CAMENA Early Modern Latin Texts

JOH. MICRAELII LEXICON PHILOSOPHICUM TERMINORUM PHILOSOPHIS USITATORUM ORDINE ALPHABETICO SIC DIGESTORUM, UT INDE FACILE LICEAT COGNOSSE, PRAESERTIM SI TAM LATINUS, QVAM GRAECUS INDEX PRAEMISSUS NON NEGLIGATUR, QVID IN SINGULIS DISCIPLINIS QVOMODO SIT DISTINGVENDUM ET DEFINIENDUM. Editio Secunda ab ipso Authore Correcta et Aucta cum novis novorum Terminorum et Vocabulorum Indicibus. [gap: illustration] STETINI, impensis JEREMIAE MAMPHRASII, Bibliop. Typis MICHAELIS HÖPFNERI, anno CIC ICC LXI.

AMPHISCII dicuntur geographis, qvi circa aeqvatorem in Zona torrida habitant, qvibusque umbra meridiana jam a sole spargitur versus Boream, cum scilicet est in signis meridionalibus; jam eandem spargit versus Austrum, cum est in signis Borealibus. Dicuntur alias Biumbres. Ascii seu anumbres sunt, qvi nullam habent umbram, cum sol est in ariete, vel in libra: ceu sunt illi, qvi sub ipso aeqvatore habitant. Periscii seu circumumbres sunt, qvibus sub ipso polo, vel circa polum habitantibus umbra singulis diebus facit circulum, nempe in Zonis frigidis. Heteroscii seu alterutumbres sunt omnes, qvi in Zonis habitant temperatis, qvibusque umbra tantum spargitur versus Boream, ut nobis; aut versus meridiem, ut Americanis.

AMPLIATIO, extensio, dicitur philosophis, cum terminus extenditur ad plura, qvam ad id, qvod expressum est. Opponitur restrictioni.

Ampliatione terminorum admodum opus est, cum ad res transcendentes et mysticas applicantur. Sic cum Deus vocatur substantia; cum pater in Deitate dicitur principium filii; cum Deo adscribitur potentia activa: omnino termini hi philosophici ampliandi sunt, ne per substantiam intelligamus tantum illam, qvae constat genere et differentia et sustinet accidentia: sed in genere omne id, qvod per se subsistit; et per principium intelligatur, unde qvicqvam qvoqvo modo procedit: et per potentiam activam non tantum principium transmutandi aliud, ut definit Aristoteles, sed in genere principium operandi, etiam ex nihilo sine transmutatione.

AMPLIFICATIO oratoribus dicitur, cum oratio per varias figuras, qvas vocant amplificationis, extenditur.

AMPLITUDO astronomis est situs solis declinans ab Aeqvinoctiali seu aeqvatore.

Amplitudo est alia aestiva, cum sol in ortu declinat versus septentrionem; alia hyberna, cum sol in ortu declinat versus meridiem; alia solstitialis, cum sol est remotissimus ab aeqvatore in Tropicis, tempore scilicet solstitiali. Et qvidem in solstitio brumali dicitur amplitudo meridionalis solstitialis. Sed in solstitio aestivali dicitur amplitudo solstitialis septentrionalis.

Amoletum Pagoicum, qvod collo appenditur ad avertenda venena et pestem, Paracelso dicitur Zenexton.

AMUSSIS est instrumentum rectae lineae ducendae: vulgo Lineale. Vid. Linea.

ANA est medicis practicis vox usitata, in praescriptione remediorum, notatque aeqvalem eorum distributionem. Hinc Anaticae partes dicuntur, qvarum est idem pondus.

*)a*n*abasis2, seu Incrementum, oratoribus est, cum per gradus ab infimis ad summa procedimus, et e)mfatikw/tata seu illa, qvae emphasin majorem habent, prioribus subjungimus, ut: Veni, Vidi, Vici. Qvid sit a)na/basis2 astronomis, Vid. Ascensio.

*)a*n*agkh et xrei/a differunt, licet utramque vocem Latini per Necesse explicent. Nam xrei/a prorsus significat indigentiam; a)na/gkh autem, qvod necessario adesse vel fieri debet. Vid. Necesse, Fatum.

*)a*n*agkai=on, Necessarium est, qvod se aliter habere non potest. Hinc etiam Oratores, cum allegant necessitatem, id vocant a)nagkai=on.

*)a*n*agluptikh\ est ars, qvae cavam facit imaginem in ligno, lapide, metallo, sicuti Plastica exprimit imaginem prominentem ex argilla vel gypso, et statuaria eandem in lapide vel metallo exprimit.

*)a*n*agra/mma, a)nagrammatismo\s2 transpositio literarum in una vel pluribus dictionibus, ut: Fridericus: Fide curris. Vid. Cabbala.

*)a*n*agrafh\ descriptio, inventarium bonorum in hereditate vel alibi repertorum.

*)a*n*agwgh\, Anagoge, Aristoteli dicitur Reductio, qvando compositum resolvimus in sua principia vel in partes. Dicitur alio nomine Analysis. Vid Analysis.

Anagogen Pontificii vocant sensum scripturae talem, qvo verba aut facta referuntur ad vitam aeternam. Ubi notetur, qvod sensus scripturae, ut et uniuscujusque enunciati unus tantum est litoralis seu historicus, qvem scilicet Spiritus S. aut qvicunque alius autor, qvi qvicqvam sine dolo enunciat, intelligit, et qvi hauriendus est ex vocum nativa

et propria significatione et ex contextu dicentis vel scribentis. Potest autem dictioni alicui secundarius etiam sensus in esse, qvi diversus qvidem est a sensu literali, non tamen contratius, sed similis; Hunc secundarium sensum Scripturae vocant mysticum, et illum novitii ac pontificii dividunt in allegoricum, qvo dicta veteris scripturae referuntur ad Christum aut ad ecclesiam; in tropologicum, qvo dicta eadem referuntur ad mores; et in anagogicum, qvo eadem referunt ad gaudium vitae aeternae vel ad dolores inferni.

*)a*n*adi/plwsis2 seu reduplicatio oratoribus dicitur etiam Palillogia et Epanadiplosis: figura scilicet dictionis, qva eadem dictio repetitur in fine praecedentis clausulae et in initio subseqventis, ut: ô Coridon, Coridon.

*)anadi/plwsis2 apud Medicos, est in accessione febrili horroris per longiora intervalla ingeminatio. Fit hoc symptoma praesertim in Semitertianis.

*)anadi/plwsis2 seu reduplicatio Logicis dicitur, cum terminus aliqvis signo reduplicativo (qva vel qvatenus. determinatur: ut cum dico; Homo, qva homo, est capax disciplinae seu risibilis Homo, qva animal, sentit. Ubi notetur, to\ qvatenus aliqvando sumi reduplicative. aliqvando specificative. Reuplicative sumitur, qvando reduplicatur subjectum propositionis eodem nomine repetito, ita ut praedicatum convenire intelligatur subjecto per propriam essentiam: ut cum dico: Homo, qvatenus homo, est capax disciplinae. Specificative autem sumitur, cum aut post to\ qvatenus aliud nomen restringit subjectum; ut qvando dico: Homo, qvatenus capillos habet, est crispus: aut qvando qvidem idem nomen repetitur, sed tantum, ut determinetur species, cui aliqvid tribuitur; Ut: homo, qva homo, est medicus; Alias to\ qvatenus reduplicative sumtum, dicitur etiam sumi causaliter. sed specificative sumtum dicitur etiam sumi determinative. Vid. Qva et Qvatenus. Reduplicatio aliis sic distingvitur, ut sit vel ai)tiologikh\ seu causalis, in qva subjectum per certam causam aut etiam per genus determinatur, ut Homo, qva vel qvia animal, sentit: ignis, qva calidus, urit: vel o(ristikh\ et specificativa, qvae etiam dicitur simplex, ubi subjectum seipso limitatur, ut: homo, qva homo, est risibilis; vel synecdochica, cum limitatio fit per partem, ut: Homo qva

*)a*n*ai/resis2, anaeresis, est remotio unius, ut aliud substituatur. Opponitur illi qe/sis2, qva ponitur aliqvid, remoto altero.

Anaeresin oratores inter figuras amplificationis referunt, ut: non fur, sed raptor.

*)a*n*aisqhsi/a, Insensibilitas dicitur de homine stupido voluptates etiam honestas et omnes gustus et tactus oblectationes contra rationé aspernante. Vid. Stupor.

*)a*n*akefalai/wsis2, recapitulatio, Aristoteli a)na/mnhsis2 seu reminiscentia est, decursus per capita dictorum, qvo breviter repetimus argumenta in oratione proposita, ut magis moveamus.

*)a*n*akoi/nwsis2 oratoribus dicitur Communicatio, deliberatio cum aliis, qvos consilii facimus participes.

*)a*n*ako/louqa sunt vitium, cum ad priora non seqvuntur posteriora, qvanqvam ponuntur tanqvam seqvantur, ut fit in fallaciis conseqventiae. Vid. a)su/stata, a)kolou/qhsis2.

*)a*n*a/loga apud grammaticos dicuntur illa vocabula vel dicta, qvae qvadrant ad regulam: qvibus opponuntur Anomala, qvae a regula discedunt ceu sunt deficientia, abundantia, variantia, indeclinabilia. Vid. Anomalia.

Analogia philosophis proprie est proportio aliqvorum inter se. Aristoteli dicitur i)so/ths2 tou= lo/gou, aeqvalitas rationis. Vid. Proportio.

Analogum igitur vel analogicum est, qvod ad aliud proportione et natura comparatum est: et haec analogia dicitur analogia proportionis seu convenientiae.

Analogiam arithmetici et geometrae distingvunt a lo/gw|: et analogiam vocant proportionem seu proportionalitatem; lo/gon autem vocant rationem. Ratio autem seu lo/gos2 est duarum magnitudinum ejusdem generis mutua qvaedam secundum qvantitatem habitudo, ita ut una superet alteram. Sic inter 2. et 4. est ratio dupla; inter 2. et 6. est ratio tripla. Hinc magnitudines, qvae sunt rationali aliqvo numero explicabiles, dicuntur rationales et bomologae. reliqvae dicuntur irrationales. Sed proportio seu analogia est rationum comparatio seu similitudo, ut cum dico: sicut se habent 3. ad 2. sic se habent 6. ad 4. Estque analogia seu proportio haec vel continuae, qvae consistit in tribus terminis, qvorum unus bis sumitur, ut:

sicuti se habent 6. ad 3. sic se habent 3. ad 1 1/2. vel discontinua seu distincta et separata, in qva sunt qvatuor magnitudines proportionales.

Analogia igitur proportionis apud philosophos est, cum nomen aliqvod est commune multis, et sumitur ex proportione plurium rerum in ordine ad alios terminos, semperque involvit aliqvid metaphorae seu improprietatis, qvia in illa unum est analogum principale. aliud secundario. Sic homo ridet et prata rident. Hic est analogia proportionis, in qva homo ridere concipitur principaliter; prata secundario. Aristoteles vocat Homonyma per similitudinem, kaq' o(moio/thta: qvorum nempe est similis ratio.

Analogia attributionis est, cum nomen est commune; ratio autem secundum illud nomen est diversa: qvia unum illorum dependet ab altero.

Analogia attributionis est igitur dependentia aliorum ab uno, qvatenus talia sunt. Sic sanitas tribuitur urinae et animali: sed animali prw/tws2 seu primario; urinae autem secundario: qvia qvodcunque sanitatis urinae tribuitur, tribuitur illi propter sanitatem animalis.

Analoga talia Aristoteles vocat homonymae a)f' e(no\s2, pro\s2 e(/n, ab uno, ad unum, i. e. ea, qvae ad unum sunt,vel ab uno ad unum dicuntur; qvorum scilicet nomen inaeqvali modo, adeoque per analogiam, perque modum prioris et posterioris, uni tribuitur prw/tws2 primario et per eminentiam; alteri deute/rws2, secundario et propter aliud. Vid. Aeqvivoca.

Analogia haec attributionis est, qvando vel utroque analogato forma denominans inest intrinsece, licet uni tribuatur absolute, alteri per habitudinem aliqvam: sic (sentire tribuitur corpori et animae) vel uni inest intrinsece; alteri extrinsece, ut sanitas animali et urinae.

Analogia etiam datur inaeqvalitatis, seu secundum esse, ut vocant Scholastici doctores, qvae est inaeqvalis perfectio ejusdem generis univoci in suis diversis speciebus. Sic anima, etsi univoce dicitur de homine et bruto, inter illos tamen est analogia inaeqvalitatis, qvum homo sit perfectior bruto.

Analogia eminentiae et perfectionis est, qvando unum inest diversis rebus, sed alteri modo perfectissimo. Sic qvoties aliqvid tribuitur Deo et homini, ut intellectus: toties subintelligitur, qvod id in Deo sit sine omni imperfectione, qvod in homine est imperfectius. Haec analogia eminentiae oritur ex infinita rerum distantia: et qvanqvam etiam potest vocari analogia attributionis,

in specie tamen dicitur, qvando per a)nqrwpopa/qeian seu condescentiam de Deo aliqvid enunciamus, qvod et in nobis invenitur.

Analogice omnes termini metaphysici sunt explicandi. Sic ipse conceptus entis non est univocus, sed est analogus, et dicitur per prius et posterius. Sic multi alii terminisaepe per modum prioris et posterioris, sive per dependentiam explicandi sunt. Qvod enim primario et secundum essentiam prw/tws2 et kat' ou)si/an dicitur de uno, illud secundario et secundum aliud deute/rws2 et kat' a)/llo dicitur de alio participaliter. Notetur igitur canon: Qvando philosophandum est de rebus excellentibus, liberandi sunt termini ab omni imperfectione.

Analogus conceptus diversae habitudine respicit sua inferiora, sed ita, ut illa conveniant omnino in definitione.

Analogum non dicit naturam unam et eandem analogatis communem. Sic amicitiae honestae et jucundae non est eadem natura.

Analogismus est ratio, qvae rei obscurae cognitionem ab evidenti affert: syllogismus nempe ex firmis argumentis demonstrans: Sicuti epilogismus demonstrat ex effectu vel causa remota.

Analogismus medicis est insinuatio juvantis ex similitudine desumta, ut si qvis vidit fluxum ani sisti cydoniis, idem tentet mespilis.

*)a*n*a/lusis2,. Analysis, in genere est qvaecunque rei conjunctae solutio cui opponitur su/nqesis2. Unde etiam Simeon senex mortem vocat a)na/lusin. Et haec potest dici analysis realis, cui contradistingvitur analysis Logica.

Analysis Logica Aristoteli est consideratio partium syllogisticae compositionis, qva reducuntur compositae orationes in suas partes, unde constant, et earum monstrantur principia et artificia. Vid. Syllogismus.

Analysis est illa ipsa a)nagwgh\, de qva diximus: et solet etiam dici a)nastoixei/wsis2, resolutio elementorum Logica, qvâ cernitur necessaria partium cohaerentia.

*analu/ein est igitur Aristoteli nihil aliud, qvam videre, qvid in re unaqvaque insit vernum. Et qvia id commodissime fit per syllogismos, Aristoteles IV. suos libros de

syllogismo vocat libros analyticorum: duos qvidem priorum analyticorum, in qvibus agit de syllogismo formali; reliqvos duos posteriorum analyticorum, in qvibus agit de demonstratione vel syllogismo apodictico.

*)ana/lusis2 est necessaria ad a)po/deicin seu demonstrationem. Per analysin demonstratio resolvitur in plures sive syllogismos sive propositiones: sed per synthesin contexitur.

Analytica methodus est, qva in disciplinis practicis sinem prius consideramus, et eo intellecto, media explicamus, qvibus ad finem pervenitur. Finis enim, scilicet in intentione, est principium, qvod im pellit ad agendum: sed finis in executione est effectus mediorum. Ideoque methodus analytica procedit ab effectu ad principia: sicuti methodus synthetica a principiis ad effecta.

*)a*n*apo/deikta, indemonstrabilia, sunt principia, ex qvibus demonstratio debet constare: praemissae scilicet in syllogismo demonstrativo. Dicuntur autem ideo indemonstrabilia, qvia ex causis prioribus non demonstrantur proprie, licet inductione et experientia diuturna constent. Vid. Demonstratio.

*)a*n*a/polin lo/gos2 [note of the transcriber: sic; recte *a*n*apalin lo/gos2 ] Vid. Proportio.

*)a*n*a*ntapo/dota sunt sententiae non redditae, in qvibus videlicet pro/tasis2 seu antecedens ponitur et non additur sive per oblivionem, sive per periodorum interjectarum multitudinem a)po/dosis2 seu conseqvens. Exemplum datur Rom. V, 12. In tyronibus est vitium. Oratorum eloqventiae vitio non datur. Vid. a)nti/dosis2.

ANAPHORA, a)naforh\, oratoribus est repetitio ejusdem vocis in principio. Alias si ea dem vox qvocunque loco repetitur, dicitur Analepsis. si repetitur in contrario sensu, dicitur Antistasis et Traductio, ut: Una salus victis, nullam sperare salutem.

Anaphora in astronomicis est adscensio signi: cui opponitur katafora\, signi descensio. In geometricis est relata aeqvalitas, ut inter 24. 6. 12.

ANARCHIA est, qvando in civitate nullus senatus, judicia, leges. Majus est malum, qvam tyrannis.