CAMENA Early Modern Latin Texts

JOH. MICRAELII LEXICON PHILOSOPHICUM TERMINORUM PHILOSOPHIS USITATORUM ORDINE ALPHABETICO SIC DIGESTORUM, UT INDE FACILE LICEAT COGNOSSE, PRAESERTIM SI TAM LATINUS, QVAM GRAECUS INDEX PRAEMISSUS NON NEGLIGATUR, QVID IN SINGULIS DISCIPLINIS QVOMODO SIT DISTINGVENDUM ET DEFINIENDUM. Editio Secunda ab ipso Authore Correcta et Aucta cum novis novorum Terminorum et Vocabulorum Indicibus. [gap: illustration] STETINI, impensis JEREMIAE MAMPHRASII, Bibliop. Typis MICHAELIS HÖPFNERI, anno CIC ICC LXI.

Patronatus jus est vel majus et superius, juri majestatis cohaerens, qvo princeps ecclesiam tuetur; vel minus et inferius, qvo qvis episcopo potest presbyterum vocatum sistere, ut instituatur: concessum illi, qvi ecclesiam fundavit, extruxit, dotavit, juxta illud: Patronum faciunt dos, aedificatio, fundus.

PATRONYMICUM grammaticis est, qvod a [orig: à] propriis patrum, avorum, vel locorum nominibus derivatur.

*p*a/*qos2 idem est, qvod passio, qva [orig: qvâ] qvis qvid recipit, qvod non est natura et essentia ejus. Dicitur etiam pa/qhsis2. Vid. Passio et Affectus.

*pa/qh seu passiones vel sunt in a)yu/xois2 et inanimatis; vel in sensibus; vel et in animo.

*pa/qh in sensibus dicuntur affectus, qvos Cicero vocat perturbationes, eaqve dicit esse juxta Stoicos commotionem animi aversam a [orig: à] recta ratione contra naturam. Scilicet Stoici putarunt, omnes affectus esse natura sua pravos. Aristoteles in categoriis distingvit inter pa/qos2 seu passionem, et inter paqhtikh\n seu patibilem qvalitatem, qvasi illa brevius; haec diutius permaneat.

*paqhto\n, id, qvod patitur: a)eipaqe\s2, qvod semper patitur; a)paqe\s2, qvod nunqvam; duspaqe/s2, qvod difficulter.

*pa/qhma aliqvando sumitur pro affectibus. aliqvando pro malo, qvod patimur. Inde paqh/mata maqh/mata.

*paqhtikai\ poio/thtes2 seu patibile qvalitates sunt, qvae efficiunt passionem, et sunt causa perpessionis.

Pathologia seu paqologikh\ medicis dicitur ea pars medicinae, qvae symptomata et causas inqvirit: et paqognwmiko\n signum est iis, qvod una [orig: unà] cum morbo invadit vel accedit, propriam ejus naturam declarans, ut in pleuritide febris acuta et difficultas spirandi ex dolore lateris cum tussi.

Patheticum in rhetoricis est, qvod movet affectus. Inde argumenta pathetica.

*paqologi/an oratores vocant figuram, qva [orig: qvà] commovemus ad iram, vel ad misericordiam. Vocatur etiam paqopoii/a. Vid. Ethopaeia.

PATIENTIA, rerum adversarum cum virtute tolerantia: consistens in patiendo, sicuti reliqvae virtutes in agendo.

PECCATUM, a(marti/a, defectus a [orig: à] regula, id est, a)nomi/a 1. Joh. III. 4.

Peccatum morale est defectus, inclinatio et actio pugnans cum lege Dei, aut, ut Augustinus definit, est dictum vel factum vel concupitum contra legem aeternam.

Peccatum est 1. vel originale et hereditarium, per naturam vitiatam nobis inhaerens; vel actuale, seu omnis actio, sive exterior sive interior, pugnans cum lege. 2. vel spirituale vel carnale. 3. vel regnans, vel non regnans. 4. vel veniale, vel non reniaele et mortale atque contra conscientiam, 5. vel remissibile, vel non remissibile, ut peccatum in spiritum sanctum. 6. vel commissionis, vel omissionis, 7. vel in Deum, vel in seipsum, vel in proximum. 8. vel peccatum cordis, vel oris, vel operis. 9. vel in excessu, vel in defectu. 10. vel in sensualitate, ut affectibus et prava voluntate, vel in ratione seu intellectu. 11. vel ex causa interiori et proegumena, ut ignorantia, infirmitas, malitia, vel ex causa exteriore et procatarctica, ut seculi mores, fraus cacodaemonis.

PECULATUS qvo qvis pecuniam publicam sacram aut religiosam furatur. Dicitur sacrilegium, si res sacrae furto auferuntur e [orig: è] loco sacro vel profano, vel privata e [orig: è] sacro.

PECULIUM, qvod conceditur filio familias vel servo, a [orig: à] paternis vel dominicis rationibus separatum.

Peculium aliud est castrense, qvod qvis in militia acqvisivit, inque illa ei datum est, aut qvod filiusfamilias sibi ex publico comparavit munere, et dicitur qvasi castrense. aliud paganum, qvod occasione patris vel domini vel bonorum obtingit eorum filio vel servo: estqve vel paternum, vel dominicum. Et paternum est aut profectitium, qvod ipse pater dat filio, vel patris consideratione filio datur; aut adventitium, qvod filio extrinsecus advenit, sive fortunae liberalitate, sive suis laboribus.

Pejeratio, perjurium. Aliis significat deteriorationem, et mutationem in pejus; sicuti melioratio est mutatio in melius.

PENETRATIVUM, qvod potest penetrare, et qvod habet figuram acutam, aut est corpus rarum et subtile.

Pentateuchus, penta/teuxon, dicitur volumen qvinque librorum Mosis, et qvinqvertius.

Pentathlus [note of the transcriber: in the print: Pentatlelus], qvasi qvinqvertio est, qvi qvinque certaminum generibus valet, imo praevalet. Quinqve illa certaminum genera gymnastis sunt Discus, Saltus, Lucta, Cursus, Cestus. pro qvo alij ponunt Jaculum. Sunt etiam qvinqve certaminum genera in philosophicis: Naturaliae, Moralia, Mathematica, Logica, Artium variarum.

PERDUELLIO, crimen laesae majestatis, qvando vel personae principis, vel ipsi reipublicae injuria infertur.

Perduellis olim dicebatur peregrinus. peregrinus autem seu advena, qvi extra solum patrium agit, olim etiam dicebatur hostis. Postea vocabulum hostis semper sumtum est pro illo, qvi patriam oppugnat.

PEREGRINITAS, idiotismus, cum Romanae orationi interspergimus sine necessitate Hebraismos, Gracismos, Germanismos, Gallicismos. dicitur etiam Miscella, swraismo/s2.

PEREMTORIUM, qvod habet vim perimendi. Sic Medicis dicuntur venena peremtoria. Jctis edicta peremtoria, ad qvae si qvis non comparet, perimitur, id est condemnatur. Sic etiam dicuntur citationes et exceptiones peremtoria. Sic etiam nonnulli ex theologis fingunt electionem ant reprobationem peremtoriam.

PERFECTIO, carentia defectus, qvando qvid iis rebus non destituitur, qvae pertinent ad esse rei.

Perfectum, e)ntele\s2, cui ad essentiam nihil deest, sive aliunde perfectionem suam habeat dependentem, ut creaturae. sive non habeat, ut Deus. Aristoteles ait: Perfectum est extra qvod nihil eorum, qvae ipsius sunt, accipere possibile est.

Perfectio [1] igitur est ipsa e)ntele/xeia, actus teleio/ths2, qva qvid perfectum est: constitutio rei in summo integritatis et bonitatis gradu.

Perfectio est vel essentialis vel accidentalis. Illa etiam dicitur prima. haec secunda.

prima perfectio, et est solius Dei. Ille enim est perfectus originaliter, essentialiter, virtualiter et actualiter.

Perfectio contracta seu limitata et restricta, qvae etiam potest dici comparata et in certo genere, definitam dat perfectionem tam secundum partes, qvam secundumgradus; sed non habet omnem perfectionem in omni genere entis.

Perfectio partium est, qvando nulla Ularum deest. Dicitur etiam perfectio extensiva.

Perfectio graduum seu eminentiae est, qvando qvid est excellentissimum in suo genere. Dicitur etiam perfectio intensiva.

Perfectio accidentalis est vel naturalis, qvando rei nihil deest ad statum naturalem; vel artificialis, qvando artifici nihil de est ad artem; vel moralis, qvando nihil deest in habitu vel actione virtutis; vel spirituralis hominum credentium in hac vita: et est tam imputitativa, qvam inchoativa; vel tandem coelestis beatorum in vita aeterna.

Perfectio est vel sustatikh\ et prima, qva res constuitur in suo esse: vel e)nerghtikh\ et secunda, qva res potens est ad operationes suas edendas proxime: vel telikh\ et ultima, qva res conjungitur suo fini.

Perfectionis species est au)ta/rkeia, qva qvis ita perfectus est, ut nulla re egeat, qvaeqve excludit omnem indigentiam.

PERIBOLE, genus orationis circumductum et accumulatum, qvo res non nude proponuntur, sed pluribus periodis efferuntur, ut orator saepe cogatur respirare, anteqvam finiatur. Dicitur etiam periagogh/.

*p*e*rixw/rhsis2, permeatio et circumincessio est, cum res unitae sine confusione et exaeqvatione se mutuo penetrant.

PERICOPE, Latinis circumcisura, est sententia certo ambitu orationis comprehensa. Vid. Paragraphus.

PERICRANIUM, membrana circa cranium: sicuti pericardium est membrana circa cor: et periosteum circa ossa: et peritonaeum, membrana omnia viscera inferioris ventris continens: et pericarpium, membrana seu testa seu involucrum seminum, qvo ambiuntur. Vid. Membrana.

PERICULUM, adversitas imminens: discrimen, damnum. Aliqvando sumitur pro experimento, tentamento, pei/ra.

Periculi aversio, adsecuratio, assecurantia, est cautio idonea de rei vel sortis alienae circa casus fortuitos indemnitate pro certo periculi pretio. Lusitanis vocatur Aposta.

PERIOCHA est summa seu argumentum dictorum. Dicitur etiam *sunoxh/: brevis complexio totius negotii.

PERIODUS, ambitus circulus, vel etiam circumvolutio orbis. Grammaticis dicitur propositio absolutae constructionis Vid. Colon.

Periodus, periodica conversio Astronomis est, cum in orbe terminus AD QVEM incidit cum termino A QVO. Sic apud Chronologos sunt variae periodi annorum in circulum redeuntium, ut periodus Cycli solaris annorum 28; Cycli lunaris 19; Cycli magni paschalis 532; indictionis 15. Periodus Juliana annorum 7980. ducto Cyclo magno 532. in indictionem 15. Vid. Epochae.

Periodus in oratione est membrum, habens principium ac finem cum pulera et conspicua magnitudine: estqve ad minimum unius coli. ad summum qvatuor colorum. Unde dicitur periodus monocolos, dicolos, tricolus, tetracolus. Vid. Colon. Si autem periodus numerum qvatuor colorum excedat, dicitur perigrafh\, oratio periodicae, in qva pneu=ma et ta/sis2 est. Pneuma dicitur oratoribus periodus, qvae commatis et colis progreditur, qvoad spiritus et latera perferunt. Tasis etiam ultra spiritum progreditur: qvod etiam fit in Peribole, ut dictum est.

*p*e*rio/steon [note of the transcriber: in the print: *p*e*rioste/on ] Vid. Membrana.

PERIPHERIA perife/reia, perimeter, circumferentia, linea circularis, planiciem circuli ambiens.

*p*e*riplh/rwma seu supplementum poetis [orig: poëtis] est, cum particula non necessaria carminis causa inseritur, ut apud Virgilium: Sic forte precatur: ubi forte redundat.

*p*e*riplokh\, involutio, qva res tegumentis occultantur, qvia aut turpes sunt, aut ab oratore non debent aperte dici, ut: pedes tegere, id est, cacare.

PERIPNEUMONIA Medicis est inflammatio pulmonum cum febri et difficultate spirandi.

*p*eristrofh\, conversio velorbis, vel propositionis adversarii in nostram partem.

PERISYSTOLE est spatium vel mora illa intercedens inter systolen et diastolen pulsus.

PERRISSOLOGIA, macrologia, pleonasmus, periergi/a, leptologi/a, sermonis redundantia. e. g. Faciem mutatus et ora.

PERMANENS opponitur successivo, et est qvod totum non simul habet, nec partes habet fluentes.

PERMISSIO, sugxw/rhsis2, est oratoribus confessio facti, sicuti paromolwgi/a est concessio dicti, ut: I, seqvere Italiam.

Permissio est, cum impedimentum non ponitur. Ideoque permissio non tam est actio, qvam actionis cessatio. et errant, qvi permissionem definiunt per actionem voluntatis in subtrahendo auxilio vel gratia. Nam gratiae subtractio est actus punitivus peccati praecedanei.

Permissio absque voluntate est vel inscia per ignorantiam, propter qvam obstacula nulla ponimus; vel involuntaria seu coacta, cum voluntas ca, quae fiunt mavult non fieri: sed qvia impedire non potest, sinere cogitur, licet actus voluntatis elicitus non possit cogi.

Permissio cum voluntate fit vel negligendo, ut cum res ipsa qvae fit, ejusqve finis et eventus ad permittentem nihil pertinet; vel non impediendo, cum qvis potest: sive jure ad impediendum teneatur, sive non.

PERMUTATIO cum res pro re datur: sicuti emtio et venditio est, cum res datur certo pretio in numerata pecunia. Vid. Acqvirendi ars.

PERPETUUM, qvod perpetuatur ut remaneat: est qve vel materialiter perpetuum, vel formaliter. Sic consensus, qvi facit matrimonium, non est perpetuus materialiter, sed formaliter.

PERSEVERANTIA, qvando qvis in opere recte [orig: rectè] instituto ad finem usqve persistit.

PERSONA est substantia intelligens, individua, incommunicabilis, non sustentata ab alio, nec in alio. Vid. Hypostasis.

4. est incommunicabilis. Sic essentia divina communicabilis tribus personis, non est persona.

5. non est ab alio sustentata. Et sic humana natura in Christo non est persona.

6. non tandem sustentatur in alio. et sic partes personae non sunt ipsa persona.

Personae ratio formalis est ultima actualitas subsistendi, seu ultimus et incommunicabilis subsistendi actus.

Personae cum substantia seu natura in creaturis facit aliqvam compositionem seu concretionem: adeoqve est aliqvid concretum, in qvo est aliud materiale, nempe substantia prima completa intellectualis: aliud formale, nempe ultima actualitas subsistendi.

Persona brevius sic definitur in abstracto. Persona est naturae intelligentis incommunicabilis subsistentia: sed in concreto sic definitur: Persona est suppositum intelligens, incommunicabile alteri supposito.

Personari dicitur, qvod vel fit persona, vel terminatur a [orig: à] persona et assumitur ad unitatem personae.

Persona Jctis est homo, qvi caput civile habet, qvando nempe est in libertate, in civitate, in familia, id est, liber, civis, agnatus. A qvo caput civile removes, ab eo qvoque removes caput personae Vid. Caput.

PERSPECTIVA est praxis qvaedam optica: ars nempe pingendi figuram cujuslibet corporis in plano, ut, qvalis visui apparet, talis qvoqve in eodem plano exhibeatur. Sumitur alias pro ipsa Optica. Vid. Optica.

PERSPICUUM, diafane\s2, est spetium pellucidum, radiis impune pervium: qvalis est aer [orig: aër], aether, vitrum, crystallus, glacies, lapis specularis, cornua subtilia, aqva limpida. Haec enim omnia corpora perspicua sunt apta penetrationi luminis et coloris, sine essentiali transmutatione. Vid. diafane/s2.

Perspicuitas est virtus orationis, Graece safh/neia, qva [orig: qvà] oratio profertur, ut ab omnibus intelligi qveat.

adhaesio ad orationem. Illa, qvae persvaderi possunt argumentis, dicuntur pi/qana.

Persvadere est finis oratoriae externus, nempe fidem facere: sicuti finis ejus internus est bene dicere.

PERTURBATIONES proprie dicuntur affectus vehementiores cum impetu, qvae Graecis dicuntur o(rmai/. Vid. Affectus et Appetitus, pa/qos2.

PES, pou=s2, est membrum extans, et pars, ceu physici vocant, explantata: et complectitur femur, crus (in qvo duo ossa: majus, qvod dicitur knh/mh, radius, tibia, Schinbein; et mir us, qvod vocatur pero/nh, fibula, die kleine Röhre: et in posteriore cruris parte, caro, qvae dicitur sura, gastroknhmi/a, Waden) et pedem parvum seu extremum: qvi superiori parte dicitur *pedi/on, ad cujus imum est calx, calcaneum, pte/rna, Ferse, et in calce astragulus seu talus: media parte in summo dicitur tarso\s2; in imo solea: in extrema habet digitos.

A pedum habitu dicitur Compernis, dem die Beine einwarts zusammen gehen; Loripes, der einen krummen Fuß hat; Plancus, der breite und flache Füsse hat: Scaurus, der grosse Knoten hat: Varus, dem die Beine außwertz gekrümmet seyn: Varus, der krumme Beine hat.

PETITIO principii, fallacia seu sophisma, in qvo idem per idem probatur, vel etiam incertum per incertius: Graece [orig: Graecè] dicitur ai)th=qai e)n th= a)rxh=.

*f*a*ino/mena, apparentia, qvae non o)/ntws2 et realiter sunt, sed ita videntur esse. Astronomis tamen etiam dicuntur phaenomena, qvidqvid in coelis et sub illis supra nos conspicitur.

PHANTASIA, sensus internus, alias dicta vis imaginativa et aestimativa, qvae in brutis facultatem hominis intelligentem aemulatur, et res sensibiles, formatis illarum speciebus, percipit, interqve se

confert, et vel eas sibi invicem, affirmando tribuit, vel a [orig: à] se invicem discernit, et qvodammodo alia ex aliis colligit. Unde etiam vocatur particularis ratio. Item judicium sensitivum, facultas astimans, et summa animae sentientis vis, qva animal bonum et salubre a [orig: à] malo discernit. Vid. Imaginatio.

Phantasia in homine intellectui arctissime est conjuncta: imo intellectus in hominibus yuxikoi=s2 seu obbrutescentibus totus in phantasiam immergitur, nec se ad veras rationes exerit. Qvibus autem mens est purgata, in illis intellectus omnes actiones sensuales phantasiae revocat ad veras causas, et ad genera universalia, ipsamqve rerum essentiam, qvantum fieri potest, intuetur, et hominem non tam sensu, qvam mente vivere jubet.

Phantasiae organum est arx media capitis seu medius cerebri ventriculus, in qvo spiritus sunt subtilissimi.

Phantasiae objectum sunt fa/smata et phantasmata, id est, species sensibiles a [orig: à] sensu communi ab oculis, auribus et aliis sensibus externis perceptae, qvas phantasia aliter format, ut liqvet in somniis tam hominum, qvam brutorum Haec autem phantasmata seu idola phantasiae semper sunt rerum singularium.

Phantasmata, etiam dicuntur res ipsae, qvae species sensibus objiciunt. Suntqve vel kat' e)/mfasin, qvalia sunt phaenomena in aere, vel kaq' u(po/stasin.

PHARMACUM in genere dicitur medicamentum salutiferum; qvanqvam et toxica seu venena solent pharmaca vocari.

Pharmacopoeus agit vel arte Chymica, de qva Vid. Chymia. vel arte Galenica, per qvam fit medicamentorum 1. calefactio, vel ad ignem, vel ad solem, et dicitur insolatio. vel rerum putridarum calore, ut si res fimo, aut vinaceis, aut sausa et fraeibus olivarum calefactarum obruanantur: 2. refrigeratio aere [orig: aëre] frigido aut aqva, aut glacie, aut collocatione in cellam. 3. extinctio ignitorum aut ustorum, ut ferri candentis per aqvam, vinum vel oleum. 4. humectatio, superficialis per inspersionem aut mersionem. 5. nutritio per pauciorem humorem. 6. infusio per

macerationem; ut res humorem imbibat. 7. mollitio, cum medicamenta redduntur molliora. 8. liqvatio seu fusio, cum, qvae a [orig: à] frigore concreverunt. in liqviorem et fluxilem consistentiam per calorem resolvantur. 9. dissolutio, cum res crassior et consistens per humorem idoneum in consistentiam resolvitor. 10 siccatio, cum humiditas noxia aut excrementosa consumitur. 11. duratio, cum coagulatur. 12. assatio, cum sine externo humore coqvitur, vel in veru, vel in clibano, vel in vase fictili resta contecto juxta ignem. 13. frixio in sartagine aut resta. 14. ustulatio est torrefactio externatum partium. 15. ustio, qva res utuntur, ut facilius pulverisentur, aut essentiis crassiries deponatur. 16. salitura. 17. Coloratio et fricatio. 18. aromatizatio [correction of the printer; in the print aromazatio]. 19. conditura. 20. fartura. 21. sectio, fissio, fractio, limatura, rasio, tusio seu tritura 22. purgatio per inutilium abjectionem. 23. pulsatio per pistillum. 24. confricatio rerum infusarum aut coctarum, manibus facta. 25. lotio. 26. expressio, per torcular. 27. elixatio seu coctio in humore. 28. putrefactio [correction of the printer; in the print putractio] per mutationem a [orig: à] calore externo rerum putrescentium, ut fimi et corticum. 29. cribratio, qva siccum purum et minutius secernitur, sive tafeto, id est, cribro sericeo, sive cribro crassiore. 30. extractio, qva succus ex foliis et germinibus perse tritis exprimitur et deputatus siccatur. 31. despumatio, spumae detractio. 32. clarificatio rerum liqvidarum a [orig: à] crassiore sorde purgandarum. 33. Colatio succorum sive per coctionem, sive per caligas et manicas Hippocratis, id est, per cola lanea oblonge pyramidalia, sive per cissimbium, id est, vas hederaceum tenue, per qvod vinum aqva mistum cito perfluit, aqva retenta.

Pharmacopaeo ad haec omnia variis instrumentis opus est, ceu sunt cultri: limae: mallet: pilae sive fictiles sive aeneae mortaria aut aenea, aut lapidea, aut plumbea: spatbulae ad eximenda e [orig: è] pyxidibus medicamenta et confectiones: cochlearia: cribrae: colatoria ex panno lineo, vel laneo, vel serico: ahenae: torcularia: fornaces, aliae suis locis extructae; aliae portatiles: tabulae: mensae: pyxides: arculae: vitra: sacci: ollae: urcei.

Pharmacopaeia, pharmacologia , descriptio rerum medicamentalium ad bene medicandum.

Pharmacia, purgatio, ka/qarsis2 humorum abundantium, sive per sudorem, sive per vomitum, sive per alvum.