09/2007 Bernhard Hollick; Reinhard Gruhl
text typed - structural markup added - spell check partially performed - no orthographical standardization
03/2008; 03/2010; 02/2011 Reinhard Gruhl
some corrections inserted


image: s006

[gap: frontispiz]

image: s007

JOH. MICRAELII LEXICON PHILOSOPHICUM TERMINORUM PHILOSOPHIS USITATORUM ORDINE ALPHABETICO SIC DIGESTORUM, UT INDE FACILE LICEAT COGNOSSE, PRAESERTIM SI TAM LATINUS, QVAM GRAECUS INDEX PRAEMISSUS NON NEGLIGATUR, QVID IN SINGULIS DISCIPLINIS QVOMODO SIT DISTINGVENDUM ET DEFINIENDUM. Editio Secunda ab ipso Authore Correcta et Aucta cum novis novorum Terminorum et Vocabulorum Indicibus. [gap: illustration] STETINI, impensis JEREMIAE MAMPHRASII, Bibliop. Typis MICHAELIS HÖPFNERI, anno CIC ICC LXI.



image: s008

[gap: praeliminaria]

page 1002, image: s537

*f*a/*sis2 Vid. Affirmatio.

PHILANTHROPIA est theologis amor seu clementia Dei erga homines.

PHILAUTIA est amor sui ipsius: estqve filauti/a alia laudabilis, qva nos amamus qva meliorem nostri partem, ut voluntatem emendemus ad virtutem, et intellectum ad sapientiam; alia vitiosa, qva nobis cum injuria aliorum ea attribuimus, vel certe appetimus, qvae nobis non competunt. Illa filauti/a est fundamentum omnium virtutum; haec omnium vitiorum, et dicitur authadiae, au)qa/deia. *fili/a est tanqvam qvidam amicitiae habitus, in qva reqviritur a)ntifi/lhsis2 seu redamatio.

fi/lhsis2 est amor ipse, tanqvam qvidam affectus, repentino motu incitatus.

*filhto\n, fi/lon, amabile id, qvod amore dignum est, ceu sunt honesta, utilia et jucunda. Hinc dicitur filo/filoi, amicitiae studiosi, et filofili/a, amor amicorum: item a)fili/a, vitium, qvo qvis omnium amicitiam recusat, et polufili/a, qva qvis nimis multos qvaerit amicos. Vid. Amicitia.

A fi/los2 derivantur Philologia, qva artes orationis et rationis explicantur: filoma/qeia, amor discendi: Philostorgia, naturalis erga suos amor: filoguni/a amor mulierum: filotekni/a, amor sobolis: filandri/a, amor uxoris erga virume filadelfi/a fraterna charitas, filostorgi/a, amor erga filios et parentes.

PHILOSOPHIA idem est Graecis, qvod Chaldaeis Magia. sicuti philosophi idem sunt qvi Magi. Indis dicti Gymnosophistae et Brachmanes. Gallis Druidae. Judaeis Cabbalistae.

Philosophia si nomen spectes, potius est amor sapientiae, qvam habitus aliqvis sapientiae. Placuit tamen imitari modestiam Pythagorae, qvi a [orig: à] Polycrate, tyranno Samiae, qvis esset interrogatus, non se so/fon seu sapientem vocavit (qvod nomen soli Deo competere putabat) sed filo/sofon.

Philosophia est habitus, constans sapientia et prudentia. Cicero definit rerom divinarum et humanarum, causarumqve, qvibus cae continentur, scientiam. Plato eandem definivit per curam animi cum recta ratione: item per mortis contemplationem, ut et per o(moi/wsin tou= *qeou=, id est, per similitudinem Dei, ut et per medicinam animi.

Philosophiae genus est habitus seu qvalitas, objectum ta\ o)/nta seu entia, circa qvae vel contemplanda, vel agenda versatur; finu, veritas et honestas, atqve adeo felicitas


page 1004, image: s538

hominis, qvae consistit in contemplatione veritatis et actione honestatis; subjectum est animus, cum qvoad lo/gon seu rationem, tum qvoad o)/recin seu appetitum.

Philosophiae causae sunt viri sapientes, qvi investigatis rerum causis, disciplinas philophicas nobis peperere, nempe per fu/sin, ma/qhsin et a)/skhsin, id est, per naturam, per certas regulas et praecepta, et per exercitationem.

Philosophica institutio est vel synoptica in compendio, vel diexodica, per commentaria tam didascalica, qvam elenchtica.

Philosophia est vel theoretica seu contemplativa, intellectum theoreticum porficiens in rerum causis indagandis; vel practica seul activa, intellectum practicum perficiens ad voluntatem et appetitum in rebus agendis recte dirigendum: vel tandem organica seu instrument alis, qvam etiam vocant canonicam et philologiam. Stoici sic efferunt: Philosophia est vel naturalis, vel moralis, vel logica.

Ad philosophiam theoreticam pertinet 1. Methaphysica, cui conjungunt vel submittunt Gnostologiam, to\ gnwsto\n seu omne scibile qva tale contemplantem: Hexologiam, habitus intellectuales exponentem: Technologiam, variarum disciplinarum naturam et ordinem inculcantem: Archelogiam, principia disciplinarum indagantem: Didacticam, modum instituendi et docendi monstrantem. Sed haec omnia commode in ipsis diseiplinarum syntagmatibus rectius, qvam in ipsa methaphysica tractari possunt: cujus species faciunt Ontologiam, de ente: et Pneumatologiam, qvam subdividunt in Theologiam de Deo; Angelographiam de intelligentiis; et Pschychologiam de anima separabili. Alii tamen peculiarem disciplinam faciunt Pneumatologiam. 2. Physica, ad qvam pertinet Acroasis physica, de corpore naturali in genere Uranologia, de coelo: Stoechologia, de elementis: Myctologiae, de corpore mixto: Meteorologiae, de meteoris: Nerterologiae, de subterraneis: Phytologiae, de plantis: Zoologia, de animalibus: Anthropologiae de homine. 3. Mathematicae, de qva supra.

Ad practicam philosophiam pertinent 1. Ethica, qvae virum bonum conatur reddere; 2. Oeconomica, qvae bonum patremfamilias; et 3. Politica, qvae bonum civem.

Ad Organicam philosophiam seu ad philologiam pertinet. 1. Grammatica cum suis Lexicis, qvae format orationem. 2. Rhetorica et Oratoria, qvae ornat eam et


page 1006, image: s539

amplificat. 3. Poeticae [orig: Poêticae], qvae ligat eandem. 4. Logica seu Dialectica, qvae rationi fabricat instrumenta cognoscendi.

Philosophia secundum Diogenem Laertium [orig: Laërtium] et Ciceronem fuit vel barbarica, vel Graecae.

Philosophia barbarica fuit Graece [orig: Graecè] non loqventium, ut Persarum, qvorum philosophi dicebantur Magi, interqve eos Zoroaster; Babyloniorum, qvorum erant Chaldaei. Indorum, qvibus erant Gymnosophistae seu Brachmanes; Gallorum, qvibus erant Druydae et Semnothei. Aegyptiorum atqve Phaenicum et Judaeorum, qvorum philosophi dicebantur sacerdotes, antistites, prophetae, Cabbalistae.

Philosophia Graeca dividebatur in Jonicam et in Italicam.

Philosophia Jonica habuit autorem Thaletem Milesium circa tempora Davidis: cui ordine successere Anaximander, Anaxagoras, et qvi primus Athenis ex Jonia illuc delatus docuit; Archelaus; praeceptor Socratis. Socrates autem reliqvit post se tres discipulos: qvorum singuli singulas sectas condiderunt, nempe Platonem, Antisthenem. et Aristippum.

Plato condidit veterem Academiam, eiqve successere Speusippus et Aristoteles Vid. Academia.

Aristotelis Schola dicebatur peripateticae. In illa Aristotelis successor Theophrastus docuit, nec omnia esse necessaria, nec omnia contingentia: Qvod etiam docuit vetus Academia Platonis: Addidit autem Aristoteles mundi aeternitatem in hae forma, in qva jam est.

Speusipus habuit successores Xenocratem, Polemonem, Cratetem, Arcesilaum, conditorem mediae Academiae et Lacyden, conditorem nova Acaedemiae, in qva praesertim excelluit Carneades, qvi de omnibus rebus dubitabat, et a)katalhyi/an profitebatur.

Antisthenes, alter discipulus Socratis conditor fuit Cynicae scholae, in qva excelluere [orig: excelluêre] Diogenes Cynicus, Crates Thebanus, Zeno Cittaeus conditor Stoicae sectae, in qva omnia dicebantur esse necessaria, inqve qva erant Cleanthes et Chrysippus.

Aristippus, tertius Socratis discipulus, fuit conditor Cyrenaicae sectae, qvae etiam dicebatur Hegesiaca, qvasi voluptaria, in qva voluptas habebatur pro summo bono, et omnia in dubium vocabantur cum Pyrronicis et Scepticis. qvi etiam dicebantur a)pe/xontes2, qvia in omnibus rebus abstinebant ab assertione, semperqve in ore habebant illud: N. L. id est, non liqvet: kei=tai ou) kei=tai.



page 1008, image: s540

Italica Philosophia ortum debet Pythagorae Samio, qvi fuit discipulus Pherecydis Syri et Heracliti. Successere ei Xenophanes conditor sectae Eleaticae, Parmenides, Melissus, Zeno Eleaticus, Epicharmus, Eudoxus, Empedocles, Leucippus, Epicurus.

Philosophi nominales, reales, conceptuales, Vid. Conceptus.

Philosophari est philosophum agere.

Philosophaema, est zh/thma et demonstratio philosophica, cui oppouitur Pseudographema, item a)filo/sofon, qvod est contra philosophiam.

PHILTRUM, fi/ltron, pharmacum amorem concilians: poculum amatorium.

PHLEGMA humor frigidus, albus et insipidus atqve aqveus, ex aqvosiore chyli portione in hepate genitus, alias dicta pituita. Haec si est praeternatur alis, exorta vel ex imperfecta concoctione, vel ex adustione, alia dicitur acida, alia salsa. item alia cruda, alia mucilaginosa. item alia vitrea, alia gypsea.

Phlegmone [2] inflammatio alicujus partis cum affluxu sangvinis seu materiae calidae et humidae. Dicitur etiam phlegmatia. Vid. Oedema et Morbus.

PHLEBOTOMIA Vid. Chirurgia.

f*o*bera\ Vid. Fortitudo.

PHRASEOLOGIA, ars grammatici, qva eaedem res diversis modis loqvendi efferuntur.

PHRENES, praecordia, septum transversum: qvod etiam vocatur Diaphragma, ubi nonnulli mentem putant residere; idqve praeter alias causas inde probant, qvia inflammato diaphragmate mens insanit. Illa insania dicitur phrenitis, morbus mentem laedens et furorem inducens; unde phreneticus, id est, furiosus. Econtra sofrwsu/nh et eu)frwsu/nh sunt virtutes mentis sapientis. Vid. Diaphragma.

PHRONESIS est prudentia in rebus expetendis et fugiendis: sicuti sofi/a est scientia in causis indagandis.

*fro/nhsis2 dividitur in eu(retikh\n seu bouleutikh\n, qva deliberatur, qvid agendum sit: et in krinikh/n, qva nostra vel aliorum consilia judicamus.

PHTHIRIASIS et phthisis Vid. Morbus.

PHYLACTERIUM est antidotum adversus venena praemuniens. Judaeorum philacteria, dicuntur, qvae fronti et brachiis alligantur, ut sibi in memoriam vocent suam religionem. Phylacterium interim est politieis arx, praesidium et tutela. Phylarchius autem est tribuum praesectus, vel praefectus eqvitum sub


page 1010, image: s541

hipparcho seu magistro eqvitum.

*f*u/*sis2 est 1. natura, Vid. Natura. 2. ortus et generatio rerum.

*fu/eqai est nasci; sicuti fu/ein gignere.

*fu=ma id, qvod enatum est.

*futo\n notat plantam. Inde futeu/w planto; et futikh\ yuxh\, vegetativa anima; et futourgi/a, ars plantandi.

*kata\ fu/sin, fu)sei, est idem, qvod secundum naturam;

para\ fu/sin, qvod contra naturam;

u(pe\r fu/sin, qvod supra naturam.

Physica, physiologia , vel universam significat philosophiam theoreticam, ut apud Stoicos: vel scientiam de constitutione corporis humani, ut apud medicos: qvibus physica et physiologia amplius non extenditur, qvam adnaturalem hominis complexionem et constitutionem. Ideoqve in physiologia sua de illis tantum rebus agunt, unde natura hominis perspicitur, ceu sunt elementa, temperamenta, partes humani corporis, ejusqve humores et spiritus, ut et facultates et functiones animae, et prima hominis conformatio.

Physica philosophis est scientia uniuscujusqve corporis naturalis, tam qvoad principia et affectiones, qvam qvoad species omnes corporum naturalium. Et qvidem partem physicae generalem vocant a)kroamatikh\n, octo libris acroaseos, qvasi diligentori attentione dignis, ab Aristotele comprehensam: partem autem ejus specialem qvomodo dividant, Vid. Philosophia et *akro/asis2.

Physica genus est scientia; subjectam, corpus naturale qva naturale; sinis, naturalium rerum contemplatio: causa efficiens proxima, demonstrationes naturales, factae vel voce, vel scriptis philosophorum.

*fusiko\n, qvod fit ab interno principio: item, qvod naturae est consentaneum.

Physiognomia, physiognomosia, ars, qva ex corpore et vultu natura cognossi potest.

fusiognw/mwn, qvi hac arte pollet.

PIACULUM, sacrificium, qvo fit expiatio seu placatio Dei. Metonymice etiam sumitur pro gravi scelere et delicto, propter qvod Deus expiandus est.

PIETAS, cultus Dei, patriae et parentum, Graecis eu)se/beia, qva officia Deo, patriae et parentibus debita exeqvimur.

PIGNUS, u(poqh/kh 1. qvod creditori ita datur ad securitatem, ut satisfactione facta restituatur. 2. depositum apud seqvestrum 3. symbolum et argumentum sidei datae. Vid. Hypotheca.



page 1012, image: s542

Pignus est vel voluntarium seu conventionale, qvod voluntate et conventione constituitur; vel necessarium.

Pignus necessarium est vel legitimum, qvod lex ipsa introducit; vel pratorium, qvod autoritate magistratus constituitur: qvale est, qvod permissionem in possessionem bonorum debitoris et non factam satisfactionem constituitur.

Pignus voluntarium est vel expressum, vel tacitum, qvale est, qvod constituitur in rebus in praedium illatis, tam pro pensione, qvam pro deterioratione, licet nominatim de pignore nihil convenerit.

Pignus item est vel publicum, vel privatum. vel purum, vel conditionale.

Pignore si tamdiu creditor loco usurarum utitur fruitur, donec pecunia solvatur, dicitur Antichresis.

Pignus dare sub lege commissoria est, cum creditor vel venditor pecuniam credit, vel rem vendit ea lege, ut, nisi pecunia vel pretium intra certum diem non fuerit solutum, pignus fiat creditoris, et res existimetur inemta.

Pignus distrahi dicitur, si credior, cessante in solutione debitore, pignus non redemtum vendit, et de pretio sibi satisfacit. Actio, qva rem pignori datam perseqvimur, dicitur Serviana.

Pignoratio, Pfendung, cum magistratus alterius magistratus subditos aut bona mobilia ob contentiosam jurisdictionem, vel possessionem alicujus juris capit et pignori accepit.

PIGRITIA, ignavia, lentitudo, tarditas, vitium motale, qvo officia debita intermittuntur: adeoque species injustitiae.

*p*i*kro/ths2 Vid. Ira.

PILI Vid. Crines.

PINACOTHECA Vitruvio est repositorium rariorum operum pictorum et aliorum.

PINGUEDO, temperata superfluitas sangvinis tenuiotis, et instar roris ex venis exundantis et adhaerentes parti carnosae; pars nempe similaris, alba et humida, sicciores corporis partes humectans, et vasa nonnulla fulciens et tegens, frigidior sangvine, moderate tamen calida, et qvia oleosa, facile ignem concipiens; glandulisqve crebris instructa, qvae excrementa in se recipiant. Vid. Adeps.

PISCIS, animal aqvatile, sive pedatum, sive apodon, constans spina et sqvamis aut aliis tegumentis reliqvisqve partibus ad vitam sub aqvis degendam.

Piscibus partes propriae sunt


page 1014, image: s543

pinnae, sqvamae, branchiae, spinae.

Pisces sunt natura frigidi et humidi, maximamqve partem oblongi et teretes, carentes cervice, oculos habentes sine palpebris, branchias loco narium et aurium et pulmonum, dentes serratos.

Piscium doctrina tractatur in ea physices parte, qvae dicitur Ichtyographia.

Pisces alii sunt sqvamosi. alii non sqvamosi. alii cartilaginei, qvi spinam ex cartilagine habent: item alii qala/ttioi, seu pelagij, qvi degunt in maris alto, ex qvibus, qvi circa saxa versantur, dicuntur petrai=oi, saxatiles. qvi circa littora, prosgai=oi et ai)gialw/deis2, terrae proximi et littorales. alii pota/mioi seu fluviateles. alii, qvi flumina aqve ac mare incolunt, et dicuntur a)na/dromoi, si relicto mari, dulces subeunt fluvios; kata/dromoi, si ex dulcibus aqvis ad mare adscendunt: alii limnai=oi, laecustres: item alii magna molis. alii mediocris. alii minutiores. item vel e)/naimoi, sangvinei. vel a)/naimoi, exangves. item alii exosses, cartilaginei. alii ossei cum spinis.

Piscis magnae molis dicitur Pistrix et Belua marinae, Wallfisch, estque animal aqvaticum sangvineum, corio duntaxat intextum, habens nervos, dentes, auditus organum, pulmones, renes, vesicam, testes pudendum, cor, cerebrum: intra se generans et mammis foetum nutriens, si faemina est, et qvia parum acute videt, indigens duce et ductore, parvo pisce oblongo albo, qvem Odegum seu Musculum et Mysticetum vocant: ceu sunt 1. Balana, fa/laina, Wallfisch, Braunfisch. 2. Physeter, Prestis, Physalus, Serra, qvi aqvas efflando emittit. 3. Pristis a [orig: â] secando dictus, fronte aut rostro serrata. 4. Orca, balaenarum hostis, in forma delphini. 5. Delphinus, omnium animalium pernicissimus non incurvo corpore, ut pingitur, fila/nqrwpos2, et crocodili hostis, sine felle, et ob id longaevus, porcus marinus, Meerschwein, ab ore suillo dictus, respirans fistulis a [orig: à] dorso. 6. Phocoema seu Tursio, delphino congener, Braunsisch. 7. Scolopendra cetacea. 8. Phoca, vitulus marinus, See= oder Meer=Hund 9. Manati Judaeorum, anterioribus pedibus, qvasi manibus, instructa belua. De qvibus Aldr ovandus peculiari libro de cetit.

Pisces saxatiles apud Aldro vandum lib. 1. de Piscibus sunt 1 Scarus, piscis ruminans, qvem Ennius ob excellentiam vocat Jovis cerebrum, cui corpus ex livido rubet, ut mullo. 2. Turdus, picturatus piscis, cui congeneres Pavo


page 1016, image: s544

aeqvaeticus: Lepras seu Phorus: Marzapanis seu Rosa. 3. Merula, nigricantibus maculis, species tncae marinae. 4. Julis, variis distinctus tergora punctis. 5. Perca marina, ad qvam pertinent Channa, Canadalla, Phycis et Hepatus. 6. Melanurus, a [orig: â] caudae nigredine, cui similes Alphistes seu Cynedus, et Coracinus, qvasi Corvulus. 7. Exocoetus, sic dictus, qvod in siccum somni causa exeat, alias Adonis. 8. Sciaena seu umbra marina, cui cognatus Glaucus. 9. Anthias, sie dictus a [orig: â] corporis floriditate seu pulcritudine. 10, Gobius, de qvo Martialis: Principium coenae Gobius esse solet. 11. Sphyraena seu Sudis, nec sqvamosus prorsus, nec prorsus laevi cute, ut et Acus seu Belone, longus et tenuis piscis, Hornfisch, Tobias. 12. Chalceus seu Faber, qvia omnia fabrilia in eo instrumenta inveniuntur, tenuissimis sqvamis. Et hactenus sqvamosi saxatiles 13. Alauda aqvatica, est laevi cute, gutturaceus piscis, cristata et non cristata, Seelerche. 14. Pholis, piscis mucosus, cui congener Scorpioides.

Pisces littorales sqvamosi ex lib. 2. Aldrovandi sunt 1. Mullus, Barbe, ventrem albus, coetera purpureus: alius barbatus, Barbus, alius imberbis, qvi dicitur Imbriago 2. Hirundo seu Luterna, ore, rostro, capite osseo, anguloso et caelato, eique cognatus Cuculus, Seehan, et Milvus, pinnis, caudaque extensis latis maculosis, volans ad lapidis jactum usque. 3. Lyra, et lyrisormes pisces cornuti, Rochettus. 4. Pagrus seu Phagrus, ruber, eique similis Erithrynus, Rubellio, Rubecula, Rotfisch, ut et Orphus et Dentex seu Synodontes et Synagris. 5. Chromis, melanuro similis, sed oculis minoribus, excepta nigra nota in cauda, toto corpore nigricans. 6. Aurata, Orata, Seebrassen. 7. Sargus, pinna continna in toto corpore. 8. Sparus lineis auratis, cui similis est Mormyrus et Cantharus et Fiatola. 9. Salpa, variis variatus signis, eique cognatus Tromateus, lineis auratis productis toto corpore. 10. Scorpus, Scorpius, Scorpoena, qvia aculeis praeditus, Blennus. 11. Pecten, latus, sqvamis magnis coloratis. 12. Aphya, Apula, parvus pisciculus, sponte nascens, Moderlöseken. Qvo pertinent Stincus, Stint, Stinck Fisch, Membras, Encrasicbolus Hepsetus, Cothus, Atherina et Lavoronus, itidem pisciculi parvi. Pisciculi parvi aculeati, pungititii vocantur Stachel Fische, Stecherlinge. 13. Sarda, Sardina, Sardella, Sardellechen. 14. Maenae, Alee, Haelee, balecule: qvo pertinet Smaris et Box seu Boogs, seu Boax.


page 1018, image: s545

Seqvuntur 15. Pisces littorales jacentes, seu cumbentes spinosi, sittacei dicti, ceu sunt Solea seu Buglossa, Tonge: Citharus: Passer, Flonder, Butte, Scholle: Rhombus, Tharbutte: Santitz. 16. Seqvuntur Pisces littorales non sqvamosi, Draco seu Araneus: Dracunculus: Uranoscopio, qvasi caeli scrutator, qvia oculi supra caput ei locati: Scomber seu Scombrus, Mackreel, unde Garum, Schmeltzbrüe, Fischlake, Pekel i.e. muria, salsugo piscium conficitur: qvanqvam non ex scombris hodie, sed ex sale aliorum piscium, liqvaminibus mixto, conficitur: Trachurus, qvo pertinet Colia seu Lacertus et Saurus: Corax: Milvus.

Pisces pelagii seu in alto viventes sqvamosi sunt 1. Asellus, o)/nos2, a [orig: â] segnitie sic dictus, Bacchus, tumido ventre, Cabelau; Asellus minor seu Caellaria, Schelfisch, Stockfisch, Dorsch, Pomucheln: cui cognati sunt Gobergus, Molvae, Mustela Genuensium, Vinca marina, Merlucrus, Merlanus, Eglesinus, Chremes 2. Harengus, Hering, longe diversus ab halece. Harengus fumo exsiccatus, dicitur Pickelhering, a [orig: â] Böckelio qvodam, qvi modum expiscandi primus docuit, aliqvis ex majoribus Erasmi Roterodami, qvi unus ex Bockeliis fuit. 3. Liparis. 4. Aper. 5. Scolopax. 6. Monoceros.

7. Reversus seu Retractus, sic dictus qvia a [orig: à] venatu piscium revertitur. 8. Glaucus veterum. 9. Hippurus seu Lamprigo. Non sqvamosi sunt 10. Thunnus, Thynnus, Orcinus, piscis gregalis, cujus variae partes, qvas vocant Thunnina et Cibia, sale asservari solent: cui cognati sunt Pompilus: Amia, Wels, Pelamys. 11. Xyphias, Gladius, Schwerdfisch. 12. Remora, Remiligio, Echaenis, piscis oblongus, qvi naves remoratur. 13. Mysticetus, Odegus, Musculus, dux cetorum, de qvo supra. 14. Serpens, Hydrus, seu Draco marinus vario genere. 15. Conger, Congrus, Meer Ahl: cui apud Plinium cognatus Ophidion. 16. Muraena, Lampret, varia cute et maculis, veluti stellulis conspetsa, latior angvilla: qvo pertinet Myrus, serpens rubescens: Muraenulae, Neun Augen: Fluta, Bricke: Reversus angvilliformis, piscium et testudinum venator apud Indos: Taema, ventriculo magno. Seqvuntur 17. Pisces pelagij cartilaginei et primo oblongiores, ceu sunt Galeae seu Mustellae, rapaces et venatores: Canis et Canicula: Carcherias voracissimus: Catulus: Mustela laevis: Asterias: Maltha: Vulpeculae marina: Centrina: Simiae marina: Zygama: Mola marinae. 18. Planiores, ut: Torpedo, piscantium membra reddens


page 1020, image: s546

torpida: Pastinaca, cauda longissima aculeata: Aqvila: Reia, Roche, Roch, variorum generum, ut Lamia, Rana marina, piscatrix: diabolus marinus: Sqvatina: Lumpus Anglorum et piscis gibbosus in mari Balthico variis aculeis armatus, de qvibus omnibus Aldrovandus lib. III. de piscibus.

Pisces in mari aeqve ac in fluminibus degentes, de qvibus Aldrovandus lib. IV. de piscibus. Ubi initio sqvamosi 1. Salmo, Esox, Lachs 2. Lupus, la/brac Seeschnoeck, cui cognatus est in fluviis piscis, qvem vocamus Zandat. 3. Alosae, Clupea, Thrissa, Elsft Zinge, Goldfisch. 4. Mugil, Cestreus, gulosus et insatiabilis, Harder. 5. Caeper, Caepriscus. 6. Sturio, Accipenser, Stöer, cibi parum aut nihil admittens: cui cognati Galeus Rhodius et Huso, Hausen. 7. Eperlanus, Eperlan. Seqvuntur non sqvamosi 8. Angvilla, Aal. 9. Orbis, piscis orbiculatus, cruciculis distinctus, cui cognatus Ostracion seu Holosteur.

Pisces fluviatiles, de qvibus Aldrovandus lib. V. (1.) non sqvamosi, ut Artilus, piscis cartilagineus, magoa ex parte Sturioni respondens, eique fimilis Antacaeus: Ithyocolla, dictus, qvia glutine abundat: Silurus seu Glanis, Wels, Weller, vorax; Barbata, coenum et lutum rostro anserum more barborans seu commovens: Mustela, Lampreta, Aalrupe, Lampret, oblongus ut anguilla. Qvo pertinet Enneophtalmus Neun Auge, Pricke: Mustela fossilis, Peitzker: Pboxynus, varius, diversis toto corpore coloribus: Salmerinus, qvasi salmo lacustus. (2.) sqvamosi, ut: Truttae, Foren, Forellen, Goldfohren, Lachsfohre: Thymallus, Esche, Asche, Greyling: Umbm See Rap, Meerbrassen: Barbus, Barbe: Capito seu Sqvalus, Münne, cujus species Orfus, Orff, et qvem vocamus Zarte, Blicke, Drabel, Zesen, Rappe: Leutiscus, Alburnus, Albicula, Weißfisch: Oxyrinchus: Corvus Niloticus, Macrillen: Gobius, Fundulus, Gründelin et Keulin, Kaulhaupt, cui cognatus Tindel et Phoxynus sqvamosus. Cobitis barbatula, Schmerle; Cobitis aculeata, Steinbeißker; Foxinus, Elritze; Oculata, Kaulbars.

Pisces qvi praeter fluvios alios qvoque aqvas dulces incolunt, sunt, Percae, Vars, cognatusqve ei Scrollus Scholle: Rutilus, Rohrauge: Pungitus, Sticherling: Alburnus, Bley: Lucius, Hecht, qvi Plinio esox est: Cyprinus, Carpio, Carpe: Cyprinus latus, Prasinnis, Brassen: Ballerus, Bley: Tinta, Schley: Caruzia, minor cyprino lato, Karutz, Bibelchen: Blebe, Plötze.



page 1022, image: s547

Pisces lacustres sunt, qvi in lacubus in veniuntur, ut: Umblae, Saelmonis et Bezolae mugil in Lemani lacu: Truttae et Carpiones in aliis lacubus, Lavaretus albus Allobrogum; Cbalcis, Agonus, Sardanella in lacubus Italicis: Albulae parvae; Farrae. alibi: Piscis in lacu nostro Pomeranico, Maduja, et forte nullibi in Germania, invenitur sapore gratissimus, qvem vocamus Muranam, qvamvis cum Muraena supra descripta non convenit. Videtur qvam proxime convenire cum Acarnane Rondeletii, qvem Gesnerus statim in initio lib. IV. historiae animalium ponit, et nullibi, neque in Hispania, neque in Gallia, in veniri dicit. Romae autem et Venetiis sub nomine Erythrini et Alboris vendi dicit.

Pisces non sunt animalia in aqvis exangvia: una cum piscibus tamen enumeranda, nempe, Mollia, Crustata, Testacea, Zoophyta, Insecta: de qvibus peculiares libros edidit Aldrovandus.

Molliae, Malacbia, malakode/rmata sunt, qvae neque sqvamam, neque cutem asperam, sed mollem habent, ut Polypus, Vielfuß, Kuttel=Fisch, octo pedibus seu acetabulis et cotyledonibus: cujus species sunt Eledone, Ozoena, Bolitoenas: Sepiae, Blackfisch, atramentum, qvod Tholum vocant, effundens in piscatores, cujus species sunt Loligo et Lepus marinus, gifstiger Meerhase.

Crustata, malako/straka, nil ossis habentia, et foris tegumentum tenue et fragile habentia. Suntque vel oblongo corpore et cauda, ut Locusta marina, Carabus, Meerkrebs: a)kri\s2, ka/rabos2, Astacus, forcipibus et cauda: qvem nos male Cancrum vocamus: Gammarus seu Gammarella, astacus fluviatilis Krebs: Leoseu Elephantus, Meerlew: Sqvilla, sine forcipibus, Krabben: Sqvilla lata, Ursa, Beeren=Krebs, Meerbare: vel corpore rotundo et parum caudato, ut Cancer, sive marinus, sive fluvatilis, sive parvus, Taschenkrebs: qvo pertinet Pagurus, Meerspinne.

Testacea, Conchilia, Concha, o)strako/derma sunt 1. Turbinata, strombw/dh, ut Nautilus, Schiff oder Fahrkuttel, sic dictus, qvia imitatut navigiorum cursus, sex pedibus seu brachiis sese tanqvam navim promovens: Purpura, cujus flore seu succo olim regum vestimenta tingebantur, orbibus claviculatim in fastigiatam longitudinem exeuntibus, nullo orbe ab altero volutim intecto: Buccinum, Buccinae cujus concha praecones in convocando populo, et buccinatores in


page 1024, image: s548

signis exercitui dandis utebantur: Murex, variorum generum, longis et firmis aculeis, ex qvibus murices purpurei lactei; aporrhaides, saxis adhaerentes: Conchylium, Meerschnecke, sine aculeis et tuberculis: Turbines, qvorum alii autiti, alii tuberosi, angulosi, muricati: Trochi, a [orig: à] similitudine trochorum, qvibus lusitant pueri: Neritae, concha ampla, capace, rotunda, laevi, turbinata: Cochleae turbinatae, qvarum etiam aliqvae sunt terrestres, Erdschnecken, variorum generum, edules et non edules: Echini et Ecbinometrae, Meergel. 2. Conchae bivalves et ciusiles, di/qurai, interque eas Margaritiferae, Perleschnecken; imbricatae; striatae; echinatae; sqvamosae; rugatae; corallinae; laeves; aesperae; fasciatae: Chamae seu Chamelenae, lange Muscheln, item variorum generum: Ostreae, Osters: Pectines et Pectunculi, qvibus testae bivalves pectinatim divisae: Musculi rotundi, runde Muscheln: iisque cognati Mytulli et Tellinae: Baelani, dicti a [orig: à] glandium similitudine, caulibus racematim adhaerentes, Meer Eicheln: Pholades, in saxis ita latentes, ut per foramen duntaxat exiguum aqvam accipiant, unde nutriantur: Solenes, oblonga concha, Spillen: Pinnae, Stechmuscheln. 3. Conchae univaelves, ut Lepaedes, Patellae: auris marinaotion, Meer Ohren: concha venereae: tubuli: penicilli.

Zoophyta et Insecta Vid. suo loco.

*p*i/*stis2 oratoribus est fides, argumentum et e)/legxos2 seu probatio rei dubiae: et consistit in contentione i. e. in confirmatione et in consutatione.

*pi/steis2, argumenta, qvae adhibentur ad pi/stin seu fidem faciendam.

*pi/stwsis2, probatio seu confitmatio affirmationis vel negationis.

*p*i*qana\ qvae argumentis persuaderi possunt, nempe probabilia et verisimilia

*piqanologi/a, sermo probabilis.

PITUITA Vid. Phlegma.

PLACABILITAS, virtus in delictis facile codonandis; dicta alias lenitas. cui opponitur implacabilitas, crudelitas et tyrannis.

PLAGA Vid. Cardo.

PLAGIUM a)ndrapodismo\s2 est, qvo liberi aut servi nostri nobis abducuntur, et ad fugam a [orig: à] nobis capessendam stimulantur.

PLAGIASMUS, obliqvatio, cum ab obliqvo casu orationem incipimus, aut plures casus obliqvos conjungimus, ut: Cogitanti mihi et memoria vetera repetenti illi videntur perbeati, qvos mors jam rapuit.