CAMENA Early Modern Latin Texts

HIEROLEXICON SIVE SACRVM DICTIONARIVM AVCTORIBVS DOMINICO MACRO MELITENSI ET CAROLO EIVS FRATRE ROMAE Ex Off. Bernardoniana Sub Signo Virtutis Anno 1677 Superior [abbr.: Superiorum] permissu Et privilegiis

HIEROLEXICON, SIVE SACRVM DICTIONARIVM, IN QVO Ecclesiasticae voces, earumque Etymologiae, Origines, Symbola, Caeremoniae, Dubia, Barbara Vocabula, atque Sac. Scripturae et SS. PP. Phrases Obscurae elucidantur. AVCTORIBVS DOMINICO MACRO MELITENSI, Olim Cath. Eccl. Viterb. Canonico Theol. Sac. Indicis Congregationis Consultore, Proton. Apost. Eq. Aurato, Com. Palat. ET CAROLO EIVS FRATRE Biblioth. Alexandrinae in Archigym. Vrbis Praefecto. OPVS Figuris ornatum, quod praecedit Index Criticus, ac subsequuntur SYLLABVS graecarum vocum exoticarum, de quibus in eo agitur, et CONTRADICTIONES APPARENTES Sac. Script. ab eodem DOMINICO conciliatae, et ex eius Schedis in hac tertia, et postuma impressione auctae. PARS SECVNDA. [gap: illustration] ROMAE, Sumptibus PONTII BERNARDON Via Parionis, sub signo Virtutis. M. DC. LXXVII. SVPERIORVM PERMISSV, ET PRIVILEGIIS.

NATIVITAS DOMINI, vulgariter Sol nouus appellabatur. [Bene quodammodo seruatam hanc diem Domini Solem nouum vulgus appellat, et tanta sui auctoritate id confirmat, vt Iudaei, atque Gentiles in hac voce consentiant D. Ambros. serm. 16.] Iudaei namque, ac Genti les secundum astronomiam vocabant solem nouum, quia ab hac die crescere solet dies, sicut lunam nouam nos dicimus, quando lunatio eius numerari incipit, quod non acciderat sine pro fundissimo mysterio: Aug. enim ser. 21. de Sanctis inquit. [Eo die natus est Christus, quo incipiunt crescere dies magnu sacramentum! etc.] Quae omnium festiuitatum metropolis a Chrysost. hom. 21. appellatur, vbi ait: [Omnium sollemnitatum augustissima, et maxime stupenda, quam haud errauit, qui metropolim festorum omnium dixerit.] De tribus Missis in hac die dici solitis, et de Missa quae in hac nocte ante eius medietatem celebrari solet in Cappella pa pali, et In Ecclesia S. Marci Venetiis. Vide Missa Natiuitatis. De Benedictione gladii imperialis, et ducalis pilei, quam pariter in hac nocte Papa facere solet. Vide Lectio. Item quod hic dies Epiphania dicebatur Vide Epiphania. Item quod ad S. Mariam Maiorem in Matutino huius noctis Inuitatorium non dicebatur. Vide Inuitatorium. Item quod in prima Missa non debet dici Ite missa est Vide Ita missa est. In officio huius noctis cooperiebatur Altare tribus velis diuersis coloribus, et quare. Vide Altare. Cetera. Vide Neuma Noel.

NATHINAEI. FR. [Vobis quoque notum facimus de vniuersis Sacerdotibus, et leuitis, et cantoribus, et ianitoribus, et Nathinaeis, et ministris Domus Dei huius. 1. Esdr. cap. 7. et alibi.] Familia erat quae Leuitis ministrabat, vt ex 1. Esdrae cap. 8. habetur, nempe. [Et de Nathi naeis, quos dederat Dauid, et Princeps ad ministeria Leuitarum.

NATTA. theutonicum vocabulum Natte, quod tegetem, siue stoream denotat. [Et vt ageretur miraculum, natta, qua accumbere solebant orantes, incolumis ante mausoleum reperta. In vita S. VVlstani Episc.

NAVFRAGARE RES SVAS. FR. disperdere, vel periculo exponere. Gloss. in l;. 6. de prohibit. alienat. minor.

NATVS. FR. aliquando pro satellite vsurpatur. [Ac ipse illiusque nati, seu satellites, certum officialem, seu Locumtenentem Monasterii ve stri inhumaniter interfecerunt. Bullar. Casin. tom. 2. Constit. 335. Iacobus de Sabellis Domicellus Romanus, tunc in humanis agens castrum Nazzani, Nepesin. Diec. cum omnibus inribus, et pertinentiis suis possidens, illiusque nati, seu satellites, certum Officialem, seu Locumtenentem Monasterii S. Pauli inhumaniter interfecerant. Ibid. constit. 407.] Vide Puer curiae in dic. Puer in sensu satellitis. Sed re vera illud Seu stare puto loco Et. vt in dict. Seu dicemus, et sic Iacobi filii vna cum satellitibus ad interfectionem praedictam concurrisse erit intelligendum.

NAVFVS. arca lignea, sarcophagus, in quo conduntur cadauera [Sancta corpora pallis, ac naufis exornata. Greg. Turonen. de gloria confessor.] Alii tamen Naffus legunt. [Si quis mortuum hominem, aut in naffo, aut in petra, quae vasa ex vsu sarcophagi dicuntur, super alium miserit. lex Salica tit. 17.

NAVICVLA. vasculum, in quo ponitur incensum pro thuribulo, sic appellata, quia solet ouata forma ad instar nauis formari, eius synonima. Vide Acerra. Hannapus. Incensorium. Pyaeis.

NAVIGO. FR. Vxorem duco. [Nauigasti, id est, vxorem duxisti. can. nos nouimus. 17. quaest. 2. Ibi Glossa.

NAVPEGVS. FR. Nauium fabricator, ex graeco *nauphgi/s2 sic appellatus est Michael Imperator quia eius ma ores in Paphlagonia nauium fabricatores fuerant Aliquando significat nauium restaurator, id est, kalafa/ths2 Calaphates.

NAVTICATIO. nauigatio [Per diagrapha, seu capita, atque nauticationes. Anast. Biblioth. in vitalian.

NAVTOLOGVS. FR. Nauclerus, nauarchus; lo/gos2 enim latine sermo est, quia sermonibus, et praeceptis nauem dirigit. [Hi, qui catechizant nautologis conferantur. Sanctus Clemens epist. 1.

NAZARAEVS. FR. hebraica vox Nazir, id est, segregatus. [Nazar significat separare semet a delitiis mundi, inde fir Nazaraeus, qui separatus a vino, et populi frequentia, vt magis sanctimoniae incumberet. Dauid de Pomis.] Nazaraei igitur non solum a mero abstinebant: sed a quocumque potu inebriante. Item ferre comam, nec nouacula vti, nec ad funeralia interuenire solebant; imo nefas illis erat tangere cadauera, et mortuorum ossa, siue alia defunctorum vtensilia. Nazaraei item duplicis speciei erant, quidam se astringebant ad tempus huic instituto, vt in cap. 6. Numer. legitur: quidam autem per totum vitae cursum, vt fuerunt Samson, Samuel, et similes. Inceperat hoc institutum inter Iudaeos a Moysis temporibus, et durauit vsque ad Apostolorum aeuum; vnde de D. Paulo dicitur illum Nazaraeum fuisse ante conuersionem. Licet autem in Genes. cap. 49. inueniatur Iosephum Nazaraeum fuisse, qui tamen multo ante Mousen vixerat, de quo ibi. [Et in vertice Nazaraei inter fratres suos] non enim Nazaraeus ex eo quod Nazaraeorum institutum ob seruasset, dicitur; sed quia in multis a suis fratribus separatus fuerat, quare dictum

Genesis locum chaldaica versio habet: [Super virum, qui separatus est a fratribus suis.] Nazaraei item appellati sunt Christiani, quia a Mortuis, id est, Idolis alieni, et segregati sunt; mortui enim a Christianis vocabantur Idola. Vide Mortuus. Hinc Prudentius lib. 1. contra Sym machum Gentilium defensorem cecinit

Iamque ruit paucis tarpeia in rupe retectis
Ad sincera virum penetralia Nazaraeorum.

Inter Graecos tamen Nazaraeus iuxta hebraicum sensum pro Monacho accipitur, id est, solus segregatus etc. [Ioannem Andronici filium in Macedoniam abductum, communi assensu, applausuque REgem designat; inito regno, Cantacuzenum in Nazaraeorum, siue Monachorum ordinem transtulit, quem mutato nomine Matthaeum appellauit, Chalcondila lib. 1. de reb. Turcicis,] qui quthor saepe hoc vocabulo vtitui ad significandum Religiosum.

NAZARENVS. FR. gentile a Nazareth, ex Hebraeo Nazer, quod surculum significat, vnde postea denominata est Ciuitas Nazareth. Item Nazi. reni etiam quidatn sectarii appellati sunt, qui quamuis Christianam Religionem sectarentur; ritus tamen veteris testamenti sequebantur. 24. quaest. 3. can. 39.

NEAPOLIS. Campaniae Ciuitas, FR. tempore Rogerii Siciliae Regis MM. CCC. et LXIII. pas sus circuibat. Falco Beneuent. in eius chron an. 1140.

NEBVLO. as. FR. verbum obscurare, et denigrare significat. [Semper cupiunt splendorem, et genus romani nominis nebulare. S. Victor vticen. lib. 3. de persecut. Vandal.] de Vandalis loquitur.

NECESSITAS. FR. duplex, simplex, nempe, et conditionalis. can. vasis irae. 24. quaest. 4.

NECESSITOSVS. egenus, et pauper. [Quia missus Imperatoris erat, et capitula ipsius pro defensandis aduenis, et necessitosis habebat. Flodoard lib. 3. hist. Remen. cap. 26.] quod saepe vsurpari videtur a scriptoribus illius saeculi.

NECROLOGIVM. nekrolo/gion mortuorum catalogus, quo vocabulo vsus est Beda in hist. Anglicana lib. 4. cap. 14. Dicitur etiam Obitorium. Item et Calendarium, Ita Anselm. lib. 1. epist. 21. inquit. [Vir ille, qui a nobis nuper moriens monachum sumpsit habitum. Sie etiam benedictionem assumpsit; mandate nobis nomen, et diem obitus eius, vt in nostro calendario scribatur.

NECROPHORVS. nekrofo/ros2 mortuorum delator. Vide Funerarius. Funerator. Porticani. Sandapilarius. Vespillo.

NECROTHYTAE. nekroqu/tai res mortuis, id est, Idolis sacrificatae; quandoquidem Idolum mortuum alio nomine appellabatur. Vide Mortuus. [Si ergo gulam, et ventrem ab inquinamentis liberamus, quanto magis augustiora nostra oculos, et aures ab idolothytis, et necrothytis voluptatibus abstinemus. Tertull. de spectac. cap. 13.

NEDFRATRES. luminaria, siue incendium superstitiosum rusticorum in festo S. 10. Bap. in cuius nocte funis ligabatur ad palum, qua hinc inde agitata, et confricata, eo motu excitabatur ignis, ad quem deinde imponebant stramenta, et similia pabula flammae, ac cineres conseruabant, ad eas in campis dispergendas, erucas frondium derodentes tali cinere necari falso persuasi; de qua superstitione fit mentio in Synodo a S. Bonifacio Papa Caroli Magni tempore celebrata, vbi his verbis expresse prohibetur. [Siue illos sacrilegos ignes, quos nedfratres vocant.] Aliqui legunt Netfratres. Alii Nefratres, et alii Nefri; sed cordatiores Nedfratres legere malunt, cum ex vocibus anglicis Nood frier, id est, necessarius ignis deriuetur, quia illum ad fertilitatem germinum necessarium putabant.

NEGLIGENTIA. FR. sic definitur. Negligentia est nouerca Eruditionis. can. nihil. dist. 83. Et ignorantia est mater cnnctorum errorum. can. 1. dist. 38.

NEMOSEVS. nemorensis, seu nemoralis, [In nouam thecam nemoseam honestam, et notabilem seposuimus. In Vita Sancti Vinuolei Abb. 3. Mart.

NEMVS. FR. nemo, nullus. [Quia nemus rectius custos praeponitur vitae alienae, quam qui prius custos factus vitae suae. Iuo Carnot. epist. 213.

NEOCORVS. FR. *neoko/ros2 templi custos, qui titulus Ciuitatibus illis tribuebatur, in quibus aliquod celebre templum reperiebatur, quemadmodum fuit illud Dianae Ephesinae; Salderus vero credidit eiusdem templi Custodem appellatum fuisse Neocorum; sed ex textu Theophylacti cap. 19. clare conuincitur, vbi ait: [Vnde Ephesus Dianae Neocoros dicebatur:] Licet verum sit, quod aliquando adulatorie hoc nomen Imperatoribus tribuebatur.

NEOMENIA. ex graeco ne/os2 id est, nouus, me/n id est, mensis. FR. LXX. quodlibet principium mensis Neomenian verterunt: omne enim mensis principium apud Hebraeos venerabatu; sed ab operibus seruilibus non cessabant. D. Hieronymus Neomenias Kalendas interpretauit. Abulensis vero, et Lyranus. Nouus defectus Lunae transtulerunt. Vide Sabbatum trigesimum.

NEOPHYTVS. neo/futos2 regeneratus, ex ne/os2 graece, latine nouus, et fu/w, id est, gigno: inde latini fetum partum dixerunt. Neophyti a Sancto Zenone serm. 6. ad Neoph. appellantur Tripondes homines. Item Neophytus aliquando significat hominem ad sacros ordines, vel ad Episcopatum promotum; sic enim verba illa Apostoli. [Non Neophytum, ne in superbiam

elatus incidat in iudicium Diaboli. 1. Timot. cap. 3.] intelligitur. Nam in primitiua Ecclesia omnes, et ipsimet Apostoli erant Neophyti, ergo non de Christianis nouis in fide ibi Apostolus intellexerat; sed de nouitiis in ecclesiasticis ministeriis, quos ad Episcopatum euehi reprobauit. FR. Vnde gratis quidem Salelles tom. 1. de Inquisit. prolegom. 10. n. 6. tamquam summum priuilegium Doctoris gentium fiusse exaggerat, quod idem contra praedictam eius ordinationem, Sanctum Publicum Melitae Principem nouellum in fide in einsdem insulae Episcopum ordinarat; bene tamen dici posset esse, nimirum, praedictae regulae Apostoli exceptio nem, si ille Princeps per saltum ad dictum Episcopatum promotus fuisset. Neophyti igitur dicuntur Laici, qui nullo praeuio Ecclesiastico ordine ad Episcopatum promouentur; ex hoc enim capite Neophytus appellatus fuerat Photius in IV. Constantinop. Concil. can. 4. et Patres ibi illius patriarchalem electionem nullam, et inualidam ob id declararunt, non quia erat fidei, sed ordinum ecclesiasticorum Neophytus, constat enim illum a natiuitate baptizatum fuisse, ergo tamquam in administratione Sacrorum nouellus, Neophytus appellatus fuit. Idem Photius Neophytus etiam ab Iunone Carnotensi epist. 285. appellatur. Vnde Ioannes Papa VIII. quando ad instantiam Augustorum praefatam electionem reinualidauit, eisdem ita scripserat: [Vt post mortem Photii fratris nostri, nullus ex dignitate nundana ad pontificalem honorem ascendat; sed ex presbyteris Cardinalibus eiusdaem Eccelsiae, vel ex Diaconibus, aut ex aliis Sacerdotibus, qui sub Ecclesia Constantinopolitana consistunt.] vbi Diaconibus intelligendum est de Cardinalibus, quia in ordine anteponuntur hic aliis Sacerdotibus non Cardinalibus. De his in rebus ecclesiasticis tyronibus loquitur. can. statuimus. dist. 61. vbi sic inquit: [Ne his regenda Domini Ecclesia credatur, qui legitimarum institutionum nescii, et totius humilitatis ignari, non ab infimis sumere incrementum; sed a summis volunt habere principium; cum valde iniquum sit, et absurdum, vt imperiti magistris, noui antiquis, et rudes praeferantur emeritis]:||: In hoc etiam sensu Casinensis Chronica lib. 2. cap. 41. de Landulpho non in fide Neophyto, sed in rebus ecclesiasticis a Capuanis in eorum Episcopum electo, ait: [Landulphum quendam de suis nobilibus coniugatum, et Neophytum sibi Episcopum eligetunt.] De his ergo in rebus ecclesiasticis tamquam imperitis est supra allatus sermo Apostoli. FR. idem insinuare videtur D. Hieronymus lib. 1. Dialogor. aduers. Pelagian. vbi ad locum illum Apost. alludens, sic inquit: [Vult. vt non Neophytus Episcopus ordinetur, quod videmus in nostris temporibus pro summa eligi iustitia. Si baptismus statum iustum faceret, et omni plenum iustitia, nequaquam vtique Apostolus Neophytum refutarct; sed Baptismus vetera peccata conscindit, nouas virtutes non tribuit, dimittit e catcere, et dimisso si laborauerit praemia pollicetur. Aut nullus inquam, aut rarus est, qui omnia habeat, quae habere debet Episcopus.]:||: Item Neophyti vocabulum pro Nouitio in Regligione vsurpatur, in quo sensu Greg. lib. 7. Regist, epist. 120. FR. de hoc sensu clare in can. sicut Nephytus. dist. 48. Ibi enim sic habetur: [Sicut Nephytus dicebatur, qui initio sanctae fidei erat eruditione plantatus, sic modo Neophytus habendus est, qui repente in Religionis habitu plantatus ad ambiendos sacros ordines irrepserit. Ordinate ergo ad ordines ascendendum est.] Glossa autem in can. Probentur. dist. 48. Secundam huius vocabuli acceptionem, scilicet, de nouello in rebus sacris, non agnouit, dum ibi tantum astruit, nempe: [Dicitur Neophytus nouellus in fide, vel in Religione.] De Neophytis in fide. Vide Dominica noua. Illuinati. Eorum processio. Vide Vesperae.

NEOPHYTORVM HAERESIS, FR. laicorum, seu immeritorum peruicacia, dum simoniace ad ecclesiasticas dignitates procurant peruenire. can. quisque per pecuniam. 1. quaest. 1.

NEPHALIVS. graece nhfa/lios2 sobrium simul, ac vigilantem significat: [Quippe vtrumque significat] inquit D. Hieronymus epist. 83. ad Oceanum.

NEPHESINVS. FR. id est, Nepesinus, ex Nepi Ciuitate. 5. decretal. tit. 33. cap. 21.

NEPTVNNVS. FR. fortasse ex hebraico vocabulo Nephtul, quod agonem, seu certamen significat. Calep. in dict. Agon. vnde Neptunus Enosigaeus, ex eo quia terram quassat, et concutit dictus fuit.

NESCIO VOS. FR. id est, non approbo. Glosa in can. consideret. de poenitent. dist. 5. Item contemno. Glossa in can. hac consona. 25. quaest. 1.

NESTORIANI. FR. Haeretici: [A Nestorio Constantinopolitano Episcopo nuncupati, qui B. Mariam. Virg. non Dei; sed hominis tantummodo matrem asseruit, vt aliam personam carnis, aliam saceret deitatis: nec vnum Christum in Verbo Dei, et carne credidit; sed separatim, atque seiunctim alterum filium Dei, alterum filium hominis praedicauit. can. qui. dam autem. 24. quaest. 3.] Hi ab Orientalibus Syriani communiter appellantur Vide Agnoetae, Eutychiani.

NETE. graece, *nh/th est altior citharae chorda, quae acutum reddit sonum: [Iam hypate quoque, cum sit nete contraria, est tamen vna harmonia. Clem. Alex. lib. 1. stromat. cap. 5.] Vide Hypate.

NETORIVM. FR. fusus ad filum ducendum, at corrupte apud Isidorum Netorsum dicitur.

NEVMA. graece neu=ma id est, nutus; sed pro suaui, ac iubilationis spiritualiter prolato canto

vsurpatur, quo vix verba exprimebantur, dum longa pausa quaeque syllaba protrahebatur, ita vt ex oris tantum aperitione, ac per ipsius nutum, et motum intelligerentur verba, Haec cantus speciies exercebatur precipue in Natali Domini; hinc recentiores Musici in eadem nocte brenioribus syllabis Nce pronuntiant in cantilenis sacris. Antiquitis tamen in choro Neuma canebatur ad Kyrie eicison, vel ad dictionem Hierusalem, quia coelestis patria contemplabatur. Vide Noel. Vnde Rupertus lib. 1. de Diuin. off.cap. 35. inquit: [Iubilamus magis, quam canimus. vnamque breuem digni sermonis syllabam in plures neumas, vel neumarum distinctiones protrahimus, vt iucundo auditu mens attonita repleatur, et rapiatur in gloria] quae interiectio saepe in cantu Alleluia post epi, stolam apud Graecos frequentatur.

NIBITA. FR. aqua pluuialis. [Nibita aqua ex ex cubibus facta. Isidor.] Sed Vossius melius existimat dici Niuitam, aquam, nempe, ex niuibus liquefactis; nam, vt saepe diximus, in illius Isidori saeculis B. pro. V. ponebatur.

NIBLATVS. vtitur hac barbara dictione Ioannes Diaconus in descriptione indumentorum S. Siluiae D. Gregorii genitricis dum ait: [Ferens in capite matrona lem mitram cadentis brandei raritate niblatam. in vita S. Greg. cap. 83. et 84.] sed mendose, dum Nubi latam legendum est, eratque velum tenuissimum capiti eiusdem Sanctae inuolutum ad instar turcici vittati, quod italice Turbante dicitur, vt in subiecta eiusdem sanctae sigura, videre est, quam ex antiqua eius imagine simul cum marito, et filio ad vium expressa, et ab Eminentissimo Baronio ad annum 604. adducta, nos ad dictionis exemplum caput tentum Matris hic supponi duximus.

NICHILIANISTAE. FR. Haeretici, quorum Auctor fuerat Petrus. Abaelardus circa annum 1117. et contra quem scripserat Gualterus a S. Victore, vbi in Aduersarium ita concludit: [Tuo operi non debetur lima; sed gehenna. Omnis Catholicus, qui legit, non dubitat.] Inter alia enim deliramenta, quae asserebat, erat hoc enorme, quod, nempe Christus erat nihil, inde Nichilianista eius sequaces appellati sunt.

NICOLAI PANES, erant panes ingentis magnitudinis, quorum denominationem a quodam nicolao Damasceno Iulii Caesaris famili aissimo sumpsisse testatur Suidas, qui solebat has ingentes placentas melle subactas eidem Imperatori donare, quo circa ab eodem Caesare Nicolai panes appellati sunt; ac deinde quilibet magnitudine deformis panis Nicolai dictus est. Aliis vero placuit etymologiam ab eodem Nicolao deriuare; sed non ab ingenti panis magnitudine, verum quia ipsemet oblator ingentis staturae fuerat, vultus, ac morum iucundissimus. FR. apud Photium in eius Biblioth. vbi de Nicolao Damasceno, de quo etiam mentionem faciunt Hesychius, Ioseph Hebraeus, non raro Suidas, et alii:||: [Vuas, et mala punica, et sicus, et nuces, omnia intempestiua; quin etiam quosdam inuentos mellis fanos, et vrnam recentis lactis, et nicolaos panes maximos, et mundos, et calidos e regione externa. Palla dius in lausiaca hist. cap. 52.] Vbi colligitur veriorem fuisse Suidae narrationem, dum Palladius ait nicolaos panes esse maximos; sed re vera adhuc ambigitur, an in forma, vel in numero Nicolai panes, quos Palladius recenset, fuissent maximi. Quos tamen panes Palmulas nic leas Athenaeus lib. 14. cap. 23. appellauit.

NICOLAITAE. FR. Haereticorum secta in primitiua Ecclesia a Nicolao Diacono Hierosolymitanae Ecclesiae denominati, qui Herresiarcha vna cum S Stephano, aliisque ab Apostolorum Principe ordinatus fuerat. Actor. cap. 6. cui erat coniuncta in matrimonio pulcherrima mulier, eamque omnibus lasciuire cupientibus concessit. 24. quaest. 3. can. 39. Hinc in Apocalup. cap. 2. dicitur: [Sed hoc habes, quod odisti sacta Nicolaitarum, quae ego odi.] Postillator Nicolaum hunc Machometem Pseudo prophetam fuisse putat ad can. Non omnes Episcopi. 1. quaest. 7. in fine, cui Postillae Hugo subsignatur; sed Hugo a S. Victore in eius Monasticis expositionibus. lib. 6. cap. 3. tit. de Claud. Tiberio Imp. de hoc Nicolao Haeresiarcha loquens, ait fuisse Antiochenum, et in eodem tractatu exposit. prior. lib. 9. cap. 9. de Machomete praedicto mentionem faciens, ait fuisse ex Ismaelis progenie, Insuper quasi omnes Historici conueniunt Machomerem, de quo diximus de anno 630. circiter in ruinam populorum extise. Est etiam magis ridicula Benuenuti Imolensis opinio in Commento ad cantum 28. de Inferno Dantis Aligierii asserentis Machomete fuisse S. R. E. Cardinalem. Aliam fabulam de Machometo narrat Glossator in Clement. tit. de Iudaeis, et Sarrac. quam ex Hist. Eccl. hausisie asserit, sic inquiens: [In historia ecclesiastica legitur Machometum nutritum fuisse a quodam Clerico nobili Romano, qui cum tempore Bonifacii Papae IV. quaedam petita impetrare non potuisset, apostatauit a fide, et nutriuit illum

cum quadam columba alba, quae recipiebat granade aure eius, et sic erudita per hoc, quod quando volabat Machometus, illa ponebat in publico os ad aurem, et sic dicebat, quod Spiritus Sanctus alloquebatur, et instruebat illum, iste postmodum dedit legem Sarracenis, vt haec in historia Ecclesi astica plenius reperiri possunt.

NICOLAVS. FR. graece vincens populos interpretatur: quasi *nikw=n laou/s2. [Pheronymus dicitur, qui verum, et congruum sibi fert nomen. Ergo Nicolaus, qui verum, et idoneum actui suo nomen ferre visus est; apte pheronymus dictus est, Nicolaus, quippe, vincens populos interpreta tur; vicit enim, quippe, recte non sentientes; sed inique agentes. Anastas. Biblioth. in 8. Syn. Act. 10.] Vide Pheronymus.

NIDOR. FR. odor assatarum carnium: [Quod irritamenta gulae non habet leuiori digestione concoquitur; nemo enim vno, aut duobus cibis, hisque vilibus vsque ad inflammationem ven tris oneratur, quae diuersitate carnium, et saporis delectatione concipitur. Cum variis nidoribus fumant patinae, ad vsum sui pro explenda esu rie, quasi captiuos trabunt, can. Ne tales. de consecrat. dist. 5.] Et ibi sic Glossa: [Nidor proprie dicitur quidam odor carnium assata rum, nidor esteo quod nebula leuatur.

NIGELLA. herba, et semen, quod graece mela/nqi v dicitur, et in officinis Niella appellatur. Vide Gith.

NIGELLATVM. oleum ex nigella confectum, quod viam Melanthinum, ex graeco mela/nqion dicitur, et vbi vulgata in cap. 28. Isaiae habet: [Non enim in serris triturabitur Gith.] graeca lectio mla/nqion transtulit. [Quod si nigellatum habes, mitte nobis per ea vascula, quae peris filiis nostris demandauimus. Paulin. epist. 1. ad Seuerum] cuius olei virtutem Dioscorides lib. 1. cap. 36. satis refert. Male ergo quidam hunc Paulini locum Nigellatum pro vassculo pretioso, ex figulina creta vulgo Porcellana intelligunt. FR. sed hanc difficultatem enodat Plinius lib. 20. cap. 17. vbi sic inquit: [Gith ex Graecis, alii Melanthion, et alii Melaspermon vocant. Optimum, quam exactissimi odoris, et quam nigerrimum. Medetur serpentium plagis, et scorpionum.

NIGRORVM ORDO, Casinenses Monachi, et aliae Congregationes Ordinis S. Benedicti, qui habitum nigrum ferunt, quo colore induti sunt saeculares Clerici, qui tamen ante regimen Ecclesiae a Benedictinis diu retentum violaceo colore induebantur. Vide Clericus. Nam in transactis faeculis nimis praeualuit in Ecclesia Dei Benedictinorum Religio, habuit enim ex Casinensi Congregatione octo Summos Pontifices praeter alios quatuor ex aliis eiusdem Sancti Benedicti Congregationibus; item duo milia Cardinales, septem milia Archiepiscopos, et Episcopos quindecim milia. FR. Item Casinensis Congregatio praeter bona stabilia, et Ciuitates, ac terras, quas possidet in praesenti, alias innumerabiles cum mero, et mixto imperio possedit, quas oculis quisque percurrere potest in Bullario Casinensi duobus tomis recenter ab Eruditissimo et in studio antiquitatum Consummatismo Viro, et a me Colendissimo Amico R. Abb. P.D. Cornelio Margarino in lucem edito:||: Mirificauit enim Benedictinos Deus in terris, et in Coelis, vbi nobis cogniti ex hoc ordine aeternales ciues, ex quodam M. S. antique monumento in Monte Casino asseruato manifestantur: [Sancti Monachi sub regula Sancti Patris nostri Benedicti canonizati sunt numero quadraginta quatuor milia, et vigint, duo, quorum ouinque milia quinquaginta quinque fuerunt Monachi Sancti Benedicti Monasterii Casinensis, ibidemque sepulti.] Imo Tamburinus Sanctos canoniratos 55700. numerat. FR. sed Ioannes Papa XXII. diuersimode calculat, sic scribens::||: Ego Ioannes XXII. extrahi feci de Sanctorum Catalogo omnes Sanctos, et Praelatos, Monasteriaque de Ordine Sanctissimi Benedicti, qui ab ipsius tempore, vsque ad nostra fuerunt tempora. Inuenimus autem ex Sanctissimo illius Ordine Summos Pontifices viginti quatuor; Cardinales ducentos, (corrige duo milia) Archiepiscopos septem milia, Episcopos quindecim milia, Abbates quindecim milia, et septuaginta quatuor, quorum confirmatio spectat ad Papam. Sanctos canonizatos quinque milia quingentos, et quinquaginta quinque, exceptis Marturibus, ex quorum numero isti pauci admodum describuntur; Sanctus Placidus Abbas, ac Sanctissimi Benedicti discipulus cum triginta tribus Monachis sub Mamuca Duce martyrio coronatur. Sanctus Bertarius Abbas Montis Casini, cum pluribus, peneque mnumeralibus Monachis per martyrium cum Christo gaudent in aeternum. Quamplurimi praeterea Monachi, et quasi infiniti in Sicilia a Saracenis, et in Monasterio Nonantulano a Barbaris, et in Monasterio Sancti Vincentii apud Montem Casinum a Scoda Rege Christi Martyres sunt effecti. Sancti Monachi mille, et septingenti, et sexdecini a Rege Iosaphat mortui, per martyrium coelum ascenderunt, Sanctus Porcarius Abbas, cum quingentis Monachis martyrii palmam est adeptus, Sancti Monachi omni perfectione pleni noningenti in Monasterio Benchorensi trucidati, Martyrum Collegio sunt ascripti Sancti Monachi centum, et sexdecim pro Christi fide in Monasterio Turonico martyrizati sunt. Sanctus Aygulphus Abbas cum plurimis sociis suis, et quasi innumerabilibus Monachis in India, in Monteque Tabor, et in Monasterio Lirinensi diuersis tormentis, et cruciatibus a Saracenis, Turcisque, ac Iosaphat Rege trucidati, coelo inter Martyres sunt donati. Hos de multis

tamquam rosarium primitiae cligimus: ceteri vero prae multitudine a Christo solo numerantur. Monasteria vero Ordinis eiusdem haec inuenta sunt. Abbatiarum triginta tria milia, Praeposi turarum quatuordecim milia, absque mulierum Coenobiis. Vt autem breui cuncta sermone concludam, Romana Ecclesia per quingentos annos ab isto Sanctissimo recta est Ordine. Hic autem ista posuimus ad Dei Iaudem, et gloriam, ad honoremque Sanctissimi Benedicti, eiusque, Sanctissimae Religionis, et consolationem sub eius sanctissimo magisterio Militantium, vt supradictos Sanctos pro intercessoribus ad Dominum habentes, ad corum animentur imitanda vestigia, vt demum ad illorum post mortem mereantur pernenire consortium, et gloriam; vbi eternam cum illius requie fruantur, permaneantque in saecula saeculorum. Amen. Bullar. Casin. com. 1. const. 41:||: Insuper Casinensis Abbas infrascriptis titulis fruebatur, vt ex epistola Imperatoris colligitur, nempe: [Lotharius Dei gratia Romanorum Imperator Augustus Dilectissimo fideli suo Guibaldo Casinensi Gerarche, et Rom. Imperii Cancellario, et Magistro Cappellano, Principi Pacis Chron. Casinen. lib. 4. cap. 121.] Vnde non immerito ea dignitas nedum ab ipsismet Cardinalibus exoptabatur, verum etiam Abbates Casinenses ad summum pontificatus apicem perducti priorem titulum retinere voluerunt. Baron. an. 1057. num. 12. Quin, et Abbas Casinensis consecrabatur ab eodem Pontifice non raro, ac in Conc. Romano sub Paschali II. de anno 1116. Abbas Abbatum Casinensium Superior declaratus fuit, Quae omnia siquidem spiritualia, et temporalia, a Deo, et hominibus huic Religioni non alia de causa cumulata, nisi ex Sanctitatis odore, quae sua-ui-ter olet, exacta nimirum oboedientia, inconcussa obseruantia, atque profusissim is cleemosynis, qua fragrantia attracti ipsimet Reges, ac Imperatores sceptra, ac diademata deponentes, superstitem vitae cursum in hoc monastico instituto pie, sancteque duxere. Igitur cadem deuotionis causa saeculares Clerici, vt supradictum est, nigrum habitum susceperunt. Quare haec sanctissima Religio mater, ac magistra diuersarum claustralium, ac militarium ordinum fuit, atque prima noscitur in Occidente. [Monasterium quoddam in Francia: orat autem de ordine nigorum. Caesar. lib. 4. cap. 12. Abbas quidam nigri ordinis. Idem cap. 16.] Eademque de causa dicebatur Vmbraticus Benedictinorum habitus, quemadmodum in vita S. Bercorii Abbatis legitur, id est; [Nequaquam passus est vmbraticum Monachos gestantes habitum, absque aliqua vlterius aberrare doctrina.] Eorum Ciuitatem. Vide Eulogimenopolis. Officium B. M. quando, et a quo eis recitari iussum fuit. Vide Officium B. M. V. Reliqua spectantia ad hunc ordinem. Vide Siphon. Sympaectes. Tabula. Officialis. TE Deum Laudamus Temporius.

NIHIL MIHI CONSCIVS SVM. FR. Apostoli phrasis 1. Cor. cap. 4. id est, nullius peccati mortalis conscientiam habeo. Glos. in can. Adhuc instant. de poenit. dist. 3.

NILVS. eius aquae quando in vinum mutabantur. Vide Epip hania. Eius vocabuli characteres symbolice dies vnius anni arithmetice denotant. Vide Abraxas.

NIMBVS. proprie significat vittam, seu fasciam, anro contextam, qua feminae frontem redimebant. [Laminas pertunderent aurium, imminerent frontes nimbis, fuligine oculos inumbrarent. Arnob. lib. 2.] Hinc Plautus Nimbatam appellauit meretricem, sed apud Ecclesiasticos Scriptores diadema significat, quod solet addi in Sanctorum Canonizatorum capitibus in forma circulari splendente. [Lumen, quod circa Angelorum capita pingitur, nimbus vocatur. Isid. lib. 19. Etym. cap. 31.] Graeci in diademate Christi solent inscribere Exodi verba o(w=n scilicet, Qui est, ad signifcandum, quod Saluator in ea figura expressus, sit idem Deus, qui Moysi apparuit. In aliquibus antiquis picturis ad capita figurarum depicta perspiciuntur diademata in quadrata forma, et Io. Diaconus. In vita S. Gregorii lib. 4. cap. 33. eius significatum ita declarat. [Circa verticem vero tabulae similitudinem, quod viuentis insigne est.] Impersectum enim vitae praesentis statum contingentiarum angulis refertum, vt Angelut Rocca exposuit, denotat, et e contra rotundum diadema symbolum perfectionis est Aliud autem significatum affert Durand. lib. 1. cap. 3. Vbi sic ait: [Cum aliquis Praelatus, aut Sanctus viuus pingitut, non in forma scuti ortundi; sed quadrati corona ipsa depingitur, vt quatuor cardinalibus virtutibus vigere monstretur.] Ac adhuc Romae in variis Ecclesiis similes figurae cum diademate; quadrato peruetusto musiuo formate cernuntur, veluti in Ecclesia Sanctae Praxedis ad tribunam, vbi est effigies Paschalis Papae primi, qui in cardinalatu fuerat eiusdem Ecclesiae titularis, illamque restaurauerat, ornauitque. In via Numentana exstat adhuc effigies Honorii primi Papae, et nos supra in dict. Baculus attulimus similem S. GRegorii Papae. FR. similem etiam peruetustam S. Gregorii praefati figuram adducit Baronius ad annum 604. de qua pictura praedictus Io. Diaconus in vita S. Greg. lib. 4. cap. 84. loquens, excusat praefatum Pontificem a vanitatis nota, quod, nempe, se viuum permiserat depingi: et sic inquit: [Ex quo manifestiffime declaratur, quia Gregorius, dum adhuc viueret suam similitudinem depingi salubriter voluit, in qua posset a suis Monachis, non pro elationis gloria; sed pro cognitae districtionis cautela frequentius intueri.] Et sub qua eiut similitudine hoc disticon inscribere curauit.

Christe potens Domine nostri largitor bonorum.
Indultum officium solita pietate guberna.

In tribuna Ecclesiae S. Caeciliae Trastiberim praedictus S. paschalis I. musiuo opere se viuum effigiari fecit eiusdem Ecclesiae formam in manu gestaus, et cum eadem quadrata corona in capite, hancque inscripionem posuit.

Haec domus ampla micat variis fabricata metallis.
Olim quae fuerat confracta sub tempore prisco.
Condidit in melius Paschalis Praesul opimus.
Hanc aulam Domini firmans fundamine claro.
Aurea gemmatis resonant haec dindima templi.
Laetus amore Dei, hic coniunxit corpora Sancta.
Caeciliae, et Sociis, rutilat hic flore iuuentus.
Quae pridem in Cryptis pausabant membra beata.
Roma resultat ouans semper ornata per aeuum.

NIXA. prunum, fructus species. [Et attulit quidam frater nixas siccas. Pelag. lib. 5. de vitis Patrum num. 65.] Cuius etymon sic Isidorus explicat. [A multitudine enixi fructus nixam appellant. lib. 17. cap. 7.

NOBILISSIMVS. etiam apud Graecos *nobelissi/mos2 in eorum Caeremonial. in quo perscribitur benedictio Nobilissimo danda in eius coronatio ne. Erat dignitatis titulus, qui ad Imperatoris filios minores, et ad eius coniunctiores consanguineos spectabat. [Ad libidines cum esset pronus, tres vxores duxit, et ex prima quidem Leonem filium suscepit, quem Imperii nomine decorauit, ex aliis vero Christophorum, Nicephorum, et Nicetam habuit, quorum primos duos Caesares coronauit. Nicetam autem etiam coronauit Nobilissimum. Zonara de Constantino Copronymo agens] FR. Glossator in can. a. dist. 63. vbi in textu legitur. [Ad Bazilium Imperatorem, et ad filios eius Constantinum et Leonem Augustos etc.] parum ille in historiis versatus se ostendit; nesciens, quod Impp. viuentes solebant filios Augustos coronare: hinc imperite glossauit, inquiens: [Filii Imperatoris dicuntur etiam Augusti, quia sperabatur, quod essent futuri Imperatores, et quasi per augurium hoc sperabatur. Vel sicut Imperator dicitur Augustus, quia illius propositum debet esse, quod augeat, sic et silius potest dici Augusctus, quia et hoc propositum debet haberc, cum habeat Imperium,] sed tantum abest, quod filius Imperatoris non poterat dici Caesar, nisi a Patre declarabatur, vt supra ex Zonara habetur. [Leonem etc. quem Imperii nomine decorauit.] id est, Caesaris, sicut hodie futurus Imperatoris successor Romanorum Rex solet appellari. Vide Iurisconsult. in l. 3. de nat. rest. Vide etiam Baron. ad an. 336. num. 25. Prima huius tituli Nobilissimi mentio in consanguineis Consiantini Magni. Vide Baron. an. 336. n. 25. et 26. Imo antiquior inscriptio adducitur ab Auctoribus, vbi Valerius Iunior de anno 260. cum nobilissimatus titulo decoratur. Meursius in suo Glos. Graeco-barb. refert Constantinum. Liciniumque nobilissimos appellatos fuisse. Vide etiam Landeber. in Ammian. lib. 14. Atque Didacus Lequile in tract. de Fam. Austriaca tom. 1. dilemma 3. num. 11. refert in inscriptione Magni Constantini has notas. [Et Iulianus Nobilissimus Caesar.] Quinimo hic titulus etiam feminis filiis, ac descendentibus ex imperiali familia tribuebatur, et de Marina nobiliffima Arcadii Imp. filia agit Cedrenus. Itaque Nobilissimum purprea indutum fuisse toga, cuius limbum auro intextum, sedisseque supra Praefectos Zonara lib. 2. testatur. Vide Porphyrogenitus.

NOCTILVCA. FR. sic appellatus est lunaris Planeta, quem Ioannes Sariberiensis Heram Dianam vocat lib. 2. cap. 17. in aliquibus Codicibus mendose legitur. Herodiades. Homodiana. Heroides, et Nocticula. Vide Panagia in fine.

NOCTVRNVS. tertia Matutini pars; antiquitus enim ad instar militum excubitorum noctem trifarie diuidebant Ecclesiastici, terque ad orandum surgebant, et in qualibet vigilia noctis vnum nocturnum recitabant, ac diluculo laudes persoluebant D. Hieronym. epist. ad Eustoch. At tepescente Ecclesiasticorum obseruantia tres simul nocturni cum laudibus recitari coeperunt. Tres nocturni triplicem Ecclesiae statum denotant, naturalem, scilicet, legalem, et euangelicum, ideo in tertio dicitur Euangelium; siue tres Christi in horto orationes significant. Mast. de pass. Christi lib. 1-cap.4. Hae quatuor matutini partes, inclusis laudibus, ab Hugone de S. Victore Canticinium, Intempestum. Gallicinium, et Antelucanum appellantur iu xtae noctis dinisionem. Vide Nox. In diebus autem ferialibus vnicum nocturnum duodecim psalmorum recitatur, quia semel Monachis apparuit Angelus duodecim psalmos canens, quos singillatim cum Antiphona Atleluia terminabat, Casiau. lib. 2. Instit. Caenob. cap. 4. De qua visione etiam mentionem facit Turonen. Synodus, quae ideo ordinauit, vt in ferialibus duodecim recitentur psalmi, et eundem ritum obseruandum declarauit Greg. VII. in can. In die. de consecrat. dist. 5. FR. Monachale tamen officium quatuor habet nocturnos. Nocturnae connocationes. Vide Vigilia. Cetera. Vide Matutinum.