CAMENA Early Modern Latin Texts

HIEROLEXICON SIVE SACRVM DICTIONARIVM AVCTORIBVS DOMINICO MACRO MELITENSI ET CAROLO EIVS FRATRE ROMAE Ex Off. Bernardoniana Sub Signo Virtutis Anno 1677 Superior [abbr.: Superiorum] permissu Et privilegiis

HIEROLEXICON, SIVE SACRVM DICTIONARIVM, IN QVO Ecclesiasticae voces, earumque Etymologiae, Origines, Symbola, Caeremoniae, Dubia, Barbara Vocabula, atque Sac. Scripturae et SS. PP. Phrases Obscurae elucidantur. AVCTORIBVS DOMINICO MACRO MELITENSI, Olim Cath. Eccl. Viterb. Canonico Theol. Sac. Indicis Congregationis Consultore, Proton. Apost. Eq. Aurato, Com. Palat. ET CAROLO EIVS FRATRE Biblioth. Alexandrinae in Archigym. Vrbis Praefecto. OPVS Figuris ornatum, quod praecedit Index Criticus, ac subsequuntur SYLLABVS graecarum vocum exoticarum, de quibus in eo agitur, et CONTRADICTIONES APPARENTES Sac. Script. ab eodem DOMINICO conciliatae, et ex eius Schedis in hac tertia, et postuma impressione auctae. PARS SECVNDA. [gap: illustration] ROMAE, Sumptibus PONTII BERNARDON Via Parionis, sub signo Virtutis. M. DC. LXXVII. SVPERIORVM PERMISSV, ET PRIVILEGIIS.

OPPOSITVS. pignori datus, [Suppositorium aliquod argenteum, pro vno solido dicitur esse oppositum, et calix pro sex solidis. D. Greg. in Registro lib. 1. cap. 42.

OPTIO. FR. Curiae Rom. terminus, quando, scilicet, Cardinalis mutat titulum sui Cardina. latus, quae tempore Alex. PP. V. inter Cardinales introducta est, qui Papa post sedatum schisma inuenerat duos Cardinales eundem titulum pos sidentes; vnde opus fuit vni eorum mutare titulum, atque exinde introducta fuit optio. Honuphrius Panuinus apud Spondanum anno 1410. Optio enim dicitur electio. [Si optio naturae nostrae detur. Cic. 4. Acad.] Quando tamen est mascul. generis, Custodem Commissarium, Vicarium, et similia denotat, vnde Optio carceris, Optio fabricae; et sic de ceteris dicebatur. [Deinde post dics paucos Pudens miles optio praepositus carceris, qui nos magni faciebat, coepit intelligere magnam virtutem esse in nobis. pass. SS. Perpetuae, et Pelicitatis. per Holsten. edita.] Et inferius ibid. [Tamen ipso optione carceris credente] ac idem vocab. apud. D. Ambrosium legitur: [Neque Paulus, et Silas tempus distulerunt quo ouptionem carceris baptizarent. in epist. ad Ephes. cap. 4.] Erant etiam in exercitu Optiones commisarii, seu decuriones, de quibus Vlpian. in l. Diuus Adrian. de bon. dam. et Calist. in 1. vlt. de nir. immu. et Imperat. in 1. pen. Cod. de apocis publ. lib. 10. Item hoc officium. [Optionatus, vt Decurionatus, Pontificatus dicitur, vt Cato in ea, quam habuit apud equites:Maiores seorsum, atque diuersum pretium paranere bonis, atque strenuis, decurionatus, optionatus, hastas donaticas, alios honores.] ita Festus ex Parnesiana Biblioth.

ORACVLVM. Cappella, vel Oratorium. [Intra Basilicam B. Petri Oraculum mirae pulchritudinis construxit. Anast. Biblioth. in Leone.] qui habent facultatem audiendi Sacrum in Cappella domestica ex Breue Apostolico, in eo fere exceptuantur dies sollemnes; quae sollemnitates sunt Natalis Domini, Epiphania, Pascha, Pentecostes, Annuntiatio, et Assumptio Virginis, Sanctorum Petri, et Pauli, ac Omnium Sanctorum festiuitates. Sac. Rit. Congreg. 17. Nouembr. 1607. In Oratorio Episcopalis Palatii Missa celebrari nequit, quando Episcopus non est praesens; nam priuilegium personale est, et non locale. Diana part. 4. tit. 14. Resol. 15. Vide Cappella. Confessio. Oratorium. FR. Idem habetur ex Sac. Scriptura. [Propitiatorium, id est, oraculum. Exod. cap. 37. Per circuitum templi, et oraculi. 3. Reg. cap. 6.] ac passim ibidem. Item Oraculum significat Pontificis responsum, seu rescriptum. [Secunda vero assertio per oraculum Clementis Papae fulcitur. In decretal. derestitut. spol. cap. 13. Postulasti per apostolieum oraculum edoceri vtrum etc. Nos igitur respondemus. Ibid, de testibus cogen. cap. 9. apostolicae Sedis oraculum Ibid. de donat. cap. 9. Vnde per nostrum oraculum postulas edocen. 5. decretal. tit. 12. cap. 19. §. Potestas.] Oraculum falsum. Vide Loxias.

ORAMA. neutrius generis, ex graeco o)/rama, visio, spectrum, phantasma. Vnde Althelmus de Virgin.

Lecto sopitus cum somno membra dedisset,
Orama per noctem cernebat rite supernum.
Coelestes fatus sic felix auribus hausit.

Idem etiam Oroma dixit cap 19. vbi loquens de D. Gregorio Nazianzeno, ait: [Vidit Christum in oromate.] Vide Horama.

ORAMEN. Oratio, precatio, [Summumque continuo, ac sincerum cernuis oraminibus salutauimus. In Vita S. Landoardi. 19. Mart.

ORARIVM. stola, graeca vox w/ra/eion, cuius etymon sic ab Alcuino de diuin. off. cap. 39. explicatur. [Orarium stola dicitur, eo quod Oratoribus, hoc est, Praedicatoribus concedatur] Petrus vero Blesen. serm. 41. aliud etymon affert. inquiens: [Orarium autem dicitur, quia propter offensas populi fui cum humili genuflexione debes supplicate.] Quod debet in modum crucis cingi: [Orarium, quod et stola dicitur, super collum geris, cuius brachia ad minus extenduntur vsque ad genua, et cancellari debent per medium pectus in modum crucis. Idem Ibidem.] Quod ad alas Angelicorum Spirituum alludere ait Simon Thessalonicensis, quorum officium Diaconus tunc exercet, qui quando communionem suscipiet, debet post tergum stolam in modum crucis cancellare. Solent Graeci in orario hoc laudis nomen *(/arios2, tripliciter effigiare. Quia vero antiquis temporibus aliqui Diaconi ex arrogantia dua oraria gestare praesumebant; hinc Toleotanum IV. Concilium can. 39. sic rescripserat. [Orariis duobus nec Episcopo quidem licet, nec Presbztero vti, quanto magis Diacono, qui minister eorum est.] Item Orarium significat velum, quod deuotionis gratia super reliquias Sanctorum ponebatur; de quo D Ambrosius, et alii. Inde in S. Gregorii Sacramentario (ubi agitur de adoratione Crucis in feria VI. Parasceue) mendose habeutr. In oratorio, quod In orario corrigi debet; ibi enim de velo, quod sub Gruce extenditur, manifestus sensus est. FR. Quo ad Orarii etymologiam varii varia dixere: Balsamon in can. 22. Laodicen. existimat a graeco verbo w)rw=, id est, obseruo deriuari, sic inquiens: [Orarium ferre est tantum Diaconorum: hi enim eis, qui celebrant adsistentes, et sanctarum orationum mysteria, et Presbyterorum obseruantes, eis, qui sunt in suggestu Diaconis per orarium significant, quando debeat fieri pronuntiatio, seu prolatio petitionum Catechumenorum, et

ceterorum. Appellatumque est orarium a verbo w)rw=, quod est obseruo.] Quem sequitur Io. Durant. lib 2.de Rit. Eccl. cap. 9. n. 14. et Matth. Blastar. Fuerunt tamen, et ipsi. Graeci, qui contrarium sensere, quod nempe, Orarium ex latina voce deriuatum sit; ita Suidas [Oraium latine appellatur.] Vnde aliqui ab Ore, vel ab Ora Orarium deduci autumant; ab Ore vtique, quia ori admouetur ad plausum [correction of the printer; in the print planctum], et fauorem, vt et Veneti suis stolis ab humero pendentibus; ita Diaconi se inclinantes populo, vel sacro Altari exosculantur Orarium in venerationis signum. Glossae veteres [Oraria, quibus os obuoluitur] et Aurel. Prudentius cecinit lib. Peristeph. hym. 1. ver. 170.

Quod etiam indicat Flauius Vopisc. in Aureliano inquiens: [Sciendum tamen ipsumque primum donasse Oraria populo Romano, quibus vteretur ad fauorem] id est, ad fanorem reuerentiae sibi exibendum. Alii vero putantes hoc nomen ab ora, seu limbo deduci, asserunt Orarium esse quasi institae, et orae partem, ac ornamentum, quod a graecis *pe/za dicitur. Sic Iosephus Hebr. oram tunicae talaris Aron lib 3. antiq. cap. 8. describit his verbis kata pe/zan [correction of the printer; in the print pzan] d' au)tid, id est, ima eius vestis ornabatur limbo. Hesych. [Vbi et peza vestis dicitur fimbria, seu infimae partes ad pedes] Item Suidas. [Peza extremitas, vel id in quo terminatur tunica, quod nos ilimbum dicimus.] Atque Eustat. Iliad a inquit: [Pezam esse ornamentum quodddam ad extremitatem vestis exsistens.] consolidant hanc opinionem ex Liturgia S. Io. Chrysostomi, vbi cum Sacerdos stolam accipit, dicit: [Benedictus Deus, qui effundit gratiam suam super Sacerdotes eius, vt vnguentum su. per caput, quod descendit in barbam, barbam Aion, quod descendit in oram vestimenti eius.] Vbi per oram vestimenti stolam intelligit ex qua deductum est nomen orarii: etymologia autem Orarii a Blesensi supra adducta desumpta fuit ex can. vnum orarium. dist. 25. vbi sic ait: [Vnum orarium oportet Leuitam gestare in sinistro propter quod orat, id est, praedicat. Dexteram autem partem oportet habere liberam, vt expeditus ad ministerium sacerdotale recurrat] et ibi Glossa. et hoc quo ad etymon. Graeci tamen videntur distinguere stolam ab Orario; illam enim e)petraxh/lion, hoc vero w)ru)eion; nam apud eos Orarium est Diaconorum, et stola Sacerdotum: vnde Curopa lata de off. Constantinop. agens de festo adorationis S. Crucis, ait quod Archidiaconus affert crucem ab Ecclesia, [Gestans tum consuetam suam tunicam, tum insuper et casulam; non tamen stolam, sed orarium] et S. Germanus supra adductus in sua Theoria Eccl. inquit [Orarium autem fert Diaconus in finistro humero super. dalmaticam.] Item in liturgia S. Io. Chrysost. Romae impress. habetur: [Diaconus induitur tunica orans ita etc. et ortium cuidem osculans imponit sinistro humero] eo autem saepissime vtitur Diaconus ad venerationis signum, ibidemque crebro dicitur: [Diaconus versus Sacerdotem dicit, inclinans caput suum et orarium in manu tenens] et ante symbolum fidei [Diaconus osculatur orarium suum, et venerabunde inclinans se ter, dicit etc.] Sed inter Latinos stola, et orarium promiscue accipiuntur. [Quintum quoque est indumentum quod Orarium dicitur, licet hoc quidam stolam vocant. Raban. lib. 1. de inst. Cleric. cap. 14.] sic stolam oratium appellauit S. Ambrosius de obitu S. Satyrii eius fratris, inquiens [Ligari fecit in orario, et orarium inuoluit collo, atque ita se deiecit in mare Sacramenti tutamine stetus.] Atque orarium pro stola, quae est propria sacerdotum in vtroque humero Concil. Brac. III: can. 3. [Sacerdotem vtroque humero orario ambiri praecipitur] et infra: [Sacramentum corporis, et Sanguinis Domini nostri Iesu Christi sumpturus non aliter accedat sacerdos quam orario vtroque humero circum septus; ita vt de vno, eodemque oratio crucem pariter et vtrumque humerum premens, signum in suo pectore praeparet crucis.] Item Concil. Tol, IV. cap. 27. ait: [Si Episcopus est, orarium anulum, et baculum: si presbyter, orarium, et patenam: si Diaconus orarium, et albam] quod etiam ex infra adducendis stolam, et orarium idem esse penes latinos Patres, quod Orarium ad modum fasciae longiusculae fuerit, probatur ex D. Augustini testimonio lib. 22. de Ciuit. Dei cap. 8 sicut enim in dict. Fanon dixi, quod illud promiscue in sensu stolae, et veli accipitur, sic Orarium. Gauantus item ait quod Orarium, et Orarius dici potest. In Rubr. Missal. par. 2. tit. 1. de praepar. Sacerd. celebrat. §. Imponit brachio sinistro. Maronitae Lectores, ac Subdiaconi vtuntur orario. Variis temporibus variantur etiam opiniones;sicut enim intumescebant Diacones tempore IV. Concilii Toletani, et due oraria gestare ambiebant. e contra tempore primi Bracarensis Concilii pudebat Diaconos patenter orarium deferre, et ideo sub tunicam abscondebant, quare d. Concil. can. 27. cap. 1. cis tale praeceptum imposuerat, videlicet: [Item placuit, via aliquanti huius prouinciae Ecclesiae Diacones absconsis infra tunicam vtantur orariis, ita nihil differre a Subdiacono videantur, vt de cetero superposito scapulae (sicut decet) vtantur orario.] Item idem Concilium ex antiqua institutione praeceptum Sacerdotibus renouauerat, vt semper, et intermissiue orarium portarent, ac sub excommunicationis poena, quod in modum crucis illud deferre deberent. Can. Ecclesiastica institutione dist. 23. Idemque in Concilio Moguntino tempore caroli Magni cautum fuerat, scilicet, [Presbyteri sine intermissione vtantur orariis propter disterentiam Sacerdotii dignitatis. cap. 28.] Quae

obseruantia in Summo, soloque Pontifice remansit, ita vt hodie prosingulari eius praerogatiua reputetur. Erat autem antea Episcopi dedecus orario priuari, quare Anastas. Biblioth. in Agathone ait, quod cum esset patriarcha Antiochenus Macarius in sexta Synodo tamquam haereticus damnatus; ibi Basilius Cretensis Episc. illum publice orario despoliauit, quod degradationis signum erat: [Accedens Mauritius Subdiaconus orarium de eius collo abstulit, et et proiecit ante pedes eius. Idem Biblioth. in Stephano IV.] Qui degradationis modus in omnibus ordinibus quomodo fieri solebat; ex restitutione ordinum coniectari licet in can. Episcopus. 11. quaest. 3. Nam eis restituebatur, quod antea ablatum erat; ibi enim sic ait: [Gradus ammissos recipiat, et coram Altari de manibus Episcoporum, si Episcopus est, Orarium, et baculum, et anulum: si Presbyter est Oratium, et planetam; si Diaconus Orarium, et alban.] Quo autem ad significationem Veli habetur in can. Monacho 27. q. 1. ibi enim sic ait: [Monacho orarium in Mona sterio, vel zonas habere non liceat, et si postea vxori fuerat Sociatus etc.] Vbi Glossa ita exponit: [Orarium ponitur pro quolibet ornamen to mulierum, et ponitur pars pro toto; est enim proprie velum, vel peplum, quo mulieres caput velant,] ac in Hypomnesto ad Collectan. Anastasii Biblioth inserto, a Sirmondo in 8. edito pag. 259. inter reliquias S. Martini Papae, et Martyris, quas ei Theodorus dederat, inquit: [Donata etiam particula Sancti Orarii, id est, facialis, quae sibi fuerat ab eo demissa:] Vbi dictio Facialis, vt suo loco dictum fuit strophiolum, siue manipulum significat, quod antiquitus velum erat, vt etiam ex Philosothei Patriarchae verbis comprobatur, quae in dict. Sticharium adducentur; quamuis ille cum aspiratione in prima littera scribat, id est, Horarium. Nihilominus crederem, quod aliquando orarii vocabulum pro illo velo diaconali vsurpetur, quo leuita tempore ieiuniorum in cantu Euangelii induitur, quod Stola etiam dicitur; sic enim in Missalis Rubrica de qualitat. parament. cap. 19. num. 6. habetur: [Planetam Diaconus dimittit, cum lecturus est Euangelium, eaque tunc super sinistrum humerum super stolam complicatur, aut ponitur aliud genus stolae latioris in modum planetae plicatae] Vide Fanon. Linostima. Stola. Et quo ad significationem veli. Vide Brandeum.

ORATOR. FR. denotat deuotum, et pium Confratrem. can. illi qui peregrinos, vel oratores alicuius Sancti. 24. quaest. 3. Item Orator, id est, Praedicator, Vide Contionator.

ORATORIVM. Fr. differt a Cappella, quia haec dicitur publicum oratorium, et non potest erigi absque Dioecesani licentia. cap. 4. de priuileg. in sexto. Sed Oratorium simpliciter, in quo non celebratur, quaelibet priuata familia absque vlla licentia erigere potest. Gloss. in d. cap. 4. de priuil.:||: Item Oratorium scabellum ad genussectendum ad aptatum aliquando significat: [Qui dum veniens de Sacrario, processerit cum ordine suo ante Altare ad orandum super oratorium. Ordo Rom.] In priori sensu synonyma. Vide Cappella. Confessio. Oraculu. Oratorii S. Philippi Nerii commendatio. Vide Pax.

ORBATIO. caecitas. [Et hoc est, quod Dominus in illa plaga orbationis praeceperat. Tertull. de bapt.

ORBITELLVS. FR. Ciuitas Tusciae, quae Cossa a Pomponio Mela lib. 2. cap. 4. Cosa in Itinerar. Antonini [correction of the printer; in the print Antonii] Imp. Consa ab Honuphrio Cossae, arum a Ptolemaeo appellatur: [Graue gerimus, quod cum in Ecclesiam Sanctae Mariae de Orbitello, et quasdam alias Ecclesias in tua Dioecesi exsistentes, ad Monasteium Sanct Anastasii de Vrbe spectantes etc. lib. 1. decretal. tit. 31. cap. 19

ORBITVS. FR. Circulatio. [Beata nobis gaudia Anni reduxit orbita: In hymn. Pentecostes, ad laudes] ex Virgil. Aeneid. 6.

ORCA, vas. [Igitur aduenientibus transmarinis. Vigilii Archidiaconi homines septuaginta vasa, quae vulgo orcas vocant, olei, liquaminisque furati sunt. Greg. Turon. lib. 4. hist. cap. 38.] FR. Varro de re rust. lib. 1. cap. 13. inquit: [Saepe vbi conditum nouum vinum, orcae in Hispaniae feruore musti ruptae, neque non dolia in Italia.] Eodemque vocabulo vtitur D. Greg. in eius Regist. lib. 1. epist. 53.

ORCINVS. Libertus, dicitur ille, cui directo libertas a testatore relinquitur, et dicitur Orcinus, quia ab his manumittitur, qui ad Orcum tendunt. FR. Alii dicunt Orthinum ab Orthos, quod significat directum: [Alii Orkinum. Gloss. fin. in 1. directis. Cod. de testam. Gloss. 2. in l. cum testamentum. Cod. de Iur. et fact. Gloss. Orcinum, et ibi add. marg. in l. 2. §. per contrarium. de Dote praeleg.]

ORDINALE. Rituale, liber ecclesiasticorum rituum. [Sine Ordinalibus, Consuetudinariis, Missalibus, Tropariis. Matth. Paris in vita Abb.

ORDINARIVS. FR. vt plurimum Episcopum significat; sed alqiuando Decanum, Archipresbyterum, vel Abbatem denotat, quia ex consuetudine iurisdictionem spiritualem exercent. Gloss. de Excessib. Praelat. cap. 2. in sexto. Vide Episcopus. Dioecesanus.

ORDINATIO. eius synonymum. Vide Chirotonia. Ordinatio. FR. dicitur etiam Benedictio. Glossa in can. quamuis Chorepiscopus, dist. 68.