14 February 2004 Ruediger Niehl
text typed (without italics) - structural tagging completed - no semantic tagging - no spell check - Could not identify errata-list item: 548. 1. lin. 46. stadium
06/2006; 12/2006; 02/2011 Cornelius Amberger; Bernhard Hollick; Reinhard Gruhl
spell check partially performed; the special sign ||: (resp. [erroneously?] ||. ) inserted (see the explanation of the printer: page 18)


image: s001

HIEROLEXICON, SIVE SACRVM DICTIONARIVM,



image: s002

[gap: blank space]

image: s003

HIEROLEXICON SIVE SACRVM DICTIONARIVM AVCTORIBVS DOMINICO MACRO MELITENSI ET CAROLO EIVS FRATRE ROMAE Ex Off. Bernardoniana Sub Signo Virtutis Anno 1677 Superior [abbr.: Superiorum] permissu Et privilegiis



image: s004

[gap: blank space]

image: s005

HIEROLEXICON, SIVE SACRVM DICTIONARIVM, IN QVO Ecclesiasticae voces, earumque Etymologiae, Origines, Symbola, Caeremoniae, Dubia, Barbara Vocabula, atque Sac. Scripturae, et SS. PP. Phrases Obscurae elucidantur. AVCTORIBVS DOMINICO MACRO MELITENSI, Olim Cath. Eccl. Viterb. Canonico Theol. Sac. Indicis Congregationis Consultore, Proton, Apost. Eq. Aurato, Com. Palat. ET CAROLO EIVS FRATRE Biblioth. Alexandrinae in Archigym. Vrbis Praefecto. OPVS Figuris ornatum, quod praecedit Index Criticus, ac subsequuntur SYLLABVS graecarum vocum exoticarum, de quibus in eo agitur, et CONTRADICTIONES APPARENTES Sac. Script. ab eodem DOMINICO conciliatae, et ex eius Schedis in hac tertia, et postuma impressione auctae. [gap: illustration] ROMAE, Sumptibus PONTII BERNARDON. Via Parionis sub signo Virtutis. M. DC. LXXVII. SVPERIORVM PERMISSV, ET PRIVILEGIIS.



image: s006

[gap: praeliminaria]

page 266, image: s298

FACIO. pro sacrifico. [Placuit inter eos, qui post fidem baptismi salutaris adulta aetate ad templum idolatraticus accesserit, et fecerit, quod est crimen principale, et summum scelus, placuit in fine eum communionem accipere. Concil. Eliberitan..] In eadem significatione reperitur in cpa. 22. Lucae. [Haec quorticscumque feceritis:] id est, sacrificaueritis. In graeca Liturgia. S. 10: Chrysostomi legitur, quod Diaconus antequam incipiatur Missae sacrificium coram celebrante se inclinet, et petens ab eo benedictionem dicat: [Tempus faciendi Domine, benedic Domine,] Eodemque modo apud Varronem. [Agnam Ioui facere.] pro sacrificare, habetur. Hoc idem verbum cum Datiuo, seu Ablatiuo apud Tertull. concurrere, seu consentire significat, vt [Facere cum Sanctis.] Item ponere denotat, vt facere in tutum. [Et ea diligenter inquirere, et cum omni cautela in tutum facere. D. Gregor. lib. 7. epist. 45. Ad Sergium Defensorem.

FACITERGIVM. Vide Facialis.

FACVLARVM ACCENSORES, FR. dicebantur Christiani, qui gentilium superstitiones retinentes, lucernas ad fontes, quae tamquam numina ab Ethnicis habebantur, accendebant, quae superstitio a Conciliis Toletano, Antisiodorensi, et Nannatensi aliisque condemnata fuit; et Excultores fontium etiam dicebantur, de quibus Burcardus sic inquit; [Vel si aliquis vota ad arbores, vel ad fontes, vel ad lapides faciat, vel ibi candelam, seu quodlibet munus deferat, veluti ibi quoddam numen sit. lib 8. cap. 94.] Eademque stultitia a Carlo Magno in eius capitulari lib. 1. cpa. 64. damnata sub his verbis fuit: [De arboribus. vel petris, vel fontibus, vbi stulti luminaria, vel alias obseruationes faciunt, omnino mandamus, vt iste pessimus vsus, et Deo exsecrabilis, vbicumque sit, tollatur, et destruatur.] de petris terminis agrorum intelligit, apud antiquos pro Numinibus habitis, vt auctor est Festus, et Tit. Liu. 1. ab vrbe Cond. Vide Aceruus Mercurii.

FACVADIA. FR. facultas, vel ius ad aliquid agendum. l. si quis alium. de culpis seruorum.

FADERFIVM. FR. Hereditas paterna a Longobardicis vocibus. Fader, id est, Pater, et Erfe hereditas, de quo vocabulo saepe in Longobardorum legibus fit mentio.

FELICIS RECORDATIONIS. Vide Bonae memoriae.

FAGOLIDORVS. FR. ex graeco fagoloi/doros2, irrisiones degustantem significat. [Si autem amici mei, et hanc subsannauerint; et dicit eis, quod nemo eos compellat, vt scribant. Sed vereor, ne illud in eis eueniat, quod graece significantius dicitur, vt vocentur fagolidori, quod est manducantes sannas. D. Hieronymus in praefat. ad Ezechielem] fa/go enim graece manducare significat; at Vocabularii Ecclesiastici Auctor Fagoldori mendose scribit.

FAIA. FR. Glans, seu arbor ferens glandes. l. si quis roborem. de damno, et iniuria.

FAIDA. grauis, et manifesta inimicitia ex aliqua occisione oborta; Alii tamen vindictam intelligunt ex inimicitia genitam, quam Germani Feld dicunt. [Si quis propter faidam fugiunt in aliam patriam, et dimittunt vxores suas, nec illi viri, nec illae feminae accipiant alterum coniugium. In Synodo sub Pipino Rege celebrata cap. 118.] FR. et l. si quis pro faida. de faidosis. Saepe G. in F. in multis dictionibus mutatum legimus, sic fortasse a dictione Ghaida, quae Arabice odium significat, in Faidam mutatum est. Item faida pro poena soluenda ad inimicitiarum compositionem. l. si quis Longobar. de homicidio hominis liberi.

FAIDOSVS. odiosus, seu qui inimicitiam nutrit in se, aut animum vindicandi habet; [Si faidosus sit quis, discutiatur, quis ex duobus contrarius sit, vt pacati fiant, et distringantur ad pacem; etiam si noluerint. In capitular. Caroli Magni cap. 6.] FR. Faidosus inimicus, rixosus. l. si quis pro faida. de faidosis

FALCASTRVM. seu Falcaster, sparum, runca, runcina, seu aliud instrumentum ferreum ad modum falcis formatum, quo spinae, cespites, et similia extirpantur. [Quidam vero die ei date ferramentum iussit, quod ad falcis similitudinem falcastrum vocatur, vede loco quodam vepres abscinderet, quatenus illic hortus fieri deberet. D. Gregor. lib. 2. dialog. cap. 6.] FR. Apud Fulbertum Carnotempsem mendose legitur Falcastis, pro falcastris, sic: [Et lanceis falcastis, et gladiis in ipso atrio principalis Ecclesiae trucidauerunt epist. 45.

FALCONISTA. FR. qui falconibus ad venationem vtitur. [Quem soporantem Giselbertus de Aemestel a somno suscitans, indetmenter monuit, vt cum falconistis vrbem exiret; quoniam inauditae copia volatilium in campestribus resideret. In Vita Ioa: 11. Episc.] Sed Falconarius ab Hincmaro ep. 3. cpa. 16. appellatur. Vide Fulcarius. Vsus falconum pro venatione Constantini Magni temporibus inuentus fuit, et primus, qui de hac venatione scripserat Inlius Firmicus exstitit.

FALDISTORIVM, Episcopi, seu Abbatis mitrati sedes humilis, cuius forma ad instar antique fellae curulis est; eius vero etumologia est iuxta Paridis de Grassis opinionem quasi Fandistorium, id est, fandi, et perorandi locus Cencius Camerarius Fatestorium appellat; alii tamen a Falda Saxonica voce, quae clausum locum significat, originem trahunt. Gregor. Turon. Faldeonem vocauit sellam stercorariam: [Ad ventrem purgandum in faldeone sedebat. In supplemento Gallicarum. hist. cap. 34.]FR. Atque alii In faldone, praedicti Gregorii Iocum legunt. quare existimo Faldistorium a faldae strato dici; sic italice Faldes montium, id est fimbriae, et pedes montium dicuntur; sic sella ista, quia in


page 267, image: s299

extremitate strati, quod a throno, et sublimitate cathedrae dependet, solet collocari, ideo ita appelletur:||: Nam in cornu epistolae ponitur ob reuerentiam cathedrae, quae dignorem in Euangelii parte locum obtinet, sic etiam Celebrans in faldistorio sedens, ac versus populum respiciens, eius dexteram respectiue ad cathedram honoris causa praebet. In hoc ergo faldistorio sollemniter celebrant Episcopi, vbi iurisdictione carent, seu in propriis Dioecesibus, quando, nempe, aliqua maior ecclesiastica dignitas praesens sit, seu quando in collatione ordinum se det ante Altare, seu in memoriam passionis Domini Feria VI. parasceue celbrans, tunc sedens vergere debet faciem ad cornu Euangelii. Caerem. Epis. lib. 2. cap. 29. Maximum praeiu dicium episcopali dignitati committunt Epis copi, qui in propria Dioecesi apud Regularium Ecclesias, seu alibi sollemniter celebr antes faldistorio huiusmodi vtuntur, exemplum romanae Vrbis arripientes, vbi Episcopi, et Cardinales in Ecclesiiis Regularium faldistoriis vtuntur: equiuocant enim, quia ibi non ex eo quod Ecclesia Regularium sit; sed ob reuerentiam Pontificis hoc fit, sicut etiam Contionatores Sacerdotes Romae stolis ob eandem reuerentiam non vtuntur, et licet Cardinales in his locis, et coram Pontifice sollemniter celebrantes in Faldistorio sedeant; quando tamen in eorum titulis sollemniter celebrant, habent ibi cathedram, et ba Idachinum. Celebrans igitur in faldistorio, eo etiam pro genuale vtitur.

FALLARIS MONETA. Vide Folleralis.

FALSARIVS. Vide Paracharacta.

FALSATVS. FR. adulteratus. [Priuilegia etc. vel falsa reperta sunt, vel falsata. In decreral. de fide instrum. cap. 4.

FALSIFICO. nedum alterare, seu falsum aliquid efficere; sed et falsitatem euidenter demostrare significat: [Omnes istas depulsiones veridicis assertionibus locis suis, et temporibus falsificare. Iuo Carnot. epist. 137.

FALSO. as, altero. [Bene haec omnia poterunt, ad solos haereticos pertinere, quia falsauerunt symbolum. Optat. Mileuit. lib. 1.

FALSOR. FR. falsificor. [Quia sicut Chalcedonensis Synodus in vno loco ab Ecclesia Constantinopolitana falsata est, sic in Ephesina Synodo factum est. D. Gregor. in Regist. lib. 5. epist. 14.

FAMELLARIS. FR. effeminatus, mulierosus. Isidorus. Vide Famellarius. Mulierarius.

FAMEN. a for, faris; nomen, fama, prolatio, diuulgatio, saepe apud Paulum Diaconum in hist. Longobard. et in hymno Praecursoris Christi; ante Vrbani tamen VIII. correctionem

Ne leui saltem maculare vitam
Famine posset.

FAMILIA. FR. terrae spatium, ad familiam sustinendam sufficiens; alii putant esse terrae spatium, quod in vnica die arari posset, quod Hida dicitur, et a plerisque Carruata appellatur. [Donauit terram quinquaginta familiarum, ad construendum monasterium. Beda lib. 4. cap. 3.] vbi Interpres pro familiarum dictione Hidarum transtulit. Vide Carruata.

FAMVLA. Vide Lida.

FAMVLARIS. Famulus; [Et populum vectigalem, et famularem sibi ad fidem reuocare. Tertull. aduers. Gent. cap. 21.

FAMVLO. nedum in sensu actiuo communiter intellecto, nempe, pro actu seruitutis, et famulatus; sed in passiuo pro famulatu, et seruitute alterius iussu praestita intelligitur. [Elementa ipsa famularet compescens procellas. Tertull. aduers. Gent. cap. 21.] vbi de Christo loquitur, qui increpuit ventum, et tempestas aquae cessauit. Matth. 8. 23. Marc. 40. 30. et Lucae 8. 24. FR. in eodem sensu idem Tertull. [Famulabat elementa Christus. Apolog. cap. 21] id est, iubebat Christus ab elementis obtemperari.

FANATICVS. Ethnicus, a Fano Deorum, vbi aduertendum, quod Christiani, licet synonimice Gentilium vocabulis vsi sint ad Ecclesiam significandam, vt pote Templum. Cappella et similibus; numquam tamen Ecclesiam Fanum appellare voluerunt. [Eo tempore multae Ecclesiae a Clodouei exercitu depraedatae sunt, quia erat ille adhuc fanaticis erroribus inuolutus. Gregor. Turon. lib. 2. cap. 27.] Sic etiam dicitur Fanaticus morbus, ab Idolis, seu verius a daemonibus inflictus. Item Fanatici furiosi dicti FR. D. Hieronymus Fanaticos Idolorum ministros appellauit, inquiens: [Et pro Leuitis Fanaticos habebant. cap. 6. in Isai.] Et in eodem sensu D. Augustinus; [Sedent Pagani, et computant sibi annos, audiunt Fanaticos suos, in psal. 40.

FANON. significat velum, siue pendens in hasta veluti brandeum, et vexillum, quod Confanon, et italice Confalone dicitur, quod vocabulum videtur germanicum; nam hoc modo vexillum Germani vocant: siue velum in manica pendens, nempe, manipulus, qui apud veteres nil aliud erat, quam lineum velum ad abstergendas lacrimas, et sudores, vt suo loco dicetur. [Ad extremum Sacerdos fanonem in sinistrum brachium ponit, qui et mappula, et sudarium vocatur. Gem. lib. 1. cap. 46. et cap. 208.] Sed in caeremoniali romano subtilissimum sericum velum variegatum significat, eoque vtitur Papa quando pontificaliter celebrat, quod post albam induitur, et circa collum ligatur ad modum capucii, ac supra caput eius imponitur, vsquequo planeta induitur, supra quam deinde ad modum mozettae adaptatur, et pallium superimponitur: itaque pars fanonis inferior sub planetam concluditur. Variegatio autem quatuor colorum est, qui in Ephod mosaicae legis comprehendebantur, vt in dictione Ephod dictum fuit, erantque quatuor elementorum


page 268, image: s300

symbolum; ideo Innocent. III. inquit [Romanus Pontifex, post albam, et cingulum assumit orale, quod circa caput inuoluit, et replicat super humeros, legalis Pontificis ordinem sequens, qui post lineam strictam, et ronam induebatur Ephod. lib. 1. de myst. Missae cap. 53.] Et Durandus iisdem prorsus verbis vtitur, inquiens: [Sane Romanus Pontifex post albam, et cingulum assumit orale, quandam, videlicet, sindonem, quod capiti, quasi in modum veli imponit, et replicat super humeros et ante pectus. lib. 3. Rational. cpa. 9.] Aliquando vero in. praefato Episcop. Caerem. habetur Fauon, et hoc eius visitatius vocabulum est: [Et mitram habens in capite supra fauonem,] Ex quibus verbis euidens sit, quod antiquitus super humeros non plicabatur; sed sustinebatur in capite, quod in aliquibus musiuis picturis vidisse, ac in peruetusto Dauantriae caeremoniali legisse memini. Crediderunt vero non nulli huiusmodi habitum fuisse et facerdotibus communem, ex eo quia in Ordine Romano quando Episcopus nouellos Sacerdotes consecrabat inter alias admonitiones illis pronuntiabat: [Nullus cantet sine amictu, alba, stola. fauone, et casula.] sed reuera ex partium enumeratione clare apparet per Fauonem manipulum ibi non mentionatum intelligi. FR. etiam in auctoritatibus Innocentii III. et Durandi, supra allatis de stola non fit mentio, ergo per Orarium ibi stola intelligitur; Orarium enim communiter stolam denotat, vt suo loco dicetur; At credibile est, quod fauon, stola, manipulus, orariu, et brandeum promiscue antique vnum pro alio capiebant.:||: Quando igitur Papa in feria quinta cenae duodecim Subdiaconorum pedes lauabat (ad quod lauacrum nunc iussu Alexandri VII. nonnisi Sacerdotes admittuntur) in mysterium duodecim Apostolorum; tunc caput eius fauone tegebat, legitur enim in quodam vetusto Missali Ecclesiae S. Damiani Aesisii Ciuitatis, nempe; [Exuit se planeta, et assumit mantum in scapulis, imposito super caput fauone sine mitra.] In die Veneris Sancti fauone non vtitur Papa. [Paratur consuetis paramentis, exceptis Sandaliis [correction of the printer; in the print Sandalis], subcinctorio, fauone, et chirothecis. Caerem. Rom.] Vide Cingulum. Orale.

FANTASMATICI. haeretici. Vide Manichaeus.

FARA. longobardicum vocab. [Faras, id est, generationes. Paulus Diacon. lib. 2. hist. cap. 2. et 9.] FR. item pro substantiis, et bonis familiaribus aliquando ponitur. l. si quis liber. qualiter cum fara sua etc.

FARINARIVM. molendinum tritici. [Quapropter praesentem auctoritatem nostram, quam perpetualiter mansuram esse iubemus, vt farinariis, adiacentiis, appendiciis et c Marculf. lib. 1. formul. cap. 14.] Et de eodem fit mentio in bulla Caroli Regis ad fauorem S. Martini Monasterii, [Cum vineis, culturis, siluis, pratis farinariis etc.] FR. Bigonius in notis ad eiusdem Marculfi formularium, hoc vocabulum autumat furnum significare: sed quo fundamento astruat, nescitur.

FARSVRA. adimplementum, affluentia. [Ferrem patientius, si ad Cisterciensis Ordins obseruantiam te transferres. Si enim in proposito religionem habes, probatifssima religionis schola est, summus ibi modestiae vsus morum regularitas, fraternitatis affectio, pax animi, omnium communicatio, mutua obsequia, disciplicae vigor, amor oboedientiae, vinculum charitatis, carnis seruitus, hospit alitatis exhibitio, loegendi libertas, vigiliarum excubiae, quies meditationis, deuotio psalmodiae Quid quaeso dulcedinis, aut deuotionis innenies apud eos, quibus versa est in nauseam numerosa, atque consusa iteratio, et farsura psalmorum. Petr. Blesen. epist. 86. ad Magistrum Alexandrum Monachum,] Optima quidem pro Ecclesiasticis admonitio, dum in adimplemento quantitatis psalmodiae putant obligationem recitationis consistere, et quasi nil aliud exigat Deus, quam externam, ac friuolam recitationem. FR. aduertendum tamen est, quod Petrus Blesensis de postremis in allata auctoritate verbis se retractauerat, seu melius suam intentionem explicauerat, inquiens: [Propter hoc aduersus Magistrum Alexandrum in epistola quadam nuper excandui, et verba, quae ipsum specialiter contingebant, passus sum in quorundam offensam licentius, quam opportuit, euagari: fateor, quod psalmodiae prolixitas, si ex deuotione procedit, saluberrima est, si acediam habet sociam: occupatio tamen est honesta, et si vagos excursus mentis omnino non reprimit, per eam saltem studiis honestioribus assuescit. epist. 97. circa finem.

FARTVS. FR. monetae species in Sicilia. [Quod mille quidem fartorum annuam pensionem (in qua pro eodem Regno ipsi Ecclesia Romana tenebatur) per nonem annos, et amplius soluere praetermisit. De sententia, et re indicata. in sexto cap. 2.

FASCINATOR. Vide Caragus. Hydromantia. Obligator.

FASTELLA. fascia, ligamen. [Fecit coopertorium super Altare cum clauis, et fastellis. Anastas. Biblioth. in Benedicto II.] In aliquibus codicibus Fistellis legitur. FR. fortasse Fastellz encarpus, et columnae capitellum est, quod etiam fastigium a sublimiori columnae parte dicitur. hinc Virg. Aeneid. 1.

--- Et fastigia suscipit Vrbis.

Itali Festone appellant.

FASTI. ethnicum vocabulum; sed a Christianis calendarium intelligitur, in quo totius anni sollemnitates notabantur, et ab his fastis deinde, vti ait Baronius, originem habuit Martyrologium. [Habes tuos census, tuos fastos; nil tibi cum gaudiis saeculi. Tertull. lib. 1. de coron. milit. cap 13.