CAMENA Early Modern Latin Texts

JOH. MICRAELII LEXICON PHILOSOPHICUM TERMINORUM PHILOSOPHIS USITATORUM ORDINE ALPHABETICO SIC DIGESTORUM, UT INDE FACILE LICEAT COGNOSSE, PRAESERTIM SI TAM LATINUS, QVAM GRAECUS INDEX PRAEMISSUS NON NEGLIGATUR, QVID IN SINGULIS DISCIPLINIS QVOMODO SIT DISTINGVENDUM ET DEFINIENDUM. Editio Secunda ab ipso Authore Correcta et Aucta cum novis novorum Terminorum et Vocabulorum Indicibus. [gap: illustration] STETINI, impensis JEREMIAE MAMPHRASII, Bibliop. Typis MICHAELIS HÖPFNERI, anno CIC ICC LXI.

BARBARUS, cujus lingvam non intelligo, nec ille meam. Item, qvi crasse loqvitur.

Barbarismus est verbum latinum corrupta litera vel sono usurpatum Graece [orig: Graecè] parafora/.

Barbarolexis, cum barbarum verbum latinis inseritur. Si inconveniens est plurium verborum compositio, dicitur Solaecismus, Stribligo.

*b*a*ruqumi/a est asperitas animi, gravisque et obstinata ira, absque vindicta non placabilis. Vid. Ira.

BASIS, dicta a [orig: à] baqu\s2 i. e. profundus, Latinis fundamentum, aliter sumitur in architectonica; aliter in geometria, musica, medicina.

Basis in geometria dicitur, cui triangulum vel qvaelibet alia figura insistit. qvodque in imo jacet.

Basi in triangulo rectangulo insistunt duo crura seu latera, qvorum alterum, qvod perpendiculariter in triangulo recto insistit Basi, dicitur ka/qetos2, Cathetus, qvasi superimpositus; alterum, qvod angulo recto subtenditur, dicitur u(potenou=su, Hypotenusa seu subtensa. Sic in figura IX. A B est Basis. C A est Cathetus. C B est Hypotenusa. Vid. Trianguium.

Basis in medicamentis est pars principalis et tanqvam radix curationis: a [orig: à] qva tota compositio pharmaci denominatur.

*b*a/*qos2 in praedicamentis est longitudo seu series generum et specierum sibi suppositorum in profunditate lineae rectae: sicuti pla/tos2, latitudo in iisdem sunt differentiae ad latus positae. Vid. pla/tos2.

BATTOLOGIA est vitium orationis, qvando immodice et sine causa diutius in eadem re haeremus, et pluribus verbis nihil novi afferimus. Vid. Tautologia.

*b*a*ukopanou=rgoi, qvi ex contemtis vel dissimulatis rebus parvis gloriam qvaerunt.

Beatitudinis igitur irrationalia non sunt capacia, qvia destituuntur intellectu et voluntate.

Beatitudo juxta theologos est visio et fruitio Dei cum delectatione et perfecta qvietatione intellectus et voluntatis, nempe cum gaudio de veritate et amore Dei perfecto.

Beatitudo secundum Platonem etiam refertur ad Deum et definitur, qvod sit koinwni/a, communicatio seu participatio Dei, sive o(moi/wsis2 et assimilatio Dei. Scholastici dicunt in Deo esse beatitudinem objectivam. in homine subjectivam. in actu formalem.

Beatitudo Aristoteli est operatio animae rationalis juxta virtutem optimam et perfectissimam in vita perfecta.

Beatitudinis causa non est fortuna, nec res a [orig: à] fortunae impetu pendentes: qvanqvam ipsa qvandoque eget exterioribus bonis, et obfuscatur qvodammodo, si illa subtrahuntur.

Beatitudinis causae sunt fu/sis2 seu eu)fui/+a, naturae bonitas; ma/qhsis2, praecepta et doctrina; et imprimis a)/skhsis2 exercitatio in virtutibus optimis et perfectissimis: qvales sunt prudentia in intellectu, et justitia in voluntate.

Beatitudo in potestate hominis est, qvia illius est, eligere actiones virtutum aut vitiorum. Interim postqvam vires intellectus et voluntatis post lapsum protoplastorum ita coeperunt collabi, ut procul a [orig: à] fruitione Dei remoti simus, non possumus nisi peculiari ad ducti gratia ad bonum amissum reduci. Illa gratia monstratur in evangelio: et absque ea omnis beatitudo vitae est manca, mutila et imperfectissima, qvia operationes nostrae sunt imperfectae.

Beatitudo vera non attingitur legaliter per virtutes et opera: sed evangelice per fidem in Christum.

Beatitudo ab Aristotele statuitur triplex 1. Voluptuaria, omnium imperfectissima. 2. activa seu practica, in vita communi, perfectio qvidem, sed nondum perfectissima. 3. tandem speculativa seu contemplativa, in qva intellectus perficitur per sapientiam et contemplationem rerum, et imprimis conditoris omnium rerum. Vita enim voluptuaria nobis est cum brutis communis: practica occupata est in affectibus domandis et rebus in bello, in curia et ad mensam cum qvodam labore recte [orig: rectè] disponendis.

Beatitudo secundum Aristotelem 1. est bonum summum et perfectissimum, in qvo appetitus sistitur. 2. per se appetibile. 3. prakto\n, qvod hominis studio acqviri potest et in praxi consistit. 4. proprium seu oi)kei=on, ne teneamur ab aliis expetere. 5. au)tarke\s2, seipso contentum. 6. multis commune. 7. communicabile. 8. divinum. 9. honorabile. 10. non violentum. 11. difficulter mobile.

BELLUM est certatio per vim, ut Cicero definivit. Alijs est armorum contentio: Aliis status per vim certantium, qvae tales sunt. Aristoteli est species venationis.

Bellum injustum est, cui nulla vera causa ob illatam injuriam subest, licet falsam justi belli habeat speciem et praetextum.

Belli injusti praetextus vocantur profa/seis2: qvae non sunt verae et justificae causae, sed tantum qvandam justi speciem habent, ceu sunt desiderium libertatis in populo subjecto, imminutio potentiae vicini crescentis.

Bellum justum et legitimum est, cui causa belli justifica subest: injuria nempe, sive facta, sive nondum facta qvidem, sed qvae corpus et vitam aut possessiones impetit.

Bellum vindicativum, invasivum et offensivum est, qvod suscipitur defendendae reip. vel sui causa, adversus eum, qvi conatur injuriam inferre.

Bellum privatum est, qvod sui defendendi causa a [orig: à] privato suscipitur: et est justum, ubi cessat judicium ordinarium. Ipsum autem bellum privatum cessare debet qvamprimum judicem adire res patitur.

Bellum publicum est, qvod ab eo geritur, qvi summam habet potestatem in civitate, nec alterius juri subest.

Bellum solemne est, qvod utrinque geritur ab illis, qvi summam habent in civitate potestatem, qvodque publice ex jure gentium est denunciatum per clarigationem, cum rerum repetitione conjunctam, ut, qvi damnum fecit jure feciali satisfacere jubeatur, nisi bellum sibi fieri velit.

Bellum minus solenne est, qvod geritur aut a [orig: à] privatis in reges, sed non suos, ut bellum Abrahami adversus regem Babyloniae; aut a [orig: à] rege in privatos non subditos, ut bellum Romanorum in piratas, qvod commiserunt Pompeio.

Bellum externum est, qvod geritur adversus eos, qvi non sunt ejusdem civitatis.

Bellum intestinum, civile, internum est, qvod geritur a [orig: à] civibus inter se tumultuantibus, et in factiones abeuntibus.

Bellum finitur vel pactionibus vel consensu ad aleam sortis, vel ad exitum praelii, vel ad arbitrii pronunciationem.

In bellis ea licere putantur qvae nullo jure qveunt excusari, si demas vim armorum.

BENEVOLENTIA, eu)/noia, propensio amantis erga amatum, qva [orig: qvâ] qvis alteri vult bene, non propter se, sed propter illum ipsum, cui bene vult. Et haec benevolentia est necessarium reqvisitum ad amicitiam, fitque ipsa amicitia, cum par pari refertur: et dicitur benevalentia en an)tipeponqo/si.

Beneficium est opus, qvod alteri praestatur ad Illum juvandum. Legatur de beneficiis Seneca. Politicis est vel privilegium a [orig: à] principe indultum, vel feudum et beneficium militare: Unde dicitur beneficiarius fundus. Vid. Feudum. Dantur etiam beneficia ecclesiastica, qvae de possessionibus ecclesiae conceduntur, et sunt vel cumta, propter qvae aliqvid est agendum et laborandum; vel simplicia, qvae ex mera dantur gratia. Dicuntur inde beneficiati et beneficiarii. Vid. Praebenda.

BENIGNITAS est clementia seu humanitas morum, qva propendemus ad omnes juvandos.

BENEDICTIO ex parte Dei est gratia hominibus exhibita. Dei enim benedicere est benefacere. Sed ex parte hominis est species precationis et laudationis.

BESTIA, belua, brutum, sunt animalia, qvibus non qvidem est ratio, qvae tamen naturae ductu operationes suas sibi praedefinitas qvaeque per sensum, appetitum, et locomotivam facultatem exercent. Vid. Animalia.

Bestiae ac bruta nec sunt continentes nec incontinentes: adcoque nec vitiorum nec virtutum capaces, et seqvuntur saltem voluntatem.

Bestialitas est vitium, qvod hominem pene humana natura exuit et illum deprimit ad ea agenda, qvae sunt bestialia adeoque ad consueseendum cum bestiis. Aristoteles dicit, tria in moribus esse fugienda vitia 1. vitium, cui opponitur virtus. 2. ircontinentiam, a)krasi/an, cui opponitur e)gkra/teia, continentia. 3 feritatem, qvae graecis dicitur qhrio/ths2, cui opponitur virtus heroica, qvaeque hominem prorsus facit ferinum et bestialem. Haec feritas et bestialitas improbitate est qvidem horribilior, improbitas tamen ea longe pejor est: qvia homines ferini carent

ratione et consilio; improbi autem rationem licet corruptam seqvuntur, et varios nocendi modos excogitant.

*bi/aion est medicis species vinisalsi sive marini apud Graecos celebris, ad plurimos valetudinis usus excogitati.

BIGAMIA est, qvando qvis duas uxores simul ducit; polugami/a, qvando qvis eodem tempore duas vel plures habet uxores. Interim solent distingvere inter polugami/an simultaneam, qva qvis simul habet plures uxores et qvae prohibita est inter Christianos: et inter polugami/an successivam, qva [orig: qvâ] qvis post prioris conjugis mortem ducit alteram. Et haec licita est viduis.

BILIS apud Physicos est vel flava vel atra. Dicitur etiam humor biliosus. Cum enim humores in animalibus sint qvatuor, duos ex illis vocant bilem: unam flavam. alteram atram. Sangvis et pituita sunt reliqvi duo humores.

Bilis flava dicitur Cholem, humor calidus et siccus, respondens igni, sicuti atra bilis respondet terrae; pituita seu phlegma, aqvae; sangvis aeri [orig: aëri].

Bilis flava qvoad gustum est amara, ex tenuioribus chyli partibus in hepate generata, et in vesicula fellis collecta, atque inde per cholodochum meatum ad finem duodeni intestini delata. Qvod si flava bilis est in praeternaturali statu, aut est vitellina ex adustione facta, aut citrina ex atrae bilis ad mixtione, aut crocea ex pituitae admistione.

Bilis atra dicitur uno nomine Melancholia, humor frigidus et siccus, acerbus et nigricans, ex terrestribus chyli partibus in hepate roductus, et a [orig: à] liene attractus, ut vulgo naruunt. Recentiores habent lienem pro hepate secundo, facto ad nutrimentum humidum seu potum digerendum. Vid Melancholia.

BISEXTUM, dies consurgens ex IV. qvadrantum appendicibus et anno qvarto Juliano absoluto accrescens.

Bisextilis annus, qvartus qvisque annus, uno die longior, qvam tres priores communes. Germanis ein Schald Jahr. Nam cum communis annus contineat 365. dies et praeterca 6. praeter propter horas, annus bisextilis ex illis horis superstitibus accipit 366. dies, et dies ille collectus, et intercalaris dictus, ex qvatuor annorum horis 24. inseritur in mensem Februarii, ut ille tunc habeat 29. dies; qvum annus communis tantum habeat dies 28. juxta versiculos.

L.X.V. tria C. sex horas continet annus:Hae bis sextilem dant qvarto qvolibet annus.

Bissextilis autem ille dies proxime ante festum Matthiae seu VI. Cal. Martii intercalatur, juxta illud: Bissextum sextae Martis tenuere Calendae. Posteriore die celebrantur festa Matthiae. Matth. Matth. dicatur: sed festum non variatur.

BITUMEN, a)/sfaltos2, oleosus succus, multa aerea et ignea substantia temperatus et flammam facile concipiens. Estque aliud liqvidum, alud fossile. Species ejus sunt petroleum pissasphaltus, naphtha, succinum seu electrum.

BLASPHEMIA est gravissimum peccatum et genus infidelitatis, qvo Deo attribuimus, qvae ei nullo modo conveniunt, aut id ei detrahimus, qvod illi competit.

*b*o*mfiologi/a, tumiditas, cum qvis in rebus leviculis coram plebejis magnifice loqvitur.

BONUM est, qvod omnia appetunt i. e. bonum est appetibile, adeoque cuicunque rei in appetendo propositum; Arist. 1. Eth 1.

bonitas est congruentia rei cum divina voluntate, qvia tunc res bona est, cum talis est, qvalem illam Deus esse voluit. Dicitur bonum transcendentale.

Boni ratio formalis secundum methaphysicos [perhaps: metaphysicos] consistit in relatione mentali: qvae non tam refertur ad ipsam perfectionem rei debitam qvam ad voluntatem: ad divinam qvidem, in naturalibus, ad humanam autem in artificialibus.

Bonum et malum alias Aristoteles non qverit, nisi in qvalitatibus et actionibus inde dependentibus: et dicitur bonum praedicamentale seu naturale: estque bonum uni alicui speciei et non alteri; sic bonum est terrae, non igni, esse in centro universi.

Bonitas independens et summa est solius Dei: qvi est au)ta/gaqos2 et solus bonus simpliciter et originaliter, essentialiter perque suam essentiam. Ille enim omnis bonitatis causa et origo est, qvia omne bonum ab eo redundat. Est etiam omnis boni exemplar, et in eo omnis boni idea relucet: Est tandem omnis boni terminus et complementum, qvia ad illum adspirat omne bonum.

Bonitas participata seu dependens est vel naturalis, vel moralis, vel spiritualis. Illa est congruentia naturae, cui opponuntur mala

naturalia vel monstra et defectus naturae. Ista est congruentia cum legibus naturae, et virtutis in actionibus moralibus. Haec secundum theologos est vel imputativa, vel inhaesiva.

Bonum (1.) aliud est faino/menon seu apparens, qvod cum non est, bonum esse videtur: aliud a)lh/qinon seu verum, qvod revera bonum est. (2) aliud absolute et in se bonum, qvod habet perfectionem debitam: aliud respective [orig: respectivè] bonum, qvod Aristoteles vocat bonum alteri, qvod nempe aliam rem perficit. (3.) aliud proprium, qvod singulis est salutare, aliud commune, qvod universis. Hinc illud saepe [orig: saepè] bonum est simpliciter, qvod non est bonum alicui. (4.) Aliud est per se et sui causa bonum. aliud propter aliud et alterius gratia. Et illa, qvae per se bona sunt, vel sunt ultimus finis, vel finis mediatus. (5) aliud est bonestum, qvod virtutis est, aliud utile, qvod conducit, sive publice [orig: publicè] refertur, ut virtus: aliud ou)de/teron et neutrum, qvod nec per se vituperandum, nec per se laudandum, ut divitiae. (7) aliud est animi, ut virtutes: aliud corporis, ut robur: aliud fortunae, ut opes, et qvidem bona animi vocantur interna. bona autem corporis et fortunae dicuntur externa: qvae a [orig: à] Stoicis negantur esse bona puta moralia: Nam (8.) aliud bonum est morale seu etbicum, qvod laudem meretur ex recte factis, et qvod conseqvitur animi tranqvillitas et voluntas sincera; aliud physicum seu naturale, cui adsunt omnia, qvae per naturam adesse debent: (9) aliud efficiens bonitatis. aliud conservans. aliud tandem probibens ea, qvae obsunt. (10.) Politicis bona sunt vel vacantia et adespota, vel adventitia filiorum, qvae non a [orig: à] patre, sed aliunde accepta, vel caduca, qvae, deficiente eo, cui jure debebantur, cadunt in alium; vel commissa, qvae ob culpam reip. cedunt, et in commissum cadunt, vel publica, vel privata.

*b*o*rborugmo\s2, flatus ab intestinis crassis erumpens cum sonitu: murmur ventris ex potu, familiare mulieribus.

BRACHYLOGIA est brevitas sermonis seu breviloqventia; qva res paucis efferuntur: qvo nomine maxime commendatur Tacitus, Valerius Maximus, Persius et alii. Nonnunqvam tamen brevitas sermonis censetur inter vitia orationis, qvando nempe affert obscuritatem, juxta illud.

Brachycatalecticum est Poetis [orig: Poëtis] metrum, qvod toto pede brevius est, qvam ipsa metri qvantitas reqvirit.

Brachycolon est apud Oratores, qvando unum colon est altero longius: sicuti Isocolon dicitur qvando utraque periodus habet pares syllabas. Vid. Colon.

BREGMA, synciput, ambitus ossium cranii sub vertice supra frontem ad tempora usque, constans duobus ossibus pene qvadratis, altero dextero, altero sinistro. Haec ossa brechmatis in infantibus circa verticem videntur mollia hiantia et pulsatilia illic locorum, qvod nostrates vocant das Blatt; alii fontanellam.

*b*o*u*kolikh\ est ars oeconomorum parandi et curandi animalia. Illius tres sunt partes (1.) Pastoritia seu pecuaria. (2.) Villatica pastia, ars alendi et saginandi animalia intra villam. (3) mellificatio cura apum.

Bucolicum est drama pastorale per imitationem actuum pastoralium: estque vel monopro/swpon, in qvo introducitur tantum una persona, vel a)moibai=on, ubi plures, ut in eclogis et idylliis.

*boulhta\ desiderabilia et optabilia, qvae movent voluntatem ratione boni sive veri sive apparentis.

*bou/leusis2, deliberatio seu consultatio, qva ex duobus propositis unum prae alio eligimus.

*bou/leuta, consultabilia seu illa, de qvibus consultari potest: et qvae in consilium cadunt.

*bouleuta\ seu consultabilia non sunt immutabilia ut Deus; nec res naturales, ut ortus solis; nec res fortuitae, ut thesauri effossio; nec aliena; nec impossibilia; nec praeterita; nec qvae a [orig: à] sensibus judicantur, ut sitne hic eqvus; nec tandem, qvae in artibus jam determinata sunt. Haec enim omnia sunt a)bou/leuta seu inconsultabilia.

*bouleuta sunt (1.) contingentia, qvae aliter se habere possunt (2.) qvae plerumque siunt (3.) futura (4.) incerne et indesinita, a)/orista (5.) oi)kei=a, qvae ad nos et amicos spectant (6) prakta\ seu possibilia, qvae fieri qveunt, et qvidem a [orig: à] nobis (7.) media ad finem ducentia (8.) ipsi tandem fines nondum certo constituti. Alioqvin de finibus non deliberatur.

*bouleu/sei opponitur a)bouli/a, temeritas, inopia consilii, et dusbouli/a, prava consultatio: sicuti bouleutoi=s2 opponuntur a)bou/lhta, qvae praeter nostram voluntatem fiunt, ut Fortuita.