CAMENA Early Modern Latin Texts

JOH. MICRAELII LEXICON PHILOSOPHICUM TERMINORUM PHILOSOPHIS USITATORUM ORDINE ALPHABETICO SIC DIGESTORUM, UT INDE FACILE LICEAT COGNOSSE, PRAESERTIM SI TAM LATINUS, QVAM GRAECUS INDEX PRAEMISSUS NON NEGLIGATUR, QVID IN SINGULIS DISCIPLINIS QVOMODO SIT DISTINGVENDUM ET DEFINIENDUM. Editio Secunda ab ipso Authore Correcta et Aucta cum novis novorum Terminorum et Vocabulorum Indicibus. [gap: illustration] STETINI, impensis JEREMIAE MAMPHRASII, Bibliop. Typis MICHAELIS HÖPFNERI, anno CIC ICC LXI.

Calefactio dicitur, qvod calefieri potest, ut aer [orig: aër], aqva, oleum.

Calidum nativum, innatum, e)/mfuton, nihil aliud est, qvam spiritus innatus seu insitus: substantia scilicet aliqva, qvae calorem in se continet actu et corpus calidum reddit.

Calidum innatum est praecipuum naturae instrumentum activum, qvo omnes perficit operationes in bumido radicali, qvod est qvasi oleum et pabulum qvoddam pingue, taaqvam balsamum naturale, in qvo calidum nativum, tanqvam flamma qvaedam, vegetatur. Et qvia perpetua est hujus calidi in humido radicali [correction of the printer; in the print radiculari] agitatio, atque illud absumit qvotidie [orig: qvotidiè]: ideoque perpetua instauratione in viventibus opus est per alimenti assumtionem. Vid. Spiritus.

Calidum plasticum seu formativum in corporibus formandis, est vel caeleste qvod omnia corpora generat, vel seminale, in corporibus viventium generandis.

Calumniae juramentum est, qvo qvis promittit, se non vexanti animo aliqvid facere.

Calumnia oratoribus etiam dicitur defensio criminis per fraudes, dolos et mendacia.

CAMBIUM physicis est humor secundarius, ex primis qvatuor humoribus in viventibus productus, inque partis substantiam jam mutatus; antea dictus humor anonymus, ros et gluten.

Cambire enim est permutare rem cum re: et propterea Cambium dicitur ille humor, qvi ex nutrimento permutatur in rei nutriendae substantiam.

Cambium politicis est, qvo una moneta mutatur pro alia per artem Campsoriam seu collybysticam.

Cambium hoc, est vel minutum vel nationale. Minutum, cum aurea moneta pro argentea, et vice versa, permutatur in loco. Nationale est, cum per literas in alias regiones missas cambium procuratur.

Campsores, collybistae, mensarii, numularii, utuntur de se numismate, qvia plus accipiunt in permutatione monetae, qvam numeratur. Et qvanqvam pecunia de se non parit pecuniam, sed est de se inven dibilis, tamen ad vitandum damnum, et ne frustra qvis ponat operam ad utilitatem aliorum, de jure permittitur.

CANON est regula, ad qvam architecti exstruunt aedificia, ut singulae partes justa symmetria et proportione inter se cohaereant. Vid. Lincale.

Canon hinc est omnis regula, omne axioma, omnis maxima, omne denique praeceptum, juxta qvod aliqvid aut statuendum aut agendum est.

Canon politicis dicitur anniversaeria pensiratio et praestatio pro fundo, qvem qvis colit, aut pro re qvavis alia. Hinc canon emphyteuticus, metallicus, telonii. Inde Canonicarius, exactor canonum annuorum.

Canon theologis dicitur scriptura sacra, qvia ad illam omnia credenda et agenda debent exigi. Et qvidem libri V. T. dicuntur canon vetus; novinovus. Et libri, qvi sunt regulae eredendorum et agendorum, dicuntur Canonici, qvibus opponuntur apocryphi seu a)kano/nistoi, sive sint ecclesiastici, qvi in ecclesia leguntur, non qvidem ad probanda dogmata, ad morum tamen aedificationem; sive adulterini et rejectitii et ob fabulas rejiciendi.

Canonici libri etiam distingvuntur in protocanonem et in deuterocanonem: seu in libros protocanonicos, de qvibus nunqvam fuit in ecclesia dubitatum: et in deuterocanonicos libros, de qvibus inter catholicos fuit aliqvando anceps sententia: qvum non natim sub ipsis apostolorum temporibus, sed longe post ad notitiam totius ecclesiae pervenerint. Sed haec distinctio non est in abusum trahenda.

Canones in specie dicuntur in historia ecclesiastica, omnia praecepta, qvae in conciliis de ceremoniis et ritibus, rebusque minus in scriptura determinatis, et in vita ac moribus ecclesiae observandis, praecepta sunt: et inde derivatum est jus canonicum.

Canonicum jus distingvitur in Decretum, Decretales et Clementinas seu Extravagantes.

Canonistae sunt, qvi jus dicunt secundum jus canonicum ad arbitrium pontificis.

Canonici qvasi regulares, inter monachos dicuntur per antiphrasin, qvi liberiores sunt ab observationibus statutorum.

Canonica portio, qvae de proventibus ecclesiae detrahitur, et datur praelatis.

Canonica philosophia dicitur Grammatica et Logica; alias pars philosophiae organicae. Vid. Philosophia.

Cantus harmonicus est multitudo sonorum concinna, per melodiam artificiose compositam qvam

vocant Symphoniam, motetam, contrapunctum, vocibus extremis (qvae sunt Bassus et Discantus. et intermediis (qvae sunt Altus et Tenor. recte consonantibus. Vid. Symphonin, Musica.

Cantus est vel pure vocalis, vel pure instrumentalis, vel mixtus. Et qvidem cum voce humana decantatur, Itali vocant Capellam: cum instrumentis canitur, vocant Simfoniam: cum selectissimae voces instrumentis concinunt, vocant Concerto et Favorito.

CAPACITAS est, cum qvid se in eam amplitudinem extendit, ut aptum sit recipere objectum.

Capacitas naturalis potentiae semper a [orig: à] Deo impletur secundum genus singulorum, licet non secundum qvodlibet individuum. Deus enim dat unicuique rei secundum suam capacitatem naturalem.

Capacitas obedientalis potentiae dicitur respectu omnipotentiae divinae, cui omnis creatura obedit ad nutum. Et haec impletur, qvando Deus extraordinarie vult; et qvando ita non vult, non impletur.

CAPUT kefalh\, kefa/laion, in appellatione naturali, est summum et praecipuum membrum in animalibus tam secundum ordinem et perfectionem, qvam secundum virtutem influentem: inque eo vigent omnes sensus, cum in caeteris membris unus tantum sensus, nempe tactus, inveniatur.

In capite sunt Vertex, korufh\ summum capitis: synciput, bre/gma qvod a [orig: à] vertice in frontem vergit: Occiput i)/nion, qvod a [orig: à] vertice ad cervicem: Calvaria seu Cranium, sedes cerebri: Frons me/twpon: Facies, pro/swpon: Bina tempora, krotafoi\: Oculi in sua cavitate: Aures: Nasus: Genae seu malae: Mandibulae: Mentum: Os: Dentes: Lingva: Palatum: Fauces. Qvorum pleraque vide suis locis.

Capitulum est diminutivum a [orig: à] capite, et notat aut certam libri sectionem, aut locum, ubi canonici conveniunt, qvi inde dicuntur Capitulares.

Caput [1] dicitur per metaphoram, qvodcunque aliis praeest. Dicitur etiam caput seu capitulum certa pars libri.

Caput [2] in appellatione civili dicitur hominis status in libertate, civitate et familia: unde dicitur persona, qvae definitur capite civili, sicuti homo capite naturali.

In capita dividitur aliqvid, cum in tot partes dividitur, qvot sunt personae; in stirpes, cum non in succedentium singulas personas herediras dividitur, sed in latera et partes cognationis.

Capitale vitium est, qvod poena capitis dignum est, seu qvod est caput et causa multorum aliorum peccatorum. Et talium capitalium vitiorum scholastici numerant septem nempe 1. vanam gloriam 2. acediam 3 invidiam 4 iram 5 avariciam 6 gulam 7 luxuriam.

Capitalis poena est, per qvam qvis vel civis esse desinit et dicitut esse civitati mortuus; vel amittit libertatem et exlibero fit servus, vel ipsa vita privatur.

Capitis minutio vel diminutio est status mutatio, qvem qvis in capite civili habebat: maxima, qvae libertatem, civitatem et familiam adeoque omne caput adimit et facit servum poenae: media, qvae civitatem et familiam adimit per deportationem: minima, qvae tantum familiam, per arrogationem vel emancipationem Vid. Diminutio.

CAPTIVITAS est modus acqvirendi, qvo nostra facimus, qvae ex hostibus bello capimus.

Cardo [2] geographis idem est, qvod plaga seu regio cardinalis, cui plagae collaterales adjacent.

Cardinales tales plagae qvatuor sunt: Ortus, Occasus, Meridies, Septentrio. Ex qvibus posteriores duo immobiles sunt et immobilibus sphaerici axis punctis attribuuntur, in qvibus totum coelum volvitur: priores autem duo sunt mobiles et variant propter solis motum, qvi de die in diem variat, et dies noctesque inaeqvales facit.

Cardinalis, qvi praecipuam in ecclesia aliqva curam gerit et alias sacras personas gubernat: estque vel episcopus cardinalis; vel presbyter cardinalis; vel diaconus cardinalis.

CARENA, Carrina, Carentena est poena jejunii in pane et aqva. Inde septimana proxima ante pascha dicitur Karrwoche, a [orig: à] Karr, qvod significat satisfactionem et poenam pro admissis per annum peccatis.