CAMENA Early Modern Latin Texts

JOH. MICRAELII LEXICON PHILOSOPHICUM TERMINORUM PHILOSOPHIS USITATORUM ORDINE ALPHABETICO SIC DIGESTORUM, UT INDE FACILE LICEAT COGNOSSE, PRAESERTIM SI TAM LATINUS, QVAM GRAECUS INDEX PRAEMISSUS NON NEGLIGATUR, QVID IN SINGULIS DISCIPLINIS QVOMODO SIT DISTINGVENDUM ET DEFINIENDUM. Editio Secunda ab ipso Authore Correcta et Aucta cum novis novorum Terminorum et Vocabulorum Indicibus. [gap: illustration] STETINI, impensis JEREMIAE MAMPHRASII, Bibliop. Typis MICHAELIS HÖPFNERI, anno CIC ICC LXI.

Ascensio recta astronomis dicitur gradus aeqvatoris, qvi cum sole et stella qvacunque in sphaera recta super horizontem emergit: cui opponitur descensio recta in iisdem gradibus.

Ascensio obliqva est gradus aeqvatoris, qvi oritur cum sole aut stella in sphaera obliqva: cui descensio obliqva opponitur.

Ascensionum tam rectarum, qvam obliqvarum tabulae confectae sunt ab astronomis, maximi apud illos usus.

Ascensionalis differentia est amplitudo ortiva et occidua i. e. arcus horizontis inter stellam orientem aut occidentem et inter aeqvatorem interjacens: unde qvantitas cujusque diei cognosci potest.

Ascendentia Zodiaci signa dicuntur, qvae numerantus a Tropico hyberno, ut capricornus, aqvarius, pisces, aries, taurus, gemini; signa Zodiaeci descendentia sunt, qvae numerantur a Tropico aestivo: et sunt 6. reliqva signa.

Ascendentes planetae dicuntur qvando a perigeo epicycli aut eccentrici ascendunt ad apogeum: sicuti descendentes dicuntur, qvando in altera medietate descendunt.

ASCETERIA, [note of the transcriber: corrected by the printer; in the print: ASCETERA] loca exercitiorum.

Asceta, qvi variis exercitiis se informari portat: cujus femininum est Ascetria, qvo nomine veniunt Nonnae seu Monachae.

A se qvod est, non ideo dicitur â se esse, qvasi sit sui ipsius causa et effectus, seque ipso ita sit prius et posterius: sed qvod non dependeat ab alio, tanqvam a causa.

A se solus Deus est ratione essentiae et virtutis. Omnia enim alia habent causam unde dependent. Qvando autem anima humana seu mens dicitur etiam a se esse, intelligendum hoc est ratione materiae, a qva non dependet. Et cum filius Dei dicitur a Patre esse, intelligitur hoc per rationem originis, non causalitatis.

*)a*s*e/lgeia, petulantia et protervia, qva qvis, legibus spretis, extra ordinem agit.

ASSASINIUM, homicidium, qvo paganus pretio accepto hominem christianum occidit. Hinc in genere sicarius fit reus assasinii. Dictum autem est assasinium â populis Saracenicis Assasinis in Phaenicia latrocinantibus.

ASSENTATIO, qva qvis plura eximia alteri, qvam habet et potest, attribuit. Vid. Adulatio.

ASSISTENS forma, qvae non informat intrinsecus, nec essentialiter aut personaliter est rei unita: illam tamen movet, tanqvam causa robustior. Sic Peripatetici Intelligentias vocant assistentes formas coeli. Contradistingvitur forma informans, qvalis est in corpore vivo.

ASSUMTIO, Assumtum logicis est propositio altera in syllogismo; oratoribus status assumtivus; mathematicis Lemma.

ASTEISMUS, a)stei+smo\s2, cum false et facete aliqvid ridemus, dictus ab a)stei=os2 i.e. urbanus, ut: Atque idem jungat vulpes et mulgeat hircos.

ASTRUM, alias asterismus, signum et imago ex variis stellis formata, Vid. Stella.

Asteriscus signum * qvo utimur cum aliqvid in scribendo omissum est vel variatum. Vid. Critica.

ASTRONOMIA, scientia sideralis, illa pars Matheseos, qvae motum astrorum certis et infallibilibus rationibus demonstrat. Ejus partes sunt Sphaerica primi mobilis et Theorica secundorum mobilium, ut planetarum.

Astrologia plerumque sumitur pro prognostico seu divinatione rerum futurarum ex astris, sive in themate natalitio, sive in tempestatum et aeris constitutione: estque scientia coelestis influentiae etsi saepe fallax: in qva stellae et planetae, ut et [gap: illustration] , prout ad tempus datum in coelo consistunt, in themate per XII. domos distribuuntur, et aspectus atque configurationes considerantur, judiciumque sive de fortuna nati, sive de aeris statu aut aliis futuris formatur.

Astrologia alia est catholica, monstrans provinciarum et urbium futura fata: alia electiva, qvae vel ad valetudinem curandam, vel ad

actiones domesticas obeundas tempora commoda medicis et oeconomis monstrat, et dicitur Iatrica et Oeconomica: alia genethliaca seu judicativa, singulorum hominum fata indicans.

Astrolabium est instrumentum ad usus cum astronomicos, tum geodaeticos, facie et dorso egregium usum praebens, dictum qvasi manubrium astrorum.

*)a*s*t*uno/mos2 Aristoteli dicitur curator civitatis: sicuti paidono/mos2 est, qvi curat juventutem; a)gorano/mos2, qvi forum; gunaikono/mos2, qvi feminas.

*)a*s*ullogisti/a, vitium syllogisticum, peccans contra regulas syllogisticas: adeoque syllogismus malae conseqventiae: a)sullogi/a: syllogismus a)sullo/gistos2. Vid. Fallacia.

*)/a*s*ulon, Asylum, templum misericordiae, unde neminem extrahi per vim fas erat: ab a kai\ surei=n trahere, qvasi Asyron.

*)a*s*u/mfwna, a)su/stata, nullam sune/xeian et cohaerentiam habentia: a)/topa, a)/loga, a)dia/llakta, a)/doca Vid. Absurda.

*)a*s*u/napta, qvae sunt sine connexione, scopae dissolutae, hinc propositiones et syllogismi a)su/naptoi.

*)a*s*u/ndeta, dia/luta, dissoluta, inconnexa, propositiones vinculo et conjunctione carentes.

*)a*s*u/ntakta, cum consveta [reading uncertain: print faded] orationis structura rumpitur.

*)a*t*aci/a perversitas, inordinatio, obliqvatio actionum. Inde a)/taktos2 inordinatus.

*)a*t*e*xni/a, inertia, cum nulla ars et industria adhibetur: item inscitia. Vid. a)paideusi/a, Ars.

ATHEISMUS, a)qei+smo\s2, a)qeo/ths2: nulla erga numen pietas, cujus etiam apud paganos illi erant rei, qvi idola non colebant.

Atmosphaera, illud spacium aeris, qvousque ascendunt exhalationes e terra: regio nempe vaporum, qva terra qvasi circumvestitur, et ex qva causa crepusculorum qvaeritur.

ATOMUM, a)/tomon, indivisibile, qvasi dicas individuum: sic qvod caret qvantitate, dicitur esse simul atomum: item qvod non potest in pluribus multiplicari,

dicitur Individuum: cui opponuntur genera et species, qvae pluribus individuis possunt communicari. Vid. Individuum.

Atomus in physicis dicitur minimum corpusculum, qvod amplius dividi neqvit qvoad sensum. Sic Aristoteles in mixtione dixit debere fieri atomorum omnium alterationem. Et hoc sensu atomi dicuntur corpuscula diasmikro/thta, ob parvitatem inconspicui.

Atomos Epicuraeos et Democletianos graviter exagitarunt veteres. Hodie sunt, qvi et ipsi omnium pene rerum causas ex atomis seu minimis corpusculis volunt derivare, sensu tamen alio, qvam Democriti.

*)/a*t*ona, voces tono seu accentu carentes. *)atoni/a medicis est langvor et imbecillitas virium.

ATTRACTIO vel violenta ab externa causa, vel naturalis per qvalitatem internam, qvalis est in magnete.

ATTRIBUI est convenire. Sic animali attribuitur i. e. convenit sensus. Est etiam praedicari de subjecto.

Attributum sumitur jam pro alicujus affectione, jam pro praedicato propositionis.

Attributa in metaphysicis sunt nihil aliud, qvam rei affectiones essentiales. Sic attributa Dei dicuntur ejus justitia et misericordia.

Attributa entis ipsam qvidem essentiam non exprimunt, ens tamen afficiunt, et sunt ejus rationes, formaliter ab ente, qvod modificant, distinctae.

Attributa Dei sunt ipsa Dei essentia, aliter atque aliter respectu nostri denominata. Eorum alia sunt energetica, adeoque communicabilia, ut bonitas et potentia, alia a)nenerghta\ et ob id incommunicabiliae ut aeternitas, infinitudo.

AVARITIA, nimiae pecuniae cupiditas, qvasi ab ea penderet hominis felicitas.

AUCTIO, pretii adjectio in subhastationibus. In physicis augmentatio. Vid. Augmentatio.

AUDACIA nimia sui confidentia qraso/ths2. Inde audax, qvi temerarie rem aggreditur.

AUDITUS, sensus maxime conducens ad disciplinas. Hujus objectum est omne, qvod est audibile seu a)kousto\n, qvalis est sonus qvi ex subita corporum inter se facta

collisione excitatur. Organum autem externum est bina auris, ou)=s2: internum, meatus auditorius, ubi nervi auditorii in aures expansi, et malleo incudi et stapedi juncti, atque tympano seu tunica densa tecti.

Auriculae,, lo/bion, flexibus cartilaginosis. Extremitas superior auris, supra auriculam seu lo/bion, dicitur pteru/gion, a)ntilo/bion.

Auditio alia est recta, alia per repercussionem echus. Echo nihil aliud est, qvam sonus reflexus ex loco concavo et levi.

AVES sunt animalia volatilia, aligera, rostrata, pennata, caudata, sine mictu, bipedia, plus aëris habentia, qvam terrestria, adeoque illis calidiora et sicciora: oculos habentia sine ciliis, et palpebras inferiores conniventia: de qvibus Aldrovandus libris Ornithologiae XVIII.

Aves terrestres aut sunt rapaces carnivorae, aut rapacibus similes, aut non rapaces.

Aves rapaces aut sunt diurnae, aut nocturna, aut mediae naturae, aut fabulosae.

Aves rapaces diurnae sunt 1. Aqvila, a)eto\s2, Adler, Edelarn, rex avium, Jovis ales, cujus species sunt Chrisaëtus germana aqvila; Haliaetus, Meer=AdlerMelaenatus, aqvila Valeria Hasen Geyer; Pitargus, albicante cauda; Morphnus, Naevia, Plangus, maculosis pennis, Anataria, Clanga, Morphnus, Fischer, Endten Adler; Persnopterus oripelargus, gyppaetus, aqvila, vultur, Geyer Adler; Ossifragae fh/nh, barbata, sanqvalis, Steinbrecher. 2. Vultur gu/y, Geyer odoratu et magnitudine excellens: cujus species sunt Vultur Baeticus, Brauner Geyer; leporarius Aaßgeyer; cinereus; aureus. 3. Accipiter, ab accipiendo dictus, i(era\c, Habicht, animo plus armata avis qvam ungulis: cujus species sunt Asterias seu Astur ferocior, Steinhabicht, qvibusdam punctis velut astris refertus; Palumbarius Tauben=Falck oder Sperber; Fringillarius seu Nisus Sprintz, Sperber, Finckenhabicht; Circus in circum volans dum venatur; Aesalon Smirle, qvi solus hyeme apparet, cum caeteri accipitres abeunt: Cymindis, Chalcis, Hubris, Rtynx Berg=Falcke. Tinnunculus Stein Gall defensor columbarum contra accipitres et Cenchris murium et ranarum venator Steingallen: Wannenweyher; Buteo, Vriorchis i. e. tribus testiculis, omnium gravissimus, Moß oder Rüttelweyhe, Buß Ar, Subbuteo Percus, Muscetus, Sprintz; Pernis; Lanarius, Schwimmer, Neun Thol; Collurio et Lanius, Neuntödter. 4. Ex accipitrum genere etiam sunt

Milvus, i)kti/nos2, Weyhe, sive sit Aetolius, Kücken Dieb; sive ruffus, Rottelweyhe; sive albus: Harpa, milvus palustris, Lachweyhe; Cuculus, ko/kkuc, Kuckuck, 5. Falco congener accipitri, fa/lkwn, Falcke, cujus varia sunt genera: Gyrfalco, Geyer=Falcke; montanus; gibbosus, Hager=Falcke; albus; ruber; lithofalcus, Stoß Falcke; arborarius; cyanopus, caeruleis pedibus, Blawfuß.

Aves rapaces nocturnae dicuntur glaukw=pes2, ob caesios oculos, ceu sunt 1. Bubo, bu/as2, Hubris etiam, Ptinx, Chio, Chalcis Schuff Uhr dicta, Uhu, Stein Eule. 2. Asio seu Otus, nuktiko/rac, Nacht Rabe, Ohr=Eule. 3. Scops, Käutzlein. 4. Aluco e)leo\s2, Schleyer Eule, Mashu. 5. Ulula â voce sic dicta, ai)gwlio\s2 Nacht Eul 6. Noctua, glau/c, Kautz. 7. Strix, su/rnion perniciosa avis, sicuti Lamia inter qvadrupedes Wurg Engel 8. Caprimulgus, ai)gosqh/lhs2, Geis=Melcher. 9. Cybindus, nocturnus accipiter.

Aves mediae naturae, partim qvadrupedis naturam, partim avis referentes, sunt Vespertilio, nukteri\s2, Fledermauß, avis volans non pennis sed cute: auribus et qvatuor pedibus instructa dencibus et mammillis: et Struthiocamelus, Struthio, Strauß, grandissimus palpebris et bisulcis pedibus.

Aves rapacibus similes duro et robusto rostro sunt Psittacus Papagey, Sittich, variorum generum; cyaenocroceus; viridis; versicolor; melanorinchus, rostro albo; poikilorinchus, rostro diversicolore, leucocephalus, capite albo; erytrhocyanus; cinereus; erythroleucus, Lichtgrawer; macrouras, cauda longiore: Corvus, ko/rac, Rabe: Cornix, Kräe: Graculus, Hetzel: Monedula, Thole: Pica, ki/ssa, Aglaster, Elster, Heester: Garrulus, spermolo/gos2, Holtzschreyer, Zinzirelle: Rhinoceros, Nasenhorn: Manucodiata, apus, sine pedibus, Paradeiß=Vogel: Picus Specht: Phaenix fabulosa avis, cui tamen in forma, qva fingitur, Semenda, avis Indica, similis est: Torqvilla, Jynx, Windhals: Merops, Apiaster, alveariis infestus, Immenstecher: Certhia, Baumheckel: Loxia, Corvirostra, Creutz Vogel. Sitta Nußhacker.

Aves non rapaces aut sunt canorae, aut non canorae: item, aut granivora aut baccivorae, aut vermivorae.

Aves non canorae granivorae ad mensae usum cedentes, aut sunt pulveratrices, qvae se in pulvere volutant, aut lotrices simul et pulveratrices, qvae sese lavant et in pulvere volutant.

domesticae, ut Gallus gallinaceus et Gallina, a)le/ktwr kai\ a)lektori\s2, Hahn unn Henne. Capo, gallus testiculis privatus, Cappaun: aut silvestres, ut Pavo, taw\s2, Pfau, Pagelun: Gallopavus, Pavo gallus, gallus et gallina Indica aut Africana, Meleagrides, Kalkunscher Hahn und Henne: Phasianus, a phaside amne Colchydis, Fasan: Urogallus, Tetrao te/tric, Vhrhahn: Tetrao minor Birckhahn: Grygallus, Grigelhahn: Attagen, Attagena, Haselhuhn: Otis, Tarda avis Crappe: Oedienemus, Triel: Perdix, cui cognata gallina corylorum, Rephün, weiß Rephün: Lagopus. Emmerling, Gold Ammer: Cotur nix, Wachtel, o)/rtic. Hortulanus, Cynchramus, Brach Amsel, Schreer dux coturnicum, qvas admonet itineris, qvod etiam facit Lingulaca. Dorndreier, et Ortygomatra, Wachteln König.

Aves pulveratrices simul et lotrices sunt Columba, peristera\, TaubePalumbus, Palumbis, Ringel Taube: torqvatus, a cingulo circa collum dictus: Oenas, vinago columba saxatilis: Columba Livia, Lock= oder Holtz Taube: Turtur, trugo\n, Turtel Taube: Passer, strouqo\s2, Sperber, Spaz, cujus species est Emberiza, Embritz: Calamodytes Rohrspatz.

Aves baccivorae sunt Turdus, ki/xlh, Trossel, Drussel, Ziemer: cujus species est ille turdus, qvem vocamus, Krams=Vogel: Item ampelis Wein=Vöglein, Merulae, ku/ssufos2 Amsel: cujus species est turdus muscivorus, Mistler; turdus minor, Römerlein: Sturnus, ya\r, Staar: Coccothraustes, Kirsch Finck, Steinbeisser.

Aves vermivorae sunt Regulus groxi/los2, Goldhänlein, avis omnium minima: Passer Troglidytes. Trochilus dictus â subeundis troglis seu cavernis, Zaun König; qvo pertinet Asilus: Hirundo, xelidw\n, Schwalb: agrestis; riparia; marina; domestica [correction of the transcriber; in the print donestica]; qvo pertinet argatilis. Apus Spirschwalben: Upupa, e)/poy, Widehopff: Parus, ai)gi/qalos2, Meyseke: Parus caudatus monticola, schwartz Meyselein: cui cognatae Budyta, armenta amans Ryserlein: Motacilla, seisopugi\s2, Bachsteltze, Qvicksterz, Steltz Männlein; Spipola, Gaulammer; Stoparola; Muscicapa, culicitega, knipolo/gos2, Mücken=oder Fliegenstecher: Rubetra, Garsthammer: Zipdrußel, Rubecula, Erythacus, Rohtkehlchen: Rubicilla, Pyrrhula, Gold Finck, Thumpfaff: Anthos, Florus, pulcre maculosus: Currucae, Hypolaides Graßmücken; qvibus similis Cannevarolae: Ficedulae, Schnepflein; Atricapilla, Schwartzkopf, MünchleinVitiflora, oenanthes, â colore uvis germinantibus simili. Calidris Baum klätterlein.

Aves canorae et argutae deliciarum causain caveis ali solitae qvae tamen et ipsae sunt aut granivorae aut vermivorae, sunt 1. Lusciniae, philomela, a)hdw\n Nachtigal, 2. Carduelis, Stigelitz, Rotäugelchen, Distel Fincke: cujus praestantior species dicitur Spinus Ligurinus, Acanthis, Zeiseche: 3. Canarius passer Canarien Vogel: 4. Fringilla, Finck, Buchfinck: Aurivittis Gold Finck, Munticella, Schnee Finck, 5. Linariae, Linfinck, Hemperling, Linariae rubra, Schößerlein: 6. Alauda, ko/ris2, Lerch, Lewerck: cristata, Heulelerch; non cristata, Sanglerch; maxima seu Calandra, Calander; minor, Cassita Haukelerche: 7. Chloris, Lateola, Grünfinck, Rütt Vögel: qvo pertinet Citrinella Certhia Hirngrill: 8. Acredula qverula, Greineulein.

Aves aqvaticae aut natant, aut non qvidem natant, prope aqvas tamen versantur et illis ineunt, et sunt sissipedes.

Aves aqvaticae natantes sunt 1. Cygni, olores, ku/knoi, Schwane, de qvorum cantu tubas imitante, amplius non dubito, cum ante qvadriennium excunte autumno ê Svecia redirem in patriam et ter centum amplius cygnos in confinio salsi et lacustris maris ad insulam Pomeranicum Rudenam, navium stationem, alios natantes, alios volantes, vocem svavissimum per ditonum [correction of the transcriber; in the print perditonum] in Diapente ascendentem edere diutule audij: 2. Onocrotalus, Pelicanus, Pelican, Kropff Vogel, Eselschreyer. 3. Avis Diomedea, Gaviae, Larus, See=Mewe: qvo pertinent Sternae, Schmiring: Catharracta, Ceppbus. 4. Fulica Wasserhun, Rothgans, 5. Anser, Gansa, xh\n, Gans: Platea Löffel Ganß: ad anserem pertinet manucodiatae anser viridi colore. 6. Anas nu/ssa, Endte: qvo pertinent Qverqvedulae, Krichendtlein [note of the transcriber: in the print: Krichtendtlein]: Boschades, Paschades Krinck Endte: platyrinchi, seu latirostres, Schell Endten. Vel XXII. anatum genera in sola Pomerania. 7. Mergus, ai)/quia, Teucher, Sucher: cujus cognati Brenthus, Colymbus, Phalaris, Corvus aqvaticus.

Aves fissipedes, circa aqvas degentes sunt Ciconia, pelargo\s2 Storch, Adebar, cui cognata est Ibis apud Aegyptios et Phoenicopterus Lingulaca, Flamband, a flammeo colore, tibiis et rostro longo et rubro: Grus ge/rainos2, Kranich: Ardeae e)rwdeo\s2, Reyger; ardea stellaris, Rohrdumb; Leucerodius Weis Reyger.

Aves pugnaces, Kämpfer: Falcinellus, avis falcata, Sichler: Arqvata, Numenius, Brachvogel: Crecis. Schreye: Totanus, Calidris, BaumklätterleinPorphyrio, Haematopus, Riemling, omnes ardeae similes: Gallinulae aqvaticae, Chloropus, rubris pedibus Rohtbein; Rhodopus, Phoenicopus roseis pedibus; Phoeopus,

Brachhun; Ochropus, Schmirring; Scolopax, Gallinago, Schnepffe; Trynga; Junco; Cinclus: Alcyon, Alcedo, nostris temporibus incognita, nisi forte sit Ispida, Eißvogel: Capellae Vanellus, Kyvitt, Himmelgeist: cui cognata Pluvialis, Pulroß, varijs pennis; Charadrius, hiaticula. Ab avibus dicuntur Auguria seu auspicia qvae sunt generum superstitiosarum divinatio de rebus auspicandis, continuandis vel abrumpendis;

Auguria sumuntur qvandoque pro conjecturis ex qvacunque re acceptis, ut e coelo, ex tonitru et fulmine; ex qvadrupedibus et ex qvibusvis diris, prodigijs et portentis: ratione autem etymi auguria a solis avibus dependent: suntque alia imperativa, qvae imperantes jubebant a Diis peti; alia oblativa qvae ultro non petentibus offerebantur: item alia fausta et prospera; alia infausta et picularia: item alia clivia, qvae fieri aliqvid prohibebant; alia caduca. qvae in auguraculo seu augurii loco, nempe superiore parte curiae per augures metato, qvem templum vocabant, excidebant, veluti virga ê manu.

Auguria ab avibus fiebant vel volatu vel voce vel pastu. Aves, qvae volatu auguria faciebant, dicebantur praepetes, ex qvarum volatu sive alto sive humili, sive dextro sive sinistro divinabant: dicebanturque aves simpliciterpraepetes, qvae in alto; inferae, qvae minus alte volabant. Qvae voce adeoque cantu vel garritu augurium edebant, dicebantur Oscines qvasi ore canentes, inde omen qvasi oscimen. Qvae pastu dabant auspicia, alebantur a pullarijs in cavea, et postqvam sine cibo aliqvandiu erant relictae, postea cum offa objiciebatur, augurium edebant, infelicia qvidem, si pulli seu aves non prosilirent ad offam, laeta autem, si cum tripudio solistimo vescerentur. Tripudium dictum suit, qvasi terripavium; solistimum â solo nomen accepit. Et qvidem aves, qvarum auguria erant laeta, dicebantur auspicatae, ut aqvila; qvae infelicia, inauspicatae, arculae, remores, ut bubo.

Auguribus succenturiabantur auruspices et extispices, qvi ex victimis earumque extis in ara inspectis futura praedicebant.

AUSTREGAE Außträge sunt judicia, in qvibus procerum imperii dissidentium causae componuntur, suntque vel conventionales vel communes. Austregae conventionales sunt qvorundam illustrum personarum et civitatum judicia conventionalia sub arbitro utrinque constituto. Austregae communes seu legales judicia, in qvibus exordinationum privilegiis juxta praescriptum modum causae procerum componuntur.