CAMENA Early Modern Latin Texts

HIEROLEXICON SIVE SACRVM DICTIONARIVM AVCTORIBVS DOMINICO MACRO MELITENSI ET CAROLO EIVS FRATRE ROMAE Ex Off. Bernardoniana Sub Signo Virtutis Anno 1677 Superior [abbr.: Superiorum] permissu Et privilegiis

HIEROLEXICON, SIVE SACRVM DICTIONARIVM, IN QVO Ecclesiasticae voces, earumque Etymologiae, Origines, Symbola, Caeremoniae, Dubia, Barbara Vocabula, atque Sac. Scripturae et SS. PP. Phrases Obscurae elucidantur. AVCTORIBVS DOMINICO MACRO MELITENSI, Olim Cath. Eccl. Viterb. Canonico Theol. Sac. Indicis Congregationis Consultore, Proton. Apost. Eq. Aurato, Com. Palat. ET CAROLO EIVS FRATRE Biblioth. Alexandrinae in Archigym. Vrbis Praefecto. OPVS Figuris ornatum, quod praecedit Index Criticus, ac subsequuntur SYLLABVS graecarum vocum exoticarum, de quibus in eo agitur, et CONTRADICTIONES APPARENTES Sac. Script. ab eodem DOMINICO conciliatae, et ex eius Schedis in hac tertia, et postuma impressione auctae. PARS SECVNDA. [gap: illustration] ROMAE, Sumptibus PONTII BERNARDON Via Parionis, sub signo Virtutis. M. DC. LXXVII. SVPERIORVM PERMISSV, ET PRIVILEGIIS.

MACARIANA TEMPORA, dicta sunt illa, quando Macarius Consul a Constante Imperatore missus fuerat in Africam vna cum Paulo Consulari viro ad componendas fidei controuersias inter Catholicos, et Donatistas. Baron. an. 348. num. 16. 19. et 20.

MACARISMVS. makarismo/s2, beatificatio; sic appellau sunt sacri hymni, quia in honorem beatitudinis Sanctorum canuntur.

MACEDONIANI. FR. haeretici a Macedonio Episcopo sic appellati, qui tertiam personam SS. Trinitatis negabant. 24. quaest. 3. can. 39. Quam a Patre, Filioque creatam fuisse asserebant. can. eos, qui. 1. quaest. 1.

MACERIVS. Sac. Apostolici Palatii officialis, qui Papam associabat in equitatione: [Quando duo eius Domicelli, seu Macerii debant eum ducere per frenum equi. In Caeremonial. Dauantriae M. S.] Et alibi idem: [Seruientes armorum, vel vocati Macerii habent praecedere papam.] Hodie Mazzieri vulgo dicuntur.

MACHABAEI [note of the transcriber: in the print: MACABAEI]. sic dicti sunt omnes Matatiae Sacerdotis filii viri fortissimi a Iuda Machabaeo, qui pro religione patriae iustum bellum gessit adnersus Syros; nam in militari vexillo hos characteres ferebat MI. CHA. BA. I. et haec verba designabaut MI. CHAMOCHA. BAELIM. IEHOVA. suntque verba cantici Mousis, [Quis similis tui in fortibus Domine] posita in Exodo c. 15. Haec eruditio Rabbi Isaac Ben schola a Sixto Senensi in lib. 1. eius Biblioth. Sanctae allata est.

MACHALVS. granarium sine tecto, siue aceruus manipulorum spicarum ex Mangels germanica dictione: [Si quis spicarium, aut machalum cum annona incenderit. In lege salica. tit. 20.] Alii tamen legunt Macholum.

MACHINOR. molo, seu mola frango, et tero. [Ex qua diuersae molae in Genuculo machinabantur aqua. Anast. Biblioth. in Adriano.] Sed in aliis Codicibus, et melius fortasse, macinabam legitur. FR. dictio In Genuculo in Ianiculo denotat; nam ibi antiquitus erant vt plurimum molendinae, pro qua re curiositatis lectorum gratiu visum est hic ex Grutero pag. 426. nu. 6. apponere huiusmodi edictum, nempe: [Claudius Iunius Aedesius Dynamius. V. C. et Iul. Praef. Vrbis. Amore Patriae compulsi. Ne quid diligentiae deesse videatur studio nostro, adici volumus, vt omnium molendinarum fraudes amputentur, quas subinde Venerabili Populo, atque Vniuersitati fieri percipimus, quas in Ianiculo constitui nostra praecepit auctoritas. Vnde hoc programmate vniuersitatem nosse decreuimus. Frumenta quum ad haec loca detulerint consueta fraudibus licentia possit amoueri, primo pensare non differant, deinde postquam fregerint, propter fidem integrae obseruationis adhi. bitis iisdem ponderibus agnoscant nihil sibi abstulisse licentiam fraudatorum, accipere autem secundum constitutum breuem molendinatum tam in Ianiculo, quam per diuersa loca praecipimus per modium vnum numos tres; ita quod si quis eorum inclita praesumptione farinam tradiderit postulandam, deprehensus, vt multae subiaceat, et fustuari supplicio se nouerit subdendum etc.] Ex quo colligitur in Ianiculo fuisse molendinas, quae deinde Belisarius in tyberim transportari iusserat, hac occasione, vt Blondus. Decad. 1. lib. 4. refert, inquiens: [Gothi circa Vrbem profecti aquaeductus omnes interruperunt. rant hi quatuordecim aquaeductus mirabili opere effecti, per quos aqua in Vrbem labebatur. Ea ex interruptione non tantum aquarum incommoda nocebant Romanis, quantum carentia pistrinorum. Nam ex eo aquaeductu, qui ex summo Ianiculo, quae Transtyberim defluebat, vt pote decliui, ac rapido, magna vis pistrinorum conficiebatur. Ex aliis quoque, aquaeductibus, quibusdam in locis eadem commoditas molendi fuerat instituta, qui tunc] interrupti magnas obsessis difficultates afferebant. Aduersus haec incommoda Belifarius in hunc modum remedia excogitauit. Bini lembi paruo inter se distantes spatio tignis coniuncti, molas in medio continebant, quae rapido fluminis cursu percite voluebantur: funes vero ab vtraque ripa, quammaxime intenti lembos in flumine sustinebant. Huiusmodi lembos secus pontem, qui primus trans Tyberim fert, collocauit: post eos lembos, alios eodem ordine posuit. Ne vero hostes mittendo de superiori loco materiam, et ignem officere lembis valerent; catnae in flumine ad ipsum pontem obiectae omnem materiam excipiebant, exceptam autem homines ab vtraque ripa dispositi auferebant, et aduersus pistrinorum defectum, haec optime

MACHOMETES. pseudopropheta, et eius secta. Vide Aceruus Mercurii. Basilidiani. Cerdoniani. Item ex Manichaeis sumpsit falsum dogma prohibendi totaliter potum meri; nam illi asserebant vinum fellem esse diabeli. Vide Hydroparastae. Eorum ritus. Vide Coelicolae. Hemerobaptistae. Hostia. Nolarium. Oscillum. Tonsura. Falsa assertio, quod Machometes fuisset Nicolaus Diaconus tempore Apostolorum, siue Cardinalis S. R. E. et alia. Vide Nicolai et. item alia de hac secta. Vide Mahomeria. Mesquita Machometanorum aera. Vide Hegira.

MACRENA. porticus siue ambulacrum, ex graeca dictione makra\, id est, longa. [Macrenam lateranensis palatii, quae extenditur a campo vltra imagines Apostolorum. Anastasius Bibliot.] qui iterum habet: [Camera ipsius Macronae.] Item reperitur in eadem significatione Macrona.

MACRIM. FR. Stagira Aristotelis patria. [Stagira monte, quem Macrim multi appellant. georgius Logotheta in Chron. Constantinop.

MACTO. FR. diuido, separo, seu punio, mortifico. [Iubemus experientiae tuae, vt eum cum ipsa quoque adultera non differas mactare, et caluatos ab inuicem separare. can. de Benedicto. 32. quaest. 1.

MADIVS. FR. maius mensis: [Ac etiam in Kalendis Madii. apud Torrigium de Cryptis Vatican. secunda impress. pag. 312.] et in Bullar. Casin tom. 2. constit. 128, et 246. in data. Hoc anno mense Madii. Anonym. Monach. Casinen. Chron. an. 1207. Hoc anno mense Madio Roffredus Abbas huius loci mortuus est. ibid. an. 1209. Sequente mense Madii obiit Ludouicus inclitus rex Siciliae. ibid. an. 1362.

MAENIDIVM; graecum, maini/dion, piscis species, quem italice Menola dicitur. [Non enim magno labore fatigantur, quia nec tanta cura inter eos parandorum ciborum, vel coctionis impenditur, quippe qui maxime xerophagiis, vel homophagiis vtuntur, et apud quos secta singulis mensibus porrorum folia, lapsana, sal frictum, oliuae, pisciculi minuri salliti, quos illi maenidia vocant, summa, voluptas est. Cassianus lib. 4. cap. 22.] FR. Melitenses Sciurraf, et siculi Minnoli hos pisces vocant:||: Error est quorundam, qui ibi Menominia, siue Menomia transcripsere; nam vere Maenidia restitui debet.

MAGA. V. Incarminatrix. Pythonissa. Sortiaria. Stria. Tegularia. Magus. Vide Agyrtae. hecatontarchus. Medicamentarius. Oblitgaor. Pytho. Tempestarii.

MAGAS. maga/s2, pars lyrae, vbi resonant chordae: [Et monochordi sonori magade reperies notas. Petr. Diac. in vita S. Victor. Papae.

MAGIA. [Scimus enim magiam elicere explorandis occultis catabolicos, et paredros, et pythonicos spiritus. Tertull. de anima cap. 28.] Vide Engastrimythus. Hydromantia. Paredrus. Pythonicus. Pytho. Rapsodomantia. Vidae etiam Maga.

MAGELLVM [note of the transcriber: in the print: MACELLVM]. FR. pro macello. apud Torrigium de Cryptis Vatic pag. 487. secunda impress.

MAGISTER. Vide Lector. FR. titulus Magistri praefecturam significabat; ita dicebatur magister militum, Magisler Curiae, Magister Palatii Imperialis, Magister Iustitiarius, et similia; sed deinde honoris gratia hic titulus magistri, concessus fuit doctoribus, ac tandem ironice pedagogis attributus est, et sic Ludi magistri hi dicti sunt. Vide Angelum de Nuce olim Abbatem Casinensis Coenobii, nunc Archiepiscopum Rossanensem in eius annotationibus Chronicae Casin. ad lib. 2. cap. 58. n. 1057.

MAGISTER GRAECORVM; sic ab Amalar. Fortunato cap. 21. de Ord. Antiph. vocatus fuit Origenes. [De qua re quidam Magister Graecorum dicit. hom. 2. sup. lib. Numer.

MAGISTER SAC. APOSTOL. PALATII.. Vide Epistomonarcha [correction of the transcriber; in the print Eipstomonarcha].

MAGISTERIA. Magistri dignitas, quam Hispani Maeferasgo dicunt. [Sume igitur Magisteriae infulas dignitatis vsurus omnibus priuilegiis, quos tuos habere constiterit decessores. Cassiod. epist. 12.

MAGISTRATVS. instructus, eruditus. [Accedit ad maritum alia Eua magistrata consilio serpentis. Victor. Vticen. de persecut. Vandalica lib. 1.

MAGISTRO. instruo, doceo. [Praeterea iubetur omnibus Ecclesiis magistrare. In vita S. Adelard. Abb.

MAGISTRIANVS. Agens imperialis. [Interim repurgatur locus, venit magistrianus epistolas afferens Imperatoris. Metaphrast. in vita S. Porphyr. Episc. Tunc baptizati sunt Beati Processus, et Martiniamnus Magistrani Principes. In eorum Actis.

MAGNIDICVS. magniloquus.] Probet etiam mihi mulierem apud se prophetasse ex illis suis sanctioribus feminis magnidicam. Tertull. lib. 1 aduers. Marcion.

MAGOG. Fr. Nonnulli Sac. Scrip. Expositores valde haesitant quid per hoc vocabulum ibi significetur. Sed sciendum est, quod in Sac. Pagina dupliciter intelligitur; primo, nempe, in Genesi pro vno ex filiis Iapheth. [Filii Iapheth Gomer, Magog etc. Genes. cap. 40.] sic etiam

in 1. Paralip. cap. 1. Secundo loco intelligitur Regio ab hoc Iaphethi filio primo inhabitata, a quo nomen sumpsit. [Immittam ignem in Magog. Ezech. 39.] de eadem fit mentio in Apocalyp. cap. 20. Et Scythia intelligitur Iosepho Heb. teste, qui sic inquit: [Magog vero Magogas a se nominatos instituit: isti a Graecis Seythae sunt appellati. lib. 1. Antiq. cap. 11.

MAHOMERIA. Templum Turcharum, quod Moschea, et Meschita vulgo dicitur. [Legatus de maxima Mahomeria Ciuitatis fecit Ecclesiam. Matth. Paris. in hist.] Vide Mesquita.

MAIORENSES. Sacri Palatii Apostolici praetoriani equites, qui a Cencio Camerario Stimulati dicuntur, id est, calcaribus muniti; eos existimo esse, quos nunc Lancie spezzate italice appellantur. FR. vel eos fuisse crediderim, qui Equites aurati, et italice Caualieri dello Speron d'oro nuncupantur, quos Papa decorare solet.

MAIORISSA. Abbatissa, [Septem, et dimidium a Tescia Maiorissa. In quadam Bulla. Eugenii Papae,] in qua aliqui mendose transcripsere Diuiduum pro Dimidium.

MAIVMA. festum, graece *mai+ouma=s2 a Maio mense, ideo in eius Kalendis celebrabatur, quod permissum fuit ab Impp. Arcadio, et Honorio dummodo honeste celebraretur. [Clementiae nostrae placuit, vt Maiumae prouincialibus laetitia redatur; ita tamen, vt seruetur honestas, et verecundia castis moribus perseueret. Cod. Theodos. lib. 15. tit. 6.] Quod post quadriennium, propter inhonestatis abusum denuo ab eis prohibitum fuit, [Ludricas artes concedimus agitari, ne ex nimia harum restrictione tristitia generetur. Illud vero, quod sibi nomen procax licentia vindicauit, Maiumam, foedum, atque indecorum spectaculum denegamus. Idem Cod. Thedos. ibid.] et tandem damnatum fuit a Synodo in Trull. can. 62. de qua inhonesta celebratione. Vide Baron. an. 399. num. 27. 28. et 29. FR. in honorem Castorum celebrationem hanc fuisse institutam putat Lipsius in lib. 11. Annal. Taciti. Sed festum Castorum in mense Iulii celebrabatur teste Dionysio Halicarnasseo, qui lib. 6. sic ait: [Romae multa exstant monumenta, cum ipsa aedes Castoris, et Pollucis, quam in foro Pop. Rom. aedificauit in eo ipso loco, vbi visae fuerunt illorum imagines etc. tum etiam magnifica sacrificia, quae quotannis Pop. Rom. per primarios equestris ordinis viros idibus Quintilibus peragit, quo die bellum hoc feliciter est confectum.] Quintilis enim mensis quintus est post martium, qui apud Rom. primus erat. Ouid. Fast. 1. et 3. Vide hic in dict. Martius, Quintillis mensis Iulius dictus fuerat. Cic. epist. ad Atticum lib. 14. Suetonius in Caesare, et Macrob. Satur. lib. 12. Festa autem, quae in mense Maio fiebant erant in honorem Maiae Mercurii Matris, vel Maiorum. Ouid. Fast. 5. siue Argeorum festa, de quibus Dionys. Halicran. lib. 1. cap. 4.

MAIVSCVLVS. canonicalis dignitas in Cathedrali Ecclesia Ianuensi, quae cantoris dignitati aliarum Ecclesiarum correspondet; nam curam habet de chori cantu, vt de Cantore dictum est in dict Cantor.

MALACHINVS. monetae species, quae septem solidos continebat. Dauantria in eius m. s. Caeremoniali; Ab aliis tamen Melechinus dicitur, quae secundum etymologiam arabicam Melchi duo significat, id est, Graecus, et Regius; fortasse regia dicebatur haec moneta; sicut Hispani eorum moneta Real appellant.

MALAGMA. atis. FR. graeca dictio ma/lagma, et significat emllitiuum fomentum. [Etenim neque herba, neque malagma sanauit eos. Sapien. cap. 16.

MALDRVM. mensurae genus: [Portarius centum libras suas recipiens, non ex eis vineas, vel agros; sed totidem maldra filiginis apud Confluentiam comparauit, quibus satis sufficienter vsque ad messem pauperes sustentauit. Caesar. lib. 4. cap. 66.] ex germanico Malder, id est, modium.

MALEDICTIO PESSIMA, de qua 3. Regum. cap. 2. quae ab Hebraeis Nimerezet dicitur; quinque enim verba contumeliosa continebat, quibus ab arrogante Semei improperatus est Dauid. [qui maledixit mihi maledictione pessima. Ibidem.] Nam prima littera Nun. Noef designat, id est, Adulterum; secunda Mem Moabitam sonat; tertia Resc Rasa denotat, nempe, Impium; Quarta Zain, Zara significat, scilicet, Leprosum. Quinta Tau, Teoba exponit, id est, Abhominatum. Vtrum, et quando maledicere liceat. Vide Subtilitas.

MALARE. FR. trahere, compellere in iudicium. l. si quis aliquem. de praeiudiciariis actionibus, et ibi Glossa. Vide Admallum. Mallum.

MALLONES. vellus, coma, ex graeco mallo/s2, id est, lana, coma, offerebantur in signum subiectionis paternae. Vide Baron. an. 68 4. n. 7.

MALLOTA. lanea vetis, quam Arabes Malluta vocant ex graeco vocabulo mallo/s2, id est, lana.

MALLVM. FR. Iudicium, tribunal. [Si quis ad mallum legibus monitus fuerit, et non venerit, si eum sunnis non detinuerit XV. solid. culp. iudicetur. in Capit. Catoli Magni. lib. 3. cap. 45.]

iudicium deputatus. l. si quis cum altero. de testibus, et l. ibi iuramenta. qualiter quis se defendere debeat. Vnde Ad mallum venire, id est, ad iudicium venire significat. l. vt nullus de armis ad placitum non portandis.

MAMBVRGIVM. Mandiburdium, Mandeburdum, et Mandiburnium, patrocinium, cura. [Omnibus, vt monuistis, legem, iustitiam, et rectum mamburgium auxiliante Deo conseruate. guliel. Paradin. lib. 1. Annal. Burgundior. Vnus aureus persoluatur Romae quotannis, vt Coenobium sub Romanae Ecclesiae mandiburdio, et maiestate sccurum semper stabiliatur, et defendatur. Trithem pag. 88. Prouidendum est regiae maiestati, vt monasteria, quae ab hominibus Deum timentibus in sua proprietate constructa predecessores illius causa defensionis, et mandeburdi susceperunt, vt libera libertate, spe remota, hereditaria de illorum propinquitate ibidem religio obseruetur. Synod. Melden. cap. 41.] Item reperitur Mandeburdes, id est, protectio: [Volumus vt Ecclesiae, et causae Dei et Episcopi, Dei homines Clerici, et Monachi, et Nonnae talem mandeburdem, et honorem habeat, sicut tempore Antecessorum nostrorum habuerunt. In Synod. Confluentiae. vbi acta est pax inter Carolum, et Federicum Reges.] Item reperitur Mamburno verbum, quod patrocinare significat. [Qui quasi pueros mamburnire videbatur. In vita B. Iuetrae.] Item Mamburgius, Mamburnus, et Mandiburnus pro Patrocinatore, Aduocato, seu Defensore; quae omnia haec vocabula ex theutonicis dicionibus videntur coposita, nempe, Mundt, id est, os, et Bahr, scilicet, promptus; nam promptum os ad loquendum pro clientum defensione habere debent Aduocati, et Patrocinatores. FR. in Bullar. Casinen. scribitur Mundiburdium, et Mundburdum, quod priuilegium, defensionem, et protectionem regiam, seu imperialem denotat: [Si quis vero hoc nostrum munduburdum violare tempta verit etc. Bullar. Casin. tom. 2. constit. 62.] idem vocabulum habetur Constit. 38. 48. 63. 84. 89. 90. 96. 120. et passim ibidem tom. 2.

MAMMONA. vox Syriaca Mammon; id est, diuitiae, seu Diuitiarum Deus, alii Dominum peruersum interpretantur. [Non potestis Deo seruire, et Mammonae. Matth. 6.] Alii vero etymon trahunt ex verbo Iana hebrico, quod vim inferre significat; nam diues res alienas sibi violenter appropriare solet. Sed Hieronym. epist. 15. inquit: [Mammona autem non Hebraeorum, sed Syrorum lingua, diuitiae nuncupantur, quod de iniquitate collectae sunt:] et Augustinus lib. 2. de serm. Dom. in Monte cap. 14. ait: [Congruit, et punicum nomen; nam lucrum punice Mammon dicitur.] Alii tandcm hoc nomen superiorem cuiuslibet rei significare docent, iuxta hebraicam dictionem Mamon; sic Kabaliftae hebraei quatuor Angelos, qui quatuor mundi plagis praesident Mamonas appellant Sed re vera Mammonam diuitias tam licite, quam illicite acquisitas significare puto, ex eo quia de male acquisitis diuitiis loquens Christus, subiungendo ait. [De mammona iniquitatis.] FR. glossa tamen. in can. sic non siunt. 32. quaest. 4. Mammonam iniquitatis pecuniam per sollicitudinem acquisitam, seu iniquitatis, id est, inaequalitatis exponit.

MAMMOTHREPTVS. graece mammo/qreptos2, mammis nutritus, id est, infans. [Si attendis adhuc hominem, et eum quaetis imitari, et ex illo pendere, et adhuc lacte vis nutriri, et fies mammothreptus, quales sane dicuntur pueri, qui diu sugunt, quod non decet. D. Aug. in psalm. 30.] Romae Mammucciato dicunt.

MANA graece ma/na, id est, mater. [In stuporem versae mulieres mana, mana clamabant. Luitprandus in legatione.

MANCIPARE EFFECTVI, exsequi, phrasis gregoriana. [Cuncta quae in huius praecepti pagina continentur, effectui mancipare festina D. Greg. in Regist. lib. 1. cap. 71.

MANCIPIOLVM ECCLESIAE. FR. hoc est paruae possessiones. can. casellas, vel mancipiola 10. quaest. 2. et can. si Episcopus. quaest. 3.

MANCIPIVM. furnus. [Et animal portans silligines a mancipio. In vita S. Io. Eleemos. cap. 21.] Quare Mancipes dicuntur Pistores, seu surnorum, et macellorum vniuersitatis conductores. [Erat ab initio in Vrbe Roma domus ingenti magnitudine fabricata, in qua panis fiebat, horum mancipes tempore procedente pistrina publica latrocinia esse fecerunt. Paul. Diac. lib. 13. Hist.] Quare corrigendus est textus in l. vnica Cod. de pistoribus lib. 11. Vbi perperam dictio Mancipiis pro mancipibus habetur, quod etiam Brissonius notauit. FR. Mancipium seruum proprie significat, qui a Domino suo pro eius anima Deo, et Sanctis eius in Ecclesiae seruitium oblatus est. cap. 3. et 4. lib. 3. decretal. tit. 19. de rerum permutatione, et can. si quis de seruis, et seqq. 12. quaest. 2. Item dicttur de subditis: [Eadem scilicet ratione praecipimus, vt Ecclesia, quae vsque ad decem habuerit mancipia, super se habeat Sacerdotem, quae vero minus, aliis coniungantur. can. vnico. 10. quaest. 3.

MANDATVM. Vide Dogma. FR. dicitur etiam pedum lotio, quae sit in feria quinta Cenae Domini. [Ablutioni, et mandato interesse tenetur Succentor Ecclesiae nostrae. Hugo Parisien. Decanus.] Dicitur ita, quia Christus quemadmodum fecerat, ita a suit fidelibus fieri mandanit.

homicida, cui cedes commissa est, etiam accipitur. lis qui mandat aliquem verberari (licet expresse inhibeat ne occidatur vllatenus, vel membro aliquo mutiletur) irregularis efficitur, si mandatarius fines mandati excedens mutilet, vel occidat. cap. 3. de homicid. in sexto.

MANDEBVRDIVM. Mandeburdum, Mandeburdes, Mandiburdium, et Mandeburdus. Vide Mamburgium.

MANDO. haud iubeo; sed mitto significat, quod italice etiam Mandare, id est, mittere dicitur. [Instructam huc debetis mandare personam, vt causae qualitas trutinata sine vestra possit in nidia terminari. D. Greg. in Regist. lib. 4 cap. 61.

MANDRA. metaphorice pro monasterio dicitur. [Diuinus Daniel veniens ex mandra Simeonis. Theodor. Anagnosta Ecloga. 1.] In eadem significatione hoc vocabulo vsus est Aldhelmus de Sancto Babila agens in tract. de Virgin. cap. 7 inquiens. [Mandras Ecclesiae aduersus truculentam tyrannorum rabiem sollertia pastorali mebatur.] Ideo Archimandrita superior Monasterii, et Monachus Mandrita dictus est vt suis locis notatur.

MANDRAGERONTES. graecum vocabulum mandragerontes2, stabularii in aula Constantinop. [Haud quaquam haec vestis fieri potest, cum penes nos obolariae mulieres, et mandrageron tes his vtantur. Luitp. in legatione] FR. hic tamen sensum esse puto de mulieribus, quae inhonestum quaestum exercent, dum ibi dicitur Obolariae mulieres: Turcae enim qui multis graecis, ac arabicis vocabulis vtuntur; Meretricem ex graeco Mandra, et arabico Kabbe vocant.

MANDYAS. graecum vocabulum mandu\h, sine mandei=on, mantum, seu cappam graecorum Episcoporum significat, quae est aperta ex parte an teriori, atque talaris, et circa collum crispata nigricoloris, sericis rasis rubris, albisque virgata ad instar fluminum serpentum, quae praedicationem significant, iuxta illud Christi effatum [Flumina de ventre eius fluent aquae viuae:] Colores autem rubescens, et albescens sanguinem, et aquam de latere Christi in Cruce emanatos designant. Gregoras lib. 6. cap. 1. Habet vlterius ad quatuor latera haec cappa totidem frusta quadrata colrum diuersorum applicata, quae quatuor Euangeliorum librum denotant. Papa matutinum sollemniter celebraturus, et in aliis peculiaribus functionibus solet vti manto aperto, quod a Cencio Camerario Mantum rubrum appellatur. Manutum Imperiale a Valentino Imperatore Ioanni Archiepiscopo Rauennae, et successoribus eius concessum fuisse, testatur Vghellius tom. 2. Ital. Sac. in tract. de Rauennae Episcopatu. Vide Sticharium.

MANERIES. modus, ab Italis Maniera dicitur. [Maneries locutionis. D. Bernard. epist 39.

MANERIVM. mansio, seu habitatio ruralis [Ciuitates, Villas, Castra, et Maneria, quae ad dotalitium praefatae Reginae spectare noscuntur. Innocent. III. epist. 5. lib. 3.] Reperitur etiam Maneria feminmi generis in eodem significatu. FR. [Quod cum ipsi quoddam manerium cum pertinentiis suis etc. lib. 5. decretal. tit. 3. cap. 15.

MANGANVM. graeca vox ma/gganon, qua vititur Paulus Diacon. lib. 21. libllicam machinam significat, qua viloenter saxa aliaeque materiae iaculabantur. Sed diuersimode hoc vocabulum corrupte apud scriptores inuenitur nempe. Manga. M. ingum. Manganetum. Mangonale. Magonellas. Mangatella. Magonale. Magonellus. Monango. Monangon. Marga. Manga, et simillia.

MANGO. vaginagus, erraticus, vulgiuagus. [Item isti mangones, et cogciones [sic], qui sine omni lege vagabundi vadunt, per istam terram non sinantur vagari. In constitutionibus Caroli Magni lib 1. cap. 79.] ex germanico vocabulo Mangon. FR. Inter Siculos adhuc exstat memoria cuiusdam famosissimi latronis. qui Benedictus Mangon dicebatur. De Cogcionibus. Vide Coccio.

MANIA. mani/a, furor, vnde Maniaticus, furibundus. [Eum viderunt vsque ad ostium synodi venientem, et inde vt maniaticum redeunrem. Flodoard. lib. 3. hist. Rhemens. cap. 13.] Vide Manichaeus. Hinc Itali Smania, et Smaniare in eadem significatione dicunt.

MANICAE. Vide Chirothecae. VVanto. FR. signi. ficant etiam ferreas armillas, quibus rei vinciuntur. [Ad alligandos Reges in compedibus, et nobiles eorum manicis ferreis. Psal. 149. Vincti manicis pergent. Isai. cap. 45. Tute custodire, ac mancipare, ponendo etiam in compedibus, vel manicis ferreis. Clement. de Haereticis cap. 1.] De quibus manicis saepe Acta Sanctorum Martyrum mentionem faciunt. Vide Columbar. Item significant semimanicas. Synoima. Vide Brachialia. Epimanicion.

MANICHAEVS. haeresiarcha natione persa, a quo Manichaeorum secta pululauit, at re vera Manes appellabatur, quod in eo idiomate adunationem significabat, ad denotandum eius praesumptam doctrinam, qua sibi populos adunabat, et a veritate catholica seducebat; sed eum Graeci aliter per hoc nomen intelligebant, nempe Furentem; mani/a, siquidem furorem significat, vt supra in dict. Mania explicatum fuit; hinc eius sequaces nomen manichaei mutarunt, id est, Mani-chaeus, quod sonat Mane, nempe, congregationis, et Chaeum, id est, defensorem. FR. De his haereticis, deque eorum Auctoribus. Vide Baronium. an. 170. num. 12. an. 277. num. 2. 3. de variis eorum nominibus. Ibidem num. 10. 17. et 42. Atque de illorum vitiis, ac falsis dogmatibus, Ibidem num. 28. 29. quibusque artibus propagati fuerint. Ibidem num. 43. 44. Insuper praeter alias haereticas opiniones asserebant duas vniuersales naturas;

vnam, scilicet, bonam, aliamque malam, et quod anima a Deo proueniebat tanqua m a sonte; negabant vetus testamentum, et nouum in partem admittebant. 24. quaest. 3 can. 39. et quia dicebant Christum esse Phantasma, male intelligendo errorem Discipulorum Christi, quando putauerunt illum esse phantasma. Matth. 14. et Marc. 6. ideo Phantasmatici a Prudentio In Apoth. Poem. 6. appellati sunt Manichaei, negantes verum Corpus Christum habuisse, contra quos sic cecinit.

Est opere praetium nebulosi dogmatis vmbram
Prodere, quam tenues atomi compage munita
Instituunt; sed cassa cadit, ventoque liqueseit.
Assimilis, fluxu nec se sustentat inani.
Aereum Manichaeus ait sine corpore vero
Protulisse Deum, mendax Phantasma, cavamque
Corporis effigiem, nil contractabile habentem.

MANICO. de mane accedere. [Et omnis populus manicabat ad eum in templo audire eum. Lucae cap. 21. num. 38] Apud Petrum Chrysologum mendose Mannicare habetur, vbi inquit: [Quia tunc sol, vt mane faceret, mannicauit, et qui ante noctem sugerat, nunc noctem prae. venit fugaturus, vt reddat luci nox horas, quas terror Dominicae Passionis inuaserat. serm. 82.] FR. Porro errauit recentior Calepini Amanuensis in dict. Manicare inquiens. [Manicare per manum tenere. Item frequenter manere;] at se ipsum redarguit, dum immediate sequitur, dicens. [Sol manicat, radios emittere incipit.] Melius ergo ipsemet Calepinus in verbo Manico scripserat.

MANIPVLVS. sacrum indumentum Subdiaconi. Antiquitus erat linteum, seu sudatiolum, ad extergendum sudorem, vel lacrimas, et Subdiaconns illum ferebat praecipue ad polienda sacra vasa; quare diuersa nomina sortitus fuerat, nempe. Aer. Brachiale. Brandeum. Cincticulum sacerdotale. Epimanicion. Facialis. Fanon Linteum. Manica. Mantile. Orarium. Sudarium, quae omnia Vide suis locis. Alludit ad funem, qua Christus in passione ligatus fuit, et moraliter deinde poenitentiam, et fletum, vt ex oratione. [Merear Domine portare manipulum fletus et doloris:] liquet. Indui debet ita vt non excurrat brachii cubitum. Graeci, et Maronitae duos manipulos, vnum, scilicet, pro vnoquoque brachio gestant. Episcopo manipulus imponitur celebranti, facta iam oris confessione suorum peccatorum.[Deinde Subdiaconus ponit manipulum in sinistro brachio Pontificis super planetam. Ord. Rom.] dicitur. Super planetam, quia in illis temporibus ea erat forma, quae nunc Graecorum, ampla, scilicet, vt in dict. Casula dictum est, ita vt tegeret brachia. Diaconus, et Subdiaconus in vestiendo sacris paramentis Episcopum, dum illi comministrant, non debent habere manipulum in eorum brachiis: sed postquam ille iam indutus fuerit. Caeremon. Episc. lib. 1. cap. 9. Et hoc sit, vt expeditores sint in administrando, atque in hoc etiam morale significatum affert Durandus lib. 3. cap. 7. nempe. [Quod in tali obsequio non debent fructum quaerere temporale.] Imo in saeculo Dauantriae Diaconus non sumebat manipulum, nisi quando cantaturus erat Euangelium, vt in eius m.s. Caerem. astriuit. Manipulus numquam in processionibus serri debet, nec ad vesperas, quamnis pluuiali indutus sit celebrans, ratio est, quia extra sacrisicium lacrimae, ac sudor abstergi possunt ordinatio sudariolo. Contraueniunt Rubricis, qui in processione festiuitatis Corporis Christi manipulum portant.

MANITIA. in plurali, chirothecae, [Manitia, quae nos peregrina lingua Vantos vocamus. In vita B. Philiberti. Vide Chirothecae. Guanto. VVanto.]

MANNIO. et Manio. FR. monco, cito, denuntio in iudicium - l. si quis ad mallum. de his, qui ad placitum venire coguntur. et l. si quis de statu. eod. tit.

MANNINA. citatio, denuntiatio: [Comites, vt Vicarii, vel etiam Decani plurima, et si, ibi non venerint, compositionem eius exsoluere faciunt, et quia prius per manninas veniebant, excogitauerunt quidam, vt per bannos venierent ad placita, quasi propterea melius esset ne ipsas manninas alterutrum soluerent. Hincmar. epist. 4. cap. 15.

MANNITIO. et Manitio. FR. monitio. seu monitorium, citatio, denuntiatio. l. si quis ad mallum. De his, qui ad placitum venire coguntur.

MANNITVS. FR. monitus, citatus, denunicatus. l. si quis ad mallum. De his qui ad placitum venire coguntur:||: [ansgarius regia potesstate ipsas obtinuit, non aduocato meo ad mallum, vt publicae se habent leges, pro rebus ipsis mannito. Hincmar. Laudunen. ad Rhemens.

MANOCOSSIS. manu cullus, veluti numismata et similia. [Ob tulit crucem de auro vnam, habentem in medio manocossim. Anastas. Biblioth. in Leone IV.] et alibi idem Mancossum scripserat: [In auro solidos mancossos numero dueentos. In Adriano] id est, moneta, quae etiam denominabatur Mancusus, et Manucusa, quae Marca aliter dicitur. Vide Marca.

MANOPERA. manuale opus. [De manopera in scuria battere nolunt, et tamen non denegant, quia manoperam debent In Constit.

MANSELLVM. mansiuncula. [Excepta sellula manselli ipsius cappellae. Hincmar Rhemens. epist. 1.

MANSIONARIVS. residens in Ecclesiae custodia. [Vade ad Abundium mansionarium, et roga illum. D. Gregor. lib. 3. Dialog. cap. 25.] Erat idem ac Sacrista: [Mansionarius dictus est custos, et conseruator aedium Ecclesiasticarum, templorum, et altarium: item familiaris, et domeslicus a mansione. Panuin. de interpretat. voc. obscur. eccl.] cuius synonima. Vide in dict. Sacrista. In curia autem regia, seu imperiali Mansionarius erat Praecursor, siue Produromus, qui Foriero italice dicitur. [Inter quos etiam, et mansionarius intererat, super cuius ministe rium incumbebat, sicut et nomen eius indicat, vt in hoc maxime sollicitudo eius intenta esset, vt tam supradicti actores, quam et susceptores, quo tempore ad eos illo, vel illo in loco Rex venturus esset propter mansionum praepa rationem, vt opportuno tempore praescire po tuissent. Hincmar. epist. 3.

MANSIONATICVM. FR. hospitatio, et albergatio Regis, vel militum. Sigon de Regno Ital. lib. 7. Bullar. Casinen. tom. 2. const. 40. 41. et 155.

MANSVR. arabica dictio, id est, adiutus, auxiliatus, quo titulo. D. Io: Damascenus appellatus est, ex eo quia auxilio Beatae Mariae Virginis, in pristinum coniuncta ei fuit manus, quae ab Iconomachis detruncata fuerat: longe itaque Bzouius aequiuocauit, qui opera medica a Ioanne Mesue composita Damasceno Ioanni attribuit in lib de medit. Sanctorum: confundendo, scilicer, cognomentum Mansur cum cognomine Mesue.

MANSVS. possessiuncula, terrae clausura. [Item mansos aliquos emit plusquam quatuor. Flodoard. lib. 2. cap. 10.] FR. Mansum dici puto, id est, comestibile ex mandeo supino, quod Mansus facit; ideo hoc nomen substantiuum, et secundum Grammaticos est quartae declinationis, id est, Mansus, mansus, mansui, vel Mansum, mansi, secundae. [Secundum [correction of the transcriber; in the print Secundnm] canonicam auctoritatem et constitutionem Domini Imperatoris Ludourci de ecclesiastico agro, et de manso, et de mancipiis, quae ipse suis capitulis constituit etc. 23. quaest. 8. can. 23.] Vbi Glossa facit differentiam inter agrum, et mansum. [Oportet primum vos tam de inuasis Cinitatibus, et Monasteriis, et mansis, quam de teliquis generaliter rebus redinuestiti faciatis. 3. quaest. 2. can. 3. Sancitum est, vt vnicuique Ecclesiae vnus mansus liber absque vllo seruitio attribuatur. can. sancitum. 23. quaest. 8. Sancitum est, vt vnicuique Ecclesiae vnus manus integer absque vllo seruitio tribuatur. lib. 3. Decretal. tit. 39 cap. 1.] et Glossator inquit quod: [Mansum vocat hic agrum, vnde percipitur frumentum, et vinum ad Eucharistiam faciendam; de tali numquam praestatur tributum. Cod. de Sacrosancta Ecclesia; licet mansus dicatur vulgari Italicorum quantitas terrae, quae sussicit duobus bobus in anno ad laborandum. Ibid. Fridegiso Abbati trado mansum nostrum etc.] Hic in dict. Condita]:||: Dicitur etiam Mansum [Dedit S. Benigno septem mensa cum slna ibi adiacente. In chron. S. Benigni. an. 1007.] Vnde Mansionale dicitur habitaculum coloni, seu procuratoris agrorum. [Mansionale conabatur auferre. Flodoard. lib. 3. hist. Rhemens. cap. 26.] Atque Mansellum mansi diminutiuum. Vide supra. Item Mansuarius operarius in manso. Dicitur etiam Massa pro manso. [Qui misit suggestionem Serenissimo Constantino Principi, qui missum, et Responsalem Apostolicae Sedis ad Sedem absoluit Apostolicam, et iuxta quod Beatissimus Pontifex postulanerat, donationem in scriptis de duabus massis, quas Nymphas, et Formias appellant, iuris exsistentes publici, eidem Sanctissimo Papae iure perpetuo direxit possidendas. Anast. Biblioth. in Zacharia.] Vide Submansor.

MANVALIS. strophiolum, sudarium. [Et quo precis suae fidem faceret, manualem, quo oculos fuerat ligatus, iu partes duas discidit. In passione S. Montani. [Vide Manuariolum. In alio sensu. Vide Enchiridion.

MANVARIOLVM. strophiolum, sudariolum. [Et in aestate habeant singula manuariola linea propter sudores. IN Reg. Magist. §. 27.] licet ibi. corrupte habeatur Mannariora. Vide Manualis.

MANVS [1]. FR. pro numero distributiuo. [Quatuordecim manus lib. 5. Decretal. tit. 34. cap. 10.] Et ibi Glossa. Item Manus arcum triumphalem significat: Nam vbi Vulgata habet: [Erexit sibi fornicem triumphalem. 1. Reg. cap. 15.] De eo, nempe, loquitur, quem Rex Saul erexerat post victos Amalecitas, in textu hebraeo legitur I ad LXX. autem xei=ra verterunt, quae voces in vtraque lingua manum significant. Solebant enim suprae triumphalem fornicem manus figuram ponere in signum, quod strenua manu superati sint hostes, atque hos arcus ex variis frondibus sole bant Hebraei construere. Hieronym. in traditionibus hebraicis. Vide etiam quae diximus in dict. Bahem. Insuper Expositores intelligunt, loqui de fornicibus triumphalibus. vbi Salomon dixerat. [Dissipat impios Rex Sapiens, et incuruat super eos fornicem. prouerb. cap. 20.