Regeln fuer die Texterfassung 03/2001
not necessary
Geodaesia.
Urbanitas.
Corpus.
Sextilis in Planetis
Exergasia.
Exarchatum Ravennatem sustulerunt tandem Longobardi; qvos iterum dejecit Carolus Magnus.
Autoritas.
excellens, egregium, illustre, magnificum.
civilis ex legibus; vel praetoria. item vel peremtoria, qvae rem de qva agitur, perimit; vel dilatoria et temporalis.
Exceptiones Rei saepe ab Actore eliduntur per Replicam seu replicationem, qvam reus vicissim enervat Duplica seu Duplicatione, ut hanc elidit Actor Triplica seu Triplicatione, et ad illam Reus respondet Qvadruplica seu Qvadruplicatione.
exuperantia, excedit modum in agendo et vitio vertitur.
et Exceptiva propositio Vid. Enunciatio.
feces alvinae seu stercora et liqvor aliqvis aqvosus, materia pro urina. Secundae concoctionis excrementa sunt flava bilis et urina, ex sero sangvinis et aqvoso humore ventriculi constans. Tertiae excrementae sunt sudor, mucor et balitus insensibiliter per poros dissipabiles.
Exemplaris causa
Exemplarimago est signum repraesentans suum exemplat. Correspondentia autem imaginis et exemplaris dicitur similitndo.
Exemplar alias dicitur Formae exemplaris, Idea.
Exemplumexemplum est, qvod similem formam habet.
Exercitus actus Vid. Actus.
Gymnastica.
synonymia: expolitio. antizeugmenon: epexergasia.
Exhalatio est una duplex: magis spirituosa, qvae dicitur fumus seu altera megis vaporosa, et dicltur vapor.
Exhalationes sunt materiae omnium meteororum: et prout vel accenduntur diversa forma, vel aliam formationem subeunt, ita diversa nomina suscipiunt Vid. Metcora.
Inanitio.
Habitus.
Ens.
Philosophia.
Exordium in causa turpi aut dubia solet fieri obliqve, et dicitur insinuatio. in causa honesta directe: et tunc ejus partes sunt 1.
Exorcismus
Elocutio.
esoterico, accumto, acroamatico.
Implicitum.
Exergasia.
Enunoiatio.
Dimensio.
Extensio entitativa dicitur in materia, ante qvantitatis consideratinem: situalis est ipsius qvantitatis.
extraneum, extrinsecum, ad extra, internum et opera Dei alia dicuntur ad intra. alia ad extra.
In Ethicis est vitium sive excedens sive deficiens.
Extremum rei, extra qvod ejus nihil est; ceu sunt duo termini: unus unde incipit, principium; alter ultimus, finis.
Laetitia.
leberis, pellis, qvam serpens qvotannis deponit, qvaque nihil est levius aut inanius. Hinc illud: Leberide nudior.
Facies vultu differt, qvod facies eadem semper retincatur; vultus mutetur in facie.
In facie sunt frons, oculi, nasus, malae seu maxillae seu genae, os cum labris suis, aures, et reliqva, qvae vide suo loco.
Facies astrologis dicitur dignitas qvaedam essentialis planetarum, cum facie ad faciem ita luminaria intuentur, ut ad solem sint occidentales, ad lunam orientales.
difficile et difficultas.
Facile alius est factu, aliud facile cognitu. Sic principia faciliora sunt principatis cognitione, puta distincta, et qvoad naturam.
Facilitas
Tres sunt facultates in studiis academieis, qvas vulgo vocant superiores: Theologia, Jurisprudentia et Medicina; qvae omnes praesupponunt facultatem Pbilosophicam.
Per facultatem, qvam Aristoteles definit Rhetoricam, intelligit talem potentiam, qva qvis utrumque potest. e. g. sive laudare sive vituperare, sive suadere sive dissvadere.
actio seu praxis est operatio moralis secundum virtutes aut vltia, aut contemplatio est operatio theoretica.
Faedus aeqvale
est inter aeqvales; inaeqvale, cum alter faederatorum est dignior.
Faedus clientelare
est, cum alter faederatorum concedit in imperium superiotis: qvale est inter patronos et clientes: item cum victi se dedunt victori.
Faedus pacis
seu pacificatorium , est de non offendendo.
Faedus societatis
est vel commerciorum, vel mutuae defensionis.
Faedus perpetuum
initur sine certo temporis termino: temporarium
sophisticus elenchus, est deceptio per argumentationem, qvae videtur probare et non probat.
Fallacia in dictione
est, qvae fallit vocabulis 1. per homonymiam seu aeqvivocationem 2. per amphibologiam seu multiplicem orationis significationem 3. per proceßum a sensu composito vero ad divisum falsum, aut,
Fallacia extra dictionem
est, qvae fallit 1. fallacia accidentis, cum non distingvitur id, qvod est per accidens, ab eo, qvod est per se. 2. fallacia a dicto secundum qvid ad dictum simpliciter 3. fallacia
Fallacia in forma
est, qvae peccat contra regulas syllogisticas; sicut fallacia in materia decipit propositionibus apparenter veris, sed revera falsis aut ambiguis.
Fallaciarum solutio fit vel indirecte vel directe.
Fallaciarum solutio indirecta aut fit per retorsionem per robustiorem syllogismum, seu per anthypophoram; aut per interrogationem. aut per per comparationem et compensationem rei alterius, qvae opponitur propositioni opponentis; aut per digressionem ad heterogenca.
Qvo pertinet fallaciarum solutio, qvae magis fit ad movendos affectus et ad exaggerandum, qvam ad confutandum, et dicitur
Fallaciarum solutio directa est, qva initio videtur, an sibi constet forma syllogismi: deinde an conclusio thesi opposita, aut ignoratio elenchi commissa, et sic adhibetur rejectio alienae qvaestionis, aut praecisio multiplicis. post altera praemissarum aut utraque vel rationibus certis negatur et sic adhibetur inficiatio, deductio adabsurdum inversio, instantiae seu increpatio; vel limitatur; vel distingvitur.
Falsitas veritati metaphysicae opposita opponitur contradictorie, sicuti non ens opponitur enti. Vid. Difformitas.
Falsitas est cum intellectus, vel qvaevis alia potentia cogaoscens circa res occupata fallitur: difformitas nempe potentiae cognoscentis ab objecto.
Falsitas oritur ab imperfectione intellectus, cum ille vel in experientia, vel in judicio, vel in disciplinis, sive autoritate dicentis, sive alio modo decipitur.
Falsitas est multiplex et infinita: qvia errare et falli multis contingit modis. Recte antem agere non uno modo.
Falsitas est vel incomplexa, cum decipimur in apprehensione rerum, ut, cum orichalcum apprehendimus pro auro: vel complexa, qvae opponitur veritati complexae, et consistit vel in divisione conjunctorum, ut, homo non est animal: vel in conjunctione divisorum, ut homo est lapis.
Falsitas logicis alia est definitionis, alia argumentorum, alia testimonii, alia axiomatis, alia syllogismi.
Falsitas sibi non est conformis: et propterea non est perpetua, sed tandem dissolvitur.
Falsa nunqvam seqvuntur ex vero: per accidens tamen ex falso potest seqvi verum.
Falsum neque falso neque vero consonat.
Falsa sunt vel possibilia, vel impossibilia, vel apparentia.
Falsi crimen
cupiditus nutrimenti solidioris, id est, calidi et sicci, seu frigidi et hum di seu potus.
Fames praeternaturalis est
Familia non consistit in una, nec in duabus, sed ad minimum in tribus personis. Nam vir et uxor in societatem coeunt ad sobolem procreandam: servus autem pertinet ad familiae sustentationem.
Familiae caput est paterfamilias, cui uxor et servus sunt pro partibus essentialibus; liberi autem pro fructu, effectu et fine societatis conjugalis.
Familia constat tribus societatibus, si perfecta est, nempe conjugali, paterna, et herili.
Familiae plures si sociantur, jam non est societas oeconomica seu domestica, sed vel comica et pagana, orta ex pluribus domibus, vel politica et civilis, orta ex plurib us pagis.
morositas; in excessu adulatio. Sumitur etiam pro amicitia, item pro domestica
consvetudine.
Famosus libellus Vid. Libellus famosus.
Nefas, qvod non licet facere.
Fascinationaturalis, qva spiritus noxii, sive ex oculis sive aliunde magica, Praefiscine dictum.
Calendarium, Calendarium.
Physicum vel Chaldaicum vel Stoicum.
Fatum physicum
est ordo secundarum causarum, decreta providentiae divinae exeqventium.
Fatum est sub providentia, qvae fatum seu seriem causarum mutare potest.
Fatum Chaldaicum
seu astrologicum est, qvo qvis astrorum inclinationibus subjacet. De hoc illud valet: Vincam mea fata precando. Item, Astra inclinant non necessitant. Subjacet et hoc fatum providentiae.
Fatum Stoicum
est, qvo ipse Deus ad necessitatem compellitur. Sed hoc ab ecclesia est explosum. Stoici illud vocant Necessitatem.
Fatum, qvia dicitur Fatum virtualiter, nempe decreta divina de rebus; sed dispositio ipsa secundarum causarum seu series illarum dicitur fatum formale.
Fatalia
amygdalae, glandulae sedi laryngis appositae, tonsyllae alias dictae, et gurgulatio seu uvula, ava,
Beatitudo.
in genere est capitatale facinus, qvod qvis in alium committit: in specie contumacia vasalli in dominum, ob qvam feudum amittit. Dicitur etiam Astalium, ab astu.
Femen sumitur pro internis et mollioribus femoris partibus. Posteriora feminis dicuntur podex et anus. cujus caro sunt clunes seu coxa et coxendix, morbi Ischiatici.
vitium beroicae virtuti oppositum, qvo qvis omnem
Fermentatio aliis est est concitatio partium terrestrium in corpore, vi ignis interni facta, ut beneficio aqvae intermediae azymum. Vid. Chymia.
FermentumFermentum Vid. Eulogia.
Osemutum. Notetur, qvod ex terra ferruginea et magnetica cuprum sive as fiat.
Ferula, in plantis.
Homileticae virtutes.
dies est, qvi cum solemnitate in honorem Dei est constitutus, et contradistingvitur diei profesto. Vid. Dies festi.
Festa JudaeorumDies festi.
Festa Christianorummobilia vel immobilia seu fixa.
Festa mobiliaFestum Paschatos et qvae festa inde pendent sive antecedant in minori intervallo, ut Septuagesima, Sexagesima, Zvinqvagesima, seu Esto mibi, Zvadragesima seu Invocavit, Reminiscere, Oculi, Laetare, Judica, Palmarum: sive subseqvantur in intervallo majore, ut Qvasimodogeniti, Misericor dias Domini, Cantate, Vocem jucunditutis, et die 4 huic proximo, Ascensio, Exaudi, Pentecoste, Dominica Trinitatis et die 4 huic proximo Festum corporis Christi, Dominica prima, secunda, tertia et coetera Trinitatis, usque ad adventum Christi.
Festa immobiliaseu fixa sunt, qvae certis certorum mensium diebus, certis literis insignita, perpetuo incidunt.
Festorum immobilium praecipuorum
sedes inveniuntur ex versiculis notis:
Festorum immobilium, ut et aliorum praeter festa dierum certis nominibus insignitorum, sedes ostenditur in Cisio Jano: Vid. Cisio Janus.
Feudale jus
Feudumvel dignitas, vel vectigal, vel praedium ea lege datur vasallo, valvasori seu vassallo, ut et ipse et ejus posteri autorem beneficii perpetuo agnoscant.
Feudum primo extitit, cum inferiores, ut clientes, res suas liberas et allodiales, retento dominio utili dabant potentiori ob defensionem, in deditionem. Sic feudum venit nomine Clientelae. Si potentior
Beneficij.
Feudum est non tantum praedii sed etiam dignitatis vel vectigalis benevola concessio, cum utilis dominii translatione, retenta proprietate, sub fidelitate et exhibitione servitiorum honestorum.
Feudum est vel regale summi gradus, qvod obtineur duces, marchiones, comites; vel medij gradus, qvod est baronum et reliqvorum provinciae procerum, qvi sub se habent alios subinfendatarios, imfimi gradus, qvod Feudum ignobile.
Feudum item est vel ecclesiasticum in qvo per annulum et baculum papae qvis investitur, alt seculare, qvo qvis ab imperatore per vexilum investitur, personale, vel reale, qvod ad heredes transit: vel antiqvum vel novum. vel francum seu liberum, francum. vel ligium, in qvo absolute fidelitas promittitur, side nullius alterius Domini reservata, inque qvo non potest pareri, nisi uni domino; vel non ligium.
masculinum, in qvo femina non succedit; vel femininum, in qvo succedit: vel rectum, transitorium ad heredes; vel degenerans et imperfectum, ceu est Feudum Gvardiae et Castaldiae, qvod est castri vel civitatis, et potest esse annuum: Feudum pignoratitium, Feudum Camerae vel Cavenae i. e. cellae, eum aliqvid annuum ex camera vel aerario domini solvitur. Dicitur etiam Feudum Soldatae,
Feudum Hauberticum et loricatum dicitur, qvod ea conditione datur vasallo, ut ad edictum loricatus sen cataphractus adsit.
vectae, attractrices; aliae transversae seu circulares, contractrices et expultrices aliiae obliqve contentrices. Dantur etiam fibra in plantarum radicibus et foliis et in sangvine.
Fides oritur ex testimonio, sicuti scientia ex ratione.
Fides alia est humana. alia divina.
Fides divina
est vel historica, qva
miraculosa, qva qvis credit, se praestare posse, qvae Deus promisit, se per illum praestiturum; qvalis fuit in apostolis, ipsoque proditore Juda: vel justificans, qva Christum redemptorem in verbo evangelii recte agnoscimus, et propter ipsius meritum confidimus, nos ex mera gratia remissionem peccatorum habere, nobisque justitiam ejus imputari; et in adultis comprehendit 1. notitiam seu assensum seu
Fides interim qvae creditur, seu res credita, et fides, qvae credit, seu habitus credens, non sunt confundenda.
Fides explicita
dicitur, qva articulos fidei internoscimus; implicita, qva, illis ignoratis, qvis se dicit credere, qvod alii credunt.
Fides etiam, qvae credit Deum, credit Deo, et qva credit in Deum, distingvenda est.
Fides humana
assensum qvidem praebet, sed non tam firmum, qvam fides divina, qvae propter autoritatem dicentis Dei certius novit, qvae credit, qvam qvae per discursum rationis et scientiam indagantur.
Fides
Ethicis dicitur fidelitas et integritas, et notat convenientiam dictorum et factorum, hujusque convenientiae studium.
Fides haec est vel activae, qva aliis fido et credo, et dicitur credulitas, estque certa de aliqvo veracitatis opinio: vel passiva, qva mihi fiditur et creditur, et dicitur integritas, adversus qvam pugnat perfidia, fides Punica, perjurium fraudulentia.
Fides bonae
opponitur fraudi et dolo.
Fidelitas
FidejussorFidejussor enim, anteqvam solvit, habet beneficium 1. excussionis, ut petat prius excuti principalem debitorem, 2. divisionis, ut petat fieri divisionem inter fidejussores, 3. cedendarum actionum, ut petat sibi contra confidejussores cedi omnes actiones.
Fidei commissa
FiducialiaFortitudo.
Motus.
Fiendi modi sunt qvinque Fit enim aliqvid 1. transfiguratione, ut statua ex metallo fuso: 2. appositione, ut flumina ex rivis: 3. subtractione, ut ex lapide Mercurius: 4. compositione, ut domus. 5. alteratione, ut ex vino acetum.
Fiens est, qvod nondum pervenit ad terminum.
Fientes morbi Medicis dicuntur, qvi etsi jam Facti autem morbi sunt, qvi remotis etiam causis generantibus remanent, ut ex frigido potu frigida ventriculi intemperies, et vulnus ab ense inflictum.
Figmentum
FingensQvi figmentum refert ad aliqvid significandum, non mentitur.
Fictiones jurisentia rationis,
logicis est forma, qvanti in corporeis, et qvarta species qvalitatis.
Figura geometris est sub aliqvo vel aliqvibus terminis comprehensa: qvae si unico comprehenditur termino, dicitur trilatera, qvadrilatera, multilatera, seu eriangulum, qvadrangulum, multangulum. estque alia figuca ordinata et regularis, ut triangulum, qvadrangulum, ut Isoperimetra; alia inordinata et irregularis.
Figuratum
Figurae syllogismorumprima figura. si bis praedicatur, est secunda. si bis subjicitur, tertia.
Figura dictionis est species fallaciae, qva imponitur ambiguitate vocis jam in prima; jam in secunda notione sumtae.
Figurae, sumtae pro variatione ejusdem sententiae, distingvuntur in figuras grammaticas et in figuras rhetoricas.
Figurae grammaticae
Figurae rhetoricaefigurae dictionis seu figurae sententiae seu figurae amplificationis, qvibus figurae in aliis verborum et rerum ornamentis. Qvae figurae omnes cum alibi tum in libello nostro de rerum et verborum copia inveniuntur. Sufficit hic seqvens tabula:
1. Congeries phrasium aeqvipollentium per Synonyma,
2. Enallage, permutatio partium, Antimeria. accidentium, Heterosis.
3. Metaplasmus in figuris orthographicis est, qva dictiones qvasi transformantur per figuras orthographicas, qvae literas et syllabas varie afficiunt. Nos alibi omnes versibus partim jam antea factis, partim Metathesis extat.
[Dicitur et et transpositio, ut pro
Antistoechon erit tibi, litera si varietur.
[Dicitur et Metalepsis seu transmutatio et Antithesis, ut olli prvilli.
Compositae vocis dissectio Tmesis habetur:
[Dicitur etiam sectio dissectio, ut qvo me cunque vocant.
Deficit Endeia. at contra Pleonasmus abundatPlconasmus redundantia. Illius species sunt Aphaeresis; Arsis in dictionis initio; Syncope, Elleipsis, Parelleipsis, Ecthlipsis in medio; Apocope et Synaloephe in fine Synaraesis ubicunque. Hujus Prothesis et Anadiplosis in initio dictionis; Epenthesis, Diaeresis, Parenthesis. Diplasiasmus, Paremplosis in modio; Paragoge in fine; Diaeresis ubicunque.
Ceu Anadiplosis geminat: sie detrahit Arsis.
[Anadiplosis seu Geminatio in initio ejusdem literae, ut pro Arsis seu Detractio geminatae syllabae, ut pro
Syncopa de medio tollit, qvod Epenthesis indit.
[Syncope, ablaetio e medio, ut dixti pro dixisti; Epenthesis seu Epectasis additio, in medio, ut Mavors pro Mars.
Rejicit Elleipsis. contraque Parenthesis indit.
[Parenthesis additio vocalis in medio; dicitur et interpositio, ut forteis pro fortes: Elleipsis rejectio vocalis in medio, ut pro
Qvodque Paralleipsis tollit, dat Diplasiasmus.
[Parelleipsis est ejusdem consonantis in medio omissio, ut Diplasiasmus, seu duplicatio, cum eadem consonans in medio repetitur, ut est relligio pro religio]
Qvod Paremptosis dat, id Echtlipsis removebit
[Paremtosis, nt pro Echtlipsis seu Elisio, additio diversae consonantis in medio, ut pro
Aufert Apocope finem, qvem dat Paragoge.
[Apocope, seu Abscissio, ut Tun' pro Tu: Paragoge seu Proschematismus et Proparaleipsis, ut accingier pro accingi.
Dicitur in binas difflare Diaeresis unam.
[E. G.
Dicitur Synaeresis unam
[Dicitur etiam Synaloephe, Crasis, ut oburno pro eburneo; Item Synoecesis
4. Syntacticae in vocum.
redundantia, Pleonasmus, Appositio, Epitheta, Polysyndeta
defectu, Ellipsis, Asyndeta, Syllepsis, Zeugma, Synecdoche Gramm. Hypozeuxis, Prolepsis. immutatione, Synthesis, Evocatio, Hypallage. transpositione Hendyadis, Hyphen, Hysterologia, Parenthesis, Epembole.
5. Prosodicae, Ectasis, Systole, Echtlipsis, Synaloephe, Synaeraesis, Hypermetron, Catalecticum, Monocolon, Polycolon. Varia carminum genera.
Versus de nonnullis figuris Prosodicis.
Ectasis extendit: curtat sed systola vocem
Ectasis Italiam producit corripiendam
Corripit, ut steterunt, ducendam systola vocem]
Bina Synaeresis vocalia cogit in unum.
M necat Ecthlipsis. vocalem aufert Synalaephe.
Tropi. Metaphora, Metonymia, Synecdoche, Ironia, eorumque affectiones, Catachresis, Hyperbole, Allegoria.
Figurae dictionis in vocis vel soni
repetitione, Epizeuxis, Anaphora, Epiphora, Anadiplosis, Climax, Symploce, Epanalepsis, Parechesis, Epanodos, Synantesis.
affinitate, Antanaclasis, Ploce, Paronomasia, Polyptoton.
oppositione, Anthitheta, Antistrophe, Antimethathesis, Oxymoron, Synoeceiosis.
Figurae sententiae.
Figurae amplificationie.1. ex
2. ex
3. ex exemplis et similitudinibus, Paradeigma, Parabola, Comparatio,
4. ex argumentorum exergasiae, Exordium, Propositio, Ratio, Testimonium, Contrarium, simile, Exemplum.
5. ex contrariorum resolutione,
6. ex divisione, Distributio, Congeries, Incrementum, Decrementum, Prolepsis, Enumeratio, Recapitulatio.
Figurae in alijs verborum et rerum ornamentis.
7. ex causis, Aetiologia,
8. ex definitione, Hypotyposis, Pragmatographia, Prosopographia, Topographia, Chronographia, Ethopoeia, Pathopoeja, Diegesis.
9. ex contrarijs, Antithesis, Occupatio.
in Euphoniae et concinnitatesoni in numero oratorio.
in constructione periodorum.
monocolorum
dicolorum
tricolorum
tetracolorum
in modo docendi
recto per
inclinato per plagiasmum
conjunctivo per polysyndeta
dissoluto per asyndeta comparativo etc.
Chymia.
Filius est vel naturalis simul et legitimus, ut qvi in legitimo toro est susceptus; vel legitimus tantum, ut adoptivus; vel naturalis tantum, ut natus ex concubina ca, qvae matrimonio duci potest; vel vulgo conceptus ex vago concubitu, ut spurii, nothi, manseres.
Filiatio
onera realia, qvibus contradistingvuntur onera seu munera personalia Suntqve collectae, vectigalia, decimae etc.
Finis
Finis in intentione
causae efficientis proprie est causa, propter qvam
Finis in executione
est proprie effectus, adeoque inter causas non referendus.
Finis universalis
est, cujus gratia est mundus constitutus. Et hie si absolute universalis est, est gloria Dei: si refertur ad utilitatem, qvae praestatur homini, epitomae illi mundi, est hominis commoda sustentatio, juxta illud Stoieorum: omnia propter hominem; homo propter Deum.
Finis particularis
est, ad qvem tanqvam ad suum scopum naturalem, qvaelibet res in suo genere lege naturae tendit.
Finis ultimus
est, ad qvem omnia intermedia tendunt. Dicitur ab Aristotele finis architectonicus.
Finis subordinatus
ad ulteriorem adhuc fertur finem.
Finis cujus
, finis internus, et est ipsa rei perfectio, propter qvam res instituitur.
Finis cui
, finis externus seu usus rei ad alia relatus.
Finis generationis
est forma, qvae per generationem inducitur et
Finis rei genitae
est operatio, cujus gratia aliqvid esse dicitur.
Finis in magnitudinibus
est ultima pars, ubi aliqvid desinit: sicut principium est pars prima, ubi qvid incipit.
Finitum
Finita igitur omnia sunt, praeter ens illud independens, qvod Deum vocamus.
Finitum alias Platonici dixerunt Deum et materiam infinitam, qvia ille perfectionem habet absolutam; haec ad nullam formam definita est, sed infinitas formas potest recipere.
Finitum aliqvid dicitur finicate 1. eßentiae, ut, qvod aliqvando non fuit et aliqvando desinere potest 2. perfectionis 3. potentiae et virium, qvando qvis non potest omnia. 4. durationis 5. praesentiae, ut qvando qvid ad spacium certum determinatur.
Finitasfinitudo, est, qva qvid terminatum et finitum est.
Finitivus status
physicis sumitur pro coelo stellarum fixarum. Oratoribus est ipsa causae confirmatio.
Firmitas
Fiscales
Fiscus ut est principis, ita aerarium et arca est reipublicae.
fixatio et fixio, Chymicis est, qvod ad consistentiam est reductum in igne durabilem. Opponitur illi Volatile.
Fixae stellaeStella.
ignis noster culinaris, qvi non cernitur, nisi in pingui aliqva materia ardente et flammante, sit nihil aliud, qvam fumus ardens.
fractilia sunt, in qvibus est pororum brevitas et distantia longius porrecta: et friabilia, qvae sunt valde sicca propter infinitam exiguorum pororum multitudinem: et formatilia, qvae sunt viscosa, ex aerea humiditate mixta, poros plurimos habentia: et sissiliae, qvae nec liqvida, nec compressilia, nec friabilia sunt propter pororum longitudinem.
Planta.
metaphysice, cujus essentia non est permanens, sed cujus una pars cum praeteriit, altera est futura.
Fluere dicitur physice, qvodcunqve est humidum, et suis terminis non facile continetur.
FluviusFons autem est aqvae
Flumensive aeqvabili fluxu, sive, ut in torrente, cum impetu.
FluoresLapis.
Fluxusrefluxus maris Vid. Mare.
Usura et Acqvirendiars.
Foeneratio
Foenus nauticum
Fluvius.
materia est internum constitutionis principium passivum.
Forma et materia sunt partes essentiales corporis physici seu naturalis.
Forma et materia non sunt principia aeterna, qvia solus Deus aeternus est: et propterea ille non potest dici forma vel anima mundi.
Forma est entelecheia seu actus corporis, qvi dat esse, operari, et distinctionem ab aliis.
Formae enim tria sunt officiae (1) elargiti essentiam (2) vires et facultatrs (3) distinctionem ab aliis rebus.
Formae est substantia per se incorporea, et incompleta. Incorporea est, qvia corpus informat sine dimensione qvantitatis:
incompleta est, qvia cum materia unum per se constituit.
Forma igitur est interna et essentialis, totam rem constituens, et dicitur informans et physicae, materiae contradistincta.
Forma partium
dicitur partialis, ut forma ossis.
Forma externa
, qvae qvantitatem determinat ad certam figuram, est tantum forma accidentalis, et dicitur mathematica, qvo pertinet forma artificialis.
Forma assistens
est, qvae ab extra rem movet, ut rotator rotam.
Forma metaphysica
est ipsa rei qvidditas, et omni enti competit, tam materiali, qvam immateriali. Dicitur alias forma totius, sicuti forma physica forma partis.
Inter formam et formalitates seu gradus rei essentiales est distingvendum. Sic humanitas est forma seu qvidditas hominis: sed animalitas et rationalitas sunt ejus formalitates. Sic elementa dicuntur in mixtis corrumpi secundum formalitates, non secundum realitatem.
Formaliterefficienter et causaliter, ut, cum sol dicitur efficienter calidus, non formaliter: jam eminenter, ut cum Deus dicitur esse ignis calefaciens non formaliter, sed eminenter: jam materialiter. jam
identice. sic rationale est sensibile non formaliter, sed identice: jam objective. jam virtualiter. jam dispositive, concomitanter, radicaliter seufundamentaliter, tmnscendentaliter.
Formamomnium individuorum unam specificam. qvae singulis individuis formandis adveniat, et sit aliqvid reale extra wentem, statuit Aristoteles, atque interea singulis individuis seu primis substantiis formam individuam negat, easque vocat partem materialem compositi singularis, qvae cum composito intereat.
Forma specifica
rectius dicitur esse forma logica, nempe universale qvid differentia qvaedam specifica.
Forma individuifica
individuorum est, qva sunt qvod sunt.
Forma generica
non constituit speciem; nec specifica individuum: sed individua forma format suum individuum.
Formae physicae vivorum
sunt multiplicabiles per generationem beneficio seminis.
Forma igitur non educuntur e potentia materiae: nec inducuntur a coelo et astris, sed primitus cum ipsa materia creatae sunt, ita ut in corporibus coelorum et elementorum
Formaleformalis ratio, formalis identitas, eorum, qvae se invicem definiunt: formalis item diversitas et distinctio.
FormalitasRatio formalis et Realitas.
Forma exemplarisidea in mente, ad cujus normam aliqvid producitur: et potius est in censu causae efficientis, qvam formalis. Causa enim efficiens artificialis semper respicit exemplar in operando. Hinc patet, qvod forma exemplaris seu exemplar sit potius causae extrinsecae, qvam intrinsecae. Vid. Exemplar.
Forma accidentalis
Fortitudo.
adulterium cum aliena uxore: stuprum simplex cum soluta: concubitus cum remina, etsi
incestus cum propinqva in gradu vetito: polygamia et bigamia cum pluribus uxoribus.
ars Fortisicationis.
Fortalitiumpropugnaculum, opus cornutum, Reductus qvadratus, semireductus. Ravelin seu moles cum duabus faciebus inter duo propugnacula: Luna dimidiata, Eqves, opern coronata, stellata, sive alia forma, dicuntur castella campestria, Forteressen, Citadelle, Lorica, scamnum seu scabellum, Fossa. ambulacrum valli, Terreplen. Faussebraye, seps castrorum Trenchee. Si Approches Mine. si vallum dejicit, Breche, Contr' Approches et Conter Mine. Locus, in qvo tormenta disponuntur, dicitur Casematte etc.
Fortalitia construuntur secundum proportionem certarum linearum et angulorum: qvi qvodammodo internosci possunt ex diagrammate Fig. LXXXIV. obi A B. est latus arcis linea polygona,
FC Cortina, linea seu longitudo valli inter duo propugnacula,
DEL et MKT Propugnaculum.
DE, EL, MK, KT, facies seu extrema linea propugnaculi,
CD, LR, FM, ST. Ala propugnaculi, linea connectens cortinam et faciem,
CB, FA Collum propugnaculi, linea extrema lateris, ad haerens Cortinae, Gola,
AK, BE, Linea capitalis princeps
A et B Centrum propugnaculi.
N Centrum arcis.
NK, NE Diameter arcis,
NOQ Perpendicularis linea
KE Linea distantiae inter puncta seu cuspides duorum angulorum K et E.
PD, GM Linea defensionis, defendens angulum propugnaculi,
O Punctum decussationis in concursu duarum linearum defensionis.
HEI Angulus circumferentiae in extremitate
KNE, ANB. Angulus centri in medio.
DEL, MKT. Angulus propugnaculi seu cuspidis defendendus seu defensus,
GOP Angulus defendens in concursu linearum defensionis.
H Arcus anguli defensi.
Fortitudo igitur observat decorum in adeundis aut in declinandis periculis, laboribus, ipsaqve
Fortitudinis objectum internum sunt merus et considentia; externum sunt formidabilia et fiducialia.
Formidabiliasive cum turpitudine conjuncta, ut scelera, qvae omnia sunt metuenda: sive sine turpitudine et culpa, ut mortes innocentum, ubi sine metu agendum: sive sunt supra hominem, ut terrae motus et tonitrua, qvae non metuere feri hominis est: sive secundum hominem, qvae cordate sustineri debent. Fiducialia sunt, unde qvis fiduciam capere potest.
Fortisviri est duplex officium, metuere ut oportet; confidere ut oportet.
Fortitudini audacia, temeritas, nimia confidentia. in defectu timiditas et meticulositas.
Fortitudo vera et genuina
est, qvae honestatis causa suscipitur, et
Fortitudo apparens et imperfecta
secundum Aristotelem est sextuplex 1. civilis seu legalis, qva qvis legibus adductus, metu poenarum et spe praemiorum fortiter agit. 2. Empirica experiment alis, stratiotica seu militaris, qva qvis experientia rei militaris fortiter agit, qvalis est
Irmtionalis, qvae proficiscitur Fiduciaria, qvae proficisitur Imcunda seu affecluosa, qvae proficiscitur Mercenaria, qva qvis propter mercedem vitae est prodigus.
Fortitudo alia togata, in perferendis atque depellendis injuriis extra bellum; alia bellica et sagata. item alia suscipiens in aggrediendo malo; alia propulsans in declinando; alia tolerans in perferendo: item alia religiosa, qvalis in martyribus; alia politica etc.
Fortitudinis cognatae virtutes sunt constantia, patientia, sedulitas, mansvetudo seu clementia, placabilitas,
Fortuna pro fortuito eventu sumta est causa per accidens, qvae incidenter et praeter intentionem aliqvid producit; seu cujus effecto per se intento annectitur aliqvid effectum non intentum.
Fortuna igitur refertur ad causas efficientes, sed ilias, qvae agunt per accidens, respectu nostri.
Fortuna respectu providentiae DEI nullae est, qvia omnia sunt sub
Fortuna et casus in eo differunt, qvod fortuna est in rebus deliberato agentibus; casus autem in rebus sine proaeresi agentibus. Vid. Casus.
Fortuna secunda dicitur philosopho
Fortuna bona
astrologis dicitur Jupiter, Venus et qvinta domus.
Fortuna mala
dicitur iisdem Saturnus et Mars et sexta domus.
Fortuitum
mineralia, corpora scilicet homogenea, partim ex vaporibus subterraneis terrae mixtis, partim ex luto et succo mixtis. Suntque 1. terrae siecae, ut Creta. 2. susci concreti, ut Bitumen. 3. lapides. 4 metalla 5. mix ta ex his corpora.
Fractio dicitur Arithmeticis minutia et fractus numerus partes rei integrae significans.
Fractus numerusNumeratore, superiore, et Denominatore, inferiore, ut virgula interponatur. Superior In ferior
Fractiones fractionum
Dolus.
Oceanus.
Friabile
Frigoris actiones
sunt ealorem temperare et humorem adstringere.
Frigus per naturam dispellis calorem
, sed per
frondis, tenerior propago in arboribus et plantis.
Frons, frontis, lineae physiognomicae.
profusioni: et est virtus, qvae opes et rem familiarem recte colligit, tuetur et conservat, rationes acceptorum et compensorum diligenter supputat, aes alienum declinat, facitque ut homo strenue laboret, frugaliter vivat, supervacanea vendat, non emat. Dicitur alias parsimonia.
Usus est rerum ad finem ducentium, ut pecuniae: fruitio antem est ultimus finis.
Frui