CAMENA Early Modern Latin Texts

JOH. MICRAELII LEXICON PHILOSOPHICUM TERMINORUM PHILOSOPHIS USITATORUM ORDINE ALPHABETICO SIC DIGESTORUM, UT INDE FACILE LICEAT COGNOSSE, PRAESERTIM SI TAM LATINUS, QVAM GRAECUS INDEX PRAEMISSUS NON NEGLIGATUR, QVID IN SINGULIS DISCIPLINIS QVOMODO SIT DISTINGVENDUM ET DEFINIENDUM. Editio Secunda ab ipso Authore Correcta et Aucta cum novis novorum Terminorum et Vocabulorum Indicibus. [gap: illustration] STETINI, impensis JEREMIAE MAMPHRASII, Bibliop. Typis MICHAELIS HÖPFNERI, anno CIC ICC LXI.

ENALLAGE est figura grammatica, qva pars pro parte orationis ponitur, aut accidentia permutantur. Dicitur etiam e)callagh/.

Enallage dividitur in antimeriam, qva pars pro parte ponitur: et in heterosin seu allaeosin, cum accidentia orationis permutantur.

ENCLITICA dicuntur Grammaticis, qvae per se vocem non constituunt, sed aliis adhaerescunt, utque, ne, ve.

ENCOMIUM est laus sanctorum: unde genus encomiasticum est ipsum demonstrativum genus.

ENCYCLOPAEDIA, qvasi orbis doctrinarum, est compages omnium scientiarum et artium ingenuo homine dignarum, qvarum antiqvi septem constituerunt, juxta versiculum:

ENDIADYS [note of the transcriber: in the print: ENDYADIS (see corrigenda)], diversorum in unam convenientiam redactio. Graece rectius dicitur e(n dia\ duoi=n.

ENERGIA, *)ene/rgeia, est actus secundus a [orig: â] forma vel habitu vel potentia emanans. Vid. Operatio.

*)ene/rgeia est ipsa operatio: e)ne/rghma est opus seu apotelesma, qvod ad operationem conseqvitur: pro qvo aliqvando ponitur ipsum e)/rgon tanqvam effectum operationis Vid. Actio.

Energumeni dicuntur, qvi a [orig: â] daemonibus vexantur, propter publica delicta excommunicati.

Energasia est evidentia orationis, qva rem magis ostendere videmur, qvam dicere.

ENNEADECAETERIS [note of the transcriber: in the print: ENNEADECATERIS] dicitur periodus XIX. annorum. Vid. Cyclus solis et lunae.

*)e*n*ormou=nta, impetum facientia: sic dicti spiritus, qvi dicuntur partes corporis impetum facientes, sicuti aliae partes ejus sunt contentae; aliae continentes.

ENS est primo cognitum, conceptus simplicissimus et generalissimus, qvo aliqvid concipitur positum extra nihilum. Dicitur etjam Aliqvid.

Ens nominaliter sumtum significat essentiam rei sine mentione existentiae. Sic rosa tempore hyemis est ens.

Ens participaliter seu verbaliter sumtum denotat illud, qvod actu est in mundo et habet entitatem, ut ens positivum, reale et actuale.

Esse aliud est essentiae, qvod ponit rem cum sua actualitate; aliud esse subsistentia seu esse suppositale, qvod competit suppositis et personis; aliud tandem existentiae, qvod est esse accidentium.

Esse praeterea aliud dicitur reale. aliud possibile. item aliud genericum, aliud specisicum, aliud individuum. item aliud totale, aliud partiale. item aliud simplex, ut angeli; aliud compositi, ut hominis: item aliud por essentiam, ut Dei. aliud per participationem, ut creaturarum.

Ens [1] interim et essentia seu entitas non differunt realiter, sed modaliter et formaliter.

Essentia [2] dicitur alias Qvidditas, qva aliqvid est id, qvod est: nempe tale qvid et non aliud. Vocatur species, cum ejus esse specficatur per aliqvam formam.

Essentiam Chymici vocant id, qvod ex corporibus ita est per artem extractum, ut totius naturae vires et spiritus referat in subtili materia. Vocant etiam qvintam essentiam et mysterium.

Existentia [1] est actualis essentia, qva res hic et nunc est, id est, in certo loco et tempore.

Existentia, qvamvis aeqvipollet enti, tamen involvit respectum ad actum essendi seu ad actualitatem, qva res extra causas sistitur. Vid. Hypostasis.

Essentia [3] nunqvam asseqvitur natum entis, donec asseqvatur esse existentiae.

Essentiale est, qvod est de rei essentia: cui opponitur Extraessentiale, qvod extra rei existentiam, nec habet necessarium nexum cum re.

Essentiale aliud dicitur constituens ut materia et forma, tanqvam principia rei essentialia: aliud essentiale constitutum, utres ex materia et

forma constans: aliud essentiale constitutum conseqvens, ut proprietates ex rei essentia emanantes.

Essentialitas est, qva qvid est, qvod esse debet: sicuti accidentalitas est, qva qvid sic est, ut stante rei essentia possit ab ea abesse.

*to\ essentialiter opponitur ei, qvod est 1. accidentale 2. integrale 3. participativum .

Existentia [2] est vel realis, qvam qvid habet ex parte rei, existens extra causas; vel objectiva, qvam res habent, prout sunt cognitae ab intellectu.

Ens [2] positivum est, qvod habet essentiam positivam: et hoc est verum ens.

Ens negativum est, qvod negat et tollit essentiam, nec ullum actum formalem in sese habet. Estque vel pure negativum, vel privativum.

Ens pure negativum seu non ens, nihilum, dieit negationem rei omnimodam, ut homo et non homo. Vocant aliqvi Antiens, a)/ntion. Imo Mersennus in tractatu mechanico ander inter ens et antiens ponere medium, non ens seu nihilum: sed irration abiliter.

Ens privativum dicit carentiam rei in subjecto, rem negatam recipere apto, ut coecitas: estque vel totalis, qva tollitur et actus et potentia, et a [orig: â] qva non datur regressus ad habitum: vel partialis.

Ens reale est, qvod extra intellectus fictionem in rerum natura vere ponitur et realiter, non objective tantum. Sic nobis non cogitantibus realiter sol est in mundo: objective illa dicuntur esse, qvae sunt in idea seu figura intentionaliter in mente artificis, ut mundus in mente divina, domus in mente artificis.

Ens rationis est, qvod non haber vere esse, nisi per mentis fictionem: seu, qvod non haber nisi esse objectivum in intellectu i. e. in conceptu rem nullibi existentem repraesentante, ut qvod a [orig: à] ratione concipitur, ut ens.

Ens rationis [orig: ratïonis] dicitur vel subjective esse in intellectu, ut habitus intellectuales in mente: qvi tamen qvia in intellectu sunt, tanqvam in subjecto inhaesionis, revera sunt entia ab aliqvibus dicta entia phantasibilia. vel effectivae. qvae producuntur ab intellectu, ut conceptus formales, qvae etiam suntvere entia, tanqvam speeies aliqvae in ipsa mente conceptae et natae, ut notiones secundae.

Ens rationis proprie est non ens; per modum entis tamen apprehensum, qvod in intellectu tantum habet esse objective. Unde etiam vocatur ens imperfectum et diminutum.

Ens actu est, qvod per se subsistit, et dicitur ens actuale, extra causas in natura jam positum.

Ens potentia est, qvod actu essendi caret, in virtute tamen causae latet, et dicitur alias ens possibile.

Ens incomplexum repraesentat tantum unicum conceptum, et dicitur ens per se.

Ens complexum est ens per accidens sive aggregationis et concretionis, qvod concrete existit, sive enunciationis, qvod dicitur complexum logicum, ut syllogismus.

Ens permanens , qvod habet partes positivas, ut arbor; Dicitur etiam ens st aturium.

Ens a [orig: à] se est, qvod non habet ordinem ad aliud, unde pendeat; sive sit absolute a [orig: à] se, ut Deus, sive comparate. Sic populus a [orig: à] se habet potestatem, qvam deinde principi concedit.

Entis differentiae, a [orig: à] Theophrasto Paracelso consictae, vix merentur hic locum. Facit ens Dei seu Deaele, unde morbi a [orig: à] Deo immissi: ens abstracte, ad qvod morbi ex astris spectant: Ens naturale, unde morbi naturales: Ens Pagoycum seu mentale, a [orig: à] qvo morbi in imaginatione et incantationes: Ens veneni, qvod continet venena tam naturalia, qvam artificialia.

*)/e*n*stasis2, instantia, est propositio propositioni contraria, sicut an)askeuh\ est propositio contra conclusionem. Vid. Instantia.

Enstasis est universalis inter A et E. particularis inter I et O. item vel affirmativa vel negativa.

*)/enstasis2 alias generaliter sumitur pro omni argumento, qvod nostrae thesi seu responsioni opponitur.

*)e*n*texna seu artificialiae argumenta oratoribus sunt, qvae ipsis rebus sunt insita: sicuti a)/texna seu inartificialia aliunde efferuntur per testes, tabulas, pacta.

*)e*n*tele/xeia si per t scribitur, putatur vox primitus inventa ab Aristoteie, dicta qvasi perfecti haebitio seu perfectio rei. Qvando autem scribitur per d jam invenitur apud Platonem, et notat continuam agitationem et operationem.

*)entele/xeian Latini explicant per actum. Et cum actus alius sit primus seu substantialis, qvi est forma alius secundus seu accidentalis, ut motus et qvaecunque e)nergeia; hinc factum est, ut Aristoteles et animam

et motum definiverit per e)ntele/xeian. Anima enim est Aristoteli e)ntele/xeia corporis physici organici vitam habentis potestate: Motus autem ei est e)ntele/xeia ejus, qvod potestate est, qva tale est.

ENTHYMEMA, e)nqu/mhma, est syllogismus crypticus imperfectus et monolemmatus, in qvo deest aliqva praemissarum.

Enthymema dicitur etiam mono/lhmma, et monolemmatus syllogismus, argumentatio e)ndeh\s2: ut: Respirat. Ergo vivit.

In Enthymemate facile ex conclusione colligi potest, utra praemissarum desit. Nam si in antecedente praemissa subjectum conclusionis non invenitur, deest propositio minor: si non invenitur praedicatum, deest major.

Enthymemate utuntur Disputatores, ut brevitati studeant: omtores, ut artificium tegant; sophistae, ut fallant.

Enthymemate imprimis ut untur oratores, qvia majorem propositionem, qvae nota est vel ex lege vel ex natura, non admodum urgent.

Enthymemata hinc ipsi Aristoteli dicuntur constare ex eicotibus seu verisimilibus, et ex shmei/ois2 seu signis.

*)enqousia/sths2 est, qvi spiritu qvodam sive divino sive fanatico est afflatus. Vid. *ekstasis2.

ENUNCIATIO, interpretatio et propositio, a)po/fansis2, unum et idem significant.

Enunciatio dicitur interpretatio seu e(rmhnei/a, non qvia est meta/frasis2 seu versio unius lingvae in aliam, sed qvia exprimit mentis conceptum.

Enunciatius dicitur propositio seu pro/tasis2, qvia aliqvid sive in syllogismosive extra syllogismum proponit.

Enunciatio definitur, qvod sit lo/gos2 a)pofantiko\s2, oratio, in qva verum velfalsum inest.

Enunciationis forma est ipsa connexio seu eompositio subjecti et praedicati, qvae fit beneficio copulae seu particulae EST.

In enunciatione copula EST non est pars propositionis, sed conditio praedicati, ad qvod necessario refertur; et ob id aliqvando in ipso verbo praedicati latet. Sic cum dico:

Homo loqvitur, idem est, ac fi dicam: home est loqvens. Unde recte dicitur, qvod copula alia sit explicata, alia implicata.

Enunciationis materiales partes principales sunt subjectum et praedicatum; minus principales sunt syncategoremata, ceu sunt 1. particulae distributivae, ut, omnis, nullus, qvidam: 2. exclusivae, ut, tantum, unice: 3. limitantes et restrictivae, ut, qva, qvatenus: 4. modales, ut, necesse, possibile, impossibile, contingens. 5. negaentes, ut, non, nunqvam: 6. determinantes, sive epitheta subjecti aut praedicati.

Enunciationis affectiones vel novem numerantur 1. Unitas 2. Qvidditas 3. Qvalitas 4. Qvantitas 5. Modificatio 6. Exponibilitas 7. Oppositio 8 Aeqvipollentia 9. Conversio 10. Consecutio 11. Subalternitas.

Enunciationis unitas hoc reqvirit, ut tantum sit unum praedicatum et unum subjectum in eadem unitate sensus et significatione.

Enunciationi uni opponitur multiplex, qvae plura diversa significat, ceu est 1. propositio ambigua. 2. plurium propositionum sine conjunctione posita; qvo pertinent enunciationes discretivae, ut, Non formosus erat, sed erat facundus Ulystes.

Enunciationes seu propositiones Hypotheticae beneficio compositionis seu sunde/smou referuntur non ad multiplices, sed ad eas, qvae unitatem qvandam habent.

Enunciationis qvidditas conjicitur ex simplicitate et compositione, an nempe enunciatio sit categorica seu simplex, ut unum de uno enuneietur; an hypothetica seu composita, ut plures simplices in eadem propositione includantur, mediante aliqva conjunctione.

Ad enunciationis qvidditatem pertinet ejus veritas vel falsitas. Vera enim enunciatio subjecto id tribuit, qvod ei revera inest, aut cum eo conjunctum est. Falsa id subjecto tribuit, qvod non inest illi, nec cum co conjunctum est.

Enunciationis qvalitas cognoscitur ex affirmatione et negatione. an enunciatio sit kata/fasis2 seu affirmatio, qva praedicatum dicitur inesse subjecto; an negatio seu a)po/fasis2, qva cemovetur et dividitur praedicatum a [orig: à] subjecto. Ubi nota, qvod negatio sit, qvando copulapraedicati cum subjecto negatur. idqve fit dupliciter, cum aut particula negans NON immediate praefigitur copulae, ut, Homo non potest mori: aut toti oracioni per signum negativum praemittitur. Qvod sipuccicula NON est pars sive subject sive praedicati, non fit negatio.

ased manet affirmatio. Illa tamen affirmatio dicitur infinita, ut, Qvi non credit, damnatur. Notetur et hoc, qvod aliqvando negatio insit propositioni virtualiter per terminos exceptivos et exclusivos, ut cum dieo: soli credentes, id est, non multi homines sunt electi. Unus, i.e. non plures, est Deus.

Enunciationis qvantitas facit, ut praedicatum vel ad omnia vel ad certa subjecta distribuatur: si adomnia, tunc posito signo (Omnis aut Nullus) est propositio universalis; si aliqva, tunc posito signo (Qvidam) est particularis: si ad singulare et individuum, est singularis; si nullo signo posito, nullo etiam singulari expresso. praedicatum vel ad omnia, vei ad aliqva subjecta distribuitur, est propositio in definita.

Enunciatio ergo alia est definita, certo signo determinata, ut, Omnis homo est animal: alia indesinita, ut, Homo est animal; item alia distrihutiva, qvando praedicatum distribuitur in subjecti inferiora, ut, Omnis homo est animal; alia non distributivae, cum non distribuitur praedicatum, ut, Homo est bisyllabum. Notetur interim, distributionem aliam esse absolutam. aliam limitatam seu restrictam, cum subintelligitur limitatio, ut, omne animal erat in arca Noe, scilicet, qvod extra arcam degit, item, aliam esse in singula generum, cum singula individua intelliguntur; aliam in genera singulorum, cum tantum certae species et ordines rerum intelliguntur.

Ex praedictis tribus Enunciationis affectionibus veteres de omnibus enunciatis qvaesierunt: QVAE, QVALIS, QVANTA.

Enunciationum modificatio est qvando praedicatum dicitur subjecto inesse vel non inesse sub certomodo, sive necessitatis, sive impossibilltatis.

In enunciationibus modalibus distinguendum est dictum a [orig: à] modo. Nam dictum est ipsa oratio absoluta, ut, hominem vivere: modut autem est saltem determinatio istius orationis, ut, necessarium est, hominem vivere.

Si ab enunciatione modali amoventur notae, qvae eam modalem fecerunt, dicitur propositio seae enunciatio praejacens.

Enunciatio officialis huc pertinet, cujus dictum determinatur aliqvo termino, concernente actum mentis, ut, Non sunt, ut mihi videtur, orbes coelestes.

Enunciationes, qvae sunt sine modae seu non modales, dicuntur propositiones de inesse, seu roppositiones absolutae.

ratione alicujus termini obscurum habent sensum, sed tamen explicabilem, per alios clariores expositio: qvarum qvidem praecipue sunt tres: 1. Exclusiva, qvae constat signo exclusivo (solus, tantum, unite, praecise, pauci. et haec exclusiva vel est exclusi subjecti, ut, solus Deus est justus; vel exclusi praedicati, ut, Cretenses tantum mentiuntur. 2. Exceptiva, qvae constat signo exceptivo (praeter, nisi, praeterqvam. sive exceptio fiat de subjecto, ut, nemo praeter Christum est justus; sive fiat de praedicato, ut, Christus in omnibus est nobis similis praeter peccata. 3. Restrictiva, in qva aliqvid praedicatur sub certa determinatione et limitatione per particulas restrictivas (qva, qvatenus, qvoad, hoc vel illo respectu, secundum. et haec propositio restrictivae est aut reduplicativa, aut specific ativa. Vid. Anadiplosis. Omnes hae propositiones dicuntur exponibiles, qvia declarari et exponi possunt per alias propositiones in iis latentes. Nam si dico, Solus homo loqvitur, ibi primo est dictum absolutum, homo loqvitur, sed deinde particula exclusiva notat, qvod non aelius praeter hominem loqvatur. Inde sic exponitur: Qvicunque non est homo, non loqvitur.

Ad enunciationes exponibiles pertinent propositiones insolubiles, reflexivae, inextricabiles. qvae assertive significant se esse falsas, qvia seipsas falsificant, et suam necessitatem vel contingentiam destruunt, ut: Dico, me nihil dicere.

Enunciationum oppositio , an)ti/fasis2, dicit pugnam duarum propositionum secundum affirmationem et negationem.

Enunciationum oppositarum pugna est vel apparens inter subcontraria, utinter I et O; vel inter subalterna, ut A et I vel E et O: vel vexa, kat' a)lh/qeian, qva una alteram evertit, ceu sunt 1. contradictoria, seu a)ntifatikh\, inter A et O, aut inter E et I. ad qvam etiam refertur oppositio singularium: 2. contraria, intes A et E: qvae possunt esse simul falsa. Ubi notetur, qvod legitimae oppositionis reqvisita sint, habere to\ au)to\, seu idem subjectum; fieri kata to\ au)to\ juxta idem et secundum eandem subjecti partem; pro\s2 to\ au)to\, ad idem seu eodem modc; et tandem e)n tw=| au)tw=| xro/nw, ratione ejusdem temporis. Vid. Oppositio.

Enunciationum Aeqvipollentia est convenientia propositionum verbis discrepantium. Vid. Aeqvipollentia.

Enunciationum conversio est mutatio extremorum, servata qvantitate et qvalitate: estque vel simplex, vel per accidens, vel per contrapositionem.

Enunciationum consecutio est, cum universalis negativa seqvitur ex universali affirmativa, et contra, si apponitur particula negativa.

Enunciationum subalternatio est, qva una propositio est semper subaelternans seu universalis, ut, omnis homoesl mendax; altera subalternata seu particularis et singularis, ut, Petrus est mendax.

Enunciationes vatiis praeterea modis distingvuntur. Nam alia est imperfecta, qvae suspensum reddit animum, ut, Si Deo credideris; alia perfecta. alia enuncians. alia non enuncians, ut interrogativa, imperativa: alia inferens, ut praernissae; alia illata seu conseqvens: alia naturalis et directa, ubi praedicatur aliqvid ex qvinque praedicabilibus; alia indirecta et contranaturalis, ubi species praedicatur de genere: alia praeternaturalis, qvae vel est enunciatio per accidens, ut cum duo accidentia concreta de se invicem praedicantur, ut, Musicus est Architectus; vel identica, cum idem de eodem praedicatur, ut, Gladius est gladius; Gladius est ensis. Ptaeterea alia est absoluta. alia comparata, ut, Magis est expetendus honor, qvam divitiae: item alia essentialis, ex tribus priotibus praedicabilibus; alia accidentalis, cum ultima duo praedicabilia praedicantur: alia per se, ubi nexus essentialis est inter subjectum et praedicatum; alia per accidens, ubi non est: alia per se primi modi, per definitionem; alia per se secundi modi per inhaerentiam; alia per se tertij modi per existentiam; alia qvarti modi per se per causationem. Item alia reciprocans et convertibilis, ceu sunt propositiones kaqo/lou, et qvae dicuntur immediatae. alia non convertibilis: alia apodictica seu necessaria. alia topica seu probabilis. alia sopbistica: item alia propria. alia figuram per tropum; alia inusitata per mysterium, qvae disparatas substantias casu recto affirmative propter arctissimam unionem invicem attribuit: et dividitur in personalem, ut, Homo est Deus: et in sacramentalem, ut, panis benedictus est corpus Domini. Item alia positiva. alia privativa: alia synonymica, substantiva et abstractiva; alia paronymica, adjectiva seu concretiva; alia secundi. alia tertij adjecti. seu alia binaria. alia ternaria: alia item de extremo conjuncto. alia extremorum simplicium.

*)e*n*upa/rxein seu inesse dicuntur et toti partes, et partibus totum, et species generi, et genus speciei, et forma materiae, et res in causa vel loco, et imprimis accidens in subjecto, cujus esse est inesse. Vid. Inesse