Regeln fuer die Texterfassung 03/2001
not necessary
Affirmatio.
laudabilis, qva nos amamus qva meliorem nostri partem, ut voluntatem emendemus ad virtutem, et intellectum ad sapientiam; alia vitiosa, qva nobis cum injuria aliorum ea attribuimus, vel certe appetimus, qvae nobis non competunt. Illa haec omnium vitiorum, et dicitur authadiae, redamatio.
Amicitia.
A Philologia, qva artes orationis et rationis explicantur: Philostorgia, naturalis erga
Magia. sicuti philosophi idem sunt qvi Magi. Indis dicti Gymnosophistae et Brachmanes. Gallis Druidae. Judaeis Cabbalistae.
Philosophia si nomen spectes, potius est amor sapientiae, qvam habitus aliqvis sapientiae. Placuit tamen imitari modestiam Pythagorae, qvi
Philosophia est habitus, constans sapientia et prudentia. Cicero definit rerom divinarum et humanarum, causarumqve, qvibus cae continentur, scientiam. Plato eandem definivit per curam animi cum recta ratione: item per mortis contemplationem, ut et per
Philosophiae genus est habitus seu qvalitas, objectum finu, veritas et honestas, atqve adeo felicitas
subjectum est animus, cum qvoad
Philosophiae causae sunt viri sapientes, qvi investigatis rerum causis, disciplinas philophicas nobis peperere, nempe per
Philosophica institutio est vel synoptica in compendio, vel diexodica, per commentaria tam didascalica, qvam elenchtica.
Philosophia est vel theoretica seu contemplativa, intellectum theoreticum porficiens in rerum causis indagandis; vel practica seul activa, intellectum practicum perficiens ad voluntatem et appetitum in rebus agendis recte dirigendum: vel tandem organica seu instrument alis, qvam etiam vocant canonicam et philologiam. Stoici sic efferunt: Philosophia est vel naturalis, vel moralis, vel logica.
Ad philosophiam theoreticam pertinet 1. Methaphysica, cui conjungunt vel submittunt Gnostologiam, Hexologiam, habitus intellectuales
Technologiam, variarum disciplinarum naturam et ordinem inculcantem: Archelogiam, principia disciplinarum indagantem: Didacticam, modum instituendi et docendi monstrantem. Sed haec omnia commode in ipsis diseiplinarum syntagmatibus rectius, qvam in ipsa methaphysica tractari possunt: cujus species faciunt Ontologiam, de ente: et Pneumatologiam, qvam subdividunt in Theologiam de Deo; Angelographiam de intelligentiis; et Pschychologiam de anima separabili. Alii tamen peculiarem disciplinam faciunt Pneumatologiam. 2. Physica, ad qvam pertinet Acroasis physica, de corpore naturali in genere Uranologia, de coelo: Stoechologia, de elementis: Myctologiae, de corpore mixto: Meteorologiae, de meteoris: Nerterologiae, de subterraneis: Phytologiae, de plantis: Zoologia, de animalibus: Anthropologiae de homine. 3. Mathematicae, de qva supra.
Ad practicam philosophiam pertinent 1. Ethica, qvae virum bonum conatur reddere; 2. Oeconomica, qvae bonum patremfamilias; et 3. Politica, qvae bonum civem.
Ad Organicam philosophiam seu ad philologiam pertinet. 1. Grammatica cum suis Lexicis, qvae format orationem. 2. Rhetorica et Oratoria, qvae ornat eam et
Poeticae, qvae ligat eandem. 4.
Philosophia secundum Diogenem barbarica, vel Graecae.
Philosophia barbarica fuit Magi, interqve eos Zoroaster; Babyloniorum, qvorum erant Chaldaei. Indorum, qvibus erant Gymnosophistae seu Brachmanes; Gallorum, qvibus erant Druydae et Semnothei. Aegyptiorum atqve Phaenicum et Judaeorum, qvorum philosophi dicebantur sacerdotes, antistites, prophetae, Cabbalistae.
Philosophia Graeca dividebatur in Jonicam et in Italicam.
Philosophia Jonica habuit autorem Thaletem Milesium circa tempora Davidis: cui ordine successere Anaximander, Anaxagoras, et qvi primus Athenis ex Jonia illuc delatus docuit; Archelaus; praeceptor Socratis. Socrates autem reliqvit post se tres discipulos: qvorum singuli singulas sectas condiderunt, nempe Platonem, Antisthenem. et Aristippum.
Plato condidit veterem Academiam, eiqve successere Speusippus et Aristoteles Vid. Academia.
Aristotelis Schola dicebatur peripateticae. In illa Aristotelis successor Theophrastus docuit, nec omnia esse necessaria, nec omnia contingentia: Qvod etiam docuit vetus Academia Platonis: Addidit autem Aristoteles mundi aeternitatem in hae forma, in qva jam est.
Speusipus habuit successores Xenocratem, Polemonem, Cratetem, Arcesilaum, conditorem mediae Academiae et Lacyden, conditorem nova Acaedemiae, in qva praesertim excelluit Carneades, qvi de omnibus rebus dubitabat, et
Antisthenes, alter discipulus Socratis conditor fuit Cynicae scholae, in qva conditor Stoicae sectae, in qva omnia dicebantur esse necessaria, inqve qva erant Cleanthes et Chrysippus.
Aristippus, tertius Socratis discipulus, fuit conditor Cyrenaicae sectae, qvae etiam dicebatur Hegesiaca, qvasi voluptaria, in qva voluptas habebatur pro summo bono, et omnia in dubium vocabantur cum Pyrronicis et Scepticis. qvi etiam dicebantur
Italica Philosophia ortum debet Pythagorae Samio, qvi fuit discipulus Pherecydis Syri et Heracliti. Successere ei Xenophanes conditor sectae Eleaticae, Parmenides, Melissus, Zeno Eleaticus, Epicharmus, Eudoxus, Empedocles, Leucippus, Epicurus.
Philosophi nominalesreales, conceptuales, Vid. Conceptus.
Philosophari
Philosophaemaet demonstratio philosophica, cui oppouitur Pseudographema, item
pituita. Haec si est praeternatur alis, exorta vel ex imperfecta concoctione, vel ex adustione, alia dicitur acida, alia salsa. item alia cruda, alia mucilaginosa. item alia vitrea, alia gypsea.
Phlegmone [2]phlegmatia. Vid. Oedema et Morbus.
Chirurgia.
Fortitudo.
Diaphragma, ubi nonnulli mentem putant residere; idqve praeter alias causas inde probant, qvia inflammato diaphragmate mens insanit. Illa insania dicitur phrenitis, morbus mentem laedens et furorem inducens; unde phreneticus, id est, furiosus. Econtra Diaphragma.
phthisis Vid. Morbus.
Judaeorum philacteria, dicuntur, qvae fronti et brachiis alligantur, ut sibi in memoriam vocent suam religionem. Phylacterium interim est politieis arx, praesidium et tutela. Phylarchius autem est tribuum praesectus, vel praefectus eqvitum sub
Natura. 2. ortus et generatio rerum.
Physica physiologia , vel universam significat philosophiam theoreticam, ut apud Stoicos: vel scientiam de constitutione corporis humani, ut apud medicos: qvibus physica et physiologia amplius non extenditur, qvam adnaturalem hominis complexionem et constitutionem. Ideoqve in physiologia sua de illis tantum rebus agunt, unde natura hominis perspicitur, ceu sunt elementa, temperamenta, partes humani corporis, ejusqve humores et spiritus, ut et facultates et functiones animae, et prima hominis conformatio.
Physica philosophis est scientia uniuscujusqve corporis naturalis, tam qvoad principia et affectiones, qvam qvoad species omnes corporum naturalium. Et qvidem
Philosophia et
Physica genus est scientia; subjectam, corpus naturale qva naturale; sinis, naturalium rerum contemplatio: causa efficiens proxima, demonstrationes naturales, factae vel voce, vel scriptis philosophorum.
Physiognomiaphysiognomosia, ars, qva ex corpore et vultu natura cognossi potest.
Hypotheca.
Pignus est vel voluntarium seu conventionale, qvod voluntate et conventione constituitur; vel necessarium.
Pignus necessarium est vel legitimum, qvod lex ipsa introducit; vel pratorium, qvod autoritate magistratus constituitur: qvale est, qvod permissionem in possessionem bonorum debitoris et non factam satisfactionem constituitur.
Pignus voluntarium est vel expressum, vel tacitum, qvale est, qvod constituitur in rebus in praedium illatis, tam pro pensione, qvam pro deterioratione, licet nominatim de pignore nihil convenerit.
Pignus item est vel publicum, vel privatum. vel purum, vel conditionale.
Pignore si tamdiu creditor loco usurarum utitur fruitur, donec pecunia solvatur, dicitur Antichresis.
Pignus dare sub lege commissoria est, cum creditor vel venditor pecuniam credit, vel rem vendit ea lege, ut, nisi pecunia vel pretium intra certum diem non fuerit solutum, pignus fiat creditoris, et res existimetur inemta.
Pignus distrahi dicitur, si credior, cessante in solutione debitore, pignus non redemtum vendit, et de pretio sibi satisfacit. Actio,
Serviana.
Pignoratio
Ira.
Crines.
Adeps.
Piscibus partes propriae sunt
Pisces sunt natura frigidi et humidi, maximamqve partem oblongi et teretes, carentes cervice, oculos habentes sine palpebris, branchias loco narium et aurium et pulmonum, dentes serratos.
Piscium doctrina tractatur in ea physices parte, qvae dicitur Ichtyographia.
Pisces alii sunt sqvamosi. alii non sqvamosi. alii cartilaginei, qvi spinam ex cartilagine habent: item alii pelagij, qvi degunt in maris alto, ex qvibus, qvi circa saxa versantur, dicuntur saxatiles. qvi circa littora, terrae proximi et littorales. alii fluviateles. alii, qvi flumina aqve ac mare incolunt, et dicuntur laecustres: item alii magna molis. alii mediocris. alii minutiores. item vel sangvinei. vel exangves. item alii exosses, cartilaginei. alii ossei cum spinis.
Piscis magnae molis dicitur Pistrix et Belua marinae, Odegum seu Musculum et Mysticetum vocant: ceu sunt 1. Balana, Physeter, Prestis, Physalus, Serra, qvi aqvas efflando emittit. 3. Pristis Orca, balaenarum hostis, in forma delphini. 5. Delphinus, omnium animalium pernicissimus non incurvo corpore, ut pingitur, Phocoema seu Tursio, delphino congener, Scolopendra cetacea. 8. Phoca, vitulus marinus, Manati Judaeorum, anterioribus pedibus, qvasi manibus, instructa belua. De qvibus Aldr ovandus peculiari libro de cetit.
Pisces saxatiles apud Aldro vandum lib. 1. de Piscibus sunt 1 Scarus, piscis ruminans, qvem Ennius ob excellentiam vocat Jovis cerebrum, cui corpus ex livido rubet, ut mullo. 2. Turdus, picturatus piscis, cui congeneres Pavo
aeqvaeticus: Lepras seu Phorus: Marzapanis seu Rosa. 3. Merula, nigricantibus maculis, species tncae marinae. 4. Julis, variis distinctus tergora punctis. 5. Perca marina, ad qvam pertinent Channa, Canadalla, Phycis et Hepatus. 6. Melanurus, Alphistes seu Cynedus, et Coracinus, qvasi Corvulus. 7. Exocoetus, sic dictus, qvod in siccum somni causa exeat, alias Adonis. 8. Sciaena seu umbra marina, cui cognatus Glaucus. 9. Anthias, sie dictus Gobius, de qvo Martialis: Principium coenae Gobius esse solet. 11. Sphyraena seu Sudis, nec sqvamosus prorsus, nec prorsus laevi cute, ut et Acus seu Belone, longus et tenuis piscis, Chalceus seu Faber, qvia omnia fabrilia in eo instrumenta inveniuntur, tenuissimis sqvamis. Et hactenus sqvamosi saxatiles 13. Alauda aqvatica, est laevi cute, gutturaceus piscis, cristata et non cristata, Pholis, piscis mucosus, cui congener Scorpioides.
Pisces littorales sqvamosi ex lib. 2. Aldrovandi sunt 1. Mullus, Barbus, alius imberbis, qvi dicitur Imbriago 2. Hirundo seu Luterna, ore, rostro, capite
Cuculus, Milvus, pinnis, caudaque extensis latis maculosis, volans ad lapidis jactum usque. 3. Lyra, et lyrisormes pisces cornuti, Rochettus. 4. Pagrus seu Phagrus, ruber, eique similis Erithrynus, Rubellio, Rubecula, Orphus et Dentex seu Synodontes et Synagris. 5. Chromis, melanuro similis, sed oculis minoribus, excepta nigra nota in cauda, toto corpore nigricans. 6. Aurata, Orata, Sargus, pinna continna in toto corpore. 8. Sparus lineis auratis, cui similis est Mormyrus et Cantharus et Fiatola. 9. Salpa, variis variatus signis, eique cognatus Tromateus, lineis auratis productis toto corpore. 10. Scorpus, Scorpius, Scorpoena, qvia aculeis praeditus, Blennus. 11. Pecten, latus, sqvamis magnis coloratis. 12. Aphya, Apula, parvus pisciculus, sponte nascens, Stincus, Membras, Encrasicbolus Hepsetus, Cothus, Atherina et Lavoronus, itidem pisciculi parvi. Pisciculi parvi aculeati, pungititii vocantur Sarda, Sardina, Sardella, Maenae, Alee, Haelee, balecule: qvo pertinet Smaris et Box seu Boogs, seu Boax.
Pisces littorales jacentes, seu cumbentes spinosi, sittacei dicti, ceu sunt Solea seu Buglossa, Citharus: Passer, Rhombus, Santitz. 16. Seqvuntur Pisces littorales non sqvamosi, Draco seu Araneus: Dracunculus: Uranoscopio, qvasi caeli scrutator, qvia oculi supra caput ei locati: Scomber seu Scombrus, Garum, muria, salsugo piscium conficitur: qvanqvam non ex scombris hodie, sed ex sale aliorum piscium, liqvaminibus mixto, conficitur: Trachurus, qvo pertinet Colia seu Lacertus et Saurus: Corax: Milvus.
Pisces pelagii seu in alto viventes sqvamosi sunt 1. Asellus, Asellus minor seu Caellaria, Gobergus, Molvae, Mustela Genuensium, Vinca marina, Merlucrus, Merlanus, Eglesinus, Chremes 2. Harengus, Liparis. 4. Aper. 5. Scolopax. 6. Monoceros.
7. Reversus seu Retractus, sic dictus qvia Glaucus veterum. 9. Hippurus seu Lamprigo. Non sqvamosi sunt 10. Thunnus, Thynnus, Orcinus, piscis gregalis, cujus variae partes, qvas vocant Thunnina et Cibia, sale asservari solent: cui cognati sunt Pompilus: Amia, Pelamys. 11. Xyphias, Gladius, Remora, Remiligio, Echaenis, piscis oblongus, qvi naves remoratur. 13. Mysticetus, Odegus, Musculus, dux cetorum, de qvo supra. 14. Serpens, Hydrus, seu Draco marinus vario genere. 15. Conger, Congrus, Ophidion. 16. Muraena, Myrus, serpens rubescens: Muraenulae, Fluta, Reversus angvilliformis, piscium et testudinum venator apud Indos: Taema, ventriculo magno. Seqvuntur 17. Pisces pelagij cartilaginei et primo oblongiores, ceu sunt Galeae seu Mustellae, rapaces et venatores: Canis et Canicula: Carcherias voracissimus: Catulus: Mustela laevis: Asterias: Maltha: Vulpeculae marina: Centrina: Simiae marina: Zygama: Mola marinae. 18. Planiores, ut: Torpedo, piscantium membra reddens
Pastinaca, cauda longissima aculeata: Aqvila: Reia, Lamia, Rana marina, piscatrix: diabolus marinus: Sqvatina: Lumpus Anglorum et piscis gibbosus in mari Balthico variis aculeis armatus, de qvibus omnibus Aldrovandus lib. III. de piscibus.
Pisces in mari aeqve ac in fluminibus degentes, de qvibus Aldrovandus lib. IV. de piscibus. Ubi initio sqvamosi 1. Salmo, Esox, Lupus, Alosae, Clupea, Thrissa, Mugil, Cestreus, gulosus et insatiabilis, Caeper, Caepriscus. 6. Sturio, Accipenser, Galeus Rhodius et Huso, Eperlanus, non sqvamosi 8. Angvilla, Orbis, piscis orbiculatus, cruciculis distinctus, cui cognatus Ostracion seu Holosteur.
Pisces fluviatiles, de qvibus Aldrovandus lib. V. (1.) non sqvamosi, ut Artilus, piscis cartilagineus, magoa ex parte Sturioni respondens, eique fimilis Antacaeus: Ithyocolla, dictus, qvia glutine abundat: Silurus seu Glanis, Barbata, coenum et lutum
Mustela, Lampreta, Enneophtalmus Mustela fossilis, Pboxynus, varius, diversis toto corpore coloribus: Salmerinus, qvasi salmo lacustus. (2.) sqvamosi, ut: Truttae, Thymallus, Umbm Barbus, Capito seu Sqvalus, Orfus, Leutiscus, Alburnus, Albicula, Oxyrinchus: Corvus Niloticus, Gobius, Fundulus, Phoxynus sqvamosus. Cobitis barbatula, Cobitis aculeata, Foxinus, Oculata,
Pisces qvi praeter fluvios alios qvoque aqvas dulces incolunt, sunt, Percae, Scrollus Rutilus, Pungitus, Alburnus, Lucius, Cyprinus, Carpio, Cyprinus latus, Prasinnis, Ballerus, Tinta, Caruzia, minor cyprino lato, Blebe,
Pisces lacustres sunt, qvi in lacubus in veniuntur, ut: Umblae, Saelmonis et Bezolae mugil in Lemani lacu: Truttae et Carpiones in aliis lacubus, Lavaretus albus Allobrogum; Cbalcis, Agonus, Sardanella in lacubus Italicis: Albulae parvae; Farrae. alibi: Piscis in lacu nostro Pomeranico, Maduja, et forte nullibi in Germania, invenitur sapore gratissimus, qvem vocamus Muranam, qvamvis cum Muraena supra descripta non convenit. Videtur qvam proxime convenire cum Acarnane Rondeletii, qvem Gesnerus statim in initio lib. IV. historiae animalium ponit, et nullibi, neque in Hispania, neque in Gallia, in veniri dicit. Romae autem et Venetiis sub nomine Erythrini et Alboris vendi dicit.
Pisces non sunt animalia in aqvis exangvia: una cum piscibus tamen enumeranda, nempe, Mollia, Crustata, Testacea, Zoophyta, Insecta: de qvibus peculiares libros edidit Aldrovandus.
Molliae, Malacbia, Polypus, Eledone, Ozoena, Bolitoenas: Sepiae, Loligo et Lepus marinus,
Crustata, oblongo corpore et cauda, ut Locusta marina, Carabus, Astacus, forcipibus et cauda: qvem nos male Cancrum vocamus: Gammarus seu Gammarella, astacus fluviatilis Leoseu Elephantus, Sqvilla, sine forcipibus, Sqvilla lata, Ursa, corpore rotundo et parum caudato, ut Cancer, sive marinus, sive fluvatilis, sive parvus, Pagurus,
Testacea, Conchilia, Concha, Turbinata, Nautilus, Purpura, cujus flore seu succo olim regum vestimenta tingebantur, orbibus claviculatim in fastigiatam longitudinem exeuntibus, nullo orbe ab altero volutim intecto: Buccinum, Buccinae cujus concha praecones in convocando populo, et buccinatores in
Murex, variorum generum, longis et firmis aculeis, ex qvibus murices purpurei lactei; aporrhaides, saxis adhaerentes: Conchylium, Turbines, qvorum alii autiti, alii tuberosi, angulosi, muricati: Trochi, Neritae, concha ampla, capace, rotunda, laevi, turbinata: Cochleae turbinatae, qvarum etiam aliqvae sunt terrestres, Echini et Ecbinometrae, Conchae bivalves et ciusiles, Margaritiferae, Chamae seu Chamelenae, Ostreae, Pectines et Pectunculi, qvibus testae bivalves pectinatim divisae: Musculi rotundi, Mytulli et Tellinae: Baelani, dicti Pholades, in saxis ita latentes, ut per foramen duntaxat exiguum aqvam accipiant, unde nutriantur: Solenes, oblonga concha, Pinnae, Conchae univaelves, ut
Lepaedes, Patellae: auris marinaotion, concha venereae: tubuli: penicilli.
Zoophyta et Insecta Vid. suo loco.
contentione i. e. in confirmatione et in consutatione.
argumenta, qvae adhibentur ad
Phlegma.
lenitas. cui opponitur implacabilitas, crudelitas et tyrannis.
Cardo.