantata. Continentiae moralis virtutis documentum. Vide Foraneus.

CONTOPOECTES Hastiludium, seu Troiae ludus, italice Giostrare a graeco vocabulo kontepai/ktai, id est, hastae ludus. [Propter horum autem canonum poenas videntur esse excogitati ludi imperiales contopoectes, scilicet. Balsam. in can. 51.] FR. Legendum esset Comepaectes, quod graece proprie hastilusorem significat; nam hastiludium eo idiomate konhpai=gma dicitur. Vide Torneamenta.

CONTORALIS consors, id est, eiusdem tori. [Ac Erimgardim suam contoralem. In vita Rixfridi Episcopi

CONTOSTAVLVS FR. comestabuli dignitas in Aula Imper. Constantinop. ex *ko/ntes2, italice Conte, Ita Cantacuzenus. lib. 1. cap. 4. de Sabaudiae Duce scribens ait: [Comperiunt Principem Sabaudiae, quem Latinorum lingua Conton vocant.] Staulus ex latina dict. stabulum corrupte, qui a Gulielmo Tirio Constabularius semper dicitur.

CONTVS equuleus, ex graeca dict. ki/ntos2, quae perticam, seu hastam significat. [Qui mox extendi eam mandauit in conto. In vita S. Martinae.] FR. [In contis, et in scutis. Iudith. 9.9. Et egredientur habitatores de Ciuitatibus Israel, et succendent, et comburent

arma, clypeum, et hastas, arcum, et sagittas, et baculos, manus, et contos. Ezech. 39. 9. Et leuabunt vos in contis. Amos. 4. 2.

CONVALESCO FR. in rebus inanimatis, et moralibus, [Vt in hac electione, nec datio quibuscumque modis interueniat praemiorum, nec quarumlibet personarum patrocinia conualescant. can Illud. 8. quaest. 2.

CONVENA coadunatus, congregatus. [Ego exercitum tuum ex multis indomitis conuenam nationibus. Ambros. 3. epist. 29.

CONVENTO frequentatiuum verbum, ex conueno [perhaps: conuenio]. apud Caesarium. lib. 5. miracul. cap. 22.

CONVERSIO FR. eius etymon in can. conuertimini. de poenit. dist. 1. sic explicatur. [Conuersio dicitur, quasi cordis vndique versio.

CONVIATOR in via consociatus. [Sic Iacob vianti conuiator occurrit. Chrysol. ser. 131.

COPHINVS Tabernaculum, in quo Eucharistia conseruatur. [Deinde idem Cardinalis debet incensare Altare, et cophinum, in quo con seruatur Corpus Christi. Dauantria in suo Caeremoniali.] Et idem alibi Armariolum vocat.

COPONIMVS stercoratus, a voce graeca *ko/pros2, id est, stercus, quo vocabulo cognominatus est Constantinus Imperator Leonis Isaurici si lius, quia dum trina immerione in sacro fonte iuxta Graecorum ritum baptizaretur, sacras aquas atuqe tunc S. Germanus Constantinop. Patriarcha de hoc infante vaticinauit eum commaculaturum esse Christianam Religionem, quod ex acerrima eius in sacras imagines persequutione verificatum fuit. FR. simile exemplum in Vincislao Caroli IV. Imperatoris filio refert Odoricus Raynald. in Eccles. Annal. an 1361. num 2. quod, nimiurum vrina ab eo demissa, dum baptizaretur, sacram lauacri aquam foedauisset, et dum super Altare ad eum coronandum poneretur, illud etiam stercore inquinasset, quod eius contra Ecclesiam persecutionis indicium fuerat; praecipue contra Bonifacium IX. atque eius enormitates, vitia, et aerumnas vide in eodem Auctore ad an. 1390. et seq.

COPTIMVM FR. elocationis species quam Romae. Cottimo dicitur. Bullar. Casin. tom. 2. constit. 314.

COPVLA quae proprie ligamen, seu collare significat, quo simul canes venatici colligantur, et copulantur. [Quos neque est tanti raro te insectando, superandos copulis palam dictis inquietari. Sidon. lib. 8. epist. 7. Vt Episcopi, et Abbates, et Abbatissae copulas non habeant. In Capitul. Caroli Magni. In aliquibus exem. plaribus legitur Coupulas a gallico sermone Couple.

COQVIMELLA Prunum, species notissima fructus. [Coquimella, quam Latini ob colorem prunum vocant. Isid. lib. 17. cap. 7.] Vide Nixa.

CORACINVS coruinus, a graeca voce, *ko/rac, id est, coruus, quo vocabulo etiam in locutione latina Corax a D. Hieronymo vsurpatur, ac etiam vtitur D. Ambrosius ad significandum delubtum, vbi Gentiles coruos adorabant, sic inquiens. [Quia coracina sacra habent pagani. In epist. D.Pauli ad Roman.

CORBA et Corbanus, sic in Hibernia vocant Parochum a vernacula dictione Corbach, et Parochiam Corbanatum dicunt.

CORBAN FR. hebraica vox, seu potius Chaldaica. [Corban (quod est donum) quodcumque ex me tibi proderit Marci cap. 7. 11.] Arabes quoque Corban vocant Eucharistiae communionem, id est, donum, et munus, Item iuramentum significabat, seu Hebraeorum votum, quo aliquid Deo consecrabatur, de quo Theophrastus, ac de hoc voto Matthaeus cap. 15. cum Marco ita concordans, inquit: [Munus quodcumque ex me tibi proderit.] Vbi Christus Pharisaeos reprehendit, asserentes, quod votum poenale siliorum familias, licet in praeiudicium par entum validum esset; quare Christus hoc esse contra diuinum praeceptum demonstrat. Item Corban ex Ioseph heb. lib. 4. cap. 4, antiq. Hominem Deo deditum significat. Vide Corbona.

CORBICVLARIVS in aliquibus Galliae Ecclesiss ita vocatur clericus rochetto indutus, quod Galli Corbulam vocant, et inseruit pro illis clericis, qui in officio Acolythi ceroferalia gerunt, vt etiam penes Dominicanos, et Teresianos obseruatur. Vide Pascha. §. In Andegauensi autem Ecclesia.

CORBONA hebraea vox, arcam significans a Corban, de quo supra diximus significare donum, seu oblationen. FR. quod Chaldaicum nomen potius es, oblationem significans. Vnde illud: [Non licet mittere in corbonam. Matth. 27.] litteraliter significat. [Non licere in locum ponere, in quo oblatio poni solet.] Seu vt habetur in textu Chaldaico: [Non licet eos abicere in corbonam,] videlicer inter oblationes; seu inter ea, quae templo offeruntur: cum enim oblationes in arcam ponerentur. inde et arca idem nomen sortita est. Baron. an. 40. num. 69. quae etiam mensa dicebatur. Vide Mensa.:||: Tria loca commemorant Scriptores apud Hebraeos in templo ad recipiendas oblationes fuisse, primum quod appellabant Musach, ab Achaz Rege aedificatum, vbi Principum, Magnatumque dona reponebantur. Vide Musach. Secundum, quod

Gazophylacium dicebatur, ad populares oblationes destinatum. Vide Gazopgylacium. Tertium denique Corbona vocabatur, quod pro eleemosunis Sacerdotibus, et Templi Ministris destinatum erat.

CORDICITVS aduerb. ex toto corde, cordialiter. - [Si quidem prudentibus cordicitus insitum est vitare fortuita. Sidon. lib. 4. epist. 4.

CORDIGERI vel Cordiferi. FR. Ordinis Sancti Francisci Regulares. De verborum signif. in sexto lib. 6. tit. 12. cap. 3. Vide Franciscani.

CORNICVLARIVS FR. qualis miles dicebatur. Vide Baronium in Noris ad Martyrol. 21. Augusti litt. c. cui a Latinio tamen in Correc. ad Martyrol. obicitur.

CORNOR uerb. deponens, clangor cornu. [Faciat cornari, ne videatur furtiue facere. Matth. Paris. in hist.

CORNVTA capsa quaedam, quae tempore conclauis ad deferenda comestibilia pro Eminentissimis Cardinalibus inseruit, sic appellata a binis cornibus, seu ansis in extremitatibus eius positis, per quas hasta transacta, commodius defertur a seruis, [Praelati custodes cornutam aperiant fercula, et omnia, quae intus sunt dilegnter perscrutentur, ne quid litterarum insit. Caerem. Rom. lib. 1. cap. 4.] Aliqui tamen Recentiores Carnutam scribi maluere, ab illatis in ea carnibus etymon trahentes.

CORONA Ornamentum quod in Ecclesia pendebat, de quo saepe Anast. Bibl. cuius typum hic subiciam, vt in quodam Martyrol. in membrana exarato Vaticanae Bibliothecae a Paulo Aemilio Cardinali Sfondrato dono dato delineatum inspexi. fol. 342.

In Ecclesia S. Clementis Romae est etiam similis figura in quadam antiqua imagine, quae ad laeuam ingredientis depicta perspicitur. Vide Staupus. FR. Ante Imperatorem Graecorum deferebantur duo lampades coronatae, quae ideo a Balsamone stefanw/mata dicebantur: adulatorie tamen ipse asserit hanc caeremoniam adhibitam fuisie, vtindiearetur ad imperatoriam maiestaten, seu coronam rernm diuinarum, et humanarum curam spectare, quam auctoritatem sibi arrogabant graeci Imperatores; contra quos Nicolaus Papa haec scripserat: [Hi quibus tantum humanis rebus, non diuinis praeesse permissum est, quomodo de his, per quos diuina ministrantur iudicare praesumant, penitus ignoramus. can. denique. dist. 96. et can. cum ad verum. ibidem.] At vnica huiusmodi lampas Patriarchae praeferebatur in signum illius spiritualis tantum curae; sic etiam Imperatrici vnica praeibat, quia ad eam nonnisi humanrum cura spectabat. Item Corona pro auro coronario, munere, et xeniis, quae vulgo Regaliae dicuntur, coronae, scilicet, regi debitae. Vide Bebem. Fodrum. Corona baptizatorum. Vide Baptismus. Corona clericalis. Vide Tonsura. Klil in dict. Caenbium. Papalethra. Platta. Corona ciuica, militaris, et sacrificiorum. Vide Roga. Corona Imperialis, aliorumque. Vide Calyptra. Collyrd. Crionia. Diadema. Garrbara. Infula. Pileus. Piramis. Corona Imperialis Iustiniani in incendio deperdita, et post aliquod tempus inuenta. Vide Septimum.

CORONA OBLATIONIS, dicebatur panis pro sacrificio Missae oblatus, licet aliqui perperam ipsam Eucharistiam intellexerint. qui quidem error ex D. Gregorii textu lib. 4. cap. 55. manifeste conumcitur; ibi enim visionem cuiusdam animae in purgatorio exsistentis referens, quae cuidam Sacerdoti haec verba fudisse, inquit; [Iste panis sanctus est, et ego hunc comedere non postum.] Quae verba Panis sanclus occasionem censendi praebuit errantibus, quod de sacrosancta Eucharistia hic ageretur; sed ex subsequentibus verbis, de quo pane anima illa intellexerit patet; dum sequitur; [si autemmihi praestare vis Omnipotenti Deo offer hunc panem] Ergo adhuc consecratus non erat. FR. Item Corona inrisdictionem, et potestatem significabat. [Supplicans coronae vestrae, vt gestis ecclesiasticis ex omni obnoxitate soluatur. Ennod. in petitorio pro Gerontio Agapyti puero. Cum Ecclesiam Sancti L. de corona tuae Dioecesis canonice sit adeptus. De filiis Presbyterorum. lib. 1. Decretal. cap. 13.] sic dicimus Corona hispanica. Corona gallica. Vide. Baron. an 503. num. 15. Corona quae in Sactis depingitur. Vide Nimbus. Quae spinae fuerint corona Christi passi. Vide Rhamnus.

CORPORALE [1] uelum sacrum, ita appellatum [correction of the transcriber; in the print . ] ex eo quia pro Christi sacramentato corpore inseruit, quod Palla dicitur a S.. Clemente ep. 2. Item Sindon ab Isidoro Pelusiota l. 1. c. 123.et

in Missali ambrosian. Item Palla corporalis in ord. Rom. Appellatur etiam Antimensia, id est, loco mensae, vide in dict. Altare. Item qro/nos2, cum sit Regis gloriae thronus, Item Chrismale, vt suo dictum est. Debet fieri ex tela linea, simplice, munda, atque benedicitur ad Episcopo, seu ab habenti facultatem paramenta sacra benedicendi. Dixi Ex tela linea; nam, vt Alcuinus notauit. [Corporale, cui superimponitur Corpus dominicum, non aliud, quam linteum, esse oportet; quoniam Ioseph linteum mundum legitur emisse, vbi corpus dominicum inulouit. De diuin. offic.] Licet Azor. lib. 10. cap. 28. quaest. 8. posse ex tela cannabina fieri censeat. Dixi Simplex, quia, vt Rabanus lib. 1. de inst. cler. 33. aduertit inquiens: [Inimittiturque super Altare corporale pallum, quod significat linteum, quo corpus Saluatoris muoluebatur, quod ex lino puro textem esse debet, et non ex serico, vel purpura, neque ex panno tincto, sicut a S.Siluestro Papa institutum inuenimus.] Quod tamen Graeci nou obseruant; man in medio eius acu pingunt caluarium montem, cum cruce superposita, et subtus montem Christum effigiant mortuum iacentem Angelis circumdatum, atque in quatuor corporalis angulis quatuor illa animalia Euangelistarum symbola formant, eique applicant bursam, in qua reliquias Sanctorum Martyrum includunt, sigillisque, mastiche, ac cera occludunt. Mundum dixi debere esse corporale con tra ecclesiasticorum ministrorum negligentiam qui sordida corporalia ad celebrandum praebent; contra quos sic Petrus Damianus inuehitur. [In squalido linteo dominicum corpus offerunt, et inuoluunt, et quod non dignaretur potens quilibet, qui tamen vermis est, propriis adhiberi labiis, in hoc isti. corpus non verentur imponere Saluatoris. Opusc. 26. c. 1.] Atque Alcuinus loc. cit. munditiam internam Celebrantis indicare mundum corporale astruit inquiens: [Ita ergo, qui corpus Christi in se recipere desiderat, per multos bonorum operum labores. et per castitatem mentis, et corporis debet se reddere mundum, et candidum.] Hi ergo, qui immundis vtuntur corporalibus, secundum Doctorum opinionem, non excusantur a mortali, si immunditia erit notabilis. Tandem debet corporale benedici ab habente facultatem. Quod tamen inter Graecos solus Episcopus illud benedicit, consecrat, chrismate vngit, atque alia caeremonias facit. Antiquitus corporale maioris latitudinis erat; inseruiebat enim eius extremitas ad cooperiendum calicem, vt ad huc Carthusiani obseruant. Hodie tamen ad periculi cautelam, adhibemus exiguum corporale, quod palla, seu animetta dicitur. Vide Animetta. Palla. Quod. vna cum corporale benedicitur, cum sit corporalis pars, Vtrumque vero a laicis tangi non debet, sine peccati mortalis scrupulo, vt Siluester, Angelus, Emanuel Sa, Armilla, et alii docent: Exclusis tamen necessitate, ac Sacristiae Ministris cum priuilegio, seu Superioris licentia, quod intelligendum est, postquam Sacerdos eo vsus sit in Altari; nam quando est lauatum, non adest tangendi scrupulum. Insuper sunt aliquae caeremoniae in eius plicatura, et explicatura obseruandae, Quo ad plicaturam, inquit Gem. lib. 1. cap. 46. [Corporale cum complicatur, nec initum, nec sinis eius apparet, quia christi diuinitas initio caret, et finem non habet.] Aliud etiam mysterium idem in hoc agnoscit, inquiens. [Quod ita plicari debet, vt nec initium, nec finrs appareat, sicut etiam sudarium in sepulcro.] Explicatur autem ante offertorium in Missa sollemni, in qua Diaconus illud explicat, postquam a choro canitur Et Incarnauts est; ad denotandum Christum manifestare coepisse nostrae redemptionis mysteria post mcarnationem; Dominicani vero solent in Missis sollemnibus explicare corporale post epistolam; quorum Diaconus prius pro reuerentia manus lauat. De mitaculosis corporalibus. Vide hic infra Corporale festum.

CORPORALE FESTVM, sic appellatum fuit festum corporis Christi. occasione illius insignis miraculi, quod in quadam Ecclesia, non valde distante a Volsinii, seu Volfinii Tusciae Ciuitate acciderat, de quo Odoricus Raynaldus in Annal. Eccles ad an. 1264. nu. 26. et seqq. Illius, nempe, corporalis sanguine Christi conspersi, quod magna veneratione in Vrbeuetana Ciuitate conseruatur, quae praeter ceteras claritudines, admirabilis redditur ob templum conspicuo frontispicio adornatum, et propter situm natura, et arte inespugnabilem, ac artificiosum puteum, in [reading uncertain: print faded] quo, vsque in imum iumenta ad extrahendam aquam descendunt, quibus pro ascensu, descensuque artificliose, ad euitandas incursiones, duplex cochlea constructa reperitur, Haec tamen et alia omnia ibi conspicua a supernaturali illius sanctissimi corpralis prodigio superantur, quod mihi summa in contemplando felicitas fuit; nam Superioris permissu, nedum diu illius maculas (in quibus Christi figurae replicatae conspiciuntur in actu Ecce Homo, iuxta formam hostiaeillius saeculi, obseruaueram; sed etiam mihi licitum suit quandam concauitatem introspicere, aperiendo, scilicet quoddam operculum ferreum clauibus firmatum, vbi quaedam telae fragmenta sanguine conspersa, et inuoluta inuenta sunt, in quorum medio erant aliquae chartulae litteris gothicis lectu difficilibus, in quarum vna erat scriptum. [Corpus Christi sparsum fuit super hoc corporale: cum summa diligentia debet custodiri.] Et in alia scriptum erat. [Benda, in qua inuoluta fuit pars corporis, et corporale cum guttis Sanguinis Christi, et siguris,] Quae theca erat in eodem armario, in quo miraculosum corporale conseruatur, et

non modica difficultate aperta fuit, nec mediocrem pariter circumstantibus admiratioem haec reliquiarum inuentio attulerat, quarum nulla inter incolas exstabat traditio. FR. Fertur simile miraculum accidisse anno 1239. in Oppido Darocae Hispaniae in Regno Valentiae, de quo agunt Aloysius Granata de Excellentia Christianae Religionis. lib. 2. et Bzouius tom. 13. Annal. Eccl. et Marian. de reb. Hisp. apud Odor. Raynal ad an. 1240. num. 26. Vide Brandeum. Quo vero ad Corporis Dominici festum, eiusque institutionem, per aliquot annos antea in dioecesi Legionensi, Ioannes Ciapeauillus de vera orig. festi Corp. Dom. cap. 2. instiutum suisse refert. De hoc festo. Vide Eucharistia.

CORPORALE CRIMEN. FR. [Paulus Deaclinae Ciuitatis Episcopus inter alia mala in corporali crimine lapsus, 2. quaest. 7. can. lator.] Quod Glossa adulterium, vel incestum interpretatur. nam ex simplici fornicatione Episcopus eius dignitate non priuatur. Nihilominus contrarium dici debet, quia manifeste ex can. Paulus. loc. cit. dicitur, quod a subditis de lapsu carnis conuincitur; ergo per carnalitatem, nec adulterium, nec incestum priuatum fuisse arguitur: potest tamen esse, quod scrupulosius carnalitatis peccatum in Episcopis corrigebatur, vel ex publico scandalo, vel habituatione, vel quia hoc crimen erat inter alia mala Paulo imputatum, vt expresse [correction of the transcriber; in the print exprese] in dicto can. Lator. Quinimo Episcopi corrigebantur, qui in eorum seruitio Carnales homines retinebant, 2. quaest. 7. can. 58.

CORRELATIVVS terminus scholasticus, quomodo antiqui illum exprimebant, Vide Sine inuicem.

CORVS a Cor hebraico nomine mensura liquidorum, et aridorum intelligitur. continens secundum aliquos modia romana XL. Latinus tamen Latinius in eius Biblioth. Sac. sustinet continere LX. Eucherius vero ait non continere plus quam XXX. At quodlibet modium secundum Plinium lib. 18. cap. 16. praestat in iugera modia vicena. De hac mensura saepe in Sac. Pagina, et Lucae 16. [Tu vero quantum debes? qui ait: cenrum coros tritici,] et quod sit etiam liquidorum mensura probartur. 3. Reg. cap. 15. num. 11. [Salomon autem praebebat Hiram coros tritici viginti milia, in cibum domui eius, et viginti coros purissimi olei

CORVSCVM fulmen. [Permittit super sepulcrum praeterire coruscum, ne fieret multitudinis totius interitus. Greg. Turo. lib. 2. mirac. cap. 27.

COSMITES Ecclesiae nauis in formam crucis iuxta antiquum ritu, ita a S. Germano appellata, quia haec figura repraesentat quatuor mundi plagas, qui kosme/w graece dicitur, seu quia ko/smos2 proprie ornatum significet, hinc antonomastice pro mundi ornatu ko/smos2 accipitur a verbo ko/smos2, id est, orno, sic Ecclesiae nauis in praedicta figura pulchre formata Cosmites dicebatur.

COSMODIN FR. Aliquae Ecclesiae in Vrbe, et alibi sic appellatae, a graeco vocabulo kosmh/ths2 ornatum, seu mundanum significans. Romae adhuc exstat in Regione Ripae Ecclesia titulo Diaconiae, quae dicitur S. Maria in Cosmodin, et antiquitus alia exstabat sub inuocatione Sancti Valentini in Cosmodin: Florauantes Martinellus in sua Roma Sac. cap. 12. pag. mihi 404. Ac alia S. Mariae in Cosmodin nunc. S. Aniani appellata ex Pancirol. idem Martinellus p. 371. Item in suis Memoriis Sacris Rauennae antiquae pag. 244. Hieronym. Fabrus affirmat fuisse Rauennae Ecclesiam sub eodem vocabulo. In Bullario tamen Casinensi saepe Cosmedin legitur. Vide Schola graecorum

COSMVS uox graeco-barbara, significat iumentum, inde Cosmaticus solutio pro vectura iumenti. Isid. in glossa. Ita etiam Monocosmus currus vnico iumento vectus.

COSTVMA, usus, mos, [Dedit Ecclesiae, tempore, quo viuebat, pro anniuersario suo faciendo costumas, quas habebat apud Polliacum. Necrologium Trecense.] In hoc tamen loco consuetum tributum, seu solitam solutionem proprie significat a graeca voce, licet barbara *kostou/mion, seu gallica Couiume, seu Italica Costume.

COTERELLVS uilis homo, tugurii habitator. [Eodem die captus est Benkin coterellus. In vita. S. Caroli Comitis.

CRANIVM aliquando caluarium montem denotat. [Adam primus noster parens in hoc, qui nunc dicitur cranium, loco dicitur esse sepultus, vbi meus Christus pro nobis crucem, et mortem suscepit. Metaph. In vita S. theodos. Coenobiar.] Vide Golgotha. Bosor. Vererarium.

CRAPVLITAS crapula. [Multi exanimatum, crapulitate opinantur. Paul. Diacon. lib. 10.] loquitur de Iustiniani Imp. morte.

CREAGRA furca bicornis, qua ex pila caro extrahitur, graece krea/gra apprehensionem carnis sonans. [Fecit autem Hiram lebertes, et creagra. lib. 2. paralipom cap. 4.

CREATVS ita a Fulberto Carnotense appellatum fuit diuinum Verbum, non quia cum Arianis sentiret, qui illud creatum fuisse

aiebant; sed pro vt humanatum, vel de natura humana eodem Verbo vnita loquutus est. nam ex eius verbis de natiuitate, seu conceptione Christi loquutum ipsum fuisse clare colligitur, dum inquit: [Alia qua erat in principio apud Deum; alia, qua creatus ex Virgine Maria. epist. 1.] FR. Est tamen quaestio inter Theologos agitata vtrum haec propositio: Christu est creatura possit simpliciter proferri; negant S. Thomas in 4. contr. gent. cap. 48. Canus 11. de locis. cap. 11. et alii apud Suar. tom. 1. in 3. par. quaest. 16. art. 8. Vasq. disp. 65. cap. 1. Cabrer. in art. 8. Affirmant tamen S. Bonau. in 3. dist. 11. art. 2 quaest. ad 4. Caiet. in 3. par. quaest. 16. art. 8. et 10. Vvaldensis. tom. 1. lib. 2 art. 3. cap. 41. dummodo si ex proprietate sermonis, et absit scandalum propter Arianos: et colligitur etiam ex D. Thoma in 3. part. q. 16. art. 8. vbi non negat ex proprietate sermonis non esse dicendum: Christus est creatura, quod subauditur quatenus homo; sed inquit; [Ne errori Arianorum fauere videamur.] vbi S. doctor non ait: Ne faueamur; sed Ne videamur fauere, quia reuera non fauent huiusmodiuerba, dum implicite talem, quatenus homo est, intelligamus. Cum addito tamen explicito, seu cum restrictione aliqua, pleno ore SS. PP. protulerunt; quare S. Leo Papa I. serm. 3. Pentec. ait: [Si enim homo ad imaginem Dei factus, in suae honore naturae mannsisset etc. creator mundi creatura non fieret.] Ac S. Hilarius Arianorum insectator acerimus lib. 12. de Trinit. in fin. non veritus est talia proferre, nempe: [Filus itaque suus est, qui est in homine, et ex homine factura: neuqe tantum factura; sed etiam creatura.] Atque Gentium Doctor. [Qui secundum Deum creatus est. ad Ephs. 4.] Ac etiam D. Hieron. in Com. magn. cap. 2. ad Ephes. [Nos. libere proclamamus, non esse periculum, eum di cere creaturam, quem vermem, et hominem, et crucisixum, et maledictionem tota spei noftrae siducia confitemur.] S. Aug. serm. 3. de Tempor. quem Ecclesia in festo Purisic. legit. [Deus, qui est, et qui erat; fit creator creatura.] Sophron. in confess. fidei a VI. Synodo recepta act. 13. in act. 11. [Creatum hunc impsum, vt et increatum.] S. Cyrill. Alex. lib. 10. thes. cap. 4. [Cum ipsa natura increatus sit, et omnium Dominus, et creator: creatura etiam factus, primus inuenitur inter omnes homines.] S. Greg-Nazian. Orat. Natiu. Dom. quae est 38. [O nouam mixtionem, et admirabilem temperationem! qui est, fit; et increatus creatur.] Et tandem in Concil. Lateran. sub Martino I. in quo Monothelitarum haeresis damnatur An. Dom. 642. a 105. Episcopis in consult. 5. can. 4. statutitur: [Si quisnon confitetur vnum, eundemque Dominum nostrum, et Deum Iesum Christum etc. Eundem inconditum [correction of the printer; in the print in conditum], et conditum; condemnatus sit.] Concludendum ergo est: quod quotiescumque adest oppositio Creati, et Increati tollitur omnis suspicio, scandali, et quo secluso etiam Creatura Christus dici posset; dummodo haud mera intelligatur.

CREDITVS fidens, amicus fidelis. [Transmitte Abbates, et creditos tuos, vt haec, quae loquor, exponant. Greg. Turon. lib. 9. cap. 10. FR. adiectiuum Cieditus, et Credor pro commisso, et committor in Sac. Script. non raro vsurpatur. [Gubernat creditam sibi domum. Genes, 39. Cunctis ei creditis, Ibid. Qui credita habebant vtensilia. 1. Paralip. 9. Dispensatio mihi credita est. 1. Corinth. 9. Creditum mihi est Euangelium. Galat. 2. Vt crederetur nobis Euangelium. 1. Thessal. 2. Euangelium gloriae beati Dei, quod crediutm est mihi. 1. Timot. 1. Praedicatione, quae credita est. Ad Tit. 1.

CREDO quando in Missis votiuis dicatur. Vide Missa votiua, Reliqua. Vide Symbolum. An sufficeret sensum, et non verba memoriter retinere. Vide Spiritualiter.

CREDVLVM securum, periculo vacuum, epithetum conuituo a Instino epist. 2. attributum, in quo absque vlla veneni suspicione comedebatur.

CREMENTVM augumentum. [Qui non modo fautor est cremento proficientium. In via S. Adelardi Abb. Luna cremetnum, et decrementum facit. D. Ambrosius. In epist. ad Rom. cap. 4.

CREPIDVLVM muliebris in capite ornamenti genus, ita a crepitando appellatum. [Et stolam, et supparum, et crepidulum, et caliendrum. Tertull. de pallio. cap. 4.] Turnebus tamen Crepidulam legit. Viget adhuc vsus penes orientales mulieres in capitio appendere monetas aureas, et argenteas, quae in capitis motu aliquantulum sonum reddunt.

CREPVLVS murmur resonans ex venti effectu inter frondes, saxa, vel in aquis redundantis. [Et viatorum sollicitas aures foliis toto nemore labentibus crepulo fragore circumstrepit. Sidon. lib. 4. epist. 15.

CREPVSCVLASCENS crepusculi tempus. sicut Vesperascens vesperarum tempus dicitur. [Ad hoc et eum me defatigatum ab excubiis ad diuersorium crepusculascens hora reuocauit. Sidon. lib. 8. epist. 3. Vide Intercanem, et lupum.

CRETIO FR. accessio, et proprie significat praefixum terminum haeredi ad accenendum [correction of the transcriber; in the print accedendum] haereditati. [Cesset itaque in maternis dumtaxat successionibus commentum cretionis. C. Theodos. lib. 8. tit. 9.] Vide Heredipeda.

CREVENTIA FR. copulatio, associatio. [Si vero populus portionis meae cum populo verstrae partis ierint pro creunentiam in exercitu

quocumque etc. In capitulare Radelchisis. cap. 27. apud Camillum Peregrinum Histor. Longobard. Principum.

CRIMEN FR. probatio. [Praeuaricari est vera crimina abscondere. 2. quaest. 3. can. si quem.] Vbi Glossa notat: [Crimina, id est, probationes.] Crimen quatenus delictum significet; si est manifestum, vt corrigatur, iuxta canonum decreta, accusatione non indiget, nec in eis est ordo iudiciarius obseruandus. in decret. de iureiurando. cap. 21. Crimen corporale. Vide Corporale crimen.

CRIOBOLIVM genus sacrificii, in quo arietes mactabantur, ex graeco krio/s2, id est, aries, et bole/w percutio, macto. [Miseri sunt profusione sacrilegi sanguinis, cruentantur taurobolim, vel crioblium, scelerata te labe perfudit. Iul. Firmicus de errore profan. Relig. cap. 28.] Vbi per Tauroblium tauroum sacri ficium intelligit. Vide Lanistae.

CRIONA pileus Constantinop. Imperatoris, quem in sollemnitatibus ferebat, de quo Codinus de Offic. Constantinop. cap. 6. num. 18. ex voce graeca kri/non, id est, lilium, cuius figuram praeferebat, et ideo etiam Tetraphyllum pileus hic vocatus fuerat a tetra/fullon, quod quatuor foliorum significat. FR. figuram pilei graeci Imperatoris videri potest in typo apposito dict. Calyptra. Pilei synonima vide Pileus.

CROBYLVS graece *krw/bulos2, capillorum pyramidalis contextus, et ornamentum. [Debebant etiam et ipsi aliqua sibi defendere insignia. (FR. lege deferre insignia etc.) aut pennas Garamantum, aut Crobylos Barbarorum. Tertull. de Veland. Virgin. Athenienses crobylo induebantur aureo, adiunctis cicadis. Clem-Alex. lib. 2. Pedag. Nonne velato ore in feminam degenerat ille fortis, ille animo praestans, ille in armis suis admirabilis, hostibus formidabilis? Tunicam ad talos demittit, zonam pectori cricumuoluit, calceamenta muliebria sumit, et more foeminarum capiti crobylum imponit; quin etiam cum lana colum circumfert, dectraque filum ducit, qua tropaeum ante tulit, spiretiumque et vocem in acutiorem, et muliebrem sonum extenuat. S. Antiochus Amasise Episc. homil. in fest. ad kal. Ianuar.

CROCEA cappa nigri coloris, qua Cardinales vtuntur in Conclaui, circa collum crispata, longa vsque ad terram, et ex parte anteriori aperta, manto Graecorum Eipiscoporum similis; nisi quod habet ex posteriori parte exiguum capuitum, ad instar illius, quod fertur in mozetta: [Est autem Crocea genus clamidis longa ad terram vsque, a parte anteriori aperta a summo ad imum, et circa collum rugosa in forma capparnm Praelatorum, si demas cucullum. Ordo Rom. lib. 1. cap. 4.] FR. In commentariis Iacobi Cardinalis Papiensis etiam Crocea dicitur, vbi inquit: [Mane Patres indutis palliis a summo deorsum, quos croceas vocant, in cellam Beati Nicolai, quae ad dextram primae aulae est, silentio conuenire. lib. 2.] loquitur de conclaui, in quo creatus est Pontifex Paulus II. et haec capella Paulina hodie vocatur. Huiusmodi pallia erant nedum canonicis communia, vt dictum est in dict. Cappa; sed etiam extra domum a Cardinalibus ferebantur; sic in processu [correction of the printer; in the print processu temporis] ad instantiam Federici Aenobarbi Imperatoris contra Alexandrum III. fabricato, et in Concliabulo Papiensi allato, in quo ostentabatur eundem Alexandrum non fuisse in conclaui in Pontificem acclamatum, exiuisseque proide cum aliis, more solito, indutum, ac ita protulisse, idem conciliabulum apud Radeuicum Frisigen. in vita Feder, Aenobar. lib. 2. cap. 67. [Multi ex nostris dixerunt exisse sine manto, (id est Papali) sine stola, sine albo equo et sine omni habitus munitione, cum pellibus nigris pallio coopertis, cum nigro almutio.] Similem Crocciae formam hic apponere curauimus, quam ferebant antiqui, Rhodiorum equitum Magni Magisri, vt habetur in monumento Fratris Richardi Caraccioli in Ecclesia S. Io: Priorauts Romae posito: qui Caracciolus a sancta sede Apostolica tempore Schismatis, eorundem Equitum Magister declaratus est.

Pontifex etiam solet in Natiuitatis Dom. nocte similem cappam ferre in matutino; sed est villosi serici, armellina pelle subsuta, quam Bonifacius IX. instituerat, In aliis vero matutini recitationibus, et in die veneris sacti de mane est faiae rubrae cun cucullo iisdem pellibus subsuto, quae in antiquis caeremonialibus M. SS Clamis coccinea, Clamis rubra, et Cappa dicitur. Vide Clocca.

CROCVPHANTIVM *krokufa/ntion, velum ad muliebre caput, alii Crucyphantium legunt, quia admodum reticulae contextum erat absque stamine, sed sola trama.

CRVCIARIVS cruciatum afferens. [Febrem denique inter ceteros mortiferos, et cruciarios exitus, erogando homini deputatam. Tertul. lianus aduersus proscript. haeret. cap. 2.

CRVCIBVLVM uas. [Nam de nocte crucibulum, et oleum effundebat. In vita B Coletae.] fortasse diminutiuum ex nomine gallico Cruche. Vide Cruselinum.

CRVDA SALVTATIO, salutatio Candidatorum summo mane facta personis, a quibus fauorabile suffragium exoptabant. Cruda dicitur, quia nondum satis cocto in stomacho cibo, surgebant illi ad obsequhim praestandum, quae phrasis non incongrue Aulicorum adlilationibus applicari etiam posset. [Quae non atria nocturnis, et crudis salutationibus occupant. Tertull. de poenit. cap. 11.] de qua matutina salutatione S. Cyprianus aiebat. [Quas superbas fores matutinus saluator obsedit. Epist. 2. lib. 2.

CRVDA SENECTVS, ab effectu; senectus enim cruditatibus plena est. [Misera insania crudae senectutis. Apuleius lib. 1.

CRVRIFRAGIVM FR. genus martyrii. Baronius in Notis Martyrol. 23. Maii lit. e.

CRVSELINVM uasculum a germanica voce Krouselin, id est, poculum. [Portabat enim vas paruum, et fictile, quod vulgo cruselinum etc. Caesar. lib. 12. Miracul. cap. 41.

CRVSTA uestis purpurei coloris. [His quoque vestibus abstinendum, quas Graeci nomine a latino crustas vocant, in quibus alio admixtus colori puri rubor muricis inardescit. In Cod. Theodos.] ER. Sed in neutro genere aldhelmus de ecclesiastico luxu in vestimentis loquens, pronuntiauit: [Vt crusto interducto, phalerataque venustate carnalis natura comatur, de Virg.

CRVX inaestimabile nostrae redemptionis in strumentum, quae numquam est a christianis satis colenda. Inter omnes vero nationes in hoc singulares sunt Aethiopes; nam laici eam in collo appensam semper ferunt, et in manu Monachi, et reliqui Ecclesiastici, sicut et eorum Imperator. Et e contr a inter Armenorum errores a D. Nicone collectos, non adorant Crucem, nisi clauum prius in eam figunt, illamque postea benedicunt; sic etiam maxima reuerentia Moscorum erga Crucem erroribus, et ignorantia miscetur, qui licet numquam sinant eam ad solum sculpi, aut depingi; collo tamen appendunt; creduntque satis sacere praecepto audiendi Sacrum in diebus festinis, si signo crucis se signent, FR. Primo quo ad eius ctymologiam: Crux a cruciatibus dicitur. can. nulli. 3. quaest. 1. Deinde quo ad eius antiquam venerationem etiam ante Christi adnentum apud Hebraeos, et Gentiles; et quo ad Hebraeos primo multa Sacrae Scripturae loca congerit Iacobus Bosius in eius tractatu de Triumphanti Cruce, de qua etiam praecipue in psal. 73. Dominicus Cardinalis Gimnasius notatui; vbi psalmista inquit. [Et gloriatisunt, qui te oderunt in medio sollemnitatis tuae, posuerunt signa sua, signa, quae non nouerunt: sicut in exitu super summum etc.] de Hebraeis exponens qui; [Posuerunt signa, et non cognouerunt. hic est Iesus Nazarenus Rex Iudaeorum, sicut in exitu, in vltimae vitae Domini exitu super summum Crucis.] Ac de Gentilibus cit. Bosius lib. 2. cap. 4. asserit, quod orantes illi, crucem effigiebant, et lib 5. cap. 12. quod Ethnici, nescientes tamen quid facerent, crucis figuram, et imagniem formabant: de quibus vide etiam Baronium An. 34. num. 92. et 93. De Aegyptiis vide infra dict. Crux Ansata. Quo ad Crucis materiam: Glossa in Clement. de Summa Trinit. cap. 1. de vera Christi Cruce sic ait: [Fertur etiam Crux quatuor genera lignorum habuisse cedrum in stipite, palmam in palo longum, cupressum in ligno ex transuerso, oliuam in tabula sper Crucem loco quarti barchii, et datur versus.

Et quomodo proprietates lignorum bene conueniant, instant Theologi, quod omitto.] Ac tndem de Crucis historia, ritu, mysteriis ad mentem Auctoris.:||: In primitiua Ecclesia non depingebatur Christus; sed nuda Crux, vt aliquantulum Gentilium debilitati condescenderetur, qui ad audiendam Euangelii praedicationem, ad Christianorum Ecclesiam saepe accedebant; ne ergo paterentur scandalum, si Crucisixum in Cruce pendentem viderent (crucifixio enim reorum tunc ignominiosum patibulum erat) ideo, vt suauiter attraherentur, formabant Christicolae Cruces gemmatas, variis ornamentis decoratas, quod insinuare videntur Prudentius, et Chrysost. in homil. de Cruce apud Baron. An 395. num. 9. ideoque figurabatur mansuetus in eius bese agnus, Christi typus, quae antiquae figurae, in multis Romae Ecclesiis adhuc exstant, inde D. Paulinu cecinerat.

FR. Imperator Theodosius, et Valens legem sanxerunt in Iustiniani codice lib. 1. tit. 8. contentam, in qua sub poenis grauissimis effigiare prohibebatur Crucem in terra, quod confirmatum fuit in sexta synod. can. 73. Idem sanxerunt Ludouicus Galliarum Rex, Pius IV. D. Carolus Card. Boromaeus in Mediolanen. Synod. a Papa Gregorio XIII. confirmata. Ob obseruantiam huius legis Tiberius II. Imp. duos thesauros inuenerat, dum delere iusserat tres Cruces in terra positas, de qua re Baron. Ann. 582. num. 7.:||: Mos autem ferendi in prodessionibus Crucem cum luminibus accensis ad aliquibus D. Io. Chrysolstomo tribuitur, quem tamen ritum Baronius multo ante fuisse assir mat; in quibus processionibus Crucifixi ima go debet terga vergere ad clorum; sed quae ante Pontificen, et Archiepiscopos defertur, debet Antistitem respicere; licet Canonici intermedientur. Ritus vero deferendi Creucem a Subdiacono ante Pontificem antiquissimus est. Baron. An. 855. vbi de leone IV. loquitur. Quod priuilegium Sancto Stephano Hungarorum Regi Siluester II. concesserat, quia illius nationis aposolus fuerat. Baron. An 5000 Hieronymus Fabrus in Sac. Memor. Ranenn. pag. 50. illius Ecclesiae Archicpiscopum in visitationibus deferre solitum fuisse ante se Crucem, et campanulam refert. Regulares nudam Crucem in processionibus ferre ne. queunt; sed cum velo quidem pedenti. Sac. Rit. congregat. 14. Ianuar. 1617. Item iuxta Messalis Rubricam semper locanda est Crux super Altare, quando celebratur, in memoriam passionis; ex huius tamen omissione non committi graue peccatum docent. Suar tom. 3. disp. 81. sect. 6 Vasquez tom. 3. disp. 233. cap. 3. num. 16. Facund. lib. 3. cap. 21. num. 32. Nec poni debet, si in altari expositum sit Sacramentum, et quando in tabernaculo est Sacramentum, tenetur Sacerdos genuflectere in principio, et in fine Missae. Ministri quotiescumque transeunt ante Altare Cruci genuflectere debent. Presbyter vero, sicut et ceteri in adoratione Crucis genuflectitur in die Veneris Sancti, ob salutiferae redemptionis memoriam in ea die peractae quae Crux velo a primis vesperis Dominicae Passionis tegitur, quia tunc Christus se abscondere coeperat. Rup. lib. 5. cap. 1. et in eadem feria VI. in Caluario monte comparuerat denndatus, quo actu nobis fidelibus eius diuina mysteria reuelauerat, quae hebraico populo erant abscondita. Idem Rupert. lib. 6. cap. 20. Paulatim tunc Crux detegitur, quia non de repenre Christus se manifestauerat, ideo ostendit prius Sacerdos brachium Crucis ad cornum epistolae, vbi israeliticus populus designatur, vt dictum fuit in dict. Altare, cui populo Messiae aduentus pronuntiatus fuit; deinde alterum Crucis latus detegitur, ac tandem velum penitus in medio Altaris Sacerdos positus a Cruce detra hit, ad denotandam Crucis praedicationem in toto orbe diffusam, et quod Christus ex eadem Cruce operatus est salutem in mdeio terae. Vnde hac caeremonia habuisset originem. Vide Baron. An. 397. num 11. et 12. Cistercienses tamen Crucem tegunt a prima Domimca quadragesimae, vsque ad completorium seriae V. in cona Domini subsequente processione. In Constantinopolitana Ecclasia, haec Crucis adoratio per triduum maioris hebdomadae fieri solebat vbi illa vera reliquia exponebatur, quam Heraclius Imperator in bierosolymitano triumpho acquisierat, et ad Sanctae Sophiae Templum collocauerat: in quo triduo eius adorationis ordo sic erat, nenpe, in primo die adorabat Imperator cum ceteris laicis; in secundo Imperatrix cum eius sexu; tertio Patriarcha cum clero. In quibus expositionis diebus fragranti odore miraculose replebatur Ecclesia, ex hoc sacro item ligno, atque ex eius nodis praetiosissimus liquor emanabat, quo infirmitates variae curabantur. Baron. An 633. De quo D. Gregorius mentionem facit, dum Leontio in epist. 34. lib. 7. de tali dono gratias agit, quem liquorem Cleuns Crucis vocat. Idem testatur Beda epist. de loc. sanc. cap. 20. Iidemque Graeci praeter festum Orucis Septembris, aliud habent ad kalendas Aug. quod his verbis in Menologio notatur: [Primo die progressio venerandorum lignorum praetiosae, et vinitrcae Crucis.] Item in Dominca. Quadragesimae aliam sollemnissimam Crucis adorationem celebrant, tum ex ratione in Trioldio adducta, vt, nimirum, fideles ab incepto ieiunio lam, lasfsi, et defessi in visione illius praetiosae reliquiae, ad illud prosequendum confortentur, tum etiam vt D. Chrysostomus inquit [Quemadmodum in solitudine illi, qui vulnerati erant aspecto aeneo serpente a morte liberabantur; sic et nunc illi, qui medium ieiunii cursum confecerunt, huius contactu, serpentem, qui animo cernitur, occidunt, iidemque imortalitatem consequuntur. Homel. de venerat, Crucis.] Hicrosolymis tamen ter in anno in emmenti loco per Episcopi manus exponebatur, quod *(ieratei=on, id est, sacrarium dicebatur. Erant praedictae expostitione in eadem Dominica tertia, in die Paschae, et in festo Exaltationis, in quo die Antiochiae manus Praecursoris Christi ostendebatur, vt in dict. Agniferus dictum fuit. Vetustus mos Ecclesiae est in principio Canonis Missae Crucem efformare. Gem. lib. 2. cap. 103. Quin et primam eiusem Canonis litteram T. Crucem praefigurare Innucentius III. lib. 3. cap. 3. notauit, Sic etiam Ecclesiam tum graecam, tum latinam a tempore S. Marci Papae in sacris vestibus essormare

consueuisse refert Baron. An. 336. fitque hodie latino ritu in amictu, manipulo, stola, et casula; sed hac vitima raro hodie, quae tamen, quando eis induitur, et ecuitur Sacerdos, debet osculari, atque Cruce idem se signari debet ante impostitionem amictus, quod signum antiquitus ter agebatur. Seuer. Alex. de ord. oblat. non vero cum amictu in manu, quod est quorundam abusus. Circa signi Crucis munitionem in nos ipsos faciendam, latino ritu formatur manu dextra aperta a fronte ad pectus, deinde a latu sinistro ad dextrum in signum, quod a miseriis ad soelicitatem transimus; sed Innocentius III. alium modum docet, nempe, a parte dextra ad sinistram, ad significandum praedicationis Saluatoris ab Hebraeis ad Gentiles transitum; fit autem tribus digitis dextrae manus vnitis, quod Trinitatis est symbolum; id signanter obseruant Graeci, et Carthusini; in horum enim statutis c. 14. haec habentur: [Quoties autem signum Cru cis facimus spuer nos, siue alios, tribus digitis dextrae manus, scilicet, pollice, indice, et medio extensis, et simul iunctis; reliquis duobus digitis contractis illud facimus.] Sed Graeci in benedictionibus auricularem digitum cum pollice coniungunt, hoc pacto.

Quod *a, et *w significare asserunt; qui tamen eo ordine, quo Innocentius supra, se signant, nempe, a dextra ad sinistram; sicut enim nos ad sinistram prius dicere solemus, Spiri tus, et ad dextram Sancti; Graeci vero ad dexteram, quam praesignant, proferunt, Sancti, ad sinistram Spiritus. De Crucis signo in benedictionibus. Vide Benedictio. Comme. moratio Crucis, quae fit in officio. Vide Commemoratio. Collecta. Reliqua ad Crucem pertinentia. Vide Inuentio Sanctae Crucis. Labarum. Stauracinus. [Crux Christi salua me etc.] in qua mixta sunt aliqua superstitiosa verba. Vide Ensalmus.

CRVX ANSATA in Hieroglyphicis Aegypriorum erat, de qua Bosius. lib. 5. triumphantis Crucis, et Athan. Kirker. in eius Hieroglyphicis, et Baron. An. 389. nu. 99. et An. 395. num. 9.

CRVX COMISSA, erat lignum transuersum breue super aliud perpendiculariter impositum hoc T. modo.

CRVX DECVSSATA, formabatur ex duobus aequalibus lignis obliquis, hac X. forma. de qua egimus in dict. Caraxe.

CRVX IMMISSA, erat formata ex duobus lignis; transuersale tamen erat breuius, ac super cominentius ponebatur, quae est ordinaria Crucis forma; nam eiusdem figurae fuit Christi Crux.

CRVCE CONTENDERE [2]. FR. erat particularis modus se purgandi a calumnia, seu periurio. l. de furto, et l. sancitum. Qualiter quis se defendere debet.

CRVCIS INIMICOS, quosdam haereticos appellauit Apostolus ad Philippenses scribens. cap. 3. et vt Baron. An. 60. num. 4. ait, de iis ille intellexerat, qui negabant Christum Crucifixum fuisse.

CRVCIGERVS seu Crucesignatus, miles in vigore bullae Cruciatae, cuius mulitia ad bellum contra infideles, et haereticos, seu contra inuasores ecclesiastici status a Pontificibus instituta. ac priuilegiis sublimata. Item in historia Concil. Florentini sub Eugenio IV. celebrati, per Crucigeros saepe de Graecis intelligitur, qui in dignitate ecclesiastica constituti, Crucem ex serico villoso nigri coloris ferebant supra pilenm, cuius rami ab van extremitate pilei, ad aliam vsque extendebantur: qui visus adhuc penes eos durat. Item ordinis equestris omnes nobiles milites significat, qui in pallio Crucem gerunt.

CRVCIOLA Christicola, Crucem colens. [Temporibus Diocletiani, et Maximini olympiade LXVI. edictis crudelibus catholicae fidei cultores, quos Christicolas, et Cruciolas nuncupabant, ad thurificandum statutis ethnicorum cogebantur. Aldhelmus de laudib. Virginit. cap. 17.] De hac thurificatione. Vide Caeremonior. Thurificatus.

CVBICVLARIVS Vide Celliota, cuius etymon. Vide Cubiculum. FR. Cubicularii Episcoporum erant etiam Monachi can. compastoris. 2. quaest 7.