CAMENA Early Modern Latin Texts

HIEROLEXICON SIVE SACRVM DICTIONARIVM AVCTORIBVS DOMINICO MACRO MELITENSI ET CAROLO EIVS FRATRE ROMAE Ex Off. Bernardoniana Sub Signo Virtutis Anno 1677 Superior [abbr.: Superiorum] permissu Et privilegiis

HIEROLEXICON, SIVE SACRVM DICTIONARIVM, IN QVO Ecclesiasticae voces, earumque Etymologiae, Origines, Symbola, Caeremoniae, Dubia, Barbara Vocabula, atque Sac. Scripturae, et SS. PP. Phrases Obscurae elucidantur. AVCTORIBVS DOMINICO MACRO MELITENSI, Olim Cath. Eccl. Viterb. Canonico Theol. Sac. Indicis Congregationis Consultore, Proton, Apost. Eq. Aurato, Com. Palat. ET CAROLO EIVS FRATRE Biblioth. Alexandrinae in Archigym. Vrbis Praefecto. OPVS Figuris ornatum, quod praecedit Index Criticus, ac subsequuntur SYLLABVS graecarum vocum exoticarum, de quibus in eo agitur, et CONTRADICTIONES APPARENTES Sac. Script. ab eodem DOMINICO conciliatae, et ex eius Schedis in hac tertia, et postuma impressione auctae. [gap: illustration] ROMAE, Sumptibus PONTII BERNARDON. Via Parionis sub signo Virtutis. M. DC. LXXVII. SVPERIORVM PERMISSV, ET PRIVILEGIIS.

EXARCHVS *)/ecarxos2; officialis. Princeps, seu Capitaneus in vtroque foro; nam Patriarcha Constantinop. etiam Exarchum habebat tamquam ipsius delegatum, qui decimas, et alios Ecclesiae Constantinopolitanae prouentus exigebat, atque in Conciliis post Patriarcham, et ante Metropolitanos subscribebat. At Exarchus prouinciae metropolitanum, seu Archiepiscopum significabat: [Exarchi prouinciae, dico autem Episcopi metropolitani. Concil. Sardicen. can. 6.] Vbi sic Balsamon exponit: [Exarchus Dioecesis non vniuscuiusque prouinciae Metropolitanus est; sed Metropolitanus totius Dioecesis: Dioecesis vero dicitur, quae multas in se prouincias continet.] Itaque tres exarchos, seu Primates sub Patriarcha Constantinopolitano numerabantur, id est, Ephesinus pro vniuersa Asia minori Caesareae Cappadociae pro vniuerso Ponto, et Heracleus pro tota Thracia. Dicebatur etiam Exarchus Dioeceseos, id est, Primas. [Si autem cum ipsius prouinciae metropolitano Episcopus, vel Clericus controuersiam habuerit, vel Dioeceseos exarchum adeat. Concil. Chalced. can. 9.] Reperiebatur, vt supra notanimus, huiusmodi dignitas etiam saecularis, et Exarchus Italiae erat Imperialis Vicarius. FR. Exarchatus autem Italiae erat etiam ecclesiasticum dominium; licer Graecorum Imperatorum temporibus a laicis exerceretur, atque Rauentae residebat; ideo enim a Pipino illud dominium tecuperatum Ecclesiae restitutum fuit; sic etiam secunda vice Carolus Magnus fecerat, et Stephanus II. tunc Leoni Rauennati Archiepiscopo illud administrandum commisit, qui, ac eius Successores semper Italiae exarchatus titulum retinuerunt, ita Sigonius lib. 3. de Regno Italiae. Anno 755. sed nomine S. Sedis Romanae gubernabatur; non vero, quod Rauennae Exarchatus fuisset Archiepiscopis Rauennatibus annexus, vt Vghellius, et de Rubeis apud Hieronymum Fabrum in Sac. Memoriis Rauennae. pag. 49. asserunt, quinimo recuperato a Caro lo Magno exarchatu Rauennae, non Stephano II. vt Fabrus ait; sed Adriano I. restituerat Imp. qui Pontifex non solo Leoni Episcopo: sed simul cum aliis Tribunis exarchatum illum commiserat: [Siquidem Leo tunc quadragesimus primus Archiepiscopus, et Iulianus, Petrus, ac Vitalinus Rauennates Tribuni Plebis Rauennami, exarchatumque pro Romano Pont: administrabant. Blond. decad. 2. lib. 1.] Eius titulus. Vide Titulus Bxarchi. Vide Hexarchia. Erant Visitatores. Vide Periodeutis. Hexarchus dicebatur, quia sextam partem Imperii gubernabat, sicut Tetrarcha, qui quartam regni partem regebat.

EXAVTORATIO degradatio, de qua dictum est verbo Degrado penes Tertullian. legitur etiam Exautore verbum. FR. rectius Exauctoratio, et Exauctoro, sou Exauthoratio etc. scribendum. Apud Vlpian. in l. 2. §. ignominiae. ff. de his, qui not. infam. exponitur insignia militaria detrahere, et infamem efficere; sed contra Vlpianum Laurentius Valla Elegantiarum lib. 6. ait, quod Exauctorare est Ducem ab imperio suo dimittere, vel missum facere militem; apud Quintilianum in Milite Mariano, vbi inquit; [Pater huic emeritis bello stipendiis, tum cum tota subnixum Numidia fregimus Iugurtham, exauctoratas armis manus agresti labore subegit.] Et Titus Liuius ab Vrbe condita lib. 35. [Volonum quoque exercitus, qui viuo Graccho, summa fide stipendia fecerat, velut exauctoratus morte Ducis, ab signis discessit.] et lib. 39. vbi hoc modo: [Exauctoratum equitem cum gratia Imperatoris viderunt, se quisque excusare, et vicarium accipere.] Et lib. 6. belli Macedonici de Cornelii Scipionis triumpho loquens, inquit: [Milites exauctoratos dimisit.] Ex quibus datur intelligi Exauctorare in significatione I. iuii, et Quintiliani diuersificari a Vlpiano supra relato; Exauctorare tamen cum infamia legitur apud Lampridium, qui Alexandrum tumultuantes legiones exauctorauisse scribit, et apud Hermolaum Barbarum, exauctorati milites dicuntur, qui aliqua de causa militiae sacramento solunntur; sicut resignati, quibus ob delictum adimitur stipendium, et ideo hoc modo possunt conciliari Auctores superius allati, cum videamus verbum Exauctorare in bonam, et malam partem accipi, vt patet in l. qui cum vno §. non omnis, et § exauctoratus, et in l. proditores. ff. de re militari; vbi proinde Iurisconsultus verbum dubium declarauit. In iure tamen canonico in malam partem accipitur: [Si quis a proprio Episcopo depositus Presbyter, vel Diaconus, aut etiam a Synodo quiliber Episcopus fuerit exauthoratus, molestiam imperialibus auribus inferre non praesumat. 21. quaest. 5. can. 2.] Cuius Synonima. Vide Degrado. Exsecratus. De origine huius poenae exauctorationis apud Ecclesiafticos. Vide Baron. ad An. 57. num. 22.

EXCANONICO et Excanonicor, a dignitate canonicali deponere, et deponi significat. [Cum esses litteratoriae artis omnino ignarus, scis quia amici tui epistolae, quas deprauasti, te fecerunt canonicum, teque per easdem facile excanonicari posse, si significent Summo Pontifici cum aliis enormitatibus tuis damnatae vsurpationis officium, quod exerces. Petr. Blesen. epist. 21.] et apud. eundem Canonico, et Canonicor pro canonicum efficere, et fieri reperitur; [Fili vis canonicari? serm. 13.] de S. Augustino loquens. Vide funiles phrases in dict. Canonicus.

EXCEPTOR Notarius, licet in rigore Abbreuiatorem significet. sed quia plerumque solent

Notarii abbreuiationibus vti scribendo; ideo etiam ipsi Exceptores appellantur, [Breui exceptorum numero dedicatus enituit. In vita S. Busiridis Confess.] Quorum Collegium Scho la exceptorum dicebatur. Vide Protonotarius.

EXCEREBROR FR. cerebro priuor, seu cerebrum amitto. [In quacumque obstantia ruendo excerebrantur. Pet. Blesen. Serm. 47.

EXCESSVS ut plurimum apud Tertullianum mortem significat, [Praecipio igitur tibi, quanta continentia potes post excessum nostrum renunties nuptiis. lib. 1. ad Vxorem cap. 1. Post excessum omnino non nubitur. Idem aduersus Valent. cap. 32.] In eadem significatione Matthaeus Euangelista ait: [Loquebantur de excessu. cap. 17.] Nonnumquam vero idem Tertull. in significatu relaxationis, vel transgressionis hoc vocabulo vsus est; quemadmodum quando dixit: [Adde, quod et haec ipsa huius consilii interiectio, quasi interrogationem excessus sni passa, statim se refrenat, et reuocat. Exhortat. ad Cast. cap. 4.] Vide Delictum.

EXCETRA hydra, serpens in aquis degens, et translatiue pro impatientia accipitur a Tertulliano. [Talis igitur excetra delictorum cur non dominum offendat? de patientia cap. 5.] Aliqui tamen Exhedram legere mallent, quia impatientiae defectus esto omnium delictorum sedes; sed melius videtur excetram legendum; hydra enim aptius impatientiae est typus, ex qua cetera vitia pullulant. FR. De hac serpentis specie mentionem facit D. Hieronymus in epist. ad Iulianum Diacon. inquiens: [Hibera Excetra ore dilaniet.] Alii hunc locum legunt Hydra Excetra.

EXCOMMVNICATIO ecclesiastica censura, per quam Christianus nedum a fidelium consortio seiungi cogitur; sed omni spirituali adiumento priuatur, hinc Excommunicatio dicitur, id est, Extra communicationem, quae poena vsque ab Apostolorum temporibus fuit in vsu, inuenitur enim in epist. prima Corinth. cap. 5. quod Apostolus quendam excommunicasset, de quo dicitur ibi: [Tradidi eum Satanae in interitum carnis, vt spiritus saluus sit in die Domini nostri Iesu Christi.] Quem locum expositores de excommunicatione intelligunt; nam qui a mystico Ecclesiae corpore separatus reperitur, in manu Satanae remanet, quo loquendi modo vsi sunt etiam Sancti Patres. [Qui ab Ecclesiae corpore respuuntur, quae Christi est corpus, tamquam alieni a Dei corpore, dominatui diaboli traduntur S. Hilar. in psal. 118.] Quae excommunicatione contemptibilis apud fideles efficiatur; Sac. Tri dent. Syndous Praelatos admonet, vt cum moder amine adhibeatur, quod D. Gregorius etiam aduerterat, inquiens: [sub magno moderamine pastores Ecclesiae, vel soluere studeant, vel ligare. homil. 29. in Euang.] Antiquitus omnes excommunicati exosi, et abominati erant a fidelibus, tum in spirituali, tum etiam in temproali participatione; sed postea Martinus V. vigore eius bullae publicos Clericorum percussores, et excommunicatos denuntiatos tantum vitandos esse declarauit, huiusmodi damnationis species apud Druidas Gallorum gentiles Sacerdotes antiquitus reperiebatur, de qua Caesar lib. 6. de bello Gallico ait: [Si quis aut priuatus, aut publicus eorum decreto non stetit, sacrificiis interdicunt. Haec poena apud eos est grauissima, quibus ita est interdictum, ii numero impiorum, ac sceleratorum habentur ab iis omnes decedunt, aditum eorum, sermonemque defugiunt, ne quis ex contagione incommodi accipiat, neque iis petentibus ius redditur, neque honos vllus communicatur.] FR. quod excommunicatio pro re leui non sit infligenda habetur in can. nemo Episcoporum, et can. nullus Sacerdos. 11. quaest. 3. De differentia autem inter maiorem, et minorem excommunicationem. Vide Glossam in can. si quem. de sentent. excom. Vlterius in regulis monasticis haec vox Excommunicatio non semper accipitur rigorose pro ecclesiastica censura; sed pro quadam corporali mortificatione, ac segregatione a ceteris Monachis: sic etiam D. August. verbo Excommunicor pro absentari, et abstineri vsus est, qui sic ait: [Qui enim, sicut dixi, cognoscens reatum fuum, ipse se humiliter ab Altari Ecclesiae pro emendatione vitae remonere voluerit, ab aeterno illo, et coelesti conuiuio excommunicari penitus non timebit. Serm. 253. de tempore.] Vide Acrimonia. Anathema. Clausura. Noto. Pressura. Excommunicatio in bulla Cenae. Vide Processus.

EXCONDICO FR. promissionem, seu dictum retracto, reuoco. [Quod Hadulpho missaticum tuum commiseras, de quo missatico se non excondixit. Hincmar.

EXCVSO pro excludo. in regula S. Benedicti. cap. 65. §. 1. Ita etiam Pontius in Cypriani vita inquit: [Magis enim dignus efficitur qui, quod meretur, excusat.

EXECRATVS FR. degradatus. [In diuisione est non consecratus; sed exsecratus Episcopus. can. pudendae. 28. quaest. 1.] dicitur etiam dignitate exutus. can. ait Coelestinus. 24. quaest. 1. Eius Synonima. Vide Dissecratus. Degradatus. Exautoratio.

EXEDRA Vide Gazophylacium, et in dict. Absida. Periuolium. FR. Exedra est absida quaedam separata modicum quidem a templo, vel palatio, et inde dicta, quod extra haereat, graece autem Cyclon vocatur. Vvalfrid. de rebus Eccl. cap. 6.

Aegyptiacum existimat Budaeus: nam ait, Exegates appellant illi rerum sacrarum interpretes. Latini vero Exegatica libros pontificales denominarunt, et a Floro Caroli Calui coaetaneo Exegesis appellatus est eius tractatus de expositione Missae sacrificii. In Biblioth. Patrum editionis secundae tom. 6. pag. 262.

EXEMPLO transcribo. [Nocturno sub tempore, famulante lumine, celeriter exemplauit. Greg. Turonen. lib. 1. miracul. cap. 64.] FR. de hoc verbo, saepe in instrumentorum, et priuilegiorum transcriptionibus. [Ita diligenter exemplaui, et scripsi. In priuilego Caroli Magni. apud Torrigium de Cryptis Vatican. edit. 2. pag. 510.

EXEQVIAE funerale officium, ita dicitur, quia defuncti voluntas exsequitur, vt Mutio Capuccino de off. mort. cap. 6. placet, vel iuxta Durandi opinionem, quia officium defunctorum extra horas canonicas recitatur, vel ex eo quia, vt asserit Donatus, ad aliam vitam defunctos sequuntur viuentes. S. Zeno Episc. et Martyr. Serm. 3. de Abrahamo, Viuas exsequias sacrificium Isach eius filii argute appellauit. FR. An liceat pro viuentibus exsequias celebrare, disputant Theologi; sed pro affirmatina varia huius rei exempla afferuntur, vt de Carolo V. Imperatore ex Famiani Stradae historia, qui, dum viueret, ex Ioannis Regulae Ordinis S. Hieronymi consilio, sibi exsequias celebrari iusserat, imitando in hoc albertum Magnum, sicut Ferdinandus de Castillo libro. 3. in S. Dominici historia cap. 43. refert. Idem fecerat Petrus Vellius, de quo in vita S. Francisci Xauerii legitur. Nihilominus hoc non licere alii docent, quos citat, et sequitur Layman. lib. 5. moral. tract. 5. cap. 2. n. 15.:||: In exsequiis fit aspersio aquae benedictae super cadauer, vel tumulum, incensoque benedicto thurificatur, in symbolum fidei, quod corpora, nempe, illa incorrupta resurrectura sint in die Iudicii. Prudent. in hymno. de exsequiis mortuorum. So lebant Antiqui sub cadauera spargere arborum folia, ad denotandam futurae resurrectionis spem; de hedera, et lauro mentionem facit. Durandus lib. 7. cap. 35. bis verbis: [Hedera quoque, vel laurus, et huiusmodi, quae semper seruant virorem, in sarcophago corpori substernuntur, ad significandum, quod, qui moriuntur in Christo, viuere non desinunt. [De hac consuertudine Gregor. Turonen. de gloria Confessorum cap. 84. agens, de S. Valerio Episc. inquit: [Lauri etiam folia sub se habebat strata, de quibus assumens Episcopus, multis infirmis praebuit medicinam.] Ac nostris temporibus quando remota fuerunt corpora Sanctorum Apostolorum Simonis, et Iudae in Vaticana Basilica, sub ea sacra deposita inuenta sunt aliqua lauri folia, quod in actis pub. eiusdem translationis testatur. FR sub corpore incorrupto per XIV. ferme saecula S. Caeciliae V. et M. de anno 1599. inuento, adhuc extabant viridia cedri folia, vt mihi testata fuit quondam Donna Theodora Iacubilli oculata testis eiusdem Monasterii Sanctae Caeciliae Transtyberinae monialis:||: In Melita sub mortuorum capita puluinat cedri, vel chrysomali foliis refertum solent imponere. In eadem insula a defunctorum heredibus, ac consanguineis etiam pauperibus pro anima defuncti, praeter panis quantitatem, distribui solent fabae coctae, quas Beghillam vocant, ex turcico vocabulo Begala, id est, fabae, quod in multis Italiae locis pro animabus defunctorum erogari vidi; ritus quidem gentilis, vt ex Festo colligitur; nam propter languidam, et decoloratam fabae speciem, mortis figuram repraesentabat. Debent antem superfluae expensae in exsequiis euitari; nam, vt bene Chrysologus Serm. 9. aduertit, inquiens: [Sunt enim ostentationis nundinatio, non autem commercium charitatis.] Vide Defunctus. Missa defunctorum.

EXERCITALIS FR. miles, qui in exercitu militat ad differentiam praesidiariorum militum, et similium. [Si quisque exercitalium in eandem bellicam expeditionem proficiens, minime Ducem suum secutus fuerit etc. In constit. Visigotorum. lb. 6. tit. 2. l. 9. et l. si quis de exercitalibus.] Item operarius etiam intelligitur. l. recolimus. de homicidio Liberi hominis.

EXERCITIVVM exercitium. ita Luitprandus lib. 2. cap. 3. de Theodorae Augustae duabus filiis agens inquit; [Sibi non solum aequales; verum etiam Venetis exercitiuo promptiores.

EXERCITO FR. uerbum, quod exercitum ducere significat. [Et hoc promittimus, vt ibi volueritis exercitare in alio Ducatu etc. In capitulare Sicardi. cap. 19. apud Camillum Peregrinum in hist. Longobar. Princ.

EXERTE manifeste. [De nubendo vero in Domino cum dicit. Tantum in Domino iam non suadet; sed exserte iubet. Tertull. lib. 2. ad Vxor. cap. 1.

EXERTVS clarus, et manifestus. [Si enim et hostes exsertos non tantum vindices, occultos agere vellemus; deest nobis vis numerorum, atque copiarum. Tertull. adueri. genes. cap. 37.

EXFESTVCO a possessione demoueo, et e contra infestuco in possessionem mittor. antiquitus enim virga, seu festuca signum possessonis tradebatur, et quando possessio cadebatur, seu quid simile, tunc possessor antiquus remouebat a se, seu proiciebat virgam, vel festucam. [Tandem miser iuuenis a villico persuasus Creatorem suum ore suo negauit, manu exfestucauit, diabolum homagium faciens. Caesar. lib.

EXHEREDEM FACERE. FR. hereditate priuare. l. de eo praecipimus. de necessario relinquendis.

EXINVATVS inuolutus, implicatus. [Vt vix rudentem attigerit, cum velum videret iam exinuatum in contos suos. Paulin. epist. 34.] qua phrasi modum nauticum in colligendis velis, et circum antennam illa inuoluta significare voluit. Vsitatius tamen Exsinuatus diceretur.

EXLEX sicut enormis, id est, extra normam; sic exlex extra leges dicitur, qua dictione Simeon iunior Pater Graecus vsus est orat. 9.

EXMERO purgo. [Ipsum argentum exmerent, et sine fraude. In const. Caroli Calur tit. 31. cap. 13.

EXOCATACOELI *)ecwkata/koiloi, sic aliqui Constantinopolitanae Ecclesiae officiales appellabantur. nam extra patriarchium pernoctabant, erant enim in ciuitate Parochi; ideo in eorum parochiis pernoctare tenebantur. Hi sex erant, nimirum, Magnus Oeconomus. Magnus Sacellarius. Magnus Scheuophylax. Magnus Chartophylax. Praepositus parno Sacello, et Protecdicus: Balsamon autem quinque tantum numerat, quia sextus, et vltimus a Patriarcha Gregorio Xyphilino sub imperio Alexii Comneni additus fuerat, quorum officia in eorum propriis locis explicabuntur. Erant itaque hae dignitates maximae auctoritatis, et praeeminentiae; ita vt in publicis consessionibus Episcopos praecederent cum illius Ecclesiae veluti Cardinales essent, et vti tales in Florentino Concilio habiti sunt, in cuius acta haec habentur: [Patriarcha Papam stantem osculatus est in gena; nos vero cum Exocatacoelis sedentis dexteram, et genam osculati sumus.] In patriarchatu Diaconorum officium exercebant, vt in dict. Archidiaconus diximus; in qua functione planeta vtebantur. Hinc recentiorum Graecorum error conuincitur, dum Latinos calumniantur, quia in ossicio Diaconi aliquando Sacerdotes succumbere permittunt, aduersus quos calumniatores Emanuel Caleca lib. 4. cap. 21. inter alia affert hoc eorundem exemplum supradictarum dignicatum, quibus cum praediti essent Presbyteri; in missa tamen patriarchali officium Diaconi exercebant. Quae dignitates, licet sex numerentur; tamen re vera erant septem; nam dignitas Archidiaconalis, tum sit ad nutum Patriarchae amouibilis, non cornumeratur. FR. Adrianus vero Iunius primam syllabam diuisim legit, nempe, e)/c kata/kei/lei, id est, sex Catacoeli, quia (ut ait) erant eorum parochiales Ecclesiae in vallibus situatae, at praeterquam hoc sine fundamento commentatur; [inuerisimile quoque videtur, quod in illa tam magnifica Ciuitate Constantinopolitana non amplius, quam sex parochiae reperirentur, et omnes in vallibus sitae, et a fortiori, quod tempore Balsamonis, quando, nimirum, non sex; sed quinque tantum erant huiusmodi Parochi, tunc etiam Exocatacoeli appellarentur. In Nouellis Alexii Comneni Imp. a Leunclauio collectis legitur motam fuisse litem inter Episcopos ex vna parte, et Chartophylacem ex altera, vnam, scilicet, ex supradictis dignitatibus super praecedentia, in cuius fauorem scripsit his verbis Imperatot, [Quod sederet ante Episcopos, quoties illos conuenire ob aliquam necessitatem oportebat.] Et Siluester Sguropolus Exocatacoelus, quod in Florentino Concilio ante Episcopos eius aequales non sedissent conqueritur, et talia in eorum fauorem ibi sect. 4. cap. 10. adducit: [nam vt illi quinque sensus numquam ab homine viuo remouentur; ita nec illi a latere Patriarchae discedunt. Semper supra Archiepiscopos capiebant loca, ac vt praesides patriarchici senatus celebrabantur. De Constantinopolitanis Cardinalibus mentionem facit Ioannes Papa VIII. ad Augustum Basilicum Leonem scribens, et Adrianus Papa, quando in sede patriarchali restituerat Photium, qui a Summis Pontificibus eius praedecessoribus ea sede priuatus fuerat, hanc conditionem Adrianus adie cit, nempe: [Vt post mortem Photii fratris nostri, nullus ex dignitate mundana ad pontificalem honorem ascendat; sed ex Presbyteris Cardinalibus eiusdem Ecclesiae, vel Diaconibus, aut ex aliis Sacerdotibus, qui sub Ecclesia Constantinopolitana consistunt. apud Baron.] Vide Protonotarius.

EXOCHE e)coxh/, tumor, sumitur etiam pro haemoroide. [Nec ambulare, nec sedere possum rhagadis. et exochadis dolore, et tumore. D. Aug. epist. 148. ad fratr.] De significatione huius vocabuli a Clemente VIII. eius Medicus interrogatus respondere nesciuit. Vide Rhagas.

EXODIVS, e)co/dios2, cantus. Adriani Iunii lexicon Graeco lat. de quo D. Hieronym. lib. 2. contra Ruff. licet aliqui commentum in Exodum significare putent.

EXODVS unus ex pentateuchi libris. e)/codos2 enim graece exitum significat; nam in hoc libro de liberatione Israelitici populi ex Aegypto agitur.

EXOMOLOGESIS e)comolo/ghsis2, confessionem denotat; aliquando tamen non significat sacramentalem confessionem. [Vt qui libellos a Martyribus accepernnt, si incommudo aliquo, aut infirmitatis periculo occupati fuerint, non exspectent praesentiam nostram, quin apud Presbyterum quemcumque praesentem; vel si Presbyter repertus non fuerit, et vrgere exitus coeperit, apud Diaconum quoque exomologesim facere

delicti sui possint. D. Cyprian. epist. 17. lib. 3.] Ac proprie vlti mum actum publici poenitentis significat, quando, scilicet, post satisfactionis complementum, ab Episcopo in Ecclesiam conducebatur; vbi ad tercam prostratus, et coram Clero, ac populo commissa crimina detestabat, cum proposito emendationis [Tanto operosior probatio, vt non sola conscientia, sed etiam aliquo actu administretur, is actus, qui magis traeco vocabulo exprimitur, et frequentatur, exomologesis est. Tertull. de Poenit. capus Si de exomolegesi retractas, gehennam in corde considera, quam tibi exomologesis exstinguet etc. Ibidem cap. 12.] Et clarius S. Cyprian lib. 1. epist. 11. ait: [Aestimato iusto tempore. postea exomologesi facta, ad ecclesiam redeat.] Aliquando etiam hoc vocabulum processionem in signum poenitentiae, ad implorandam diuinam misericordiam denorat, quando, scilicet, Deus per turbines, et aerumnas contra humanum genus iratum se ostendit. [Pro incolumitate Principis nostri, atque saluatione populi, et indulgentia totius peccati, et a cunctorum fidelium cordibus expulsione diaboli, exomologeses votis gliscentibus celebrentur. Concil. Tolet. XVII. can. 6.] In eodem sensu, eodemque vocabulo Concilium Lugdunen. III. can. 32. vtitur. FR. Gloss. in can. quod si poenitentiam. 27. quaest. 1. exomologesim poenitentiam, vel satisfactionem intelligit. Vide, Baron. An. 56. n. 16. 17. et 18. De confessione vero sacramentali. Vide Confessio sacramentalis. Humilifico.

EXORBITATIO deuiatio, distractio. [Ideoque et a primordio exorbitationis capacem. Tertull. de anim. cap. 4.] Vbi de homine loquitur, qui, nimirum, quatenus corporalis sit, ab eius crea tionis primordio ad vitium, et ad malum deuius est, ac dictractus. In eodem sensu D. Aug. [Exorbitare ab itinere sapientiae. lib. 9. de Ciuit. Dei] dixit.

EXORCISTA e)corkisth/s2, vnus ex quatuor minoribus ordinibus, cuius officium est Energumenos abiurare. Refert Beda Salomonem exorcistas constituisse, ac eos in modo exorcizandi instruxisse, auctorem afferens Iosephum hebraeum lib. 8. cap. 2. Amalar. de eccles. off. lib. 2. cap. 9. Et Origenes cap. 35. in Matth. testatur Salomonis exorcismorum librum ad sui vsque tempora conseruatum fuisse. Prudentius in Apoth. contra Indaeos exorcizandi huiusmodi carmina composuit.

Intonat Antistes Domini: fuge callide ferpens.
Exue te membris, et spiras solue latentes.
Mancipium Christi fur corruptissime vexas,
Desine, Christus adest humani corporis vltor.
Non licet, vt spolium rapias, cui Christus inhaesit.
Pulsus abi, ventose liquor, Christus iubet, exi.

Erat etiam Exorcistae officium Cathecumenos ante Baptisinum exorcizare. Cyprian. epist. 76. Optat. Mileuit. Catechum. myst. 2. Nazianz. lib. 4. basil. orat. de baptismo. Ambros. ad Amphiloc. Chrysost. de saeram. lib. 1. cap. 5. Exorcistae, de quibus Vlpianus Christianorum inimicissimus loquitur, erant idolatrae, qui superstitiosis incantationibus a Daemonibus vexatos curare ostentabant: sic enim inquit ille: [Non tamen si incantauit, si imprecatus est. si (ut vulgari verbo impostorum vtar) exorcizauit. in l. 1. ff. de var. et extraord. cognit.] per impostores tamen Christicolas intelligit, quorum vulgari vocabulo Exorcizare vtitur, vt Hieronymus epist. 16. senserat. Item exorcistae Actores templi appellantur. Isid. lib. 2. cap. 13. de Eccles offic. FR. Iosephus hebraeus supra allegatus addit ibidem se vidisse Eleazarum hebraeum quendam in conspectu Vespasiani Imperatoris anulo, in cuius lapillo inscuplta erat quaedam radix a Salomone tamquam daemonum expulsatrix indicata, qua energumenum liberauerat, applicando, scilicet, ad patientis nares huiusmodi sigillum; fortasse erat Radix Baras, quae in officinis Herba paris., seu Radix paris communiter vocatur, quam ex orcistae ad hunc effectum valde commendant. Quod supra dicitur Cathecumenos ante baptismum exoreizare etc. Id bis fieri solebat, mepe viginti dies ante baptismum. can. Ante viginti. de consecrat. dist. 4. vbi Glossa Exorcizare in hoc loco adiuuare interpretatur; secunda vero vice exorcizabantur ante baptismum. can. dehinc iterum exorcizantur. eadem dist. 4. id est, per tres dies ante baptismum. Glossa ibid. Ceterum Exorcista dicitur Defensor, quia corpus a daemonibus defendit. Glossa in can. Monachus. dist. 77. De Exorcistis mentionem facit Valent. Imp. in l. Presbyteros. 6. cod. de Episc. et Cler. Vide Anagnosta. Probabilis.

EXORNO pro deorno, spolio, [Nam Ecclesias B. Petri, et Pauli exornare fecit eius sanctitas, et cuncta eorum cimelia, et ornatus in hanc Ciuitatem Romanam introduxit. Anastasius Bibliothe. in Adriano I.] vbi refert, quod propter metum hostilis Desiderii Longobardorum Regis aduentus in vrbem, Pontifex omnia pretiosa ornamenta praedictarum Ecclesiarum abstulerat, et in tuto reposuerat.

EXORS. Extra sortem positus. [Primitiae ergo quiescientium Christuus. Sed vtrum suorum quiescientium, qui quasi mortis exsortes, dulci quodam sopore tenentur, an omnium mortuorum? D. Ambros. de fide Resur.

EXPALMATVS alapis percussus. [Vidi eum in horto ligatum, in arrio Pontificis expalmatum. Petrus Blesen. Serm. 18.] Eodem sensu reperitur vocabulum Palmatus. [Attendamus filium Virginis illitum sputis, palmatum colaphis. Idem Serm. 24.] Vide Palmata.