CAMENA Early Modern Latin Texts

JOH. MICRAELII LEXICON PHILOSOPHICUM TERMINORUM PHILOSOPHIS USITATORUM ORDINE ALPHABETICO SIC DIGESTORUM, UT INDE FACILE LICEAT COGNOSSE, PRAESERTIM SI TAM LATINUS, QVAM GRAECUS INDEX PRAEMISSUS NON NEGLIGATUR, QVID IN SINGULIS DISCIPLINIS QVOMODO SIT DISTINGVENDUM ET DEFINIENDUM. Editio Secunda ab ipso Authore Correcta et Aucta cum novis novorum Terminorum et Vocabulorum Indicibus. [gap: illustration] STETINI, impensis JEREMIAE MAMPHRASII, Bibliop. Typis MICHAELIS HÖPFNERI, anno CIC ICC LXI.

DELICTUM est actio contra legem, obligans ad poenam: offensio contra jus illata.

Delicta sunt vel privata, ut furtum, rapina, damnum, injuria: vel publica, ut crimen majestatis, vis publicae, peculatus, ambitus, repetundarum, plagii, annonae, adulterii, homicidii, falsi: item vel capitalia, poenam mortis naturalis vel civilis inferentia; vel non capitalia, qvalis est poena pecuniaria, relegatio, corporis afflictio non lethalis: item vel voluntaris, vel fortuita, vel mixta.

Qvasi delicta sunt, qvado qvis absque dolo ex imperitia, vel alieno facto peccat, qvale est judicis male judicantis, dejecti aut effusi, furti aut damni, in navi, caupona, aut stabulo facti.

DELIQVIUM vel animi, leipoqumi/a, vel astrorum, e)/kleiyis2, vel chymicorum, destillatio per descensum.

DEMENSUM est portio, qvae cuique debetur. Medicis et physicis sic appellantur humores secundarii, ros, gluten, cambium, qvod sint portio, sortes, mensurae, vel distributiones alimenti singulis partibus assignatae.

DEMOCRATIA est forma reip. a [orig: â] pura politia aberrans, in qva sumuntur, qvi praesint, non ex una virtute, sed ex habita potissimum ratione libertatis.

Democratias qvinque species facit Aristoteles 1. cum ex lege divites et tenues ex eadem libertate censentur: qvae species est prae reliqvis laudabilis. 2. cum ex censu exili magistratus distribuuntur. 3. cum non recte nati aut macula notati arcentur. 4. cum nulla habetur ratio census aut maculae. 5. cum omnia aguntur citra leges ex multitudinis decretis, nulla habita census aut maculae ratione [correction of the printer; in the print macuilae ratone]: qvae species est pessima.

DEMONSTRATIO, a)po/deicis2, est syllogismus necessarius, pariens scientiam. Vid. a)po/deicis2.

Demonstratio conficitur ex propositionibus per se, et ex iis, qvae non possunt se aliter habere.

Demonstrationis mensura sunt ipsa prima principia et a)napo/deikta seu indemonstrabilia axiomata.

Demonstrationis conclusio est qvidem scientia, qva [orig: qvâ] qvid novimus per causas: sed praemissae sunt opus intelligentiae, per qvas non aliqvid scimus per causas, sed rem simpliciter et per se, ut veram, intuemur.

Demonstnetio sine syllogismo tractari neqvit. imo est ipse syllogismus necessarius: Et propterea uti tres termini sunt in syllogismo, ita etiam tria sunt in omni demonstratione.

Demonstratio enim reqvirit (1.) subjectum seu dido/menon, id est, datum, rem nempe, qvae in rerum natura existit, et semper est res necessario existens, et vocatur prw=ton kaqo/lou (2.) affectionem seu proprium pa/qos2, qvod vocatur zhtou/menon, qvaesitum (3.) causam, ai)/tion seu a)rxh\n, qvae est propria affectio, et vocatur lo/gos2 ou)siw/dhs2. Unde patet, minorem terminum semper in demonstratione esse subjectum datum; majorem esse praedicatum qvaesitum et necessariam affectionem subjecti; medium tandem terminum esse causam, propter qvam praedicatum inest subjecto.

Demonstratio perfecta vocatur tou= dio/ti, cum medium sumitur ex loco causae proximae.

Demonstratio imperfecta vocatur tou= o(/ti, et sumitur ex loco effectus [orig: effectûs], qvando ex effectu probamus ipsam causam esse vel non esse: item cum causa non est proxime cum effecto conjuncta, et tunc dicitur demonstratio e)/mmesos2, seu mediata.

Demonstratio out) dio/ti vocatur etiam prioristica seu a [orig: à] priori: sicuti demonstratio o(/ti vocatur posterioristica seu a [orig: à] posteriore.

Demonstratio oratoribus est oratio in genere epidictico seu encomiastico et panegyrico, qvo personas vel facta vel alias res publice laudamus, vel etiam vituperamus.

DENOMINATIO oritur ex paronymia, adeoque denominativa nihil aliud sunt, qvam ipsa paronyma, qvae ab aliqvo appellationem habent juxta nomen, ita tamen, ut casus discrepent.

Denominans est semper vox abstracta, ut Logica. Forma paronymi denominans.

Denominatum autem est substantiale subjectum, ut Aristoteles, in qvo est Logicus habitus.

Denominationes Logicis fiunt non ratione terminorum et syllabarum grammaticarum, sed ratione abstractionis et concretionis. Ideoque justitia Logicis est denominans, et jus est denominativum. Sed Grammaticis jus est primitivum; justitia derivativum.

Denominatio omnis fit vel per definitionem, ejusque partes, vel per qvalitatem, vel per qvantitatem, vel per circumstantiam, vel ab

Denominatio fit vel a [orig: à] forma aut accidente inhaerente, et dicitur intrinseca. sicuti extrinseca est, qvae fit ab adjacente.

DENSUM est, qvod multum habet materiae compactae: sicuti Rarum, qvod parum habet materiae, sed dimensione aeqvali.

Densitas [correction of the transcriber; in the print Daensitas] et raritas sunt rerum qvalitates, frigidum et calidum in seqventes, atque ex se gravitatem aut levitatem parientes.

Densitas plerumque oritur a [orig: à] frigore, et partes corporis constringit, atque compactas reddit, adeoque sub parva qvantitate multum materiae continet.

Densitati contraria raritas plerumque oritur a [orig: â] calore, et partes reddit extenuatas, materiamque attenuatam extendit per majora spatia. Est autem raritas duplex (1.) in tenuitate substantiae, ut est aeris et aqvae (2.) in distantia partium inter se, ut est spongia.

DENTES sunt ossa solida, levia, nuda, sine periosteo, extra gingivas, numero XXXII. nempe XVI. in maxilla superiore; et rotidem in inferiore: qvorum anteriores VIII. dicuntur proqioi, tomikoi\, incisores et gela/sinoi, qvia inter ridendum primi nudantor: IV. atrinque circa incisores dicuntur canini, kuno/dontes2, qvorum superiores dicuntur oculares, reliqvis acutiores: reliqvi XX. dicuntur go/mfoioi, maxillares et molares. eorumque postremi dicuntur kranth=res2, dentes sapientiae, swfronisth=res2 qvia tum emergunt, cum homines sapere incipiunt, aliis circa an num XXVIII. aliis sero, unde etiam dicuntur serotini.

Dentes infiguntur radicibus gingivae, qvae dicitur Graecis fa/tnia qvasi praesepiola. Os autem, cui infiguntur, dicitur Mandibula, Maxilla, siagw/n: sub qva est Mentum. Intra mandibulas est bucca, gi/aqos2.

Dentitio est ipsa dentium eruptio, cumque multa symptomata eam conseqvantur, pro peculiari morbo puerorum accipitur, o)donti/asis2.

DEPENDENS est, qvod ab alio tanqvam priore pendet, eoque est essentialiter posterius, qvia ab ipso fluit.

Dependens igitur praereqvirit et praesupponit aliqvid, sine qvo nec esse nec operari potest. Sic omnis creatura dependet a [orig: à] Deo, qvi est independens, nec eget priore ad suum esse, a [orig: à] qvo sit.

Dependentia est modus, qvi ens denominat esse posterius illo, sine qvo esse neqvit. Dicitur etiam Pendentia.

prius aliqvid, qvod ordine naturae et essentiae prius est (2) ponit aliqvid illo priore posterius (3.) ponit etiam influentiam prioris ad esse posterioris, tanqvam dependentis.

Dependentia (1.) alia est causalis seu effectiva, qva [orig: qvâ] omnis effectus dependet a [orig: à] causa. Sic mundus dependet a [orig: à] causa [orig: causâ], nempe Deo (2.) alia est subjectiva, accidentalis seu inhaesiva, qva accidens dependet a [orig: à] suo subjecto, ut qvantitas a [orig: à] corpore; vis urendi ab igne (3.) alia velativa seu fundamentalis qva relationes pendent a [orig: à] proprio fundamento, ut filiatio a [orig: à] generatione. Interim filius Dei non dependet proprie a [orig: à] patre. Etsi enim ab illo est per participationem essentiae divinae, citra tamen effectionem est. Originem ab illo habet, non dependentiam.

DEPORTATIO, qva media capitis diminutio inducitur i. e. civitas amittitur, salva libertate. Vocabatur etiam Ignis et aqvae interdictio.

DEPOSITIO, a)po/qesis2, kata/lhyis2, poetis est versus desinentia, et est vel acatalectica, vel eatalectica, vel brachylecticae, vel bypercatalectica.

Depositio personae est clausula prosopopoeias, qva persona aliqva est suscepta.

Depositio academicae est inauguratio adolescentum Musis sacrandorum, ut discant deponere cornua i. e. morositatem.

DEPOSITUM est, qvod gratis, custodiae causa alicui traditur, ut in specie ad lubitum deponentis reddatur. Dicitur etiam commendatum et receptum.

DERIVATA sunt in conjugatis, qvae a [orig: à] primitivo tanqvam e [orig: è] rivo deducuntur.

Derivatio medicis est humoris parti incumbentis retractio ad vicina, et evacuatio per ca.

DESCENSUM vocant Scholastici progressionem vocis universalis ad singularia omnia, sub illa contenta: faciuntque alium descensum copulativum. ut omne animal est vivens. E. et omnis homo et omne brutum; alium disjunctivum, qvi fit per particulam disjunctivam, enunciationes particulares disjungentem: ut aliqvis homo est albus: E. vel Petrus, vel Paulus, vel qvicunque alius. Econtra Ascensus est progressus a [orig: à] singularibus ad universale.

DESCRIPTIO est definitio imperfecta. Vid. Definitio. Jurisconsultis est inventarium hereditatis

DESPERATIO qva appetitus a [orig: à] bono adipiscendo refugit, idque aestimat impossibile.

DESTINATIO est intentio propter finé, sive sit intellectus, sive naturae et naturalis, sive inclinationis Vid. Praedestinatio.

Destinatum, qvod ad finem ordinatur: finitum, to\ pro\s2 to\ te/los2 Vid. Finis.

DETERMINATIO est, qvando vel partes propositioni vel ipsae propositiones modificantur, restringuntur, amplificantur, et explicantur. Graece [orig: Graecè] prosdiorismo\s2. Sic sunt determinationes subjecti, qvando illi aut aliqvid additur, aut demitur: item praedicati, item totius praedicationis.

Determinatio etiam est causae cujusque in objecto certo, ut et virtutis in certo subjecto. Sic habitus determinat potentias naturales; virtus voluntatem; Deus omnia entia.

DEUS Aristoteli recte dicitur primus motor, in qvo est existentia et unitas. Sed idem Aristoteles graves de Deo fovet errores (1) qvia illi mundum facit coaeternum: et non posse illum agere aliqvid céset, nisi in disposita materia: adeoqve negat eum ex nihilo aliqvid posse facere, i. e. negat ejus omnipotentiam. (2) qvia alligat eum primo mobili, nec agnoscit primum motorem extra illud esse, qvasi coelum illud primum sit corpus Dei divinum, sicuti reliqva mobilia reliqvarum intelligentiarum. Negat igitur ejus simplicitatem, praesertim qvum vocet illum in sensu minus sano zw=on seu animal: qvanqvam et Platoni Deus est zw=on seu animal, aut potius vivens immortale, ad beate vivendum seipso contentum: vis sempiterna naturae, omnis boni causa. (3) qvia de necessitate illum dicit conficere primum motum, non libera voluntate, et eum negat absolvere posse primum motum breviori tempore, qvam XXIV. horis. Negat igitur iterum ejus omnipotentiam. (4) qvia ejus omnipraesentiam negat: etsi enim virtute eum dicit ad omnia praesentem, (qvum motor primi mobilia omnia inferiora secum

simul circumrapiat) non tamen ejus essentiam alicubi presentem statuit, nisi in corpore ipso primi mobilis; et ob id eum assimilat regibus Persarum, ex regia regnum per alios curantibus. (5) qvia ejus omniscientiam negat: Deum qvidem dicit se solum clare cernere; reliqva autem in eminentia, i. e. illa ignorare. Hinc ab ejus intelligentia Aristoteles excipit omnia singularia.

Deo conveniunt omnia attributa antis in summo gradu et absolutissima perfectione, eaque tam conjuncta, qvam alterum disjunctorum, nempe illud, qvod est perfectius.

Deus igitur est principalo objectum metaphysicae. qvae non sine causa vocatur theologia, qvia omnia, qvae de ente enunciantur, Deo etiam attribui possunt: demptis prius vocabulorum et terminorum impuritatibus seu in firmitatibus.

Deus est ens nobilissimum vel summum, verissime unum, maxime verum, perfectissime bonum: simplex, non compositus: totus sine partibus, causa sine causa: principium omnium rerum: aiernus sine initio et sine: infinitus sine terminis: omnipraesens, nulo circumscriptus ant definitus loco: limmutabilis sine corruptione: omniscius sine adminiculo organorum sensitivorum: libere agens, nullis subjectus cotentioribus agentibus etc.

Deum esse innotescit (1) ex nostra existentia (2) ex motu in mundo (3) ex rerum a [orig: à] causa infinita dependentia (4) ex multitudine in entibus (5) ex retum finitudine (6) ex operibus (7) ex consensu omnium gentium notitiisque naturalibus.

Deus cognoscitur 1. via eminentia, cum ei tribuitur, qvicqvid in rebus eminet. 2. via negationis, cum removentur ab eo defectus; 3. via causalitatis seu effectionis in creatura.

DEXTERUM illi, qvod nobis est sinistrum, opponitur. Sic in mundo pars nobis ad miridiem sita est dextera: aut si secundum Aristoelem 2. de coel. 2. distantia polorum est longitudo mundi, et homo ita in axe mundi constituatur, ue dextera ejus pars, versus ortum, unde motus incipit, respiciat; sinistra versus occasum; caput in polum antatcticum; pedes in arcticum dirigantur: dexterum erit in oriente, sinistrum in occidente; superior pars coeli polus antarcticus; inferior arcticus: anterior ejus pars super horizonte; posterior, qvae infra horizontem est.

Dexteritas est, qva recte judicamus de aliorum actionibus, et omnia in meliorem partem inrerpretamur. Graeci vocant su/nesin.

*di*a apponitur a [orig: à] medicis ad medica composita, ut denotet praecipuum ingrediens, seu speciem illam, qvae in illis praecellit, ut Diamygdalatum: Diagrydium: Diarosaceum. Qvandoqve etiam dia/ notat numerum medicamentorum ex qvibus pharmacum componitur, ut Theriaca Diatessaron, qvod constat ex qvatuor ingredientibus: Spiritus Diatrion: Augustanorum Diapente.

*d*i*abolh\, diaboli/a, rhetoricis dicitur calumnia, cum recte dicta ut falsa depravantur. Inde theologis cacodaemones dicuntur Diaboli, qvia perpetui sunt in mortalibus accusandis et calumniandis. Vid. Calumnia.

*d*i*a/gonos2 [note of the transcriber: in the print: *dia/gwnos2> (see Greek word index)], diagoni/a [note of the transcriber: in the print: *diagwni/a (see Greek word index)], diameter in parallelogrammo, ut linea in qvadrato ab uno angulo ducta per obliqvam ad alteram.

*d*i*a/gramma inscriptio libri: edictum: forma geometrica descripta: breviacium: descriptio bonorum vel collationum publicarum.

*d*i*agrafh\ descriptio linearis per typum, qvae tandem transit ulteriore studio in a)nagrafh/n.

*d*i*a/dhma, regale [correction of the printer; in the print reale] ornamentum capitis.

*d*i*ai/resis2, dia/lusis2, diakoph\ poetis est, cum disjunguntur conjungenda, ut dissoluenda [orig: dissolüenda] pro dissolvenda. Opponitur crasi, qvae conjungit disjungenda. Logicis est divisio praedicati a [orig: à] subjecto, adeoque negatio: cui opponitur compositio seu Affirmatio. Oratoribus est, ut et qvandoque Logicis, divisio totius in partes, adeoque distributio. Medicis dicitur diai/resis2, cum meatus aliqvis a [orig: â] causa incidente, rumpente, erodente, dilatante aperitur praeter naturam Vid. Divisio.

*d*i/*aita est victus ratio in sex rebus non naturalibus, nempe in aere: cibo et potu: motu et qviete: excretis et retentis: somno et vigilia: et tandem in animi affectionibus Inde Diaeteticae est doctrina medicorum, qvae praescribit rationem diaetae.

DIACONUS in genere est minister qvicunque: sicuti diaconia ministerium. Sic Mercurius dicitur Diaconus deorum. In ecclesiasticis diaconus est, qvibus pauperum cura olim et nuncministeria sacra sunt commissa. Primus diaconorum est archidiaconus vel diaconus cardinalis. Qvi illis succenturiantur, subdiaconi stationarij diaconi dicuntur, qvi episcopo in aliqva siatione missam celebranti ministrant.