CAMENA Early Modern Latin Texts

HIEROLEXICON SIVE SACRVM DICTIONARIVM AVCTORIBVS DOMINICO MACRO MELITENSI ET CAROLO EIVS FRATRE ROMAE Ex Off. Bernardoniana Sub Signo Virtutis Anno 1677 Superior [abbr.: Superiorum] permissu Et privilegiis

HIEROLEXICON, SIVE SACRVM DICTIONARIVM, IN QVO Ecclesiasticae voces, earumque Etymologiae, Origines, Symbola, Caeremoniae, Dubia, Barbara Vocabula, atque Sac. Scripturae, et SS. PP. Phrases Obscurae elucidantur. AVCTORIBVS DOMINICO MACRO MELITENSI, Olim Cath. Eccl. Viterb. Canonico Theol. Sac. Indicis Congregationis Consultore, Proton, Apost. Eq. Aurato, Com. Palat. ET CAROLO EIVS FRATRE Biblioth. Alexandrinae in Archigym. Vrbis Praefecto. OPVS Figuris ornatum, quod praecedit Index Criticus, ac subsequuntur SYLLABVS graecarum vocum exoticarum, de quibus in eo agitur, et CONTRADICTIONES APPARENTES Sac. Script. ab eodem DOMINICO conciliatae, et ex eius Schedis in hac tertia, et postuma impressione auctae. [gap: illustration] ROMAE, Sumptibus PONTII BERNARDON. Via Parionis sub signo Virtutis. M. DC. LXXVII. SVPERIORVM PERMISSV, ET PRIVILEGIIS.

DORMITVS FR. ita per ludibrium ab Haereticis Vigilius [correction of the printer; in the print Virgilius] Tapsensis Episcopus, et Ecclesiasticus scriptor africanus appellatus est, de quo Baron. ad Ann. 400.

DORMITIO inter Christianos mortem significat, Torrigius de Crypt. Vatican. impr. secundae pag. 576. Vide Pausatio.

DORSALE pannus in choro a dorso clericorum pro aeris impedimento pendens, ita appellatus. [Dorsalia sunt panni in choro pendentes a dorso clericorum. Durand. in Rational.] a recentioribus Postergale dicitur. Alii Dossale, et Dossarius dixere, quem cappam esse nonnulli crediderunt, quia supra dorsum imponitur, sed re vera postergale erat. [Pallium magnum cum elephantis, quod dossale cognominant Leo Ostien. in Chron. Cafin. lib. 3. cap. 3.] nimirum, cum elephantum picturis; vt ex hoc alio, quod erat cum figuris passionis S. Albani: [Dossale vnum, siue tapetum, in quo passio S. Albans figuratur. Matth. Paris. in vita S. Richardi Abb.] itali Tosellum dixere. FR. [Dorsale centum solidorum. apud Torrigium de Cryptis Vatican. edit. secunda pag. 322.] vbi Altaris paramentum explicat. Vide Dorsuale.

DORSENVS [Tolluntur ex familiis sibi pertinentibus, de dinersisque gregibus dorseni. S. Valerius. §. 7.] Isidorus hoc vocabulum parasitum significare putat ex Plauto, qui parasitum quendam introducit Dorsenni nomine; sed in D. Valerii loco adducto pastorem gregis mercenarium denotat.

DORSVALE Iumenti instratum, italice Gualdrappa dicitur. [Processerunt centum albi boues, dorsualibus sericis discoloribus perfulgentes. Iul. Capitol. in Galieno.] Synonima. Vide Dorsale. Instratum. Mappa.

DORSVM REDIMERE, legis salicae phrasis tit 43. significat pecunia se redimere a flagellarum mulcta. Vide Quadragena.

DOSITHEI Samaritanorum secta, quae ab animatarum rerum esu abstinebant, credebant in resurrectionem mortuorum, et Sabbatum, ita et taliter obseruabant, vt immoti in eo situ, ac positione remanerent, in quibus praeuenti eo die reperiebantur. Baron. in Apparatu Annal. num. 13.

DOTALITIVM FR. donatio propter nuptias. [Falsitate expressa etc. castrum illud ad eandem Reginam ratione dotalitii pertinere, cum ab initio, nec durante matrimonio, a viro sibi fuerat in donationem propter nuptias assignatum. in decretal. cap. 15. de foro competenti] et ibi Glossa. Synonima. Vide Donatio. Hypobolon.

DOXA graeca dictio do/ca, gloria. [Et admirabilem doxam Virginis tam egregiae. In vita S. Gudilae. Virg.

DOXOLOGIA FR. sacrificum. [Cum sacra doxologia perageretur, saepe interfuisse, et cum Patriarcha locutum esse etc. Nicephor Gregora lib. 4. hist.] Vide Gloriae in Excelfis.

DRACHMA FR. moneta, et pondus, quae moneta eiusdem valoris, ac sicli erat, Glossa in can. denique et puellae. 36. quaest. 2. sed erroris conuincitur in dict. Siclus. Vide Didrachma. Talentum.

DRACONARIVS de hoc vocabulo passim in M. SS. caeremonialibus antiquis romanis. Draconarii enim milites erant, qui comitabantur Pontificem in publicis functionibus. sed de ratione huius nominis variae sunt opiniones; nam Angelus Rocca eos ita appellatos fuisse putat; quia draconis signum ferebant. Alii atmen solos signiferos nomen hoc habuisse autumant, quia in vexillis signum draconis portabant, ad imitationem antiquorum draconariorum, qui in labari culmine effigiem draconis gestabant, quod ex eo confirmant, quia in Ord. Rom. Draconarii appellantur. hi, qui in processionibus crucem ferebant, licet affirment alii, quod in litaniarum maiorum, ac rogationum processionibus dracones in hastarum culminibus sub Crucis signo ferebantur, ad denotandum infernalem draconem virtute sancte Crucis superatum, ac debellatum fuisse. [Labarum, quem dicunt draconem, in speciem Crucis dominicae. Ioan. de cultu Imag. Postea sequuntur vexilla, si portanda sunt, deinde portentur serpentes, et dracones super perticam, et maxime in rogationibus: de hinc Accoliti cum cereis duobus, vel quatuor: postea Crux, de inde Clericis minoribus praecedentibus etc. In Sacerdotali Alberti Castellani in tract. secundo tertiae partis. cap. 4. de ritu, et modo processionum faciendarum.] Quinimo in aliquibus Ecclesiis solebantsuper hastas deferri luporum etiam figurae inrogationum processione, in memoriam cur primo instituta fuerat hec processio, pro liberatione, nimirum, a similium animalium infestatione; [In aliquibus Ecclesiis solent portari dracones, et lupi super perticas, ad denotandam causam, quare instituta fuerit haec processio. ibid. in Rubr. de process. in trib. dieb. rogat.] De militibus Papam comitantibus. Vide Claue signati. FR. Ego tamen existimo idem esse Guelfus, ac draconarius, et hoc signum, seu vexillum draconis principium habuisse cirac annum 1265. quo tempore coeperunt Florentini Cruces, et dracones pro vexillis sex regionum illius Ciuitatis vti, qui Cruces, et dracones secundum varios colores vnam ab altera regione distinguebant, vt refert. 10. Villanus cap. 40. suae hist. Sed Villanus, qui vixit circa annum 1300. ex Ricordano Malaspina Florentino, et antiquiori historico praecipuam suae historie partem excerpserat,

ut euidenter patet, et Thomas Porcacchius in Annotationibus ad Guicciardinum ad annum 1494. demonstrat. Hinc est, quod vbi de tali bus draconum vexillis Villanus loquitur, ex Malaspina descripserat, qui cap. 176. sic ait loquens de Clemente IV. [Volle. che per suo amore la parte Guelfa portasse sempre la sua arme propria in bandiera, et in sugelli, la quale fu vn campo bianco con vn'aquila vermiglia sopra vn serpente verde, la quale portauano li detti Guelfi, e tennero sino a' presenti nostri tempi, auegnache aggiunsero i Guelfi vn giglietto vermiglio sopra il capo dell'aquila, si partirono da Lombardia in compagnia de'Franceschi del Conte Carlo, quando passarono a Roma -] Quod fuit, vt ipsemet Malaspina cap. sequenti refert de anno 1265. nempe, in principio pontificatus ipsius Clementis: Guelfi enim erant ad fauorem Romanae Ecclesiae contra Ghibellinos, qui erant imperiales, vt in dict. Guelfus dicemus, et cum hi Guelfi in seruitium eiusdem Pontificis Romam transiuissent habentes draconis signum; verisimile est, quod ideo draconarii appellati fint; nam, vt vidimus su pra, vsque ad Malaspinae tempora durabat hoc vexillum inter ecclesiasticos milites guelfos. Quare error quidem fuit Alphonsi Ciacconi ap. ponendo huic Pontifici pro gentilitio ftemmate sex lilia, dum ex coentaneo ipsius Quarti Clementis Malaspina constat, aquilae draconem suppositum eius stemma fuisse. In Ecclesia autem, Graduum appellata, Dominicanorum Viterbii, vbi est depositum praefati Pontificis Clement is IV. appositum fuit pro eius insigne gentilitio aquilam nigram coronatam, et scutum fascia nigra circumdatum cum octo argenteis globis, quod insigne est nimis recens, vt apparet ex diplomate Caroli V. Imperatoris Catalano, nempe, Grosso concessum, apud Claudium Clementem in vita Clementis, IV. cap. 2. qui Groffi ex familia huius Pontificis esse se existimant; nam ante papatum Guido Grossus appellabatur hic Pontifex: Ceterum D. Antoninus Florent. Archiep. par. 3. suae hist. cap. 4. tit. 20. §. 1. et Abrahamus Bzouius in hist. Eccles. ad Ann. 1266. Cum Malaspina, et Villano concordant, quod, nimirum, primum Clementis IV. insigne erat draco aquilae suppositus. Sed re vera, vt ad propositam cum draconibus in hastis delatis proceffionem redeamus; ego qui dem valde suspicor, quod, talis vsus (sicut, et nonnullae aliae caeremoniae) a Gentilibus prouenisset: apud Trebellium enim Pollionem in gallieno Imp- huiusmodi ritum fuisse legimus: ait enim ille: [Omnes viae ludis, strepituque, et plausibus personabant, ipse medius (idesct, Gallienus) cum picta toga, et tunica palmata inter patres (ut diximus) omnibus Sacerdotibus praetextatis Capitolium petiit. Hastae auratae altrinsecus quingenae, vexilla centena, et praeter ea, quae Collegiorum erant, dracones, et signa templorum, omniumque legionum ibant etc.] Na dracones inter romanae militiae signa erant, vt Ammianus Marcellinus cap. 8. similes dracones ad pompam delatos, refert; licet tamen Christiani deinde his, ac similibus ethinicorum caeremoniis perfecto, sanctoque fine ad Deum, nempe, directo, vsi sint laudabiliter. Itaque penes romanos milites antiquitus reperiebantur draconum signa, quorum legionarii draconarii dicebantur. [Templum sane Solis, quod apud Palmyram aquilifer legionis tertiae cum vexilliferis, et draconario et cornicibus, atque liticinibus diripuerunt. Fl. Vopiscus-in Aureliano Imp. cap. 31.] De quibus draconibus, et draconariis passim cit Ammian et eius etatis scriptores erant tamen antea Persarum signa Vopisc. ibid. cap. 28.

DRAGVMANVS barbaro-graeca dictio dragouma/nos2 linguarum interpres, italice Torcimano. FR. aliqui putant etymon a chaldaico vocabulo Targum deriuari, quod interpretationem significat, hinc in Oriente peregrinarum linguarum interpres Turgeman dicitur:||: de Dragumanis incidenter ecclesiastici scriptores non raro agunt. Vide Targum.

DRAPPVS textilis pannus, et vestis. [Et sicut quando solemus de istis frequentibus itineribus reuerti ad mansiones nostras detonsi, et decaluati cum drappis, et calceamentis deppannatis, et tunc nos reficimus, et reparamus. Sinod. Pistensis cap. 1.] Reperitur etiam Drappalia. Vide Fundatum.

DROMICVS dicitur Ecclesia, quae tectum laqueatum non habet; sed tantum angustum pontem ex asscribus super trabes per longitudinem [correction of the printer; in the print latitudinem] porrectum, vt adhuc Romae in Ecclesiis S. Pauli, S. Caeciliae, aliisque perspicitur: ita a graeca dict. dre/mos2, id est, cursus dicitur, qui pontes italice Corridori dicuntur. [Vbi et sacrum illius sepulcrum, et templum dromicum est. Phocas cap. 29. In magna Ecclesia S. Sophiae, quae prius dromica erat. Codinus apud Leonem Allatium de templis Craecorum.

DROMON nauis velocissimi cursus, ex supra dicta etymologia. [Et cum fas fuerit reuertendi, vestros concedite missos, et tales, qui dromonibus congruis eos Romam, fauente Deo, Apostolorum precibus studeant referre. Nicolaus I. epist. 2.] Vide Dromundus.

DROMVNDVS FR. Dromon nauis, de qua supra; [Apparauit ei nauis quaedam, permaxima, quam dromundum vocant: Matth. Paris. ad ann. 1191.] Vide Dromon.

DRVCHTE sponsa, saxona vox. [Si quis puellam, quae dructe dicitur, ad maritum etc. In lege salica. tit. 14. §. 10. Alii tamen Druthe legunt.

id est, fidelis. [Et sine comitatu drudorum, atque vassorum; In Capitulis Episcoporum Rhemensis, et Rothomagensis Regi Lndouico missis.] Rome Fideles dicuntur Senatoris famuli

DRVNGARIVS *drougga/eios2, Exercituum Dux in aula imperiali Constantinop. officialis. sed Drumgaris a Luitprando in eius legatione appellatur, inquiens: [Drungaris enim, sub cuius manu nauium est omnis potestas etc.] vbi mendose in aliquibus codicibus Delongaris legitur. Vide Bigla.

DRVSVS patiens, rigidus. secundum Isidorum; at gygas, validus, bellator, secundum Kilianum in suo Belgico Dictionario ex voce Droii.

DVCATRIX FR. Ducissa. [Ego Matilda Marchionissa, et Ducatrix] et passim in eiusdem priuilegiis, ac donationibus.

DVCICVLVS Dolii epistomium, seu fistula, per quam exhauritur vinum. [Ligamina vasorum gladiis praeciderunt, duciculos abstraxerunt. In vita S. Vrbani Episcopi cap. 1. §. 4.] Alii Ducibulos legunt. FR. Non desunt qui Duciolum scripsere. [Et serraculum, quod duciolum vocant, manu ferens. Theodorus Eremita. in vita S. Magni Confess.] sed primum vocabulum rectius proferri videtur, cum eius deriuatio sit a verbo Duco; nam per hoc instrumentum liquor ex dolio ducitur, et ideo aptius fortasse Ducidulus diceretur.

DVELLVM FR. pugilum lucta. 5. decretal. tit. 14. cap. 2. Est etiam abiurationis genus de aliqua contentione infamiae, seu apice vani honoris, vel possessionis rei, quae Purgatio vulgaris dicebatur, cuius tit. habetur 35. in lib. 5. Decretal. ad distinctionem purgationis canonicae, prima est prohibita per ecclesiasticas constitutiones. Secunda est Abiuratio. Vide Purgator. Iuramentum. ludex compurgationis. Duellis Synon. Vide Monomachia.

DVLIA *doulei/a, id est, seruitus, quo vocabulo Ecclesia vtitur ad significandum cultum Sanctis debitum. FR. Qui cultus a nouatoribus perperam negatur; nam Dominum in Canctis suis Iaudare iubemur. cap. vnico in Clement. de reliquiis, et veneratione Sanctorum:||: Hyperdulia vero u(perdoulei/a debitus Sanctissimae Virgini cultus dicitur, quae cum prae ceteris puris creaturis meritis, ac dignitate superemineat; ideo singularem cultum, et ob quium ei debetur. Tandem Latria latrei/a, que seruitutem denotat, per quam Theologi adorationem soli Deo debitam intelligunt. Vide Theoprepia. Inde Missae facrificium, et Ecclesiae dedicatio, licet in honorem alicuius Sancti agantur, cultu latriae dicuntur fieri, quia directe soli Creatori diriguntur. Vide Colideus. FR. Vide can. venerabiles. de consecrat. dist. 3. et ibi Glossa. Quare in Canone Missae non fit mentio de Sanctis Confessoribus, et quommodo in Liturgia Graecorum intelligatur orare pro Sanctis. Vide Canon Missae.

DVLIANI *doulianoi/, haeretici ex Arianis, qui Verbum diuinum, non filium Aeterni Patris consubstantialem; sed seruum asserebant esse. Vide Arriani. Christianocatogorus.

DVNA colliculus. vox belgica Dun, qua appellant arenae grumos, quos mare ad litora coaceruare solet. Hinc D. Bernardus epistolam suam 337. ad Abbatem de Dunis dirigit, et recentiores Belgici Dunkerken, seu Dunkerka appellant, quae latine Duynkerka dicitur, arcem illam munitissimam Flandriae, quae vernacula eorum lingua colliculorum Ecclesiam, seu Parochiam significat. Imo etiam antiquitus celtica lingua vocabulum Dunon, vt Plutarchus in tractatu de fluminibus test atur, locum eminentem significabat.

DVPLA vel Duplicia. FR. ea Monasteria dicuntur, in quibus, Monachi, et Moniales cohabitant simul, vel contigue. quod prohibetur in can. Difinimus. can. in nullo, cum seqq. 18. quaest. 2. Vide Ecetae.

DVPLEX utitur Ecclesia hoc termino, ad denotandam qualitatem diuini offitii in choro recitandi. non enim, vt Io: Frontonus perperam credidit duplex, nempe, officium inde dictum fuisse, quia in eo die de duobus Sancits, seu de feria, et de Sancto recitatur; ideoq. Auctor hic, motus vanis coniectnris, in eius Calendario posuerat in numero duplicium aliquos Sanctos minus sollemnes, atque sollemnissimas festinitates excluserat; male enim Durandi verba, interpraetauerat; nam ille officium duplex, recte illud appellauerat, in quo antiphone integre duplicantur, seu quando duo Cantores in chero, pluuialibus induti canunt versiculos, ita vt maiori sollemnitate in apparatu, in numero candelarum, in campanarum pulsatione, et similibus ordinetur, vt in cap. vnico. de reliq- et venerat Sanctor, in 6. vbi sic habetur. [Nos itaque piis ducti conciliis, dignisque studiis excitati, nonnullos praedecessores nostros Rom. Pontificum (qui specialis denotionis prosequentes affectum, aliquorum festa Sanctorum sub duplici ordinauerunt officio celebranda) imitari sollicite intendentes: eorundem Apostolorum, Euangelistarum, et Confessorum festiuitates praecipuas (de fratrum nostrorum consilio, et assensu) sub officio duplici per vniuersas orbis Ecclesias volumus etc. sollemniter celebrati] et ibi Glossa: [Dicitur quidem officium duplex, cum tota antiphona dicitur ante psalmum, et tota post psalmum, alias non tota, (nempc, quando non est duplex) sed solum prinei. pium dicatur ante psalmum, alii aliter, clericis hoc relinquo.] intelligit nimirum Glossator per illud: alii aliter, quod, vt antea aliqui putant dici officium duplex, ratione maioris

sollemnitatis: duplicantur autem Cantores, et candelae, et ideo variis nominibus Cantoris, scilicet, Officium, Septem candelarum, et Annale officium duplex appellatur, vt in dictionibus Annale. Candela. Cantor dictum fuit; et officium semiduplex Succentoris. Quinque candelarum. Semiannale denominatum est. In cuius explicatione fallitur etiam idem Frontonus, existimans semiduplex exinde dici, quia in recitatione Sancti, et feriae semireductus sit: sed renera sic dictum fuit, ex eo, quia cum semiantiphona psalmodia initiatur.

DVPLICITAS FR. simulatio, hypocrisis, et aliquando peccatum mortale denotat. [Si forte quid duplicitatis pro humana fragilitate in eodem flagitio incurrerint. 23. quaest. 5. can. Excommunicator.] Ibique Glossa.

DVPPLOMA seu Dupplomate vti. FR. die, noctuque iter agere. Glossa in l. si quis aliquem. de praeiudiciariis actionibus.

DVRICORDIVM obstinationem, et duritiam cordis significat, Tertulliani phrasis, sicut inobediens inmentum Buccadurus dicitur. Vide Buccadurus.

DVROPELLVM ianuae limen, quod pedibus calcatur. In lege salica. tit. 61. FR. Alii tamen Durpilum legunt: [Postea intrare debet casam, et stare in durpilo, hoc est, in limitare. lex salica. ibidem.] vox tamen belgica Dorpel.

DVSIVS daemon incubus. [Daemones, quos Dusios Galli nuncupant, hanc assiduam immunditiam, et tentare, et affligere plures asseuerant. D. Aug. lib. 15. de Ciuit. Dei.] Flandri enim (Kiliano teste) Dunse concubinam vocant, vnde ab Italis Donzella viripotens vocatur. Vide Daemon.

DYSTRVS Martii mensis. [Anno decimo Imperii Diocletiani mense dystro, qui Romanis Martius est. Euseb. lib. 8. cap. 3. hist. ecclesiast.

DYTICVS graecum dutiko/s2, id est, occidentalis. legitur enim in tomo 2. Conciliorum, quod Concil. Constantinop. V. In Mesaulio dytico celebratum fuit, nempe, in aula, seu palatii parte occidentem respiciente, quare corrigi non debet hoc vocabulum, vt arbitrantur aliqui.

EARINVS uirens a graeco e)arino/s2, id est, vernus. [Non placet Deo, quod non ipse produxit, nisi si non potuit purpureas, et earinas oues nasci iubere, si non potuit, ergo noluit. Tertull. de habit. mulier. cap. 8.] Quia ver virescere facit, hinc sumitur causa pro effectu.

EBIONAEI FR. haeretici ab Ebione seducti, de quibus Ruffinus cap. 27. Aug. haeres. 10. tom. 2. lib. 1. Epiphan. haeresi. 10. Niceph. lib. 3. cap. cap. 13. et Euseb. lib. 3. hist. eccl. cap. 21. et lib. 4. cap. 7. Ebion autem hebraice pauperem, et egenum significat, vnde Ebionaei mentis, et intelligentiae inopes interpretantur. Euseb. vbi supra lib. 3. cap. 21. Vide Hebionitae.

EBORATVS eboreo opere elaboratus. [Hic tessera frequens eboratis resultatura pyrgorum gradibus. Sidonius. lib. 8. epist. 12.

EBRIAMEN liquor, qui ad ebrietatem inducit. [Et vinum, inquit, et ebriamen non bibet. Tertull. de leiun. cap. 9.

EBRYMIVM legitur haec dictio in Regulis S. Pacomii, quae locum destinatum in choro significare videtur, fortase legendum est Epihymnium, quod locum in choro denotat, in quo hymni canebantur.

ECBOLA et Ecuola e)kbolh/, id est, res minima, et paruae aestimationis. [Scripsit autem Secundus, et ad se missos a curatore, et ordine centurionem, et beneficiarium, qui peterent diuinos codices exurendos, eisque respondisse, Christianus sum, et Episcopus, non traditor, et cum ab eo vellent aliqua ecuola, aut quodcumque accipere, neque hoc eis dedisse. apud Baron. An. 305.

ECCLESIA graeca vox, *ekklhsi/a, id est, adunatio, inde vsus postea obtinuit, vt pro loco ad cultum diuinum destinato acciperetur. FR. [Et cum hoc dixisset dimisit Ecclesiam. Actor. 19] Item pro vniuerso etiam catholicismo, vnde dicitur: [Ecclesia vnus thalamus Christi est. can. quamuisdist. 21.] et ideo catholica dicitur, id est, vniuersalis. Vide Catholicus. Et Apostoliea; Apostoli

siquidem vnam fidem elegerunt, quam tenens Ecclesia, potest ideo Apostolica dici. Glossa in cap. 1. extrau. eomm. de maior, et obed. quae antonomastiee Romana intelligitur. can. non licet Papae. 12. quaest. 2. §. Quod non solummodo. Item intelligitur potestas ecclesiastica, vnde: [Ecclesia nulli claudit gremium redeunti. de haereticis in sexto. cap. 4.] Ecclesiae iudicium non semper dicitur diuinum, quandoque enim differens est; nam: [Iudicium Dei veritati (quae non fallit, nec fallitur) semper innititur: iudicium autem Ecclesiae nonnumquam opinionem sequitur, quam et fallere saepe contigit et falli; propter quod contigit interdum, vt qui ligatus cst apud Deum, apud Ecclesiam sit solutus etc. in 5. Decretal. tit. 39. cap. 28.] quod intelligendum est non clauium; sed dispositionis defectu; nam Ecclesia non iudicat de internis: secus vero in rebus, quas declarat de fide; nam hae infallibiles sunt. Quid autem significet Extra Ecclesiam. Vide Bxtra catholicam Ecclesiam: Igitur quo ad Ecclesiam materialiter sumptam. Vide Basilica. Coelestis. Confessio. Cubiculum. Cyriaca. Dominica. Martyrium. Paflophorium. Plebs. Porphira in dict. Porphyrogenitus. Templum. Quo ad eius partes. Vide Altare. Androna. Apsis. Aspaticum. Cancelli. Cappella. Capsum. Catechumenum. Chorus. Concha. Confessio. Cosmites. Dromicus. Ebrymium. Fletus. Galilaea. Garzonoftasium. Gazophylacium. Gynaecona. Hiemantes. Matronaeum. Narthez. Nymphaeum. Oratorium. Paradisus. Paruisium. Peribolus in dict. Periuolium. Presbyterium. Propitiatorium - Sancta Sanctorum. Sacrarium. Solea. Spbynx. Suggestus. Transenna. Tribuna. Trichorus. Est nauis instar. Vide in Promulsione huius operis, et in dict. Vector:||: Gregorius Thaumaturgus a Balsamone adductus quinque Ecclesiae diuisiones assignauit cuius haec sunt verba: [Fletus, seu Luctus est extra portam Oratorii; vbi peccatorem stantem opportet fideles ingredientes orare, vt pro se precentur. Auditio est intra portam in porticu, vbi opor tet cum, qui peccauit, stare vsque ad catechu menos, et illinc cgredi; audiens enim, inquit, scripturas, et doctrinam, eiciatur, et precatione indignus censeatur. Subiectio autem, seu substractio est, vt intra templi portam stans cum cathecumenis egrediatur. Congregatio seu, Consistentia est, vt cum fidelibus consistat, et cum cathecumenis non egrediatur. Poftremo est participatio Sacramentorum.] Que diuisiones adhuc videntur in sumptuosa, et magnifica Montis regalis Ecclesia Siciliae, a Rege Gulielmo cognomento Bono mirifice aedificata, ac musiuis picturis summe nobilitata. Ritus deinde consecrandi Ecclesias a Siluestro Papa 1. introductus fuit, qui prima vice Lateranensem Ecclesiam consecrauerat, de qua in dict. Constantiniana dictum fuit; nam ante Constantini Magni imperium adunatio fidelium propter persecutiones in Oratoriis priuatis, et in cryptis fiebat. FR. Hoc tamen intelligendum puto, quo ad consecrationes publicas, et sollemnes; nam de priuata Ecclesiae consecratione in officio S. Caeciliae V. et M. hunc ritum antiquiorem fuisse ostenditur, dum ibi de eadem Sancta dicitur, Deum precasse, nempe; [Triduanas a Domino poposciinducias, vt domum meam Ecclesiam consecrarem,] quod quidem obtinuisse legitur: Ecclesia semel consecrata, non debet iterum consecrari, nisi aut ab igne exusta, aut sangninis, vel seminis humani effusione polluta fuerit Concil. Nicaen. apud Gratian. can. Ecclesiis semel. de consecrat. dist. 1.:||: Vide Altare; vbi etiam dictum fuit, in vsu antiquorum fuisse Ecclesias semper orientem versus respicere, et hoc propter varias rationes a SS. Patribus tum Graecis, tum Latinis adductas; primo quia tali positione adorabatur Dominus versus locum, vbi steterunt pedes eius, iuxta illud psal. 131. Adorabimus in loco etc. Secundo quia (ut ait, D. Athan. de plur. et neces. quaest. 14.) in oriente repraesentatur nobis mysterium verae lucis, quem vsum idem Sanctus Doctor ex traditione apostolica fuisse affirmat. Tertio ad aspiciendam paradisi terrestris situationem, quae orientalis erat. S. Clem. lib. 18. const. apost. cap. 15. et Nissen. de orat. Quarto, quia oriens est praecipua mundi pars. Iustin. Mart. ad ortod. quaest. 118. Quinto ad adorandam Christi faciem, quia crucifixus fuit versus occidentem respiciens, et eadem positura ad coelum ascenderat, et quemadmodum visus est ascendere, sic veniet in fine mundi. Damasc. de fide Ortod. cap. 13. Sexto quia de mane, cum sol adhuc in parte orientali esset, Spiritus Sanctus in forma ignis stetit supra Discipulos Domini. Tertull. contra Valent. cap. 3. Septimo ne conueniamus cum Iudaeis, qui versus occasum orant. D. Thom. par. 2. qu. 3. art. 3. ad. 5. FR. posset etiam, et octauam rationem addi, nempe, ad differentiam Priscillianistarum, vt in Concil. 1. Bracaren. can. 25. habetur: [Omnis retinet oriens, et non sicut priscilliana haeresis permutauit.] Itaque hi haeretici antiquum ritum mutauere in primitiua Ecclesia introductum, vt habetur 11. dist. can. Ecclesiasticarum. Vbi sic affirmatur. [Alia plura adicimus magnam quasi vim commendatitia mysteriis, quae orientem vesus nos literatum orare forma docuit?] Ibique Glossa alias huins mysterii rationes affert. Vide Baron. Ann. 34. num. 232. 251. 252. An. 58. n. 106. et 107.:||: Et haec caeremonia obseruabatur etiam in sacramento Baptismi. [Ad occasum inuersus Sathanam abiurabis, rursumque ad orientem te re conuertens, Deum confiteberis. Nazian. orat. 40. de Sactam. bapt.] atque Baron. An. 58. num. 107. In Ecclesiis autem, in quibus presbyterium respiciebat versus occidentem, situabatur Altare in medio, ita vt

celebrans, ex parte posteriori Altaris positus, respiceret versus orientem, ac populum; sicut adhuc in aliquibus Ecclesiis Romae obseruatur. [Vnde in Ecclesiis ostium ab occidente habentibus, Missam celebrans in salutationibus ad populum se vertit, quia quos salutamus facie ad faciem praesentamus, et deinde oraturus se ad orientem conuertit. In Ecclesiis vero ostia ab oriente habentibus, vt Romae, nulla in salutatione est necessaria conuersio, Sacerdos in illis celebrans semper ad populum stat conuersus. Durand. lib. 5. cap. 2.] Qui tamen ritus vsque ad Leonem PapanI. in Ecclesia rigorose obseruatum fuit; sed contrarium postea cautum fuerat. Vide Baron An. 443. num. 6. prout dictum est in dict. Dominus vobiscum. In eo vero situ pro Ecclesia aedificanda destinato erigebatur Crux in signum possessionis. Ecclesia Nutrix dicitur Ecclesia parochialis. [Nos ab Ecclesia non recedimus, nec spernimus nutrices Ecclesias. Agobardus Abb. de priuil. et iure Sacerd. cap. 12. FR. Ecclesia Matrix, seu Nutrix dicitur illa, in qua reperitur fons baptismalis. Glossa in Clement. cap. vnico de Baptismo. Ecclesia dicitur etiam secretum coeleste. can. praedia. 12. quaest. 2. et ibi Glossa. Vide Contina. Ecclesia Cath. vnica Christi Sponsa. Vide Monogamus. In quo differat Ecclesia Parochialis a Curata, et Baptismali. Vide Parothia. Ad quantam distantiam eius immunitas extendatur. Vide Passus. Caeremonia in Ecclesiis consecrandis. Vide Stauropegium.

ECCLESIASTES [note of the transcriber: in the print: ECCLESIATES] uox graeca *ekklhsiasth\s2; liber Sacrae Scripturae a Salomone compositus, et Concionator, seu Adunator interpretatur. multitudini enim congregatae directus est huius libri discursus. Vide Panaeretos.

ECCLESIASTICVS est item alius Sacrae Bibliae liber a Sidrach [perhaps: Sirach] compositus. ita denominatus, quia in eo eruditiones pro contionatore, et in congregata plebe sermonem habenti expediuntur.

ECETAE ex greco *oi)khstai/, idest, commorantes: aliqui Monachi fuerunt ita appellati, quia cum monialibus habitare consueuerant, et cum ipsis saltabant, quo actu imitare asserebant Sororem Moysis Mariam, quae post transitum maris rubri, cecinit, et cum populo saltabat. Vide Dupla.

ECHIDNA FR. ex graeco e)/xidna, id est, vipera. [Non est echidnae venenum malitia illius. Gregor. Nazianz. de modest.

ECHINA FR. uocabulum, quod librariorum errore in epist. 18. lib. 2. B. Petri Damiani male appositum fuit; cum corrigi deberet Echeneis, vox quidem graeca e)xenhi/+s2, quae remoram pisciculum denotat, de quo S. Eustathius in Examer. [Est paruus admodum piscis echeneis appellatus, ingentes naues plenas ventis adhaerens moratur,] a Plinio tamen lib. 9. cap. 31. Echinometra vocatur.

ECHOICVS genus carminum. [Faciebat siquidem versus oppido exactos, tam pedum mira, quam figurarum varietate, hendecasyllabos, lubricos,, et enodes, exametros crepantes, et cothurnatos, elegos vero nunc echoicos, nunc recurrentes, nunc per anadiplosim, principiisque connexos. Sidon. Epist. 11. lib. 8.] FR. aliqui codices Esichios habent; sed Echoicos ab echo in fine cuiuscumque versus opposita legendum est, de quibus figuris habetur apud Ausonium in Echoicis recurrentibus per anadiplosim, principiisque connexis exemplum, hoc est.

Res hominum fragiles alit, et regit, et premit. fors
Fors dubia, aeternumque labens, quam blanda fouet spes
Spes nullae finita aeuo cui terminus est mors
Mors auida, inferna mergit caligine quam nox
Nox obitura vicem, remeauerit aurea cum lux
Lux dono concessa Deum: cui praeuius est sol
Sol etc.

Apud Ausonium edylio. 5. Alio modo versus recurrentes, qui retro scandentes appellantur tradit idem Sidonius lib. 9. epist. 14. inquiens. [Igitur interrogas, per pugillatorem, quos recurrentes asseram versus, vt celeriter explicem: sed sub exemplo. Ii nimirum sunt recurrentes, qui metro stante, neque literis loco motis, vt ab exordio ad terminum sic a fine releguntur ad summum, sic est illud antiquum:

ECSTASIS uox graeca e)/kstasis2, stuporem, et mentis alienationem significans, qua vtuntur Sancti patres ad denotandum vigilantem somnum in contemplatiuis personis, quando sensibus destituti, earum mens a contemplatione profundorum, et coelestium mysteriorum rapitur. FR. Auctor Vocabul. Eccles. qui nedum in. orthographia vocum non raro errat; sed etiam in deriuatione eorum saepe fallitur, et greca vocabula hebraica censet, et vice versa, sic hoc vocabulum hebraicum facit.

ECTHESIS ita appellatus fuit liber quidam haereticalis a Sergio Patriarcha compositus, ac Heraclio Imp. in haeresim monothelitatum lapso, oblatus. Vox quidem graeca e)/kqesis2, id est, expositio, vbi assertiue exponere, et declarare vere fidei professionem ostentabatur; sed tamquam impietatibus refertus, a Seuerino Papa, et eius successore Ioanne IV. damnatus est. FR. ob

quam imposturam S. Martinus Papa, aliique Sancti Doctores exilium passi, ac tandem mter Ecclesiae Martyres computati sunt, de quibus in Collectaneis Anastasii a Iacobo Sirmondo Societ. Iesu in lucem edita, et apud Baronium Ann. 639. et An 640. n. 1. agitur.

ECTROMA e)/ktrwma, abortiuum. [Scilicet, de enthymesi, et ectromate. Tertull. aduers. haer. cap. 7.

EDICTALIS FR. Edicti possessiuum. [Hac nostra edictali constitutione sancimus. extrau. comm. de crimine falsi.

EDRA e)/dra, essedum, lecticae genus. [Ipse edram auream consedens Heracliam venit. In vita S. Gulielmi.] FR. et Lecticarii Essedarii dicti fuerunt.

EDVCERE SE PER AENEVM, legis Salicae phrasis in tit. 59. et est, quando reus cogitur suam innocentiam probare, summergendo brachium in aqua feruenti, et ita purgatur a calumnia, absque idoneis testibus ei imposita. alia genera purgationum reperiebantur, de quibus in dict. Duellum. Missa iudicii. Iuramentum. Iudex purgator. Purgatio vulgaris. habetur, quae omnia in iure can. prohibita sunt.

EDVLCORO dulcoro, dulcem reddo. [Fons Mara (id est amarus) per lignum dulcoratus. S. Ambros. de instit. Virgin. cap. 5.] Reperitur etiam Indulcoro verbum. [Hoc enim lignum tunc in sacramento erat, quo Moyses aquam amaram indulcorauit. Tertull aduers. Iudaeos.

EDVLITAS caritas, et difficultas escaria. [In argumentum illius filii perditionis generaliter mund vs in maligno positus est, desaeuit morbus pestilens, et edulitas inualescit. Petr. Blesen. epist. 43.] qui vsus est sententia euangelica [Erunt pestilentie, et fames] sic loquens: [Certe cum albescunt regiones ad messem, nec adhuc in hac edulitatis clade vnum pauperem refeecisti. Idem epist. 91.] dicitur edulitas nam in cibariae dificultatis [perhaps: difficultatis] tempore, ea priuatio magis appetitum edendi generat.

EFFEMINATIO FR. actio, et vsus feminilis. [Inter effeminationis modos etc. Tertull. de spectac. cap. 25.

EFFRICO scobino. [Spicas decerptas manibus effrixerant. Tertull. lib. 4. aduers. Marc. cap. 22.] de Discipulis Christi, qui manibus confricantes spicas in die Sabbati, coeperant mandueare, loquitur; in antiquis Codicibus Effinxerant legabatur, sed Pamelius restituit Effrixerant.

EGRIGORVS graecum vocabulum e)grh/goros2, id est, vigilans. vbi enim in Daniele cap. 4. latina lectio habet. [Et ecce Vigil. et Scnctus de Coelo descendit:] graeca habet. e)grh/goros2, et Clem. Alexand. lib. 2. Paedag cap. 7. inquit: [Beati enim, qui ad ipsum vigilarunt, se ipsos assimilantes Angelis, quos nos egrigoros, hoc est, vigilantes, vocamus.] LXX. etiam ex Hieronymi testimonio eundem vocabulum Angelum vertunt. Item liber, qui sub nomine Henochi reperitur, eius titulus est de Egrigoris, id est, de Angelis.

ELAEON oliuetus mons, ex graeco vocab. e)/laion, oleum significans. Ideo Tertull. lib. 4. aduers. Marc. cap. 39. loquens de Domino nostro, quando in montem oliuetum secedebat, ait: [Ad noctem vero in elaeonem succedebat.

ELATE tenerum palmarum germen, siue lanugo, quae ad instar capillaris formae fructum obtegit, estque graeca dictio e)lo/th. [Comae tuae sicut elate palmarum. Cantica. cap. 5.] ex quo verbo. rum sensu manifeste esse nomen substantiuum colligitur, quod in singulari absque diphthongo scribitur, licet in plurali Elatae dicatur.

ELECTIO Vide Chirotonia. Electio Episcopi quomodo fiebat antiquitus. Vide Suggestio.

ELECTOR Vide Assumptor. Qui debet in singulari schedulam sui voti scribere. Vide Singularis.

ELECTVS in sensu substantiuo significat electionem: [Quod cum boni electum accepissem, malui, quod nocebat appetere. D. Paulinus epist. 7. ad Seuer.] FR. In sensu autem adiectiuo nonnumquam voluntarium significat. [Ita sane, vt si ille, ad quem pertinuisse videbantur, probare potuerit magis illius electam negligentiam ab haereticis, vt impune ibi sint, et suam diligentiam fuisse praeuentam etc. can. placuit, vt quieumque. 16. q. 3.

ELEEMOSYNA FR. stipes collectitia, ex dictionibus hebraicis Eli, id est, Deus, et Moys, nempe, aqua; nam, vt dixit Sapiens: [Sicut aqua exstinguit ignem, ita eleemosyna exstinguit peccatum,] et Gloss. in can. qui vult ordinare. de poenit. dist. 2. Quomodo autem elemosyna a peccatorum poenis liberet, habetur in can. miror. de poenit. dist. 1. et ibi Glossa. Vt a fidelibus eleemosynam acciperent detenti in carceribus, die dominica eos extrahi sub custodia Imp. Honorius sanciuerat, Vide Dominica. Eleemosyna dicitur. Benedictio beatica. Eulogia. Oblatio. Offertorium. Vide suis locis. Vide etiam Laturarius. Matricula. Paracellarius. Stipes. Viaticum.