09/2007 Bernhard Hollick; Reinhard Gruhl
text typed - structural markup added - spell check partially performed - no orthographical standardization
03/2008; 03/2010; 02/2011 Reinhard Gruhl
some corrections inserted


image: s006

[gap: frontispiz]

image: s007

JOH. MICRAELII LEXICON PHILOSOPHICUM TERMINORUM PHILOSOPHIS USITATORUM ORDINE ALPHABETICO SIC DIGESTORUM, UT INDE FACILE LICEAT COGNOSSE, PRAESERTIM SI TAM LATINUS, QVAM GRAECUS INDEX PRAEMISSUS NON NEGLIGATUR, QVID IN SINGULIS DISCIPLINIS QVOMODO SIT DISTINGVENDUM ET DEFINIENDUM. Editio Secunda ab ipso Authore Correcta et Aucta cum novis novorum Terminorum et Vocabulorum Indicibus. [gap: illustration] STETINI, impensis JEREMIAE MAMPHRASII, Bibliop. Typis MICHAELIS HÖPFNERI, anno CIC ICC LXI.



image: s008

[gap: praeliminaria]

page 166/167, image: s096

Archivarius, a)rxeio/ths2, custos archivi.

ARCHONTES dicuntur in politia libera, qvi imperant, electi ex universo populo: qvales archontes fuere Athenis; sicuti Romae consules. Apostolus inter ipsos angelos numerat etiam a)rxa\s2 seu potestates, tales nempe angelos, qvi inter reliqvos magis eminent.

ARCTICUS POLUS Vid. Polus.

*)a*r*ktiko\n est incipiens. Inde causa prokatarktikh/.

ARCUS in peripheriis vel circulis est particula, mensurans angulorum amplitudines. Sunt autem arcus alii majores. alii minores semicirculo.

ARES Vid. Archeus.

*)a*r*eskeia Vid. Adulatio.

*)a*r*eth\ Vid. Virtus.

ARGENTUM est metallum post aurum pretiosissimum albicans: estque 1. nativum et purum sine opificio formarum factum. 2. rude, coloris rubei, plumbei, nigri, cineracei 3. excoctum ex pyrite et plumbagine.

Argenti spuma vocatur lythargyron, Glette: estque alia molybditis e plumbagine; alia argyritis argentei coloris; alia chrysitis, aurei coloris.

Argentum vivum vocatur Mercurius [note of the transcriber: in the print: the planetary sign] aqva mineralis, viscosa, subtilis, alba invisceribus terrae: qvod aliqvi habent pro matre metallorum, sicuti sulphur pro patre eorum. Dicitur Graecis Hydrargyron.

ARGUMENTUM est probabile inventum ad fidem faciendam. Aristoteles vocat pi/stin. Significat etiam aliqvando summam et compendium rei.

Arguere, unde dicitur argumentum, est vel declarare, vel demonstrare, vel amplificare. Unde elenchus Graecis etiam dicitur ab e)le/gxein. Vis arguendi est forma argumenti, sive sit declerandum thema simplex, sive demonstrandum thema compositum, sive utrumque amplificandum. Vid. Elenchus.

Argumenta sunt vel necessaria vel probabilia vel sophistica, prout nexus corum est aut necessarius aut probabilis aut fallax. Unde et Aristoteles alium elenchum facit verum. alium sophisticum, qvo imponunt sophistae. Inde etiam ignoratio elenchi dicitur, qvando, qvi pugnat adversus alium, statum controversiae non recte format aut minus attendit. Vid. Fallacia.

Argumentorum inventio fit per locos inventionis; dispositio per formas syllogismorum, qvas etiam vocamus argumentationes.

Argumentorum inventio alia est in genesi, ubi sunt excogitanda ad


page 168/169, image: s097

aliqvid probandum; alia in Analysi, ubi sunt eruenda ex textu.

Argumenta oratoribus et logicis alia sunt a)/texna seu inartificialia, qvae uno nomine vocantur Testimonium (qvo pertinent leges, testes pacta et tabulae, qvaestiones seu tormenta, juramenta, praejudicia, fama et rumor. alia e)/ntexna seu artificialia, qvorum orator facit tria genera. Sunt enim illi alia argumenta ethita seu momlia, qvae sumuntur ab ipsa persona oratoris vel auditoris; alia pathetica, qvibus animi inettantur ad varios affectus per figuras patheticas: alia tandem dictica, qvae subdividuntur in dialectica seu generalia, qvae sumuntur ex locis topicis definitionis, divisionis, causarum, contrariorum, etc. et in rbetarica seu specialia, qvae sumuntur ab honesto, utili, jucundo.

Argumentum in astronomicis est arcus, qvi veri et medii motus differentiam seu aeqvationem seu prosqafai/resin arguit seu demonstrat. Vid. Orbis.

ARISTOCRATIA est illa forma reip. in qva non unus, nec omnes ad imperium adhibentur, sed a)/ristoi seu viri boni et prudentes, beatitudinem civitatis per virtutes practicas promoventes.

Aristocratia non pura, sed mixta est, cum praeter virtutem habeturratio bonorum externorum. Nam aristocratia pura est, cum solius virtutis habetur ratio, qvalis vix datur.

Aristocratiae mixtae tres sunt species secundum Aristotelem. 1. Cum virtutis simul et divitiarum habetur ratio, ut Venetiis, et haec composita est ex aristocratia et oligarchia. 2. Cum virtutis et libertatis populi habetur ratio, et aristocratia miscetur cum democratia, ut Lacedaemone sine censu. 3. Cum virtutis simul et divitiarum et libertatis populi habetur ratio, ut Carthagine, ubi mixta erat aristocratia cum democratia et oligarchia.

ARITHMETICA est bene numerandi scientia: cujus subjectum est numerus.

Arithmeticae species sunt simplices formae operandi per numeros, qvibus alii atque alii numeri subinde producuntur, ceu sunt additio, pro/sqesis2, subtractio, a)fai/resis2; multiplicatio, pollaplasiasmo\s2 et divisio, merismo/s2.

Arithmetica generalis et scientifica est, qvae in genere numeros tractat ratione philosophica, nullo respectu ad usum popularem.

Arithmetica, geometrica, cossica et astronomica sunt omnes scientiae. Nam geometrica arithmetica numeros tractat suis rationibus,


page 170/171, image: s098

non habita ratione corporis concreti. Cossica seu Algebra valores figuratos numerorum inqvirit, Astronomica, alias Logistica dicta, agit de minutiis astronomicis in sexagenis.

Arithmetica Geodaetica tradit computationem mensurarum et ponderum. Popularis versatur in monetis, mensuris aridorum et siceorum, et in mercibus.

*)a*r*iqmo\s2 Vid. Numerus.

*)ariqmw=| e(\n Vid. Individuum.

ARMANDIARUM jus est jus arma bellica fabricandi et habendi, adeoque arces muniendi et armamentaria construendi.

*(a*r*moni/a Vid. Harmoniae.

*(armosth\s2, gubernator et praeses regionis locum regis tenens, vicarius regius.

*)/a*r*nhsis2 Vid. Negatio.

*)/a*r*sis2 kai\ qe/sis2 dicitur, cum aliqvid prius removetur a re qvod illi non inest, ut deinde ponatur qvod inest.

ARRESTUM qvasi a)/r)r(aiston, incorruptum, est injectio manuum, cum alicui a magistratu interdicitur, ne loco cedat, nisi rebus cum eo compositis, qvi de ipso coram judice conqvestus est. Budaeus Arestum scribit per unicum r. q. a)/reston, qvod placet.

ARRHA et arrhabo est, qvod emtionis nomine datur, ut evidentius probari possit, convenisse de pretio. Est igitur argumentum emtionis et venditionis contractae. Sic arthae dicuntur proxeneticae sponsalitiae.

*)a*r)*r(wsti/a th=s2 dianoi/as2, imbecillitas ingenii et judicii in negandis certis vel affirmandis absurdis.

ARROGANTIA, vitium, qvo qvis sibi plus tribuit, qvam oportebat, contrarium modestiae.

ARS est habitus dianohtiko\s2 seu intellectualis cum recta ratione effectivus seu poihtiko/s2: certa nempe ratio, aliqvod poi/hma seu artificium in certo objecto producendi per operationem intellectus, sive externa organa adhibeantur, ut in sutoria; sive minus, ut in Logica.

Artis objecta sunt ea, qvae fieri et non fieri possunt i. e. contingentia, qvorum fabricatio pendet ab artificis arbitrio.

Artis officia sunt tria 1. qewrei=n, mente concipere ideam futuri operis, et consultare, qvid, unde, qvomodo efficere velimus: qvod qvidem non fit absque speculatione. 2. texnia/zein, secundum artem in materia subjecta operari, et jam apponere, jam demere, jam mutare, jam transponere. 3. *genna=|n, opus et poi/hma producere, sive post illud relinqvatur aliqvid, ut in


page 172/173, image: s099

architectonica, domus; sive nihil relinqvatur, nisi qvod in memoria spectatorum vel auditorum remanet, ut in saltatoria et musica.

Ars praesupponit vel includit prudentiam, qvia debet habere rationem circumstantiarum.

Ars est imitatrix naturae: differt tamen multis modis a natura, sicuti etiam artificialia et natur alia differunt. Nam natura producere potest, qvae conveniunt in essentia cum producente, et ei sunt univoca, ut homo hominem; ars autem non potest producere, nisi tantum qvae sunt aeqvivoca cum producente, ut pictor imaginem. Deinde natura producit omnes partes rei naturalis; ars autem accipit suum subjectum a natura, et in illud formam duntaxat introducit externam. Hinc illud: Ars non producit substantiam: Item: Artificiale ens non est substantia, sed accidens. Tandem artificialia non habent internum motus principium, ut naturalia, sed externum simul cum interno, ut videre est in automatis seu horologiis.

Arti opposita sunt 1. a)texni/a, inscitia et ignorantia. 2. aberratio artis a recta ratione, cum qvis opus facit cum ratione falsa aut minus certa, ut medicus empiricus. 3. kakotexni/a, artes perniciosae, ut magia vetita. 4. mataiotexni/a, supervacaneae artes, cum parerga magis tractantur, qvam erga, ut funambulatoria.

Ars 1. est vel docens, qvae cognitionem artis tradit: vel operans, qvae ex cognitione opus producit; 2. vel neoessaria ut agricultura, et pecuaria, laudabilis illa ars patriarcharum: vel utilis, absque qva non commodo vivitur, ut eqvestris; vel jucunda, ut saltatoria; 3. vel mechanica (Rus, Nemus, Arma, Faber, Vulnera, Lana, Ratis) vel liberalis, cujus objecta sunt

Lingva: Tropus: Ratio: Numerus: Tenor: Angulus: Astra:

vel mechanica, cujus objecta sunt

Rus: Nemus: Arma: Faber: Vulnera: Lana: Ratis.

vel mechanico-physica, ut Georgica et Phyturgica seu hortularia: vel mechanico-mathematica, ut statuaria, musica, architectonica, polemica; 4. Vel Stochastica qvae saepe fine suo destituitur, et in qva fortuna multum potest, licet opus artis recte tractetur, ut venatoria, et ipsa oratoria, Latinis vocantur artes conjectur ales, item tuxikai\: vel texniko/tatai, fortunae dominio non subjectae, ut pictura; 5. vel chrestica et principalis, qvae aliarum artium ministerio utitur, ut eqvestris ars: vel organica, qvae aliis inservit; eaque


page 174/175, image: s100

aut parascevastica, qvae materiam comparat, ut ars coriacea: aut metaskeuastikh\, qvae materiam praeparat, ut ars ephippiaria; 6. vel sordida et servilis: vel minus talis; 7. vel docens, qvae cognicionem artis tradit: veloperans, qvae ex cognitione illa operatur.

Artificialia, artificiosa, e)/ntexna sunt, qvae fiunt ab arte et in qvibus ars operatur. Sic formae dicuntur artificiales introductae ab artifice in materia. Sic argumenta artificialia e)/ntexna, e)/ndoca.

ARTERIA, a)rthri/a est pars in corpore animalium spermatica, seu similaris, instar canalis et tubuli, duplici tunica constans pro distribuendo spiritu vitali et sangvine arteriali, prodiens ex corde, adeoque ad pulsum cordis exiliens: cui semper est comes vena aliqva. Plinius vocat somitam spiritus. Lufft=Puls= oder Schlag=Ader.

Arteria alia est aorta, alia venosa, alia vena arteriosa.

Arteria aorta oriens in sinistro cordis ventriculo, spiritum vitalem omnibus partibus communicat. Intra pericardium progerminat de se coronariam. deinde dividitur in truncum ascendentem minorem (qvi circa claviculas dicitur subclavia et axillaris. in jugulo et collo, duae carotides seu soporales, incerebrum adscendentes) et in truncum majorem descendentem, in qvo circa diaphragma est arteriae phrenica. circa ventriculum coeliaca. in mesenterio mesenterica. Deinde bifurcatur circa ilia et os sacrum in duos truncos iliacos, qvi descendunt in crura.

Arteria venosa oritur etiam in sinistro cordis ventriculo et bipartita spargitur in pulmones, pulsuque continuo agitata, in dilatatione [correction of the printer; in the print dilatione] aërem attrahit; in contractione fuligines simul emittit, et vitalem sangvinem in pulmones egerit.

Arterialis vena oritur in dextero cordis ventriculo, duplicique ramo et ipsa tendit in pulmones, atque illuc pro nutritione sangvinem advehit, et eundem sangvinem, juxta Harveium, per arteriam venosam in circulatione transfert in sinistrum cordis ventriculum.

Arteria aspera, trarchea, est fistula colli anterior ex faucibus in pulmones ad spiritum attrahendum et emittendum, vocemque edendam protensa, et multa circulorum cartilagineorum serie composita. Die Lufftröhre. Pars ejus superior constat larynge (orificio tracheae, qvod tanqvam nodus eminet sub mento vulgo, Pomum Adami et ab utraque parte adnatas habet amygdalas seu glandulas, et ligula


page 176/177, image: s101

clauditur, qvae est rima e duabus membranis tenuissimis, et dicitur glwtti\s2 ) et epiglottide, qvae est operculum laryugis ex cartilagine. Pars ejus inferior dicitur bro/gxos2.

Arteriotomia Vid. Chirurgia.

ARTHRITIS morbus articularis, qvo cum intenso dolore infestantur articuli et juncturae per noxias defluxiones. In pedibus dicitur Podagra. in manibus Chimgra. in coxendice Ischias. Vid. Merbus.

ARTICULATIO Vid. *su/mfusis2.

Articulus in grammaticis est particula, qvae declinandis vel jungendis nominibus inservit, iisque sive praeponitur, ut; o(, h(, to\; sive postponitur, ut: o(/s2, h(/, o(/.

Articulus in physicis in lata significatione est qvaecunque compages et connexa mutua ossium. In pressiore significatione Articulus anatomicis, Graece a)/rqros2, est ossium compositio talis, ut alterum eorum moveatur in altero, tanqvam in firmamento: qvales sunt digitorum articuli seu condyli. Alias in Physicis artus sunt processus corporis maximi: iique duplices, nempe superiores duo, ut manus, divisae in humerum, cubitum et supremam manum; et duoinferiores, ut pedes, divisi in femur, crus et pedem parvum.

Articulus in Arithmeticis opponitur digito. Digitus enim est numerus simplex denario minor. Articulus est numerus rotundus, connexam habens Zyphram. Ex digito et articulo nascitur numerus compositus et conjunctus, ut 11. 23. 146. Arithmeticus igitur pauciores habet digitos, qvam homo; sed plures articulos.

Articulus fidei in theologicis est peculiare caput doctrinae, qvod in verbo Dei Christianis ad credendum proponitur propter salutis aeternae adeptionem.

Articuli fidei alii sunt fundamentales et principales, sine qvorum notitia et assensu nemo salvari potestalii non fundamentales et minus principales, qvi qvidem ad credendum sunt in scripturis propositi, non tamen sub necessitate ad salutem. In symbolo apostolico solent XII. fidei articuli numerari: sed ad ternarium rediguntur in catechismo.

Articuli in jure sunt positiones, qvae in judicio fiunt ad eliciendam adversarii confessionem. Inde libellus articulatus, in qvo singulae circumstantiae brevissimis pronunciatis comprehenduntur.

ARTISCI, a)rti/skoi, q. panes parvi


page 178/179, image: s102

kat' e)coxh\n dicuntur trochisci viperini ex carnibus viperarum et pane praeparati.

AS est libra aeris duodecim unciis constans. JCti omne integrum in XII. partes dividendum vocant Assem. Hinc beres ex asse, qvi totam hereditatem accipit. Vid. Libra et Mensura.

Assis partes singulae dicuntur Untiae: collectae sortiuntur peculiares appellationes. Nempe omnes XII. simul sumtae sunt As. undecim vel 11/12 Deunx. decem vel 10/12 Dextuns seu Decunx. Vide seqventem tabellam, unde omnes assis partes, et qvae majores monetae ex pluribus assibus constituuntur, cognosci possunt.

[gap: illustration: TABULA PARTIUM ASSIS IN INTEGRO 12.]

page 180/181, image: s103

Assis partium appellationes accommodantur etiam illis integris, qvae pluribus qvam 12. partibus constant. Sic Plinius l. 2. c. 14. dixit, lunam lucere dodrantes semunciae [correction of the printer; in the print semuncias] horarum: et alibi l. 18. c. 32. ad primae horae nocturnae dextantem Sicilicum sub terra acturam lunam. Ibi as seu integrum, tota nempe hora, continet 60. partes seu minuta. Qvae igitur sit horae dextans, dodrans, semuncia, sicilicus et aliae partes numeri sexagenarii, ab appellationibus partium assis denotatae, patet ex seqvente tabella.

[gap: illustration: TABULA PARTIUM ASSIS IN INTEGRO 60.]

NB. Horatius in arte poëtica.

Romani pueri longis rationibus assem
Discunt in partes centum diducere. Dicat
Filius Albini: Si de qvincunce remota est
Uncia, qvid superat? Poteras dixisse: Triens. Oh
Rem poteris servare tuam: Redit uncia Qvid fit?
Semis.

Hic partes integri assumuntur 100. Qvincunx de 100. est 41?. Uncia 8?. Triens 33? Semis 50.

Si jam siat additie unciae ad qvincuncem: et iterum subtmctio unciae ex qvincunce, mens Horatii patebit ex seqvente Calculo:

[gap: illustration]

Asses plures collecti diversas sortiuntur appellationes, ut patet ex seqvente tabula.



page 182/183, image: s104

[gap: illustration: TABULA PLURIUM ASSIUM COLLECTORUM.]