CAMENA Early Modern Latin Texts

JOH. MICRAELII LEXICON PHILOSOPHICUM TERMINORUM PHILOSOPHIS USITATORUM ORDINE ALPHABETICO SIC DIGESTORUM, UT INDE FACILE LICEAT COGNOSSE, PRAESERTIM SI TAM LATINUS, QVAM GRAECUS INDEX PRAEMISSUS NON NEGLIGATUR, QVID IN SINGULIS DISCIPLINIS QVOMODO SIT DISTINGVENDUM ET DEFINIENDUM. Editio Secunda ab ipso Authore Correcta et Aucta cum novis novorum Terminorum et Vocabulorum Indicibus. [gap: illustration] STETINI, impensis JEREMIAE MAMPHRASII, Bibliop. Typis MICHAELIS HÖPFNERI, anno CIC ICC LXI.

POLYPTOTON, cum vox eadem repetitur variatis casibus, ut: Nullus nullum nulla in re audit. Dicitur latine traductio. Qvid sit geometris Vid. Casus.

PONDUS, moles corporis qvanti cum relatione ad mensuram. Vocatur aliqvibus rei tantitas.

Pondus est gravitas vel levitas. tamen kat' e)coxh\n gravitas, qvalitas videlicet corporum secunda, qva corpus deorsum deprimitur ad centrum, qvia multis densisqve partibus materiatis constat. Vid. Gravitas et Levitas.

Pondo argenti dicitur libra seu mina attica, valecqve 10. coronatis seu 400. sestertium [orig: sestertiûm], et dicitur alias millia aeris, seu millia assium, aut et 100. denarium [orig: denariûm]. Vid. As. Libra. Mensura Moneta.

In ponderibus civilibus una libra continet 16. uncias seu 32. Lohr/ et 4 1/2 grana faciunt drachmam seu ein qvintlein; 4. drachmae semiunciam, ein Loht; 8. drachmae seu 2. Loht faciunt unciam: 16. Loth faciunt semissem librae, qvam etiam vocant ein Marck Lödisch. Sed 32. Loth seu 16. uncie faciunt libram. 14. librae faciunt ein Liß?. 100. librae, et aliqvibus in locis 112. vel 120. vel 132. faciunt Centenarium, einen Centner. Sed ex tabella res est clarior.

1. Loth, tettadrachmum, staterem Atticum, semiunciam, siclum sanctuarii, 4. aureos.

1. Unciam, Untz: qvae aut Trosica est, et secatur in XX. Anglos seu Engels, sicuti singuli Angli in XXXII. momenta seu Eß; aut Coloniensis, qvae tantum habet 19. Anglos.

Semissem [gap: unknown sign] seu Marcam, Marck Lödisch. Minam Atticam, Manch Hebraeis, libram communem.

1. Centenarium, Centner. Alicubi tamen Centenarius aeqvat 112. [gap: unknown sign] . ut apud Ostlandos; 120. [gap: unknown sign] . Dantisci; 132.?. Vratislaviae.

1. Schiff [gap: unknown sign] . 20. Liß?. tonnam salis Lunaeburgensis, mellis indigesti et osemundi seu ferri nondum recusi. faciunt

In ponderibus Romanis 6. grana faciunt semiobulum; 12. gr. [gap: unknown sign] s. obulum; 24. gr. [gap: unknown sign] j. scrupulum; 1/2 scrupulum Zss. semidrachmam; tria scrupula Zss. drachmam.

In Medicis ponderibus 5. grana faciunt semi obolum. 10. grana faciunt [gap: unknown sign] s. obolum seu dimidium scrupulum 24. grana faciunt [gap: unknown sign] j. scrupulum, seu diobolum Zss. 1 1/2 scrupula faciunt Zss. semidrachmam s. triobolum, seu fabam Aegyptiam et Alexandrinam. Tria scrupula [gap: unknown sign] iij. faciunt Zss. drachmam, id est,

ein Qventlein. Duae Drachmae Zij. faciunt dimidium Lothum 4. Draehmae faciunt Zss. semiunciam, ein Loth 8. Drachmae faciunt Zj. unciam. 12. unciae faciunt libram etc.

Ratio ponderum et mensurarum in liqvidis apud medicos ex Matthiolo in Dioscoridem.

PONS ASINORUM logicis est ars euporiae seu inveniendi medii termini in syllogismo, sic dictus, qvia im peritis ostendit rationem ad qvodvis pro positum inveniendi argumentum.

PONTUSa [orig: à] poetis [orig: poëtis] qvidem sumitur in genere pro mari. Sed in geographicis est mare a [orig: à] palude Moeotide usque in Tened um. In

illo apparet initio Hellespontus. postea Propontis. deinde Thracius Bosporus. Inde dicitur Pontus Euxinus. hinc Bosporus Cimmerius.

POPULUS, tota civium multitudo, communione juris sociata. In monarchiis tamen et aristocratiis populus sumitur pro civibus, qvibus praeest sive rex sive senatus.

Populus Romanus divisus fuit (1) qvoad censum in VI. classes, qvarum postrema dicebatur proletariorum seu capite censorum (2) qvoad ordines, in eqvitum et peditum centurias (3) qvoad aetatem, in juniores ab anno XVII. et in seniores ab anno XLVI. (4) qvoad locum, in eribus et in curias, sub tribunis et centurionibus (5) qvoad honores, in senatores et in eqvites, qvi dicebantur nobiles et patricii; et (6.) in promiscuam reliqvam plebem.

*p*o/*risma, corollarium, qvod ex demonstratione proficiscitur: nec reqvirit ulteriorem demonstrationem, sed ratiocinando ex principiis demonstratis, tanqvam notioribus eligitur. Vid. Corollarium.

PORTENTUM, ostentum prodigium, qvod portendit aliqvid futuri, ut cometae. In specie tamen portenta sunt omnia monstra, qvae deficiunt ab ordine naturae communi.

PORTUS, conclusus locus, qvo mari importantur et exportantur merces: stationarium, ubi tuto recipi possunt: Navale.

Portorium, pecunia, qvae fisco vel reip. penditur ex mercibus importatis vel exportatis: alias vectigal, solutum pro transitu et securitate.

POSITIO, qe/sis2, est (1) qvantitatis, ejusque partium (2) brevis assertio, mentem proponentis continens, ad veritatem eliciendam concepta. (3.) situs. Vid. Situs. (4) concursus duarum consonantium cum vocali.

Positivum, qetiko\n qeto\n, (1) qvod arbitrio, arte aut lege est constitutum, et oppontur naturali, ut est jus institutum et legitimum, (2) qvod ponitur in esse, et opponitur negativo, ut cum dico, lucem esse rem positivam.

POSSESSIO, kth=sis2, kth=ma, est 1. qvicqvid paterfamilias in bonis habet. 2. jus utendi re corporea, ut agrum aut aedificium, pro potestate domini.

Possessio civilis, qvae jure consistit; naturalis sive corporalis, qvae corpore.

In possessione est qvidem depositarius, colonus, commodatarius, sed non possessor.

Possessiones sunt vel animata, ut, servus et pecus; vel inanimatae, qvae loco se non possunt movere; item, vel natumles, ut ager et sylvae: vel artificiales, ut domus, supellex, numus: item possessiones sunt vel res per se. vel rerum accessiones, ut servi dominati, et fructus pendentes, et usurae, et metces: item vel corporales, qvae tangi possunt, sive sint mobilia sive immobilia bona; vel incorporales, qvae jure consistunt, ut hereditas, ususfructus, dominium, servitus.

Possessio fiduciaria dicitur, qvae ita traditur, ut alteri eam postea restituamus.

Possessio bonorum contradistinguitur hereditati, i. e. ei, qvod delatum sibi heres privatim acqvirere potest.

Possessio autem bonorum est jus coram praetore perseqvendi retinendique patrimonii sive rei, qvae cujusque, cum moritur, fuit.

Possibile igitur est, qvod non involvit repugnantiam; sicuti impossibile est, qvod fieri non potest, propter repugnantiam terminorum.

Possibile est vel potentia objectiva ex parte agentis, sic Deo possibile est ex lapidibus creare homines: vel potentia subjectiva ex parte subjecti, sic possibile est, doctum fieri indoctum.

Possibile est item vel absolute, qvod sua natura potest fieri, ut albedinem videri; sicuti impossibile absolute est, videri sonum: vel comparate, qvod respectu certo potentiae sive activae sive passivae fieri potest, ut hominem ambulare: sicuti compar ate impossibile est, hominem volare.

Posse de facto est potentiae absollutae; posse de jure potentiae ordinatae secundum leges.

Possibile oratoribus et logicis est argumentum topicum, qvo qvid suadere et probabiliter demonstrare possumus.

A posteriori dicitur demonstratio, qvando per effectum demonstratur causa: et nihil aliud est, qvam demonstratio o(/ti.

POSTLIMINIUM, jus amissae rei recipiendae ab extraneo, et in pristinum statum restituendae. Qvae igitur ab hoste capta a [orig: à] nostra potestate exierunt, si e [orig: è] limine nostro egressa sunt, et postea ad idem revertuntur, dicuntur postliminio redire. Hinc intelligitur qvid sit jus postliminii. Graecis e)pa/nodos2.

POSTULATUM, Graece *ai)/thma, est sententia non natura nota, sed qvam geometra sibi concedi petit et postulat, etiamsi ille, a [orig: â] qvo postulat, nondum sententiam intelligat.

Postulatio 1. est personae ad dignitatem vel societatem canonica vocatio 2. qverela de eo, qvi peccavit, apud alterum. Expostulatio autem est qverela apud illum ipsum, qvi peccavit.

Postulatus, qvi regit episcopatum, licet non possit canonice eligi, ob aliqvem defectum.

Ens potentia, qvod nondum existit; existere autem potest, qvia latitat in causa sive efficiente, sive materiali et seminali. Dicitur etiam ens potentiale, seu ens in potentia.

Potentia, sumta negative nihil reale ponit, sed est tantum nuda impossibilitatis negatio: Estque vel potentia objectiva, vel potentia obedientialis.

Potentia objectiva, qva aliqvid producitur a [orig: â] principio seu agente naturali. Sic rosa generanda est in potentia ad generationem, qvia non repugnat produci rosam. Unde patet, qvod potentia objectiva aut nondum ens sit, aut, si ens est, qvod sit ipsa potentia passiva, qvam agens actuat, citra aliqvam habilitatem activam in subjecto.

Potentia obedientialis, qva aliqvid a [orig: à] principio seu agente intellectuali producitur, et nihil ponit in subjecto, sed omnia in agentis virtute. Non est igitur aliqvid reale positivum. Sic ferrum respectu artificis habet potentiam

obedientialem ad gladium; lignum ad statuam. Et lapides respectu Dei habent potentiam obedientialem ad homines, et asina ad loqvendum. Dicitur alias potentia non repugnantiae.

Potentia activa, actum aliqvem largitur, et est ipsa agendi in principio agente vis seu activitas, dicta alias efficacia pollentia, virtus, vis. cui opponitur impotentia, imbecillitas, invaliditas.

Potentia activa est vel finita creaturarum, vel infinita Dei, et vocatur omnipotentia. cujus objectum est omne possibile. Et haec Dei potentia est aut absoluta, qva omnia simpliciter potest, qvae non implicant contradictionem; aut ordinaria, sive illa sit misericordiae, sive justitiae.

Potentia naturalis innata, suggenh\s2, congenim a [orig: à] natura, agit sine ratione et libertate agendi, et ad unum est determinata. Dicitur etiam a)/logos2: qvo pertinet potentia creata.

Potentia spontanea excitatur a [orig: à] specie facultati imaginatrici objecta, qvalis etiam est in brutis: vel ab intellectiva vi interna, et dicitur logikh\, meta\lo/gou, rationalis, libera, voluntaria, qva qvis omnibus ad agendum positis, nihilominus potest sive agere sive non agere qvia est indifferens in agendo.

Potentia passiva, paqhtikh\, qvae actum recipit et actuatur. Estque vel subjectiva seu physica, nempe inclinatio qvaedam ipsius rei qvae actuari potest, vel objectiva et obedientalis, de qva jam diximus, qvaeqve non habet sufficientem repugnantiam, qvae possit impedire agens naturale seu intellectuale.

Potentia interim semper distinguenda est in praedicamentalem et in transcendentalem. Illa est in secunda specie qvalitatis; haec est entis attributum.

Potentia et potestas nonnunqvam sumuntur aeqvipollenter. Hinc ens in potentia et ens in potestate sunt unum et idem: nonnunqvam distingvuntur, et potentia, du/namis2, significat ipsam vim et virtutem agendi vel patiendi; potestas autem, e)cousi/a significat jus et juris dictionem in agendo, cui impedimentum potest poni, ne exerceatur. Sic semperhabeo potestatem me adversus injurias defendendi, sed non semper potentiam. Hinc potestas alia in politicis est patris familias; alia regis.

definitur, est jus personae, qvae praeest, in personam, qvae subest: estque vel publica vel privata.

Potestas publica est vel ecclesiastica, vel politica. item vel principalis et autoritatis, penes qvam est summum imperium; vel accessoria et ministerialis, habens jurisdictionem, qvalis est magistratus a [orig: à] summa potestate consticuti.

Potestas privata est singularum personarum in singulos: estque vel domestica, ut patria, herilis, maritalis; vel administratoria, qvalis est intutela et curatela.

POTULENTUM, qvod in potum sumi potest: sicut esculentum et vescum, qvod in cibum potest sumi, et aptum est vesci, ut vescum papaver.

PRAEBENDA, jus percipiendi proventus ecclesiasticos. Inde praebendarius, beneficiatus.

PRAECEPTIO in rhetorica idem est qvod occupatio, de qva supra. In judiciis est praelegatum.

Praeceptum est mandatum superioris, qvod si est negativum, obligat semper et ad semper si affirmavum, obligat semper sed non ad semper.

Praecipere cogitatione est ante cupere, praecogitare, praecognoscere ante discursum.

PRAECISE, a)poto/mws2, aliqvando sumitur pro eo, qvod stricte et accumte dicitur; aliqvando idem notat, qvod abstracte. Hinc prascindere est idem, qvod abstrahere.

Praecognitum, qvod ante aliud cognoscitur cum relatione ad aliud. Sic omnes termini in syllogismo demonstrativo Aristoteli vocantur Praecognita, qvia de iis aliqvid praecognosci debet, nempe an sit res? et qvid significer vocabulum.

Praecognitio est vel in qvaestione QVID EST, (et est vel nominis vel rei et qvidditatis. vel in qvaestione QVOD EST: et est vel in complexa, qvod res existat; vel com plexa, qvod res sit vera.

PRAECONCEPTUM est, qvod qvis statuit, anteqvam veram ejus causam novit. Graecis dicitur pro/krima, qvasi praejudicium, et praeconcepta opinio. Ubi tamen illud Philosophorum notandum: *)/aneu prokri/matos2 judicandum.

PRAEDESTINATIO [note of the transcriber: in the print: PRAEDESINATIO], rei ordinatio per certa media ad certum

finem. Theologis imprimis hic terminus est usicatus. Ubi notetur, eos, qvi dicunt, praedestinationem esse etiam ad mortem, necessario etiam statuere, qvod Deus aliqvos praedestinaverit ad peccatum. Interim distinguendum est inter destinationem et praedestinationem.

Praedicari in qvid est generum et specierum; pradicari in qvale qvid, differentiarum; in qvale, accidentium.

Praedicamentum, dispositio, distinctio, series omnium rerum per certos ordines, ut cognoscatur, qvaenam sub eodem summo genere comprehendantur, et qvae de se invicem praedicari possint.

Pradicabilia : qvinque voces Porphyrii, qvia Porphyrius organo Aristotelis praemisit librum suum de praedicabilibus: qvinque universalia, qvia omnis praedicabilitas praemittit communicabilitatem seu aptitudinem essendi in multis: et eam ob causam praedicabilitas est de suo essentia [orig: essentiâ] universalis.

Praedicabilium natum tota est in eo posita, ut sciatur qvomodo et qvo respectu unum alteri tribuatur.

Praedicabilium materia sunt notiones primae, in qvibus ostendendum est, qvid sit inferius et qvid superius, qvidque de qvo praedicari possit.

Praedicabilium basis est individuum; forma, ipsae notiones secundae, qvibus distingvuntur ea, qvae de aliis praedicari possunt.

Praedicabilium numerus qvinarius derivatur ex distinctis modis qvaerendi analyticis Qvid et Qvale. Si enim qvaeritur de individuis seu rebus singularibus, qvae incurrunt in sensus, Qvid sint, respondetur vel per speciem immediate, qvae designat totam naturam, vel per genus mediate, qvod designat partem naturae. Si autem qvaeritur de individuo, specie et genere, qvalia sint, respondetur vel per differentiam, tanqvam qvale qvid, seu qvale ou)siw=des2 essentiale; vel per proprium, tanqvam qvale e)pousiw=des2 sen qvalitatem, qvae seqvitur essentiam reciproce et necessario: vel per accidens, seu

*kathgori/ai autem Jctis dicuntur accusationes, qvibus alter de altero aliqvid, qvod in crimen vocetur, affert. Ita qvoque Logicis kathgori/ai sunt, qvibus aliqvid de aliqvo praedicatur.

A praedicamentis prorsus rejiciuntur, etiamsi praedicari posse videantur, homonyma et entia ficta, impessibilia.

In praedicamentis directe ponuntur entia realia completa et positiva; analogice Deus; collateraliter differentiae; reductive partes; per accidens concreta.

Praedicamentorum objectum sunt omnes omnino res, qvae sunt in natura: Nec tamen res considerantur in praedicamentis, ut res sunt, sed prout sub summo aliqvo decem generum continentur, et de se invicem praedicantur.

Praedicamentorum materiale seu res considerata sunt ipsae res; formale seu modus considerandi est ipsa series et scala logica sub generibus et speciebus.

Praedicamentalis doctrinae finis et scopus est (1) res in mundo confusas distinguere (2) logico materiam, in qva operandum est, praelibare, non tam theotias qvam praxeos ergo (3) demonstrare, qvi termini de qvibus enunciari qveant. (4) indicare genera et differentias definitionum. (5) divisionibus inservire, in qvibus genera dispescuntur in species (6) inservire tandem demonstrationibus et syllogismis seu inventioni medii termini.

Praedicamenta ex antiqva Architae et Pythagorae schola constituuntur decem. Nam omne ens aut alteri substat per se existens, et nascitur (1) Substantia. aut inhaeret sive absolute, sive realate. Si absolute inhaeret et fluit ex materia, nascitur (2) Qvantitas. Si fluit ex forma existit inde (3) Qvalitas. Si inhaeret relate simpliciter, nascitur inde (4) Relatio. Si inhaeret relate per respectum qvalitatis ad substantiam, nascitur inde (5) et (6) Actio et Passio. Si per respectum qvantitatis ad eandem substantiam, nascitur inde (7) et (8) Qvando et Ubi. Si per respectum tandem relationis ad substantiam, nascitur inde (9) et (10) Situs et Habitus.

Arbor: sex: servos: fervore: refrigerat: ustos.
Ruri: cras: stabo: nec tunicatus ero.

Pradicatio est (1) naturalis, qvando aliqvod qvinque praedicabilium praedicatur (2) praeternaturalis, qvando inverso ordine inferiora de superioribus praedicantur, ut species de genere. (3) directa et ordinata, qvae coincidit cum naturali (4) indirecta, qvae coincidit cum praeternaturali (5) propria sine tropo, sive essentialis, qvando praedicatur genus vel species vel differentia: sive accidentalis, ut qvando praedicatur proprium et accidens; sive causalis, qvando praedicatur causa (6) impropria seu tropica [orig: tropicà], qvando per tropum aliqvid praedicatur, voce extra nativam suam significationem sumta (7) inusitata, qvando voces in nativa sua significatione sumuntur, et nihilominus de aliis praedicantur propter unionem mysticam, sive sacramentalem, ut: panis est corpus; sive personalem, ut Deus est homo (8) synonymica in qvid, ut cum praedicatur genus et species (9) in qvale, paronymica, ut cum reliqva tria ptaedicabilia praedicantur (10) universalis (11) particularis (12) indesinita (13) singularis (14) affirmativa (15) negativa (16) infinita (17) vera (18) falsa (19) exercita, per verbum EST, ut: Justitia est virtus (20) signata per verba secundarum notionum ut: Justitia est species virtutis (21) realis, notionis primae de notione prima (22) notionalis, notionis primae de secunda. (23) actualis, cujus extrema actu sunt, ut: Homo est animal: (24) aptitudinalis, cujus extrema sunt potentia, ut: rosa non existente, rosa est flos.

PRAEDICATUM, altera pars praedicationis seu propositionis: qvae alias dicitur verbum, et semper consignificat tempus. Unde patet, praedicabile non fieri praedicatum, nisi jungatur copula, sive explicita sive implicita. Et propterea copula EST semper est pars praedicati.

Praedicata sunt talia, qvalia permittuntur esse a [orig: à] suis subjectis. Praedicata enim intelligenda sunt ex substrata materia, et explicanda secundum conditionem subjecti, de qvo dicuntur.

Praedicatum est vel substantiale, qvod dicit qvidditatem subjecti; vel accidentale, sive per se. sive per accidens.

PRAEDIUM idem est, qvod possessio rei immobilis: estque aliud rusticum, ut ager et villa rustica: aliud urbanum. aliud suburbanum.

PRAEDES, sponsores, qvi [correction of the transcriber; in the print qv] fide jubent pro re, de qva apud judicem lis est.