CAMENA Early Modern Latin Texts

JOH. MICRAELII LEXICON PHILOSOPHICUM TERMINORUM PHILOSOPHIS USITATORUM ORDINE ALPHABETICO SIC DIGESTORUM, UT INDE FACILE LICEAT COGNOSSE, PRAESERTIM SI TAM LATINUS, QVAM GRAECUS INDEX PRAEMISSUS NON NEGLIGATUR, QVID IN SINGULIS DISCIPLINIS QVOMODO SIT DISTINGVENDUM ET DEFINIENDUM. Editio Secunda ab ipso Authore Correcta et Aucta cum novis novorum Terminorum et Vocabulorum Indicibus. [gap: illustration] STETINI, impensis JEREMIAE MAMPHRASII, Bibliop. Typis MICHAELIS HÖPFNERI, anno CIC ICC LXI.

CISIOJANUS est calendarium chirometricum, qvo praecipuorum festorum immobilium, aliorumque dierum certis ominibus insignitorum sedes ostenditur. Vid. Festa. Comprehenditur autem Cisiojanus seqventibus versiculis memorialibus:

Usus horum versiculorum hic est. Qvaterni digiti repraesentant dies Flexura infimorum condylorum tribuuntur diebus [gap: unknown sign] , mediorum diebus [gap: unknown sign] ; supremorum diebus [gap: unknown sign] ; extremitas digitorum diebus [gap: unknown sign] . Hinc in dorsis digitorum descendendo, supremi nodi tribuuntur diebus [gap: unknown sign] ; medij diebus [gap: unknown sign] ; imi ad radices diebus [gap: unknown sign] . Postqvam igitur primum cujuscunque mensis diem, in qvam feriam incidat, cognovisti, eundem ad debitum indicis locum cum prima syllaba versium binorum illi mensi congruentium aptato. Sic reliqvos dies

fixos facili negotio invenies, si singulis flexuris et nodis singulas syllabat ordine tribuis.

CITATIO est in jus vocatio, fundamentum judiciorum instituendorum: actus nempe judicialis, qvo reus autoritate judicis in loco judicij ad diem certum comparere jubetur. Ladung.

Citatio est vel genemlis, ut cum indefinite citantur, qvorum interest, aut qvis semel pro semper citatur, ut adsit causae usque ad conclusionem; vel specialis. 2. vel verbalis, per vocem aut edictum, vel realis, qva persona prehenditur et in jus ducitur. 3. vel ordinaria. vel extraordinaria per edictum foribus Rei, aut valvis aedium publicarum affixum, et dicitur edictalis Citatio. Qvo pertinet Citatio per praeconem, ut et Citatio subsidiaria, cum adversus reum, qvi degit in alterius principis territorio, a [orig: à] magistratu loci impetrantur literae rogatoriae ad principem loci, in qvo degit citatus. 4. vel simplex, plerumque spacium XIV. dierum continens; vel peremtoria VI. mensium.

CIVIS Aristoteli est, qvi est particeps suffragiorum et potestatis. Graece poli/ths2.

Cives alii sunt subditi, qvi summae potestati sunt subjecti, et dicuntur populus: alii imperantes, qvi propriam potestatem superiori non subjecti obtinent, et dicuntur vulgo Magistratus, qvi in monarchia est princeps; in aristocratia optimates ex sangvine vel censu lecti; in democratia lecti ex universo populo.

Cives alii sunt plene et absolute cives, qvi plenum in civitate poli/teuma habent: alii cives ex parte, qvi non omnium civium juribus et commodis utuntur, ceu sunt cives forenses, honorarii, et confoederati.

Cives forenses sunt, qvi aliunde venientes, foro et jure commerciorum utuntur secundum leges civitatis, ceu sunt hospites, peregrini, incolae, inqvilini, metoikoi/.

Cives honorarii sunt, qvibus hanoris ergo jus civitatis tributum est, licet non teneantur oneribus civitatis necessariis.

Cives confoederati sunt, qvi ex foedere civitatis alterius jus sibi aliqvod acqvisivere in illa.

Cives alii sunt superiores, qvi consensu reliqvorum jus aliqvod exercent et negotia universitatis dirigunt: alii inferiores, qvibus nulla directio negotiorum publicorum com mittitur.

Cives praeterea alii sunt ignobiles qvi vel privati extra officium publicum vivunt, vel in publico officio sunt ministri civium nobilium, vel alias in statu tenuiori aut etiam miserabili vivunt: alij nobiles, qvorum nonnulli sunt nobiles beneficiarij, qvos vulgo Vasallos vocant, et qvi feudum sive simplex sive ligium a [orig: à] principe seu domino obtinent, et ob id obligantur ad fidelitatem; nonnulli officiarij, qvi sub majestate superiori ordinarium gerunt Magistratum. Item alij cives sunt originales, qvi ex patre cive nati sunt: alij assumti, adscripti, facti et poihtoi\, qvi in civium numerum sunt cooptati. Item alii cives oppidi seu regni, qvosvocamus Ordines seu status sive mediatos sive immediatos. Immediati sunt, qvi ad comitia convocantur; mediati qvibus non est locus in comitiis.

Civitas po/lis2 est multitudo civium certo ordine collecta: et distingvitur ab urbe seu oppido, qvia oppidum vel urbs est multitudo vicorum, in qva est communis arca, proprium sigillum, cutia, fossa, murus atque propugnacula.

CIVILITAS est virtus componens corpus ad elegantiam: cui opponitur rusticitas. Vid Gestus.

Clerus, universa ecclesia. Factum tamen, ut spirituales in ea i. e. qvi in ordinibus sacris sunt, clerus vocentur. Clericis opponuntur Laici, qvasi populares, qvibus solis licet uxorem ducere in Romana ecclesia.

CLIENS est liber homo, qvi se in potentioris, tanqvam patroni dedit tutelam et patrocinium: qvalis est Vasallus, Fidelis.

Clientela significat tam obseqvium ipsum clientum, qvod etiam vocant homagium, qvam patronorum tutelam, et protectionem. Vid. Feudum.

CLIMA est apud geographos spatium terrae juxta incrementa diei solstitialis comprehensum inter duos circulos Aeqvatori parallelos. Parallelus loci est spatium qvo dies maximi qvarta horae parte sese excedunt.

Climata veteribus nota tantum fuerunt septem, his nominibus (1.) Diamerous ultra Aegyptum (2) Dyasines per Syenem Aegypti urbem (3.) Dialexandras per Alexandriam (4.) Diarbodu (5) Diarbomes, ubi

longissimus dies est qvindecim horarum (6) Diaponti, per Pontum Regium Asiae, ubi longissimus dies est qvindecim et dimidium horarum (7) Diaboristhenes, per Boristhenis ostia, ubi est sedecim horarum.

Climata, qvo sunt Aeqvatori viciniora, eo sunt majora: qvo remotiora, eo minora; et propterea climata ultra polarem circulum in immensum excrescunt.

CLIMAX est apud Oratores repetitio eorundem verborum ad connectenda varia gradatim: unde etiam dicitur Gradatio. ut, Africano industria virtutem, virtus gloriam, gloria aemulos comparavit. Vid. Epiploce.

CLINICUS, aegrotus, lecto affixus. In ecclesiastica historia est, qvi morti proximus, metu illius, non libere baptisabatur, minus laudatus, si convalesceret.

CLITORIS, est processus in sinu muliebri parvus, unde obscaenum vocabulum kleitori/zein.

COACTIO est species qvando causae libere agentes non permittuntur agere, ut volunt, sed alio trahuntur per causam potentiorem. Vid. Violentia.

Coactio est vel absolum, jam definita; vel conditionata, ut est timor vel metus.

Coactionis necessitas opponitur necessitati immutabili tali, qva qvid est simpliciter necessarium. Vid. Necessitas.

Cogi non potest voluntas respectu actus eliciti; potest autem cogi respectu actus imperati.

COAEQVATIO est, qva res duae sunt aeqvales, sive formaliter per commensurationem, ut locus et locatum: sive originaliter, ut imago et res, cujus est imago.

COAGULATIO est, qva humor comprimitur et condensatur cui opponitur Liqvefactio.

COCTIO, pe/yis2, est perfectio a [orig: à] colore ex oppositis passivis, nempe ex humido et sicco Arist. 4. Met. 4.

Coctio est facultas nutritioni famulans in viventibus, qva alimentum nativo calore subigitur et alteratur.

Concoctio ea, qvae concoqvi debent, semper reddit crassiora, ut remotis fecibus et excrementis alimentum possit in substantiam nutriti transite et mutari.

Concoctio est aut elixatio, e(/yhsis2, qvando humidum calidum concoqvitur (qvae elixatio si est imperfecta, dicitur mo/lunsis2, inqvinatio) aut maturatio, pe/pansis2, qvando ex aereis [orig: aëreis] humida et ex humidis tenuia, ut in arborum fructibus, separantur, cui opponitur w)mo/ths2, cruditas. aut assatio, o)/pthsis2, qvando humidum internum coqvitur a [orig: à] calore sicco extraneo: cui opponitur sta/teusis2, semiustulatio. aut denique frixio th/gansis2, media inter assationem et elixationem.

Concoctio in animalibus est triplex, una in ventriculo, et dicitur chylificatio, qva rejicitur serum per urinam; altera in hepate, et dicitur sanguificatio, qva rejiciuntur feces excrementorum per intestina: Tertia assimilatio in singulis membris. ita qvidem, ut diversis alterationibus ex sanguine in venis capillaribus erumpat humor qvidam innominatus. qvi extra venas instar roris in partes nutriendas diffusus dicitur Ros. cujus pars inutilis ad nutriendum dicitur sudor. ille ros spissior factus instar glutinis, membris nutriendis adhaerens, dicitur Gluten. Tandem cum se loco partis deperditae reponit et qvasi cambit, dicitur Cambium.

Concoctioni opponitur a)peyi/a, indigestio, cruditas, seu incoctio, qvae est imperfectio qvalitatum oppositarum passivarum propter inopiam caloris: item duspeyi/a difficilis concoctio.

Codicilli sunt testamentum imperfectum, qvo testator per obliqvum, ut per fidei commissum vel per legatum, praecedente vel subseqvente testamento, coram qvinque testibus heredem instituit.

COELIBATUS est status >hominis absque copula uxoris viventis [correction of the printer; in the print hominsiabsque copula uxoria viventis] ..

COELUM aether, est corpus naturale simplex in qvo astra secundum naturam suam circulari motu moventur.

Coelum est commune astrorum receptaculum, subtilissimum, qvod ambitu suo elementaria et inferiora complectitur.

Coelum habere materiam, qvam Aristoteles vocavit qvintam essentiam, probat ejus qvantitas et partes, ex qvibus componitur: qvod notandum contra Averroém, qvi coelum putavit esse formam per se consistentem.

Coelum est ingenerabile et incorruptibile, non simpliciter, sed secundum q Vid.

Coelum est corpus solidissime compactum et impermeabile secundum Aristotelem: secundum alios subtilissimum, astris permeabile per modum aeris [orig: aëris] tenuissimi.

In caelo est densitas et raritas. Aether enim est rarior, et transmittit radios; Stella est pars aetheris densior.

Coeli forma ponitur ab aliis informans. ab aliis assistens, nempe intelligentia qvaedam, per qvam coelum movetur. Nos informantem tantum concedimus. Aristoteles tantum recepit formam assistentem.

Coeli figuram esse rotundam, vel inde probatur, qvia si alia ejus esset figura, partes coeli extra coelum loca varia transirent, vel aliud ibi existeret corpus.

Coeli motus est necessarius, cum ut conservet suam perfectionem, tum ut influat in inferiora, tum denique, ut rerum varietatem producat.

Coeli motus nec est animalis, qvia ipsum non est animal; nec violentus, qvia sic non esset perpetuus; sed naturalis, qvia a [orig: à] forma.

Coeli motus est regularis seu ordinarius, qvi aeqvali tempore aeqvales in circumferentia arcus describit: et qvanqvam planetae jam dicuntur velociores jam tardiores, id tamen tantum fit respectu nostri et est anomalia apparens.

Et si astronomi statuunt duplicem motum, unum communem et qvotidianum, ab ortu in occasum: alterum proprium, ab occasu in ortum, loqvuntur ex hypothesi astronomica, ad excusandam anomaliam stellarum. Nam revera non nisi uno motu moventur coelestia ab ortu in occasum: et qvia inferiora tardius moventur, qvam superiora, hanc coelestium inferiorum corporum anomaliam, qva a [orig: â] motu primi mobilis deficiunt, ut excusarent, vocarunt secundum seu proprium motum ab occasu in ortum.

Coelorum orbes sive homocentricos sive eccentricos, sive epicyclos (etsi eorum plurimos numerant) negant tamen praestantis simi autores inesse coelo fusikw=s2, etsi propter amplissimú usum per hypothesin retinendi sunt. qetikw=s2 igitur tantum ponuntur, non fusikw=s2 seu naturaliter.

Coelorum etiam circuli, tam majores, qvam minores, ut Aeqvator Zodiacus et reliqvi, ex hypothe si retinentur. Non enim fu/sei seu natura insunt, sed tantum qe/sei.

Coeli effectus in haec inferiora consistit in calefactione, illuminatione, et variis influentiis.

COGITATIO, dia/noia, mentis agitatio, etsi saepe sumitur pro qvacunque operatione intellectus, proprie tamen loqvendo est inqvisitio

veritatis per discursum ex multis: et Propterea, qvia ad multa tendit, Prona est ad evagationem. Contem-Platio autem intuetur res ipsas attentius. Ejus partes sunt lectio, medicatio et oratio. Consideratio pertinet ad judicium, et semper procedit ex principiis ipsamque veritatem intuetur.

Cogitatio est vel emanans seu recta, de rebus extra animam positis; vel reflexa, cum anima cogitat de seipsa.

Cogitationes [correction of the printer; in the print Cogitatione] alterius solus Deus cognoscit. Nulla creatura eas per se cognoscere potest, nisi forte ex signis. Causa est cum corporis grossities, tum voluntatis libertas, qvae jam hoc jam aliud suggerit, ut cogitetur.

Cogitativa potentia est ratio particularis conferens intentiones individuales.

COGNITIO gnw=sis2 est actio facultatis in animali, qva in se similitudinem objecti exprimit, ut visio, intellectio.

Cognitio est finis meditationis et cogitationis, ut et omnis discarsus et disputationis.

Cognoscibile, to\ gnwsto\n, est objectum nostrae notitiae. Opponitur ci a)/gnwston. Nota, qvod haeretici, qvi insignem sibi scientiam vendicabant, dicti sint Gnostici.

Cognitio naturalis nititur ratione et experientia [orig: experientiâ]; supernaturalis sacra [orig: sacrâ] scriptura [orig: scripturâ].

Cognitionis modi sunt qvinque, nempe (1.) qvid nomen significet (2) an sit (3.) qvid sit (4.) an talis sit, vel qvalis sit (5.) cur talis sit. Ex his qvintus modus semper praesupponit qvartum, qvartus tertium, tertius secundum et secundus primum.

Cognitio est (1.) sensualis qvae fit beneficio sensuum tam exteriorum, qvam interiorum (2.) intellectiva, nohtikh\, qvae vel est incomplexa, simplicium terminorum in prima mentis operatione, vel complexa, kata\ sumplokh\n, compositio et divisio terminorum conjunctorum aut divisorum in secunda; vel ratiocinativa seu dianoetica [orig: dianoëtica], qvae fit per discursum ex praecognitione seu antecedente cognitione principiorum (3.) confusa et universalis (4.) distincta, qva aliqvid cognoscitur particulariter adducta causa particulari (5.) demonstrativa, qva proprietates ostenduntur de subjecto (6.)

comprehensiva eminens et adaeqvata, et perfecta, qva cognoscimus rem qvantum in se est cognoscibilis. (7.) perspeciem propriam (8.) per speciem alterius (9) naturalis (10.) per gratiam (11.) directa (12.) indirecta aut reflexa (13.) in se (14.) in effectu (15.) perfecta (16.) imperfecta, ut opinio et fides (17.) matutina rerum creatarum in verbo; (18.) vespertina earundem in proprio genere (19.) meridianae Dei in essentia divina (20.) qvidditatis, cum unum tantum essentiale praedicatum cognosc. mus (21.) qvidditativa et definitiva, cum omnia praedicata essentialia novimus. [22] habitualis, qvalis in dormiente [23.] actualis, qvalis in vigilante. [24.] theoretica in scientiis. [25.] practica in rebus prudenter agendis [26] positiva, cum cognoscimus aliqvid esse hoc vel illud [27.] privativa, cum cognoscimus, aliqvid non esse hoc vel illud.

COHAERENTIA, Cohaesio, sune/xeia est eorum, qvae connectuntur. Unde etiam dicitur connexio.

COLLECTAE sunt tributa, contributiones, exactiones, collationes, census, ex subditorum et civium possessionibus in usus publicos. Sic in imperio Germanico sunt Rechtszulage, qvae si impendantur expeditionibus contra Turcam, dicuntur Türckenstewr; si expeditionibus in Italiam imperatori faciendis, Römerzüge, qvarum illae, qvibus XXM. milites expediuntur, dicuntur Einfache Römerzüge.

In collectione vel contributione est 1. professio nominis et possessionum civium. 2. descriptio corum in tabella censoria, qvi professi sunt. 3. adaeratio seu taxatio et aestimatio possessionum.

Collectationum modi sunt varij 1. Capitatio, e)pikefa/laion, capitalis illatio, Kopffgeld, qva in singula personarum imo et jumentorum capita constituitur contributio. 2. Contributio per aes et libram, qva exigitur census pro viribus possessionum. 3. Jugatio seu tributum pro jugerum seu agrorum magnitudine, pro qvibus in oppidis solent aedes censeri. 4. Modus mixtus, qvando partim capitum, partim bonorum habeturratio. 5. Contributio per Accisam, qvam vocant Gabellas Accisas, qvando rebus, qvae venduntur et emuntur, et imprimis frumento molendo tributum imponitur.

Collectae significant et preces publicas cum tono: item pecunia pro pauperibus exacta: item su/nacis2,

Collectiva nomina dicuntur grammaticis, qvae in singulari numero multa significant.

Collectivo opponitur distributivum, cum aliqvid sumitur secundum singula seorsim.

COLLEGIUM, est societatis hominum et ejusdem artis, vitae et professionis. Dicitur etiam sodalitas, synagoga, synodus, coetus, sodalitium.

Collegae sunt personae, qvae ad collegium constituendum conveniunt: earumque ad minimum tres reqviruntur ad collegium conficiendum, licet pauciores tribus illud qveant conservare.

Collegarum primus dicitur princeps collegii, primicerius, prwtosta/ths2: qvi est major singulis; minor universis.

Collegae in collegio habent leges, domum, sigillum, arcam et alia communia: qvae sunt usu singulorum; proprietate universorum.

Ex plurimis collegiis nascitur Corpus, ut corpus civitatis et universitatis.

COLLIQVATIO, su/nthcis2, colliqvefactio, est metallorum solutio per ignem, ut incipiant fluere.

kollhtiko\n fa/rmakon, glutinatorium Medicamentum, qvod conjungit et unit divisas partes.

COLLUM tra/xhlos2, est inter thoracem et caput in animalibus vocem edentibus, Graece tra/xhlos2: cujus pars anterior est gula, guttur, jugulum seu sfagh/n; posterior cervix au)xh\n, de/rh.

Per collum transit 1. aspera arteria ad aerem inspirandum, Vid. Arteriae aspera. 2. oesophagus seu sto/maxos2, qvo cibus et potus ad ventriculum defertur.

COLON apud oratores est membrum sententiae qvidem perfectioris; alteri tamen cohaerentis: et notatur in Grammaticis per duo puncta.

Ab hoc colo oratores denominarunt Monocolon seu periodum uno membro constantem: Dicolon, in qvo sunt duo membra; Tricolon: Tetracolon. item Isocolon, qvando omnia membra sunt aeqvarum syllabarum: Macrocolon, qvando finis seu ultimum membrum est plurium syllabarum: Brachycolon, muouro\n, qvando finis est pauciorum syllabarum.

COLOR, xrw=ma, est lucis et luminis proles, qvia est lux qvaedam opacata i. e. solido aliqvo et non perspicuo corpore terminata, seu, ut Plato dicit, flamma qvaedam et fulgor a [orig: à] singulis corporibus opacis emanans, partes habens vi sua ad sentiendum accommodatas.

Color, etsi est lux qvaedam incorporata, non tamen radiat, nisi a [orig: à] luce extrinsecus accedente excitetur.

Color secundum Aristotelem est extremitas perspicui in corpore terminato. Color enim competit omnibus corporibus ratione perspicuitatis: et perspicuum terminatum est ejus subjectum. Si enim condensatur perspicuum, ut non amplius transpareat, sit coloratum, et dicitur terminari.

Color variatur pro lucis qvalitate. Qvia enim est qvalitas corporis mixti, orta ex perspicui commixtione cum opaco, prout commiscetur, sic variatur. Sic ignis commiscetur, cum fumus est rubicundus: aer, cum vaporibus est niger.

Color non est ipsa supersicies sed est in superficie opaci corporis per terminationem perspicui seu diaphoni. Nisi enim corporis superficies lumine illustretur, color non apparet.

Color apparens dicitur etiam spiritalis, et sic producitur ab agente, ut non moveatur ad motum subjecti, in qvo recipitur. Sic rubedo a [orig: à] vino poculi projecta in linteum subjectum, non movetur linteo moto; interim moto lumine, qvod so miscuit vino, et per refractionem radiorum illam rubedinem in linteo effecit, movetur etiam rubedo.

Color realis dependet a [orig: à] subjecto, et ad ejus motum movetur; estque vel extremus vel intermedius.

Color extremus est color simplex, qvi constat ex nullius alterius commistione, ut sunt albedo et nigredo. qvarum illa plurimum habet luminositatis et visum disgregat, adeoque etiam offendit; haec plurimum habet obscuritatis et visum contrahit atque congregat.

Color intermedius est mixtus, et conflatur ex permixtione colorum extremorum; et qvidem, si extremi illi colores aeqvabiliter miscentur, oritur color ruber, qvi luminis habet mediocritatem: qvo pertinet sangvineus, puniceus, luteus, aureus, flavus color. Si autem inaeqvabiliter miscentur colores, tunc, qvi propius accedit ad albedinem, et plus habet rubedinis, est color croceus.

qvi autem propius accedit ad albedinem, dicitur flavus. qvi vero propius accedit ad nigredinem, si plus habet rubedinis, est color purpureus. si plus nigredinis, est viridis.

Colorum catalogus Germanico latinus [correction of the printer; in the print Graecolatinus] hic est Aeneus Kupfergeel: Albus, weis: Argenteus, Silberfarb: Ater, niger furvus, schwartz: Aureus, Goldfarb: Candidus weißlicht: Cereus, wachsgeel: Buxeus, bleichgeel: Cinereus, graw= oder Aschfarb, schunel: Cirrinus, grüngelb: Coccineus Karmesinroth: Coeruleus, Coerulus Himmelblaw: Caesius, grawblaw. Coracinus, Rabenschwarz: Crocinus, belvus, sasfrangeel: Cyameus, Dunckelblaw: Eburneus, Helfenbeinweis: Flammeus, Lichtroth: Flavus, Geel: Fulvus, mustellinus, Dunckelroth, Leibfarb: Furvus, Dunckelschwarz: Fuscus, Dunckelbraun: Gilous, fahl, bleichroth: Hyacintbinus, violaceus, amethistinus, Violbraun: Hyalinis vitreus, Glasfarb: Lacteus, Milchweis: Lividus, Plumbeus, blawfarb: Luteus, Dunckelgeel: Marmoreus, Marmelweis: Melinus, Apfelgrüen: Melleus, Honigfahl: Miniatus, Minienroth: Murinus, Mausfarb: Niveus schneeweiß: Piceus Pechschwarz: Prasinus, porraceus, Lauchfarb, Safrangrüen: Pullus, Braunschwarz: Puniceus, Dunckelroth: Roseus Rosenfarb: Ruber, Roth: Rubidus, rubicundus, röthlicht: Ruffas Lelbfarb: Rutilus fewr Roth: Spadix, spadiceus, braunroth: subniger, schwärzlicht: Tyrius, purpureus braunroth, purpurfarb: Viridis, berbidus, grasgrün.

Color in musicis est cantus coloratus, svavis, xrwmatiko\s2, oppositus simplici modulationi.

Color oratoribus est 1. ornatus sermonis. 2. praetextus, qvo res fit verisimilis, et ficta causa.

COLUMNAE sunt, qvae culmina sustinent sive lapide oblongo perpetuo, et dicuntur ki/ones2; sive structura lapidea, caementitia aut lateritia, et dicuntur stu/loi: spacium, qvod inter columnas est, dicitur interco lumnium, mesostu/lion: qvae superponuntur columnis, dicuntur epistylia seu capitella. qvae supponuntur, bases seu spirae. Ipsum autem columnae corpus dicitur scapus.

Columnarum ordines sunt qvinque, Tuscanicus: Doricus: Jonicus: Corinthius: Compositus seu Romanus seu Italicus.

Columnae bae omnes 1. sunt rotundae. 2. diminuuntur et contrahuntur insensibiliter plus aut minus, secundum proportionem suae altitudinis. 3. habent suos stylobatas altitudine tertiae partis totius columnae, comprehensa basi et capitulo.

Columna 1. Tustanica est plana, massiva seu rustica similis rustico viliter amicto 2. Dorica, servans magis masculum adspectum, nonnihil elaboratior, qvam Tuscanica. 3. Jonica repraesentat speciem qvandam femineae gracilitatis instar matronae. 4. Corinthia, lascive amictam, instar scorti. 5. Composita est mixtura et congeries omnium ornamenrorum in praecedentibus columnis.

COLURI duo sunt circuli declinationum apud astronomos maximi, per polos Aeqvatoris ducti: sic dicti, qvod, cum caeterorum circulorum maximorum partes successive super horizontem ascendunt omnes, colurorum partes aliqvae, tanqvam cauda qvaedam occultata, sub horizonte latent. ko/lon enim significat mutilum et ou)ra\ caudam.

Colurus alter dicitur aeqvinoctiaelis, qvi describitur per puncta Zodiaci aeqvinoctialia, qvemque si attingit [gap: unknown sign] aeqvinoctium est in universo orbe: alter solstitialis, qvi describitur per puncta Zodiaci solstitialia: qvemque si attingit [gap: unknown sign] est vel longissimus dies vel brevislimus.

COMETA est secundum Aristotelem meteorum ignitum; in superiore aeris regione accensum ex materia viscosa et copiosa.

Cometae nostris temporibus deprehensi sunt supra lunam. et sunt densatae de novo coeli partes, a [orig: à] sole illustratae, barbam vel caudam propter radios solares per densiorem materiam sparsos in visu nostro formantes.

De cometis aethereis notandum, qvod non sint stellae novae, qvales apparuerunt Anno Christi 1596. in Cepheo Anno 1572. in Cassiopeja. Anno 1600. in pectore Cygni. Anno 1604. in pede Ophiuchi. Nam Cometarum motus proprius non est, ut stellarum novarum, circularis, sed rectilineus, jam celerior, jam tardior, qvo trajiciuntur jam versus septentrionem, jam versus meridiem.

COMBUSTIO est per ignem corruptio: estque vel Inceneratio resolvens in cineres; vel Calcinatio resolvens in calcem; vel Vitrificatio, cineres et calcem in transparens vitrum convertens.

COMITIA sunt cum ordines et proceres ad deliberandum in rep. vel regno convocantur. Dicuntur etiam Conventus, Diaeta, Parlamenta.

Comitia Romanis erant alia Curiata, in qvibus populus per XXX. curias divisus curiatim coiit, convocantibus consulibus: alia Tributa, in qvibus populus tam per XXX. tribus rusticas, qvam per IV. urbanas convocatus a [orig: à] Tribunis plebis, eligebat magistratus plebeios:

alia Centuriata, in qvibus populus per VI. classes seu centurias in campo Martio suffragabatur de magistratibus creandis, bello indicendo etc.

COMMENDA, custodia ecclesiae alicui commissa. Inde Commendator et Commendatarius, Compter.

Commentarii, a)pomnhmoneu\mata, sunt libri, qvibus, qvae commentati sumus, consignamus, sive sint Syntagmatici, sive Adversaria, qvales sunt Loci communes.

COMMISSARIUS in genere significat eum, cui negotia expedienda sunt mandata: In specie sumitur pro arbitro. In judiciis est, qvi ab utraque vel alterutra parte ad recipiendas rei dubiae probationes denominatus, et ad hoc a [orig: â] judice cum instructione ordinatus.

COMMISSURAE, e)farmogai\, juncturae. Sic ossium compages q. serratae dicuntur commissurae. Sunt etiam commissurae in cantu.

COMMODATUM est, qvod gratuito ad usum conceditur, ut in specie finito usu reddatur. Vid. Mutuum.

COMMUNE, koino\n, est, qvod de multis praedicatur, et in multis est: et alio nomine dicitur universale. sive illud sit magis universale ut genus; sive minus universale, ut species: sive univocum. sive analogum.

Commune aliud secundum rem dicitur; aliud secundum rationem. Commune secundum rem est res singularis, qvae communi usu ad plures pertinet, ut communis arca.

Commune secundum rationem est in communi natura, qvae semper contradistingvitur proprio, et pluribus competit.

Communicabile est res, qvae alii se vel sui aliqvid communicat et participem redd tad communionem.

Communicatio est vel verbalis, vel realis, item vel intellectualis, vel per mixtionem.

Communicatio verbalis est impropria, cum nomen alicujus rei tribuitur alteri, non revera, sed tantum per tropum, ut cum astutia vulpis tribuitur Herodi: et cum per

Communicatio realis est, qvo plura realiter distincta de uno participant. Sic communicatur una essentia singularis divina tribus personis. Sic duo accidentia in uno subjecto concurrentia communicant se invicem, ut e. g. in codem subjecto album possis dicere dulce. Sic qvod accidentis est communicatur substantiae, ut fluere, qvod est humoris, tribuitur aqvae fluenti. Sic tandem substantiae substantiis communicantur.

Communicatio realis substantiae ad substantiam est vel communicatio substantiarum separatarum, vel conjunctarum.

Communicantur substantiae separatae vel (1.) kata mete/kbasin, qvando communicatum, relicto communicato, transit ad aliud, cui communicatur: sicuti munus transit a [orig: à] Cajo ad Titium. (2.) kat' a)llopoi/wsin qvae dicitur communicatio effectiva, qvando aliqvid simile, diversum tamen numero, producitur a [orig: à] communicante: ut qvando anima producir animam, ignis ignem. (3.) kata xrh=sin, qvoad usurpationem, qvemadmodum amicotum bona omnia sunt communia.

Communicantur substantiae conjunctae kata sundu/asin et kaq' e(/nwsin, secundum unionem.

Communicatio intellectualis est inter subjecta non realiter distincta, et dicitur communicatio kata me/qecin: item communicatio universalis, logica, superioris ad inferius. Sic genera et generis propria communicantur speciebus, et species earumque propria communicantur individuis.

Communicatio per mixtionem est, qvando plura inter sese miscentur, ut aqva et mel, unde conficitur hydromel.

Communicatio praeterea alia est perfecta et eminens, cum unum altero participat totaliter cum nulla omnino differentia. Sic pater communicat filio divinam essentiam: alia imperfecta et diminuta. qvemadmodum Deus creaturis suam communicavit bonitatem.

Communicatio idiomatum theologis dicitur personalis participatio propriorum divinae et humanae naturae in Christo: suntque tria ejus genera.

Primum communicationis genus dicitur i) iopou)/a qvasi appropriatio, cum propria naturarum dicuntur communicari toti perlonae in concreto sive illa denominaretur ab alterutra sive ab utraque natura, ut Christus est omnipotens, est mortuus. Filius Dei est mortuus.

Secundum communicationis genus est, cum utraque natura in Christo agit cum communicatione alterius, qvod cujusque proprium est, ad constituendum apotelesma, ad opus redemtionis pertinens. Dicitur *koinopoii/+a, ut Christus est sacerdos, propheta, rex, redemtor, mediator.

Tertium genus communicationis dicitur metapoii/+a, meta/dosis2, a)ci/wsis2, et est, qvo filius Dei carni assumtae omnem suae majestatis virtutem et gloriam communicavit, ut: filius hominis est omnipotens: Caro Christi est vivifica

Primum communicationis genus, qvo humana enunciantur de filio DEI, et tertium, qvo divina dicuntur de filio Mariae, dicitur uno nomine a)nti/dosis2 et tro/pos2 a)ntido/sews2.

Communio rerum est contractus, qvo illi, inter qvos res qvaedam sine societate seu consensu contrahendae societatis, communes sunt, ad eas dividendas et ad personales qvasdam praestationes sibi invicem obligantur. Sic est communio familiae inter cohaeredes.

Communitas est, qva res pluribus est applicabilis, et multis adjungi potest.

COMMUTATIO est (1.) vel naturalis nempe rei cum re, vel rei cum numo: et pertinet ad politicos et oeconomos (2.) vel lucrosa, pertinens ad negotiatores (3.) vel voluntaria ut in contractibus (4.) vel involuntaria, ut in nocumentis et poenis.

COMOEDIA est drama, mores aliorum sine tristi fine comprehendens. sicuti tragoedia tristem finem habet.

Comoedia distingvitur in veterem, ad irridendos nominetenus delinqventes in civitate; mediam, insectationis minus odiosae; et novam, certis legibus adstrictam.

COMPACTIO plurium partium per ligamentum conjunctio, sive naturalis, sive artificiosa, per claves et gluten.

COMPARATA, qvae inter se conferuntur, sive paria, sive imparia. eaque aut majora, aut minora. item sive similia, sive dissimilia.

Comparatio [1] est actus intellectus qvo unum in ordine ad aliud vel cum alio cognoscitur.

Comparatio, su/gkrisis2 est vel aeqvalitatis, vel inaeqvalitatis, nempe paris majoris et minoris: item vel similitudinis vel dissimilitudinis in qvalitatibus: item vel absoluta denique vel respectiva.

COMPOSITUM est id, qvod habet entitatem divisibilem, et in plura resolvi potest, ex qvibus scilicet constat.

respectu compositionis, et alio nomine dicitur totum. sed tamen multum est seu multiplex ratione partium, ex qvibus constat.

Compositio est (1.) vel realis, in qva sunt termini realiter distincti, qvi mutuo uniuntur: ceu est compositio ex materia et forma, et totius ex partibus qvantitativis (2.) vel accidenralis, qva qvid componitur ex subjecto et accidente, aut ex accidente et accidente (3.) vel intentionalis seu compositio rationis logica, ceu est compositio ex esse et essentia, ex genere et differentia.

Compositio ex subjecto et accidente item ex accidente et accidente facit unum per accidens.

COMPASSUS est pyxis nautica, acumagnetica instructa, cujus beneficio plagae mundi et meridianus invenitur. Vitruvio dicitur Amusium.

COMPASSIBILE, compatibile est, qvod cum aliqva re aut causa, aut lege aut ordine consistere potest, ita ut unum non repugnet alteri, nec stabilitio unius, sit labefactatio alterius. Opponitur illi incompatibile, a)su/staton, a)paqe\s2, incompossibile.

COMPLEMENTUM, sumplh/rwma, est qvo aliqvid perficitur: sicuti supplementum, qvo qvid suppletur.

Complementum est vel essentiale, vel accidentale. item vel naturale, vel supernaturale.

Complementum geometris est parallelogrammum, paraplh/roma, comprehensum a [orig: à] lateribus diagonalium, qvibus totum parallelogrammum complet. Vid. Parallelogrammum et Pleroma.

Completum habet essentiam totalens, qvae per se non complet aliud, ut cum eo ens per se faciat: adeoque non est pars integralis aut essentialis. Homo igitur est ens completum: sed anima, et materia, caput et pedes in homine sunt entia incompleta. Opponitur ei incompletum est, qvod complet essentiam alterius, et essentialiter ad perfectionem alterius terminatur, adeoque neqvit per se subsistere: ceu sunt partes rerum essentiales et integrales. Incompletum interim saepe sumitur pro imperfecto et inconsummato seu incoato.