CAMENA Early Modern Latin Texts

HIEROLEXICON SIVE SACRVM DICTIONARIVM AVCTORIBVS DOMINICO MACRO MELITENSI ET CAROLO EIVS FRATRE ROMAE Ex Off. Bernardoniana Sub Signo Virtutis Anno 1677 Superior [abbr.: Superiorum] permissu Et privilegiis

HIEROLEXICON, SIVE SACRVM DICTIONARIVM, IN QVO Ecclesiasticae voces, earumque Etymologiae, Origines, Symbola, Caeremoniae, Dubia, Barbara Vocabula, atque Sac. Scripturae et SS. PP. Phrases Obscurae elucidantur. AVCTORIBVS DOMINICO MACRO MELITENSI, Olim Cath. Eccl. Viterb. Canonico Theol. Sac. Indicis Congregationis Consultore, Proton. Apost. Eq. Aurato, Com. Palat. ET CAROLO EIVS FRATRE Biblioth. Alexandrinae in Archigym. Vrbis Praefecto. OPVS Figuris ornatum, quod praecedit Index Criticus, ac subsequuntur SYLLABVS graecarum vocum exoticarum, de quibus in eo agitur, et CONTRADICTIONES APPARENTES Sac. Script. ab eodem DOMINICO conciliatae, et ex eius Schedis in hac tertia, et postuma impressione auctae. PARS SECVNDA. [gap: illustration] ROMAE, Sumptibus PONTII BERNARDON Via Parionis, sub signo Virtutis. M. DC. LXXVII. SVPERIORVM PERMISSV, ET PRIVILEGIIS.

TILIA. plicatio, seu minuta corrugatio togae, vt in anteriori, et posteriori cucullae Benedictinorum deferri solet. [Qui pridie rugas ab exordio formet, et inde deducat in tilias. Tertull. de pall.] Metaphoram deducit ex ligno, quod in minutissimas tabellas, et assulas secatur, quibus rugas togae comparat, quae alibi Tabulata congregatio ab eodem eleganter ap pellatae sunt. FR. An potius ita togae rugatae a multiplici memebrana tiliae feminae tenue tu nicatae simili tudine desumpta. Plin. lib. 16. cap. 14. sic de tilia femina inquit. [Inter corticem, ac lignum tenues tunicas multiplici membrana, e quibus vircula tiliae vocantur: tenuissimae earum philyrae.

TILON. FR. vermis pilosus. [Millepeda, ab aliis Centipeda, aut Multipeda dicta, animal est e vermibus terrae pilosum, multis pedibus arcuatim repens, tactuque contrahens se: Oniscon Graeci vocant, alii Tilon. Plin. lib. 29. cap. 6.

TIMOR INITIALIS. FR. Dicitur timor, qui partim respicit praemium meriti, partim poenam supplicii, de tali dicitur, quod augetur charitas, et minuitur timor, vsque dum fiat perfecta charitas, quae foras mittit timorem omnem. Gloss. in can. sicut seta. de poenit. dist. 2.

TINCTA. atramentum, et aliquando pro scriptura vsurpatur, vt in hoc exemplo. [Quantos per abrupta vna tincta scriptionis tuae deiecerit. Lucifer. Caralit. in lib. moriend. pro Dei Fil.

TINEO. comedi a tinea. [Aut enim a semetipsis veterascunt, et tineant sicut vestimentum. D. Chrysost. hom. 15. in cap. 6. Matth.] FR. Eodem vocabulo vtitur Baruch. cap. 6. 70.

TINGVO. pro Tingo, uerbum a Tertulliano pro baptizare vsurpatum, qui Plinium non raro imi. tans, etiam Vnguo pro Vngo dixerat. [Oleo, quo suos vnguit.] Hinc de Christo a Ioanne baptizato dixerat. [A Seruo tinguitur. lib. de poenit. cap. 4.] quam phrasim adhuc in Africa Arabes retinent, qui tingere, pro baptizare dicunt.

TINTINNABVLATVS. qui ad collum fert tintinnabulum alligatum, vt de similibus animalibus. [Inter greges tintinnabulatos per depasta buceta roboantes. Sidonius lib. 2. epist. 2.

TINTINNABVLVM. FR. Campanula; sed proprie malleum campanae denotat. [Ioannes Sacerdos etc. Cum pulsaret campanas etc. cadens tintinnabulum, percussit quendam puerum. lib. 5. decretal. tit. 12. cap. 23.] Vide Campana Tintirinum.

TITILLO. FR. uerbum, leui attractione alarum, aliarumue mollium corporis partium alicui risum moueo, italice Tenticare dicitur; et translate pro delectare. [Si clericatus titillat desiderium. can. si clericatus. 16. quaest. 1.] Sic etiam Horatius. [Non vos titillet gloria. 2. serm. satyr. 3.

TITVLVS. FR. huius vocabuli etymon ex dictione latina Tutulus trahitur ab aliquibus, quae tutare, et defendere significat, sic titulus librorum quasi nomen, facta, et memoriam Auctoris continet in se, et in tutelam, ac velamentum habet: vnde Varro lib. 6. de lingua lat. ait, quod. [Tutulati dicti sunt, qui in sacris capitibus habere solent, vt metam; id tutulus appellatur, ab eo quod matres familias crines conuolutos ad verticem capitis, quos habent vti velatos, dicunt tutulos; siue ab eo, quod est altissimum in Vrbe, quod est arx, ea res tutissima tutulus vocatur.] Alii tamen etymologiam e longe deducunt, nempe, vnum ex alio, hoc pacto, quia, vt testis est idem Festus lib. 17. Flamines gerebant in capite vittam purpurei coloris, quae tutulus appellabatur, at quia librorum titulos antiqui minio inscribere solebant; (ut in dict. Rubrica dictum est) hinc titulus denominatio libri appellata fuit. Sed magis arridet prima opinio ex eo, nempe, quia tutulum Romani appellauerunt altissimam arcem Vrbis, quae pro specula inseruiebat Ciuitatis, ac longe prospiciendo, illam custodiebat, tutabat, et defendebat; vnde inspectio libri titulus dicitur, quia perspicitur omne id, de quo in eo codicis tractu agitur; sic totius hebraicae irrisionis in Christum crucifixum summa, et titulus erat inscriptus hic est I. N. R. I. Nam titulus est quasi specula. et custodia, et compendium vniuersaliter continens totius tractatus summam. Ita etiam in significatu custodiae in passione S. Caeciliae legitur. [Clarissimus vir erat nomine Gordianus, hic sub defensione sui nominis domum Sanctae Caeciliae suo nomine titulauit,] id est, custodiuit, protexit. Eodemque modo Presbyteris Cardinalibus eorum Ecclesiae tituli dictae fuere, quia sub eorum custodia, cura, et tutela traditae sunt, Ecclesiae enim curatae tituli dicuntur. [De fermento vero, quod ore dominico per titulos mittimus. Anastas. Biblioth. in vita Melchiad.'] Idem sentit Baronius an. 57. num. 127. et an. 112. nu. 5. et 6. Quae Ecclesiae diuisae sunt in parcohias ab Eua. risto Papa. Idem an. 112. num. 4. Et auctae a S. Marcello Papa. Idem an. 309. num. 4. et a S. Dionysio Papa diuisas fuisse Vrbis parcohias habetur in dict. Dioecesis. Episcopis Cardinalibus Aeneas Syluius epist. 269. inquit, quod non dabatur titulus Cardinalis; sed tempore Eugenii Papae III. reperitur titulus Cardinalis, de quo Angelus Marriquez in eius Chronica Cisterc. tom. 2. ad an. 1146. cap. 11. pag. mihi 46. referens Cardinales ab eodem Pontifice creatos, primo loco ponit Episcopum Cardinalem Albanensem. Sic:

Vbi etiam colligitur, quod Cardinales Diaconi non habebant nec titulum, vt dictum est de Diaconibus Cardinalibus in dict. Cardinalis.:||: Sed aliquando nec Diaconiam; quod saepe ex diplomatibus pontificalibus colligitur. In quibus etiam non raro Cardinales Basilicarum SS. Apostolorum, et Sanctae Mariae in Transtyberim titulo carent. FR. nomen iusuper tituli non modo pro tota Ecclesia accipiebatur, sed etiam quandoque pro peculiari Ecclesiae parte. [Coepit eiusdem Basilicae fabricam in longitudine cubitorum C. et V. in latitudine vero XLIII. in altitudinem autem XXVIII. basibus suupositis, et columnas desuper decem a latere vno, totidemque ex altero in cubitis nouem erexit, fenestras quoque in superioribus satis amplas, in naui quidem viginti, et vnam, in titulo vero sex longas, et rotundas quatuor, ac duas in absida mediana instituit. Chron. Casin. lib. 3. cap. 28.] Item ibidem cap. 29. sic etiam habetur [Plumbeis igitur domatibus illam totam cum titulo, et vtraque porticu, ac vestibulo decenter operiens, absidam, et arcum maiorem musiuo vestiuit, in cuius circuitus amplitudine aureis litteris hos versus describi praecepit etc.]:||: Item titulus signum significat, quo aliquid fisco ap plicabatur, et a S: Ambrosio Regia Cortina dicitur, de quo regio signo confiscationis D. Greg. in Regist. lib. 1. cap. 63. haec habet: [Et quoniam edocti sumus, domnum Petronii Notarii S. R. E. cui Deo atuhore praesidemus, a Constantino defensore irrationabi liter titulatam, experientiae tuae praesneti pagina demandamus, vt omni excusatione, et dilatione omissa, deposito titulo, eandemque domum praesentium latrici Theodorae relictae antedicti Petronii sine mora restituas.] Quod Christiani imitantes Crucis signum siue titulum ponebant, vt significarent aliquem locum ad diuinum cultum applicandum, de qua caeremonia dictum est in dict. Stauropegium. Sic etiam signum, seu notificatio causae martyrii, quae in tabella a persecutoribus scribebatur, et narrabatur causa mortis reorum, quia, nempe, profitebantur Christi fidem; Titulus Christianitatis dicebatur. Sic de sancto Sebastiano in Martyrol. sub 20. Ianuarii legitur. [Sancti Sebastiani Martyris, qui Diocletiano Imperatore, cum haberet principatum primae cohortis, sub titulo Christianitatis iussus est ligari in medio Campi, et sagittis a militibus, atque ad vltimum fustibus caedi.] De eodem vsu egit Eusebius lib. 5. cap. 1. ita de SS. Lugdunensibus Martyribus scribens. [Cum vndiqueper amphitheatrum circumduceretur Attalus Martyr, tabula, in qua latinis litteris haec erat inscriptio, praecedente. Hic est Attalus Christianus.] Sic Titulo verbum pro signare vsurpatur. [Nobis vero nullus de postibus frontium valebit auellere, quod in vno baptismate artifex Trinitatis dignatus est titulare. S. Victor African. lib. 3. de persec. vandal.] vbi Artifex Trinitatis appellatur baptizans. Item titulus in Sac. Scriptura signum perpetuae memoriae significat. [Surgens Iacob mane tulit lapidem, quem supposuerat capiti suo, et erexit in titulum. Genes. cap. 28.] Et de Absalone, qui similem memoriae signum erexerat, narratur, quod: [Absalon erexit sibi in titulum etc. 2. Reg. c. 18.] FR. De nominis tituli significatione Glossa in cap. dudum de election. et elect. potest. §. Intitulatum. haec habet. [Titulus quandoque dicitur signum, vt in 16. quaest. 6. can. consuetudo, (ubi etiam Glossa,) et dicitur titulus omnis causa acquirendi dominii, vt titulus pro emptione, pro donato, pro herede, pro suo, pro dote, pro legato, pro derelicto: titulus praelationis, dignitaris, ordinationis etc.] Quot vero modis titulus acquiratur. Vide Glossam in cap. vt singulae. de offic. Archipresb. §. Titulos. Monasteria Monialium in Vrbe nullo cardinalatus titulo erant subiecta. [Cum enim monasterium monialium fuerit, et generaliter seruetur in Vrbe, vt nullum monasterium titulosit subiectum. cap. dilectus. de Cappellis monach. et alior. regul. in lib. 3. decretal.] Vbi errat prorsus Glossa asserens titulum plebem significare, nec auctoritates pro se citatas aliquid ad eius intentionem faciunt, et quamuis hodie in Vrbe aliquae Ecclesiae Monialium habeant Cardinalium titulos, hoc euenit, quia antea virorum monasteria erant, et Ecclesiae. Synonyma, et alia. Vide Attitulo. Paratitlum. Praetitulor. Item titulus, quatenus praelationem denotat, Papae dabatur: [Domino Carissimo Summi Pontificatus infula praedito Viro Apostolico N.] Vide in dict. Infula, vbi notatur etiam quod Episcopi vtebantur titulo Seruus Seruorum Dei. Item Papae dabantur alii tituli notati in dict. Papa. Cui etiam dabatur titulus Serenissimi. Bullar. Casin. tom. 2. Const. 118. Titulus Patriarchae Hierosolymitani. Vide Staurophylax. Titulos autem a Patriarcha Constantinopolitano arrogatos. Vide in dict. Patriarcha. Cardinalibus dat Pontifex titulum Fratris, sic Patriarchis Archiepiscopis, Episco opis: [Cum scire debeas Apostolicam Sedem consuetudinem in suis litteris hanc tenere: vt Patriarchas, Archiepiscopos, Episcopos Fratres; ceteros Reges, Principes, vel alios cuiuscumque ordinis filios in nostris litteris appellemus, et cum vni tantum perfonae nostrae litterae diriguntur, numquam ei loquimur in plurali. decretal. de crimine falsi. cap. 6.] ac ibid. de iureiurando cap. 24 Nihilominus aliqua specialitate titulorum Pontifices scripsere aliquando, vt Archiepiscopo Montis realis in Sicilia Innocentius III. titulum Fratris Cari dederat. Bullar. Casin. tom. 2. Const. 223. Atque

personis in dignitate Ecclesiastica constitutis titulum Deuotionis tuae, sic Decano Belouacen. scribitur. in lib. 5. decretal. tit. 3. cap. 34. Item Patriarchis titulum Fraternitatis Sanctissimae, Beatitudinis Vestrae, et Sanctitatis Vestrae, D. Gregorius Papa in eius regist. tribuit, ac Episcopis Dilectionis tuae, Fraternitatis tuae, Reuerentiae vestrae, et Abbatibus Diaconibus, aliisque Ecclesiasticis personis Dilectionis tuae. Ibid. Gualterio Linco Canonico Lucius III. dat titulum Fraternitatis. cap. postremo. in decretal. de appellat. Dilectis filiis Canonicis etc. Honorius III. Ibid. de exception. cap. 8. Abbatissa vero Dilecta in Christo filia a Pontifice appellatur de confirm. vtil. vel inutil. cap. 4. Cardinalibus insuper aliquando Imperator dederat titulum Principum Imperii, vt Aeneae Syluio Picolomineo, qui postea Pius II. Papa fuit, sic enim inter eiusdem Syluii, epistolas epist. 263. exstat, et ad inuicem Cardinales titulum Paterni atis Reuerendissimae vsque ad eiusdem Syluii tempora adhibebant, apud eundem epist. 282. et 295. Hodie vero vtuntur Eminentiae titulo. Titulus Venerabilis cui tributus fuerit. Vide Venerabilis. Saecularibus autem Dignitatibus Pontifex varium dabat titulum; Imperatori, scilicet, et Imperatrici, Sereitatis Vestrae D. Greg. saepe in Regist. et Clemens III. Illustrissimum Imperatorem appellauit. in cap. 6. de maiorit. et obed. Item a Pontificibus, et Conciliis Diualis appellabatur. Vide Diualis. Imperatori defuncto Diuae memoriae. Vide Bonae memoriae. Filiis Imperatoris. Vide Nobilissimus. Regibus, et Reginis Gloria vestra, Excellentia verstra. D. Greg. in Regist. Item. [Christianissimo in Christo filio Ludouico Francorum Regi Illustri Sixt. IV. in extrau. comm. de tregua, et pace.] Qui Christianissimi titulus aliis etiam Regibus praeter Galliarum a Pontificibus attributus est. Vide Christianissimus. [Philippi Franciae Regis Illustris, et filii nostri carissimi Clemens V. in extrau. comm. de priuil. cap. 2.] Ac idem aliis Regibus, vt [Alphonso Castellae Regi Illustri Ioannes XXII. in eius extrau. de Iudaeis, et Saracen.] Illustri Regi Aragoniae Innocent. III. in decretal. de iureiur. cap. 18. Illustris Rex Hungariae. In decretal. de iureiur. cap. 33. Illustri Regi Cypri Honorius III. de confirmat. vtil. vel inutil. cap. 8. decretal. Illustri Regi Franciae Innoc. III. de Iudiciis cap. 13. Excellenti Tancredo Vincastriae Regi Gregor. IX. in cap. 1. de probationib. Item Regibus, ac Reginis D. Greg. in Registro dat titulum Excellentiae, et Gloriae. Reginis. Reginae Illustri. lib. 5. decretal. tit. 33. cap. 27. Reginis defunctis. [Ex parte carissimae in Christo filiae B. quondam Anglorum Reginae Honor. III. in lib. 2. decretal. tit. 22. cap. 11.] Infanti Castellae, Dilectus filius nobilis Vir Petrus Infans. Ioannes XXII. in eius extrau. de Iudaeis, et Saracen. hexarchis dabat Pontifex titulum Excellentiae, et Eminentiae. can. sicut excellentiam. 23. quaest. 4. can. de Liguribus, et can. relegantes, ibid. quaest. 5. Ac D. Gregor. saepe in eius Regist. Praefecto Imperialis praetorii dabat Pontifex titulum magnitudinis, et sublimitatis. can. nemo vel in foro. de poenit. dist. 1. Principibus Illustribus, ac Marchionibus nobilibus. de testib. et attest. cap 46. ac Magnitudinibus D. Gregor. in Regist. Ceterique Barones Nobilitatis titulum habebant a Pontifice. [Nobili viro Matefeloni Innocentius Tertius in decretal. de praescript. cap. 13. Nobili viro Matthaeo de Riuario. Idem Innocent. lib. 2. decretal. tit. 1. cap. 7. Nobili viro S. de Malileone. Idem ibid. cap. 5. de exception.] Comitissis. [Dilectae in Christo filiae Comitissae Flandrien. Honorius III. de concess. praeben. cap. vlt. Dilectae in Christo filiae Comitissae Belesnsi Innoc. III. in lib. 5. decretal. tit. 40. cap. 23.] Famularum Imperatricis erat titulus Dulcedo vestra. D. Greg. in Regist. De aliis huiusmodi titulis. Vide Domnus. Titulus falsus. Vide Pseudoepigraphus. Titulus Vniuersitatum studiorum a Pontificibus adhibitus Vestra deuotio erat. de Constitutionibus cap. 10. Tituli defunctorum. Vide Bonae momoriae. Tituli Patriarcharum. Vide Patriarcha.

TOALIA. tobalia. [Subdiaconus regionarius cum toalia, vt cum voluerit Dominus Papa supere, possit illo gausapeos suum mundare. Cencius Camer. in eius Caeremon. M.S.] ex quo colligitur tobaliam illam pilosam fuisse, cum gausape nominetur.

TOGALA. FR. haec dictio intellectu mihi difficillima est, licet corrupta certo appareat, et feram significet. Sic enim in Vita S. Theodosiae Virg. et Mart. apud Mombririum tom. 2. habetur: [Post haec dimissi sunt ad eam Leopardus, et Togala, lenitatis suae signa monstrantes, et nihil eam laeserunt] sic etiam de eadem apud Vincen. Balouac. in speculo histor. lib. 12. cap. 48. dicitur. Prolixius tamen, ac diuersimode in quodam peruetusto M. S. Codice Biblioth. vallicellanae de Vrbe tom. 6. pag. 66. a tergo col. 2. de huius Virginis martyrio legitur, nempe. [Sedit pro tribunali Praeses, iubet omnes feras adduci, et a Venatoribus exaceruari, et rugiebat Leo, Vacca ferocissima, cornibus cuncta ventilabat, subscquebatur Taurus mugiens, et terribilis Leopardus, et Talaga leuitatis suae signa monstrabat, Aper quoque siluester dentibus stridebat, et Vrsorum impetus non tolerabatur.] Puto nihilominus Tigridem restitui debere, nam hic omnium huiusmodi ferararum proprietates describuntur. et de hac Togala, siue Talaga leuitatis suae signa monstrasse dicitur, quae leuitas Tigridis proprium esse affirmat Plinius lib. 8. cap. 18. sic inquiens: [Tigrin Hyrcani, et

TOLTVM. FR. exactio: [Ad emendum, et vendendum sine omnibus toltis malis. (id est, sine indebitis exactionibus,) per antiquas, et rectas consuetudines. Matth. Paris. in eius hist. de anno 1215.] Ex dict. germanica Tol, seu potius a Tollo latino verbo vnde Itali Tolto ablatum dicunt.

TOMVS. to/mos2, quae dictio apud SS. Patres, et Sac. Concilia duplicem significationem habet; nam aliquando magnum volumen, librum, ac codicem significat, in quo sensu scripserat D. Hieronymus ad Pammachium, et Oceanum; quandoque tamen decisionem, et decretum fidei denotat ex graeco to\ me/n, id est, Insumma: nam summatim, quod ad fidem spectat, decernitur. Hinc frustra Eutyhiani haeretici D. Leonem Papam irridebant, exeo, scilicet, quia eius dogmaticam epistolam tomum appellauerat: [Sed adhuc vide haereseos impudentiam. Reprehendunt enim Leonem Pontificem, qui epistolam suam tomum vocauerat, nescientes rudes quomodo S. Cyrillus, et strenuus Athanasius, aliorumque Patrum coetus pios libros tomos vocent. S. Ephrem Antiochen. Patriarcha in Bibliotheca Photii.] Haec namque S. Leonis Papae dogmatica epistola ad Flauianum Con stantinop. Patriarcham, et vniuersum Chalcedon. Concilium missa fuit, quae ab omnibus Catholicis per Orientem exsistentibus. [Tomus S. Papae Leonis] appellabatur.

TONELLVS. doliolum: [Habes vinum de vite vera expressum in torculari crucis, et attractum aperto ostio lateris: sicut enim tonellus foratur, vt vinum habeatur, sic latus Christi lancea mi litis apertum est, vt exiret aqua baptismatis, et sanguis nostrae redemptionis. Petrus Cellensis. lib. 9. epist. 5.] ex vocabulo belgico Tonne, cuius diminutiuum Tonnellus dicitur.

TONSVRA. est proprie capillorum incisio, et spoliatio, in Ecclesiasticis ex traditione apostolica instituta, vt inquit Anicetus Papa in ep. ad Galliar. Episcopos: abrasio autem capitis Ecclesiasticorum in coronae forma, coronam Saluatoris nostri spineam significare ait Beda lib. 1. histor. Angl. cap. 22. Idem etiam affirmat S. Germanus Constantinop. Patriarcha: [Raditur caput medium in gyrum, vt ea corona sit pro corona Christi,] seu vt ait Isidor. lib. 2. de instruct. Cleric. cap. 1. ad denotandum regium sacerdotale gradum. Moraliter autem superfluitatum cogitationum ablationem designat. [Caput ergo rondere est cogitationes superfluas a mente resecare. D. Greg. in moralib.] Capilli enim cogitationum symbolum sunt. Sanctus vero Areopagita Dionysius aliam in hoc moralitatem affert, inquiens. [Capillus autem tonsus puram, nullaque sigura fucatam vitam indicat, quae non fictarum figurarum, aut colorum inductione deformitatem mentis ornet; sed per ipsam, in se ipsa non humana pulchritudine, verum singulari, et vnica ad Dei exactissimam similitudinem excitetur. De Eccles. Hierar. c. 6.] Item capillos tondere debet Ecclesiasticus, ne crescendo oculos impediant. Durand. lib. 2. cap. 1. superfluae namque cogitationes rerum aeternarum spiritualem visionem impediunt. Aliqui existimant hanc apostolicam tonsurae introductionem fuisse ob memoriam ignominiae Principis Apostolorum, quam passus est, quando in eius opprobrium Antiochiae illus caput rasum fuit, vt dictum est in dict. Garrhara. FR. multa alia significata tonsurae affert. Clementinarum Glossa in cap. 2. de Vita et honest. Cleric.:||: Hodie tamen tonsura in signum honoris, et dignitatis euasit, vt Episcopi, ac Cardinales prae ceteris ampliorem tonsuram deferant, et Summus Pontifex habet totum caput rasum praeter breue capillorum circulum ad formam Benedictionrum Monachorum, cuius antiquitas ex Toletano IX. Concilio colligitur, vbi can. 40. ita disponitur: [Omnes Clerici, vel Lectores, sicut Leuitae, et Sacerdotes detonso superius capite toto, inferius solum circuli coronam relinquant.] At quid dicendum de Sacerdotibus nostri temporis, quos pudet tam gloriosum signum deferre? seu tam exiguam tonsuram ferunt, vt vix cerni possit? Certe non nisi vanitatis, ac superbiae nota in illis est, quod si Gentiles infaustum euentum ominabantur, quando in sacrorum celebratione eorum sacrificulo de capite cadebat corona, non inani tepitudinis spiritus indicio argui recte posset Christianus celebrans, in quo coronae signum non discernitur; itaut suspicari quaeat an huiusmodi presbyter veram spem aeternum Christi regnum habeat consequendi, dum regalis sacerdotii signum palam deferre minime curat: Inobseruantia siquidem a Bedae temporibus deplorabilis, qui Venerabilis Doctor in eius Anglica historia lib. 5. cap. 22. non sine moerore sic conqueritur. [Quosdam Clericos corona caput attonsum gestare pudet, quae ipsius passionis signum est.] Graeci autem infra coronam nutriunt comam nazareo more, ad imitandum, vt ipsi asserunt, Christum, et eius Discipulos; sed huiusmodi introductio non videtur satis antiqua, colligitur enim, quod tempore S. Gregorii Nazianzeni Ecclesiastici non deferebant comam; nam idem Sanctus Doctor, vbi de Cathedra Constantinopoltiana a Maximo philosopho vsurpata loquitur, Episcopos eiusdem philosophi fautores ab Ecclesia expulsos ad domum cuiusdam Comici confugisse, ibique cynicam Maximi philosophi comam illos detondisse, ac eum in Episcopum ordinasse inquit; Ex qua relatione constat liquido, quod ille Maximus, tamquam cynicae philosophiae sectator comam

gerebat, at quando in ecclesiasticam dignitatem intrudi affectauit, cynicam comam totondit. Huic coniecturae astipulatur Bedae narratio a Baronio ann. 668. num. 3. et 4. allata, quod, scilicet, Theodorus Tarsensis Ciliciae prouinciae a Vitaliano Papa in Episcopum Angliae designatus, cum esset monachus S. Pauli Orientis, et caput abrasum haberet, opus fuerat ob id, vt eius consecratio per quatuor menses differretur, vsque quo eius caput aliquod capillo rum incrementum haberet, vt commode Episcopalis corona in eo tondi potuisset, quem Theodorum graeci ritus satis fuisse constat, ex eo, nempe, quod praefatus Papa ob dubium ne Anglicos graecanicis ritibus, et erroribus imbueret ille nouus Episcopus, Assessorem illi dedit Adrianum Nidridanum Abbatem, quod Monasterium non longe a Neapolitana Ciuitate distabat. Baron. ibid. Tonsuram autem monachorum Orientalium S. Pauli, eandem fuisse existimo, quam Maronitae, aliique Orientales Monachi gestare solent, qui caput radunt ad instar nostrorum Religiosorum, relinquentes tamen capillorum circulum in vertice, sed subtiliorem occidentalibus monachis. In temporibus SS. Hieronymi, et Ambrosii, vt ex eorum scriptis colligitur, Clerici non radebant caput, sed submisse tondebant, ita vt cutem non detegerent, fortasse ne conuenirent cum Serapidis, et Isidis sacerdotibus, qui caput raedebant. Simon vero Magus phanaticam tonsurae machinam excogitauerat, quam eius sectatores ferebant, sulcum, nempe, et lineam, quam per capitis verticem inter ambarum aurium summitates ducebant, in symbolum Zodiacae fasciae, asserentes eorum caput globum coeleste denotare. Aliquos Sacerdotes Christianos in Oriente in modum crucis eorum capita solitos fuisse radere refert Osorius lib. 3. rer. Em. Quod ad praesens Episcopus Carangor Dioecesis Indiarum Orientalium obseruat, vt in eo libro cui titulus est Nouus Orbis cap. 133. narratur. In quodam M S. Roraldi Episcopi, qui de anno 1300. floruit, ac de successibus Terrae sanctae scripserat, de Christianis Georgianis cap. 79. haec habet: [Clerici eorum rotundas habent tonsuras, laici vero quadratas.] Conseruabatur hic Codex apud quondam Michaelem Belaguer Episcopum Mileuitanum. Mahometani totum caput radunt floccum tantum in vertice reliquentes, quod etiam ab eorum subiectis Christianis obseruatur, licet aliqui scrupulsiores Christicolae ob timorem ne hoc sit manifestum falsae religionis signum capillare floccum non nutriant, quod tamen in Africa vsque ad Tertulliani tempora solitum erat deferre, vt ipsemet cap. 4. de pall. ita refert. [Iuxta cutem tonsor, et cultri vertex immunis.] In Sacramentario S. Gregorii habetur oratio, cuius titulus est Ad capillaturam, quae deuotionis causa pueris recitabatur in prima eorum capitis tonsura. Item alia, cuius titulus est Ad barbas tondendas, quae iuuenibus in prima barbae nutritione recitabatur. FR. Tonsura quidem duplicem habet significationem, quam Glossa in cap. 1. de Cleric. coniug. ita distinguit. [Nota, quod tonsura hic accipitur pro clerica, nam proprie tonsura est illa abscissio capillorum, quae est in parte inferiori, vt aures pateant; sed clerica est abscissio capillorum in parte superiori, et circuitus abscissionis illorum capillorum vocatur corona.] Dicitur etiam Rasura in Clement. de honest. Cler. cap. 2. et ibi Glossa. Vsus tondendi Monialium comas earum professione, autiquissimus erat in Aegypto, vt D. Hieronymus epist. 48. ad Sabinianum testatur. Vide Barbirasium. Corona. Garrhara. Papaletra. Psachnion. Tonsuratio. Tonsuratus. Tonsus. Clericus primae tonsurae. Vide Cantor. Tonsus. Tonsuram non tenetur deferte Clericus coniugatus. Vide Clericus. Item de hac corona in can. psalmista. dist. 23. sic habetur: [Clerici comam nutrire prohibentur, quorum caput desuper in modum spherae rasum esse debet.] Vbi Glossator addit. [Parum, nam magnitudo coronae est signum conuersionis, vt extrau. de success. ab intest. cap. cum dilectus. in parte decisiu. 12. quaest. 1. can. duo.] Item si clerico non licebit, cum coma suum officium exercere, multo minus Sacerdoti comato celebrare licebit, de Clericis enim sic habetur: [Nec oportet Clericos comam nutrire, et sic ministrate: sed attonso capite auribus patentibus: et secundum Aron talarem vestem induere, vt sint in habitu ornato can. non licet. il 2. dist. 24.

TONSVRATIO. FR. collatio primae tonsurae clericalis. [Ex parte vestra fuit propositum, quod dicta Ecclesia monasterio vestro pleno iure debet esse subiecta, videlicet in institutione, destitutione, inuestitura Archipresbyteri, et eiusdem fidelitate, ipsius, et fratrum oboedientia, correctione, repraesentatione ad ordines tonsuratione, susceptione chrismatis, litaniis, et aliis similibus. In decretal. de sent. et re iudic. cap. cum inter vos.

TONSVRATOR. FR. Publicanus, exactor vectigalium. [Peruenit ad Nos, quod Tonsuratores in Sicilia praua sibi praesumptione nomen Defensorum sumerent. D. Greg. lib. 10. epist. 48.

TONSVRATVS. FR. Clericus. Item significat Romanum ad distinctionem Longobardorum, qui comati, et eorum regio Gallia comata di. cebantur, ex eo quia comam nutriebant, contra vero Romani capillos tondebant: [Nam Spoletani, et Reatini ad B. Petrum confugium facientes, praedicto Sanctissimo Adriano Papae se tradiderunt, et in fide ipsius Principis Apostolorum, atque praedicti Sanctissimi Pontificis iurantes, more Romanorum tonsurati sunt. Ana stas. Bib. in Adriano.] Vide Romanus.

TONSVRO. FR. uerbum, primam clericalem tonsuram confero. [Nullo modo audeant

tonsurare. can. Monasteriis. 19. quaest. 3. Quod laici ad Monasterium conuolantes a suis Abbatibus tonsurentur. cap. 11. de aetat. et qualitat. ordinand. Licentiam habeat comam capitis sui tonsurare. Marculf. lib. 1. formul. cap. 1.

TONSVS. FR. Clericus primae tonsurae: [Si quis in ordine Clericali a Presbytero, vsque ad Ton sum. In testamento S. Remigii Remensis Archiep. lib. 1. cap. 16.] Vide Cantor. Psalmista. Psaltes. Tonsura. Tonsur atus.

TOPARCHIA. FR. toparxi/a, loci praefectura. [Et postulauit Ionathas a Rege, vt immunem faceret Iudaeam, et tres Toparchias, et Samariam, et confines eius. 1. Macab. 11. 28.

TOPHETH. nomen hebraicum, significans spatiosam. [Praeparata est enim ab heri topheth a Rege, praeparata profunda, et dilatata. Isai. cap. 30. n. 33.] quae dictio saepe pro Inferno accipitur. Vide Gebenna. Infernus.

TOPOTIRITIS. FR. topotheith/s2, Vicarius, siue [orig: siuê] locum tenens. Apud Camillum Peregrinum de Princip. Longobar. tit. de Pacto Principis Archis etc. pag. 318.

TORNATRIX. FR. ioculatrix. [Aut cautare praesumant, vel turpia ioca, vel vrso, vel tornatricibus ante se fieri patiantur, nec laruas daemonum ante se ferri consentiant. can. nullus presbuterorum de consecr. dist. 5.] Vbi Glossa exponit. [Idest, Ioculatricibus, quae voluuntur, vt torni; sed choream, simul in gyrum saltantium fuisse puto.

TORNEAMENTVM. FR. quod sic describitur in Concil. Lateranen. [Detestabilles illas nundinas, vel ferias, quas vulgo torneamenta vocant; in quibus Milites ex condicto conuenire solent ad ostentationem virium eorum, et audaciae, temere congredi, vnde mores hominum, et animarum pericula saepe proueniunt, fieri prohibemus. lib. 5. decret. tit. 13. cap. 1.] Ibi, et in extrau. 10. XXII. habentur peculiares tituli de Torneamentis. Vbi Hastiludium, et Iustram dicitur.:||: [Causa laudis humanae, torneamentis totus deditus erat. Caesar. lib. 2. miracul cap. 12.] ex gallico verbo Tournoyr, quod circuire significat. Vide Tzaustrium.

TORNETA. FR. idem ac torneamentum: [Illi omnes inuenes dediti militiae saeculari circuibant, quaerentes exsecrabiles nundinas, quas vulgo tornetas vocant. S. Theodoricus Abb. in vita S. Bernardi.

TORNO. FR. circumdo, circumeo. l. qua fera. De venatoribus, et l. si census. eod. tit.

TORQVES. FR. non solum significat catenam ex auro, argento, gemmis, aliisue pretiosis materiis; sed etiam ferream, qua vinciuntur rei, et mancipia, et inde primario a torquendo nomen desumpsit. [Duas torques de Sergius, et Baccus etc. Et boiam de collo Alexandri V. Papae. In quodam priuilegio Caroli Magni apud Torrigium de Cryptis Vatican. impress. secundapag. 504.] vbi agitur de reliquiis ab eo Impetatore relictis Ecclesiae S. Saluatoris ab eodem Romae erectae: torques igitur erat illa catena ferrea, quam sustinuerunt in vinculis SS. Martyres Sergius, et Bacchus. Boia est collare, et colli vinculum, de quo dictum est suo loco. Alexandri Quinti, id est, post Petrum.

TORTA. FR. placenta non fermentata. [Tortam, quae absque fermento vnam de canistro. Numer. 6. 19.] aliquando significat panis pottionem: [Tortamque panis vnius, crustulam conspersam oleo. Exod. 29. 23. Futurum est autem, vt quicumque remanserit in domo tua, veniet, vt oret pro eo, et offerat nummum argenteum, et tortam panis, dicatque: dimitte me obsecro ad vnam partem sacerdotalem, vt comedam bucellam panis. 1. Reg. 2. 36. Inuenient te ibi tres viri etc. et alius tres tortas panis. Ibid. 10. 3. Et diuisit vniuersis per singulos, a viro vsque ad mulierem tortam panis, et partem assae cantnis bubulae, et frixam oleo similam. 1. Paralip. 16. 3. Praecepit ergo Rex Sedecias, vt traderetur Ieremias in vestibulo carceris, et daretur ei torta panis quottidie, excepto pulmento, donec consumerentur omnes panes de ciuitate, et mansit Ieremias in vestibulo carceris. Ierem. 37. 20.] dicitur etiam Tortula, id est, parua torta. [Erat autem Man quasi semen coriandri, coloris bdellii; circuibatque populus, et colligens illud, frangebat mola, siue terebat in mortario, coquens in olla, et faciens ex eo tortulas saporis quasi panis oleati. Numer. 11. 7.

TOTIHIOC. vocabulum Aegyptium, et significat Domi primarium. In Regul. S. Pacomii.

TOXICO. toxico [sic] laedere [Sic igitur mihi Domini vestri gratiam enormiter toxicauit linguae meretricantis adulatio, et inuidia detractoris. Petr. Blesen. epist. 20.] In significatione passiua. Vide Venenor.

TRACALA. et Trachala. FR. In Coustantino Magno Sex. Aurelius Victor de Caesarib. haec habet [Cumque etc. III. et LX annos vixisset, ex quibus dimidios, ita vt XIII. solus imperaret, consumptus est: vrisor potius, quam blandus: vnde prouerbio vulgari, Trachala decem annis praestantissimus, duodecim sequentibus latro, decem nouissimis pupillus, ob profusiones immodicas nominatus.] Licer impressio Basileae de anno 1503. et 1546. in fol. Lugdunensis in 16. per Anton. Vincentium 1562. Parisiana in 16. per Sebast. Cramosy 1626. habent Tracala. Sed Typus plantiniana in 8. de anno 1579. Francofur ti

in fol. de anno 1588. Aureliae Allobrogum 1623. impresserunt Tracbala: editio tamen Amsterodami in 32. de an. 1625. hoc tantum habet, nimicum [Ita anno imperii tricesimo, secundoque, rum totum orbem tredecim tenuisset, sexaginta natus, atque amplius duo etc. excessit.] Quapropter prouerbium illud vulgare de Tracalae, siue Trachala redditur valde obscurum: Sigonius tamen in eius notis ad calcem praedictae Francofurtensis impressionis sic comment auerat. [In quibusdam libris sine aspiratione scriptum est Tracala. Aliquo modo huc facere videtur, quod Festus scribit, Trachalos appellari muricum, et purpurae superiores partes; atque inde Ariminenses homines maritimos cognominatos esse Trachalos. Forsan igitur ap pellatio tracta est ab asperitate a)po/ tou= traxe/os2.] Quem secutus est in dict. Trachali Calepinus inquiens: [Trachali appellantur muricum, ac purpurae superiores partes. Vnde Atiminenses maritimi cognomen traxerunt Festus.] Ac in dict. Chamae idem ait: [Chamarum duo traduntur genera, scilicet, Traceae, hoc est asprae, mali succi, quas ostreas cognominant etc.] Ex eodem tonte Glandorpius in Onomast. hist. Rom. In Galeriis. Impressione secunda, inquiens: [Galerius Trachalus Orator, de quo Quintilianus, et Tacitus. Consulatum gessit vltimo anno Neronis cum Silio Italico. Quidam Valerium Turpilonem vocant. Porro Trachali Muricum, et purpurae superiores partes appellantur. Vnde Ariminenses maritimi homines Trachali cogno. men traxerunt. Sex Pomp. lib. 18.] At, vt vetum fatear, mihi ad veritatis fontem non raro acces sisse displicet; dum in eiusdem veritatis praelatione me ad odiosam Eximorum Virorum criticam compellar; quamuis literariae exercitationes nulli officere debeant, sicut nec mihi similis in me aliorum censura. Itaque Festus in eius de verborum signif. fragmentis nil de Tracala, seu Trachala habet, sed in eius Codice ab Antonio Augustino apud Gulielmum Leimarium de anno 1535. impresso cum dictionibus Pauli Diaconi, ac notis Dionysii Gotofredi ex Festo haec tantum habentur: [Tragus genus conchae mali saporis.] Sed Tragi marinarum spongiarum species sunt. Plin. lib. 9. cap. 45. et lib. 31. cap. 11. Deinde ex Paulo Diacouo ibid. col. 468. vers. 27. haec asseruntur. [Trachalos appellari muricum, ac purpurae superiores partes; atque inde Atiminenses homines maritimos cognominatos esse Trachalos.] Hinc poscens insistere cogor, cur, nempe, non reliqui maritimi populi, sed soli Ariminenses Trachali appellati queant? Veruntamen error est manifestus; nam Trachali non erant populi, sed familia, siue potius fratres, ac Septiciae cuiusdam viduae filii, vt ex Valerio Max. lib. 7. cap. 7. num. 4. clare patet, vbi haec refert: [Septicia quoque mater Trachalorum Ariminensium, filiis irata, in contumeliam eorum, cum iam parere non posset, Publicio seni admodum nupsit etc.] At reuertamur vnde discessimus. De Constantino, Magno, nauque haec in eius Breuiario Pomponius Laetus habet: [Constantinus in initio bonis Principibus similis; post bella ciuilia, veluti omni metu liber, contra ius aequitatis plerosque occidit, minime suis parcens, et liberalitatis Augustorum immemor, coepit esse parcus, et interdum nimis tenax.] In idem coincidit Zosimus Comes Ethnicus Auctor in eius hist. noua lib. 2. Sed religionis odium maledicis, ac falsis imposturis Suum venenum diffundens, nimis hunc pium, Christianumque Principem loedit. Igitur de prouerbio Trachalae tres eruditissimas epistolas ad P. Petrum Possinum Societatis Iesu, et nostri saeculi decus R. P. D. meus Ioseph Maria Suaresius Vasionensis Episc. ac literariae Rei pub. recens lumen direxerat, quae Romae a Iacobo Dragondello anno 1667. impressae fuerunt; in quarum tertia, non (ut ibidem ille ait) [Pyraustae instar circum Trachalae nomen] volutauit ipsius ingenium; sed potius re vera vti foenix, quae luminoso suo ealamo claritatem nobis praebuit, et sibi rediuiuam aeternitatis laudem acquisiuit: nam vbi nos in Sex. Rufi Festi Breuiario rerum gestarum Pop. Rom. legimus haec impressa: [Lucius Cassius quaestor Crassi, vir strenuus, reliquias fusi collegit exercitus contra Persas in Syriam irrumpentes, ter cum summa admiratione conflixit, eosque trans Euphratem traiectos vastauit. Parthi Labieno Duce etc.] ille ex M. S. eiusdem Rufi Codice in literario DD. Barbarinorum Thesauro asseruato haec protulit: [L. Cassius Quaestor Crassi, reliquias collegit exercitus, contra Persas in Sytiam irrumpens, ter cum summa administratione conflixit. Eosque trans Euphratem redactos vastauit, Pamphyliam tunc obtinebat Trachala ad bellum Epirotarum missus, ditissimum, fortunatissimumque ducem prioribus decem annis inuenies; duodecim continuis perditissimum grassatorem, decem nouissimis ob immensa donaria Pupillum nequissimum: atque ita ludibrio habitum, vt desperatione rerum suarum, venenum hauserit, cum tendere in curiam paratus successorem accepisset. Parthi Labieno Duce etc.] Itaque satis elucidatur Tracalae, seu Trachalae prouerbium a Victore in Constantino applicatum, ob similem triplicem morum mutationem, de quibus Pomponius Laetus, ac alii supra egerunt. Displicet tament quod idem R. P. D. Suaresius concurrat in secunda eius Epistola cum Sigonii, et aliorum supra reiecta assertione, inquiens; [Trachall appellantur muricum, ac purpurae superiores partes, vnde Ariminenses maritimi cognomen traxerunt.'] Item de alio Trachala, seu Trachalo recentiori Constantino fit mentio, qui cum Italico Consul fuerat. Vide Latinium in Animaduers. in Conc. tit. Canones Apostolorum. §. A Consulatu Trachali.

aquae, vel aer inclusus serpent; siue quia ibi Dracones generari solent. [Cum profundis traconibus, ac concauitatibus, in quibus seeundum Philosophos solet terraemotus generari. Matth. Paris. in eius Hist. an. 1247.] Vnde Melitenses Traconara, siue Draconara appellare solent meatum subterraneum, per quem in ea insula ad Bercharense terrtorium concurrere solent aquae.

TRACTABILIS MONS. FR. ita appellatus est mons Sinai a D. Paulo. [Non enim accessistis ad tractabilem montem etc. ad Hebr. 12. 18.] Nam ibi descenderat Deus, et cum Moyse pro Populo Israelitico tractauerat. Exod. 19. 11. [In die enim tertia descendet Domiuus coram omni plebe super monte Sinai etc.

TRACTANS. FR. Contionator. [Episcopo tractante cognoueram non sacrisicandum Idolis. D. Cyprian. serm. 52] Vide Tractator.

TRACTATOR. graece i(erolo/gos2, id est, sacer Ser mocinator. [Iam vero quibusdam ex nostris sacrorum tractatoribus visum est amoris nomen, quam dilectionis esse diuinius. Michael Syng. In vita Fion.] Eodemque vocabulo vsus est Secundinus in epist. ad D. Augustinum: [Quamuis tractator multa dixerit, quae teneat apud se auditor, tamen a tractatore non recesserunt.] Et clarius D. Chrysologus. [Vacat humanus sermo, silet praedicatio tractatoris. serm. 91.] FR. Vincentius Lirin. in libello aduersus proph. haeret. nouat. cap. 40. ait: [Tertio Doctores, qui tractatores nunc appellantur, quos hic idem Apostolus etiam prophetas interdum nuncupat, eo quod per eos Prophetarum mysteria populi aperiuntur.] Synonyma. Vide in dict. Contionator. Homilia, ac Contionatorum abusus. Vide Tractatum. Vide etiam Tractans.

TRACTATORIA, epistola. Vide Litterae. FR. Tractoriam legendum putat Latinius in Correct. Concilior. tit. Concil. Telense, seu Teleptense, et tit Concil Constantinop. V. cap. 10. ac alibi. Vide Tractoria.

TRACTATVM. et Tractatus, ipsamet sacra concio. [Cum Archisynagogi, vel Hemorrhoissae mulieris connexa sibi, et producta narratio a consueta sermonis nostri breuitate discederet, maluimus dimidiare tractatum. D. Chrysolog. serm. 36.] Optima quidem Contionatoribus monitio, qui eorum superfluitates in dicendo detruncare nescientes, se ipsos, et multo magis Auditores defatigant; discere hi deberent ex hoc Ecclesiae Doctore eximio, quod pulchrior semper conceptus sit ille, qui breuitatis gratia relinquitur, quandoque enim legimus Sanctorum Patrum Sermones, et Homelias recentiorum sermonibus breuiores. Hinc Tertullianus recte admonet, inquiens: [Compendium sermonis, et gratum est, et necessarium; quoniam, sermo laciniosus, et onerosus, et vanus est.] FR. eodem vocabulo vsus est Optatus Mileuitanus lib. 4. qui donatistas arguit, eo quod semper in eorum contionibus contra Catholicos calumnias intermiscebant, sic inquiens. [Lectiones dominicas, et tractatus vestros ad nostras iniurias explicatis. Profertis Euangelium, et facitis absenti fratri conuitium.] Quam plane vitiosam contionandi consuetudinem nostri temporis Haeretici hereditarunt, qui pharisaica petulantia se ipsos secundum legem Dei recte morigeratos existimant, nosque tamquam ethuicos, et publicanos conuiciant, ita vt in ipsis nulla nota errorum sit. At nos, qui peccatores, et gratiae Dei indignos existimamur; non alienigenarum errores; sed nostros ad propriam correctionem a Contionatoribus libenter audimus. Vide Homilia.

TRACTO. FR. Verbum, id est, contionem ago: [Haeretici ex conscientia infirmitatis numquam ordinarie tractant. Tertull. de resurrect. carnis cap. 2.] Vbi per vocabulum Ordinarie intelligit publice.

TRACTORIA. dicebatur epistola, qua Episcopi ad Concilia conuocabantur: [A Primate per tractoriam sunt vocati. Aug. contra Donatist.] Hae diuerae, erant a Tractatoriis, quibus Episcopi aliis expon ebant, quid in aliquo negotio actum fuisset. FR. Latinius tamen pro Tractatoria interdum Tractoriam legic. Vide Tractatoria. Vide etiam Linerae.

TRACTVS. dicitur ille moestus cantus, qui in Missa profertur post epistolam, quando non dicitur Alleluia, et incipit obseruari a septuag esima vsque ad pascha, licet non dicatur quottidie; sed tantum in Dominicis vsque ad quadragesimam, quo tempore dicitur etiam in feriis secuudis, quartis, et sextis, quia in his diebus concursus populi erat maior ad diuina offitia. Dicitur tractus, quia trahitur tempus pro interuallo, quo Diaconus possit exuere planetam, et imponere sibi transuersaliter velum; sicut Graduale dicitur pro spatio temporis, quo Diaconus ascendebat gradus ambonis. Symbolum autem Tractus a Ruperto de diuinis officiis sic exponitur. [Quod autem tractus lugenti vm fit, magisque luctui congruat, quam graduale, quod est poenitentium lamentum, illud comprobat, quod non cum Alleluia, vt grachiale; sed pro Alieluia canitur his diebus, quibus mortem, quae subintrauit in mundum per inuidiam diaboli, id est, a septuagesima vsque ad Pascha lugemus. lib. 5. cap. 14.] Ideoque a tempore tractus stolam immortalitatis symbolum, quam in preuaticatione primi parentis perdidimus, velo violaceo cooperit Diaconus. Ob eandem rationem Sacrosancta Mater Ecclesia in dicta Dominica flebili, ac dolenti voce incipit introitum. [Circumde derunt me dolores mortis etc.] Tracti Auctorem aliqui Coelestinum, alii Gelasium, et alii Telesphorum Summos Pontifices faciunt. Quare dicitur tractus in Vigilia Penteco stes. Vide Vigilia.

appellabatur ille, qui prae timore tormentorum fidei persecutoribus tradebat sacros Codices ad eos comburendos. [In Africa duo mala, et pessima admissa esse constat, vnum in tradictione, alterum in schismate. Optat Mileuit.] Propter quod ibidem multi renuentes sacros libros tradere, martyrium passi sunt; inter quos de S. Saturnino hoc encomium in eius actis legitur [O Martyrem legis sacrae idoneum, diligentemque custodem, qui traditorum facinus perhorrescens, scripturas Dominicas, ne perderet, intra secreta sui pectoris collocauit. Apud Surium. 11. Februar.

TRADVCO. hoc uerbum apud Tertullianum, sicut etiam haec alia Circumduco, Obduco, saepe significant reprehendere, conuincere, conuenire, reicere, et manifestare.

TRAGELAPHVS. *trage/lafos2, Hircoceruus; nam tra\gos2 hircum significat; e)/lafos2 vero ceruum; de eo sit mentio in Deuteron. cap. 14. 5. inter animalia comedi permissa. FR. de eo Plin. lib. 8. cap. 33.

TRAGEMATA. FR. graeca dictio tragh/mata, bellaria, edulia, nempe, saccaro confecta, ac condita, a trw/gw, quod est comedo. [Quae tragemata, aut pemmata dixerunt vet eres, nostri bellaria appellauerunt. Gellius lib. 13. cap. 11.] Sed in vita Beatae Veronicae de Benasco mendose Tragimata habetur. [Vasa lignea, quibus ex saccharo delicatiora quaedam composlta seruabantur, quae tragimata vocamus. lib. 4. cap. 9. §. 21.

TRAGOEDIA. FR. etymologia huius nominis habetur in Glossa in can. Canentes. dist. 92. scilicet a Tragos, quod est hircus, et Oda, id est, Iaus, quia hirco remunerabantur. Seu vt aliis placet, ex eo quia primumeius poematis praemium hircus fuerit, aut certe vter hircinus vino plenus, vnde Horatius de Arte poet.

Alii a faece, quam Graeci trugi/an appellant, quia Scenici faciem foece spurcabant.

TRAGOEDVS. FR. Scenicus, qui tragoediam repraesentat, sicut Comicus a Comoedia dictus est: [Nec in tragoedorum modum, guttur, et fauces dulci medicamine liniendae sunt. can. cantantes. dist. 92.] Vbi de Ecclesiasticis Cantoribus loquitur.

TRAHA. FR. rusticum instrumentum ad modum vehiculi; sed sine rotis, et ponderosum, quo agricultores post conuulsam terram aratro, semine in eam proiecto; traha denique per iuga bouum tracta, teritur terra, ac ibi semen coo. peritur; eodemque instrumento in area triticum a culmis deponitur. De hac voce sit mentio in Sac. Script. [Et fecit super eos tribulas, et trahas, et ferrata carpenta transite. 1. Paralip. 10. 3.] hinc Virg. 1. Georg.

Dicendum, et quae sint duris agrestibus arma,
Quis [orig: Queis] sine nec potuere seri, nec surgere messes:
Vomis, et inflexi primum graue robur aratri,
Tardaque Eileusinae matris voluentia plaustra,
Tribulaque, traheaeque, et iniquo pondere rastri.

TRAHARIVS. Plaustrarius. [Ad extremos trahariorum, qui per insipientiam suam adhuc ad carnis sareinas sedent, crucis diu portatae vexilla circumfers. Sidon. lib. 6. epist. 1.

TRAMOSERICA. textile, quod in se habet solum sericum in trama. [Holoserica tota serica; olon enim totum. Tramoserica stamine lineo, trama ex serico. Isidor. lib. 19. etymol. cap. 22.] Vide Chrysoclauum.

TRANA. FR. currus sine rotis. [Toloneus non exigitur nec de nauali, nec de carrali, neque de sunis, siue de trana euectione. In quodam priuileg. Caroli Magni SS. Vincentii, et Germani Monasterio concesso apud Baron. an. 779.

TRANEX. FR. palmes. [Si quis tranecem de v: te aliena inciderit. In lege 7. Longobardorum. lib. 1. tit. 19.] Italice Tralcio dicitur.

TRANSACTIO. FR. pactum, seu conuentio inter partes, qui contractus in lege canonica est prohibitus in rebus spiritualibus, ita vt simonia reputetur; sed licita est amicabilis compositio, vt notat Glossa in can. ea quae. 1. quaest 3. Quae autem differentia sit inter pactum, et transactionem. Vide Depectio. In Decretali habetur specialis titulus de Transactionibus.

TRANSALPINO. alpes transire. [Ipse quasi inter mortuos liber, in Italiam pro mandato] vestro transalpinare non horruit. Petr. Belesen. ep. 59.

TRANSENNA. transitus, erat solarium, siue ambulacrum extra Ecclesiam, per quod ex Audrona, (de quo suo loco dictum est) ad Gynaeceum transitus erat. [Haec Basilica aperitur tribus arcubus paribus praelucente transenna, per quam vicissim sibi tecta, ac spatia Basilicae vtriusque iunguntur. Paulin. epist. 12.] quod Pergula etiam dicebatur. [In pergula Basilicae B. Petri posuit Cantharum aureum vna cum pretionsit margaritis, et gemmis. Anast. Bibl. in Steph. IV] Quod ambulacrum adhuc in aliquibus antiquis Templis exstat.

TRANSFIGVRATIO DOMINI, haec sollemnitas tam in Latina, quam Graeca Ecclesia antiquifsima est, et licet Calixtus Papa III. de an. 1456. Ossitium de eodem festo cum indulgentiis copiosis ad similitudinem festi Corporis Christi ordinasset; hoc tamen non intelligendum est de

institutione festi illius; sed tantum quo ad officium proprium in memoriam insignis obtentae victoriae contra Turcas a Christianis in Hungaria. Nam quo ad celebrationem constat fuisse antiquam, et in hac die consecrabatur vlnum recens in Missa, et quando hoc adhuc non reperiebatur; tunc ex vuis parum musti in calice exprimebatur; quae caeremonia gloriosum Christi regnum in eius transfiguratione repraesentatum denotabat; nam illius regnum in recenti vino connotatum ab eodem Domino fuerat, dicente. [Amodo non bibam de hoc genimine vitis, donec bibam illud nouum in regno Patris mei. Matth. 26. et Marc. 14.] In hac etiam die benedicebatur recens vua. Durand. lib. 7. cap. 22. Graeca etiam Ecclesia sollemniter hanc festiuitatem celebrat, a qua *agia metamo/rfwtis2, id est, Sancta Transformatio appellatur, et cum ipsi Graeci quindenum ieiunium ante Virginis Assumptionem obseruent, in quo; sicut et in reliquis eorum ieiuniis, nec pisces comedunt; in die tamen Transfigurationis, qui cadit intra praedictum quindenum ieiunium, prae laetitia huius diei gaudent dispensatione piscium commestionis. Insuper Transfigurationis festum apud ipsos cum Vigilia celebratur, quam Profestum vocant. Maronitarum tamen natio valde pia, et catholica cum ingenti laetitia festum Transfigurationis solet celebrare, vt egomet in Monte Libano eo die interfui, et vidi; nam Patriarcha cum Clero vniuerso eiusdem Montis eacumen ascendit, in quo vertice aliquae cedrorum reliquiae vigent, de quibus eximiis laudibus fit in Sac. Pagina mentio; sunt inquam, hae arbores proceriores pinis, quarum trunci quinque hominum amplexu vix circumdari possunt; equidem mirabili naturae artisicio ex iisdem truncis pululantes contemplantur rami, diffunduntur enim circumcirca ordine tam pulcherrimo, vt scyphum perfecte rotundum formare videantur, foliisque spissis, subtilibus, ac densis adinstar pinorum, semper insuper virentibus, ita vt in eis quisque iacens quiescere commode posset; lignum denique nodosum est, incorruptibile, et odoriferum; hinc Sapiens ille Salomon eo vsus est in templi aedificio. FR. De huius ligni incorruptibilitate ego quidem valde haesito, nam aliqua notabilia segmenta, ab Auctore in paterna domo relicta, post tria, vel quatuor lustra tinea corrosa sunt, quod tamen potest esse, vt ex truncis caesa sint slante aliquo nociuo vento, quod ligna corruptibilia red dit, quamuis alias sint naturae incorruptibilis.:||: Harum arborum fructus quo ad figuram similes cupressorum fructibus sunt, sed quo ad magnitudinem non diffimiles pinis, intusque penitus vacui, et ideo ob aerem in eis inculusum deorsum non pendent sicut reliqui ex eorum arboribus, sed in Coelum erecti, ita vt a suspicientibus ex solo cerni nequeant. Sunt autem praedictae cedrorum arbores in tam magna veneratione non solum apud Christianos, verum etiam apud Mahometanos, ita vt cadentes in terra earum rami a ventis excussi, nemo illis vti audeat pro ignis pabulo; quin imo aliqui ex Hebraeis Palaestinorum terram incolentes has arbo. res in primordio mundi productos fuisse, atque in vniuersali cataclysmo inconcussas permansisse autumant; atque pro eorum assertionis fundamento psalmum 103. adducunt, in quo de mundi creatione agitur. [Qui fundasti terram super stabilitatem suam etc.] et inferius. [Et cedri libani quas plantauit etc.] Igitur in cacumine Libani ascendit Patriarcha a Clero, et catholico populo comitatus, ibique super lapideum Altare sub dio erectum sollemniter celebrat, quo peracto, omnes ad prandium Diues aliquis inuitat, vbi inter alia fidei argumenta, quae in hac gente notaui, vnum hic tantum referam, eximiam, nempe, deuotionem erga Sanctam Sedem Apostolicam; nam ea gens caput tegit ad orientalem vsum, illudque nec in salutationibus, nec in Ecclesia detegit; sed tantum in eleuatione Eucharistiae, et dum canitur Euangelium, at quando in ea comessatione in Summi Pontificis Romani salutem quis propinabat, omnes detecto capite, ac ipsemet Patriarcha in signum reuerentiae surgebant; quare non immerito spiritualis omnium nationum ille quondam Pastor, et Pater Gregorius Papa XIII. inter tot seminaria ab eo per Orbem, et in Vrbe erecta, etiam Maronitis peculiare Collegium fundauit. FR. hi autem laudabiles populi ideo Maronitae appellantur, quia quando vniuersus quasi Oriens nestoriana labe inficiebatur; tunc illi, qui praedicatione S. Maronis Abbatis, ac eius Monachorum in fide Catholica permanserant, Maronitae dicti sunt, quod autem haec natio Monothelitis adhaesisset, inconsulte prorsus asseritur, vt diffuse ac valide probare parat amantissimus Collega meus, ac Eruditissimus Dominus Faustus Naironus linguae Chaldaicae in Archigymanasio Sapientiae Romanae Professor. Hoc inquam catholicismi iugerum licet tyrannico Turcarum sub iugo dire exagitatum semper sit; nihilominus bonum fidei germen iugiter emanauit.

TRANSITORIVM. sic Missae antiphona, quae apud nos Communio dicitur, appellatur in ritu ambrosiano, quia tunc ad epistolae cornu sit transitus, quemadmodum in ritu romano etiam obseruatur. Vide Communio.

TRANSLATO. transfero. [Vt nullus audeat iuxta Sanctorum canonum traditionem ex alio Episcopatu ibidem translatare, aut constituere Episcopum post tuam de hoc saeculo euacuationem. Flodoard. lib. 2. hist. Rhemen. cap. 17.

TRANSMIGROR. hoc verbo intransitiuo vsus est in sensu passiuo D. Hilarius in psal. 51. vbi de

populo hebraeo loqueuens, sic ait. [Regnum destructae Ciuitatis amisit, et de tabernaculo auul sus, et transmigratus est,] nempe, translatus est.

TRANSTYBERIM. Antipolis appellata, et Transtyberini Antipolitani. Vide Esox. Item Rauennates appellati. Vide Guidenea porea.

TRANSVENA. pro aduena S. Cypr. in poemate super Genefim vsus est, si tamen illud opus non sit potius Tertulliani. FR. vt opinantur Bellar minus de Sctipt. Eccl. in Cypriano §. de Carminibus. Et Labbe in eod. tit. de Cypriano. §. Index carmen Genesis. Et in Tertulliano. §. In dex Sacrarum Scripturarum, vti citantur a Tertulliano, tam Carmina incerti etc. et inferius. Genesis.

TRAPETVM. FR. mola oleacea. Hodie tamen hoc nomen in Italia, et praecipue in Sicilia mola illa retinet, in qua cannae melleae conteruntur ad constituendum saccharum, a verbo graeco tre\pw, id est, verto, seu voluo.

TRAPEZITA. FR. trapizi/ths2, mensarius, campsor: a trape/za, id est, mensa. In ean. in nomine domini. dist. 23. pro Simoniaco vsurpatur, sic. [Haec apostolica sedes, cui anthore Deo seruio, quot aduersa pertulerit, quot denique per simoniacae haeresis trapezitas repetitis malleis, crebrisque tunsionibus subiacuit.] Ac in recto, et spirituali sensu vsus est D. Paulinus in epist. de Gazophylacio, ita inquiens. [Coe lestis igitur Trapezitae haec mensa est, thesaurum vitae struens, et ad margaritam negotiandam foenus exercens.] Eius synonyma. Vide Arcbarius. Paracharacta. Publicanus. Scambiator. Item Trapezita, siue Trapezim Dapiferum vertunt in Nicephorum Gregoram lib. 7. teste Camillo Peregrino de Principib. Longob. in castigat. ad Lupum Protosp. pag. 74. ad an. 886. Potest etiam in sensu Campsoris deduci etymon a graeco verbo tre/pw, id est, voluo, seu verto; nam Campsores per cedulas voluunt solutiones creditoribus ad eorum corresponsales, hinc Itali solent vti his terminis: Girare, seu voltare in saceia del tale.

TRAPPA. decipulum. [Si quis turturem de trappa furauerit. in lege Salica tit. 7.] vox quidem belgica Trappe. Vnde Galli dicunt Attrapper, id est, praehendere. Itali Trappolare, nempe, deprehendere, decipere.

TRASCO-DRVGITAE, haeretici, ita appellati ex phrygiis vocibus Trascus, quae palum significat, et Drusus, nasum, seu rostrum: nam hi quando orabant, digitum indicem in anso im ponebant; inde etiam Pettalo-rincitae denominati sunt, pe/ttalos2 enim graece palum significat, et r(i)gkos2 nasum. Hac quippe caeremonia demonstrare praesumebant omnium rerum ipsos rectos iudices, ac commensuratores esse, et quod nasus iudicii symbolum fuisset, palus autem mensurae. Dicti etiam fuere Perticonasati, de quibus Epiph. haeres. 48. In Cod. autem Theod. Tascodrocitae nuncupantur.

TREBAX. tribako/s2, versatus, vnde postea versutum, et astutum translatiue significat: hinc Trebatii nomen proprium desumptum fuit; item Trebacissimus in superlatiuo dicitur. [Collegit itaque sese trebacissimus senex, et intrinsecus aestu pudoris decoquebatur. Sidon. lib. 1. epist. 11.] Item apud eundem lib. 9. epist. 11. reperitur Tribaciter, id est, astute. [Praeterea quidquid super huiusce scripti tenore censueris, trebaciter diffiteri.] Et ibidem clarius. [Malui factum confiteri, quam trebaciter diffiteri.] Licet in aliquibus Codicibus mendose Tribaciter, et Tribacissimus legatur.

TREMACVLVM. Rete. [Si quis tremaculum de flumine furauerit. In lege Salica tit. 27.] Ex gallicis vocabulis Tremail, et Tremaillier.

TREMISSIS. monetae species. [Si ita est, sibi libellario nomine ad summam tremissis vnius concede. D. Gregor. in Regist. lib. 2. cap. 1.] Nomen autem Libellarii canonis solutionem significat, et italice Liuello dicitur. Vide Trimesium.

TREMVIS. FR. Filius Filii naturalis, siue Nepos ex Filio naturali. l. de eo. de succession.

TREMVLO. tremo. [Nimio frigore horribiliter cum fletu, ac stridore dentium tremulantes. Flodoard. lib. 3. hist. cap. 3.

TREPALIVM. locus vbi dabatur reis tortura. [Non licet Presbytero, nec Diacono ad trepalium, vbi rei torquentur, stare. Concil. Antisiodoren. cap. 33.

TREPEDICA. ex verbis D. Gregorii Papae videtur significare iumentorum pedicam; nam lib. 2. dialogor. cap. 30. de Mulione, et equario curatore, qui iumenta ferreis soleis calceat loquitur, cuius formam assumpserat Diabolus; sic inquiens. [Quadam die, dum ad B. Ioannis oratorium, quod in ipsa montis celsitudine situm est, pergeret, ei antiquus in mulo medici specie obuiam factus est, cornu, et trepedicam ferens etc.] Itaque Trepedica pedica ferrea, siue ex fune cannabina, aut lorea, qua vinciuntur iumentorum pedes, vt nequeant longe digredi significat. FR. Trepedica dicitur a trepidando; fortasse, quia iumentum hoc compede vinctus, quotiescumque pedes mouet, eius genua trepidant, ac tremore concutiuntur. Errant igitur Dadinus hic in notis ad epistolas D. Gregorii, Lacerda, ac Vossius; qui putant hoc vocabulum significare potionem aliquam; nam dictio Mulomedicus vnite legenda est, et non separatim, id est, mulorum Medicus. De hac namque apparitione in quodam Codice M. S. Flodoardi Rhemensis Canonici antea, deinde Monachi, in Vita Sancti Benedicti, qui codex

conseruatur in Carmelitanorum Discalceatorum parisiensi conuentu, leguntur hi versus.

Id capitur Monacho simulati fraude subacto
Mul-medici, plausuque manus, alapaque recepto.

TREVGA. Italice Tregua, est armorum suspensio, in qua sides publica praestatur, ne ad inuicem hostes se laedant. [Pax vero illa, quam treugam Dei dicimus, fideliter obseruetur, sicut ab Archiepiscopis, et Episcopis vniuscuiusque prouinciae constituta est: qui autem eam infregerit exeommunicationi subdatur. can. illi, qui 24. quaest. 3.] Sub excommunicationis poena etiam Alexander Papa III. ne violaretur praecepit. [Treugas a quarta feria post occasum Solis, vsque ad secundam feriam, etc. ab Ad. ventu Dom. vsque ad octauas Epiphaniae, et a Septuagesima, vsque ad octauas Paschae ab omnibus inuiolabiliter obseruarl praecipimus. Si quis autem treugas frangere praesumperit post tertiam admonitionem, si non satisfecerit, Episcopus suus sententiam excommunicationis dictet in eum. In decret. de treuga, et pace capite 1.] Sic etiam habet Fulbertus Carnot. [Velim autem suadere tibi, si possem, ne dimittas propter iram, quae Dei iustitiam non operatur, quin Episcopo tuo treugam des. ep. 93.

TRIA FATA. FR. Corrupte dici existimat Flora. vant. Martinellus in sua Roma Ethnico-sac. et corrigit Anastasium Biblioth. qui in Honorio Papa inquit. [Fecit Ecclesiam S. Adriani Marturis in tribus fatis, quam et dedicauit, et do na multa obtulit.] Et in Adriano Papa idem replicat. [Basilicam SS. Cosmae, et Damiani, sitam in tribus fatis restaurauit.] apud Florauant. in eius cit. Roma pag. 94. vbi corrigit In tribus foris; sed nullam auctoritatem, vel con iecturam pro se affert. Ego tamen Blondum Decad. 2. lib. 3. affero sic scribentem: [Praestitit autem diutius in Petri Cathedra Constantinus, et Episcopos, praesbyterosque more pontificum ordinauit, quo vsque Clero, populoque romano in tribus foris, quae est Sancti Adriani Ecclesia per Christophorum primicerium coacto, Stephanus siculus canonice in Pontificem est electus.] Cyprianus vero mendose habet Trianfacta, quem Latinius Tria fata corrigere maluit. Vide eundem in Cyprian. Correct. epist. 21.

TRIAVERDINI. FR. Haeretici, quorum errores, et dira eorum gesta referuntur apud Baron. An. 1179. num. 4.

TRIBVLANS. apud Amobium pro tribulato vsurpatur. [In spiritu tribulanti cum lacrimis exoretur. In psal. 106.

TRIBVLOSVS. campus tribulis, et spinis refertus. [Aut humore imbrium putres, aut frigorum siccitate tribulosas. Sidon. lib. 3. ep. 2.] Metaphorice autem pro aspro, ac scabroso sermone accipitur. [Et quamuis propter hamata syllogismorum puncta tribulosum, vernantis tamen eloquii flore mellitum. Idem Sidon. lib. 1. epist. 7.

TRIBVLVM. et Tribula, ae, instrumentum, quo triturantur frumenta. [Si enim spicarum grana tribulis attrita, aristis, et paleis nudantur. D. Gregor. lib. 7. cap. 32. in Regist.] Vide Traba.

TRIBVNA. FR. hemicyclus muralis, quae in fine presbyterii in Ecclesia solet terminari. Dicitur autem Tribuna, quasi tribunal, quia ibi tribunal, siue pontificalis C. athedra collocaba. tur, vt in Templo S. Caeciliae Transtyberinae regionis ex lapide adhuc exstat, ac in aliis antiquis Romae Ecclesiis adhuc videntur, et Alexander Papa VII. in tribuna Basilicae Vaticanae Cathedram Principis Apostolorum magnifice collocauit, dicitur Calcidica, Hemicyclus. Turrig. in Crypt. Vatic. secund. impres. part. 2. pag. 357. Vide Absis. Concha. Diatreta. Tholus. Trichorus. Trullus.

TRICAE TELLENAE, friuola, ac insipida loquacitas. [Iam dudum me fateor haesitare, circumhiscere, tergiuersari, tricas (quemadmodum dicitur) conduplicare tellenas. Arnob. lib. 5.] Prouerbium a Telleno toedioso, et insuluso tubicine desumptum. Aliqui tamen Tricas Attellanas legunt. Vocabulum autem Tricae ex graeco tri/xes2 proprie significat capillos implexos italice Treccie, ex quo metachora desumpta fuit: quare postea pro sermone inutili, qui est animae implexio, accipitur. FR. Non a Tellene tubicine, nec legendum est Trieas attellanas; sed restituendum est Tricae, Tellenae, quae sunt duae Ciuitates prima in Brundusino territorio, a qua prouerbium desumptum fuit teste Plinio, qui l. 3. c. 11. sic ait: [Et vrbes duas, quae in pro. verbii ludicrum vertere, Apinam, et Tricam.] Et Tellene alia Ciuitas in Campania, de qua idem Plin. lib. 3. cap. 5. Licet Erasmus in Chiliad. ex Zenodoto asserat, quod Tellen Tubicen fuisset, quem secutus est Calepinus in dict. Tellen.

TRICO. implico. [Scilicet, vt saeculari negotio sua munia non fraudaret, nec a religionis cultu terrena se occupatione tricaret. In Vita S. Geraldi. Et hora surgendi non te trices, praecurre autem prior in domum tuam, et ilic auocare, et illic lude, et age conceptiones tuas. Eccl. 32. 15.] Vide Tricae.

TRICATVS. implicatus. [Si ad sextam horam refectionem tricatam hebdomadarii offenderint. In regula Magistr.

TRICENNALIS. FR. spatium triginta annorum. [Quae tricennalis lex conclusit, quia et filiorum nostrorum Principum ita emanauit auctoritas, vt vltra triginta annos nulli liceat pro eo appellare, quod legum tempus exclusit. can. Facultates. 13. quaest. 2.] Ac alibi: [Iure sibi vendicent, quod tricennalis. lex concludit. can. illud etiam. can. sicut quicumque. cum aliis

seqq. in 16. quaest. 3.] Haec tamen tricennalis praescriptio non suffragatur Regularibus contra bona Ecclesiastica, vel Episcopos venientibus. can. possessiones. 16. quaest. 4. Sed deberent habere pro se praescriptionem quadraginta annorum. can. volumus, et can. neque decennii. Ibidem. Et e conuerso Clerus contra Regulares tricennali spatio praescribit. Extrauag. de priuil. cap. si de terra.

TRICESIMA [note of the transcriber: in the print: TRIGESIMA]. in Monasticis regulis secunda hebdomada Quadragesimae Tricesima appellatur, sicut etiam tertia hebdomada vocatur ibi Vicesima, quae ita denominantur non a numero dierum; sed ad sequendam antecedentium hebdomadarum denominationem Septuagesimae, Quinquagesimae, Quadragesimae, sic et Tricesimae, atque Vicesimae ieiuniorum hebdomadae appellantur. [A Tricesima vero vsque in Vicesimam singulos meros accipiant. A Vicesima vero vsque ad Pascha vinum omnibus subtrahatur. Ex Regul. Magist.

TRICHINAS. ita cognominatus fuit S. Theodorus a Graecis ob continuum, et asperum eilicium, quod in suo corpore gerebat; tri/xinos2 enim graece cilicium significat, pilis contextum ita appellatum a Cilicia prouincia, in qua, vt Varro lib. 2. de Re rustica scribit, huiusmodi indumenta pilis caprinis texebantur, ac contra sagittas in defensionem militum seruiebant, vt etiam Vegetius testatur; seu tabernacula, et tentoria essiciebantur ad castrametandos milites, vt ad praesens Arabes, et Saraceni in deserto fa cere consuescunt, de quibus tabernaculis in cant. cap. 1. dicitur. [Nigra sum; sed formosa, filiae Ierusalem, sicut tabernacula Cedar.] Nam Cedar fuerat Ismaelis filius, a quo Agareni descendunt, qui per errorem, vt alias diximus, Saraceni appellati sunt; quod ideo S. Hilarius in verba psal. 119. [Habitaui cum habitantibus Cedar] confitmat hanc meam opinionem, et quod propriis oculis inspexi, inquiens. [Cedar genus est Ismaelitarum deserta incolens. Hi sunt nunc Saraceni nuncupati.] Sunt autem haec tentoria nigra, et oblonga ad instar illorum, quibus triremes vtuntur; sed apte disposita, ac ordinata ad formam ingentium Villa rum, quae valde solaribus arderibus, ac pluuiis resistunt. Haec tabernaculorum coordinatio exaltata fuit a Regio Psalte. [Disposuerunt tabernacula Idumeorum, et Ismaelitae. psal. 63.] FR. Gilicium 2 Gilicia dicitur, quae prouincia Trachioeis cognominaea est, vnde Seleucia Ci liciae, Seleucia Trachiotis dicta fuit. Plin. lib. 5. cap. 27. a dictione traxu/ths2, id est, asperitas scabrositas quare dixit Plutarchus traxu/ths2 th=s2 kro...dos2 [reading uncertain: print blotted] , villositatem illam, et eminentiam floccorum, quae in rudibus pannis visitur. Iunius in Lexico Graeco-lat. Et Cicero in 3. Verrina, inquit. [Quum iste Ciuitatibus frumentum, coria, cilicia, saccos imperaret.] Et Asconius de eisdem Ciliciis ibidem ait. [Cilicia tecta esse ex pilis, in eastrorum vsum, atque nautarum.] In Sacra autem Scriptura pro poenitentiae indumento non raro accipitur.

TRICHORVS. tri/xwros2, triplex chorus; nam Ecclesiae tribuna fere tres conchas habebat, maior siquidem Goncha, et reliquae duae e lateribus Conchulae dicebantur. [Basilicam Dominaedii reliquiis Apostolorum, et Martyrum intra apsidem trichora sub altaria sacratis, solo; et parietibus marmoratam, camera musiuo illusa clarificauit. Paulin. epist. 12.

TRIDVANVM. ieiunium penes antiquos Christianos quommodo intelligatur. Vide Biduanum.

TRIERIS. tri/hris2, genus nauis oblongae, vt triremis. [Neque trieris magna transgredierur eum. Isai. cap. 33.

TRIGAMVS. FR. qui ter matrimonio coniunctus est. can. aperiant. 31. quaest. 1.

TRILORIS. tri/loris2, velum tribus loris contextum, sic penti/loris2, id est, quinque loris.

TRIMESIVM. monetae species, alias tremissis. [Nam nec semel in regione ista vsque ad vnum trimesium frumentum potui comparare. Anast. in exil. S. Martini Papae.] Aliqui mensuram signi. sicare putant. FR. Sed alibi idem Anastasius monetam manifeste intelligit, id est, tertiam solidi partem, sic inquiens. [Domum in regione Roffea intra Vrbem, quae praestat solidos LVIII. et trimesium. In Siluestro Papa.] Vide Tremissis.

TRIMMA. tri/mma, limatura, et puluis. [Fecit autem, et Cameram Basilicae ex auri trimma in longum, et in latum pedibus quingentis. Anastas. in Sylu estr.] Alii tamen Ex auri trimme legunt.

TRINITAS. personalis distinctio in Deo. FR. non recte appellatur consortium, vt S. Gregorius Nyssenus in orat. 1. contra Eunomium clare his verbis probat. inquiens. [Quae cum nondum Eunomius didicerit, negat Filium simul cum Patre sedere. Hoc autem potestatis consortem, magis, vt quid dementiae, ac furoris similie per. currere oportet, quam vt impium, et sacrilegum redarguere. Quam enim sententiam habet sugklh)rou, consortis dictio, ex communi orationis nuncupatione, non licet inuenire. Super vestimentum Domini miserunt sortem, sicut Scriptura loquitur, qui noluerunt tunicam Do. mini discindere, si vnius ipsorum rem propriam facere, cui sors gratuito dederit. Illi igitur, qui pro tunica inter se sortem mittebant, dici possunt su\gklhroi, consortes. Hic autem minime dici potest in Patre, et Filio, et Spiritu Sancto, cum aequalem in rebus creatis habeant potestatem et.] Trinitatis Diuinae attributa. Vide Homousion. Eius pictura. Vide Icona. Spiritus Sanctus Trinitas appellata. Vide Spiritus Sanctus. Quis dicatur Trinitatis Artifex. Vide

Baptizans. Festum SS. Trinitatis Romae tempore Alex. III. non habebat peculiarem die. [Praeterea sestiuitas Sanctae Trinitatis secundum consuetudines diuersarum regionum a quibusda conuenit in octauis pentecostes; ab aliis in Dominica prima ante aduentum Domini celebrari. Ecclesia si quidem romana in vsu non habet, quod in aliquo tepore huiusmodi celebret specialiter festiuitatem; cu singulis diebus Gloria Patri, et Filio, et Spiritui Sancto etc. similia dicantur ad laudem pertinentia Trinitatis. cap. quoniam. de feriis lib. 2. decretal.] Ineptum, ne dicam haereticale epitheton fuit illud a quodam alias Docto Sanctissimae Triadi attributo illam appeliando Ternam Maiestatem, na m nouem personas in Diuinis inaduertenter asseruerat. Vide Dealites. Tetrus. Trionymus.

TRINITVS. FR. id est, trinus. can. de trinita mersione baptismi. Idest, de trina mersione baptismi. dist. 4.

TRINOMIVS. sic a Petro Blesensi cognominatus fuit S. Petrus, quia tribus nominibus appellatus est a Christo Domino, nempe, Simon, Bar-Iona. Vide Bar-iona, et Petrus. Vide Cepbas. sic ergo Blesensis: [Neque enim Petri fuit; sed cum iam trinomius esset. serm. 26.] Trinomius etiam appellatus fuit Salomon Rex, quia Ecclesiastes, Lamuel, et Salomon dicitur. Vide Trionymus.

TRIODIVM. ita appellatus est a Graecis quidam liber, in quo tres odae continentur, solitae cani in diebus quadragesimalibus. Vide Alipta.

TRIONYMVS. FR. triw/numos2, idem ac trinomius. [Suspectam habebamus trionymam solitarii. Dei vnionem secundum Sabellium [correction of the printer; in the print Sabellicum] credidisse. Sulpit. lib. 2. hist. cap. 57.] Nam Sabellius, licet poneret in Deo vnicam substantiam; negabat tamen trinam in eo personarum distinctionem, asserens tantum in Deo trionymam distinctionem reperiri.

TRIPASSALVM. tripa/ssalon, pertica cum tribus cuspidibus, instrumentum martyrii, quo Syri vtebantur, quemadmodum in vita S. Ephrem apud Vossium legitur, nempe. [Postridie autem, iudice pro tribunali sedente, constituerunt coram illo tripassalum, et quaecumque alia tormentorum genera.

TRIQVADRVS. tripartitus. [Neque teres lunaris globi circulus iacturam propriae pulchritudinis patitur, licet luculentus limpidissimi Solis splendor triquadram mundi rotam clarius illustrare credatur. Aldhelmus. lib. de Virg. c. 4.] Trinam mundi antiquorum diuisionem intelligit, in Asiam, nempe, Europam, et Africam constitutam, sic alio loco ait: [In triquadro terrarum ambitu. c. 11.

TRISCILIDAE. FR. Haeretici, qui Deum triformem esse asserebant, de quibus D. Augustinus ait talem fuisse eorum falsam doctrinam, nempe, [Vt quaedam pars sit Pater, quaedam Filius, quaedam Spiritus Sanctus. Ad Quoduult Deus. de Haeresibus. cap. 74.] Vide Tritheitae.

TRISTATA [note of the transcriber: in the print: TTISTATA]. trista/ths2, Ductor exercitus, Capitaneus, secundum nonnullorum opinionem intelligitur, tamquam qui tertio loco praesidet. Sed D. Hieronymi sententia est valde diuersa, nam superiorem gradum imporrare ait. hoc nomen, nempe Principum Principem, sic inquiens. [Duces, et Magistratus, siue Tristatas, quos nos Principes Principum interpretati sumus; de quibus in Exodo legimus, electos ascensores Tristatas. in cap. 23. Ezechiel.

TRISTEGVS. tri/stegos2, trinam contabulationem, coassationem, vel contignationem habens; latine Tritectus dicitur: [Qui quasi tristegam domum aedificauit, id est, inferos, coelum, et terram, vt super terram habitarent certantes, in inferno aute victi, in Coelo victores, Chrysost. hom. 31. in c. 20. Matth.] FR. sic Dominus trinam contabulationem in noemica arca fieri praeceperat. [Et tristega facies in ea. Genes. 6. 6.] Ac in illo mystico Ezechielis templo in eius cap. 42. sic habetur: [Tristega enim erant, et non habebant columnas.] Dictio autem graeca Tricameratum significat. *ste\gh enim nauis tabulatum proprie significat; vnde tri/segos2 triplicatum tabulatum habentem denotat, a verbo sega/zw, id est, tego sustineo, capio. Dictione vero Stega vsi sunt etiam Lat ini, Plautus enim in Bacchide, et in Crysalo ex serui nomine act. 2. 3. inquit: [Forte vt absedi in stega] id est. in tabulato nauis, et in Stich. act. 3. 1. [Sine aduocatis ibidem in cercuro, in. stega, in amicitiam, atque in gratiam conuertimus.] Item Fulgentius de vocib. antiq. ait: [Stega est nauis proscenium, id est, tabulatum, super quod nautae ambulant, sicut Plautus ait: Forte ego, vt stega consederam. de vocib. antiq. Hodie tamen subtabulatum nautae corrupte Steua, siue Stiua dicunt: vnde Stiuare, seu Stipare imponere, includere, et tegere italice dicitur.:||: Diuus tamen Ambrosius in psalm. 36. loquens de iuuene illo, qui somno sopitus, dum praedicaret Apostolus Paulus, e fenestra praecipitatus fuerat, vocabulo latino vsus est, inquiens [Qui cum sermonibu Pauli intentus haereret, somno victus, de tritecto cecidit.

TRITHEITAE. Haereticorum secta, quae asserebat trinam in Deo naturam, ac idem intelligebat per hypostasim, et naturam; appellati autem sunt hi haeretici triqei/+tai, id est, trinideitae. Et vlterius vnicam tantum in Christo naturam admittebant; quorum Auctor Philoponus

Alexandrinus Grammaticus fuit. FR. in can. quidam autem haeretici. 24. quaest. 3. appellantur Trithoitae.

TROCHLEA. FR. graeca dictio troxi/a, id est, rota, qua aquae puteo trahitur. Vitruu. lib. 10. cap. 5. Dicitur etiam troxo\s2, qua rei torquentur. Lexic. Scapulae. De hoc vocabulo Trochlea saepe in Martyrum passionalibus; sed secundum diuersum loquendi modum, diuersimode eorum martyrium, intelligendum est; nam quandoque Eleuatio adtrochleas dicitur; vt de S. Theodoro Mart. habetur in Martyrol. 7. Decemb. his verbis: [Trochleis frequenter in sublime eleuatus, atque ictu celeri super silices pondere corporis dimissus etc.] hoc est genus torquendi per funem tractatoriam, quod italice Tratti di corda dicitur. Aliquando vero dicitur Extensio ad Trochleas, vt de Sancta Symphorosa. 17. Iunii apud Adonem habetur: vnde Greg. Turon. inquit: [Extensus ad trochleas, caedebatur fustibus, virgis, ac loris duplicibus etc. in hist. Francor. lib. 4. cap. 49. In terra extenditur ad torchleas, virgis, et fustibus caeditur. Idem lib. 6. cap. 8. et 35. et lib. 7. cap. 32.] Ac idem habetur in eius tract. de glor. Confessor. cap. 83. Extensus autem ad trochleas, de eo intelligendum autumo, qui in eadem tractatoria fune alligatus, et non plus quam quatuor digitis circiter a terra eleuatus, ita vt reus a soli proximitate deceptus, continuo ad sustentandum corpus alliciatur, ac pedibus tentet, et sic magis, ac saepius torqueatur tractibus funis, quod genus tormenti in Sicilia Succaro dicitur. Est praeterea longa contentionis funis inter Eruditos, eis a Vitruuio praestita; nam lib. 10. cap. 5. inquit: [In radice autem machinae collocatur tertia trochlea, eam autem Graeci e)po/gonta, nostri artemon vocant.] Disputant igitur acriter scriptores, et praecipue Sac. Expositores super cap. 27. 40. Act. Apost. vbi habetur: [Et cum anchoras sustulissent, committebant se mari, simul laxantes iuncturas gubernaculorum, et leuato artemone secundum aurae flatum, tendebant ad littus.] Alii enim per Ar temonem nauis malum, alii antennam, alii velum paruum, alii gubernaculum interpretantur, quos cumulatim videre est apud Cornelium a Lapide, et Io. Lorinum in Act. Apost. atque Alex. ab Alex. integrum tract. lib. 1. Genial. cap. 25. super hoc vocab. Artemon composuit: nihilominus non possunt concordare vocabulum Artemonis, de quo in Actis cit. Apost. cum Artenomone in sensu Trochleae a Vitruuio supra allato. Ceterum hoc vocabulum Artemon licet inter Latinos vsitatum fuisse Vitruuius affirmet, est tamen origine graecum, vt reliquae non paucae latiales voces a graecanicis deriuatae, prouenit enim a verbo a)rta/w, quod suspender significat; vnde Artemon, ac si diceres Suspendium, seu Appendtx, quare non in sensu trochleae locutus est D. Lucas cit. cap. 27. Actor. Sed in sensu parui veli, quando Artemonem dixerat. id est velum paruum nauis, quod Appendicem, et Suspendiu dicere mauis. Syriaca autem lectio loco Artemonis, paruum velum habet, ac optime Isidorus docet quid nauis Artemon significet. [Artemon velum esse dirigendae potius naui causa commodatum, quam celeritatis. lib. 19.] Ad Trochleam igitur, de qua Vitruuius supra, redeundo ilam esse dicimus, quam Romani Girella, Florentini Carrucula, Senenses Carriola, Siculi, et Melitenses Tagliola dicunt. De Trochleis sic cecinit Lucretius:

Multaque per trochleas, et tympana pondere magno
Commouet, atque leui sustollit machina nixu.

Et metaphorice Quintilianus: [Trochleis pituitam adducere. lib. 11. de pronunt. cap. 3.] pro violenter expuere dixit. Atque Sidonius. [Trochleatim fune nutabat. lib. 5. epist. 14.] Perperam tamen nonnulli per trochleam machinam illam, quae italice Argano dicitur intellexerunt, quae machina a Vitruuio Ergata dicitur lib. 10. cap. 4 vt ibi Guliel. Philandrus notauit, Trochleae Synon. Vide Tolenum.

TROGALIA. trwga/lia, bellaria; sed apud Cassianum Collat. 8. cap. 1. ironice ciceres assatos significant, qui ad instar belliariorum corrodebantur a Monachis. FR. trwga/lia prouenit a verbo trw/gw, id est, edo.

TROGLODYTAE. haeretici a graeca voce trwglodu/tei ita appellati, quae cauernarum habitatores significat; nam in cauernis, locisque ab humano conspectu remotis congregabantur. FR. Troglodytae populi praedones. Plin. lib. 37. cap. 8. et lib. 11. cap. 37.

TROGVLVS. monachalis vestis, quam aliqui scapulare esse putant. [Semper asperrimo a scapuli vsque ad renes induebatur trogul. In vita S. Maur.] FR. si vsque ad renes trogulus pertingebat, profecto non est Cuculla, quae talaris est, vt falso existimat Calepinus. Matthaeus tamen Parisius fortasse mendose Tragulum scribit, inquiens: [Et sic de saecularibus fumt saeculariores, et mentitur in iis tragulorum vilitas, dum sub habitu paupertatis, spiritus habitat elationis. In hist. ad an. 1253.] Ego tamen verisimilius puto denotare cilicium ex verbo graeco trw\gw, quod rodere, et asperitate compungere significat. Item Tragulae apud Gellium lib. 10. cap. 25. hastarum, telorum, iaculorum, seu gladiorum species sunt.

TROPHAEOPHORVS. FR. trofaiofo/ros2, id est, Tropaei gestator, sic Graeci S. Georgium Martyrem appellant, qui depingi solet equo insidens, et lancea draconem transfodiens ad puellam liberandam. Quod factum multi Scriptores symbolum potius, quam historiam reputant; licet alii verum successum existiment. Vnde Nouatorum Calumniositas inepta occasionem

arripuit hunc Sanctum Papistarum Perseum appellare; quasi vero ipsamet Mater Ecclesia hanc historiam inter apocryphas non recenseret.

TROPICI. FR. haeretici, qui Spiritum Sanctum Angelorum omnium Principem esse asserbant, et tropis quibusdam Sacrae Scripturae locos exponere contendebant. Theatr. vitae human. litt. H. pag. 22. col. 2. §. Tropici.

TROPOLOGIA. tropologi/a, id est conuersio locutionis, et alias sensus moralis dicitur; tropologicus enim sensus est ille, qui ad mores transfertur; vt exempli gratia vestis Sacerdotis candida interioris cordis munditiam denotat, de quo in dict. Anagogia, et dict. Biblia egimus.

TROPVS. genus monastici cantus, qui ante Missae Introitum in sollemnitatibus dici solebat, a D. Gregorio Papa, vt refert Durandus lib. 4. cap. 1. institutus: et est huiusmodi. Exempli gratia in die Natiuitatis Domini Introitus prioris Missae incipit Puer natus est etc. ante quem canebatur sequens Tropus: Ecce adest, de quo Propbetae cecinerunt, et postea immediate sensum continuando Introitum coniungebant Puer natus est etc. vox enim tro/pos2 conuersionem, et reuolutionem significat; nam reiterantur eadem verba, et ideo a Ioanne Beleth cap. 59. dicitur Zona, quia tamquam cingulum amb orum sensuum capita connodat. Ac Trepanarius dicebatur liber, in quo continebantur huiusmodi tropi Graeci tamen Troparium vocant nonnullas pre ces, quas saepe in horis canonicis canunt. Vide Versus.

TROSSVLVS. Eques leuis armaturae. [Dolet sibi praelatum iuuenem non quidem comatum, non vestium sericarum; sed trosulum, et in sordibus delicatum. Hieronym. de vitand susp. contub.] Cuius nominis etymologia ex Trossulo Etruriae Ciuitate deriuatur, quae semel capta fuerat ab Equitibus Trossulis appellatis, sine consortio pedestrium: indeque Trossulus appellata fuit, quae licet sit iam diruta; adhuc tamen eius situs nomen retinet, cuius ruinae inter Volsinium, et Ferentum spectantur. FR. sed in editione parisiensi de anno 1579. citatus textus Hieronymi. Torosulum habet. At quomodocumque legatur. Hieronymus de vitando suspecto contubernio epist. 47. De libidinoso contubernii periculo loquitur, vbi sic inquit [Libidinosa mens ardentius honesta prosequitur etc.] Et inferius in eodem proposito de malitia feminarum, quae ficte sub praetextu aliquo necesariae feruitutis in domo Amasium introducunt, inter alia sio ait: [Dolet sibi praelatum iuuenem, non quidem comatum, non vestitum sericarum] quia tan quam domi famulum ficte illum admittit, ideoque sub praetextu sordido, ac vili introducitur, hinc subiungit. [Sed toro solum, (siue vt alii legunt) trossulum, et sordibus delicatum, qui ipse sacculum signet, et textrinum teneat, pensa distribuet, regat familiam etc.] Et post pauca ita concludit de simili scandalo. [Facilius mala credunt homines (subaudi quam bona) quodcumque domi fingitur rumor in publico sit.] Victorius tamen hic in scholiis eius num. 16. sic exponit. [Torosulum, hoc est obesum, ac bene curatae cutis hominem. Quidam Codices Trossulum, eodem ferme sensu. Veteres Equitem Trossulum vocabant quae quidem appellatio in prouerbialem iocum abiit, vt praepinguem hominem eo nomine intelligamus] Quoad primam lectionem Torosulum est nomen ab adiectiuo Torosus diminutiuum. Torosus enim dicitur, qui pulpam carnis musculosam habet, in qua robur, et fortitudo est. Columel. lib. 6. cap. 13. sic scribit: [Parandos esse boues nonnullos ceruice longa, et torosa.] Carullus Ceruix torosa dixit. de Berecynthia. 58. Atque Ouidius Colla torosa. 7. Metam. Verum ex Nonio Marcello constat Torosulu, et Trossulu idem fuisse, ait enim [Trossuli dicti sunt torosuli. Var. Sesquiulysse: Nunc emunt trossuli nardo nitidi vulgo attico talento equuum] Etymon autem Trossulorum Equitum, et Trossuli Hetruriae Ciuitatis a Plinio lib. 33, c. 2. sic refertur. [Quin etiam ipsum equitum nomen saepe variarum est, in his quoque, qui ad equitatum trahebantur. Celeres sub Romulo, Regibusque appellati sunt; deinde Flexumiues: Postea Trossuli cum Oppidum in Thuscia circa Volsinios passuum IX. M. sine vllo peditum adiumento cepissent, eius vocabuli: idque durauit vltra C. Gracchum. Iunius certe, qui ab amicitia eius Gracchanus appellatus est, scriptum reliquit his verbis: Quod ad equestrem ordinem attinet, antea trossulos vocabant, nunc equites vocant: ideo quia non intelligunt trossulos nomen quid valeat, multos pudet eo nomine appellari, et causam, quae supra indicata est exponit, inuitosque etiam num tamen trossulos vocari.] De Trossulo ait Senec. epist. 87. [O quam cuperem illi nunc occurrere aliquem ex his trossulis in via diuitibus.] et Lamprid. in Commod. [In collegium Sacerdotum adscitus est: cooptatus inter trossulos princeps iuuentutis, cum togam sumpsit.] Sed potius delicatum, et luxuriosum, vt autumo, significat, tum ex supradictis, tum etiam, quia Trossulum, seu Trossulo vt vult Leander Albertus Ciuitas Etrusca, ac patria Othonis Imperatoris erat, quam Trossanum appellat Gottifredus Viterbiensis in historia, et a Viterbiensibus deuastata fuit de anno 1074. cuius Metropolis Ferentum, vt antiquus etiam Persii Commentator affirmat, et nimis proxima Volsiniensium Ciuitati eret, quae hodie Bolsena dicitur, de qua Valerius Max. lib. 9. cap. 1. inquit. [Etruriae caput habebatur: sed post quam in luxuria prolapsa est, in profundum iniuriarum, et turpitudinis decidit.] Et inferius:

[Postremo lege sanxerunt, vt stupra sua in viduis pariter, ac nuptis impunita essent; ac neque virgo ingenuo nuberet, cuius castitatem non ante ex numero ipsorum aliquis delibasset.] Hinc fortasse valde propinqua Trossuli Ciuitas eodem luxuriae conuieio prolapsa, ad idem [Iniuriarum profundum, et turpidinis deciderat.] Vnde prouerbiali iniuria apud Senecam, et Hieronymum supra citatos Trossulum Iuuenem, idem, ac luxuriosum significabat.

TROTINGVS. FR. Choraula, qui sponsam comitabatur. [Peruenit ad nos, quod dum quidam ad suspiciendam sponsam euiusdam sponsi cum paranymphis, et trotingis ambularent, peruersi homines aquam sordidam, et stercoratam super ipsam iactassent. l. Peruenit. de aggressione lib. 1. tit. 16. l. 8.

TRVCTA. trutta piscis, qui alias Salar, Varius, et Lupus varius a Latinis appellabatur. [In hoc stagno ferunt tructarum piscium magnitudinem vsque ad centum librarum pondera trutinari. Greg. Turon. lib. 1. miraculor. cap. 76.] FR. sic etiam secundum D. Ambrosium, et Isidorum Tructa appellatur; sed Platina Truttam appellat, quam quasi trutilem a trudendo ita appellari censet, quod in aduersum flumen semper nitatur. Hypol. Saluian. hist. 2. de trutta. Itali Trotta vocant.

TRVFA. machinatio, deceptio, stratagema. [Ille diligentissime cogitans qualiter liberaret puellam, huiusmodi trufam inuenit. Caesar. lib. 2. hist. cap. 25.

TRVFANVS. deceptor, et astutus. [Quendam Clericum actu trufanum, quales per diuersas vagari solent prouincias. Caesar. lib. 1. cap. 3.

TRVFATOR. deceptor, italice Truffatore, qui aliqua astutia aliquid surripit: [De huiusmodi trufatoribus plurima deceptorum genera temporibus nostris gesta tibi dicere possem; sed non sunt aedificatoria. Caesar. lib. sexto cap. 21.

TRVLLVS. tholus, camera, siue testudo aedificii, quae altius crescens in fastigiatum cacumen desi nit, et in orbem circumagitur, siue templi hemisphaerium. Vox quidem graeca trou=llos2, Nonnumquam per hoc vocabulum Trullus intel. ligitur sexta Synodus, quia a loco, vbi hic tholus erat, trulli denominationem sumpsit. Vbi Monothelitarum error damnatus est, et tunc Io. Portuensis Episc. Sancti Agathonis Papae Legatus die dominico Missam sollemnem secundum latinum ritum in Basilica S. Sophiae celebrauit: [Trullum casu suo ciborium sanctae mensae contriuti. Zonara] FR. [Trullum vero eiusdem Ecclesiae fusis chartis, (id est, laminis) plumbeis cooperuit, atque muniuit Anastas. Biblioth. in Sergio.] De templo SS. Cosmae, et Damiam Romae in Campo boario intelligit, vt Martinel. Florauant. in eius Roma Ethnico. sac. pag. 93. exponit. De Synodo in Trullo egit Baron. an. 680. num. 41. et Santarellus de Haeresi. cap. 32. num. 15. et hic habetur in dict. Agnul Dei. Pentecostes. De ruina autem Trulli a Zonara supra relata egit etiam Cedrenus, dc qua in dict. Solea facta est mentio. Trulli synonyma. Vide Tholus. Tribuna.

TRVNCATVS. FR. Eunuchus. [Eunuchorum quoque tibi, et puellarum, ac seruulorum mores magis eligantur, quam vultuum elegantia, quia in omni sexu, et aetate truncatorum eorpora violenta pudicitia animi considerandi sunt, qui amputari nisi Christi timore non possunt. D. Hieronym. ad Demetriad.] Qui Sanctus Doctor idem documentum Laetae praebuit, inquiens: [Ne virgo Christi cum Euncuchis laues, quia non deponunt animos virorum.

TRVSTIS. fidelitas, et vassallagium cum iuramento promissum significat. Vide Arimania. Vide etiam Anstrutio.

TVBELLVS. tubulus, paruus tubus, canaliculus, fistula. Pro Reliquario vsurpauit hoc vocabulum D. Paulinus in epist. 11. ad Seuer. inquiens: [Vt imitemini compositionem istam, qua tubello aureolo rem tantae benedictionis inclusimus] lignum Sanctae Crucis intelligit.

TVBRACVS. FR. tibialia. [Postea vero coeperunt hosis vti, super quas equitantes tubragos [note of the transcriber: tubracos (Magri: Hierolexicon, Venedig 1712, p. 617)] birros mittebant. Paul. Diacon. de Gest. Longobar. lib. 4. cap. 23.] Et ibi eius Annotator. Aliqui tamen Codices Tubruges habent. Vide Tibraciae.

TVCETA. FR. Calepinus ex Cornuto inquit apud cisalpinos bubula caro sale condita dici; sed aliter Fulgentius docet, nempe: [Tuceta dicuntur escae regiae, sicut Callimachus in pisaeis:

De vocib. antiquis.] Quare versus Persii a Calepino adducti aliter interpretari deberent.

TVFA. uexillum. [Nec non, et incedente illo vbilibet per plateas illud genus vexilli, quod Romani tufam, Angli appellant Tunf ante eum ferri solebat. Beda lib. 2. hist. cap. 16.] Vbi loquitur de Eduino Rege. De tou=fa inter Graecos Corupalata mentionem facit, quae flammula, et vexillum cuspidatum erat, quod in capite eius equi ferebat ob ornamentum Despota. Ab aliquibus Scriptoribus Tuphia appellatur. Tupha insuper Imperialem thiaram Constantinopolitanorum Imperatorum denotabat. [Triumphum duxit thiara recta, quam illi tupham ap. pellant. In vita Basilii Porphyrog.] FR. Tufa vexillum pyramidale, vt solent ferre naues, quae vulgo Latinae dicuntur, quorum vexilla, ac vela latina quoque nuncupantur, ad differentiam nauium, velarum, et vexillorum, quae a nautis appellantur Quaire, id est, quadrae, et eadem latina forma sunt vela, et vexilla recentiorum

triremium, id est, cuspidata, fortasse, quia Romani hac vexillorum forma vti coeperunt, ideo appellata sunt latina, quod Beda insinuare videtur supra, dum inquit, Quod Romani tufam appellant: huiusmodi vexillorum paruorum formam equites leuis armaturae Pontificis, qui vulgariter Caualli leggieri dicuntur, in cuspidi. bus eorum hastarum deferunt, varitat tamen coloribus, iuxta colores gentilitii insignis regnantis Pontificis: itaque hoc vexilli genus cuspidatum a Graecis, et Latinis Flemmula, et a nautis Fiamma hodie appellatur, quia cuspidata ad modum flammae, et pyramidis formatur, atque huiusmodi signiferi Flammulares dicebantur. Ceterum inuerisimile videtur, quod in capite equi tale vexillum imponeretur; nam impedimenti esset tam equo, quam equitanti; praeterquam quod esset ineptum ornamentum. Sed potius credendum, quod Despotae equus ferebat in capite aliquod cuspidatum ornamentum, sicut in torneamentis, floccis in cuspidem desinentibus ex pinnis ornari solent equi. Sic etiam erat Thiara recta Imperatoris Graecorum supra mentionata, quae recta dicebatur scilicet cuspidata, cuius figuram. Vide in dict. Calyptra ac alio nomine Pyramis, et Pileus turbinatus dicebatur, vt in dict. Pileus, et Pyramis dixi. Vexilli synon. Vide Bandum. Banerium.

TVLDVM. tou/ldon, impedimenta, et sarcinae militares, vt Leo Imperator in constit. 3. declarat. De eodem vocabulo etiam Cedrenus sic inquit. [Ceperunt Romani (id est Graeci) etiam Persarum tuldum, et Regis tentorium.

TVLTVS. a tollo verbum. [Quae si manifeste tulta sunt, et ipsa sine ambiguitate aliqua volumus restitui. D. Gregor. Papa in Regist. lib. 7. cap. 58.

TVMBVLA. diminutiuum nomen a Tumba: Aldelmus de SS. Martyr. Geruasio, et Protasio: ita cecinit.

TVMVLTVATIM, tumultuose. [Quae cuncta virgulta tumultuatim super amnicos margines soli bibuli fota fructificauerant. Sidon. lib. 1. epist. 1.

TVNICA. seu Dalmatica pro praelatitio Mantelletto. Vide Birrus. Colobium. Dalmatica. Tunicella. Tunica interior. Vide Polyris.

TVNICELLA. peculiare Subdiaconi indumentum, quod erat in vsu tempore S. Gregorii Papae. vt alibi diximus; nam antea tantum albam induebant Subdiaconi, sicut Graeci hodie faciunt. Deberet longior, et strictior, quam Diaconalis Dalmatica formari tunicella, quae ideo ab aliquibus Dalmatica minor appellatur; eam propter eius arctitudinem Subtile vocat Honorius. Dicitur etiam Subucula, vt in suo loco diximus. In Ordine Rom. Subdiaconalis dicitur. Ritus tamen ferendi tunicellam non est valde antiquus; in Ordine enim Romano, dum agitur de pontificalibus indumentis, de sola Dalmatica fit mentio; et quod non fuerat in vsu apud antiquos, manifeste ex antiquis musiuis picturis perspicitur. In quodam M. S. Rituali Abbatis Rotaldi habetur, quod in Tunicellae limbo tintinnabula adinstar sacerdotalis vestis iudaicae apponebantur, his verbis de tunicella, quam adhibet Episcopus loquens. [Super hac itaque ministratur ei tunica gyris in tintinnabulis.] Nescio tamen, qua de causa Caeremoniarum Directores manicas tunicellae, ac dalmaricae super humeros Episcopi celebrantis complicent; nam tali abusu non videntur obseruari profunda mysteria, quae in latis manicis Dalmaticae, ac angustis Tunicellae repraesentantur, illasque, dum sub plaueta abscondunt, sacrorum indumentorum decorem demunt; nec ob id aliquid agilitatis commodum praebent Celebranti; nam tali abusiua consarcinatione, vt iam mos agendi inoleuit, praeter indecentiae signum, agilitatis impedimenta in Celebrante cumulant. Debent igitur huiusmodi manicae explicatae relinqui, vt antiquus Ecclesiae ritus, a Conciliis, Sanctisque Patribus symbolice introductus continuetur; alias contemnere, quod erudita SS. Patrum decreuit Auctoritas, sophisticae potius iactantiae erit signum, nec esset inter Dalmaticam, et Tunicellam, siue Colobium differentia aliqua, cuius discrimins causa, vt, scilicet, perspiciantur Tunicellae manicae, aliquantulum longiores fieri praecipit Rubrica; nam Tunicella vestem Christi inconsutilem, id est, illacerabilem, illaesamque significat, ita Innocentius Pap cap. 39. ac moraliter denotat interiorem Praesulis virtutem. Haec coelestis, ac violacei coloris erat antiquitus. Durand. lib. 3. Vide Colobium. Lebitonarium. Subucula.

TVRBARIA. FR. cauea, fossa, a turbinis, et terrae exalationis verticositate causata. [Deinde tempestas illa, debacchando inualescens, turbariam quandam in eadem villa circumdatam, quasi in ictu oculi reddidit siccam. Matth. Paris. an. 1213.

TVRCA. FR. de etymologia huius vocabuli vide, quae scripsi in ea Apologia in Hieronymum Brusonem cuius tit. est: Il. Valor Maltese. In responsione ad proposit. 6. Vide etiam Nicephorum in bist. Rom. lib. 2. cap. de scythis. Alii tamen ex vocabulo Auturges deducunt, quod rusticum significat; sed verius puto ex Teucro, quod troianum, siue thracem denotat deriuari. Vnde Virgilius per Teucram, et Teucrum Thraciam, et Thracem, siue Troiam, et Troianum intellexit. Sed Innocentius Papa VIII. per Teucrum Turcam exposuit: inquiens. [De Teucrorum aduentu in Regnum dubitabatur, et pro certo de ipsorum aduentu continue verebatur. Bullar. Casinen. tom. 2. constit. 375.]

Turcae, quare numquam mutant vestimentorum formam. Vide Pileus. Eorum ritus. Vide Machometes.

TVRCOPOLERIVS. dignitas Anglicae nationis inter Equites Melitenses, quae dignitas erat annexa in Primario eiusdem nationis, atque Turcopolis praeerat, qui sunt leuis armaturae milites, vnde mansit adhuc in Melita hoc Turcopoli vocabulum; nam vocantur hodie Turcopoli equit antium cohortium Praefecti.

TVRGOR. nomen, inflationem, seu tumorem significans. [Moxque inter haec verba, maximo clamore ingemiscens; mirabili turgore distentus intumuit, et exspirans crepuit medius. Flodoard. hist. Rhemens. cap. 20.

TVRONENSIS. FR. moneta, quae exstat hodie in neapolitano regno Tornese vulgariter appellata. [Decem turonen [abbr.: turonensibus] grossis. et non vltra taxetur. cap. vnic. de sentent. excommun. extrau. 10. XXII. Porro turonenses praedictos tales fore intelligimus, quod duodecim ipsorum valeant vnum florenum auri boni, prui, et legalis ponderis, ac cunei florentini. Extrauag. comm. in cap. vnic. de censib. §. Porro.] Vide Tarenus.

TVRPHA. ex germanico vocabulo Turf, quod significat cespitem terra bituminatum, quod ad concipiendum ignem sit aptum. [Si carro turpham, vel aliquid inde duxerit. In lege salica. tit. 18.

TVRRIS. vas in figura turris formatum, in quo deferebatur processionaliter Eucharistia, quarum forma adhuc aliquae antiquae portatiles custodiae videntur. [Acceptaque turre Diaconus, in qua Mysterium Dominici Corporis habebatur, ferre coepit ad ostium, ingressusque Templum, vt eam Altari superponeret, elapsa de manu eius ferebatur in aera. Greg. Turonen. lib. 1. de Glor. Mart.] De eadem sit etiam in restamento S. Rhemigii mentio, his verbis: [Tibi heredi meae Ecclesie supra memoratae inbeo turriculam, et imaginatum calicem fabricari.] Ac vlterius de his. [Constantinus fecit patenam ex auro purissimo cum turre, et columbam ornatam gemmis. Bulinger. lib. 2.] De hoc Columbae significatu, et Turris synonymis. Vide Ciborium. Holochrysum.

TVRRIS EBVRNEA. FR. de qua sit mentio in cant. [Collum tuum sicut turtis eburnea. 7. 4.] Eam sic describit Cantacuz. in cant. [Turris quidem eburnea, iuxta historiam, interiecta est inter ciuitatem Hierusalem, et inter eius ciuitatis arcom Bethlehem, cam magnus erexit Dauid; cui Virgini collum simile dixit, (id est, Salomon) propter probitatem, et rectitudinem, et quod omni foret vndique gratia perfusum.] quod fortasse eormectit hic Auctor ex praecedenti Canticor. capite 4. 4. vbi habetur: [Sicut turris Dauid collum tuum, quae aedificata est cum propugnaculis, mille clypei pendent ex ea, omnis armatura fortium.

TVRRITA. FR. a D. Hieronymo Magdalena appellata fuit: [Qui si recordetur Sanctas feminas comites Dom. Saluatoris, quae ministrabant ei de sua substantia, et tres Marias stantes ante Crucem, Matiamque proprie Magdalenae, quae ob sedulitatem, et ardorem fidei, Turritae nomen accepit, et prima ante Apostolos Christum videre meruit resutgentem etc. In epist. 16. ad Principiam.] Turrita dicitur nempe, in turre exsistens, sumpta metaphora a speculatoribus, qui in altis turribus resident, ad prospiciendum longinque inimicos, sic turrita dicitur Magdalena, quia prior ceteris Discipulis Dom. resurrectionem detexerat.

TVTO. uerbum, id est, exstinguo; Ordo Romanus, vbi de officio maioris hebdomadae agit, haee habet. [Initio psalmi primi sit custos semper paratus in loco dextrae partis Ecclesiae prope lampades. At vbi audierit primam antiphonam, tenens cannam, tutat lampadem vnam.] In vtraque Sicilia, et in Melita vulgariter Stuto in eodem significatu profertur.

TVTVLVS. FR. significat pallium, quo Sacerdotes gentiles caput tegebant, et sumebatur etiam pro Sacerdote minorum deorum. [Varro in pontificibus ait, tutulos Sacerdotes dici breuium deorum. Numa vero Pompilius, et ipse de pontificalibus scribens; tutulum dici ait pallium, quo Sacerdotes taput tegebant, cum ad sacrificium accessissent, sicut et Virgilius ait:

Fulgentius de vocib. antiq.] Locus Virg. Aeneid. 3. Vnde etiam nos Amictum dicimus velum illud, quo Sacerdos tegitur, dum celebraturus induitur. Vide Titulus.

TYBI. Ianuarii nomen apud Aegyptios. Vide, Marci auctoritatem in vita S. Porphyrii in dict. Epiphania.

TYBRVM. FR. vasculum. [Vas, quod tybrum nuncupant, minister ad cellam deportat. In Vita S. Columbani Abb.] Surius tamen Typrum descripsit.

TYPHLOCOMIVM. tuflokomei=on, caecorum hospitale. [Mulier quaedam Photi nomine ministra effecta sacri typhlocomii, siue caecorum domicilii. In vita S. Anastasii Persae.

TYPHON. FR. de quo fabulose cecinerunt Poete, etat Seth Adami filius, nam: [Seth apud Aegyptios, Typhon apud Graecos dicitur. Plutarch. de Iside, et Osiride.

TYPHVS. tu/fos2, fumus, uapor. Iulius tamen Papa I. translatiue in eius epistola ad Episcopos Orientales, apposita in tom. 1. Concilio. rum pro superbiae fumo vsurpauit. In aliquibus vero exemplaribus legitur mendose Typus idem error legitur in lib. 6. epist. 28. Registri Gregoriani, vbi 8. Pontisex Cyriaco Constantinopolitano Patriarchae scribens, illum adhortatur, vt deponat superbiae fumum in arroganti

usurpatione tituli Oecumenici, sic inquiens: [Tunc enim ostensa charitas vera est, si per typhum superbiae inter nos schisma non fuerit.] Sequuti etiam sunt eundem errorem nonnulli D. Augustini Confessionum Codices, in quibus sic restitui debet: Buccis typho crepantibus; quae tamen phrasis auctoritate IV. Constantinopolitani Concilii can. 27. comprobatur, vbi prohibetur Monachis ad dignitatem episcopalem assumptis, ne habitum Religionis deponant, his verbis. [Nullus omnino haberat potestatem deponere iam dictum schema propter typhum, et arrogantem voluntatem.] FR. pro fastu vsurpauit Eugippus Abb. Afric. in Aug. opera thesaur. cap. 25. ex lib. Confes. 12.

TYPVS. tu/pos2, impressio, translatiue tamen pro febris accessione, siue termino accipitur, quae quodammodo in patiente imprimitur. [Mulier quaedam; cuius filius quartano typo grauabatur. Greg. Turonen. lib. 9. cap. 21.] Eodem modo Russinus lib. 2. cap. 1. de tertiana febri. [Tertiano typo grauissime grauabatur,] dixit. Item de eadem febri cum frigoris accessione dicitur Typus frigoriticus. Vide Frigoriticus. Non. numquam Vas significat: [Vas, quod typum nuncupant, ad cellarium deportauit. In Vita S. Magni.] Vide Tybrum. Item Typus significat librum quendam peruersum, de quo dictum est in dict. Ecthesis.

TZACON. Tzacones, et Tzaconitae. FR. de quibus sic inquit Calepinus. [Tzacones erant ex stationariis hastati, gestabant cuculiones, et cli. bana caerulea, quae tergo ac pectore habebant leones albos contra se erectos.] Errat tamen; man erant populi, qui etiam in exercitu ad militandum conducebantur. [Nec infirmo animo eadem confirmati lectione, aut multo post Magistro Tzaconitae occurrunt, qum dum in fugam verterent, eius copias omnibus modis contriuerunt. Luitprand. in Legat.] in quo textu aliqui mendose Exacontae legunt. Vide apud Leunclauium. Itaque erant populi Lacones ex Peloponneso, vt clare Nicephorus Gregora lib. 4. his verbis demonstrat. [Exercitus Laconum, quos corrupta lingua Tzacones vocat.] Et inferius eandem declarationem reiterans, sic inquit: [Cum his etiam erat armatus exercitus naualis Laconum, quos corrupta lingua Tzacones vocat.

TZANGRVS. arcus, militare instrumentum ad explodendas sagittas. [De summo autem castelli, siue arci Tzangris petebamur quidem infeste; sed non laedebamur tamen. Phranzes in Chron. lib. 2. cap. 7.] Et clarius Cantacuzenus lib. 1. cap. 36. sic inquiens. [Qui a latinis arcubus, tzangros vocant, sagittis iaciendis propugnatores a muro fugarent.] Ex hoc vocabulo deriuatur nomen Tzausius, quod apud Turcas Cbiaus vulgariter nuncupatur; est enim apud eos cursoris, siue mandatarii officium. FR. Sed fortasse melius Chiaus etymon ex sequenti vocabulo deriuatur.

TZAVLVS. FR. Aulae Graeci Imperatoris officialis; qui Magnus Tzaulus dicebatur, tamquam magnus, et Prototabellarius, fungebaturque nonnumquam Officio imperialis Commissarii, et ferebat etiam praecepta Impera oris. Hinc mansit in eadem Aula turcica hoc nomen Tzaus, siue Cbiaus, qui est missus a Turcarum Tyranno, vel ab eius Primo Visit.

TZAVSTRIVM. tzaou/strion. Torneamentum, italice Giostra. Apud Cantacuzenum. lib. 1. cap. 42

V. FR. haec littera pro G. non raro reperitur, vt: [Et terras cultas, et incultas praeuia vuida. In Chron. Cameri. censis Ecclesiae. an. 885.] vbi Vuida pro Guida; sic Vuido, pro Guido Vuilelmus, pro Gulielmo; Vuanto, pro Guanto; Vuerra, pro Guerra, et similia. Vide Discapia. Aliquando eius Vicaria legitur B. praesertim dominantibus in Italia Graecis, tunc enim introduxerant proferri Baticanum pro Vaticano. Bita pro Vita etc. quo apud hispanos adhuc in vsu est, qui pro V. pronuntiant B. Aliquando ponitur loco Y. vt Suria, pro Syria, et similia. Vide Collyra, Myrum, et initio litterae Y.

VACILLO. FR. esse de side suspectum intelligitur. [Interim volumus illa priuilegia vacillare. capite 6. decretal. de fide instrum.

VADATVS. FR. [Vadatus dicitur obstrictus, vel sub fidei iussione ambulans, sicut Fenestella ait: apud quem vadatus amicitiae nodulo tenebatur. Fulgentius de vocib. antiq.

VADIVS. vadis, fideiussio. [Vt si Comes, ipse presbyterum rebus suis expoliare iusserat, hoc illi emendare per vadium faciat, disponens qualiter inde fiat. Flodoard. lib. 3. hist. Rhemens.

cap. 28.] FR. [Nullus presbyter praesumat calicem, vel patenam etc. laico, vel foeminae in vadium dare. lib. 3. decretal. tit. 21. cap. 1.

VADOR. uerbum, fideiubeo, cautelam, et securitatem praesto, confirmo. [Vadatur hunc sermonem meum Sanctus vir Ioseph. Ambros. lib. 7. epist. 44.] Vide Guadio. Inuadio.

VAGOSITAS. uagatio, error, dispersio: [Quemadmodum gallina habens pullos, vocando illos non cesfat, vt assidua voce vagositatem corrigat pullorum suorum. Chrysost. homil. 46. in cap. 23. Matth.

VALENTIA. Virtus, potentia, ualor, quo vocabulo bis. 5. aduers. Marcion. cap. 17. vsus est Tertullianus, verba Apostoli aientis: [Secundum operationem potentiae virtutis eius, quam operatus est in Christo, subscitans illum a mortuis. Ad Ephesios c. 1.] ita exponens. [Ille inoperatus est in Christum valentiam suam, suscitando eum a mortuis.

VALENTINIANI. FR. haeretici Valentini Platonici sequaces. [Qui ai)w=nas2, id est, saecula quaedam in origine Dei Creatoris induxit: Christum quoque de Virgine nihil corporis assumpsisse, sed per eam, quasi per fistulam transisse asseruit. can. Quidam autem haeretici. 24. qu. 3.] Eorum superstitiosus ritus. Vide Abascantus. Sacrarium.

VALESII. FR. Haeretici in Arabia a Valesio arabe prouenientes, quae secta Eunuchorum etiam dicta est; nam secundum litteram Euangelium inepte interpretantes, omnes se castrabant, non percipientes allegoricam Christi parabolam, vbi aiebat: Beati, qui se castrauerunt etc. de quorum secta fuerat Origenes. Baron. an. 249. num. 9.

VANGA. Bipalium, instrumentum ferreum cuspidatum cum ligneo manubrio, quo terra repa stinatur, ac inuersatur, pede super huiusmodi instrumentum calcando: [Nam die quadam ad vesperum in horto monasterii fecit iactari ferramenta, quae vsitato nos nomine vangas vocamus. Dixit itaque discipulis suis tot vangas in horto proicite, et citius redite. S. Greg. lib. 3. dalog. cap. 14.

VANIO. uerbum, deliro, desipio, vane loquor. [Repausa ergo tuam mentem, ne vadas vaniando. In Vita S. Franciscae Rom. 9. Mart. apud Surium.

VANIZO. idem ac Vanio. [De vestra beneuolentia plus iusto kpraesumentes vaniando dicunt etc. Ino Carnot. epist. 66.] Eodem verbo vsus est. S. Bernard. ep. 48.

VARGVS; uagans, exul. [Si quis corpus sepulti effoderit, aut spoliauerit, vargus sit. in lege salica.] idem vocabulum apud Sidonium lib. 6. epist. 6. habetur.

VAS INFIRMIVS, id est, imbellis sexus. [Vasa, infirmiora cum eis non nauigabunt, nisi forte Pater monasterii praeceperit. In regula S. Pacomii.] Quod autem per vas infirmius feminas hic Sanctus intellexerit, idem in eisdem, regulis declatat, inquiens: [Si saeculares hominies, aut debiles, aut vasa infirmiora, id est, mulierculae venerint ad ostium.

VASCELLVS. nauis vulgariter nota. Bullar. Casin. tom. 2. Constit. 187. nu. 7.

VASILEVS. basileu/s2, Rex: [Cum Christophori filiam Petrus Bulgarorum Vasileus coniugem duceret. Luitprand. in legat.

VASSALAGIVM. FR. idem ac hominium. Sigon. de Regno Italiae lib. 7. 1. vt Latrones. de reuerentia Ecclesiae. Vide Hominium. Vassalus.

VASSALLVS. FR. subditus. Sigon. de Regno Itallib. 7. Leges Longobar. Bullar. Casin. tom. 2. constit. 33. Vassallus a Vexillo; ideo Vaxallus dicebatur: [Decernentes eos, qui possessiones, et libertates eiusdem Coenobii, et Vaxallorum suorum iura, seu reditus detinent occupatos etc. Alexander Papa III. in Bullar. Casinen. tom. 2. const. 182. num. 6.] Vide Casatus. Drudus. Vassus.

VASSVS. Vassallus, id est, Bassus, B, proV. quod significat subditum, inferiorem, et subordinatum. [Nam rei pub. statu nimis turbato. regales vassos insolentia Marchionum sibi subiugauerat. In vita S. Geraldi lib. 1. cap. 32.] FR. idem habetur in l placuit nobis. vt Episcopi, et Comites sibi inuicem auxilium praestent. Sed apud Marculsum monachum in eius formulario lib. 4. cap. 9. regium ministrum significat. [Vassi vero nostri, et ministrales, qui missi sunt, vibicumque venerint coniectum accipiant.] Et in Capitulis, quae Episcopi Rhemorum, et Rothomag. miserunt Ludouico Regi sic habetur: [Quando anima vestra de corpore exierit etc. et sine solatio, et comitatu Drudorum, atque Vassorum nuda, et desolata exibi.] Item Bassus proprie dicebatur vnde in Erchemperti histor. apud Peregrinum de Princip. Longobar. num. 62. haec narrantur. [Atenulfus Spoletum pergens, dato pretio, Suabilium Gastaldum, Marsorum cum aliis fociis bassis, quasi ad trecentos armatos secum aduexit.] Valuasor, tamen, siue Vualuasor videtur diuersum a Vassal 10, nam in Bullar. Casin. tom. 2. const. 218. ita distinguitur. [Et aliis viris Nobilibus, Capitaneis, Vualuasoribus, et aliis Vassallis nostris cuiuscumque seruitii etc.] qui Valuasores a Federico II. Imp. sic denominatos fuisse ait Blondus his verbis. [Fueruntque proditionis anctores Capitanei, et Valuasores, quos Fedcricus II. eo cognomine notatos potins, quam honestatos suarum partium primiores voluerat recognosci etc. decad. 2. lib. 8.] Vnde Valuasor appellatus, quia Vassis, et Plebi praepositus

erat, qui etiam Valuasimus dicebatur. Sigonius de regno Italiae. et 1. 3. de beneficiis. Aliquando tamen haec dignitas postponitur Baronali, vt in decreto Federici Imp. aupd Rodericum Frisingen. Canonicum de gestis eiusdem Imperatoris lib. 3. cap. 31. sic habetu: [Nos in praesentia, et testimonio omnium Theuronicorum, Longobardorum, et Episcoporum, et Laicorum, Principum, et Baronum, et Valuasorum omnem iustitiam, et consilium obtulimus.] Aliquando baronali dignitati praeponitur Valuasor, qui et Vaso dicebatur. [Huius rei testes etc. Ortulfus Imperlalis Aulae Marescalcus, Riferius Imperialis Vaso, Rosculfus de Oliueto, et alii multi principes, et Comites. Bullar. Casinen, tom. 2. Constit. 58.] Nec. est mirum, nam triplicis generis reperiebantur Valuasores, Maiores, scilicet, Minores, et Minimi, qui Valuaiesini diminutiuo vocabulo vocabantur. De nomine autem Valuasoris saepe in eius Mediolanensi hist Corius mentionem facit.

VASTELLVM. stallum, sella, a voce Fest germanica, quae stabilem, et firmum significat, seu potius postio V. pro B. Bastellus; nam. Bastus italice vilem mulorum sellatn significat; vsurpatur etiam pro cathedra suprema [so lus in refectorio prandebit supremus habens Vastellum. in vita S. Io. Abb.] FR. fortasse V. pro G. hic scribitur, vt interdum fieri supra diximus in principio huius litterae, et sic Gastellum, seu potius Castellum; nam cathedra Turris, vt suo loco ostensum est, dicebatur, siue a Fastu Fastellum.

VATES. FR. a vi mentis ita appellatus, cuius significatio multiplex est; nam modo Sacerdotem, modo Prophetam, et Augurem, et modo Poetam denotat. Isid. Etymol. lib. 12 et in can. Cleros. dist. 21.

VATICANA BASILICA. FR. a Lucio Papa III. appellata fuit Omnium Ecclesiarum caput in eius epistola, quae hic habetur in dict. Incastello. Ab Innocentio III. prae omnibus Vribis Basilicis illi maioritas tribuitur, sic aiente: [A quarto latere res iuris Bafilicae maioris Sancti Petri A. postoli. Bullar. Casinen. tom. 2. Constit. 234.] Multi Impp. ac Reges canonicatu eiusdem Basilieae insigniti. Vide Canonicus. Reliqua ad eandem spectantia. Vide Altare. Altarista. Assisius. Basilica. Frascatae aedes. Quinque Portas habet. Vide Guidonea, Prodigiosum eius candelabrum Vide Polycandelum. Cetera vide Porticani. Rota porphyretica. Septimianum. Suggestum. Vmbilicus. Ibi ostenduntur imagines Apostolorum Petri, et Pauli. Vide Linostima. Thoracida. Dedicatio huius templi antiquitus fieri solebat in mense. Nouembris, ita habetur in Chronica Cistercien. Angeli Marriquez com. 2. ann. 1145. cap. 3. pag. 6. et affirmat Otho Frisingen. lib. 7. cap. 32.

VAYSKA. et Voyska. FR. exercitus, vnde contributiones, quae pro exercitu colliguntur Voykinae dicuntur.

VBICATIO. FR. Scholasticus dicendi terminus, vltimum determinatiuum in genere spatii significans.

VBIQVISTAE. et Vbiquetari. FR. Haeretici, asserentes Christi humanitatem nedum in Sac. Eucharistia, sed vbique reperiri. Hi de anno 1527. insurrexerant. Rayn. eod. ann. n. 57.

VECORIN. FR. verba contumeliosa. Glossa in l. si seruus. de culpis Seruorum. Vbi littera, V, valet, B.

VECTOR. qui vehitur. [Ecclesia enim instar est nauis, et plurimis locis ita nuncupata est, quae diuetsissimi generis Vectore suscepto, subiectae est omnibus, et ventorum flatibus, et maris motibus. S. Hilarius in cap. 21. Matth.

VECTVRATVS. idem ac Vector supra, ac praecipue pro aequitante vsurpatur. [Hanc enim viam gentium vecturatum Dominum praedicauerunt. Hilarius in cap. 21. Matth.] de Christo agit super asinam equitante.

VEGES. dolium, [Coepit diabolus ante portellam cellae, quasi malleo vegetem sine cessatione percutere. In vita S. Romualdi Abb. 7. Februarii.

VEHICVLVM. FR. quo vecti sunt Pontifices Romani, et etiam antiquis temporibus fuit in vsu, nam Ammian. Marcellinus, qui vixerat in quarto saeculo, licet Ecclesiae Romnimis infestus, haec scripserat: [Neque ego abnuo ostentationem rerum considerans vrbantarum, huius rei cupidos, ob impetrandum omni contentione laterum iurgari debere, cum id adepti, sint ita securi, vt procedant vehiculis insidentes, circumspecte vestiti, epulas curantes profusas, adeo vt eorum conuiuia regales superent mensas. lib. 27] De Summis nostris Pontificibus loquitur, sed quam inuido calamo exarasset, facile deprehenditur; nam Papa non ad sui ostentarionem, vt hic scriptor male interpretatur, sed ad sustinendam summae maiestatis dignitatem summos promeretur honores. At si non erat ostentatio summos, ac faulosos Gentilium Pontifices carpento, vchiculisque vti, quare ergo Summus, qc veridicus Christianorum Pontifex, longe maioribus obsequiis venerari nequisser? Sanciuerat Numa idolorum Sacerdotes curru arcuato vehi. Liuius lib. 1. inde Cic. orat. pro domo sua ad Lentulum Summ. Pont. gentilem, inquit: [Te appello, Lentule, tui sacerdotii sunt thensae, vehicula etc.] Sacerdotii igitur erant non ostentationis. Thensae autem, vt Ascon. Pedianus in act. 3. Verr. ait erant sacra vehicula, pompa ordinum, et hostiarium, atque Tacitus lib. 12. Annal.

Agrippinae superbiam exaggerans, ait: [Suum quoque fastigium Agrippina extollere altius, car. pento Capitolium ingredi, qui mos saccrdotibus, et sacris antiquitus concessus, venerationem augebat feminae, quam Imperatore genitam, sororem eius, qui rerum potitus sit, et coniugem, et matrem fuisse.] Merito igitur Marcellinus maledicus vocari debet, dum ab ipsismet Ethnicis Scriptoribus vehiculum Sacerdotali dignitati debitum fuisse demonstratur. Vide Epirbedium. Petoritum. Sellare.

VEHICVLVS. pro iumento vsurpatur. [Nam. vehiculus, quieum ferre debuerat, qui primtus vadum transierat, fortuito vacuus neminem in dorso suo ferens, transmeanerat. In. vita S. Faustae cap. 2. §. 7.

VEL. FR. pro ET. [Can. presbyter, vel quilibet sacerdos. 2. quaest. 5. [Neque facit Episcopos, vel Presbyteros, aut Diaconos. Anast. Bibliot. in collatione S. Maximi a Sirmondo in 8. edita. pag. 123.] Et clarius: [Renuntio etc. monasterio Sancto Paulo, vel eius seruitores. Bullar. Casinen. tom. 2. constit. 21. et 36.] In eadem significatione vsi sunt etiam Latini: [Ergo qui relicti erant, proditos se rati, ne conspectum. quidem hostis sustinere voluerunt, cum vel (pro et) pauciores locum obrinere potuissent. Q. Curtius historiar. lib. 3.] Et inferius ibidem. [Lenta remedia, et segnes medicos non expetunt tempora mea, vel mori strenue, quam. tarde conualescere, mihi melius est. Atque Sidonius carmine 23. vers.325 ita cecinit:

Quem sensum non aduertens Latinius in Correctionibus praesertim in D. Hilarium, semper Et, vbi Vel hic Sanctus scripserat, correxerat; sed in sensu coniunctionis, et non diuisionis Hilarius particulam Vel intellexerat. S. Maximus. [Ferunt enim, hodie Christum Dominum nostrum, vel stella duce a Gentibus adoratum, vel inuitatum ad nuptias, quas in vina vertisse, vel suscepto a Ioanne baptismate etc.] vbi vel stat loco et; nam vt in dict. Epiphania scripsi mus de his tribus miraculis in ea diecumulatiue Ecclesia mentionem facir, quia nimirum. vna eademque die a Christo Domino demonstrata fuere. Vide Liuoro. Seu.

VELOTHYRVM. ianuae velum, dictio latino-graeca Velo, et qu/ra, quae portam significat. [Fecit, et in eadem Basilica egregii Doctoris velothyra quatuor, et quibus vnum auro textum. Anastas. Biblioth. in Stephano IV.] qui eandem dictionem reiterat ibidem. [Contulit in eadem Basilica Apostolorum cortinam lineam vnam, velothyra serica tria in circuitu altaris.] Vide Amphithyrum. Velum.

VELVM. quo cooperitur calix. [Vas aureum, vel argenteum, vel velum sanctificatum, nemo amplius in suum vsum conuertat. can. apostol. 73.] Significat passionis Christi obseuram noctem illam, in qua primum institutum fuerat incruentum altaris sacrificium. Dicitur etiam Sudarium, Replum. FR. a Graecis Agnus vocatur calicis velumm, fortasse quia in eo Agnus pingebatur. Item velum Aer etiam dicitur. [Velum, Aer, siue Agnus est, et dicitur esse vice lapidis, quo muniuti Ioseph monumentum, quod obsignauit. Sanctus Germanut Constantinop. Patriarcha in Theor.]:||: Antiquitus apud Latinos, et Graecos eodem velo cooperiebatur Sacerdotis morientis facies. [Moriturus affistentibus ipse suis manibus liteum dedit, quod ex more morientium sibi contra faciem tenderetur, quo tenso spiritum. cmisit. D. Greg. Papa hom. 37. in Euang.] vbi de S. Cassio Narniensi Episcopo loquitur. Velum item Altaris dicitur paramentum, quod ponitur ante Altare ex colore currenti secundum. Rubricae ordinationem: [Fuscus Abbas sacros Codices, et vela secum asportabat. S. Gregor. Papa lib. 9. epist. 38.] quod Frontellum dicitur. Vide Brudatus. Item velum dicitur etiam orarium. Vide Orarium, et Brandeum. Vide Brandeum. Sed velum, quod Sacerdos super humeros gerit, dum exponit Sanctissimum Eucharistiae Sacramentum, semper debet esse album, sicut etiam eiusdem coloris debet esse baldachinum, etiam in die Parasceue, vt ex mona. stico Caeremoniali lib. 1. cap. 14. num. 3. colligitur; nam Christus Sacramentatus, vt aliqui Recentiores docent, cum fit gloriosus, non decct nigro velo cooperiri, vt male intelligunt aliqui Caeremoniarum Directores. Planeta tamen semper concordare debet colori curr entis officii, licet celebretur exposito Scramento. Gentilium sacrificuli cooperiebantur velo, de. quo Sanctus Cyprianus lib. de lapsis inquit. [Ab impio, sceleratoque velamine.] Velo tempore sacrificii sacrarii porta obcludi solebat. Vide. Sacrarium. Item velum ianuae, quod Velothyrum graece, italice Portiera dicitur, significat. [Tunc fecit Beatum Syluerium Papam venire ad se in palatium in Pincis, et ad primum, et secundum velum retinuit omnem Clerum.Ansastas. Biblioth. in Syluerio.] FR. idem de se refert Syluerius Papa. [Guilisarius, (id est Belisarius) patritius noster mandauit me ad se venire pacifice pro quibusdam ecclesiasticis dispositionibus in palatium Principis (ubi mendose Anastasius Piaecis loco Principis habet) et ad primum, et secundum velum retinuit omnem Clerum, et populum, qui mecum veniebant, et nullum, permisit introire, nisi me solum, et Vigilium, Diaconem nostrum. 24. quaest 4. can. Guilisarius. Vide Baron. ann. 331. num. 14. et 15.] Vide Amphithyron. Velothyrum. Alio nomineVelum cubiculare appellabatur. [Obiectuque veli cubicularis, quod in introitu cubiculi erat, se texit. Lamprid. in Heliogab.] Et dicebatur etiam Cortina, quae in Ecclesia erat ex alba

tela, nam lauabatur, et dicebatur etiam Velum Atrii. can. nemo de consecrat. dist. 1.

VELVM CONSECRATIONIS, erat velum, quod solis virg inibus conce debatur multis sollemnitatibus, et caeremoniis in Pontificali descriptis; hoc ante XXV. aetatis annum concedi non potest. can. placuit. 20. quaest. 1. et tunc dicebatur Diaconissa, quia poterat legere Euangelium in. matution. Gloss. in can. Sanctimoniales. 20. quaest. 1. et in can. diaconissam. 27. quaest. 1. Dicebatur etiam Velum consecrationis illud, quo consecrabantur Diaconisse anno quadragesimo eorum aetatis, can. Diaconissam. 27. quaest. 1. hae autem Diaconissae non sunt amplius in vsu.

VELVM PRAELATIONIS, quod Abbatissis concedebatur. can. Iuuenculas. 20. q. 1.

VELVM PROFESSIONIS, quod multiplicis speciei erat, atque in professione monialium capiti imponebatur: sed cum hac caeremoniarum differentia, quod Virginibus ab Episcopo imponi debet propriis manibus, viduae autem. emittentes vota Religionis, ipsemet velum ex Altare apprehendentes, suis capitibus imponunt, praesente tamen Sacerdote, vt ex Pontificali Romano colligitur, potest ipse Sacerdos suis manibus viduas velare. FR. Omne idhabetur, in. can. Deuotis. 20. quaest. 1. vbi sic Gelasius Papa, scribit. [Viduas autem velare, Pontifieum, nullus attentet.] Et in 27. quaest. 1. can.16. clarius habetur, sic. [Viduas, quae spontanea. voluntate ab Altari conuersionis sacrae velamen suscipiunt etc.] Ceterum quod Sacerdos viduas velare debeat, est error Glossae in can. Vidua, quae sanctae. 20. quaest. 1. et in can. Denotis. Ibid. S. Pontificum. Sed inferius vel ipse Glossator, siuc potius Ioannes ibi, ita corrigit: [Quidam tamen exhoc capite dicebant. quod nec Episcopus, nec Presbyter potest imponere velum viduae etc.] Quare can. Vidua, quae sanctae Religionis. pro se allato non probat, quod Sacerdos imponere debeat viduae velum: sed inquit textus: [Tunc accepta a Sacerdote, vel Ministro apta Religionis professioni veste] et non. loquitur de velo; vnde [Vidua sacrum velum, capiti suo imposuit,] et non ei impositum fuisse inquit. can. Vidua quidem. 27. quaest. 1. sie etiam lieet eandem religionis vestem accipiat vidua cotam Episcopo, non ideo intelligitur illum velare propriis manibus viduam. can. viduitatis. ead. 27. quaest. 1. Ratio autem, differentiae cur Virgines, et non viduae ab Episcopo, seu Sacerdote velantur, est, quia Vitgines in rigore dicuntur Christi sponsae, quod declarat Innocentius 1. Epist. 2. cap. 12 ad Victr. inquiens: [Virgines, quae Christo spiritualiter nubunt, et a Sacerdotibus velantur.]:||: Ideoquo Honorigera Virginitatis nota a Tertulliano lib. de veland. Virgin. appellatur velum professionis. FR. Velum Conuersionis, et Viduitatis idem erat, vt ex canonibus citatis liquet, ac ornnes istae velationum species habentur in Glossa ad Paleam. cap. illud autem. 20. qu. 1.:||: Virginum velationes putantur fuisse ex traditione. apostolica, cum sit valde antiqnus huiusmodi ritus, tempore, scilicet, Tertulliani, qui lib. de. velandis Virginibus tamquam de vetustissima. obseruatione in Ecclesia Dei loquitur. Baron. an. 57. num. 84. et seqq. Virgines africanae mitrellis tegebant capita. Idem Baron. ann. 362. num. 272. Vide hic Mitra. Quae velandi Virgines caeremonia in festo Epihaniae obseruabatur. can. deuotis. 20. quaest. 1. Item in feria secunda post Pascha, et in festis Apostolorum, Idem can. deuotis, et D. Greg. in Sacramentario. Imo in die Paschae: [Non es recordata diei Sanctae Dominicae Resurrectionis, in quo diuino Altari te obtulisti velandam. D. Ambrosius de Virgine lapsa.] et clarius idem in exhort. ad Virgines. [Venit paschae dies, in toto orbe sacramenta celebrantur, velantur sacrae virgines.] De ritu, ac sollemnitate velandi Virgines diserte agit Baronius in dicto ann. 57. Velum est signum pudoris, et honoris. Gem. de antiq. rit. Miffae lib. 1. cap. 239. Vnde Apostolus ait. [Ideo debet mulier potestatem habere supra caput propter Angelos. 1. Cor. 11.] potestatem, id est, subiectionem, cuius symbolum est velum, quod ideo a Tertulliano lib. 1. de coron. mitlit. cap. 14. Humilitatis sarcina dicitur, et ibid cap. 17. appellatur Iugum. Eodem modo Chrysostomus Insigne subiectionis, et Concil. Gangrense. c. 17. memoriam subiectionis denominant. Aliud veli mysterium affert Tertull. de veland. virg cap. 15. nempe. [Pura virginitas semper timida oculos fugit, confugit ad velamen capitis quasi ad galeam contra ctus tentationis.] De velo profes. sionis fuse Baron. in notis ad Martyrol. 7. Maii Litt. C.

VENDENTES VERONICAS. FR. qui vendebant effigies vultus Sancti. Torrigius de Cruptis Vatian. in secunda impress. pag. 309.

VENENOR. veneno laedi. [Bonisuauitas amaritudine mali venenatur. D. Paulin. cpist. 12. ad Seuer.] In significatione actina. Vide Tossico.

VENERABILIS. hoc titulo appellatur Beda ex duplici capite. Primo quia de eo narratur, quod cum esset caecus, et per ludibrium. in quandam vallem conductus fuisset ad contionandum, vbi non nisi saxa reperiebantur, atque deceptus, quod ibi adesset populus ad illum audiendum, suam contionem ibi habuit, qua peracta his verbis concludens: Per omnia saeeulae saeculorum; saxa resonarunt: Amen, Venerabilis

Pater. Alii tamen referunt, quod in illo periodo Angeli respondisset; Bene dixifte Venerabilis Pater. Secunda ratio est, quia post eiusdem Sancti obitum, quidam Clericus illi Epitaphium volcns in lapide incidere, sic coeperat: Hac sunt in fossa; sed non valens desinentiam riue lconini versus, (de quo. Vide Versus Leoninus) qui tunc valde erat in vsu conterminare; nam eius terminum sic conficere habebat in mente, nempe Bedaeossa, et versus non currebat metrice; vnde nimia mentis agitatione fatigatus Clericus, in somnum cecidit, et expergefactus, inuenit versum ab Angelis in sepulcro Bede perfecte insculptum, hoc pacto:

Ob id, licet ab Ecclesia inter Sanctos Beda reputetur; titulus tamen Venerabilis, et non Sancti communiter ei tribuitur. Durand. lib. 7. cap. 40. FR. eodem titulo decoratus fuerat Radulphus Remmgto Anglus (ut in hist. de gestis Regum Angliae narratur) quia interpretauerat aliquos characteres in quadam porta ferrea Romae insculptos nam dum ille attente illos contemplabat, qui sic P. P. P. S. S.S. R. R. R. F. F. F. insculpti erant ibi, quidam Romanus ciuis interim pertransiens illusorie illum interrogauerat, inquiens. [Quid aspicis Anglice bos?] at ille res pondit. [Confusionem vestram aspicio] quia nemo poterat characteres illos intelligere, quos Radulphus sic interpretauit. [Pater Patriae Perditus est; Sapientia Senium Sublata est. Ruet Regnum Romanorum, Ferro, Flamma, Fame] tunc circumstantes illum Venerabilem acclamauere. De hoc titulo Venerabilis. Vide Titulus.

VENERARIVM. ita appellatus est Caluarius mons a D. Amorosio in psal. 47. [Dominus secundum Coeli tractum in venerario passus est.] ita appellatus fuit, ex eo quia ibi Gentiles ad auferendam Christianis Sanctuarii illius memoriam, statuam Veneris erexerant. Vide Golgotha.

VENERARIVS. idolorum venerator, idolatra: [Quoniam foris maleficus, et venerarius. S. Cyprian. de Aleat.

VENETICVS. FR. Venetus. [De Liguribus, atque Veneticis, et Histriis Episcopis quid dicam? can. de Liguribus. 23. quaest. 5.] Quod autem ibi Pontifex de Venetis loquatur, pater ex praece denti can. non vos. §. qui a communione. vbi sic inquit. [Recolere enim debet celsitudo vestra, quid per vos Deus feccerit tempore illo, quo Histriam, et Venetias Tyranno Totila possidente etc.

VENETVS. Ciuis. Vide Veneticus. Venetus Episc. Gastellanus dicebatur. Vide Patriarcha. Venetus color. FR. id est, caeruleus, ita Vegetius de re. militari lib. 4. cap. 37. Vnde Sidonius carmine 23. vers. 324. sic cecinit:

Id Collega tuus, simulque vobis
Pars aduersa facit: micant colores,
Albus, vel Venetus, virens, rubensque:

VENIABILIS, culpa leuis, et venialis, remissibilis, et venia dignus: [Sed tamen scribis tu, quod errauerim, veniabile fore. Sidon. lib. 9. epist. 15.] Eodem vocabulo D. Ambrosius lib. 7. cap. 16. vsus est, inquiens: [Vt eam blasphemiam dicant non esse veniabilem.] Eodemque modo Saluianus lib. 4. ad Eccl. Cath. sic inquit. [Scio quidem, quod omnes rei veniabiles putant errores suos.

VENTICVLOR. ventilari significat. [Quaestio sane, quae illos mouet, qui dicunt, cur in eo loco, vbi plus bona, et minus mala fiunt, vltio frequentius saeuit; a multis saepe venticulata est, sed a nullo penitus exposta. Oddo Abb. de Combust. S. Martini.

VENTRALIS. FR. uterculus, uesica, qua cingitur venter ad modum marsupii, et numi inferuntur: [Nummulos in ventralem. l. Diuns ff. de bon. dam.] Vbi corrigendum est Ventralem. Zona enim erat, qua lumbi cingebantur, de ea loquitur Gellius lib. 15. cap. 12. vbi Caii Gracchi verba retuli aientis: [Itaque Quirites, cum Roma profectus sum, Zonas, quas plenas argenti extuli, eas exprouincia, (id est, Sardnia) inanes retuli.

VENVARIVS. FR. Venditor (Notum sit, quia, non concessimus Amalbergae nobili Abbatissae Brixiae, et quocumque iste Venuarius cum mercimoniis negotiando perrexerit, secure pergat. Bullar. Casinen. tom. 2. const. 36.

VENVS GENTILIVM DEA. Vide Astarthen. Salambona. Thalmifera in dict. Cubiculum. Thamnus. Venerarium. Veneris dies in hebdomada, Vide Fe ia VI. FR. Venerem non cypriam; sed ex Libano progeniem rtraxisse putat Nicolaus Abramus. lib. 2. Phari vet. testament. cap. 16. num. 79. et 80. vbi verba Amos. 1. 5. [Conteram vectem Damasci, disperdam habitatorem de campo idoli, et tentem sceptrum de domo voluptatis, et transfertur populus Syriae Cyrenen.] vbi De domo voluptatis, intelligit Nicolaus de, Veneris dom, et affert Nonnum Dionys. poetam graium lib. 31. vers. 201. vbi Libano insidentem Venerem inducit in vrbem Beroen, siue Beryton, de qua idem lib. 41. a versu 100. ob eodem Nonno dicitur.

Penetrale laetitiae, Veneris domus, aedes Amornm.
Amoena gratiarum habitatio, Libaneidis astrum terrae.

VERBICINOR, deponens verbum loquor. [Erchenaldus dixit, cessa verbicinari. In Miraculis S. Fursei cap. 4. 3. 16. 24. Ianuar.] Alii

tamen Verbosare [reading uncertain: print faded] legunt. Vide Seminiuerbius. Verbosor.

VERBOSOR. Cornicor, blatero, nimis loquor, verbosus sum. [In Ecclesia stantes, nolite verbosari. D. Aug. serm. 215. de temp.] Quamuis simile barbarum verbum non extimetur esse augustinianae eloquentiae. Vide Verbicinor.

VERBOTENVS. FR. oretenus. [Cum effectu accepimus, non verbotenus. can. haec autem. verba, de poenit. dist. 1, et lib. 2. tit. quod quisque iuris.l. 1.

VERBVM DEI. FR. a SS. PP. dicitur etiam Virtus Dei. [Virtutem, quae a Deo est, mhil aliud intelligi fas est, nisi Verbum, quod etiam Primogenitus Dei est. Iustin. Mart. apolog. 2. Virtus Altissimi obumbrabit tibi. Altissimi Regis Virtus Christus est, qui per aduentum Spiritus Sancti formatur in Virgine. Chrysost. in catena aur. Virtus vero Altissimi Filius est Dei. Christus enim Dei virtns est. Theophylact. Sciens in verbo esse spiritum, protinus attexuit: Et virtus Altissimi obumbrabit tibi; Christus enim Dei virtus, et Dei sapientia. Athanas. epist. 1. ad Sarapion.

VERECVNDOR. FR. erubesco: [Nam quia semetipsum grauiter erubescebat intus; nil esse credidit, quod verecundaretur foris. D. Greg. Papa homil. 33. in cap. 7. Lucae.] Vbi de Magdalena in domo Phatisei lacrimis pedes Christi rigante loquitur. Eodem verbo vsus est Plau tus, inquiens [Verecundari neminem apud mensam decet. In Trinum.

VEREDARIVS. tabellarius [Denique ipsis manda vti per veredarios sepe fatus Abbas Herbenus, vt interessent ducatui, et ad euehendum cor pus saepenominati Antistitis. Oddo Abb. lib 2. de reb. Martin. cap. 8.] In eodem sensu Symma chus: [Cum veredarii deesset occasio, prinato homini reddenda scripta commisi. lib. 7. ep. 14] Sic etiam Fulbertus Carnot. Ekpisc. [Quod vobis olim carissime per veredarium vestrum lit teras non remisi. epist. 66.] Quod vocabulum a Veredo equo veloce, ac cursore deriuatur.

VERMICVLATVS. FR. figurate interpunctus ad instar operis musiui. [Murenulas aureas faciemus tibi vermiculatas argento. cant. 1. 8.] Le ctio graeca habet pro Murenula *omoiw/mata, quod vertunt Similitudines. [Similitudines auri faciemus tibi cum stigmatlbus argenti.] *(/omoion enim, vt inquit Iul. Rufiniam. est rhetorica figura cum ex partibus aliqua similitudo colligitur: sic *omoiw\mata hic Similitudines, quod subauditur Inter se, cum monile ex figuris inter se consimilibus conster. Eusebius autem per similitudine Phalera scribit, quae quidem antiquitus nedum equorum; sed equitum, et nobilium erant ornamentum, Liuio teste, qui tradit, comitia aedilitia Cn. Flauii Scribae tantum habuisse indignitatis, vt plerique nobilium aureos annulos, et phaleras deponerent. Atque metaphorice pro ornamento orationis Ennodius: [Sine phaleris est omne id, quod dictat affectio. dict. 3.] Verum quod Vermiculatum non tantum in auro; sed et in lapidibus intelligatur facit Plinius. [Iam quidem et auro, nec tantum, vt parietes toti operiantur, verum et interraso marmore, vermiculatis ad effigies rerum, et animalium crustis etc. lib. 35. cap. 1.

VERNA. uer, siue uernus. [Reuoluuntur hiemes, et aestates, verna, et autumna cum suis viribus. Tertull. de resur carn. cap. 12.] Visa autem. sunt Rhenano haec duo verba Verna, et Autumna inusitata, et tamen eisdem verbis vsus est D. Cyprianus ad Demetrium scribens. [Nec sic verna de temperie sua laeta sunt, nec ado arboreis fetibus autumna fecunda sunt.] Itaque praedicta duo vocabula tamquam substantiua nomina adhibita fuisse a ptae dictis KPatribus optime Eruditissimus Latinus Latinius animaduertit. FR. imo ego dictionem Autumna ab optimis etiam latinis Auctoribus fuisse vsitatam ostendi. Vide Autumna.

VERONICA. Vide Hoemorrhoissa. De eius Sancto Sudario. Vide Septimianum. Vendentes Veronicas.

VERRES. FR, porcus minime castratus: [Ita vt nec vinum, nec verrem, nec vaccam; imo nihil omnino, vel intra, aut extra quinqnagesimam persoluere cogatur. Bullar. Casin. tom. 2. const. 112. n. 8.

VERSVS. siue Versiculus, cantionis ecclesiasticae nomen, quae canitur in officio; ita appellata, quia tunc reuocatur, et vertitur mens ad diuinarum laudum attentionem, vt iam animus in psalmodia fessus, lassusque hoc interim refocilletur, siue versus dicitur exeo quia tunc Cantores versus orientem se vergebant. [Versus dicitur ille cantus, per que reuertitur intentio mentis in aliam intentionem, quafi quaedam. compositio offitialis. disponens iter mentis suaui cantilena de vno affectu ad alterum. In, multis Ecclesiis in principio cantus, qui dicitur versus, vertit se chorus ad altare. Amalar. de. Ord. Antiph. cap. 1.] Antiquitus enim Altare orientem respiciebat. Qui Auctor hunc postremum significatum sic iterum explicat. [Ab ipsa reuersione accipit idem cantus nomen versus reuersione accipit idem cantus nomen versus. Eadem enim reuersione, de qua admonemur per versum, exercemus statu corporis nostri, quando audimus versum ilico vertimus Aduertit nihilominus idem Auctor de Ord. antiph. cap. 52. quod tempore paschali omittendi sunt hiusmodi versus, inquiens. [Versus, qui solet animum nostrum reuocare ad aliquam introducendam orationem, aufertur in paschalibus diebus, et cantatur pro eo ad aliquos cursus diurnales: Haec dies, quam fecit Dominus etc.] Sed in Ecclesia Hicrosolymitana S. Sepulcri tempore paschali canebant Canonici versum [Surrexit Dominus de hoc sepulcro.] Ita

Roraldus in eius M. S. hist. de anno 1309. quam alibi dixim vs exstitisse apud quondam Episcopum Melitensem Bellaguer. Solet tamen versus eo tempore ad Matutinum recitari post psalmo rum seriem, quando, nempe, incipiendae sunt lectiones, vt mens lassa in psallendo ad lectionum attentionem excitetur; secus tamen in aliis horis diurnis, quae cum sint breues, habent propterea versus post lectionem: ita Durand. lib. 5. cap. 2. Versus etiam dicitur ille, qui in Missa post lectionem, siue Epistolam recitatur: [Versus ideo dicitur, quia ad inceptionem reuertitur Alleluia. Gem. lib. 1. cap. 96.] Qui etiam denominatus fuit Tropus, vt suo loco diximus. Vide Iubilatio. Prosa Aliquando per Versum Capitulum intelligitur. Vide Capitulum.

VERSVS APERITIONIS, dicitur principium Matutini, quod consistit in illis precationibus Domine labia mea [aperies etc. nam in regulari obseruantia post Completorium rigoroso silentio os claudebatur vsque ad futurum diem, et in principio Matutini his verbis aperiebatur Deum, nempe, Laudare incipiendo. [Oporter m nocturnis ab Abbate dici versum aperitionis. In Regul. Magist. cap. 44.] Vide Inuitatorium.

VERSVS LEONINVS. FR. ita appellatus a quo dam Leone, qui eum in Italiam detulit, vt refert Torrigius de Cryptis Vatican. impress. secunda pag. 67. qui versus denominatus etiam Fuit Ecboicus ab Echone, et reciproca syllabarum desmentia resonante, vt in dict. Echoicus dictum est. Itali Rima vocant, qui a Graecis Rhithmos, et o(moieteleu/ten, et Homaeoteleuton, id est, fimiliter desinens appellatur, ita Stiglianus de italica versificandi arte cap. 14. qui etiam Virgilii temporibus; sed raro quidem fuisse hunc versificandi tenorem ostendit. Frustra tamen. Campanellam Stiglianus impugnat, dicentem hunc rimandi modum a Saracenis prouenisse; quod tamen non videtur inuerisimile, nam Saraceni in Italiae, ae Hispania dominati sunt diuturne, hinc Itali multa arabica verba retinuere, vt Giukppone, a Giubba; Tamburo, a Tabael; Maschera, a Mashara, id est, Scurra; Secchio, a Sacha, id est, potatio; et similia; atque multo magis Hispani, penes quos multa Arabum vocabula conseruantur; vnde mirum non esset, si hunc rimandi modum ab Arabibus Campanella, prouenire affirmauerit. Reliquae carminum, species. Vide Dithyrambus. Paean. Prosa. Sequentia Item versu leonino Angeli ad sepulcrum venerabilis Bedae Epitaphium inciderunt. Vide. Venerabilis.

VERTEBOLVM. sagena, piscatorii retis species [Vel vertebolum de flumine furauerit. In lege salica. tit. 18.] In recentiori tamen editione mendose Vertuolum reperitur; nam nonnulli Vertebolum a Verrendo deriuari volunt. FR. de qua etymologia prolixe in dict. Sagena scripsi.

VERTEX. FR. capitis summitas: [Vertes proprie est illa pars capitis, in qua capilli colliguntur, et inqua cesaries vertitur secundum papiensem. Gloss. in can. peruenit. 30. quaest. 1.] Vide Apex. Quae pars in baptizando debet Chrismate vngi a Sacerdote, postquam protulit formam Ego te Baptizo etc. Sic in Rituali Rom. in Rubrica de Baptismo habetur, nempe [Deinde Sacerdos intingit dextrum pollicem in sacrum chrisma, et perungit verticem Electi in modum Crucis, dicens; Deus omnipotens, Pater Dom. nostri Iesu Christi, qui te regenerauit ex aqua etc.] Sed oleo catechumenorum vngitur Electus ante baptismum non in vertice; vetum, vt eadem rubrica ibidem disponit, primum in, pectore, deinde inter scapulas: [Tunc Sacerdos pollicem dextrae manus intingit in oleo sancto catechumenorum, et vngit Electum primum, in pectore, deinde inter scapulas in modum, Crucis, dicens: Ego te linio oleo salutis etc.] Quae caeremoniae inserae sunt in can. Deinde. de consecrat. dist. 4. et cap. cum venisset. de sacunctione. Vide Baptismus. Chrisma.

VERTIBVLVM. Fusus, quo obturatur dolii, seu alterius vasis syphunculus, ne effundatur aqua; seu alius quippiam liquor. [Oboedientiae flamma feruens, oblitus est epistomium obstruere, pernici cursu ad Beatum virum properauit; vertibulum manu tenens. In vita S. Columbani.] Vbi agitur de miraculo, quod Sanctus ille opertatus est virtute oboedientiae; nam propter illius promptaem exsecutionem oblitus erat epistomium obturare vasis illius, in quo ceruisia continebatur, cuius ne quidem gutta interim emanauit.

VERVTA. berou=ta, teli genus, de quo in Constitutione Leonis Imperatoris fit mentio. Vide Veruina.

VERVINA. FR. verutum, de quo Gellius lib. 10. cap. 25. [Veruina est genus iaculi longum, quod aliqui verutum vocant, sicut Galbins Bassus ait in Satyr. Veruina confodiendo nom te naci facio etc. Plautus in Bacchide ait si tibi machaere est soris, mihi veruina est domi etc. Fulgenrius. de vocib. antiq.] Verutum, pilum, id est, telum. Festus.

VESCO. in sensu actiuo, id est, pasco. [Quis nos vescet carne? Tertull. de ieiun.

VESPERAE. officii diuini pars, ac vna ex septem horis canonicis diurnalis rccitatio, quae ideo Vesperae dicitur Vesper, quia post occasum, solis persoluabatur; vnde Lucernatium, et Lucernalis dicebatur. [Et desiner ad complementum lucernatii, id est, vespertini officii Dominicae. Balsamon. in can. 91. sextae Synodi] Eodem Vocabulo D. Augustinus in eius regulis vsus est inquiens. [Postquam refecerint, siue inhorto, siue vbicumque fuerint, faciant opus vs. que ad horam Lucernarii. Reg. 2.] Et

Cassianus lib. 3. Instit. cap. 3. inquit [Ad extremum vndecima, in qua lucernalis hora signatur.] Dicitur etiam Hora Lucernaria in hist. Rhemensi Foldoard. lib. 4. cap. 43. FR. In Monasticis regulis legitur Lucernaria in feminino genere, [Rsalmi lucernariae cum antiphonis psalli debent] et in Liturgia praesantificata denominantur Praces Lncernarii; sicut etiam a Sancto Basilio. lib. de Spiritu Sancto cap. 29. et a Sancto Gregorio Nysseno in vita S. Macrinae Lucernalis gratiarum actio dicitur.:||: Itaque prorsus errant, qui dixerunt Lucernarium Complecorium intelligi; nam ex verbis Patrum adductis contrarium patet euidenter. Imo Epiphanius lib. 3. aduers. Haeres. Vesperas Lucernales psalmes appellauit, et Turrianus i constitutionib. Apostolicis vtitut verbo graeco e)pi/luxnos2; ita etiam Prudentius, eum hymnos pro singulis horis canonieis composuisset, quintum Vesperarum Ad accensionem Lucernae denominauit, post quem sequitur alius hymus ab eo Ad somnum appellatus, id est, ad Completorium. Vide Completorium. FR. Ita etiam S. Aurelianus in ordine psalmodiae ponit horam duodecimam (id est Completorium, vt alibi diximus) post Lucernarium.:||: Concilium Turonen. II. can. 14. appellauit vesperas Horam duodecimam, quia, vt dictum est recitari solebat in vltima diei hora; ita etiam a D Ambrosio Hora duodecima Vesperae appellantur; licet Smaragdus Abbas in explicatione Regulae. 16. S. Benedicti asserat per nomen hoc intellig Completorium; sed haec hora recitabatur post cenam, id est, post horam primam noctis, iuxta monachalem ritum illius antiqui temporis: omnes enim Sancti Patres de praedicta Hora duodecima agentes, testantur, quod in memo. riam Sacrificii vespertini antiquae legis recitabatur. Isid. lib. 1. de Eccl. Off. cap. 20. Siue in memoriam vltimae Cene, in qua Christus Dominus Sanctissimum Eucharistiae Sacramen tum instituerat. Nazianzenus Oraec. 42. seu quia in eadem hora Christus de Cruce depostus fuerat. Gloss. in cap. 1. de celebrat. Miss. et Durand. lib. 5. cap. 9. Et ideo quinque psalmi in memoriam quinque Christi vulnerum recitantur ad Vesperas. Gemin. lib. 2. cap. 62. Seu tandem, vt Christo sponso ad similitudinem quin. quie prudentum Virginum lucernis occurramus. Insuper clariori euidentia probatur; nam adhuc in ambrosiano ritu Lucernarium appellatur antiphona illa, quae ibidem in principio Vesperarum canitur. In Vita S. Forsei Vespertinalis psalmodin denominantur Vesperae. Sed postea ab Ecclesia anticipata fuit Vesperarum recitatio post Nonam, ad praebendam commoditatem. Populis, vt interuenire possent, cum sestum intelligatur inchoare a primis Vesperis. FR. seu potius ad auferendas vtriusque sexus scandalosas occasiones, cum semper Ecclesiastici Praesules nocturnas Ecclesiae functiones ea de causa reuerentiae zelo prohibere soleant. In Hispania tamen. ac Messanae adhuc hic auitus ritus durat, ita vt sollemnes Vesperas post horam noctis illi celebrent.:||: Primae Vespere alicuius Pesti sunt secundis nobiliores, ideo in papali Cappella primae tantum canuntur, quod etiam Greci obseruant. Vesperae Sabbati Sancti sunt aliis totius anni breuiores, ex eo quia Neophyti, vti recenter baptizati, non adhuc ad audienda diuina offitia sunt assueti, quae Vesperae si extra. chorum recitentur, tunc non dicitur Deus in. adiutorium, cum adhuc Christus non sit resuscitatus; licet aliter aliqui sentiant, sed absque fundamento rationis, nam antiquitus per totam paschalem octauam non dicebatur Deus in adiutorium, sed eius loco dicebatur Kyrie eleison, sicut, vt supra diximus, Ecclesia ambrosiana, et etiam Carmelitani obseruant; de quo antiquo ritu Ordo Rom. mentionem facit, ad denotandum non esse amplius adiutorii opus in futura gloria, in qua cum Christo resurgemus. Item per totam eandem Octauam post Vesperas ordinabatur processio cum Neophytorum interuentu ad fontem baptismalem, ferentium in manu cereos accensos, praecedente serpentis figura in culmine hastae, in cuius capite posita erat candela accensa, quod exaltationem Christi in Cruce denotabat, adinstar figurae aenei serpentis, quam erexerat Moyses pro antidoto serpentinorum ictuum, cuius typus Saluator noster essicaciter exstitit, dum a pestiferis infernaelis serpentis ictibus nos liberauit. Durand. lib. 6. cap. 89. Quin et tunc Vesperarum psalmi partim in Choro, et Laudate pueri, ac In exitu Israe ad baptismalem fontem canebantur, vt conciperetur, quod Neophyti, per lauacrum regenarationis, quasi modo geniti infantes, et a tyrannica infernalis Pharaonis seruitute sipiritnaliter iam liberati erant. sicut temporaliter ab aegyptiaca subiectione israeliticus populus olim solutus fuerat. Aeneus serpens a Moysi fa. bricatus, et ab Ezechia fractus, adhuc in Ec-Ecclesia Metropolitana Mediolanensi sonseruatur, qui ibi opera Arnulphi Archiepiscopi de, anno 971. ex Vrbe Constantinopolitana trans. latus fuerat, quod aliter ab aliis refertur, nempe, hunc fractum serpentem Diuo Ambrosio a Theodosio Imperatore traditum fuisse, vt in. quadam M. S. Chronica Petri Seroxinae apud Purisellum num. 201. legitur. Ante hunc serpentem aeneum mediolanenses femine in secunda die Paschae solent deferre infirmos infantes, Romae antiquitus in Sabbato Sancto non. recitabantur Vesperae. [In hac nocte de vespertinali synaxi apud Romanos nihil agitur, neque ante Missam, neque post Missam. Ordo Rom. Propter festum SS. Fabiani, et Sebastiani, in ea die primae Vespere S. Agnetis non possunt integrae recitari propter concurrentiam festi duplicis illius diei;] sed vbi fit totum officium de sequenti puta in propria Ecclesia S. Agnetis, vel

ubi contingit hoc festum transferri, vt in Melita, in qua die agitur festum, et officium S. Publii Primi Episcopi illius Insulae; tunc in primis Vesperis S. Agnetis recitari debent psalmi de communi Martyrum, sicuti fit in rimis Vesperis S.Agathae; nam has ambas Sanctas Ecclesia psalmis Martyrum Virorum honorat, ob ea rum fortitudinem, et virilem constantiam in tormentis demonstratam. Ita Gauantus sect. 8. cap. 3. in Rubr. Breuiarii, Dubitari solet circa Vesperas Defunctorum an in die Commenmorationis eorundem, si contigerit non immediate post Vesperas Omnium Sanctorum illas recitare; vtrum in principio earum deberet dici Pater noster, et Aue Maria. Rubricae namque de, hac re nihil agunt; sed hic casus quotannis in papali Cappella occurrit vbi (ut supra dixi) numquam celebrantur Secundae Vesperae, et proptera inchoatur ibi officium a Vesperis Defunctorum cum Pater, et Aue initio, sic autem non solum expertus sum; sed et Christophorus Marcellus in eius Coeremoniali lib. 2. sect. 2. cap. 24. testatur. Non erit quidem incongrunm, si hic in praxi ritum romanum describam, quo Vesperae sollemnes celebrari debeant, eo, scilicet, modo, quo Gauantus refert, et ex Caeremoniali colligitur, qui talis erit. Celebrans in primis superpelliceo, et pluuiali sine stola indutus; sed si induitur alba, ferat stolam ante pectus in modum crucis cancellatam, et ita indutus bireto tectus dirigitur versus Altare, praec. dentibus duobus Acolytis cum candelis super candelabra caacensis, non vero cum funalibus, Italice Iorcie appellatis, nam hoc erit manifeste. ste contra Rubricas, et contra Cappelle pontificiae praxim, quae non vtitur funalibus, nisi in eleuatione Eucharistie. Post Acolytos sequetur Caeremoniarum Magister, et postea Clerus pariliter incedendo, omnes bireto contecti; in Romanis tamen Basislicis defertur Crux ante Clerum, et incer praedictos duos Acolytos. Tan. dem sequetur inter duos Assistentes Celebrans, cuius pluuialis extremitates aliquantulum eleuantur ab Assistentibus. Cum deinde ad Chorum peruentum erit, omnes genuslexi aliquantulum orent, interim duo Acolyti deponent ex manibus candelabra super altariolum, earumque lumina exstinguent. Celebrans vero peracta oratione, et reuerentia Altari, ac Choro praeftita, accedet ad suam destinatam sedem, quae ad cornu Epistolae erit collocanda, vel ad primum Chori stailum, cuius genuale erit tapeto contectum, cum puluillo, super quem erit preparatum Breniarium textili currentis coloris contectum, siue super lectorium praeparandum crit Breuiarium, si in Choro incumbitorium, non reperitur. Sedebit interea aliquantulum Celebrans, et coram eo astantibus Assistentibus, postea surget, et submissa voce recitabit Pater, et Aue etc; quibus peractis, intonabit Deus in adiutorium etc, signabit se interim signo Crucis, et ob id Caeremoniarum Magister ei sustollet partem pluuialis dexteram, postea praeintonabitur eidem Celebranti prima antiphona, et sic successiue aliae antiphona dignioribus Chori ante quemliber psalmum, surgentibus omnibus ex illa parte Chori, ex quo intonatur antiphona praeter Celebrantem, peracta autem iam psalmodia, Acolyti cum accensis luminibus accedunt ad Celebrantem, qui iunctis manibus canet capitulum; deinde vnus ex [correction of the printer; in the print ea] Assistentibus suggeret illi intonationem hymni. In Cappella tamen papali lumina praedicta non acceduntur ad capitulum, puta quia fortasse id a Cantore in Choro canitur. Si in principio hymni inuocetur nomen Dei, vel Iesu Christi, tunc Celebrans debet extollere manus, et iungere, caputque versus Altare inclinar. Post hymnum, et ab Assistentibus persolato versiculo, vnus ex eisdem Celebranti praeintonabit antiphonam ad Magnificat, quae dum in Choro canitur, sedebit Celebrans cum omnibus Choristis, et surgent deinde, quando incipiet Magnificat; tuncque Celebrans muniens se signo Crucis, tecto capite praestita Choro reuerentia, ibit ad incensandum Altare, quod si stallo Celebrantis erit propinquum, tunc non erit opus, vt tecto capite ad illud approximetur. Primo autem osculatur cum Assistentibus Altare, postea vergens aliquantulum versus cornu Epistolae ponet incensum in thuribulo, et incensabit Altare. Rome vero obseruatur prius thurificare Altare, vbi asseruatur Eucharistiae Sacramentum. Post Altaris, vel Altarium incensationem, redibit ad eius locum, et ab vno ex Assistentibus triplici ductu incensabitur; deinde Thuriferarius incensabit Chorum, et populum secundum regionis consuetudinem, Quando erit tempus dicendi orationem, accedent duo Acolyti ad Celebrantem cum Iuminibus accensis, qui proferens in fine Fidelium animae etc. extendit manum in aere, formando S. Crucis signum; accekdens tamen ad Altare prius signum reuerentiae praebebit iis, qui in Choro ex parte Epistolae astant, et deindc, aliis, qui ex parte Euangelii, tandem Altari idem faciet, ex quo reuertens prius eandem reuerentiam Altari reiterat, deinde iis, qui sunt in Choro ex parte Euangelii, et vltimo iis, qui ex parte Epistolae, cui omnes capitis inclinatione correspondent, et exspectans, vt praecedat Clerus, eodem ordine, quo venerat associatus, recedit ad Sacristiam, vbi omnes ex vtroque latere astantes iterum Celebrantem capitis reuerentia honorant, et ipse capite aliquantulum inclinato ad locum destinatum spoliationis transibit. Hora incensi, et Ante somnum dicuntur Vesperae. Vide Completorium. Vesperae cum Laudibus habent maximam parilitatem. Vide Laudes. De Magnificat Vesperarum cantico. Vide Canticum.

VESTALIVM olim Priorissae [note of the transcriber: in the print: VESTALIVM, olim Priorissae]. Vide Primigeniae.