CAMENA Early Modern Latin Texts

JOH. MICRAELII LEXICON PHILOSOPHICUM TERMINORUM PHILOSOPHIS USITATORUM ORDINE ALPHABETICO SIC DIGESTORUM, UT INDE FACILE LICEAT COGNOSSE, PRAESERTIM SI TAM LATINUS, QVAM GRAECUS INDEX PRAEMISSUS NON NEGLIGATUR, QVID IN SINGULIS DISCIPLINIS QVOMODO SIT DISTINGVENDUM ET DEFINIENDUM. Editio Secunda ab ipso Authore Correcta et Aucta cum novis novorum Terminorum et Vocabulorum Indicibus. [gap: illustration] STETINI, impensis JEREMIAE MAMPHRASII, Bibliop. Typis MICHAELIS HÖPFNERI, anno CIC ICC LXI.

PLANETA, stella errans, stella secundorum mobilium, sub primo mobili peculiari motu progrediens.

Planetae dicuntur errantes, non qvod irregulariter moventur; sed qvod eandem inter se et ad reliqvas stellas fixas distantiam servant.

Planctarum sunt VII. Et solent vulgari verlieulo memoriae suggeri: Post SIM SUM seqvitur: ultimae Luna subest.

Planetae, inter qvos [gap: unknown sign] et [gap: unknown sign] dicuntur luminariae, alii sunt superiores ut [gap: unknown sign] . unus medius ut [gap: unknown sign] tres inferiores, ut [gap: unknown sign] .

Planetas qvomodo aliter atque aliter locent Aristoteles, Cicero, Ptolemaeus, Copernicus, Tycho, Vid. Orbis.

Planetae astronomis 1. aliqvando moventur in longitudinem ab oriente in occasum, et contra; aliqvando in latitudinem deflectendo ab ecliptica versus septentrionem vel meridiem 2. aliqvando ascendunt, cum ab apogeo ad perigeum in eccentrico suo orbe procedunt: aliqvando descendunt. 3. aliqvando sunt directi, aliqvando retrogradi, stationarij, veloces tardi mediocres. In Figura L. sit A centrum mundi. E centrum ecccentrici. B ecntrum epicy [sic] in eccentrico H. I eccentricus deferens epicyclum.

D F C G epicyclus. D. C. stationum seu contingentiae puncta. In hoc epicyclo planeta est directus, cum motus ejus ctescit, seu cum superiorem epicycli partem supra stationum puncta petlustrat, tendendo ex D. per F. in C. Tunc enim et planeta in epicyclo et eccentricus S. S. S. id est, secundum signorum seriem ex [gap: unknown sign] in [gap: unknown sign] movetur. Et hic motus dicitnt u(polhptiko/s2. Ubi notetur, qvod luminaria semper sint directa.

Planeta est retrogadus, cum motus ejus decrescit, seu cum inferiorem epicycli C. G. D. perlustrat. Tunc enim epicycli motus motum eccentrici superat: et qvia velocius planeta in epicyclo ex C. versus G. et inde ad D. movetur, qvam eccentricus, hinc in adversum regredi seu retrocedere C. S. S. id est, contra signorum seriem ex [gap: unknown sign] in [gap: unknown sign] apparet. Dicitur hic motus prohgitiko/s2.

Planeta est staetionarius, cum motu diurno nihil decrescit, seu cum stationum seu contingentiae puncta C vel D tenet. Nam si est in C. med etate epicycli crientali, primam habet stationem, et incipit esle retrogradus: si in D. medietate occidentali, alteram habet stationem, et fit denuo directus. In ipsa autem statione planeta in codem zodiaci loco subsistere seu

stare videtur, qvia, qvantum epicyclus suo motu proficit, tantum eccentricus eum deferens in adversum nititur, et ita motus alter alterum tollit.

Planeta est velox, cum diurnus seu verus ejus motus medio seu aeqvali est major, ut nobis appatet in centro terrae extra centrum planetae positis. Cum enim planetae sunt in perigeo sui eccentrici, et circa illud, ut in I. vel H. sunt velociores; Cum in apogeo, et circa illud, ut in B aut C, sunt tardiores. Sic [gap: unknown sign] tempore hyberno circa perigeum, integtum amplius gradum conficit. Tempore aestivo autem non conficit 59. minuta in apogeo. Et proptetea [gap: unknown sign] in epicyeli parte inferiore infra longitudines medias; reliqvi qvinqve planetae in superiori parte epicycli velociores sunt.

Planeta est tardus, cum diurnus ejus motus non asseqvitur medium motum, seu cum est in partibus eccentrici superioribus. Et propterea luna est tardior in superioti epicycli parte: reliqvi qvinqve planetae circa stationem juncta.

Planeta est mediotru cursu, cum ejus motus verus S. S. S. aeqvalis est medio motui: qvod soli et lunae contingit, in punctis contingentiae vel mediis longitudinibus: reliqvis qvinqve planetis, cum medias longitudines transeunt.

Planem respectu solis dicitur lumine auctus, minutus, combustus, in corde solis, sub mdijs oppressus, orientalis, occidentalis, acronychus.

Planeta lumine auctus seu augescens est, cum post [gap: unknown sign] cum [gap: unknown sign] ultra 15. gradus abest, et, postqvam combustionem evasit, ad [gap: unknown sign] cum illo properat.

Planeta lumine diminut us aut decresoens est, cum post [gap: unknown sign] solis ad eum denuo apptopinqvat, et combustione est vieinus.

Planeta combustus est, cum ante vel post [gap: unknown sign] ultra 16. adhuc aliqvod gradus intra medietatem sui orbis distat.

Planeta in corde solis est feliciter positus, cum in eodem gradu intra 16, alicujus signi cum sole est. Arabes vocant Cazimi.

Planeta sub radijs solis oppressus est, qvi supra medietatem sui orbis usqve ad 15. a [orig: à] [gap: unknown sign] distat.

Planeta orientalis seu matutinus est a [orig: à] [gap: unknown sign] cum [gap: unknown sign] usqve ad [gap: unknown sign] cum mane ante ortum [gap: unknown sign] ascendit.

Planeta occidentalis seu vespertinus est ab [gap: unknown sign] usqve [gap: unknown sign] , cum vesperi post occasum solis descendit. Ubi tamen notetur, qvod tres inferiores planetae dicuntur orientales, qvamdiu ratione motus diurni solem antecedunt; occidentales, cum seqvuntur.

Planeta acronychus est, qvando intervallo semicirculi a [orig: à] sole distat, et ei opponitur.

Planetae respectu ad seinvicem habito, sunt in diversis aspectibus, qvi nihil aliud sunt, qvam harmonia duorum radiorum planetariorum in terra coeuntium, ut stimulent naturam sublunarem ad majorem efficaciam.

Planetarum aspectus sunt qvadruplices 1. [gap: unknown sign] su/nodos2 seu conjunctio, planetarum in eodem zodiaci loeo convenientium, e [orig: è] terra aspectus. 2. [gap: unknown sign] dia/metros2, oppositio, diametralis aspectus, cum planetae 6. signis seu [gap: unknown sign] . a [orig: à] se invicem distant, 3. [gap: unknown sign] tri/gwnos2, Trigonus cum distant. 3. signis seu [gap: unknown sign] . 4. [gap: unknown sign] tetra/gwnos2, Qvadratus, cum distantia est 3. signorum seu [gap: unknown sign] 5 * e(ra/gwnos2, sextilis, cum distantia est 2. signorum seu 6 [gap: unknown sign] . Patent haec ex Figura LII. Aspectus praeterea plures additi sunt a [orig: â] recentioribus propter plures integri circuli, 360. graduum, divisiones, ut eorum XV. numerentur, ut patet ex subseqvente tabella et Schemate.

Planetarum aspectus 1. alii sunt partiles et stricti, cum praecise in gradibus est harmonia, ut, si [gap: unknown sign] et [gap: unknown sign] in eodem gradu [gap: unknown sign] coeunt [orig: coëunt], est eorum [gap: unknown sign] partilis: alii platici, cum numerus harmoniae non est exactus, ut si [gap: unknown sign] est in gradu 1. [gap: unknown sign] in 10.2. alii felices, ut [gap: unknown sign] et *; alii infelices, ut [gap: unknown sign] et [gap: unknown sign] ; alii mediocres ut [gap: unknown sign] . 3. alii dexteri, cum planeta alium planetam C. S. S. intuetur e. g. cum [gap: unknown sign] aspicit ex [gap: unknown sign] alium planetam in [gap: unknown sign] per *; alii sinistri, cum ille adspectus fit S. S. S. ut cum [gap: unknown sign] ex [gap: unknown sign] adspicit alium planetam in [gap: unknown sign] per *. Alii sic definiunt: Aspectus dexter est, qvem planeta relinqvit; sinister est, ad qvem accedit.

Planetae tres superiores in motuum qvalitate sibi sunt simillimi et sola qvantitate inter se discrepant. Et qvilibet eorum juxta hypotheses Astronomorum habet 5. orbes: eccentricum simpliciter; duos eccentricos secundum qvid; epicyclum, qvemadmodum magnum habent, et AEqvaentem. Et notandum, qvod hi tres superiores planetae eodem modo solem, ut regem suum, observent, et ab una cum [gap: unknown sign] conjunctione ad aliam sic cursum suum in epicyclo absolvant, ut, qvoties conjuncti sunt soli, toties summam epicycli absidem teneant, tanqvam reverentia tanti hospitis digressi: deinde recedente sole post [gap: unknown sign] ipsi decedentes ex summo epicycli loco tardiuscule solem abeuntem seqvuntur, donec abcessit per tertiam zodiaci partem, qvatuor signorum intervallo. Tunc, qvasi officio satisfecerint, aliqvot dies sunt immoti: hinc regrediuntur in imas epicycli sui partes, dum soli opponuntur, ut videantur, qvasi regis sui absentiam lugere: Sole post [gap: unknown sign] denuo

occidente, C. S. S. ab ima parte adscendentes, festinant regi occurrere, eumque intervallo qvatuor signorum distantem statione aliqvot dierum facta, qvasi salutabundi excipiunt, et ita deinceps recto cursu S. S. S. appropinqvanti soli praecedentes, cum laetitia ad fastigium arcis suae enituntur, ut soli qvasi locum concedant. Er hinc intelligitur, qvid illud sit, qvod dicunt Astronomi, trium superiorum planetarum apogeum nunqvam esse sub ecliptica.

[gap: unknown sign] coloris pallidi, planeta malignus et Infortuna major, distat, ut censent, a [orig: â] terra in altitudine media 10550. semidiametris terrae, seu 9073000. milliaribus Germanicis: et terra major est 22. vicibus. Periodum absolvit 29. annis, 162. diebus, 7. horis, 31. minutis. Motus annuus est, 12. gr. 13. min. diurnus 2. min. Recentiores beneficio tubi optici dicunt, se observare circa [gap: unknown sign] duas, imo sex stellas comites, et ipsum ex tribus qvasi corporibus compositum apparere, modo procerum, modo rotundum modo ovalem cum duabus ansulis ita positis, ut per earnm hiatum coelum possit videri.

[gap: unknown sign] elegantis lucis, benignus et Fortuna major, distat a [orig: à] terra in alsitudine media 3990. semidiametris terrae, seu 3431400. M. G. Major est terra 14, vicibus, Poriodum absolvit 11. annis, 316. dicbus, 17. hotis, 11. minutis. Motus ejus annuus est 30. gr. 20. min; diurnus 5. min. Galilaeus circa illum primus observavit, IV. stellas, qvas vocant Mediceas, in gratiam familiae Mediceae. Alii dicunt se vel IX. stellas circa illum conspexisse.

[gap: unknown sign] rubicundioris coloris, malignus et In fortuna minor, distat a [orig: à] terra, si est in altitudine media, 1500700. M. G. et illa minor est tredccim vicibus. Periodum absolvit 1. anno; 321. diebus, 22. horis; 24. minutis. Motus ejus annuus est 180. gr. 11. min; diurnus 31. min. prim. 26. min. sec. Recentiores dicunt, illum in medio sui habere montem nigricantem, et circa illius radicem cingulum in formam Iridis. Alii circa illum qvoque dicunt se observasse stellulas comites.

planeta [gap: unknown sign] planetarum medius, maximus, jucundissimus, suo motu temporum vicissitudines deseribens, fons lucis, cor et oculus mundi, a [orig: à] qvo non tantum [gap: unknown sign] . sed [gap: unknown sign] et [gap: unknown sign] et forte reliqvi planetae, ut recentiores tradunt, lucé mutuantur. Orbes ejus ex hypothesi veterum Astronomorum sunt tres, unus eccentricus simpliciter, et duo eccentriei

secundum qvid: qvibus recentiores adhuc addidere duos, qvi conjunctim nominantur eccentriei. Et his orbibus excusatur varius ejus motus, qvum praeter motum diurnum ab ortu in occasum, etiam moveatur motu proprio sub ecliptica, ejusque apogeum non tantum de loco in locum S. S. S. promo. veatur, sed et ipsum apogeum jam propius ad terram accedat, jam ab ea longius recedat. Distat [gap: unknown sign] a [orig: à] terra 1150. semidiametris terrae seu 989000. M. G. et terra major est 140. vel, ut aliqvi censent, 166. vicibus. Periodum absolvit 1. anno, id est 365. dieb. 5. hor. 49. minutis. Motus diurnus est 59. min. prim. et 8. min sec. Recentiores per tubum opticum inveniunt in eo grandes maculas et faculas, qvi subinde coutentur, de qvibus videatur Rosa Ursina Scbeineri, et systema Galilai.

[gap: unknown sign] fulgidior Jove, beneficus et Fortuna minor. Cum mane solem antecedit, dicitur Phosphorus et lu cifer. Cum eundem vesperi seqvitur, dicitur Hesperus. Qvia enim citius periodum absolvit in eccentrico qvam in epicyclo (habet enim qvinque orbes ut 3. superiores planerae) hinc per novem circiter menses solem praecedit, et per totidem eum seqvitur. Distat a [orig: à] terra in media altitudine 989, M. G. terra minor est sexies. Periodum in eccentrico motu longitudinis absolvit eodem tempore cum sole, nempe 365. D. 5. H. 49. M. Motum autem commutationis in epicyclo super axe suo absolvit 583. D. 22. H. 10. M. Nunqvam a [orig: à] [gap: unknown sign] ultra 40. gradus et qvot accedunt, digreditur, ut nunqvam attingat [gap: unknown sign] vel [gap: unknown sign] Solis.

[gap: unknown sign] raro conspicuus, qvia utplurimum latet sub radiis solis, distat a [orig: à] terra in media altitudine, qvantum [gap: unknown sign] . terra minor est 19. vicibus. Perio dum etiam in eccentrico absolvit eodem tempore cum sole. Anomalia motuum ejus excusatur 6. orbibus et duobus circulis, nempe uno eccentrico simpliciter: duobus eccentricis eccentri, epicyclo, circulo aeqvante et circulo parvo.

[gap: unknown sign] mater humorum et domina, noctem mutatitio illustrans lumine: ad cujus anomalos motus Alphonsini adhibent qvinqve orbes. Distat a [orig: à] terra 51600. M. G. Terra est minor 42. vicibus. Periodum absolvit 27. D. 8. H. Vid. Mensis. Accidunt ei eclipses (Vid. Eclipsis. et fa/seis2 seu diversae facies et apparentiae qvoad incrementum et decrementum luminis. Etsi enim semper lunam, praeterqvam cum in

umbra terrae est, illustrat, qvia tamen pars illa illustrata non semper oculis nostris tota obvertitur, praeterqvam in plenilunio, hinc fit, ut [gap: unknown sign] sit.

1. In Novilunio seu neomeni/a, cum est solis et lunae su/nodos2 len coitus: qvo tempore [gap: unknown sign] totam partem illuminatam soli obvertit; opacam terrae.

2. *monoeidh\s2, bicornis, falcata, corniculata, qvando 4. vel 5 to die ante et post [gap: unknown sign] seu novilunium in [gap: unknown sign] cum [gap: unknown sign] apparet; ita qvidem, ut post [gap: unknown sign] crescat, et versus occasum cornua projiciat; ante [gap: unknown sign] decrescat, et versus ortum cornua projiciat, juxta versiculos: Occasum crescens: decrescens respicit ortum Cynthia. Sic variat corpore Luna suo.

3. *dixo/tomos2, dimidiata VII. ante et post [gap: unknown sign] die, in [gap: unknown sign] cum [gap: unknown sign] .

4. *amfi/kurtos2 gibbosa vel in orbem sinuata, die circiter XI. post [gap: unknown sign] et die VI. post [gap: unknown sign] in [gap: unknown sign] cum [gap: unknown sign] .

5. *panselh/nh, in plenilunio, cum [gap: unknown sign] diametraliter per [gap: unknown sign] soli opponitur, et totam partem illuminatam obvertit teriae; opacam coelo.

Planetae, qvinam sunt in domo, seu qvae nam qvorum planetarum domus sint, cognoscitur ex Figurae LI. schemate. Unde intelligitur, si [gap: unknown sign] est in [gap: unknown sign] vel [gap: unknown sign] qvod sit in propria domo: sicut [gap: unknown sign] est propria domus [gap: unknown sign] et [gap: unknown sign] Solis.

Planetae qvandonam sint felices, cum in domo suae, tum in exaltatione, triplicitate, termino, facie et gaudio. qvando item in detrimento, et in casu, cognoscitur ex seqventi dignitatum essentialium tabula. Ubi notetur, illum planetam dici peregrinum, qvi nullam habet dignitatem essentialem.

Planetae, respectu motus sunt vel in applicatione, vel in defluxu vel in luminis translatione probibitione perturbatione.

Planetarum applicatio fit, cum planeta velocior et levior accedit ad alterum tardiorem et superiorem.

Planetarum defluxus fit, cum planeta velocior et levior a [orig: à] tardiore recedit.

Inter duos planetas tardiores si levis est planeta, dicitur anterior lumen ad posteriorem deferre. si inter duos leves planetas tardior invenitur, dicitur lumen probibere. si planeta fertur ad alterum, sed prius regreditur, qvam applicari possit, dicitur luminis perturbaetio.

Planeta, respectu dignitatis et debilitatis, alii sunt felices et fortes, alii debiles et infelices.

Planetae felices et fortes sunt, qvi sunt veloces, in aliorum bonorum planetarum aspectu, in domo propria, in exaltatione, in triplicitate, in termino, in facie, gaud o.

Planetae debiles et infelices sunt, qvi sunt tardi, stationarii, retrogadi, combusti, in aspectu malorum, in casu, in detrimento, peregrini.

Planetae respectu influxus in elementa, alii sunt boni et fortunati, ut [gap: unknown sign] ; alii mali et infortunati, ut [gap: unknown sign] ; alii mediocres. item alii calidi et sicci, adeoque cholerici [gap: unknown sign] ; alii frigidi et sicci, adeoque melancholici [gap: unknown sign] ; alii frigidi et bumidi, adeoqve phlegm atici [gap: unknown sign] ; alius tandem calidus et humidus [gap: unknown sign] .

PLANTA, futo\n, stirps, corpus animatum vegetans sine sensu, qvod e [orig: è] terra germinans vivit, alitur, augetur et simile generare potest.

Plantarum partes supervacauea, et excretitiae sunt fungi, tubera, lacrimae, resina, gummi, viscus.

Plantarum partes necessariae aliae sunt humidae, ut succus lentus per totum corpus diffusus, et ex terra beneficio radicis, tanqvam oris, extractus, sangvini in animalibus respondens, qvo plantae aluntur: qvique in aliqvibus refert aqvam; in aliis, ut in esula, lac; in aliis, ut in chelidonia, croceum colorem; aliae solidae, sive illae sint simpliciores, ut sibrae, caro, cortex; sive compositae. caeque aut perennes, ut radix, candex, rami, surculi; aut anniversariae et visissitudinariae, ut folia, flores, fructus i. e. semen et caro, semini cum putamine circumdata, ceu sunt grana, nucleus, strobili, baccae, grossi, gallae, castaneae, corni, poma, pyra.

Plantae sunt 1. arbor, stirps lignosa procerior a [orig: à] radice trunco simplici et perenni, sive sit sterilis, ut salix, sive pomifera, baccifera, aromatifera, nucifera, siliqvifera, 2. frutex, stirps lignosa minor, caudice multiplice et perenni, sive nobilior, ut balsamum et cinnamomum; sive ignobilior, ut corylus. 3. suffrutex seu cremium, stirps lignea minima, caudice perenni sive simplice, sive multiplice, ut rosa, rosmarinus, 4. berba Vid. Herba.

Anthera, summitates, apices, cacumina, comae, corymbi in florum medietate capillamentis incumbentia.