CAMENA Early Modern Latin Texts

JOH. MICRAELII LEXICON PHILOSOPHICUM TERMINORUM PHILOSOPHIS USITATORUM ORDINE ALPHABETICO SIC DIGESTORUM, UT INDE FACILE LICEAT COGNOSSE, PRAESERTIM SI TAM LATINUS, QVAM GRAECUS INDEX PRAEMISSUS NON NEGLIGATUR, QVID IN SINGULIS DISCIPLINIS QVOMODO SIT DISTINGVENDUM ET DEFINIENDUM. Editio Secunda ab ipso Authore Correcta et Aucta cum novis novorum Terminorum et Vocabulorum Indicibus. [gap: illustration] STETINI, impensis JEREMIAE MAMPHRASII, Bibliop. Typis MICHAELIS HÖPFNERI, anno CIC ICC LXI.

Historica tractatio sit sine causarum cognitione; sicuti tractatio scientialis seu demonstrativa per causarum inqvisitionem.

Historicus rhapsodus est, qvi exempla historica in qvibuscunque rebus proferre potest.

HOMAGIUM est juramentum, qvo novo principi obstringuntur subditi. Vocatur etiam panagium, qvasi commune jusjurandum subjectionis. Item juramentum fidelitatis.

Homagium in specie est qvaedam adstructio servitutis liberi hominis facta domino, cui promittitur fidelitas. Dicitur etiam hominium, qvia per illud constituitur qvis alterius homo i. e. vasallus.

HOMILIA est vel conventus hominum, vel colloqvium et oratio in tali conventu habita: item ossium inter se cohaerentia, qvomodocunque ea fiat.

Homileticae virtutes sunt, qvibus opus est in homiliis et conversationibus, ceu sunt 1. Comitas, fili/a, in rebus seriis, cui opponitur morositas: 2. Festivitas, eu)trapeli/a in jocosis, cui opponitur scurrilitas et rusticitas. 3. Taciturnitas in tacendo, cum oportet. 4. Veracitas in dicendo vera.

HOMO zw=on logiko\n, animal rationale: addidit Plato, mortale; qvia et intelligentias ipsumque Deum per animal seu *zw=on definivit.

Homo constat corpore organico [orig: organicô] omnium perfectissimo [orig: perfectissimô], et anima [orig: animâ] tationali omnium praestantissima.

Homicidium est crimen ex hominis internecione: estque vel dolosum, sive qvis ipse, sive per alium dolo malo alium interficit: qvo pertinet veneficium, latrocinium, assasinium: vel coactum, qvod qvis inculpatae tutelae moderamine commisit: vel casuale, qvod sit praeter intentionem. Parricidium dicitur, si qvis parentes aut liberos aut qvi eorum loco sunt, occidit. Ubi notetur, qvod Probomicida sit, qvi dum hominem interficere conatur, voluntas ejus effectum non habet: item, qvi mandat homicidium committi gratis vel mercede: item seditionum autor: item injuste aliqvem probri capitalis accusans.

Hominis natura constituit anthropologiam in physicis; mores ejus formandi constituunt ethicam. societas cum aliis constituenda generat politicam et oeconomicam. justitia administranda jurisprudentiam. sanitas conservanda aut recuperanda medicinam. salus aeterna qvaerenda theologiam.

HOMOgenea dicuntur, qvae sunt ejusdem generis et naturae; sicuti heterogenea, qvae sunt diversae.

Homogenes dicitur etiam suggene\s2, o(moeide\s2 et o(moiomere\s2, qvod alteri qvoad speciem simile est.

Homogeneae partes in Physicis vocantur similares, qvae in similes sibi partes idem cum toto nomen retinentes dividuntur; heterogeneae vero dissimilares, qvae non idem retinent nomen, sed sunt compositae et organicae, ut supra dictum.

*(/omoion est oratoribus, cum ex pluribus [correction of the printer; in the print puribus] aliqva similitudo colligitur. Sic oculos: sic ille manus: sic ora gerebat.

HOMOEOPTOTA sunt plura nomina in fine apud oratores aeqve [orig: aeqvè] cadentia.

*(omoiou/sion est, qvod qvidem eandem cum alio essentiam non habet, illi tamen simile est, Hinc Ariani contra Catholicos defendebant Homoe usion et eos vocabant Homousianos, qvia credunt filium Dei esse cum Deo patre ejusdem essentiae, qvem Ariani Homaeusiani credebant tantum qvodammodo patri similem.

Honestas est voluntas animi, et qvidem, stabilis, ad agenda ea, qvae sunt secundum virtutem.

Honestas in vita communi et conversatione sumitur pro excellentia qvadam honote digna, qva repellitur indecorum, seu id, qvod turpe est.

HONOR est testimonium excellentiae: officium virtuti debitum, repraesentans ejus meritum. Et virtus qvae versatur circa honores moderandos, ethicis dicitur modestia et magnanimitas.

HOPLOCHRISMA est unguentum armarium, qvando nescio qva superstitione arma, qvibus inflictum est vulnus, obligantur, ut vulnus curetur.

Hora naturalis est 24. pars diei naturalis; vel duodecima pars diei artificialis seu noctis artificialis.

numeratur vel ab horizonte, vel a [orig: â] meridie. Si ab horizonte, incoatur vel ab ortu et terminatur in occasu, ut horae Babylonicae; vel ab occasu in ortum, ut Judaicae et Italica. Si a [orig: à] meridiano, incoatur vel a [orig: à] meridie, ut astronomicae, vel a [orig: à] media [orig: mediâ] nocte, ut apud nos et apud veteres Romanos.

Horae aeqvales, i)shmerinai\ aeqvidiales, sunt, qvibus qvindecim partes Aeqvatoris supra Horizontem aeqvaliter tolluntur.

Horae inaeqvales, temporales, temporariae et planetariae, sunt qvibus plures seu pauciores partes Aeqvatoris, qvam 15. super Horizontem oriuntur, et ubi secundum has horas numeratur dies, longiores sunt horae longiorum dierum; breviores breviorum. Et sie XII. horae diurnae, qvibus [gap: unknown sign] est supra horizontem, aestate sunt longiores, hyeme breviores.

Horae apud veteres erant vel majores, nempe vel tertia vel qvarta pars diei: vel minores, qvae erant partes sub majoribus contentae. Hinc intelligitur, qvomodo conveniat, qvod Christus crucifixus dicatur Matth. XXVII. et Joh. XIX. hora sexta; et Marc. XV. hora tertia. Sic enim dispesce horas, et res clara est.

Hora dividitur in 60. minuta prima, qvorum unumqvodque vicissim subdividitur in 60. secunda, et unum secundum in 60. tertia.

Horae tres finguntur a [orig: à] Poetis [orig: Poëtis] Jovi assistere, Eunomia, Dice et Irene i. e. aeqvitas legum, justitia et pax.

Horarius index est stylus seu gnomon et index horae per umbram de se sparsam.

Horarius circulus est circulus per utrumque mund polum transiens, et aeqvatorem in 24. partes aeqvales dirimens. Dicuntur et horariae lineae.

Horologia, qvibus horae indicantur, sunt vel sciaterica, horam per umbram indicantia, vel automata sonantia, aut etiam sine sono, qvae movent se ipsa certo horarum spatio.

Horologia veteribus in usu non fuere, sed rantum analemmata, in qvibus sola magnitudo umbrarum, prout crescerent vel decrescerent, spectabatur.

HORIZON est circulus maximus immobilis, qvi vulgo [orig: vulgò] dicitur Finitor, et Finiens, et conspicuam mundi partem dividit ab occultata [orig: occultatâ].

Horizon rationalis est, qvi coelum, adeoque totum hoc universum in duas medietates seu in duo hemisphaeria dividit.

Horizon sensibilis est circulus in globi terrestris superficie delineatus, qvousque excurrit visus noster: qvi visus non longius in perfecta terrae rotunditate se extendit, qvam ad milliare Germanicum.

Horizon cum aeqvinoctiali compararus est vel rectus vel obliqvus vel parallelus: et hinc derivatur divisio sphaerae in rectam, obliqvam et parallelam. Vid. Sphaera.

Horizontis varius est usus, qvia 1. totam mundi sphaeram dividit in hemisphaerium conspicuum et inconspicuum. 2. ortus et occasus stellarum definit, qvia tunc stella dicitur oriri, cum super horizontem ascendit; occidere, cum sub illum descendit. 3. noctis et drei spacia exhibet, qvia tunc dies est, cum [gap: unknown sign] supra illum moratur; nox cum sub eodem. 4. in illo numeratur amplitudo ortiva et occidua seu distantia solis orientis aut occidentis ab Euro vel Zephyro. 5. monstrat gradus Aeqvatoris cum qvovis coeli puncto simul ascendentes aut descendentes.

HOROSCOPUS astronomis est ea pars coeli, qvae dato temporis puncto ab orientali parte emergit in nostrum hemisphaerium. Dicitur etiam prima domus coeli et Ascendens.

HORROR, cutis concussio, a [orig: â] vapore excitata, ein Schauder. Vid. Morbus.

HOSPITALITAS est species liberalitatis, qva [orig: qvâ] peregrinum benevole [orig: benevolè] ad leges Jovis Xenii excipimus.

Hospitatio est, cum cives jubentur militibus aut aliis personis ad remp. spectantibus hospitium praebere, Einqvartierung.

HUMANITAS est amor erga qvoslibet homines ex communi naturae humanae vinculo exerendus: ex qva fluunt virtutes homileticae et liberalitas, hinc Plato: Humanitas est morum habitus ad hominis amicitiam valde propensus, inque homines beneficia conferens.

HUMERI, w)/moi: qvorum eminentia seu cacumen dicitur a)krw/mion. Scapulae autem seu w)mopla/tai sunt, in qvibus duo ossa lata sunt a [orig: à] cervice ultimo tendentia. Inter scapitium est interstitium inter scapulas Graece [orig: Graecè] meta/frenon.

Humeri qvatenus ad portandum apti sunt, dicuntur etiam axillae seu alae. inde pili subalares.

hominis essentia et qvidditato, qua [correction of the printer; in the print qvo] homo est, qvod est, sumitur.

HUMILITAS est, qva tenuitatem nostram intuiti, procul ab arrogantia intra officii metas nos continemus.

HUMIDITAS, u(gro/ths2, qvae suo termino seu superficie extrema difficulter continetur; alieno autem facillime [orig: facillimè], id est, humor est, qvi facile diffluit. Unde etiam dicitur fluor, liqvor, liqviditas, data corporibus naturalibus, ut emolliat, purget.

Humidum u(gro\n, est vel aereum [orig: aëreum] et tenuius, igni amicum; vel aqveum et crassum, igni inimicum, ut qvod extinguit.

Humidum est vel radicale, seminale, naturale, qvod viventibus una cum calore nativo innascitur; vel influens per nutrimenta appositum.

Humidum vel in profundo continet u(gro/thta, et dicitur to\ u(gro\n: vel in superficie tantum, et dicitur diero\n, uvidum et irroratum: vel alienam tantum humiditatem servat. Sic spongia dicitur hnmida, cum in il la est aqva.

Humor in corpore animali est pars corporis liqvida et fluida, in spatiis corporis contenta: vasis, ceu subjecto aliqvo continente, opus habens.

Humor ille est vel e)/mfutos2, su/mfutos2, naturalis, qvi in massa [orig: massâ] sanguinea [orig: sanguineâ] continetur, aptus ad nutritionem vel secundum naturam ex alimentis ortus, ut chylus et chymus, et qvi ex chymo oriuntur: vel praeternatur alis, qvi a [orig: à] natura [orig: naturâ] non intenditur, sed ex causis externis vel vitio membrorum, vel mixtione humorum vitiosorum exoritur,

Humor est vel principalis, ut qvatuor illi humores noti, sanguis, pituita seu phlegma, cholera seu flava bilis, atra bilis seu melancholia; vel minus principalis et excrementitius, qvalis est ex secunda concoctione serum, qvod qvando exseritur, urina dicitur; ex tertia [orig: tertiâ], lachrymae, saliva, lac, semen, sputum, mucus, sudor, Et horum alii sunt utiles, alii inutiles.

Humores qvatuor secundarii in tertia concoctione, sunt humor innominatus, ros, gluten et cambium Vid. Coctio et Cambium.

Humectatilia, tegkta\, sunt corpora terrea, qvae madefieri possunt ex humore aqveo per pororum profunditates penetrante.

HYADES in fronte tauri sunt qvinque stellae pluviosae, alias dictae suculae, qvarum maxima dicitur Lampadias seu Palilicium.

tubos et siphones deducendi in alia. Qvo pertinet organum Ctesibicum, qvo aqva ex inferiore loco sursum elicitur, Eine Pompe / a [orig: à] Ctesibio Alexandrino inventore dictum.

Hydrostatica, ars gravitatem aqvae inveniendi, et alia gravia corpora in ea ponderandi.

Hydrographia est specialis pars geographiae, agens de dimensionibus marium, lacuum et fluminum.

HYMEN, claustrum virginale, flos virginitatis, membrana transversa intus in collo uteri, supra collum vesicae, dicta eugion, obstans primo congressui. Vid. Pudenda.

HYPALLAGE est, cum dictiones inter se alternantur ordine inverso, ut: gladius vagina vacuus. Est item species metonymiae: item cum subjectum effertur casu subjecti.

HYPAULUS est planeta, radiis solaribus ante vel post conjunctionem oppressus.

HYPERbaton (1.) est trajectio vocum syntactica, et plerumque est vitium propter commutationem syntaxeos. (2.) interjectio sententiae prolixioris, qvae etiam dicitur opembole et su/gxusis2, e. g. Eph. I, 1. ad 14.

Hyperbole rhetoribus est excessus tropi, cum plus dicitur aut minus, qvam est in rei veritate. Si plus dicitur, est auxesis, ut in coelum aliqvem tollere; sin minus dicitur, est mei/wsis2 et tapei/nwsis2, ut pulvis et umbra sumus.

Hyperbole ethicis est vitium excedens, qvando homo a [orig: à] medio ad nimium declinat. Et dicitur u/peroxh\.

Hyperborei seu subboreales sunt populi sub polo septentrionali, habitantes in Zona frigida, partim incogniti, partim cogniti, ut sunt incolae Groenlandiae, Islandiae, Frieslandiae, Novae Zemblae.

Hypermetrum et Hypercatalecton est versus apud poetas, cui superest in fine syllaba, ut: Clamore incendunt coelum Troesque Latinique Advolat Aeneas.

HYPHEN, qvasi subunio, est qvando duae voces signo subunionis conjunguntur, ut Maria-semper-virgo.

Hypochondria 1. partes sub imo ventris, sub qvo est hypogastrium. 2. ipsa interiora infimi ventris viscera, ceu sunt jecur, lien et septum transversum.

Hypochondriacus morbus [1], species melancholiae, a [orig: à] ventriculo et liene ortum ducens, et variis symptomatibus metum et moestitiam incutiens. Vid. Morbus.

Hypostasis, existentia , est actualis essentia seu actualitas, qva [orig: qvâ] res sistitur extra causas. Si autem existentia est rerum ratione praeditarum, tunchypostasis idem est qvod persona. Dicitur etiam u(fista/menon. Vid. Existentia. Qvid sit au)qupo/ staton, e)nupo/staton, a)nupo/staton, Vid. i)diosu/staton.

Hypostizatum, suppositatum , scholasticis est id, qvod non habet propriam hypostasin vel subsistentiam personalem, sed suppositatur ab alio i. e. personalitatem ab eo accepit, ut caro christi a [orig: à] lo/gw.

Hypostatica principia physicis dicuntur tria principia Chymica, qvae etiam dicuntur principia sustatika\, qvia ex iis corpora naturalia, tanqvam e [orig: è] fundamentis essentiae suae proximis constant. Sunt autem sal, sulphur et mercurius. qvae tamen tria principia sunt potius qvalitares intrinsecae, substantificae, ex elementorum mistione orrae, qvam substantiae. Non autem per sa em sulphur et mercurium intelligen la sunt vulgaria nostra mineralia et fossilia, qvae a [orig: à] mercatoribns venduntur; sed qvae sunt illis analoga. Sal enim est principium calidum, purificans et for mativum: mercurius est liqvor spirituosus et pabulum vitae, proximumque formae instrumentum; sic in ligno viridi ad ignem posito mercurius, tanqvam aqvea humiditas, evolabit, anteqvam flamma concipitur: salphur est illud oleaginosum et piogve, qvod manet et ardet: cineres superstites repraesentant salem Ita etiam in destillationibus (1.) egreditur mercurius (2.) oleum seu sulphur (3) cineres tanqvam sal remanent in fundo.

Hypotheca est jus in te creditori pro debito obligata, sive sir hypotheca tacita sive expressa. Latini vocant pignus. Vid. Pignus.

Hypothecata res est, in qva jus hypothecae est constitutum. Hinc illud Jctorum: Rei hypothecatae dominus est debitor. hypothecae seu juris in re constituti est creditor.