CAMENA Early Modern Latin Texts

HIEROLEXICON SIVE SACRVM DICTIONARIVM AVCTORIBVS DOMINICO MACRO MELITENSI ET CAROLO EIVS FRATRE ROMAE Ex Off. Bernardoniana Sub Signo Virtutis Anno 1677 Superior [abbr.: Superiorum] permissu Et privilegiis

HIEROLEXICON, SIVE SACRVM DICTIONARIVM, IN QVO Ecclesiasticae voces, earumque Etymologiae, Origines, Symbola, Caeremoniae, Dubia, Barbara Vocabula, atque Sac. Scripturae et SS. PP. Phrases Obscurae elucidantur. AVCTORIBVS DOMINICO MACRO MELITENSI, Olim Cath. Eccl. Viterb. Canonico Theol. Sac. Indicis Congregationis Consultore, Proton. Apost. Eq. Aurato, Com. Palat. ET CAROLO EIVS FRATRE Biblioth. Alexandrinae in Archigym. Vrbis Praefecto. OPVS Figuris ornatum, quod praecedit Index Criticus, ac subsequuntur SYLLABVS graecarum vocum exoticarum, de quibus in eo agitur, et CONTRADICTIONES APPARENTES Sac. Script. ab eodem DOMINICO conciliatae, et ex eius Schedis in hac tertia, et postuma impressione auctae. PARS SECVNDA. [gap: illustration] ROMAE, Sumptibus PONTII BERNARDON Via Parionis, sub signo Virtutis. M. DC. LXXVII. SVPERIORVM PERMISSV, ET PRIVILEGIIS.

PVLSO. insto: [Pulsate, et aperietur vobis. In Euangelio.] Sic etiam Chrysologus inquit: [Oratio pulsat, impetrat ieiunium, misericor dia accipit. serm. 47.] et clarius D. Gregorius Papa. [Iterata vos pro magna vestra mercede adhortatione pulsamus, vt congregare synodum inbeatis. lib. 9. epist. 53.] FR. vsurpatur etiam hoc verbum pro conuenire aliquem in iudicio. Gloss. in l. de possessione. de praescription. Vnde in sacris etiam Canonibus non raro citare, ae vexare significat, vt ex sequentibus liquet exemplis: [Si quis vestrum pulsatus fuerit in aliqua aduersitate, licenter hanc sacratam, et Apostolicam Sedem appellet. 2. quaest. 6. can. 3. Omnes Episcopi, qui in quibusdam grauioribus pulsantur, vel criminantur causis, quoties necesse fuerit libere Apostolicam Sedem appellent. 2. quaest. 6. can. 4.] idem habetur in can. pulsatus. 3. quaest. 6. [Quilibet fratrum pulsatus, atque ab hac Sancta Sede vocatus etc. can. quilibet. 8. quaest. 5. Cum constet eum, qui coelestem militem (hoc est, Clericum) pulsat, nonnisi eius forum debere sectari. can. Christianis. 11. q. 1. Heredum eius oppressione pulsari. can. Siluester. ead. 11. quaest. 1. Vt in causis, in quibus quaelibet Ecclesiastici officii persona loco petitoris exsistit, quemquam laicum pulsatura apud suae prouinciae Iudicem suas proponere actiones non deserat. In his vero negotiis, in quibus Ecclesiastici officii persona pulsatur, totius submoto pulsationis obstaculo, ad iudicium Episcopi etc. can. Experientiae. ead. quaest. 1.] ac idem in can. sequentibus. Fortasse ita dictum fuerat, quia quando citabatur aliquis eius ianua pulsabatur.

PVLVERARICVM. tributi species. [Vt nullus homo praesumat teloneum per vias, vel per villas rodaticum, vel pulueraticum recipere. In capitul. Caroli Magni lib. 6. cap. 219.] Licet in Theodos. Cod. lib. 16. de Tyron. significet monetam duplicem solidum continentem, quae sernis dabatur, quando ad militiam se offerebant. FR. An sit pulueraticum tributum idem cum cispatico. Vide Cispataticum, et Cispaticum.

PVLVERIZO. in puluerem reduco. [Si autem me vilificauero, et ad nihilum redigero, atque sicut sum, puluirizauero. Thomas a Kempis lib. 3. de IMitat. Christi. cap. 8.] Ex hoc autem verbo Constantinus Caietanus in tractatu, quem de Thoma a Kempis conscripsit, probat eundem Thomam Italum fuisse, et non Belgam, vt communiter supponitur.

PVRGATOR. FR. Iudex delegatus pro aliqua purgatione canonica, de qua in Decr. lib. 5. tit. 34. Reperiebatur etiam alia purgatio vulgaris, de qua in eodem Decretal. tit. 35. Haec enim et saecularis dicebatur in Sac. Canon. prohibita. Vide Duellum. Educere se per aeneum. Missa Iudicii. Odalium. Aliud genus purgationis. Vide Idoneare. Teni.

PVRGATORII ANIMIS, quomodo [correction of the transcriber; in the print quommodo] in Missa dicatur, Ne absorbeat eas Tartarus. Vide Offertorium.

PVRGO. FR. id est, abiuro. Glossa. in lib. 5. tit. 34. Decretal. cap. 10. §. abiuret.

PVRIFICATORIVM. linteolum, quo Calix tergitur, et purificatur, quod benedici nequit. Suar. 3. dist. 81. sect. 8. Nam antiquitus non erat in vsu, cum manipulus ad hoc inseruiret, ideo linteus erat, ac praecipue illud, quod Subdiaconus gestabat. In purificatorii medio soler Crux acu designari, vt a ceteris linteolis pro sacrificio praeparatis distinguatur.

PVRIM [note of the transcriber: in the print: PARIM] FR. hebraicum vocabulum, significat ieiunium. Baron. an. 34. num. 156.

PVRPRESTVRA. intrusio. [Inquirantur quae assarta, et purpresturae factae sunt in boscis REgis. Matth. Paris. in Vita Abb.] Deriuatur ex gallica dictione Pourpris, quae praeoccupatum significat.

PVRPVRA. FR, quatenus vestem significat, erat habitus senatorius, et magistralis. [Byssus, et purputa indumentum eius etc quando sederit cum senatoribus terrae. Prouerb. 31.] Signum enim gubernii, ac curae erat purpura: quare inquit Philo in lib. de somniis: [Tunicam hanc Moses induit naturaliter infectam sanguine: quontam tota vita Rem publicam administrantis contaminatur, dum bellum aut infertur, aut propulsatur, infestantibus subinde aliis, atque aliis improuisis casibus.] Qua purpura induebatur etiam Romanorum Senatus, et Magistratus. Dio. lib. 49. hist. Polyd. Virg. lib. 3. de inuent. rer. cap. 6. Aliqui tamen Auctores eandem esse astruunt, ac Trabeam; alii vero diuersificant; Dionysius enim Halic. in primis semper eandem esse dixit: [Et togas fibulis adstrictas, purpura praetextas, puniceo colore alternis intertexto, quas vocant trabeas. lib. 2. Rom. antiq. Praeterea e tam multis regiis insigniis, si qua sunt inuidiosa populo, partim miranda, partim plane tollenda iudico; sceptra ista dico, et coronas aureas, et purpureas auro intextas trabeas; nisi statis festis, et in pompis trimphalibus assumantur honoris Deorum gratia. Idem lib. 4. Togis purpureis, et punicei coloris mareriam praetextam habentibus induti, quas vocant trabeas. Idem lib. 6.] Atque Seruius in lib. 7. AEneid. Virg. [Secundum trabeae genus e purpura, eratque pacis insigne.] Idemque symbolum in eo purpurae genere D. Io. Chrysost. tradit hom. 4. in epist. 2. ad Timoth. de

Nerone Imp. agens: [In pace trabeam regeni insigne ferebat.] At Plinius diuersificauit purpuram a trabea, dum inquit: [Purpurae vsum Romae semper fuisse video; sed Romulo in trabea. lib. 9. cap. 39.] ac trabea ornatum fuisse Romulum testantur Plutarch. in Romulo, et Liuius. Gregor. II. quoque epist. 2. ad Leonem Isaur. videtur eas distinguere; nam sic scripserat: [Si quis a te regia indumenta purpuram, diadema capitis, trabeam abstulerit, etc. apud Baron. an. 726.] Trabea dicta fuit; quia Transbeat homines. Isid. et Lips. de Magist. c. 8. Erat insuper purpura diuersa; alia rubicans, ac sanguinea:

Labitur exsanguis, labuntur frigida leto
Lumina: purpurens quondam color ora relinquit.

Tria principalia genera purpurae refert Plinius: [Hos animaduerto tres esse principales: vnum in cocco, qui in rosis micat: gratuis nihil traditur aspectu, et in purpuras tyrias dibaphasque, ac laconicas, alium in amathysto, qui in viola, et ipse in purpureum] Qui ipse, et in viola purpurea, legit Dalecamp. sequitur Plinius. [Quemque ianthinum appellau imus. Genera enim tractamus, in species multas sese spargentia. Tertius est, qui proprie conchyli intelligitur multis modis: vnus in heliotropio, et in aliquo ex his plerumque saturatior, alius in malua ad purpuram inclinans, alius in viola serotina, conchiliorum vegetissima. Paria nunc componuntur, et natura, atque luxuria depugnant. Lutei video honorem antiquissimum in muptialibus flammeis totum feminis concessum, et fortassis ideo non numerari inter principales, hoc est, communes maribus, et feminis; quoniam societas principatum dedit lib. 21. cap. 8] Purpura coccea vtebantur Impp. [Sane, vt tibi insigne aliquod imperialis maiestatis accedat, habebis vtendi coccinei pallii facultatem me praese nte, et ad me, et cum mecum fueris, habiturus et purpuram; sed sine auro, quia ita et proauus meus Verus, qui puer vita functus est, ab Adriano, qui eum adoptauit, accepit. Capitolin. in Clod. Albino.] sic enim scripserat Commodus Albino, cui non concesserat purpuram auro textam; nam Albinus adhuc non erat Imp. [HIc vbi primum indumenta cccea, et purpurea, ceteraque castrensia Imperii insignia accepit. Lamprid. in Ant. Diadumeno.] Nam imperialis purpura Purpura summa, siue Principalis, et similibus vocabulis appellabatur. Octau. Ferrarius de re vest. par. 1. lib. 2. cap. 9. et Isacus Casaub. in Lamprid. de Alexandro Seuer. Imp. cap. 51. §. 5. Item erat purpura triumphalis, quae et Palmata dicebatur a triumphi palma. Ferrar. ibid. cap. 8. Reperiebatur eriam purpura Plebeia, id est, pene susca. Cic. in sextiana, et in Pisonem. Item purpura pro ipso imperio. [Multi et sumpsisse illum purpuram, et more Romanorum imperasse, exercitum duxisse, et de se plura promisisse dixerunt. Trebell. Poll. de XXX. Tyran, in Balista] Salmasius legit Vt more romano etc. Item pro senatoria dignitate. Martial. lib. 10. epig. 5.

Quisquis stolaeue, purpuraeue contemptor,
Quos colere debet, laesit impio versu:

PVRPVRARIVS. a, um. FR. quod ad purpurae opificium pertinet. Pro purpurae tinctrice Actor. 16. 14. [Et quaedam mulier nomine Lydia purpuraria ciuitatis Thyatirenorum, colens Deum.] Atque Plin. lib. 35. cap. 6. [Alterum genus eius est in purpurariis officinis innatans cortinis: et est purpurae spuma.

PVRPVRILLA. FR. Locus extra portam, vbi purpurea veste vtebantur. Gloss. Isidori.

PVRPVRISSVM. FR. materia ex sloribus contracta ad depingendendum; [Sunt autem colores austeri, aut floridi. vtrumque natura, aut mixtura euenit. Floridi sunt etc. purpurissum. Plin. lib. 35. c. 6.

PVTRAMEN. putredo. [A periendum vulnus, et secandum, et putraminibus amputatis, medela fortiore curandum. Cyprian. de lapsu] Et alibi idem. [Neque enim sic putramina quaedam colligenda sunt. epist. 55.] Itaque non fuit error Scriptorum, vt aliqui putant; sed proprium istius Doctoris sancti vocabulum, dum ab eo non semel sic scriptum inuenitur.

PYCTACIVM. vocabulum ex graeco. *ptuxau/n, diminutinuo a ptuxon, quod chartae volumen, siue plicum significat, quare Ptychacium scribendum csset potius, quam Pyctacium. Ergo penes Ecclesiasticos Scriptores pag inam significat, in qua interrogationes notabantur, e quibus informatio sumebatur de moribus, ac vita Episcopi electi, antequam consecraretur. FR. Potius Pythiacium scribendum est a Pythia; cuius diminutiuum Pyctaciolum, vel rectus Pythiaciolum, quod erat chartula inuoluta, et superstitiose scripta pro qualibet infirmitate curanda, vt in can. non obseruetis. 26. quaest. 7. vbi a postillatore Pyctaciola scribitur. Vide Pittaciolum. Periapta. Phylacteria. Itaque Pyctacium, siue Pithiacium significat epistolam, seu chartam. Gloisa in can. Pyctacium. 30. quaest. 3.

PYGARGVS. Cerui species, ex graeco vocabuio pu/gargos2, id est, cum cauda alba; de hoc animali fit mentio in cap. 11. Leuitici.

PYRALE. hypocaustum. [Praesul in pyrale Congregationis intrauit. Hist. Aleman. tom. 2.

PYRATEGIVM. tempus denotat, in quo Monachi dor mitionis gratia segregabantur:

uocabulum quidem graeco-latinum est ex pu\r, id est, ignis, et Tegium, nempe, tegumentum; tunc enim tegebatur communis pyra, siue quia tunc lumina exstingui dicebant. [Ibique loquantur quandiu Hospitali visum fuerit, aut hora permiserit, non autem vltra pyrategium. Matth. Paris. in vita Guarini Abb.

PYRGIBASIS. FR. basis, vbi ignis conseruatur. Ioannes tamen Mabbilon existimat fuisse Pharum, siue turrim, in qua praebebantur cum igne signa longinquis: [Et dolore mortis extraneus iuxta pyrgibasim, sicut hactenus cernitur, Confessor veritatis meruit sepeliri. Io. Diacon. in vita S. Greg. Papae. lib. 4. cap. 69.]

PYTHAGORICI. Vide Metempsychi. Eorum opinio. Vide Fabalia. Suffocatus. Thamnus.

PYTHO. et Python. FR. pu/qwn, a puqw/, quod est putredo, serpentis nomen. [Nec qui pytho nes consulat. Deuter. cap. 18.] Accipitur etiam pro pythonicis. [Fecit pythones, et atuspices 4. Reg. cap. 21. Sed et pythones, et ariolos. Ibid. cap. 23.] id est, qui habent spiritum diuinato ten. [Habentem spiritum pythonem. Actor. cap. 16.] Vide infra.

PYTHONISSA. FR. diuinatrix. [Sed insuper etiam Pythonissam consuluerit. 1. Paralip. cap. 10. 14.] Vide infra.

PYTHONICVS. spiritum cacodaemonem, a diuinatio ne ita dictum, habens. [Scimus enim magiam elicere explorandis occultis catabolicos, et paredros, et pythonicos spiritus. Tertull. lib. de anima cap. 8.] Vnde dictus fuit Pythius Apollo ex eo quia cius Oraculum diuinare a Gentilibus cre debatur, et pythonissa, in textu hebraico Baalat Pob vocatur, id est, Domina vtris, quia, vt Rabbini asserunt, pythonissa, quando diuinabat, os mortui vacuum sumebat, et tamquam ex fistula vttem inflabat, loquendo, ac interrogando; vter vero diabolico opere quaesitis reddebat responsiones, dum incantatrix in ea inflatione au rem approximabat. FR. hinc LXX. Pythonissam Ventriloquam verterunt; atque Scripturales non panci hanc diuinatricem in ventre spiritum pythonicum habuisse putant, ex quo exibat ambigua responsio, mendaciisque contexta. Vide Engastrimythus.

PYXIS. puci\s2, id est, vas. Communiter autem inter Catholicos vas illud intelligitur, in quo Eucharistiae Sacramentum reconditur. Aliqui Theologi docent consecrandum esse hoc vas sacra vnctione sicut Calix; sed communior opinio tenet sufficere sunplicem benedictionem ab habenti facultatem corporalia benedicendi; quin imo non esse necessarium pyxidem deaurare ad instar Calicis. Suar. in 3. par. disp. 17. sec. 7. affirmat, qui etiam addit, quod si pyxis ex puro stanno erit, deberet imponi frustillum telae cum amylo accomodatum, sicut fit in corporalibus. A Gaecis puxis vocari solet *)artofo/eion id est, ferens panem. [Et reponit eum in artophorio. Eucholog.] Item dicitur etiam graece pucomh\lon. id est, pyxomelum, quia ad formam pomi efficitur. Hesychius Aream illustrationis vocat. Capsa a Durando appellatur. [Capsa, in qua hostiae consecratae seruantur.] Cetera eius synonyma. Vide Acerra. Canola. Ciborium. Hierotheca. Turris. Item pyxis aliquando pro incensi nauicula vsurpatur. [Pyxidem, qua tus habetur, in manu ferens. Ordo Rom.] FR. pyxidis etymon nonnuln ex pu)cos2, id est, buxus deducunt, ex quo ligno eam formare solebant Antiqui: licet Quintilianus lib. 8. cap. 6. ex quacumque materia sormari pyxides asserat. Pyxis ventrem virginalem Deiparae symbolice designat; nam in cant. 7. 2. dicitur: [Venter tuus sicut aceruus tritici, vallatus liliis] Graeca lectio habet: Cumulus trititi; sed per aceruum, siue cuumulum tritici nonnisi Christus sacramentatus intelligitur sub speciebus panis Item vbi in vulgata ciusdem Canticae legitur: [Venter eius eburneus. cap. 5. 14.] graece habetur: [ *koili/a au)tou= w(s2 puci/on e)lefa/ntinon, id est, Venter eius veluti pyxis, eburnea.] Quare D. Ambrosius de obitu Valentiniani hunc locum iuxta graecam traditionem adduxerat, inquiens: [Venter eius pyxis eburnea, qui recipere potest oracula scripturarum. Dicit enim haec, qui imitator est Christi.] Item Pyxis, seu Buxus, quod idem est, significat pugillarem, tabulam, nempe, ceratam, qua antiqui ad scribendum vtebantur: ita enim praedictum Canticae locum exponunt tres PP. apud Theodoretum: [Venter eius pyxis exigua, eburnea: eius, nimirum, sapientia, quae per actionem descripta est in rebus procreatis, per quas vti liber quid am ebrneus, politus et purus diuin im tum gloriam, tum magnificentiam vere, perspicueque repraesentat] Ac Nyssenus hom. 14. [Ita namque tabella, in qua olim scribebatur, eo quod e buxo foret appellabatur. pu/cos2 enim buxum significat, et ideo pugillares buxei puci/oi dicebantur.] Quibus adsti pulantur Suidas inquiens: [Pyxis pugillare est.] Hesychius: [Pyxides sunt diptycha.] Eustathius. Iliad. g. [Priscis temporibus in tabulis, siue asscribus, et iis praesertim e buxo exarabantur litterae.] Atque Odyss. s. [Libris nomen pyxidis praestitit, eo quod e buxo olim erant.] Vnde Prudentius hym. 12. peristephan. de Cassiano, qui fuerat a tyranno paruulis, quos ille Sanctus erudiebat, traditus, inquit:

At illi, quia nec dulcis vlli disciplina infautiae est.
Coniciunt alii fragiles, inque ore tabellas
Frangunt, relisa fronte lignum dissilit.
Buxa crepant cerata, genis impacta cruentis:
Rubetque ab icta curua tumens pagina.

Et rursus S. Ambros. lib. 3. hexamer. cap. 13. [Buxus quoque elementorum apicibus vtilis ex.

primendis, leui materia vsum manus puetilis informat.] Id Itamen claritis ex sac. litteris constat: [Scribe ei super buxum, et in libro diligenter exara illud. Esai. 30. 8. Scribe visum, et explana eum super tabulas. Habac. 2. 2.] LXX. habent in hunc Habacuc locum: [Scribe visionem, et perspicue in buxo.] Vbi Ant. Agellius commentatur: [Ex buxo enim tabulae fieri solebant, in quibus scriberetur, non in charta, vt diutius, quod scriptum fuerat, seruetur.] Quod vocabulum vsurpatur etiam pro quacumque materia apta ad sustentandas litteras. [Densum quoddam, et subalbum lignum est buxus, de quo tabellas sibi conficinnt, qui scribere volunt. Huiusmodi ergo tabella scriptionis ad vsum compatata, etiamsi forte alia fit ex materia, Pyxium, quasi dicas buxeum, appellatur, vsurpatione quadam vocis non propria: quare cum vocem hanc audimus, instrumentum quoddam leue, et aptum ad recipiendas litteras intelligimus. Nyssen. homil. 14. in Cantic.] At si dicas puci/on, dum tabulam buxeam significat, quomodo subditur in Cant. loc. cit. e)lefa/ntinon, id est, Eburnea? Respondit quidem ibidem. Nyssenus, inquiens: [Cum generale sit vocabulum ad omnes huiusmodi tabulas; idcirco hic etiam materiei species additur. Non enim dicit ex ligno; sed ex ebore factum opus huius tabellae.] Quo circa etiamtabula lapidea puci/on vocatur. [Dabo tibi tabulas lapideas, et legem, ac mandata, quae scripsl. Exod. 24. 12.] Vbi LXX. verterunt dw\sw sei ta\ poci/a ta/ li/qina. De tabulis vero eburneis ad scribendum in eis adaptatis mentionem faciunt Vlpian. in l. librorum. ff. de legat. 3. Ael. Vopis. in Tacito Imp. Sueton. in Tiberio. cap. 43. et Marrialis lib. 12. epig. 43.. sic cecinit.

Legisti, nimurum, Sabelle, versus:
Quales nec Didymi sciunt puellae,
Nec molles elephantidos libelli.

Languida ne tristes obscurent lumina cerae,
Nigra tibi niueum littera pingat ebur.

QVADRAGENA. FR. multatio numerica tot flagellationum: [A Iudaeis quinquies quadragenas vna minus accepi. 2. Cor. cap. 11.] Dicitur Vna minus, quia prohibitum erat Iudaeis per completum numerum quadraginta flagella tionibus mulctare. [Pro mensura peccati erit, et plagarum modus: ita dumtaxat, vt quadragenatium numerum non excedant, ne foede laceratus ante oculos tuos abeat frater tuus. Deuteron. cap. 25.] Vnde Hebraei propter scrupulum errandi in percussionum numero, ne praeceptum Domini transgrederentur, vnam minus quadraginta infligebant. Quod eriam antiquitus in aliquibus Ecclesiis Catholicorum obseruabatur. [Quod si quis Clericus hoc adimplere distulerit; siminor fuerit, vno minus de XI. ictibus accipiat; si vero honoratior XXX. dierum conclusione mulctetur. cap. nullus Clericus. 11. quaest. 1.] Vide Carena. Mos item erat in Hispania offensores, pro offensi satisfactione, sponte se subicere triginta, seti pluribus, aut paucioribus fustium percussionibus, quod Clericis prohibitum est in 5. decretal. tit. 39. cap. 36. Vide Dorsum redimere.

QVADRAGESIMA. ita denominatur Dominica prima quadragesimalis, quia ab illo die vsque ad feriam quintam in Cena Domini, quae tunc erat Iudaeorum Pascha, numerantur quadraginta dies: [Quadragesima etiam cum Dominica sua currit ad mysticum pascha Hebraeorum, quod Dominus noster cum Discipulis suis celebrauit. Ordo Rom.] De hoc mystico dierum numero satis diximus in dict. Teiunium. FR. [Quadragesima est duplex deletiua mali, vt vulgaris; alia operatiua boni, vt in illa inter Pascha, et Ascensionem Domini, et per has duas quadragesimis homo habens gratiam in duobus quadragesimis abundat. Gloss. in extrau. comm. de poenit. et remiss. cap. 1.] ac de ambobus quadragesimis sic ait D. Aug. [Illa luget, haec gaudet: illa medico vulnus osteudit; haec de sanitate gratias agit. Haec confessio quendam significat, non solum ab omni malo liberatum; sed etiam a malignis omnibus separatum. In psalm. 110.] Vide Tesseracostus. In quadragesima ante pascha non celebrabatur olim festum alicuius Sancti. Vide Natalis. quod adhuc in Ambrosiano, et Graeco ritu obseruatur. Vide Festum. Hoc tempore Diaconus, et Subdiaconus vtuntur casulis. Vide Casula. Quare additur ad Postcommunio in diebus ferialibus quarta oratio. Vide Collecta. Et autea in ferialibus quadragesimae diebus non celebrabatur. Vide Missa. Quoridie dicebantur psalmi poenitentiales, et graduales. Vide Psalmus. Cetera. Vide Tricesima.

QVADRATARIVS. FR. Lithurgus, qui lapides quadrat, et Sculptori praeparat, Lapidatius apud Vlpian. et Iul. Firmicum lib. 3. Mathes. Sidon. lib. 3. Morel in comment lib. 4. Coeli. et Cic. lib. 3. offic. dicitur. Quare SS. Martyres

Claudius, Castorius, Nicostratus, et Simphorianus te vera non fuerant sculptores, sed quadratarii; in eorum enim legenda habetur, quod excellentes fuissent in Arte quadrataria. Hinc Sidonius Apollinatis ad Secundum sic scribin [Sed vide, vt vitium non faciat in marmore lapidicida. Quod factum siue ab industria, seu per incuriam mihi magis, quam quadratario lucidus lector adscribit. lib. 3.]

QVAESTIO. tortura: [Et ceterorum Martyrum, quorum. nomina subicio, Bassi in peietario, Mappalici in quaestione, Fortunionis in carcere. S. Cyprian. epist. 22.] Item aliquando significat quaerelam, et accusationem: [Ita stude decernere, vt nulla de hac re quaestio ad nos vlterius reuertatur. D. Greg. in Regist. lib. 3. cap. 13.] FR. Notatur hic duplex lib. 5. Decretalium error in cap. cum in contemplatione. de regul. iur. Primo quo ad titulum; nam illud decretum tribuitur Gregorio Papae VII. cum renera sit Gregorii Primi. Secundo quoad vocabulum: nam ibi sie legitur: [In ipso causae initio non est a quaestionibus incohandum.] Vbi vt Glossa exponit. [Non esse a Iudice in Reum a tormentis incipiendum, si praeuia non sint indicia sufficientia,] sed vterque error manifeste conuincitur; Gregorius enim Primus in sui Pontificatus initio lib. 1. epist. 6. Narseto sic scripserat. [In ipso initio non est a quaestibus incohandum] per quae verba significare intendebat, quod in ipso pontificatus initio non esset agendum cum Imperatore de temporalibus lucris.

QVAESTIONARIVS. in criminalibus causis praesidens, et aliquando carnificem significat. Surius. in vita S. Andreae tom. 6.

QVAESTIONATVS. tortus. [Tot Confessores quaestionati, et torti, et insignium vulnerum, et cicarricum memoria gloriosi. S. Cyprianus. epist. 69.] Item causam criminalem, locumque torturae significat.

QVARTADECIMANI. Schismatici ita, appellati, quia cum Hebraeis conueniebant in celebratione Paschae post quartam decimam primae lunae diem, qui maguam discordiam in Ecclesia excitauerant, propter quam differentiam in Asia ortam, coactus fuit D. Ignatius Martyr venire Romam, vbi Papa ad euitanda scandala, pro illo tunc decreuerat, vt Asiani pascha celebrarent post quartam decimam primae lunae diem; sed deinde Victor Primus Quartadecimanos in Concilio Romano, et in Asia excommunicauit. Baron. an. 198. nu. 1. vsque ad num. 10. A Graecis tessareskaidekatistai/, Tessarescaedecatistae, id est, Quartadecimani denominati sunt. 24. quaest. 3. can. 39.

QVARTERIZO. FR. in quaternas partes disseco, dimembro. [Decapitatus est, et quarter izatus est. Thomas Valsingamus in Ricard. II.] Qui etiam vtitur nomine abstractiuo Quaternizatio.

QVASI. FR. haec dictio non semper significat diminutionem, siue dubium. Sic exponunt Auctores illa verba. [Erat Iesus quasi annorum triginta incipiens. Luc. 3.] apud Baron. in Appar. num. 107. et 108.

QVATERNIO. de quo in Act. Apost. cap. 12. fit mentio his verbis. [Misit in carcerem, tradens quatuor quaternionibus militum custodiendum.] Lyranus, et Caietanus existimant fuisse quatuor militum praefectos, qui sub se habebat quatuor tantum milites, sicut decurio dicitur, qui decem milites sub se habebat, et Centurio, qui centum; Chiliarcha, qui mille etc. Sed in graeco textu tetra/dion habetur; vnde colligo quatuor quaterniones intelligi quatuor agmina fuisse, id est, quatuor militum pro quolibet agmine, et ex syriaca versione confirmatur, vbi habet Sexdecim milites, et non quatuor milites solum, vt praefati Auctores censuere. Item Quaternio significat etiam quatuor foliorum librum. Vide Caternio.

QVERIMONIOR; lamentor, accuso. [Tu ergo eo tempore querimoniari coepisti. Hincmar. in Dialog. de statu. Ecclesiae.]

QVERVLOSVS. FR. Lamentans, accusans, siue lamentabilis, et accusabilis: [Episcoporum, et aliorum Praelatorum querelis frequentibus, et querulosis clamoribus excitati, praesenti decreto duximus statuendum. lib. 5. tit. 7. cap. 8. sexti decretal.]

QVIESTO. acquiesco. [Animae quiestore. Lucifer Caralit. lib. 1. pro S. Athanas.]

QVIETO. creditori satisfacio, vnde Quietantia, et Quitantia, id est, satisfactionis confessio, ex gallico verbo Quieter, quod absoluere, et liberare significat. Vide Recautum.

QVINDENNIVM. FR. Datariae Apostolicae terminus, qui significat quandam vnius annatae integrae de fructibus pensionem, seu ad minus semiannatae, quae soluitur Datariae de beneficiis vnitis alicui Capitulo, seu communitati, quae in manus mortuas transierint. Vide Manus mortuae.

QVINQVAGENARIVS. FR. nedum significat hominem, qui quinquaginta annis vixerat, sed etiam numerum distributiuum collectiue sulptum, vt: [Ad equorum gregem quinqua genarium bini homines etc. Vatro lib. 6. de re rustica. c. 6.] atque rem quinquaginta mensuras capien. tem, vt: [Vrnam quinquagennariam vnam, sexarium olearium vnum. Cato. cap. 13. de re rustica.] Sed etiam qui praeest quinquaginta hominibus. [Constitue ex eis tribunos, et centuriones, et quinquagenarios, et Decanos, qui iudicent populum omni tempore Exod. cap. 18] et inferius: [Et electis viris strenuis de cuncto

Israel, constituit eos principes populi, tribunos, et centuriones, et quinquagenarios, et decanos, qui iudicabant plebem omni tempore.]

QVINQVAGESIMA, Dominica, quae Dominicae primae quadragesiniae praecedit, iri appellata, quia ab ea Dominica vsque ad Resurrectionis Pascha quinquaginta dies intercurrunt. [Quinquagesima vero, quia deeurrit vsque in diem Resurrectionis Dominicae. Ord. Rom.] Quinqutagesimus enim numerus poenitentiae symbolum est, vt Amalarius de ordin. antiphon. c. 33. notauit: Nam ab hac Dominica antiquitus ieiunium incipiebat, vt adhuc Orientales Christiani, et inter Larinos nonnullae Religiones obseruant, ideo a Matthaeo Parisio in sua historia Dominica carnispriuium, appellara fuit, ac aliis nominibus. Vide Carnispriuium. FR. Quinquagesima a Telespohoro Papa instituta fuit can. Statuimus. can. Quadragesima, et can. Denique. dist. 4. Sed a praefato Telesphoro non oblig abantur ad ieiunium quinquagesimae Laici, sed Clerici tantum; nam in d. can. Statuimus. sic ait: [Statuimus, vt septem hebdomadas plenas ante Sanctum Pascha omnes Clerici, id est, in sortem Domini vocati, a carne ieiunent, quia sicut discreta debet esse vita Clericorum a Laicorum conuersatione, ita et in ieiunio debet esse discretio, id est, differentia.] Inepte autem Glossa ibi ad quaesitum quare hodie hoc ieiunium quinquagesimale a Clericis non obseruetur, respondu. [Quia hodie quinquagesima non seruatur, cum ipsa celebretur post pascha]:||: Intellexerat forsan Glossator de quinquagesimo dierum numero, qui a Pascha ad Pentecostes vsque tempus inter calatur, de quo sic Cassianus lib. 2. c. 18. [Hoc quoque nosse debemus a Vespero Sabbati, quae Incescit in Dominicum, vsque ad Vesperam sequentem apud Aegyptios genua non curuari; sed nec totius quidem quinquagesimae diebus, nec custodire in cis ieiuniorum regulam] Ac alibi idem replicat, Idemque Ambrosius intellexerat serm. 61. dum ait: [Non igitur ieiunamus in quinquagesima, quia in his diebus nobiscum Dominus commemoratur.] FR. Sed Quinquagesimae laetitiae diuersa est a quinquagesima poenitentiae, de qua Telesphorus supra loquutus fuerat, ac Canones supra citati. De Quinquagesima vero laetitiae. Vide Pentecostes. Tesseracostus.

QVINTERNIO. folium in quinque partes plicatum, seu liber papyraceus ad scribendum praeparatus. Dicitur etiam Quinternum, de quo sit saepe mentio vn Bullis pontificiis. Vide Coternie: Quaternio.

QVINQVERTIVM. Vide Quinquatria in dict. Tha. allophorus, et in dict. Pancratium.

QVISQVILIAE. FR. [Quisquiliae dici putantur, quidquid ex arboribus minutis surculorum, foliorumque cadit etc. Festus Faresian. Biblioth.] Sed in Amos Proph. cap. 8. pro frumenti purgamentis ponitur: [Et quisquilias frumenti vendamus.]

QVOD EXCVRRIT. FR. phrasis Africanorum Patrum, et denotat plus, minusue, seu circiter. [Nam ferme ante annos quadraginta, et quod excurtit, per totam Africam persecutionis est deuagata tempestas. Optat Mileuit. lib. 1.] Eadem phrasi vsus est D. Augustinus: [Post Cypriani mortem quadraginta, et quod excurrit, annis peractis, traditio Codicum facta est. lib. 7. de baptismo] Ac idem de Donatistis loquens, ait lib. 2. [Non enim grex, aut populus appellandi fuerant pauci, qui inter quadraginta, et quod excurrit Basilicas, locum vbi colligerent, non habebant.]

RABBI. hebraica vox, eruditam personam significans, siue magnificam, ac venerabilem prae doctrina. Latini non habentes proprium, ac speciale voca bulum, verterunt Magicter meus; in Euangelio vero habemus etiam, quod Magdalena Christum resuscitatum Rabboni vocauerat, id est. Dominus nosler, et Hebraei Rabbinos vocant Doctores legis, ac Magistros. FR. In Tesbite hebraeo leguntur haec verba: [Omnis Rab, et Mar e Babylonia, et omnis Ribbi e terra Israel,] vbi syriacus habet Rabbi, loco Ribbi. Item Arabice Rabbi nomen significat Creatorem Enutritorem meum; ac Tarbie, Creatura, seu infans dicitur; et Rabbi verbum nutrire, et alere denotat.

RACA. dictio hebraica in Euangelio: [Qui autem dixerit fratri suo raca. Matth. cap. 5.] Hieronymus aduers. Pelag. lib. 2. inquit: [Raca interpretatur vanus, et absque cerebro.] Idem sentit Hilarius in Matth.] Raca vacuitatis opprobrium est. [Et in praefat. eiusdem Marthaei hom. 11. ait: [Raca quidem dicitur hebraice vacuus]

quem omnes Scripturales sequuntur: Riek autein Arabice Soliuam denotat, vnde hominem iciunum, et ventre vacuum Arriek appellant, ex eo quia in eius stomaco nil preter saliuam, et flegina continetur, et hebraeus legit Rika, quod penes ipsos contumeliae nota est. FR. ac si diceretur re habeo tamquam sputum, Latini enim Expxo, et despuo, tam pro sputum proicecere, quam pro spernere vsurpabant. Item apud Chaldaeos interpretatur Testudo, vel sputum, potest enim suam ducere originem ex verbo Rach, conspicit; vnde fit Raucha, id est, sputum, et sic optime testus Euangelii intelligitur: Si quis dixerit fratri suo taca, hoc est, testudinem, vel sputum reus erit consilio, quod erit iniuria; nam apud Chaldaeos testudo animal deforme haberur, et sputum contemptum significat.

RACANA. vilis vestis: [Xenium autem vestrum duas racanas, quas de labore vestro esse mandastis, libenter accepi. D. Greg. lib. 9. epist. vlt.] Et Ennodius lib. 9. epist. 17. [Racanas, cuius vos volueritis coloris, rubri, aut fusci, mihi sub celeritate dirigite] Forsan a r(a/kos2, quod pannum vilem graece significat.

RACANILLA. diminitiuum a Racana. Sic in vita S. Ioannis Elcemosynarii cap. 20. legitur: [Venundabantur quatuor racanellae numismate vno.

RACIMBVRGIVS. FR. Consiliarius: [Tunc Grafio congregat secum quatuor Raci mburgios. in lege salica tit. 52.

RAGA foemoralia, brachae ex r(a/xa. [Intra Vrbem nemo, vel ragis, veltzancis vtatur. Cod. Theod. lib. 4. tit. 10. l. 3.

RAMEX. hernia, morbi species. [Frater quidam ramicis incommodum ita patiens. in Chron. Casin. lib. 3. cap. 43.] Vide Gutternosus.

RAPHANELAEVM. r(afaneloi\on, Raphani oleum, de quo Dioscorides lib. 1. cap. 46. atque Pela gius in vita Patrum lib. 5. num. 59. inquit, [Vasculum, in quo erat raphanelaeum.

RAPSODOMANTIA. diuinatio, quae virgis fit; nam graece r(a/bdos2 virgam significat; arte enim diabolica aliqua, virgas stare faciebant, ac postmodum obseruando ex qua parte cadebant, sic diuina re rutebantur, de qua superstitione loquitur Oseas Propheta cap. 4. [Populus meus in li gno intertogauit, et baculus eius annuntiauit ei.] FR. Rapsodomantiam a Rapsodia, id est, carminum combinatione deriuari existimo: ideo enim incantatio dicitur, quia in carminum virtute eam consistere asserunt.

RAPTOR. FR. uerbum, frequenter rapior, trahot. [Et disseminabo eos quasi stipulam, quae vento raptatur in deserto. [erem. 13. 24.] Et Virg. 1. aeneid.

RASTA, statio, quietis meta a germanico vocabulo Rasion, quod quiescere significat; nam plerumque statio est viae meta ad quiescendum stabilira: [Vna quaeque gens certa viarum spatia suis appellat nominibus. Nam Latini mille passus vocant, Galli leucas, Persae parasangas, et rastas vninersa Germania S. Hieron. in Ioel.

RATIHABITIO. FR. Confirmatio: [Quoties in conuentionibus noster exspectatur assensus, ne in dubium veniaut quae geruntur, ratihabitio eas debet pro securitate partium solidare. cap. quoties. lib. 1. decretal. de pactis.] et ibi Glossa.

RATIOCINIVM. FR. computum, et rationum redditio. In Concilio enim Carthaginensi cum dubitatum fuisset, An procuratores, agentes exactores, et pupillorum curatores ad Ecclesiasticos ordines promoueri potuissunt. [Gratus Episcopus dixit: si post deposita onera, et reddita ratiocinia, actus vitae ipsorum fuerint comprobati in omnibus; debent cum laude Dei (si postulati fuerint) honore munerari. Si cnim aute libertatem negotiorum, vel officiorum fucrint ordinati, Ecclesia infamatur. Vniuersi dixerunt: Recte etc. lib. 1. Decretal. cap. vnico. de obligatis ad ratiocinia.

RAVPA. siue Rauba domestica supellectilia, italice Robba, ac gallice Robbe. Alii tamen vestem significare intelligunt, quod ex sequentibus verbis verisimilius esse videtur: [Raupa sua solidos tantos tulisseris. Marculph. lib. 1. formular. cap. 29.

RAVSEVM. ramunculus, seu stirps ex germanica voce Rausch. [Locorum palustrium, quae plena erant longissimis rauseis, et virgultis. Iona Abb. in vita S. Vulfranni.

REALIS. FR. id est, rei. Glossa in cap. vnico. de poenis. extrau. Io. XXII. §. Realibus.

REATITVDO. reatus, culpa, delictum. [Quanta autem reatitudinis culpa teneautur adstricti hi, qui idolatriarum per niciosissimam superstitionem volentes amplectuntur. In vita S. Paulini Eboracen.

REBOO. FR. uerbum remugio, et translatiue resono, reclamo in aliquibus vulgatis Bibliis. [Cumque loqueretur Sanl ad Sacerdorem, tumultus magnus exortus est in castris Philisthinorum, crescebatque paulatim, et clarius reboabat. 1. Reg. 14. 19] In aliquibus etiam vulgatis legitur resonabat. Verbum Reboo Seruius in 3. Georgicor. Virg. vult esse graecum, quia nullum latinum verbum solet habere duplicem, o, in eius finali praeter inchoo, quod tamen ab antiquis cum aspiratione inter duas vocales

REBRACHIATORIA. laquei, seu funiculi, quibus antiqui Monachi ligabant vestes sub brachiis, vt agiles, ac prompti in laborando essent, quae sic a Cassiano lib. 1. de habit. Monach. cap. 6. describuntur: [Gestant autem resticulas duplices laneo plexas subtegmine, quos Graeci Anauoleas, nos vero succintoria, seu redimicula, vel proprie rebrachiatoria possumus appellate, quae descendentia per summa ceruicis, et a lateribus colli diuisa, vtrarumque alatum sinus ambiunt, atque hinc inde succingunt, vt constringentia latitudinem vestimenti, ad corpus contrahant, atque coniungant, et ita consirictis brachiis impigri ad omne opus, expeditique reddantur.] Huiusmodi funiculus a Sozomeno Humerale appellatur; qui de habitu monachali lib. 3. cap. 13. loquens, ait: [Habebant cingulum, et humerale, cingulum lumbos circumdabat, humerale humeros, et brachia amiciebat.] Vide Cingulum. Humerale. Phylacteria.

REBVRSVS. erectus, vox quidem barbara. Legimus enim in Chron. Beccensi de quodam nomine Crispino, ita appellato, [Nam in sua primaeua aetate habebat capillos crispos, et rigidos atque sursum erectos, et vt ita dicam, rebursos ad modum ramorum pini, qui semper tendunt sursum; quare cognominatus est Crispinus, quasi Crispus pinus.] Item in eodem textu Reburfio inuenitur, id est, erectio: [Quam capillorum rebursionem videmus adhuc in iis, qui de ipsius genere descendunt,] quae vocabula ex gallico verbo Reburs deriuantur, quod retrorsum, et in contrarium significat; crispa enim coma in partem posteriorem capitis decidere solet.

--- Quae continet intus
Aedicula argento fulgurat ex solido.
Praefixit tabulas diues manus aequore leui
Candentes, recauum, quale nitet speculum.

Prudentius in pass. S. Hyppoliti Mart. Hinc italice Ricarno dictum fuit acus pictura, quae a fundo eleuatur.

RECAVTVM. FR. cautio, satisfactionis confessio, vulgo Quietantia dicta: [Vbi esset recautum, quo illa cautio euacuata fuerat. D. August. de cura pro mortuis.] Vnde Recaueo verbum; et Itali dicunt Recauare di danno, id est eximere ab obligatione. Vide Quieto.

RECEPTA. receptaculum, camera, in qua fisci pecunia recipitur, colligitur, et conseruatur. [Ad saccarium de recepta sua. Matth. Paris. in hist.] Potest etiam significare officium illius, cui incumbebat pecuniam fisci recipiere. Vnde Receptam vocant Equites Melitenses onus illud, quod Receptori prouentuum communis Aerarii incumbit. Vide Receptor.

RECEPTOR. FR. qui receptaculum praebet. de Haereticis in 6. cap. 2. Item inter Equites Melitenses Receptor ille dicitur, qui in aliquo eorum Prioratu residens ad recipiendos prouentus, et spolia pro communi Aerario deputatus est, et residentiae conuentualis priuilegio gaudet.

RECHABITI [note of the transcriber: in the print: RECABITI]. FR. inter Hebraeos appellabantur descendentes a Ionadabo Rechabi filio, qui ad instar Religiosorum viuebant in lege mosaica; non enim vinum bibebant, nec domos aedificare poterant; sed sub tentoriis habitabant, neque campos seminabant, aut vineas plantabant, ideoque a D. Hieronymo epist. 13. ad Paulinum Monachi appellantur. Vixerat Ionadab huius regulae institutor tempore Iosiae Regis Iudae.

RECIDIVATVS. reiteratus. [Samius Sophista Platoni auctor est animarum de recidiuatu, reuolubili semper ex alterna mortuorum suffectione. Tertull. de anima cap. 28.] quo vocabulo ad significandam reiteratam animae cum corpore vnionem vsus est.

RECINVM. FR. merenda, ex gallico vocabulo Reciner. [Nam illud dulcissimum, et sanctissimum recinum quis vnquam verbis valeat explicare. In Vita S. Caesarii Episc.] siguificat etiam quadratam togam.

RECLIVIS. sursum vergens. [Procerum frondentis pini stipitem vetitis paganorum caeremoniis deputatum, quamuis obliqua recliuem curuatura crebri accolarum bipennes certatim sueciderent. Aldelm. de Virg. cap. 13.] Ac S. Pacomius in eius reg. 50. de positura, qua Monachi dormire debebant, loquens, ait: [Non dormit quis praeter recliuem sellulam.] id est, absque sellula.

RECLVDO. quamuis hoc uerbum communiter aperire significet, penes autem nonnullos patres iterum claudere denotat: [Viginti quatuor Reges consistunt reclusi intrinsecus portarum. S. Metodius Mart.] Et Hincmarus in Vita Sancti Rhemigii: [Erat quidam venerabilis, ac dignus professione, ac nomine Montanus Monachus in reclusione solitariam vitam ducens.] Atque clarius apud Caesarium. lib. 5. cap. 22. [Qui perpetua reclusi sunt carcere:] quo significatu vsi etiam sunt Cyprianus, Tertullianus, et Cassianus.

RECORDATVS. recordatio: [Hanc ergo vir sapiens et vsui, et contractui, et recordatui tuo ereptam persuadere. Tertull. de resur. caru. c. 4.]

RECREDO. restituo, consigno. [Dicit Comes, quod libenter reddet, aut recredet Comitem Niuernensem. Iuo Carnot. epist. 275.]

REDDO. FR. licet hoc uerbum fere restituere significet, vsurpatur tamen pro dare: [Quid

dicam de vsuris: quas etiam ipsae leges, et iudices reddi iubent? can. quid dicam. 14. qu. 4.] vbi Glossa sic exponit. [Reddi, id est dari, quia verbum reddendi ponitur pro verbo dandi. ff. de verborum significatione. l. verbum reddendi.] At licet verum sit, quod red do pro do vsurpetur, canon vero citatus reddi, id est, restitui vsutas male acceptas leges, et Iudices iubere intelligit. Item significat confitori. Vnde D. Ambrosius de Dauide poenitente inquit: [Ille Rex tantus, ac potens; ne exiguo quidem momento manere penes se delicti passus est conscientiam: sed praematura confessione, atque immenso dolore reddidit peccatum suum Domino. De Apolog. Dauid apolog. 1. c. 1.]

REDEQVITO. equitando retro eo, redeo, et ab incepto itinere desisto. [Haec ille non gratanter accipiens, ad Comitem redequitat. Fulb. Carnot. epist. 21.]

REDIHABEO. seu Redibitionem fitcere. FR. exigere. l. audiuimus. Ne liberi homines opprimantur.

REDIHABITIO. FR. exactio, exigentia. d. l. audiuimus eod. tit. et Bull. Casinn. t. 2. Const. 40. 41. 178

REDHIBEO. restituo. [Tunc Sanctus Remigius in oratione, qua Deo semper sancta intentione vacabat, corporea se deiectione prostrauit, statimque pristinum caeco lumen redhibens, immundi quoque pestem spiritus effugauit. Flodoard. lib. 1. Histor. Rhemen. cap. 12.] Et in eodem sensu Gregor. Turon lib. 9. cap. 34. [Cum saepe matri calumnias inferret, diceretque se esse dominam, genetricemque suam sernitro redhiberi.]

REDINVESTIO. FR. inuestiturae, qua quis spoliatus fuerat, redditio. can. oportet. 3. q. 1.

REDITIO. FR. id est, Mors, qua corppus ad pristinam terrae materiam redit: [Si expeditos, si celeres in hoc operis agone currentes, dies nos vel reditionis, vel persecutionis inuenerlt. Sanctus Cyptianus. lib. de opere, et eleem.]

REFECTORIVM. locus, vbi Religiosi corporalem refectionem sumere solent. [Temerario conatu Rex refectorium ingressus fuerat. Greg. Turon. in suppl. cap. 36.] Vide Panetarit.

REFECTORARIVS. cui refectorii cura incumbit. [Quem cum Refectorarius introducere vellet, pauperibus exclusis, commotus ille clamauit. Caesar. lib. 6. miraculor. c. 5.]

REFERENDARIVS. Praelaturae munus in Rom. Curia, ad quem lites, et causas in Signatura Institiae, et Gratiae coram Sanctissimo referre spectat, et ideo vtriusque Signaturae Referendarii huiusmodi Praelati appellantur, qui ab Alexandro VI. instituti, ac multis priuilegiis muniti sunt; inter quos duodecim antiquiores Votantes appellantur, quia ipsi foli in Signatura dant vota, et in paritate votorum Cardinalis Praefectus Iustitiae Signaturae dare potest suum votum, praeter enim hunc casum numquam dat ipse votum. In Signatura autem Gratiae, quae, vt dictum est, semper coram Papa habetur, ibi nullus habet votum, quia gratiae folius Principis sunt; licet aliquando opinionem Cardinalium interuenientium, vel Referendariorum audire poscat. In Ecclesia vero Constantinopolitana Referendarii dignitas, illi conferebatur, cui secretas Patriarchae commissiones deferte incumbebat; sic etiam Principum saeculatium Referendarii: [Requisitusque Otho, qui tunc referendarius fuerat, cuius ibi subscriptio mediata tenebatur, adfuit, negat se subscripsisse. Greg. Turonen. lib. 10. cap. 19.] FR. etiam Longobardorum Reges suos habebant Referendarios. [Desiderius Rex Referendarium, et Stabilem Ducem Oratores misit. Blond. decad. 2. l. 1.]:||: Et in signum concessionis huius officii inter alias Principis caere monias, haec legitur: [Nec multo post, anulo ex manu Regis accepto, Referendarii officium adeqptus est. In Vita S. Boniti Episcopi.] Referendarii vtriusque Signaturae sunt Acoluti. Vide Subdiaconus.

REFERTVS. FR. differt a Refecto, quia refectio est proprie corporis; sed refertio est proprie mentis. Glossa in Extrau.. comm. de poenit. et remiss. cap. 1.

REFVTATIO. FR. id est reunciatio, et cessio. Bullar. Casin. to. 2. Const. 21.

REFVTO. FR. pro Renuntio. [Monasterium etc. Domino suo Siluestro Papae refutauit. Bullar. Casin. to. 2. Const. 72.

REGENERANDVS. FR. qui proxime baptizandus est, qui etiam Competens dicebatur, vt suo loco dictum fuit, ad differentiam Catechumenorum: igitur Regenerandus siue Competens antequam baptismate regeneraretur, symbolum fidei recitare tenebatur: quare Libratiorum incuria in Epistola S. Leonis Papae ad Flauianum Patriarcham contra Eutychetis errores scripta, corrigenda est dictio Regeneratorum, quam ex vetustis M. ss. a Chissetio sic restituta fuit, nempe: [Ne ipsius quidem symboli initia comprehendit; et quod per totum mundum omnium Regenerandorum voce depromitur, istius adhuc senis corde non capitur.]

REGESTVM. vulgo Registrum, in quo publicae scripturae registrantur; [Haec Episcopus negare non potuit: scripta enim ista in Regesto Chliperici Regis in vno scriniorum pariter sunt reperta. Gregor. Turon. lib. 10. cap. 19.] Ac alibi idem: [Pueri vero, qui missi a Rege fuerant, ad requirendas res eius, tanta in thesauris illius reperiunt, quanta nec in ipso aerarii regesto poterant inueniri.] Quod vocabulum a Normannica dictione Gister deriuatur, quae in lectum ponere significat, et ideo melius Registrum dicitur. Sicut ergo in lecto quiescitur; sic etiam in Registri libris monumena publica aliquo modo quiescere, ac dormire dicuntur, donec tempore opportauno excitentur; itaque nil aliud significare

Registrum videtur, quam repositorium, in quo ordinatim publica instrumenta conduntur. FR Posset quidem etiam etymon huius vocabuli a verbo Regero trahi, quod reporto, et transcribo significat, nam ibi reportantur, et transcribuntur authenticae scripturae; quare non indocte a supino verbi Regero, Regestum melius scribi videtur. Custos autem Registri Regendarius dicebatur, et in Cod. Theods. l. praecipimus, §. vlt. C. de appellat, Libellensis, et alibi Subscribendarius appellantur.

REGIA. haec vox absolute pronuntiata principalem portam non rato significat. [Regia autem Monasterii numquam aperiebatur. In Vita Sanctae Mariae Acgypt. c. 5.] In eodem quoque sensu intelligenda sunt verba Greg. Tuton. lib. 4. c. 13. vbi inquit: [Dum deambulabant per Ecclesiam ad regias aedis sacrae.] Et clarius ex Anastasio Biblioth. [Qui missi fuerant de exercitu ad custodiendas regias Basilicae clausas obseruabant. In Conone Papa.] Errasse siquidem fatendum est Bulengerum, qui hanc dictionem Aulam, siue magnificum aedificium denotare putauerat, verba eiusdem Bibliothecarii in Leo ne III. adducens, quae inquiunt, [In ingressit Basilicae supra regias maiores fecit imagines ex argento.] Quae verba recte sunt contra se ipsum manifeste, vt intelligenti parebit. FR. sic pariter non minus errauit Glossa in can. vnio. 10. quaest. 3. vbi textus ita habet. [Vnio nostrae Congregationis decreuit, atque instituit, vt tertias, quas antiqui canones de parochiis suis habere Episcopos censuerunt: si eas exigendas crediderint, ab ipsis Episcopis dirutae Ecclesiae reparentur. Si vero eas maluerint cedere Ecclesiae, ab carum cultoribus sub cura, et sollicitudine sui Pontificis reparatio eisdem est adhibenda Basilicis. Quod si omnes Ecclesiae, aut incolumes fuerint, aut, quae ditutae erant, reparatae exstiterint. secundum antiquorum canonum institua, si tertias sibi debitas vnusquisque Episco pus assequi voluerit, facultas illi omnimoda erit, ita, videlicet, vt citra ipsas tertias, nullus Episcoporum quippiam pro regiis inquisitionibus a parochianis Ecclesiis exigat etc.] Vbi Glossator, §. Pro regiis. intelligit. [Pro itinere ad Papam, vel ad Regem, non possunt Episcopi vltra statutum petere, vt Extrau, de Censib. c. cum Apostolus et 16, q. 1. can. generaliter. §. placet. in hoc vero can. generaliter. non inuenitur hic §. placet. fortasse dicere voluit. can. placet. qui mediate sequitur, et in quo nil de Episcopis, et cius itineribus; sed de immunitate Vrbium Ecclesiarum Ioquitur, sic etiam in d. can. generaliter. nihil de Episcopis, eiusque itineribusagitur; sed de tutelis Clericorum, et Monachorum, ac de residentia, et seruitio in Ecclesiis, vbi illi sunt addicti bene tamen circa finem habentur haec verba: [Et hoc non solum in veteri Roma, vel in hac regia Ciuitate etc.] quae regia Ciuitas Constantinopolitana, vbi Leo Augustus, qui haec scripserat, imperabat intelligitur, et dicebatur Noua Roma ad distinctio. ne Veteris Romae, vt etiam in dict. Roma, et in dict. Vrbs Regia dicemus. Sed vocabulum Regia absolute pronuuniatum [correction of the transcriber; in the print pronuntiatum] diuersum sensum habet, vt diximus supra. Item in c. cum Apostolus in extrau. non habetur, bene quidem. [Vas electionis Paulus Apostolus. cap. vnico in extrau. de Censibus.] in quo nihil ad propositum subiectae materiae agit. Itaque redeundo ad sensum verborum Canonis Vnio, ibi loquitur de Basilicarum reparatione, et non de itinere ad Papam, vel Regem, vt Glossator somniauerat; ergo potitis intelligenda est per Regiam inquisitionem eleemosyna, quae in porta maioris Ecclesiae postulabatur, vbi solet poni aliqua arcella ad colligendas oblationis eleemosynas, et italice Cerca, id est, inquisitionem latine proprie sonat, vt in dictione Cercita dictum est; itaque Regia inquisitio, nil aliud est, quam eleemosyna inquisita in valuis Ecclesiae, de qua supra dicitur non spectare iurae tertiae ad Episcopum.

REGINA COELI; haec antiphona composita fuit ab Angelis, quando Romae pr pestis cessatione fuit facta a D. Gregorio sollemnis processio, qui Pontifex in fine huius angelici cantus subiunxit Ora pro nobis Deum, vt dictum est in dict Litaniae.

REGIONALIS; siue Regionarius. FR. erant Romae diuersa officia cum hoc addito. Vide Banderasius. Diaconus. Defensor. Protonotarius. Subdiaconus. quod vocabulum reperitur antiquum a quinto saeculo. [Sed priusquam Pontifex (id est Syluerius Papa) respondere posset, accesserunt satellites, qui pallio detracto, cucullam illum monasticam induerunt; tunc egressi ad Sacerdotes, Clerumque Ioannes Subdiaconus regionarius primae regionis, et alii factionis suae Clerici, Vigilium proclamarunt in Romanum Pontificem subrogatum. Blond. decad. 1. lib. 5.] Reperitur etiam dictio Corregionalis: [Vt potius suis corregionalibus vtiles essent. can. legi. 16. q. 1.] Vide Corregionalis.

REGISTORIA. Monialis depositaria, apud quam deponitur Monialium peculium, ne sint proprietariae. [Quod habueritis, reponite, et claues de arcellis, vel pressoriolis vestris Registoria teneat. In Regula Sanctae Caesariae Virginis cap. 16.]

REGNIFICO. Regem constituo: [Regnificarunt eum in Israel. Lucifer Caralitan. de Regibus Apostatis.]

REGVLA. FR. ita dicitur: [Eo quod recte ducit, nec aliquem aliorsum trahit. Alii vero dixerunt regulam dictam, vel quia regat, vel quia normam recte, et bene vinendi praebeat, vel quia

distortum, prauumque corrigit. can. regula dist. 3.] Aliis tamen placet a rectitudine ita dici iuxta Mathematicorum axioma; Rectum est mensura sui, et obliqui. Synon. Vide Canon. Item Regula aliquando pro Religione vsurpatur: [Dono in dicta Regula vestra S. Mariae etc. Bullar. Casinen. to. 2. Constit. 73.

REGVLARIS. Religiosus. Item metallicam virgam significat, in qua anuli imponuntur, vt velum agiliter percurrere possit, italice Ferro da portiera dicitur. [Columnas argenteas sex, et regulares duos ex argento purissimo. Anast. Biblioth. in Adrian. Papa.] Ac idem ibidem. [Et super columnas argenteas regularem inuestitum argento.] Item clarius ibidem. [Vela pendentia in regulari ante imagines.] In primo sensu. Vide Religiosus.

REGVLARIVS; haec dictio aliquando significat electiue, aliquando vero negatiue. Vide Te Deum laudamus.

REGVLVS. FR. Serpentis species. [Sicut regulus venena diffundet. Prouerb. cap. 23. num. 31. Et delectabitur infans ab vbere super foramine aspidis, et in cauerna reguli. Isaia cap. 11. nu. 8. De radice enim colubris egredietur regulus. Idem cap. 14. num. 29. Vipera, et regulus volant. Idem cap. 30-num. 6. Etumpet in regulum. Idem cap. 59. num. 5. Mittam vobis serpentes regulos Ierem. cap. 8. 17.] est idem, ac Basiliscus; nam graece Basiliscos regulum latine significat. Dicitur regulus, quia a natura in capite coronatus gignitur, qui a Plinio ita describitur: [Cyrenaica hunc generat prouincia, XII. non amplius digitorum magnitudine, candida in capite macula, vt quodam diademate insignem. Sibilo omnes fugat serpentes: nec flexu multiplici, vt teliquae, corpus; sed celsus, et erectus in medio (a medio, alia lectio) incedens. Necat frutices, non contactos modo; verum et afflatos: exurit herbas, rumpit saxa etc. lib. 8. cap. 21.] et Dioscor. lib. 6. cap. 55. [Sunt qui scribunt tantae pernicici animal esse basiliscum, quem Latini regulum vocant, vt solo oculorum intuitu, alii sibilo tantum, alii alitu, alii morsu statum interimat.

REGVNDVS. FR. conseruandus in pristino statu, seu erectione. [Ad quod scire debes, quod iudicium finium regundorum tale est, vt in eo vtraque persona vices duorum habeat, videlicet, actoris, et rei. lib. 2. Decretal. de probationibus cap. 3.] Vbi Glossa ait: [Licet praedia propria non sunt clericorum; agere tamen possunt finium regundorum, cum habent ius in illis, scilicet, vsumfructum. ff. finium regundorum l. 3. §. finium.

REGYRATVS; innixus super cubitum. [Quam, sicut mihi retulit beatae memoriae Domina Elisabeth eiusdem Coenobii Abbatissa, sorores in lecto suo ponentes, et principium Euangclii Sancti Ioanuis super eam legentes, mane regyratam inuenerunt. Caesar. lib. 4. cap. 44.] hoc vocabulum a graeca voce guro/s2 componitur, quae curnum significat; nam qui super cubitum eius innititur incuruari cogitur. Vide Apodiatus.

REIACEO. depositor. [Pensiones vero fideliter cum omni colligite diligentia, vt apud vnumquemque vestrum, quem elegeritis, reiaceant. D. Gerg. in Regist. lib. 12. epist. 13.

RELEVIVM. FR. recognitio quaedam, quae Principi a nouo feudatario debebatur: ita appellata, quia Haeres in feudo loco defuncti sub intrans, feudum a caducitate releuabat. [Si haeres suus plenae aetatis fuerit, et releuium debeat. Matth. Paris. an. 1215.

RELICTA. FR. intelligitur Vidua. [Praenominato vero Milite viam vniuersae carnis ingresso, relicta eius venire contra hoc praesumpsit. lib. 3. decretal. tit. 17 de empt. et vendit. c. 4.

RELICTIO. desertio. [Quae in hoc saeculo habentur bonorum relictio S. Paulin. epist. 2. ad Seuer.] FR. quo vocabulo vsus est etiam Cicero ad Atticum. lib. 1. et cap. 4. et iu Vetrem. 3. inquiens: [Quibusdam relictionem, proditionemque consulis, sui gratam sperat fore.

RELIGIOSVS. FR. id est, pius. [Primum, quod contra Pattum regulas a Laicis, quamuis religiosis, (quibus nulla de Ecclesiasticis facultatibus aliquid disponendi legitur vnquam attributa facultas) facta videtur. can. bene quidem. dist. 96. can. Laicis quamuis religiosis. 16. qu. 7. Quicquid igitur nomine Ecclesiarum partes Donati possidebant, Christiani Imperatores legibus religiosis cum ipsis Ecclesiis ad catholicam Ecclesiae transferri iusserunt vnitatem. can. quod autem. 23. quaest. 8.] Idem etiam habetur in Sacra Scriptura. [Benedicite omnes religiosi Domino Deo Deorum, laudate, et confitemini ei, quia in omnia saecula misericordia eius. Daniel c. 3. num. 90. Viri religiosi ex omni natione. Actor. cap. 2. num. 5. Religiosus, ac timens Deum. Ibid. cap. 10. num. 2. Iudaei autem concitauerunt mulieres religiosas, et honestas. Ibid. cap. 13. n. 50. Si quis autem putat se religio sum esse etc. Iacobi cap. 1. num. 16. Et religiose de resurrectione cogitans. 2. Machab. cap. 12. num. 43.] Item dicitur Religiositas, id est, religio, et pietas: [Timor Domini scientiae religiositas. Religiositas custodiet, et iustificabit cor, iucunditatem, atque gaudium dabit. Ecclesiast. cap. 1. n. 17. et 18.] De Religiosis autem, nempe, Regularibus cum tribus essentialibus votis astrictis, eorum synonyma. Vide Anachoreta. Colideus. Frater. Monachus. Therapeuta. Eorum habitus, ac vestes. Vide Chrysoclauus. Cocula. Colobium. Cuculla. Ependytes. Flocus. Guna. Lebitonarium. Maphorium. Patientia. Rebrachiatoria Scapulare. Tilia Trogulus. Vestis Monachis prohibita. Vide Rotundulum. Religiosae vitae praestantia. Vide in dict. Farsura, ex sententia Petri Blesensis ibi. Religiosi turpis lucri sectantes. Vide Calix. Religiosorum obligationes in

commemorationibus Officii Diuini. Vide Commemoratio. Religiosi tenentur recitare officium localis Patroni, vbi degunt, non vero octauam. Vide Officium diuinum. Item [Regularibus personis non consueuit apostolica sedes aliqua personaliter confirmare. de confirmat vtil. vel inutil. in decretal. cap. 5. et 6. atque Glossa in d cap. 5.

RELIQVATIO. residuum. [Aiunt et immatura morte praeuentos eousque vagari isthine, donec reliquatio compleatur aetatis, qua cum perue nissent, si non intempestiue obiissent. Tertull. de anim. cap. 56.] Idemque vocabulum penes Iuristas computi residuum significat.

RELIQVIAE. Hoc vocabulum proprie significat id, quod remanet. detracta maiori parte; hinc quia principalior, ac nobilior hominis pars anima exsistit, ideo corpus humanum reliquia dicitur, quia humi remanet, et relinquitur, seu eius pars. Ambros. in Psalm. 36. Propterea hoc vocabulo vtitur Ecclesia, ad denotandum omneid, quod veneratione dignum ob memoriam alicuius Sam cti remanet in terris, atque antiquus vsus semper fuit ponendi sub Altari Sanctorum Martyrum reliquias, vt ex ordinatione Felicis Papae epist. 2. ad Episc. Galliae constat, quod etiam ante ipsum in Concil. Rom. sub S Siluestro Papa sancitum fuerat, hinc D. Paulinus cecinit:

Huiusmodi autem reliquiae ad praesens sub altariolis ponuntur, quae Martyrum tamen, et ab Ordinario approbatae esse debent. Sac. Concil. Trident. Congreg 13. Septemb. 1593. Si vero ex apostolica Sedis dispensatione celebrare contigerit super altariolum huiusmodi reliquiis carente; tunc omittantur verba illa in principio Missae, nempe. [Quorum reliquiae hic sunt.] Hieron. Canton. in ordinat. diuin. offit. Celebrari siquidem nequit extraordinarium Offitum illorum Sanctorum, quorum reliquiae conseruantur, si non sint insignes. Insignis autem Reliquia esset Caput, Brachium, Grus, siue aliqua pars, in qua Sanctus pro Christo tormenta passus sit. Insuper quando de eo Sancto recitandum sit Officium, fieri tantum debet in ea Ecclesia, vbi eius reliquia asseruatur. Sac Rit. Cong. 8. April 1628 Non vero in aliis Ecclesiis, licet sint eiusdem Religionis, ac instituti, et huic Decreto contrauenientes obligationi recitationis officii minime satissaciunt; ideo Vrbanus VIII. hoc decretum in tubricis Breuiarii apponere iussit. Veneratio autem reliquiarum non in quarto saeculo, incoeperat, vt falso asserunt Magdeburgenses; nam in principio nascentis Ecclesiae legimus in Actis Apostolorum capl. 8 2. quod curauerant corpus Stephani Protomartyris Viri timorati, id est, curam, et venerationem illius Sacrati Corporis habuerunt, quemadmodum in eius Epist. ad Iustum Episc. Pius Papa Primus insinuanerat, atque Sanctorum reliquiae etiam in veteri Testamento venerabantur; Moyses enim ossa Patriarchae Iosephi ex Aegypto in terram promissionis venerabunde transtulit, atque Corpus Sancti Prophetae Elisei solo contactu mortuum resuscitauerat. FR. Insuper in nono Testamento,, vt Apost. Acta cpa. 19. testantur, a corpore D. paulipro languidis, et obsessis sudaria, et semicinctia deferebantur. [Et ab eis languores, et spititus nequam egrediebantur.] Et Eunapius Sardianus, quamuis Christianorum inimicus, et innunerabiles blasphemias in Sanctos Martyres protulerit; in Vita tamen Philonis Hebraei fassus est. quod Alexandriae conseruabantur capita Marturum, quae a fidelibus tamquam Sanctorum reliquiae venerabantur, ac ante eorum sepulera Christiani genuflectebantur, et prostrabantur, affirmando esse eos aduocatos, et intercessores apud Deum.:||: Reliquia dicitur etiam Beuedictio. Vide Benedictio beatica. FR. Item dicitur Pignus, sic Oddo Abb. Cluniac. lib. 3. de vita S Geraldi Comitis Autiliacensis. cap. 3. (Bieunio priusquam obiret, Ecclesiam fecit sollemniter dedicari. In Altaribus vero tanta pignora Sanctorum insita sunt, vt scientibus mirum est.] Vtrum Reliquiae de essentia requirantur in Altare portatili Vide Altare. §. Praeterea quaetitur vtrum Reliquiae. Sacris reliquiis Ecclesiarum portae consecrabantur. Baron. in not. ad Mattyrol. 18. Nouemb. Litt o. At aliquando Reliquia Eucharistiam significat, quae post Missam relinquitur, et conseruatur: quare Scriptores non pauci in hoc equiuocarunt vim nominis haud intelligentes, quo vtitur D. Clemens Papa in epist. 2. et in Constitutionib. Apostolicis lib. 8. cap. 13. et 31. Et in Euchologio graeco Eucharistia a)/ga lei\yana dicitur, hoc est, sanctae Reliquiae, et a S. Germano Eucharistia qei=a lei/yana, hoc est diuinae Reliquiae appellantur. Synonyma autem Sanctarum Reliquiarum, et alia. Vide Benedictio beatica. Brandeum. Gleba. Lipsana. Sanctuarium.

RELIQVIARIVM. Vide Canola. Cinerarium. Coemeterium. Concilium. Confessio. Encolpium. Hierotheca. Locellus. Loculum. Naufus. Phylacteria. Staupulus in dict. Staupus. Theca. Tubellus.

REMANDO. remitto: [Manda, et remanda Isa. cap. 28. 10. Tractatum autem B. Hilarii super psalmos ideo non misi, quia eandem in nostro Codicc, quam et in vestro corruptionem inueni, quod si et talem vultis remandate, et mittam. Pet. Cluniac. lib. 1. epist. 24.

REMEDIOR; liberor. [Et quanti honestissimi viri (de vulgaribus enim non dicimus) aut a Doemoniis, aut valetudinibus remediati sunt. Tettull. ad Scap. cap. 4.] et in significatione actiua idem dixit [Ad remediandum eos aduers. Marcion. lib. 2.

REMEDIATOR. liberator. Item Medicus, quiremedia contra corporis mala ordinat. Item Incantator, qui superstitiosis conditionibus sanitatem affert. Item Astrologus, et

REMEMORATORIVS. Caeremoniarum Magister in Ecclesia Constantinop. de quo Concil. Lugdunense in epist ad Gregorium X. Vide Suggestor.

REMENDATOR. rerum scissarum, ac dilaceratarum concinnator, et adaptator. [Eodem die etiam D. Nera vxor Tucci remendatoris. In vita B. Ambr. Senen. 20. Mart.

REMISSA, remissio: [Adde quod eius caro de Spititu Sancto concepta, inter alios non potnit in remissani peccatorum tingi, quae nullum videbatur admisisse peccatum. Optat. Mileuit. li. 1. aduers. Parmenian. Omnia peccata remittuntur filiis hominum, et blasphemia; qui autem blasphemauit in Spiritum Sanctum non habet remissam, sed reus est aeterni supplicii. Cyprian. lib. 5. epist. 14.] FR. idem vocabulum in cadem significatione reperitur apud Tertullianum.

RENEEZ. FR. Apostata, italice Rinegato. [Cepit in equitatione illa viginti quatnor Paganos, et vnum Renecz, qui quondam Christianus fuerat, et Dominum nostrum Iesum Christum negauerat. Houeden. in Ricard. I. an. 1192.

RENOVELLO; renouo. [Cum haec fierent, Donatus vltro prior ad Carthaginem rediit: hoc audito Caecilianus ad suam plebem properauit. Hoc modo iterum renouellatae sunt partes. Optat. Mileuit. aduers. Parmenian.

RENVNCIATIO. fama, publicatio, denuntiatio. [Renuntiatio eius dabit legem nostrae resurrectioni. Tertull. de car. Christi.

RENVNCIATVS. publicatus; sic enim dicebatur Papa renuntiatus; nam prius calcuiatis votis, deinde renuntiatus erat, id est, publicatus.

REPATRIO. in patriam redeo. [Psalmis, et hymnis, et canticis spiritualibus prosequimur amicum repatriantem. Sanctus Bernardus in vita S. Malachiae.

REPAVSO. FR. uerbum, requiesco Italice Reposare. [Repausa ergo tuam mentem, ne vadas vaniando. In iuta S. Franciscae Rom. 9. Mart. apud Surium.

REPENDIVM. compensatio, remuneratio, retributio: a verbo rependo. [Eo anno Rex Friderieus in rependium collati sibi coelestis beneficii. Chron. M. S. Riccardi.

REPLEGIO. FR. denuo fideiussionem. et vadimonium praesto. vnde replegiatio etiam dicitur. Vide Plegiaria. Reuadio.

RESA. vox Theutonica Reyse, id est, iter. [Quo facto, equum ascendit eadem hora, et resam suam sine omni difficultate perfecit. In vita S. Cather. Suecae 24. Mart.

RESCVLA. FR. diminutiuum ex Res, rei, id est, res parui momenti. [Cur non bona fide datis a Deo resculis vtimut? Saluian. lib. 1. ad Eccl. Cath.] Et in capitulario cap. 7. Reicula dicitur: (Qui reiculam Ecclesiae petunt a Regibus.

RESPONDEO. FR. pro interrogo seu peto. [Et respondi, et aio ad Angelum, qui loquebatur in me, et dixi: quid sunt haec Domine mi?] et inferius [Et respondi secundo, et dixi ad eum: quid sunt duae spicae oliuarum etc. Zachar. 4. Respondit autem Petrus, et dixit ad Iesum; Domine bonum est nos hic esse etc.] vbi dictio respondit slat pro postulauit; nulla enim interrogatione praeuia locutus est Petrus. Item pro incuso, et reprehendo: [Agnitio vultus eorum respondit eis, et peccatum suum, quasi Sodoma, praedicauerunt, nec absconderunt. Isai. 4. 9.] et alibi idem: [Multiplicatae sunt enim iniquitates nostrae coram te, et peccata nostra responderunt nobis, quia scelera nostra nobiscum. et iniquitates nostras cognouimus. 59. 12. Si iniquitates nostrae responderint nobis: Domine fac propter nomen tuum, quoniam multae sunt auersiones nostrae, tibi peccauimus. Ierem. 14. 7.] incusant enim, temordent, ac reprehenduunt nos propria peccata, et sunt contra nos semper.

RESPONSALIS. Vide Apocrisarius. Delegatus. FR. significat item agentem, et procuratorem. [Nec pro se misit idoneum responsalem. de election. et elect. cap. 22. Quapropter, quia dictus Electus nec venerat, nec sufficientem miserat responsalem. de dolo, et contumacia cap. 6. Si vero nec venerit, nec responsalem miserit, ei perpetuuin silentium imponatis. de fide instrumentor. cap. 4. Dictus Thomas nec per se, nec per responsalem idoneum comparere curaret. de senten. et re iudicata. cap. 18. Quia tandem nullus apparuit responsalis, qui partem defensaret aduersam. lib. 5. decretal. tit. 33. cap. 13. et 14.

RESPONSORIALE. erat liber, in quo, vt Amalarius scribit continebantur responsoria ab Adriano Papa sancita. FR. potest etiam Responsale significare instrumentum, et chartam procurationis, ac commissionis, et vsque ad praesens in nauticis mercimoniis dicitur responsale authenticum illud, in quo commissae merces continentur.

RESPONSORIVM. ecclesiasticus cantus, qui post lectiones in Matutino proferri solet. Item appellatur Responsorium longum, ad differentiam Responsorii breuis, quod eantur post capitulum appellatum Responsorium breue. [Respon. soria ab Italis longo ante tempore sunt reperta, et vocata hoc nomine, quod vno canente, chorus consonando respondeat. Isidor. lib. 1. de Eccl. off. cap. 8.] Vel vt ait Rabanus lib. 1. de instit. Cler. cap. 33. [Responsorius ergo cantus inde dicitur, quod alio desinente, id alter respondeat. Inter responsoria quoque, et antiphonas hoc differt, quod in responsoriis vnus

dicat versum, in antiphonis autem alternent versibus chori. Antiphonas Graeci, Responsoria vero Itali traduntur primum inuenisse.] Vel vt Geminianus lib. 2. cap. 17. existimauit: [Res. ponsorium a respondendo dicitur, quia Choro canente versus ab vno respondetur, et huic iterum a Choro per increpationem respondetur. Hunc cantum in primis Ambrosius Mediolanensis Ecclesiae Episcopus composuit, et ab eo tota Ecclesia formam accepit.] Vel tandem, vt Rupertus lib. 1. de off. cap. 15. putat, ita appellatur Responsorium, quia materiis lectionum curtentium correspondere solet; et ideo a Micrologo, et Radulpho Historia appellatur, vt indict. Historia diximus. Canitur autem Responsorium post lectionem, quia Ecclesia nos docet, vt non solum auditores verbi Dei; sed factores etiam simus, ita Amalar. de ord. Antiph. cap. 4. seu per hoc Auditorum applausus denotatur. Hugo in spec. cap. 7 Item inseruit etiam pro animi relaxatione, dum sacris lectionibus inter mediatur cantus. Amalar lib. 4. cap. 3. Repetunt autem omnes responsorium, ad denotandum mutuum affectum, vnanimemque consensum; sed talis repetitio imperfecta, et mutilata est, dum partem responsorii tantum repetit Chorus, vt denotetur mottalium acta imperfecta existere. Durand. lib. 5. cap. 2. In aliquibus tamen sollemnitatibus integre replicatur, vt post primam lectionem in Natinitatis nocte, in Resurrectionis Pascha, et in prima Dominica Aduentus, quod fit, vt ibidem Durandus astruit, ad contestandam perfectam, completamque Sanctorum cognitionem. Vltimum responsorium Dominicarum per annum, quod incipit Duo Seraphim, de sanctissima Triade agit; nam antiquitus semper vltima lectio erat de hac in vno Deo trina personalitate, nec illis temporibus dicebatur Te Deum. Ita Durandus ibidem. Ac introducto hymno Te Deum, translatum inde fuit Responsorium praedictum in calce penultimae lectionis. Quando autem Responsoria in officio pro prima vice pronuntur, sin in Dominicis aliquo officio duplici impediantur, reasumi debent in feria prima, ad instar lectionum, quae initia sunt Sacrae Scripturae librorum. Si vero nulla feria vacans erit, tunc pro eo anno relinquuntur. Gauant. in Rubric. Breu. sect. 5. cap. 53. Vnde Ordo iffitii errauerat, quando in Sabbato 31. Ianuar. anno 1665. posuerat Responsoria feriae quartae, cum (iuxta Rubricam de Responsoriis. cap. 28. nu. 7.) reassumi debuissent responsoria Dominicae praecedentis. In fine Iectionum pro communi vnius Martyris habetur haec rubrica. [In officio Sanctorum Mattyrum Pontificum Marcelli, Ioannis, Siluerii, Martini, et Pontiani dicitur octauum responsorium: Domine praeuenisti cum in benedictionibus etc.] Nam licet pro Christi fide in carcere, vel exilio, et fame praedicti perierint, vt de Marcello Baron. an. 309. num. 4. de Ioanne I. Idem an. 526. num. 6. de Siluerio. Idem an. 539. et 540. de Martino. Idem an. 654. num. 1. de Pontiano. Idemque an. 237. v. 10. refert, Non enim verificatur in eis rigorose responsorium positum in praedicto loco, vbi dicitur. [Hic est vere Mar^tyr, qui pro Christi nomine sanguinem suum fudit,] qnia licet praefati Pontifices pro Christo passi sint, non tamen sanguinem fuderunt, ideo etc.

RESVLTATIO. FR. impugnatio, contradictio. [Dum de diuina aequitate disputant, ad resultationis verba prosiliunt. D. Greg. lib. 8. mo. ral. cap. 25.

RESVLTO. FR. impugno, contradico. [Sed quia diuinis iudiciis non poterant resultare. D. Greg. lib. 1. Regist. epist. 20.

RETO. FR. id est, per syncopem reputo, existimo, iudico [Item ceu prius ille visum retans mane, neglexit perficere iussionem. Flodoard. lib. 1. cap. 20.

RETRACTO. Significat denuo tractare, ac repetere id, quod antea dictum fuerat. [Ig tur in praestructione huius articuli, et alibi forsan retractandi, equidem definio. Tertull. aduers Hermog. cap. 16.] Itaque hoc verbum non significat reicere, reuocare, ac reprobare; sed replicare id quod dictum, factumque fuerat.

REVADIO. denuo vadimonium, ac fideiussionem praesto. [Misso Eccles. S. Mariae, vel S. Remigii Remorum, siue Hincmari venerabilis Archiepiscopi reuadiet, et annis singulis ad eandem praefatam, et memoratam Ecclesiam persoluere absque vllius occasionis contradictione cum omni vigilantia studeat. Flodoard. lib. 3 c. 4] FR. Henricus vero Spelmannus videtur sibi contradicere in significatione huius verbi; nam in vno loco docet, quod Reuadio, et Replegio idem significent, et alibi deinde ait, quod Reuadio relaxare denotet. Vide Replegio.

REVELARE AVREM. FR. id est, secrete ad aurem loqui. [Si autem perseuerauerit patris mei malitia aduersus te, reuelabo autem tuam. 1. Reg. cap. 20.

REVERSATVS; detectus. [Dignum est enarrare specialem post tempora passionis historiam reuersatae, et inuentae Crucis. D. Paulin. epist. 11. ad Sener.

RHAGAS. Scissura, seu fractio, a graeco verbo r(ag/zw, id est, frango, quo vocabulo vsus est D. Augustinus ad significanda vlcera eius

haemorrhoidum, inquiens. [Nec ambulare, nec stare, nec sedere possum thagadis, vel exochahis dolore, ac tumore. epist. 148. ad Fratres.] In quodam M. S. Angeli Roccae Sac. Palatii Apost. quondam Sacristae in Bibliotheca S. Augustini de Vrbe a se erecta, ac de suo nomine Angelica appellata, asseruato, ex cuius lecturae multa tam sacrae, quam profanae eruditionis excerpsi, et inter alia, quod Clemens Papa VIII. semel de huius significationis vocabulo cum suum Medicum interrogasset ille linguae graecae ignarus responderat nescire. Vide Exochae.

RHAMNVS. spinae durissimae, ac ingentis species, quae graece etiam r(a/mnos2 dicitur, de qua Psalmista. [Priusquam intelligerent spinae vestrae rhamnum. psalm. 57.] de malo habitu intelligens, qui vt durissima spina in seuili aetate efficitur; de iuuenibus enim morte praeuentis loquitur, in quibus huiusmodi cuspis vitiosa adhuc tenera reperitur, ac mortui sunt priusquam diurissimas rhamni spinas intelligerent, id est, sentirent. Aliqui contemplatine existimarunt Christum Dominum his spinis coronatum in passione fuisse, cum huiusmodi spinae sint prae aliis duriores, et in configendo acutiores, quorum naturam describit D. Augustiuus in eodem psalm. 57. inquiens. [Quid est rhamnus? Spinarum genus est, densissimae quaedam spinae esse dicuntur.] Et D. Hieronymus ait. [Rhamnus plena sentibus, et hericio similis. In Habac. 3.] Ac suauissimi odoris florem producere idem Sanctus Doctor his verbis testatur. [Rhamnus sentium genus est asperrimum aculeis, et flore gratissimum, vnde colligitur duplam habere virtutem, vltionis, et bonorum retributionis, id est, iustis floret ad ornatum, peccatoribus praebet spinas ad configendum. in psalm. 57] His namque peccatorum spinis, vt pie credendum est, Christus etiam coronari voluit. Vide Tbamnus.

RHENVS. Flumen. FR. quare bicornis appellatus, adi Baronium in Notis ad Martyrol. 21. Octob lit. b. ex Virg. Aeneid. 8. in fin.

RHEVMA. r(eu=ma, fluxus, vnde fluxus, et refluxus maris in mamertino fretu adhuc Rheuma, et corrupte Rema dicitur. [Nec profundum maris, et pontici aestus adsorbentes rheumam trepid assem. S. Hilar. contra Const.] vsurpatur etiam pro catarrhyto humorum fluxu in corpore. [Ex eo quod erat impeditus Papa rheuma, fecit officium D. Cardinalis Montis aragonum. In quodam Caeremon. M. S. antiquo] vbi de Benedito XIII. agit. FR. Auctor tamen Vocab. Eccles. hoc vocabulum perperam inundationem aquarum significare asserit.

RHEVMATIZO. r(eumati/zw, agitor in stomacho ex humorum abundantia. [An morbus reumatizantis, et nauseantis stomachi. Fulbert. Carnot. epist. 83.

RHINOTMETVS. FR. Iustiniani II. Imperatoris epithetum, ex graeco vocab. r(inotmh/tos2, id est, denasatus, naso truncatus; nam Lentius Senator cum aliis coniuratis nasum eius detruncauerat. Baron. ann. 694. num. 1. et seqq. De qua offensa ita vindictam sumpserat, vt quotiescumque nasum purgare cogeretur, vnum ex coniuratis occidi iubebat. Idem Baron. an. 703. num. 1. et seqq.

RHIPSASPIS. FR. Miles timidus, qui clypeum proicit ad fugiendum, ex graeco vocabulo r(i/yasphs2. [Leuius est, si quis rhipsaspis appelletur, quod clypeum in acie abiecerit, quam si magnam illam armaturam ieiunium videatur proiecisse. S. Basilius. homel. 2. de Ieiunio.

RHODIANVS. Insulae Rhodi incula, qui Rhodius Rhodiensis, Rhodiacus etiam dicitur. Fuit haec insula quondam Equitum Melitensium sedes; vnde Ordo Rhodianus appellata fuit eorum Religio. [Secus amnem supra Monasterium Ordinis Rhodiani. in vita S. Ioannis TEristae exgraeco traducta.[FR. ex famoso huius Insule Colosso, Rhodii Colossenses appellabantur antiquitus, ad quos Diuus Paulus epistolam direxerat.

RHODINVS. r(odino/s2, rosacei coloris. [Vestem rubeam de rhodina. Anast Biblioth. in Benedic. III.] a quo tamen Auctore etiam Rhodicus dicitur. [Vela alithina, quae et ornauit cum rhodicis. In Zach.] Potest quidem etiam intelligi esse ornamentum rosarum acus pictura.

RIGA. sic appellatus fuit liber, in quo tributa, et datia notabantur, a dictione germanica Rige, quae seriem, et connexionem significat, quia in eo libro ordinatim notabantur telonia, et impositiones exigendae. [Exinde soluere nec tu, nec tua posteritas nobis, nec heredibus nostris debeatis, nisi tantum, si ita vult Riga. Marculf. lib. 3. formul cap. 36.] Significat etiam cancellos. Vide Cancelli.

RIMOR. FR. verbum diligenter inquirere significat. [Iudex ad prolationem sententiae debet vniuersa rimari In decretal. de fide instrument. cap. 10.] quia Iudicis animus non debet semper ad vnam solam probationis speciem inclinari. in d. decretal. de sententia, et re iudic. cap. 14.

RIPARIA. flumen, a Ripa ita denominatum. [Et quod nautae transeuntes ripariam. In vita Venerab. Mariae de maliaco. 28. Mart.