CAMENA Early Modern Latin Texts

JOH. MICRAELII LEXICON PHILOSOPHICUM TERMINORUM PHILOSOPHIS USITATORUM ORDINE ALPHABETICO SIC DIGESTORUM, UT INDE FACILE LICEAT COGNOSSE, PRAESERTIM SI TAM LATINUS, QVAM GRAECUS INDEX PRAEMISSUS NON NEGLIGATUR, QVID IN SINGULIS DISCIPLINIS QVOMODO SIT DISTINGVENDUM ET DEFINIENDUM. Editio Secunda ab ipso Authore Correcta et Aucta cum novis novorum Terminorum et Vocabulorum Indicibus. [gap: illustration] STETINI, impensis JEREMIAE MAMPHRASII, Bibliop. Typis MICHAELIS HÖPFNERI, anno CIC ICC LXI.

INTEGRUM, qvod constat ex partibus materialibus integrantibus. Sumitur tamen aliqvando pro completo, perfecto, absoluto.

Intelligibilia, nohta\, sunt (1.) Abstracta re et ratione a [orig: à] materia, qvae Plato vocat no/era, ceu est Deus, spiritus, angelus. (2.) Abstracta a [orig: à] materia secundum indifferentiam, qvae in praeciso conceptu sunt materiae expertia, sed descendendo ad inferiora possunt conjungi cum materia, ut ens et substantia. (3.) abstracta a [orig: à] materia [orig: materiâ] signata seu singulari, ut corpora in genere. (4.) abstracta a [orig: à] materia sensili secundum rationem, ut magnitudines vel numeri citra materiam in sua proportione considerati.

Intellectus (1.) alius est simplex seu intuitivus, qvi apprehendit simplicia, unde et iam apprehensio simplicium dicitur: alius noeticus [orig: noëticus], qvi res simplices aut componit seu affirmat, aut dividit seu negat; unde etiam dicitur compofitio et divisio: alius dianoeticus, qvi ratiocinando colligit ignota ex notis, et dicitur syllogismus. (2.) alius est theoreticus, contemplativus, et speculativus, causas et affectiones rerum scrutatur, solius scientiae causa; alius practicus seu activus, qvi, qvod intelligit, refert ad regendos mores, ut est prudentia: alius poeticus [orig: poëticus] seu effectivus, qvi se effundit ad res artificiosas producendas, ut est ars. (3.) alius est agens seu activus, species intelligibiles a [orig: à] materia abstractas intellectui passivo repraesentans, eique imprimens atque ad operandum eum impellens: alius passivus, seu patiens seu patibilis, cui species intell gibiles a [orig: à] phantasmatibus abstractae imprimuntur, et ob id etiam vocatur intellectus materialis seu mens potestate, qvia potest omnia fieri, etiamsi nihil eorum actu sit. Ubi notetur, qvod alio sensu Aristostoteles divisit intellectum in agentem et patientem, qvia patientem dixit esse moralem, licet eum vocaverit dia/noian; agentem autem dixit ab extra venire. (4.) alius est in habitu, qvi acqvisivit aptitudinem majorem ad res intelligendas, et promtus est ad actum secundum: alius in actu, qvi actu operatur, et operari etiam potest, qvando nondum est habitu indutus (5.) alius est rectus, qvo aliqvid intelligimus; nec amplius qvid inqvirimus: alius reflexus seu reciprocus et geminatus, qvo mens seipsam vel suam intellectionem intelligit per reflexionem.

multas nobilitates in se continet. Nam (1.) res omnes a [orig: â] materia abstrahit (2.) semper potest plura cognoscere (3.) est purus et impermixtus a [orig: à] qvalitatibus corporeis (4.) est inorganicus, et per se ipsum agit sine organis, licet ab organis corporeis mutuetur objecta (5.) omnia qvodammodo fit intellectus, nempe per modum similitudinis (6.) est xwristo\s2 seu separabilis (7.) non est tabulae rasae similis, ut dixit philosophus; sed in se aliqvas habet notitias naturales seu qvasdam u(polh/yeis2, seu praenotiones seu anticipationes, animo sine doctrina anteceptas; nempe principia theoretica et practica nobis connata, seu koina\s2 e)nnoi/as2, seu communes qvasdam notiones de DEO et aliis principiis. (8.) intellectus solus apprehendit rationem et causam veritatis, et solus cognoscit qvidditates rerum.

In intellectu variae sunt facultates, nempe (1) ingenium, cumque eo judicium et memoria (2.) qvintuplex virtus, nempe sapientia, scientia, intelligentia, prudentia, et ars (3.) cupiditas discendi (4.) facultas loqvendi (5) facultas numerandi et mensurandi (6.) facultas ridendi et flendi (7.) fides, suspicio, opinio et dubitatio (8.) conscientiae.

In intellectu habitus sunt subjective. entia intellecta pure [orig: purè] objective. entia rationis et secundae notiones objective conseqventer.

Intelligentia notat (1.) actum intellectus (2.) intellectum principiorum (3.) substantia separatas, ut angelos, secundum Aristotelem, orbium coelestium motores.

Intellectio est vel apprehensio simplicium in prima mentis operatione; vel compositio et divisio in secunda; vel ratiocinatio in tertia.

Intellectivum est, qvod habet vim intelligendi, aut intelligit, aut intellectum et judicium rationis seqvitur.

Intellectualis substantia dicitur, qvaecunque est incorporea et pollet intellectu atque voluntate. Vocant etiam intelligentiam et mentem.

Intellectualis creatura secundum Thomam est perfectior universo intensive [orig: intensivè], non extensive [orig: extensivè].

Intelligibile dicitur objectum, qvod ab intellectu capi potest. Inde dicuntur species intelligibiles, qvas intellectus ipse per abstractionem ab omni materia [orig: materiâ] sibi fabricatur in similitudinem rerum intellectarum.

INTEMPERANTIA, a)kolasi/a, est vitium circa gustum et tactum, in excessu peccans. Ubi notetur egregia regula ethicorum,

qvod intemperantiae remedium praesentissimum sit, non immorari circa singularium considerationem.

INTENSIO et remissio graduum sunt illarum rerum, qvae recipere possunt magis et minus secundum diversam subjecti dispositionem. Et propterea recte [orig: rectè] dicitur, qvod solae qvalitates intendantur et remittantur i. e. alios atqve alios gradus qvalitatis sortiantur. Inde aliqvid dicitur calidum in primo gradu, vel in secundo, tertio, et qvarto.

Non intenduntur substantiae, nec qvantitates, qvarum est extendi posse. Qvalitatum est intensiva qvalitas.

Intendi per se dicitur, qvod non intenditur propter aliud: inque se est objectum terminans actum intentionis.

INTENTIO est tendentia potentiae naturalis in objectum, et imprimis voluntatis et intellectus.

Intentio [1] voluntatis dicitur etiam moralis, est actus voluntatis, tendentis ad consecutionem alicujus finis per certa media. Propterea recte [orig: rectè] dicitur, qvod nullum malum possit per se intendi, qvia voluntas non fertur in malum. Item qvod intentio sola non faciat actiones bonas, qvia illae reqvirunt legitima media.

Intentio intellectus est notio et conceptus, qvando intellectus fertur in objectum cognoscendum: estque vel formalis, vel electiva.

Intentio formalis est actus immanens, intellectum intrinsece concipientem et cognoscentem demonstrans. Aliis vocatur actus intellectus activus, conceptus formalis, intentio formalis formata, ad distinctionem speciei intelligibilis, qvae sit intentio formalis formata.

Intentio objecta dicitur in ordine ad objectum, in qvod fertur, illudque extrinsece denominat intentum et conceptum vel cognitum. Aliis dicitur actus intellectus passivus, intentio intellecta, ratio formalis objectiva, conceptus objectivus.

Intentio formalis directa est cognitio rei diversae a [orig: à] cognitione aut re ab actu aliqvo cognoscendi denominata, ut cognitio eqvi.

Intentio objectiva directa est res intentione formali cognita, ut eqvus cognitus.

Intentio utraque vel est absoluta, vel cum respectu ad aliud, ut cum pater cognoscitur in ordine ad filium.

aliqvo intellectus denominatae i. e. rei cognitae, qvantum cognitae, adeoque qvando intellectus cognoscit suam operationem, et intelligit se intelligere.

Intentio objectiva reflexa est cognitio inqvantum ab intellectu cognoscitur, seu res secundum denominationem cogniti cognita.

Intentio igitur alia est prima. alia secunda. Vid. Noema [orig: Noëma], Conceptus.

Intentio prima objectiva , est objectum cognitum cognitione prima, qvae non fertur in rem ab aliqvo actu intellectus sub modo rationis denominatam, ut homo.

Intentio prima formalis est conceptus realis intellectus, repraesentans objectum a [orig: à] nullo actu intellectus sub modo aliqvo rationis denominatam, ut conceptus hominis.

Intentio secunda objectiva est objectum cognitum cognitione secunda, qvae fertur in rem ab operatione intellectus sub modo rationis denominatam, ut praedicabile, praedicatum, subjectum.

Intentio secunda formalis est conceptus realis intellectus, repraesensentans objectum ab operatione intellectus sub habitibus rationis denominatum, ut conceptus repraesentans praedicabile, praedicatum, subjectum.

Intentionem Scholastici praeterea aliam faciunt actualem, qva intendens habet actum clicitum respectu ejus, qvod intendit: aliam virtualem, qva actualiter propter evagationem mentis non intendit ad illud, ad qvod prius intenderat: aliam habitualem, qvalis etiam est in dormiente.

Intentio naturae dicitur, qvando illa nihil dicitur frustra facere, sed omnia propter finem.

Intentionalis qvalitas est qvalitas spiritalis, qvae a [orig: à] subjecto in obvia qvaeque spargitur, et in distantia etiam sine contactu corporeo operatur contactu virtuali. Sic lumen solis, viriditas ab arbore in pariete et imago in speculo sunt qvalitates intentionales seu spiritales.

Intentio [2] oratoribus est actio, qvam actor in judicio contra reum proponit: cui qvod opponit reus, dicitur Depulsio.

INTERCALATIO chronologis est insertio temporis minoris in majus ad ejus rectificationem. Sic in Calendario nostro qvarto qvoque anno mense Februario inseritur dies, ob sex horas, qvibus annus

major est, qvam 365. dies, et ita qvatuor annis sex illae horae superstites in diem colliguntur, et annus tunc dicitur intercalaris, et bissextilis, ein Schalt Jahr.

Intercalatio epactorum est, cum anno inseritur decimus tertius mensis, et tunc dicitur annus embolimeas: item intercalatio epagomenon, cum in explendis annorum spaciis deficientibus dies epagomenae in finem ultimi mensis conjiciuntur, ut apud Judaeos.

INTERCESSIO 1. est precatio pro alio ejusque utilitatibus 2. est cum qvis vetat fieri, qvae alius constituit. Sic cribuni plebis intercessione sua, voce illa edita: VETO: leges, SCta, praetorumque edicta im pediebant.

INTERCISI dies sunt communes Deorum hominumque, qvorum qvibusdam horis fas erat tria dicere verba; qvibusdam non erat fas.

Interdictum in specie est actio in rem data a [orig: à] praetore de possessione rei controversae litigantibus.

Interdicta vel sunt prohibitoria, qvibus praetor vetat vim inte fieri; vel jussoria, qvibus aliqvid jubet fieri et aliqvid vel restirui per interdictum restitutorium, vel exhiberi per edictum exhibitorium. item vel publica, utilitatis publicae: vel privatn privatae.

Interdictum propterea aliud est possessionis adipiscendae. aliud retinendae. aliud recuperandae. Adipiscendae sunt haec remedia, Qvorum bonorum et interdictum Salvianum; retinendae, Uti possidetis et Utribi, recuperandae, Unde vi. Qvi termini qvid significent, videatur apud Ictos ex libro IV. Institutionum.

Interdictum qvorum bonorum est species interdicti reslitutorii, competitque contra eum, qvi pro herade vel possessore possidet, ut rem reslituat illi, cui a [orig: à] praetore data est.

Interdictum Salvianum , qvod datur locatori ad conseqvendam possessionem rerum a [orig: à] conductore inventarum, sibi tacite oppignoratarum.

Interdictum uti possidetis est de immobilibus: Utrubi de mobilibus in contentione de ipsa possessione, in qva aliqvis turbatur vel inqvietatur.

INTERESSE dicitur, qvod expedit [correction of the printer; in the print excedit]. Qvod interest, nihil aliud est, qvam utilitas qvae alicui abest, cum ei debeatur, qvamque adipise potuit.

INTERJECTIO Grammaticis est vox caeteris orationis partibus interjecta, animi affectum significans: estque vel silentii ut St. vel admirantis ut papae: vel fastidientis ut ohe: vel dolentis, ut heu: vel ridentis, ut ha ha he: vel exclamantis ut ò! vel minantis, ut vae: vel deridentis, ut hui: vel vocantis ut heus etc.

INTERIMISTICA religio est qvae a [orig: à] Carolo V. Caesare jussa est juxta librum Interim dictum, tam diu observari a [orig: â] Protestantibus, donec per universale concilium controversiae tollerentur. Vocant etiam formulam interreligionis, in qva multum fermenti pontisicii denuo introducebatur.

INTERMEDIUM metacu\, qvo res, qvae continenter movetur, prius pervenit, qvam ad id, qvod ultimo movetur.

Interminata qvantitas est dimensio simplex qvantitatis in se, sine certa figura et termino spectata.

INTERLUNIUM, e)/nh kai\ ne/a i. e. vetus nova luna est trigesima dies a [orig: â] jugo lunae: intervallum, in qvo intra duas meridies a [orig: â] fine mensis antecedentis civilis ad initium seqventis transitum facit.

INTERNUM seu intrinsecum est de rei essentia, et opponitur externo seu extrinseco. Sic forma alia est interna seu essentialis; alia externa seu qvalitativa: item sinis alius est internus cujus; alius externus, cui: item causa alia est interna, ut efficiens et finis: item actio alia est interna in mente; alia externa in opere.

INTERPASSARE medicis est idem, qvod interfuere in sacculis et fomentis siccis, ne materia conclusa conglomeretur.

INTERPRETATIO, e(rmhnei/a, Aristoteli dicitur enunciatio, qva [orig: qvâ] animi sensa oratione explicamus, qvae constat nomine et verbo. Inde secundus liber Logicae inscribitur ab ipso peri e(rmhnei\as2 Vid. e(rmhnei/a.

Interpretatio alias est meta/frasis2, qva [orig: qvâ] unam linguam in alteram transfero.

Interpretatio in alio sensu dicitur, cum obscurius dicta dilucidius exponimus. Sic interpretatio scripturae S. est vel divina, qvae est infallibilis, vel humana, qvae fallere potest.

Intervallum computistis est distantia inter duas epochas: qvale est tempus inter creationem et diluvium.

INTERREGNUM est id tempus, qvo regnum vacat, anteqvam in demortui vel remoti locum alius rex praeficiatur.