CAMENA Early Modern Latin Texts

HIEROLEXICON SIVE SACRVM DICTIONARIVM AVCTORIBVS DOMINICO MACRO MELITENSI ET CAROLO EIVS FRATRE ROMAE Ex Off. Bernardoniana Sub Signo Virtutis Anno 1677 Superior [abbr.: Superiorum] permissu Et privilegiis

HIEROLEXICON, SIVE SACRVM DICTIONARIVM, IN QVO Ecclesiasticae voces, earumque Etymologiae, Origines, Symbola, Caeremoniae, Dubia, Barbara Vocabula, atque Sac. Scripturae, et SS. PP. Phrases Obscurae elucidantur. AVCTORIBVS DOMINICO MACRO MELITENSI, Olim Cath. Eccl. Viterb. Canonico Theol. Sac. Indicis Congregationis Consultore, Proton, Apost. Eq. Aurato, Com. Palat. ET CAROLO EIVS FRATRE Biblioth. Alexandrinae in Archigym. Vrbis Praefecto. OPVS Figuris ornatum, quod praecedit Index Criticus, ac subsequuntur SYLLABVS graecarum vocum exoticarum, de quibus in eo agitur, et CONTRADICTIONES APPARENTES Sac. Script. ab eodem DOMINICO conciliatae, et ex eius Schedis in hac tertia, et postuma impressione auctae. [gap: illustration] ROMAE, Sumptibus PONTII BERNARDON. Via Parionis sub signo Virtutis. M. DC. LXXVII. SVPERIORVM PERMISSV, ET PRIVILEGIIS.

CVBICVLVM haec vox penes ecclesiasticos Scriptores saepe pro Ecclesia, vel Cappella accipitur. [Hic seputus est in coemeterio Priscillae cubiculo claro. Anast. Biblioth. in Marcel. Omne cubiculum bims per liminum frontes versibus praenotatur. Paulin. epist. 12. ad Seuer.] Inde Cappellanus Cubicularius dictus fuit: [Hic etiam constituit, et addidit supra sepulcra Apostolorum ex Clero Romano custodes, qui dicuntur Cubicularii. Anast. Biblioth. in Leonel.] FR. Et sicut Cappellanus a cappa dicitur, et Cubicularius a Cubiculo, quae tamen vocabula idem inter se significabant; vit in dict. Cappellanus visum est, et Baron. an 461. n. 11. sic etiam inter Graecos synonima sunt Cappellanus, et Cubicularius; nam Pastophoros a pasta/s2 prouenit, id est, pallium, vnde pastofo/ros2 gerens pallium, qui et Cappellanus quoque ab eis appellatur; nam pastofo/rton thalamum, et cubiculum sonat, atque Venus pastofo/ros2, id est, thalmifera denominata fuit; hinc Pastophorium chorus intelligitur, et non sacristia, vt perperam Hicronymus Fabrus in eius Sac. Memor. Rauennae pag. 10. putauit; hinc Ecclesia Dei vnus thalamus Christi dicitur. can. quamuis. dist. 21. et licet D. Hieronymus in Exsechielem cap. 42. habeat haec verba: [Eductus est in gazophylacium, siue vt Symmachus, et LXX. transtulerunt exedram, vel vt Theodosius pastofo/rion, quod in thalamum vertitur, quod erat contra separatum adeisicium.] Hae nihilominus translationes de choro communiter intelliguntur, seu potius de sediilibus, quae intra peribolium, id est, intra chori septa exsistebant, vt in dict. Peribolium melius ostendam. Idem vlterius ex constitutionibus apostol. lib. 2. cap. 57. de Ecclesiis aedificandis probatur, vbi haec habentur: [Ac primum quidem sit, aedes oblonga ad orientem versus, naui similis, vtrimque pastophoria in orientem. Sit solium Episcopi in medio positum, et ex vtroque eius latere sedeant Presbyteri, et astent Diaconi succincti, et expediti sine multa veste.] Vnde chori sedilia designare videtur canon hic; Item 1. Macab. cap. 4. num. 36. habetur; [Ecce contriti sunt iaimici nostri ascendamus nunc mundare sancta, et reonare etc. et viderunt sanctificationem desertam, et altare profanatum, et portas exustas, et in atriis virgulta nata, sicut in saltu vel in montibus, et pastophoria diruta.] Et inferius. [Et ornauerunt faciem templi coronis aureis, et scutlis, et dedicauerunt portas, et pastophoria, et imposuerunt ianuas.] Pastophoria enim ianuas habebant; nam chorus erat circumseptus, vt in dict. Peribolium dicetur. De hac autem victoria a Iuda contra Lysiam obtenta Iosephus Iud. lib 12. Antiquit. cap. 11. scribens, ait; [Iuda persuasis suis, vt quandoquidem post multas victorias Deus concesserat, ascenderent Hierosolumam. et lustra to templo, mactarent sollemnes victimas, vbi cum inunissent templum desertum, et portat eius incensas, et in atriis virglta enata propter solitudinem etc. ipse iterum repurgare tem plum aggressus est etc.] Igitur pastophoria: thalamum, gazophylacia, et exedrae, intra peribolium erant, vt in dict. Peribolium dicemus.

CVCVBO FR. uerbum, id est; caput in terram defigo, et pedes leuo. Dionysius Carthusianus in 4.Reg. cap. 2. art. 3.

CVCVLLA exterior Monachorum vestis ad modum togae. [Ad quod verbum Abbas enigi. lans, experiri volens, vtrum visio esset vera, vel sicut saepe euenit, fantastica, cucullam supra pectus suum palpauit, quam totam inuenit madidam, lacymarumque stilli cidiis perfusam. Caesar. lib. 3. cap. 25.] Cuius significatus hi sunt. [Cuculla Monachorum sumpta est a Colobio Apostolorum; illorum vero tunica formatur, vt Dalmatica. Hae duae vestes formam Crucis praeferunt, quia Monachi se vitiis, et concupiscentiis crucifigunt, per has enim sex alae Seraphim exprimuntur: duae partes capitis, quibus caput velant, sunt duae alae, quae fidem, et spem insinuant; duae autem manicae sunt duae alae, quibus volant, quae gminam dilectionem praenotant; duae vero partes cucullae in ante, et tetro duae alae sunt, quibus corpus protegunt, quae poenitentiam, et operationem exprimunt, Gem. lib. 2. cap. 137.] Aliquando scapulare, seu capucium significat. De quo vide Coculae. [Cucullis namque perparuis vsque ad ceruicis, humerumque demis. sis confinia, quibus tantum capita contegant, indesinenter diebus vtuntur, ac noctibus. Cassian. lib. 1. cap. 4.] Reperitur etiam Cucullus, ez quo corrupte Maronitae Klius monachale caputium dicunt, aque Cuenllatus, Monachus intelligitur. [Inde est, quod mundus plenus est cucullatis, et pene vacuus Monachis. Petrus blesen. lib. 7. epist. 14.] FR. Cuculla monachalis diuersimode describitur in Clement. de stat. Monach. cap. Ne in agro. §. Cum vero, vbi sic habetur; [Verum ne ex diuersa acceptatione, quam in diuersis regionibus huiusmodi vocabula Flocus, videlicet, et Cuculla dicuntur habere, haesitandi circa praemissa materia relinquatur: Cucullae nomine habitum longum. et amplum, sed manicas non habentem: no. mine vero Floci habitum, qui longas, et amplas habet manicas, nos interlligimus.] Vide Tilia.

CVCVMA conquinarium vas. [Dii aurei, ex quibus cucumae melius fiunt ad vsus hominum. Ambros. serm. 9.] Reperitur eius diminutiuum nomen Cucumellum. [Calices duo aurei, item calices se x argentei, cucumellum argenteum. apud Baron. in 2. tom. Annal.

Longobard. significat Vassallum, qui eius dominam, seu consanguineam vitiauerat. inde stuptum, adulterium, et quid simile Corbitae in lege iuridica Pratei dicitur, adultera vero Cucurbita, eiusque mariuts Cucurbitatus ibi appellatur: fortasse a Cucurbita, quae earnem, et humores trahit Vide Cupha, vel si ex latina dictione hoc vocabulum deducendum esset, a voce Corbitare, quae in corbita nauis genere immittere significat, eaque Plautus translatiue vsus est, pro ventremimplere, sic Cucurbitare, metaphorice pro fornicare, seu potius grauidam reddere mulierem.

CVLTELLATVS conscissurae pro ornamento in vestibus, italice frappato, frastagliato, seu trinciats dicitur. [Iam intratuta fores oratorii, daemonem in specie viri tunica indutum cultellata contra se stare conspexit. Caesar. lib. 5. cap. 45.] quae vestis intercisiones signum sunt fastus, ac superbiae; ideoque in hac forma superbiae spiritus ita comparuerat, quod idem Caesarius lib. 4. cap. 15. insinuans, ait: [Superbia vero sic in eis regnauit, vt cogitare non sussicerent, quali modo vestimenta sua succiderent, arque eultellarent.] Nec immerito [orig: immeritô] Turce hoc genus conseindendi vestes insaniam christianorum putant.

CVM FR. Praepositio, quae aliquando stat loco Pro. [Qui vero ex toto nihil habent, simpli citer petitionem faciant, cum oblatione offerant filium suum. In Regula S. Benedicti c. 59.] Cum oblatione, id est, pro oblarione intelligitur.

CVNICVLINVS ad cuniculum animal pertinens. [Cames suillas, vel cuniculinas non abiciunt, piscium carues pinnulis carentium non reprobant. Euantus Abb. in quadam eius epistola.] Vbi loquitur de canibus Iudaeis vetitis.

CVPA cophinum, seu cista viminibus contexta, in qua cruciabantur SS. Martyres. [Igitur vrgente muneratorum decreto Sancti Martyres in circi spectaculo terdenis cuparum gremiis includuntur, quae intrinsecus atrae picis massa, et bituminis fomite, sulpurisque foetore replentur, farciuntur, et extrinsecus suppositis crepitantibus rogi torribus, et sarmentoum fasciculis conflagrantibus succenduntur. In tantum, vt flammantis pyrae cacuminacem obelisei proceritatem; sed tamen et rotundum sphoerae apicem triginta cubitis in conum prae cellerent. Aldelmus de Virg. c. 19.] Aliquando vini dolium significat. [Cellariam enim aliquando vinum de cupa producentem. festinanter per nuntium accersiuit. In vita S. Adelherdis Virg. FR. eodem vocabulo vsus est D. Au. gustinus, qui 1. 2. de morib. Manicheor. c. 16. eos irridens; nam illi asserebant vinum esse Diaboli fel, et tamen absque aliquo serupulo vuam comedebant; sic inquit; [Iam vero quae tantae peruersitas est; vinum putare fel Principum tenebrarum, et vuis comedendis non pauere? Magis ne inerit illud fel cum in cupa, quam in acinis fuerit?] ac idem lib. 9. confess. cap 8. ait: [Nam cum de more tamquam puella sobria iubetur a parentibus de cupa vinum depromere, submisso poculo, qua desuper patet, priusque in lagunculam funderet merum, primioribus labris sorbiebat exiguum, quia non poterat am. plius. sensu recusante etc.] Aliqui tamen Cuppam legere malunt.

CVPHA uas, vt plurimum vitreum, quod cucurbita medicinalis a Plinio lib. 38. cap. 20. appellatur, quae carni applicata ad trahendum sanguinem, vel humorem corporis inseruit. quae vero Venosa proprie dicitur, non sanguinem; sed tantum humorem trahit. Romani vulgariter Coppertam, et Ventosam vocant Graeci koufh/; vnde praesens vocabulum deriuationem sumpserat: ideo secundum Vossium corrigendus est Isidori textus lib. 4. orig. cap. 11. vbi habet; [Similaria, Angistrum, Spatomele, guua, quae a Latmis a similitudine cucurbitae, a suspirio ventosa vocatur;] omnia autem nomina haec graeca funt, atque Chirurgorum instrumenta, sed corrupte, vt plurimum; nam Simtlaria corrigendum Smilia ex graeco smi/lion, id est, scalpellum: Angistrum a)/gwstron hamus: Spathomele, spaqome/lh, specillum chirurgicum, italice Tasto. FR. cuius inuentorem Cic. 3. de nat. dcor. Aesulapiorum vnum ex tribus, Apollinis, nempe, filium inuentorem facit, sie inquiens: [Aesculepiorum primus Apollinis, quem Arcades colunt, qui specillum inuenisse, primusque vulnus dicitur obligasse.]:||: Tandem corrupte Guua pro cupha, vt supra, legendum. Vide Scupha.

CVPHIA licet, proprie ornamentum capitis muliebris sit, et a forma koufh=s2, id est, cucurbitae, ita dicatur. ab Albino tamen Flacco pro bireto Ecclesiasticorum accipitur (de quo in dict. Camelaucium, et Cosia dictum est). [Ecclesiatici pileolos, id est, cuphias gestant in capite, dum assistunt Altaribus. De diuin. off. c. 37.

CVRATIO precatio, seu diuinus cultus. [Sancite ieiunium, praedicate curationem. Tertull. aduers. Psych. cap. 16.] vbi verba Ioelis Prophetae interpretatur, qui cap. 1. ait: [Sanctisicate ieiunium, vocate coetum, etc. clamate ad Deum.] Quamuis D. Hieronumus in vero latino sensu curationem, et medelam spiritualem intelligat, cum ieiunium sit vera peccatorum curatio; sed Tertullianus iuxta graecum sensum qerapei/a, quae dictio nedum medelam: sed obsequium, et reuerentiam sonat, sic

Plato in Eutriphone eodem vocabulo vsus est ad significandum diuinum cultum. Quare ex subsequentibus Tertulliani verbis de adoratione loqui euidenter patet, dum inquit: [Vnde, qui in idolis comendis, et in hac re ornandis, et ad singulas horas salutandis adulantur, curationem facere dicuntur,] itaque non poterat Tertullianus per dictionem Curationis medelam intelligere, dum etiam ait: [Praedicaturos officia curantia Deum:] Deus enim nullius curationis, aut medelae est capac. Quare Ieo a Castro, et Iacobus Pamelius de adoratione Dei Tertullianum hic intellexisse sentiunt, quam opinionem fauet etiam dictio hebraica Hasereth, in Ioelis textu, quae sollemnitatem significat: sollemnitas autem pro adoratione, et cultu fit. FR. Puto Hieronymi, et Tertulliani sensus ita conciliari, sicut latine Lenire pro medere, mitigare, et adulare accipitur, sic qerapei/a, tam corporis, quam animi mitigationem significat: sic curare Deum, id est, eius iram (secundum nostrum captum) mitigare dicimus. Vide Therapeuta.

CVRCVBA funis nautica. [Spirae funes, quibus in tempestatibus vtuntur, quas nautici suo more curcubas vocant. Isidor. lib. 19. Orig.] Vide Camelus.

CVRCVMA capistrum. [Alii autem gemmis froena, et equestres sellas, et baltheos suos priuatos exornare permittimus, de curcumis omnem prorsus qualiumcumque gemmarum habitum praecipimus sumoueri. I. vnica C. Nulli in froen.

CVRIA ROMANA. FR. Amplus Alueus appellatur in Clement. cap. 2. de sepulturis.

CVRIOSVS FR. Officium Visitatoris publicarum viarum, prouinciarum litorum, portuum, et similium, qui secum debitas instructiones ferebat. dicebatur etiam Curagendarius. Vide Perodeutis.

CVRMI potio ex hordeo, vel alia frugum specie commixta, communiter ceruisia appellata. FR. a dict. graeca kou/rmi, quae idem significat. In Melitae insula est quoddam oppidum, quod Curmi appellatur, ex magna aquae quantitate, quae sub illius solo percurrit.

CVROPALATA Maiordomus Palatii Imperialis, quae dictio non est graeca; sed latina a Graecis corrupte prolata, vt Euagrius Graecus Auctor fatetur, inquiens: [Palatii regii cura mandata est ei, quem Curopalatam Romanorum lin gua vocat.] Idest Cura Palatii latialiter Quantae vero aestimationis erat haec dignitas, et quomodo incedebat Cassiodorus exponit, dum refert Imperatoris verba, sic Curopalatae aientis: [Illud quoque considera, qua gratificatione tracteris, vt aurea virga decoratus, inter obsequia numerosa ante pedes regios primus videaris incedere, velut ipso testimonio vicinitatis nostrae agnoscamus tibi palatia commisisse. lib. 7. variar. cap. 5. in fin.] in qua dignitate Caesar, id est, Imperii successor non paro deputabatur. Vide Baron. an. 565. n. 12.

CVROPALATISSA FR. Curopalatae vxor. Iacobus Gresserus in Codinum lib. 2. cap. 2.

CVROTROPHIVM FR. ex graeca dict. kourofro/fion, id est, puerorum hospitium. differt autem a Brephotrophio, quia hoc pro infantium recenter natis, illud autem pro pueris grandeuis hospitandis destinatum erat.

CVRSAE FR. excursiones. [Et nullam laesionem neque in hominibus vestris, neque in rebus eorum a nobis, vel ab his, qui nobiscum sunt vel fuerint, grauabuntur; neque per exercita, aut cursas, neque per scammeras, neque per tradicias, qui a partibus vestris vobiscum sunt etc. In praefat. Capitular. Sicardi Principis Beneuent. apud Camillum Peregrinum de histor. Princ. Longobar. pag. 76.] Item fol. 77. lin. 34, et fol. 82. lin. 25. Vide Cursus.

CVRSOR officium ecclesiasticum, ad quod Episcopis epistolas deferendi spectabat. Vide Baron. an. 44 num. 79. Cursor ad synaxim intimabat. Idem An. 58. num. 102. Romae, adhuc durant Papae Cursores, qui deferunt eius ordines, ac pontificias bullas publicant. FR. sed in aliis Ecclesiis Cursores satellites episcopalis curiae sunt, sicut antiquitus etiam Romae Cursores erant Iustitiae Ministri, qui ex Brutii, et Picenis desumebantur. Baron. an. 34. n. 38. [correction of the printer; in the print an. n. 34. 84. ] et Picenorum satellitum multitudo Romae adhuc durat. Cursoris Synonima in prima significatione. Vide Castaldius. Coredlis, Protocursor.

CVRSVS officium diuinum, quod communiter Breuiarium dicitur. [Cursum vestrum horis certis decantate. Ord. Rom.] Quae verba proferri solebant a Dioecesano in eius Synodo; inde Greg. Turonensis lib. 10. cap. vltim. se composuisse librum de Cursibus Ecclesiasticis testatur. [Exurgente Abbate cum Monachls ad celebrandum cursum. Idem Turon. lib. 1. de Gloria Martyr. Speciales heras. et cursum Ecc. esiae custodiant. Bonifatius Papa ep. 17. Sic etiam appellatur in vita S. Germani Parisiensis Episcopi ex Fortunato c. 64. et 79. apud Surium tom. 3. Item Amalar. de ordine Anti phon. cap. 52. idem habet, nempe: [In paschalibus diebus canitur ad aliquos cursus diurnales: Haec dies quam fecit Dominus etc.] Vide Breuiarium. Horae Canonicae. Officium Diuinum. Item inuasionem militum significat. [Si hic cursum, Deo sibi irato, mittere voluerit, vos loco ipsius, quantum Dominus vos iuuerit, depredate, D. Greg. In Regist. lib. 11. c. 23.] FR proprie depredationem significare videtur; hinc italice pyratica depredatio Corso dicitur, et pyratae Corsali. Vide Cursae.

CVRTISIANVS aulicus. italice Corteggiano; quo barbaro vocabulo Gerson. in serm. S. Antonii ad Concil. Constantiense habito, vsus est.