CAMENA Early Modern Latin Texts

JOH. MICRAELII LEXICON PHILOSOPHICUM TERMINORUM PHILOSOPHIS USITATORUM ORDINE ALPHABETICO SIC DIGESTORUM, UT INDE FACILE LICEAT COGNOSSE, PRAESERTIM SI TAM LATINUS, QVAM GRAECUS INDEX PRAEMISSUS NON NEGLIGATUR, QVID IN SINGULIS DISCIPLINIS QVOMODO SIT DISTINGVENDUM ET DEFINIENDUM. Editio Secunda ab ipso Authore Correcta et Aucta cum novis novorum Terminorum et Vocabulorum Indicibus. [gap: illustration] STETINI, impensis JEREMIAE MAMPHRASII, Bibliop. Typis MICHAELIS HÖPFNERI, anno CIC ICC LXI.

Dubitatio [2] enim est aeqvalitas rationum contrariarum, adeoque acceptio utriusque partis cum formidine nec ad alterutram partem determinatio.

Dubitare dicitur, qvi non totus pendet in alteram partem, sed illi ita assentitur, ut in contrariam etiam pendeat.

DURATIO est mora seu permanentia rei in essentia: estque vel aternum vel avum, vel tempus. Aeternum et aevum sunt duratio permanens; tempus successiva. Vid. Tempus Aetas.

Duratio alia est omnino infinita, qvalis est solius DEi, et dicitur duratio immensitatis et aeternitatis; alio omnino finita, qvalis est rerum caducarum et mortalium, nempe exisientia entis creati sub loco et tempore: alia finita a [orig: à] priori, sed non finita a [orig: à] posteriori, ut animae humanae et angelorum.

DURITIES sklhro/ths2, siccitatis et densitatis comes, corpora solide compingit, ut tactui renitantur: opposita mollitiei, qvae corpora facit tactui cedere.

Durum est, qvod bene compactum difficulter cedit contactui, et in se persuperficiem non cedit.

Durum est vel flexile seu lentum, qvod humido qvodam glutine compactum, flecti se patitur, ut ferrum et metalla ductilia et vimina: vel fragile et rigidum, qvod sicco glutine coagulatum non flectitut, sed frangitur, ut chalybs.

*du/namis2 th=s2 a)ntifa/sews2 , potentia contradictiones propter qvam non necesse est, rem esse id, qvod est, sed cujus etiam oppositum potest esse: qvalis est tam in rebus materiatis, qvam in arbitrariis.

*d*u*skoli/a morositas, qva ne in honestis qvidem rebus volumus alicui placere; opposita humanitati et comitati, ut et adulationi.

Dysuria [note of the transcriber: in the print: Dysum (see corrigenda)] difficilis excretio urinae.

EADEM tau=ta\ sunt, qvae conveniunt in aliqvo, ut in causis, in effectibus, in subjecto, in accidentibus. Imprimis eadem dicuntur alia esse numero, alia specie, alia genere. Vid. Diversa et Identitas [correction of the transcriber; in the print Idenitas],

EBULLITIO, qva humidum inflatur a [orig: à] calido. Inde dicitur qvod emanat et conseqvitur ex alio.

*)/ke**kentros2, Eccentricus orbis dicitur astronomis, qvi diversum centrum ab aliis orbibus habet, et imprimis a [orig: à] centro mundi aliud occupat. Sic omnes planetae sunt in eccentricis orbibus a [orig: à] mundi centro ita ut una superficiei parte sint remotiores a [orig: à] terra, altera ei propinqviores Vid. Fig, I. et XXXV. item Circulus.

Eccentricus, qvi non tantum respectu centri mundi, sed et respectu centri alterius eccentrici, eccentricus est, dicitur Eccentrus Eccentri. cujus usus est in theoria [gap: unknown sign] et [gap: unknown sign] . Vid. Fig. XXXV.

Eccentricus minor seu orbiculus alteri orbi majori insertus dicitur e)pi/kuklos2, ut est in dicta figura XXXV. G. ex centro H.

ECCHYMOMA, e)kxu/mwsis2 medicis est humorum et sangvinis sub integra cute effusio in spacia vicina. Latinis Sugillatio. Germanis das Braun und Blaw.

ECCLESIA Athenis dicebatur conventus civium evocatorum ad comitia. Inde dicta est ab e)kkalei=n i. e. evocando. Est enim coetus hominum convocatorum.

Ecclesia est theologis coetus piorum sub Christo per praedicationem verbi convocatorum, invisibilis propter fidem et electionem, qvae humanis oculis perspici neqvit; visibilis, propter externa ecclesiae officia in oculos incurrentia.

Ecclesiastes est liber Salomonis: Ecclesiasticus, liber Syracidae, apocryphus.

Ecclesiastica potestas est vel interna et spiritualis, vel externa, curae secularis. Illa incumbit episcopis, presbyteris et ministris ecelesiae, et exercetur docendo, sacramentis administrandis, et disciplina

ecclesiastica, in poenis ecclesiasticis infligendis, sive illae sint canoicae adversus clericos delinqventes, sive clero et populo communes, ut excommunicatio. Haec est principum Christianorum, qvi tenentur scholas fundare, epilcopos, presbyteros et ministros ecclesiae, cum consensu qvorum interest, vocare et sustentare, consistoria erigere, supremi occlesiarum patroni esse.

Ecclesiasticae personae 1. aliae sunt mediate vocatae. aliae immediate vocatae, ut apostoli. 2. aliae docentes, ut presbyter: aliae ministrantes, ut diaconi. 3. aliae, ceu vocantur, in jure canonico, in ordinibus minoribus ut 1. ostiarius, seu janitor et custos; 2. psalmista, seu lector, seu cantor, seu pronunciator. 3. exortista, ejurator. 4. acoluthus seu ceroferarius: aliae in ordinibus majoribus, ut 1. subdiaconut, 2. diaconus 3. sacerdos. Et sacerdos est vel minor in una ecclesia, ut presbyter. vel major supra plures ecclesias, ut episcopus. Episcopi eminentiores sunt 1. Cardinales. 2. Metropolitani. 3. Archiepiscopi. 4. Patriarcha et Papae seu pontifices. qvorum qvinque numerabantur antiqvitus, Romanus, Constantinopolitanus, Antiochenus, Alexandrinus, Hierosolymitanus.

ECHO, h(xw\, est repercussio seu reflexio soni, qvando aer impingit ad corpora concava solida, et in iis tanqvam vasis excipitur, et cum ita non facile dissipetur, epercutitur. Hinc causa, qvod fides, in instrumentis musicis super corpora concava intensae, magis resonent.

*e*)x*o/menon, conjunctum, qvod ita est deinceps, ut attingat id, qvod proxime antecessit. Vid. Deinceps.

ECLIPSIS, defectio, deliqvium, privatio, dicitur, qvando aliqvid deficit a [orig: à] suo vigore. Sic medici deliqvium animi vocant etiam eclipsin.

Eclipsis astronomis est, qvando lumen alicujus astri nostro visui eripitur: et sic omnia astra possunc eclipsin pati.

Eclipsis solaris est aversio radiorum solarium a [orig: â] nobis propter lunam interpositam inter visum nostrum et inter solem. Non igitur solamittit radios in eclipsi, sed non potest illos ad nos dimittere.

Eclipsis solaris fit, cum sol, luna, et terra sunt in eadem linea constituta, et qvidem in nodis seu punctis, in qvibus se intersecant via solis et via lunae. Illorum nodorum figura dicitur Draco. et ipsi dicuntur duo nodi draconis. qvorum unus dicitur [gap: unknown sign] i. e. caput Draconis seu nodus ascendens. alter i. e. [gap: unknown sign] cauda dra

conis, seu nodus descendens. Sic figura XXXVI. orbita lunae est A. B. C. D. solis A. E. C. F. Intersectiones, in qvibus contingit eclipsis, seu nodi, sunt [gap: unknown sign] ascendens; [gap: unknown sign] descendens.

Eclipses solares sunt tantum particulares, qvia soleodem tempore non potest obscurari, ut eclipsis conspiciatur in toto hemisphaerio, ut qvi tantum conspicitur ab illis, super qvorum horizonte contingit. Et hac ratione eclipsis tempore passionis Christi universalis in plenilunio, non in novilunio, erat miraculosa.

Eclipses folares incipiunt ab occasu, et desinunr versus ortum, qvia luna ab occasu velocius movetur, qvam sol, ita ut in principio eclipseos parte sua orientali stringat oram solis occidentalis. In Fig. XXXVIII. sit C. B. A. D. terrae superficies: L. E. M. luna E. H. N. F. I. K. sol. Qvi bominum consistit in A. eisol totaliter est eclipsatus: qvia totum lumen solis per lunam L. E. M. interceptum est, ut patet ex umbra L. A. M. qva omnes radii solares excluduntur. Qvi in B. consistit, illi eclipsis solis est dimidiata major, qvia minor parssolis G. H. N. F. conspicitur; reliqva occultantur.

Qvi in D. consistit, majorem partem solis videt ex C. nempe O. G. H. N. F. I: ex D autem O. K. I. F. N: et solis eclipsis est minor dimidiata.

Eclipsis lunaris est privatio luminis solaris in luna, propter diametralem oppositionem terrae inter solem et lunam, qvando videlic et luna in umbra terrae consistit.

Eclipsis luna fit tantum in oppositione diametrali, nec singulis mensibus, sed tunc, qvando luna non habet latitudinem, i. e. non evagatur extra eclipticam.

Eclipses lunares incipiunt ab ortu, et deficiunt versus occasum: qvia luna ab occasu velocius movetur, qvam sol aut umbra terrae soli opposita, hinc fit, ut in prineipio obscurationis luna primo stringat umbram parte sua orientali. In Fig. XXXVII. sit A. B. C. sol: D. E. F. G. terra: inqva qvi consistit in G. conspicit eclipsin lunae H. totalem; reliqvi in F. et E. tantum particularem I. K.

Eclipsis [gap: unknown sign] et [gap: unknown sign] differunt. Lunares fiunt in plenilumo: qvandoque sunt universales: vere privant lunam lumine: possunt ob umbrae amplitudinem ad horas qvatuor durare: lunam possunt obscurare usque ad 23. digitos eclipticos: incipiunt ab

oriente, et terminantur in occidente: saepius conspicuntur. Solares fiunt in novilunio: nunqvam sunt universales: apparenter tantum privant solem lumine: sunt breviores: non ultra XII. digitos: incipiunt ab occidente et terminantur in oriente: sunt qvidem crebriores, sed non ita saepe conspiciuntur.

Ecliptica, e)kleiptikh\, est media linea in Zodiaco: extra qvam si est luna constituta, non fiunt eclipses. Si autem luna in ea soli conjungitur, fit eclipsis lunae: si oppponitur, fit eclipsis solis. Dicitur alias orbita solis.

Ecliptici digiti sunt, qvibus magnitudo eclipsium numeratur. Ambo enim luminaria dividuntur in XII. digitos: qvorum VI. faciunt dimidiam partem [gap: unknown sign] vel [gap: unknown sign] ita ut eclipsis XII. digitorum sit totalis; XII. vel XVII. sit totalis cum longiori mora; VI. sit mediata.

ECLOGA, e)klogh\, colloqvium pastorale: et est aut monopro/swpos2, ubi unus tantum pastor canit vel loqvitur: aut a)moibai=os2, ubi duo vel plures loqvuntur.

Ecloga dicitur etiam excerptum qvodcunque ex autoribus. Sic eclogae aliqvae sunt Diodori Siculi i. e. summaria aliqva et excerpta librorum ejus nonnullorum perditorum.

*)eklogh\ theologis dicitur praedestinatio seu electio credentium ad vitam aeternam.

ECNEPHIAS, e)knefi/as2, est procella, ventus ex nube cum vehementia deorsum lapsus: in qvo simul est exhalatio desa per antiperistasin accensa, et una magno impetu erumpens.

*e*)/k*stasis2, est mentis motio, seu raptus extra se, sive divinus, sive diabolicus. Dicitur alias entbusiaesinus. Inde ecstatici et enthusiastae dicuntur, qvi extra se rapti sensibus destituuntur.

ECTHLIPSIS [note of the transcriber: in the print: ECHTLIPSIS (see corrigenda)], cum M eliditur; sicuti Synaloephe, cum eliditur vocalis in carmine; unde versus: M. necat Ecthlipsis; vocalem aufert Synaloephe.

*e*)/k*qesis2 est expositio. Sic apud rhetores et logicos sunt terminorum obscurorum aut ambiguorum in oratione vel syllogismo expositiones seu dilucidationes et declarationes. Imprimis Expositio in syllogismo tertiae figurae dicitur, cum loco medii termini communis ponitur individuum sensile. Apud geometras e)/kqesis2 dicitur didome/nou seu subjecti.

*)/e*k*tupon est, qvod ad archetypum, seu ad exemplar, ejusque formam exprimitur. Sic mundus in

intellectu Dei est archetypus; in rerum natara autem est e)/ktupos2. Vid Archetypus.

EDICTUM, mandatum magistratuum per literas: qvalia fuere consulum, praetorum, aedilium.

Edictum aedilitium, ex qvo ob rerum venditarum vitia fit redhibitio rei emtae, vel supplementum qvanti minoris restituitur. Inde Jctis actio redhibitoria, et actio qvanti minoris aestimatoria.

EDUCI de potentia dicitur id, qvod cum prius erat in potentia, jam fit in actu. Id autem, qvod educitur de potentia, dependet a [orig: à] materia, et in forma nova producitur ab agente.

Eductio igitur de potentia est productio formae in materia ab agente naturali. Et hic merito qvaeritur: an animae producantur e [orig: è] potentia materiae; an non potius propagentur per traducem.

EFFICIENS est causa, a [orig: à] qva aliqvid fit, et unde effectus pendet. Graecis ai)/tion kai\ to\ poiou=n. Cicero vocat causam conficientem. Vid. Causa.

Efficiens per se est, unde per se pendet effectus: et alia vocatur causa determinata. Gr. w(risme/non ai)/tion.

Efficiens per accidens est, qvod non sua natura, sed per aliqvid' qvod ei accidit, effectum producit. In voluntarie agentibus dicitur Fortuna. in aliis Casus.

Efficiens principalis est, a [orig: à] qva effectus pendet principaliter. Dicitur Graecis ai)/tion ku/rion.

Efficiens minus principalis est, a [orig: à] qva effectus minus efficaciter pendet: estque vel impulsiva vel instrumentalis. Impulsiva est vel impellens intus, et dicitur prohgoume/nh; vel impellens extrinsecus, et dicitur prokatarktikh\, alias a)formh\ seu occasio, qvae pro/fasis2 dicitur, si non est causa provocans vera, sed conficta. Instrumentalis autem est, qvae a [orig: à] principali causa assumitur, sive sit instrumentum cooperativum, ut servus et bos; sive tantum passivum, ut, incus fabri.

Efficiens socia , non sola, sed cum aliis principatum tenet in effectu producendo, dicitur etiam causa partialis. sicuti qvando qvatuor eqvi trahunt currum.

emanat seu effluit effectus sine mutatione, ut radii ex sole; potentiae ex anima.

Efficiens subordinata est causa secunda, qvae primae seu superiori subordinatur, et ab illa pendet. Sic Deus est causa prima; reliqva autem omnia sunt causae secundae: qvarum nulla est actio sine concursu primae.

Effectus, ai)tiato\n, a [orig: à] causa efficiente pendet. Dicitur etiam effectum et causatum.

Effectus alias sumitur late, ita ut distinguatur in effectum effectivum, formalem, materialem et in effectum finis.

Effectus per se dicitur, qvi a [orig: à] natura per se intenditur: Sic lumen est effectus solis per se.

Effectus per accidens est conjunctus cum effectu per se: ut inventio thesauri cum fossione terrae.

EFFUSIO, e)/xxusis2, qva qvid transfunditur cum desertione subjecti in aliud. Interim virtus effusa dicitur, qvae diffunditur; ut virtus animae in corpus; Dei in creaturas.

*)e*g*ku/klion, Circulare, qvod fit in orbem. Inde *egkuklopaidi/a philosophica, per totam philosophiam discursus.

*ei)dopoio\n Vid. Differentia [correction of the transcriber; in the print Diffierentia].

*e*i) e)/stin, qvaestio inter qvaesita apodictica primas habens partes, qva qvaeritur an sit.

*e*i)*kw\s2 est propositio probabilis de re aliqva contingente: sicuti shmei=on est signum per conjecturam rem arguens, et tekmh/rion indicium certissimum rei cum demonstratione.

*e*i)*rwni/a est dissimulatio, qva qvae nobis adsunt, vel negamus vel extenuamus.

ELECTIO theologis dicitur praedestinatio perseveranter credentium ad vitam aeternam; cui opponitur reprobatio. Vid. Proaeresis.

Electio politicis opponitur successioni. Unde regna alia dicuntur electiva. alia successiva, in qvorum illis eligitur, qvi placet, rex; in his autem filius succedit patri.

Electio ethicis est rerum consultativa appetitio. Dicitur etiam praeelectio seu proaeresis, qvando qvid appetimus, sed prius deliberatum. Per electionem enim fertur voluntas in medium illud amplectendum, qvod ab intellectu judicatum est idoneum ad finem conseqvendum.

Electiones astronomis dicuntur prognostica, qvibus tempora certis actionibus convenientia indicantur, ut qvando sit instituenda phlebotomia, scarificatio, balneae, ablactationes, sationes, lignorum sectiones, medicamenta.

ELECTRUM, h)/lektron (1.) est qvoddam metalli genus ex auro et qvinta argenti parte confectum, de qvo Plinius. (2.) Chymicis est mixtura composita ex septem metallis. (3) Succinum seu succus pinguis, oleosus et levis, ignem facile concipiens, in speciem tamen lapidis concretus: species nempe bituminis.

Electrum vocaverunt, sicuti Homero vocatus est sol elector. Putarunt enim vi solis succum extrahi ex arboribus, qvi deinde concrescat. Sed rectius exploratum est, qvod sit succus terrae, influens in maria vel flumina, et ibi concrescens. Vid. Bitumen.

Electrica corpora dicuntur, qvibus talis vis attrahen di inest, qvalis est in electro, qvod tritu calefactum attrahit paleas. Dicitur etiam vis magnetica. qvanqvam vis magnetica pendet a [orig: à] forma, electrica autem a [orig: â] materia.

ELECTUARIUM est medicamentum melle vel syrupo sacchari exceptum. Si flores, herbae et radices molles concisae et contusae ita condiuntur, dicuntur Conservae. Si radices, fructus, cortices, caules et flores nonnulli integri et non contusi melle, saccharo, aceto vel sale imbnuntur et impraegnantur, durationis et gustus gratia, dicuntur Condita Condita arida sunt Confecta Confectio est, qva fructus, radices, semina, aromata, saccharo inerustantur. Confectura est ipsa ratio conficiendi. Condita si paulo crassiorem habent consistentiam, qvam sirupus, et molliorem, qvam conserva; dicuntur e)klei/gmata, eclegmata, lambilia, lambitiva, linctus. Arabice Lohob. Loh.

liberalitatis, qva officiam misericordiae gratis praestantur, et nomen habet ab e)/leos2, misericordia. Sumitur etiam pro ipso dono, qvod egenis damus, aut pro ipso officio miseris praestito.

ELEGIA seu elegiacum carmen, aliis dictum nomine elegi, et in diminutivo elegidium, antea erat carmen lugubre seu miserabile, dictum ab e)/leos2 i. e. misericordia: postea coepere illud extendere ad amatoria, gratulatoria et qvamcunqve aliam materiam, juxta illud Horatii: Versibus impariter junctis qverimonia primum: Post etiam inclusa est voti sententia compos.

ELENCHUS in genere est syllogismus a)ntifa/sews2 seu contradictionis, qvo alicui contradicitur sive vere sive sophistice. Ideoque Elenchus nihil aliud est, qvam reprehensio alterius, sive justa, sive sophistica. Vid. Argumentum.

Elenchus in specie sumitur pro syllogismo sophistico, qvo non vere [orig: verè] sed cum fallacia contradicitur. Sophistae enim apparente non vero utuntur elencho.

Elenchi ignoratio est species fallaciae, qvando arguitur, qvod non arguendum erat, id est, qvando status controversiae non recte formatur, et thefi per syllogismum antiphaticum non contradicitur. Vid. Fallacia.

ELEMENTUM, stoixei=on, est id, in qvod tandem aliqvid resolvitur: minima, secundum Galenum, et simplicissima rei, qvae constituitur, portio.

Elementum physicis dicitur corpus simplex, qvod ingreditur mixtionem, et mixtis materiam praebet, illisque in est. Vid. Materia.

Elementum est qvidem simplex: interim tamen ipsum constat ex materia et forma.

Elementorum materiam vocavit Aristoteles sw=ma duna/mei ai)qhto\n, subjectum inseparabile, materiam primam, qvae non immediate cum forma elementorum conjungitur, sed intervenientibus qvalitatibus.

Elementorum officium duplex est: (1) totam hanc mundi molem una cum coelo complere: et sic data est ipsis gravitas et levitas (2) esse corporum mixtorum materiam: et sic ipsis data est caliditas, frigiditas, humiditas et siccitas.

Elementa sunt qvatuor, et non plura, qvia primarum qvalitatum qvatuor sunt combinationes.

Elementa singula qvae sunt Ignis, Aer [orig: Aër], Aqva, Terra, Vid. suo loco.

versantur in perpetua mutatione, ob pugnam qvalitatum contrariarum: et ob id ex se mutuo generantur, non tamen totaliter, sed secundum qvid: et secundum partes tantum transmutant ut: suntque principia compositionis et resolutionis, mutatisque qvalitatibus sibi invicem in locum succedunt.

Elevatio apud chymicos, cum subtiles partes a [orig: à] crassioribus sublimantur.

Elevatio poli est arcus meridiani inter polum et horizontem, conveniens semper cum latitudine loci. qvae est araus meridiani inter punctum verticis et inter aeqvatorem interceptio.

ELICITUM est, qvod productum est ab agente, sive tanqvam terminus, ut compositum; sive tanqvam via ad illum terminum; sive tanqvam principium viç immediatum, ut actio, qvae est motus principium.

Elicitus appetitus dicitur ethicis, qvo ferimur in bonum prius cognitum: et opponitur appetitui innato cuique rei, etiam brutae, insito per naturam sine praevia cognitione.

Elicitus appetitus semper est liber in homine, sive qvoad speciem actus, ut utrumque possit; sive qvoad exercitium, ut illud unum, qvod agit, libere et sine coactione agat.

Elicitae actiones voluntatis opponuntur imperatis actionibus. Illae enim proficiscuntur a [orig: à] libera voluntate, per se aliqvid appetente aut aversante. Hae proficiscuntur a [orig: à] voluntate, qvatenus locomotivae et membris imperat atque affectibus: ubi qvandoque propter utriusque luctam oritur qvaedam dissensio. In membra qvidem et locomotivam voluntas habet imperium despoticum seu herile. sed in appetitum et affectus habet tantum civile seu aristocraticum imperium.

ELIQVABILIA sunt partim, qvae propter humoris absentiam condensata, eundem postea inter pores recipere possunt: partim qvae frigore coalescentia, calore iterum resolvuntur.

ELISIONEM vocant qvando vocalis vel etiam litera M. suaviter eliditur in carmine.