CAMENA Early Modern Latin Texts

JOH. MICRAELII LEXICON PHILOSOPHICUM TERMINORUM PHILOSOPHIS USITATORUM ORDINE ALPHABETICO SIC DIGESTORUM, UT INDE FACILE LICEAT COGNOSSE, PRAESERTIM SI TAM LATINUS, QVAM GRAECUS INDEX PRAEMISSUS NON NEGLIGATUR, QVID IN SINGULIS DISCIPLINIS QVOMODO SIT DISTINGVENDUM ET DEFINIENDUM. Editio Secunda ab ipso Authore Correcta et Aucta cum novis novorum Terminorum et Vocabulorum Indicibus. [gap: illustration] STETINI, impensis JEREMIAE MAMPHRASII, Bibliop. Typis MICHAELIS HÖPFNERI, anno CIC ICC LXI.

PRINCIPIUM, a [orig: à] qvo aliud procedit: origo processionis alterius, unde aliqvid emanat.

Principium in magnitudinibus est terminus primus, ubi aliqvid incipit; sicut finis est alter terminus, ubi desinit.

Principium, Graece a)rxh\ et ai)ti/a, est, unde aliqvid est, aut fit, aut cognoscitur. Qva definitione omnia principia essendi, fiendi et cognoscendi simul comprehenduntur.

Principii sunt due reqvisita necessaria. nempe prioritas et consecutio alterius, puta principiati. Qvod si etiam acredit influxus, causalitas et ratio causandi, principium jam dicitur causae. Inde illud: Omnis causa est principium, sed non omue principium est causa.

Principia alia sunt (1) logica seu technica, ceu sunt axiomata et definitiones, principia scilicet complexa, animo per se cognita: alia (2) realia seu principia incomplexa. qvae etiam dicuntur principta essendi, ou(= ei)=nai, sicuti principia logica et technica dicuntur principia cognoscendi, tou= gnw=nai .

Principiae cognoscendi vel notificandi sunt ratio qvaedam tanqvam per se notam, ... [reading uncertain: print faded] aliud. Er haec principia cognoscendi per se sunt fide digna, nec reqvirunt probationes, et ob id dicuntur prima cognita, et communes conceptiones seu notiones.

Inter omnia principia axiomatica et a)nupeu/ gona, id est, omni exceptione majora, hoc est omnium primum: Impossibile est idem simul esse et non esse secundum idem. seu, Affirmatio et negatio non insunt simul eidem. seu, Duae Contradictoriae non sunt verae. Nam hoc axioma est 1. manifestissimum (2) absolute verum (3) necessario cognitum: et (4) ante alia omnia notum.

Principia talia geometris, sunt vel axiomata, vel postulata. Axiomata sunt, qvae per se nota sunt, et fidem ex se habent, ceu sunt o(/roi seu definitiones, qvae ab artificibus docendi causa constituuntur, et qvibus positis sine dem onstratione assentimur: et koinai\ e)/nnoiai, seu communes notiones, per se notae, et omnium hominum animis insitae, qvas Stoici vocant prolei/yis2 . Postulata seu ai)th/mata sunt, qvae artifex sibi dari et concedi petit. Vid *ai)/thma .

Principium essendi est vel activum, ut forma; vel passivum, ut materia: item vel principale, vel instrumentale.

Principium oratoribus dicitur exordium rectum in causa honesta: sicut insinuatio est exordium obliqvum in causa minus grata.

Principium primum veteres philosophi non uno eodemque modo determinaverunt. Milesius Thales primum principium dixit aqvam. Anaximander aerem [orig: aërem]. Heraclitus ignem. Empedocles qvatuor elementa. Anaxagoras infinitae corpuscula similium partium. Parmenides unum principium immobile. Democritus corpusculae infinita dissimilium partium. Pythagoras numeros. Plato materiam, ideam et Deum. Aristoteles duo posuit principia interna, qvae vocavit principiae sustatika\ et constitutiva, nempe materiam et formam. qvibus addidit privationem, qvam, et cum ea materiam et formam, vocavit principia gene/sews2 seu genemtionis; efficien. tem autem et finem vocavit duo principiae externa. Qvae sententiae qvomodo conciliari possint, videatur alibi.

Principium principians est prius primum; principium principiatum est causa tei, sed ipsum ab alio dependens.

Principium individuationis, per qvod natura specifica redditur incommunicabilis in individuis.

Principiae chymicae, qvae alii vocant hypostaticae et systaticae, sunt, in qvibus corpora mixta fundamentum habent suarum virtutum, qvae ex elementis demonstrari neqveunt: Suntque Sal fixum et siccum; Su phur calidum et formatum; Mercurius liqvidus et permeabilis.

Princeps, qvasi primiceps, qvi potestatem supremam obtinet: qvalis est in regno rex; in aristocratia senatus; In politia seu democratia a)/rxontes2.

Principale jam contradistinguitur secundario (ut cum distinguitur inter causam principalem, qvae principem locum tenet, et secundariam seu minus principalem) jam adaeqvato, ut cum objectum logicae adaeqvatum dicitur esse notio secunda; principale, syllogismus.

PRISMA est pyramidatum pentaedrum [orig: pentaëdrum], qvod qvinque constat hedris seu lateribus, et pentaedratum [orig: pentaëdratum], qvod constat pluribus, ut hexaendrum et polyedrum. Vid. Corpus.

Prius aliud est rei seu reale. aliud cognitionis. Hinc etiam alta prioritas seu primitas est realis. alia cognitionis.

Prius rei vel reale est qvadruplex, nempe prius essentia, existentia, porentia, dignitate.

Prius ordine naturae est, cujus essentia est prior essentia alterius, et qvo sublato, tollitur posterius. Sic causa causato et genus specie est prius.

Prius intentione seu ordine naturae intendentis est, qvod prius a [orig: â] natura intenditur tanqvam petsectius, licet non prius generatur. Sic homo omnibus animalibus et creaturis; et N. T. veteri; et beatitudo virtute priora suut. Dicitur etiam prius perfectionis.

Prius existentia est vel tempore, qvod ante alia fuit, ut bruta ante hominem; V. T. ante novum; virtus ante beatitudinem: vel loco, qvod ante aliud est collocatum, ut oriens ante occidentem; Saturnu, ante Jovem; princeps ante mini strum.

Prius potentia seu prius virtualiter est, qvod ratione virtutis et effectus est prius altero. Sic prior qvoad effectum in sole est calefactio, qvam exsiccatio.

Prius dignitate est, qvod altero est dignius, ut tribunus optione seu locum tenente.

Prius cognitione est, qvod aptum est cognosci ante aliud. Et hoc prius est vel prius cognitione sensuali confusae kaq' h(ma=s2, qvoad nos, ut singulatia universalibus magis cognita sunt: vel prius cognitione intellectuali distincta, secundum prius natura, kata\ pra=gma. Sic universalia sunt prius cognita qvam singularia. Notentur hi versus Murmellii:

*atw=n Pius [sic] derivatur Priscum, id est, antiqvum et vetus; qvod superiori fuit aetate: et Pristinum, qvod superiori anno vel die fuit.

PRIVUS et PRIVATUS opponitur publico, qvia, qvod privatum est, publicis dignitatibus privatur.

excipitur ab obligatione legis communis; lex privatis facta, five sit personale, qvod cum persona expirat, sive reale, qvod ob certam causam concessum, transit ad successorem.

Privatio ab Aristotele duobus principiis physicis, nempe formae et materiae addita est: non qvod constituat corpus naturale, tanqvam pars essentialis; sed tantum, qvia privationis occasione in cadem materia aliae formae aliis succedunt.

Privatio est tantum principium accidentale, ut qvae nec est Substantia, nec Accidens inhaerens, nec aliqvid realiter efficiens.

Privatio saltem locum habet in generationibus naturalibus. Si autem aliqvid non naturaliter generatur, sed creatur ex nihilo, ut totus mundus creatus est ex nihilo; tunc dicitur, qvod privatio in eadem materia non antecesserit; qvia materia praesupposita non fuit. Certo igitur tantum respectu verum est, qvod dicit Philosophus: privationem esse absentiam formae in materia proxima potentiam ad eam recipiendam habente. aut etiam ultimam dispositionem materiae ad formam recipiendam.

Privatio omnium sine discrimine formarum in materia non datur, qvae dicitur privatie universalis seu remota. Datur autem privatio particularis seu proxima, absentia nempe certae alicujus formae, et est principium transmutativum mutationum physicarum.

Privatio in metaphysicis contradistinguitur negationi purae, seu nihilo nogativo, qvia negatio pura seu nihil negativum dicit carentiam praecise sine aptitudine subjecti; privatio vero praeter carentiam subinfert simul aptitudinem subjecti ad recipiendum habitum seu potentiam. Sic si nomino coecitatem, non solum exprimitur carentia visus, sed connotatur simul animal, in qvo talis carentia reperitur. Et haec est causa, qvare lapidem non possimus vocare coecum. Hinc patet distinctio inter non ens seu nihil negativum, et inter non ens seu nihil privativum.

Privatio totalis est privatio ipsius potentiae, qva tollitur simul actus et potentia, id est, tota rei essentia, a [orig: à] qva non potest fieri regressus ad entitatem seu ad actum et habitum.

Privatio partialis tantum tollit actum, et relinqvit potentiam, adeoque tantum demit essentiam juxta aliqvem gradum. Et ab hac privatione partiali non raro datur regressus ad entitatem seu habitum et actum, ut a [orig: à] morbo ad sanitatem; non autem naturaliter a [orig: à] morte ad vitam, qvia mors est privatio totalis.

PROAERESIS, propositum animi firmum et constans: de qva docet Aristoteles in Ethieis, qvod nec sit e)piqumi/a, nec qomo\s2 seu ira, nec do/ca seu opinio, qvae est magis cognitionis qvam actionis, nec bou/lhsis2 seu voluntas seu volitio, qvia voluntas est etiam impossibilium, et eorum, qvae non sunt in nostra potestate: sed qvod sit spontaneum prius deliberatum, e(kou/sion probebouleuome/non.

Proaeresis Aristoteli etiam dicitur appetitus deliberans de iis, qvae sunt in nostra potestate, et ad finem conducunt. Item appetitus intelligens, et intelliectus appetens.

Proaeresis igitur duo praesupponit (1) notitiam, ut qvis noverit, qvod agat: ete xcludit actiones per imprudentiam. (2) voluntatem liberam, ut qvis sponte agat: et excludit actiones invitas per coactionem et vim.

PROBABILE, verum cum rationibus verisimilibus, licet aliqvid falsi fortassis subsit. Aristoteli dicitur probabile, qvod vel omnibus, vel pluribus, vel sapientibus probatur. Hinc distingvunt logici inter rationem seu syllogismum necessarium, seu apodicticum, qvi negari neqvit; et inter syllogismum probabilem, qvem vocant topicum et dialecticum; et tandem inter sophisticum seu falsnm.

Probatio Ictis est actio judicialis, qvo de illis, qvae sunt facti, pars litigans judici fidem facit.

Probatio est vel plena, qvam omnes concedunt, et ad qvam judex statim procedere potest; vel semiplena, cui adjungendum est juramentum suppletorium.

PROBITAS, qvasi prohibitas, est idem ethicis, qvod bonitas et honestas, aut justitia universalis, qva qvis honeste vivit, neminemqve laedit in actionibus civilibus. Plato dicit: probitas est morum cum beneficentia integritas.

PROBLEMA, propositio, habens interrogationem: adeoqve perqvisitio rerum dubiarum, et conjectura, qva ea, qvae magis remotiora sunt in natura, qvodam mentis acumine magis, qvam certa indagine explorantur:

Problema interim in genere sumitur pro qvacunque qvaestione ante dispositionem syllogismi: post qvam deinde dicitur in syllogismo sumpe/rasma seu conclusio.

*p*r*obolh\ est intentio Actoris apud oratores. Sicuti a)ntiprobolh\ depulsio Rei seu accusati: ex qvo Actoris et Rei conflictu nascitur krino/menon.

PROBRUM et opprobrium est delicti turpitudo et infamia inde existens. Est autem probrum vel natura turpe, ut furtum; vel civiliter et more civitatis, ut tutelae damnari.

PROCESSUS logicis est demonstratio: estque alius compositivus, a [orig: à] causa ad effectum in dem onstratione dio/ti, alius resolutivus in demonstratione o(/ti. Vid. Methodus.

*p*r*okataskeuh\, praeconfirmatio. ipsa partitio in oratione vel etiam in qvavis demonstratione, qva viam sternimus ad seqventem kataskeuh/n.

*p*r*okata/stasis2, praeparatio ad kata/stasin, ut est narratio et propositio in oratione.

PROCURATOR, qvi aliena negotia administrat: estque vel procurator litis, ad litis actiones instituem das, vel procumtor negotiorum, cui aliqvid datur administrandum. Vid. Advocatus.

*p*r*odiorismo\s2, determinatio propositionis, sive per anadiplosin, sive per aetiologiam.

PRODUCTIO, actio, per qvam aliqvid fit sive generando, sive creando et procreando, sive efficiendo et producendo.

PROECTASIS oratoribus idem est, qvod expositio, nempe pars propositionis, qva causae capita exponuntur, et qvid in controversiam veniat, enumeratur. Ipsa autem propositio et partitio, qva viam sternimus ad seqventem kataskeuh\n seu confirmationem dicitur prokataskeuh\ qvasi praeconfirmatio.

*p*r*ohgoume/nh causa est causa impulsiva interna, qvae intus movet et impellit ad agendum; ut amor amantis:

prokatarktikh/ vero causa est, qvae exterius irrirat, ut pulcritudo amasii, Vid. Antecedentia.

PROFECTIO astrologis est aeqvalis incessio significatoris S S S. estque vel annuae, vel menstruae, vel diurnae.

PROFESSIO, sxe/sis2 seu habitudo, qva qvis prae se fert aliqvid actionis ad rationem vivendi.

PROFUNDUM, qvod deorsum habet magnam altitudinem. Est igitur ipsa altitudo, sed ut deorsum mensuretur. Qvod autem sursum mensuratur, dicitur altum. sicuti profundum dicitur, qvod mensuratur deorsum.

Prognostica, rei futurae signa: sive sint catholica, de eventibus universalibus ad totas gentes pertinentibus; sive genethliaca.

PROGRAMMA scriptura publico loco, ut ab omnibus locis legi possit, proposita.

Progressio arithmeticis est compendium additionis illorum numerorum, qvae certa proportione se invicem sequuntur. Vid. Proportio.

Progressio arithmetica est aeqvalitas differentiarum, cum numeri se invicem seqvuntur in aeqvalibus differentiis, ut 3. 6. 9. 12. 15. 18. 21. 24. 27. 30. Hic si vis omnium numerorum summam invenire (1) numera omnes numeros, qvemadmodum hic sunt decem: deinde (2) ultimo numero adde 3. e. g. adde 3. ad 30. et fiunt 33. porro alterutrum horum numerorum, nempe patem, dimidiato; sic dimidium 10. est 5. per hoc dimidium multiplica alterum numerorum, sic 33. per 5. multiplicata producunt 165. qvae est summa omnium illorum decem numerorum. Notetur hic versiculus: (multiplica.

Progressio geometrica est, cum qvoties unus numerus in altero proximo continetur, toties ille est in tertio, et tertius in qvarto, et sic conseqventer. E. g. 4. 12. 36. 108. 324. 972. Hos numeros si addere velimus, ultimum terminum 972. multiplicamus per illum numerum, unde proportio denomiminatur, ut hic per 3. Producto 2916. subtrahimus primum pro gressio nis terminum (nempe 4.) et supersunt 2912. Residuum dividimus per numerum unitate minorem numero proportionis, a [orig: â] qvo progressio denominatur, et qvotiens dat summam. Sic per 2. (qvod est unitate minus qvam 3.)

Progressio planetarum opponitur eorundem retrogradationi seu retrocessioni et statui.

PROGYMNASMA, praeexercitamentum, praeludium, justi et legitimi certaminis seu solennis actionis qvaedam veluti praemeditatio et exercitatio praevia. Talium progymnasmatum Aphthonius ex antiqvis oratoribus constituit qvatuordecim juxta versiculos: Fabulae: Narratum: Chreia: et Sententia. Futat: Confirmat: Locus et koino\s2: Laus: Crimina: Confert: Fictio: Descriptum: Thesis: ac Inductio legum.

PROLETARII erant cives, qvi non ultra millia qvingenta aeris habebant: non scripti ad militiam, sed relicti prolis causa: nempe plebei et inopes. Inde etiam proletarius sermo, id est, vulgaris.

PROLEPSIS (1) grammaticis est, cum toti subjicimus partes, ut, Convenimus ambo, tu calamos inflare leves; Ego dicere versus. (2) Poetis [orig: Poëtis] est, cum circumstantiae unius personae aut loci commode attribuuntur alteri. (3) Oratoribus est ipsa occupatio.

PROLOGIUM, promu/qion, prooemium, proau/lion, praefatio, est ipsum exordium, de qvo supra. In fabulis narrandis praefatio fabulae dicitur promu/qion; sicuti postfatio et morale fabulae dicitur e)pimu/qion. In comaediis prologus est, qvi praeloqvitur, anteqvam personae prodeunt in scenam.

PROLYTAE, qvi jam qvinqvennium juris studio incubuerunt: sicuti Lytae, qvi qvadriennium: dicti a [orig: à] lu/ein id est solvere, qvia soluti jam sunt onere discendi, et licentiam acceperunt docendi, qvemadmodum hodie Licentiati.

PRONUNCIATIO est ultimum, sed praecipuum officium oratoris, qvod consistit in vocis corporisque apta conformitate, dum dicitur. Et vocatur alias actio.

Pronunciatum in logicis est plena et perfecta verborum sententia: in judiciis est idem, qvod statutum.

PROOECONOMIA est dispositio orationis vel carminis: sicuti Proplastica est ars praeparatoria architectonica, qva faciunt typos ex

argilla, qvos artifex sibi proponit imitandos in operibus metallicis, aut marmoreis, aut ligneis.

PROPHETA, qvi futura praenunciat, dictus alias vates. Propheta etiam dicitur, qvi arcana praeterita revelat, qvalis Moses, Daniel, Josephus.

PROPOLIS, qvod in alveariorum foribus et rimis cerosae materiae invenitur: medicis in usu.

PROPORTIO idem est, qvod Graecis analogia, nempe rationum in diversis magnitudinibus comparatio. Qvae qvantitates et qvi numeri eandem habent rationem seu magnitudinem, dicuntur proportionales. Vid. Anaelogia.

Proportio Geometris dicitur aeqvalitas rationum, ut 9. 6. 4. Si enim 9. dant 6; 6. dant 4. Qvo pertinet progressio geometrica, 2. 4. 8. 16. 32. Vid. Progressio.

Proportio geometrica si in tribus consistit, et unus terminus bis sumitur, dicitur proportio continuae, ut, sicuti se habet A et B. sic se habet Bad C. aut sicut se habet 6. ad 9. sic 9. ad 12. Nec potest esse proportio, nisi ad minimum in tribus. Si autem consistit in qvatuor magnitudinibus proportionalibus, dicitur Proportio discontinua seu distincta et separata, ut: Sicuti se habet A ad B. sic se habet C ad D. Item: Sicut se habet 2. ad 4. sic 15. ad 30. Si autem plures termini qvam qvatuor, ita sunt dispositi, ut similes sint rationes tam inter primos et tertios numeros, qvam inter differentias primi et secundi et tertii, dicitur proportio harmonica e. g. [gap: unknown sign]

Proportio seu comparatio plurium rationum apud geometras non est unius generis, ut est in V. libro Euclidis. Nam ex diversa terminorum proportionalium inter se collatione sex distincti modi argumentandi emergunt, ceu sunt Ratio permutatae, conversa, conjuncta, disjuncta, eversa et aeqva.

Ratio permutat a seu alterna, Graecis e)na/llac lo/gos2, est, cum collatio instituitur inter antecedentem et antecedentem, et inter conseqventem

et conseqventem: ut si sic se habet A ad B. sicut C ad D. Ergo sic se habet B ad A. sicut D ad C.

Ratio conversa seu a [orig: à] contrario, Graece a)na/palin lo/gos2, est cum terminis inversis collatio instituitur, ut: Si primum A 8. ita se habet ad secundum B 4. sicuti se tertium C 6. se habet ad qvartum D 3. tunc inversis terminis B ad A ita se habebit, sicut D ad C.

Ratio conjuncta seu composita, Euclidi su/nqesis2 lo/gou, sumtio antecedentis cum conseqvente, tanqvam unius, ad conseqvens, ut, Si primum A. 8. ita se habet ad secundum B. 4. sicuti se habet tertium C. 6. ad qvartum D. 3. tunc A et B conjuncta, nempe 12. sic se habent ad B solum, nempe 4. sicuti se habent C et D conjuncta, nempe 9. ad D solum, nempe 3.

Ratio disjuncta seu dìvìsa, Euclidi diai/resis2 lo/gou, est sumtio excessus, qvo antecedens ratio superat conseqventem, ad ipsam conseqventem. Differentia enim primi et secundi ad secundum habet eandem rationem, qvam habet differentia tertii et qvarti ad qvartum. Sic in priori exemplo, qvi est excessus A ad B. nempe 4. (4. enim subtracti ab 8. relinqvit 4.) talis est excessus C ad D nempe 3. Sicut enim differentia inter 8. et 4. id est 4. se habet ad 4. sic se habet differentia inter 6. et 3. id est 3. ad 3.

Ratio eversa vel conversa, Euclidi a)nastrofh\ lo/gou, est, sumtio antecedentis ad excessum, qvo superat antecedens conseqventem, cum terminis utriusque rationis a [orig: à] se invicem subtractis, collatio fit antecedentium et differentiarum: ut si in priori exemplo concludo: Ergo sic se habet 12. ad 4. sicut se habet 9. ad 3.

Ratio aeqva s. ex aeqvalitate, Euclidi dii\sou lo/gos2, est sumtio extremorum per subductionem mediorum: ut, si sic se habent 12. ad 6. et 9. ad 3. sicut 8. se habent ad 4. et 6. ad 2. Ergo intermissis duobus mediis terminis, sicut sunt 12. ad 3. ita 8. ad 2. Item sicut 12. ad 9. sic 8. ad 6. Item sicut 6. ad 3. ita 4. ad 2. Item sicut 6. ad 9. sic 4. ad 6.

Proportio arithmetica est, qvando plures numeri aeqvalise differentia excedunt continua serie positi, ut 3. 6. 9. 12, cujus proportionis differentia invenitur per subtractionem prioris numeri a [orig: à] subseqvente. Si igitur 3. a [orig: à] 6. subtraho, cognoscitur haec proportio esse tricupla. Summa autem omnium talium numerorum proportionalium deprehenditur per progressionem arithmeticam, de qva supra. Hac proportione arithmetica cognoscitur justitia commutativa.

Proportio geometrica est, qvando numeri plures aeqvali ratione se excedunt continua serie positi: Et si tres numeri ponuntur ad inveniendum qvarrum, dicitur Aurea regula seu regulae Detri. Et haec proportio est fundamentum justitiae distributivae.

Proportio geometrica aeqvalitatis est duorum numerorum aeqvalium ut 6 ad. 6. 8. ad 8.

Proportio geometrica inaeqvalitatis est duorum inaeqvalium, sed tamen aeqvali ratione positorum numerorum. Et si major numerus refertur ad minorem, ut 6. ad 3. dicitur proportio majoris inaqvalitatis, ut 6/3. Sin minor refertur ad majorem, dicitur proportio minoris inaeqvalitatis ut 3/6.

Proportio majoris inaeqvalitatis dicitur simpliciter vel duplae vel triplae vel qvadrupla etc. Sic 6/3 est dupla. Sed proportio minoris inaeqvalitatis dicitur cum adjectione particulae Sub, ut subdupla, subtripla, subqvaedrupla, ut 3/6 est subdupla 2/3 est subtripla.

Proportio utraque habet qvinque species, ceu sunt (1) Multiplex, cui contradistingvitur submultiplex (2) Superparticularis et subsuperparticularis (3) Superpartiens et subsuperpartiens (4) Multiplex superparticularis et submultiplex superparticularis (5) Multiplex superpartiens et submultiplex subsuperpartiens.

Multiplex proportio est, cum major minorem aliqvoties exactione continet; ejusqve species sunt in finitae, nempe dupla, tripla, decuplae Sicuti etiam submultiplex, cum minor majorem aliqvoties metitur, est infinitarum specierum, ut sub dupla, subtripla, subdecupla, subvigecupla, sic 9. ad 3. est tripla 3/6 est subtripla.

Proportio superparticularis est, cum major minorem tantum semel continet, et insuper unam

ejus partem aliqvotam, scilicet aut dimidiam, aut tertiam, aut qvartam etc. et semper exprimitur dictione sesqvi. Sic 3/2 est ratio seu proportio sesqvialtera: sicuti 2/3 est subsesqvi altera. Ita 4/3 est sesqviqvarta 5/4 est sesqviqvarta, et contra 4/5 subsesqviqvarta.

Proportio superpartiens est, cum major minorem continet semel et insuper partes ejus aliqvantas: cujus etiam species sunt infinitae, ut superbipartiens secundas, tertias etc. supertripartiens secundas, tertias etc. superdecupartiens secundas etc. Sic 5/3 est proportio superbipartiens tertias, aut ut aliqvi enunciant, superpartiens duas tertias. Sed 3/4 est subsuperbipartiens tertias. Sic 8/5 est proportio supertripatiens qvintas aut superpartiens tres qvintas.

Proportio multiplex superparticularis est, cum major minorem aliqvoties continet, ut bis, ter, qvater etc. et praeterea unam ejus partem aliqvotam. Sic 5/2 est proportio dupla sesqvialtera: sicuti 2/5 est subdupla sesqvialtera. Sic 10/3 est tripla sesqvitertia.

Proportio multiplex superpartiens est, cum major minorem aliqvoties continet, cum aliqvot ejus partibus aliqvantis. Sic 15/4 est tripla superpartiens tres qvartas.

Proportiones hae omnes qvomodo ad usum compendiosum in regula Detri, qvae nihil aliud est, qvam regula proportionum, haec referendae sint, videantur arithmetici libelli.

Proportionum doctrinam veteres inculcarunt per lusum pytbagoricum, qvem etiam r(iqmomaxi/an, qvasi pugnam numerorum vocarunt, ferme in Scbaccbicum, seu lusus latrunculorum modum institutum, in qvo 16. calculi rotundi sunt, 16. triangulates, et 16. qvadrati, omnes certas proportiones inscriptas habentes.

PROPOSITIO, pro/tasis2, oratoribus est tertia pars orationis, qva promirtuntur dicenda.

Propositio si multiplex est, et pluribus constat partibus, dicitur partitio.

Propositio mathematicis est, qvando proponitur in genere id, qvod demonstrari debet. Et qvidem si de subjecto aliqvid demonstrandum, pro/tasis2 illa dicitur tbeorema. si autem aliqvid est construendum in dato subjecto, dicitur problema, e. g. Theorema est, si oportet demonstrari, in omni triangulo tres angulos esse aeqvales

duobus rectis. Sed problema est, qvando qvis conatur demonstrare, supra rectam lineam finitam posse strui triangulum aeqvilaterum.

Propositio logicis est oratio significativa veri et falsi: qvae si est indemonstrabilis, dicitur prima seu immediam, qvae per se vera est; si autem demonstrari adhuc debet, dicitur propositio probanda, et fit in syllogismo conclusio. Scholastici faciunt propositiones alias de omni prioristico, in qvibus non attenditur, an verae sint aut falsae ut: Omne A. est B. Omne C est B. Ergo Omne C est A: alias de omni posterioristico, ut Omnis qvantitas est accidens. Vid. Enunciatio.

PROPOSITUM, institutum, qvod mente statutum est, seu intentio mentis, qvae in proaeresi habet rationem finis, ad qvem omnia refert.

PROPRIUM, i)/dion, qvod uni soli semper competit, scilicet si proprium est absolute et primario ita dictum.

Proprium est vel ou)siw=des2, qvod subjecto largitur essentiam, et est definitio, ejusqve partes, qvibus significatur, qvod res fit: vel e)pousiw=des2, qvod est pa/qos2 seu affectio.

Proprium e)pousiw=des2 est 1. vel to\ a(plw=s2 kai\ kaq' au(to i)/dion, qvod uni et soli speciei secundum omnes necessitatis gradus inest, ut homini ratiocinari 2. velproprium po/te seu aliqvando, qvod uni et soli qvidem competit, sed neque semper neque ubique inest, ut actu ratiocinari. 3. vel i)/dion pro/s2 ti, proprium ad alterum, qvod speciei tribuitur, qvatenus illa confertur cum alio, cui illud non inest. Et hoc aut est i)/dion a)ei\, semper proprium, qvod inest omni, sed non soli, ut homincm esse mobilem respectu Dei: aut i)/dion pro\s2 e(/teron in specie sic dictum, qvod in comparatione positum vel certo tempore, vel particulariter uni speciei cum altera collatae competit. Unde etiam dicitur proprium nu=n, ut nasci, esurire, mori hominis, respectu Dei, licet neque illi soli, neque semper competat.

Proprii primus modus est, qvando qvid uni tantum speciei convenit, sed non omnibus individuis, ut medicum esse. Hoc magis est proprium individuale, qvam specificum.

Proprii secundus modus omnibus individuis convenit, sed non soli speciei, ut bipedem esse. Et hoc

Proprii tertius modus soli speciei et omnibus individuis competit, sed non semper: ut actu ridere, canescere.

Proprii qvartus modus est, qvando qvid uni soli speciei et omnibus ejus individuis semper competit, ut posse ridere. Hic qvartus modus proprii imprimis contradistinguitur accidenti communi, et est proprium absolute et primario sic dictum.

Proprium illud qvarti modi, est qvidem accidens praedicamentale, contradistinctum substantiae; sed non praedicabile, cui contradistinguitur.

Proprium hoc speciei certae tanqvam subjecto primo et immediato inest necessario, et de eo praedicatur conversim et reciproce in qvale per se necessario.

Propium interim potest communicari alteri subjecto, qvod suo subjecto est unitum. Sic proprium ignis coinmunicatur ferto ignito sibi unito. Sic propria animae communicantur corpori unito, nempe no! per multiplicationem seu a)llopo/wsin, ut aliud fiat, nec per transfusionem, mete/kbasin, meta/basin, qvando, qvod unius est, transit in alterum, relicto priore: sed kaq' e(/nwsin, qvando, qvod unius est kat' au)to\, participatur alteri kata\ sundu/asin, per et propter unionem, et per conseqventem perixw/rhsin seu circumcessionem, qva id, qvod perfectius est inter unita, alterum sibiunitum, qvod indiget perfectione, intime invadit, eique perfectionem communicat.

Proprium, si opponitur alieno, a)llofu/lw, adulterino, dicitur oi)kei=on; si de causa primaria, dicitur ku/rion, ku/rion ai)/tion, prwtou=rgon.

Proprietas logicis est idem, qvod proprium. In judiciis est dominium usufructu diminutum. Unde dicitur proprietarius, qvi est dominus proprietatis. Vid. Dominium.

Proprie dici est dici non 1. koinw=s2, communiter, sed singulariter 2. non secundario, sed e)co/xws2, eximie, principaliter 3. non mediate, sed prw/tws2 et immediate 4. non a)llotri/ws2, extranee et aliene, sed oi)kei/ws2.

propositis libellis exponitur (2) in specie est ademtio omnis libertatis et securitatis personae et rerum, ut qvando nomina proscriptorum palam in foro extant, ut ad necem qvaerantur, constitutopercussori praemio.

Proscriptis etiam dicitur Bannum, die Acht, qvod est vel minus, vel majus, die Ober Acht,qvando qvis [correction of the printer; in the print qvandoque] hostis reip. declaratur.

PROSELYTUS (1) in genere est advena et peregrinus (2) in specie Judaeis erat, qvi ex paganis se conferebat ad Israelitas, sive circumcideretur, sive non.

*proskei/menon e)n a)ntikeime/nw| est oppositum in adjecto, qvando praedicatum tollit subjectum et contradictionem infert. Vid. Contradictio.

*p*r*o/slhyis2 est, cum ad certam rem indefinitam assumitur definitum, ut: Cum multis aliis beneficiis, tum missione filii in carnem Deus amorem testatur.

PROSODIA, lex seu regula accentuum ad syllabam acuendam vel deprimendam. Inde inter partes grammaticae refertur, qvia monstrat syllabarum accentuationem.

PROSONOMASIA, agnominatio, cum similes voces diversa significatione junguntur, ut orator, arator.

PROSOPOPOEIA, cum personam loqvi fingimus. Qvandoqve etiam res mutae loqvi finguntur per prosopopoeiam.

PROSTATAE, glandulae duae antestantes ante radicem penis supra splincterem, humorem lubricum et oleaginosum continentes pro facilitando transitu seminis aut urinae per ductum urinarium: ubi semen astervati aliqvi volunt.

*p*r*o/qesis2, appositio tam literarum et vocum in grammaticis, qvam rerum in philosophia. Ens

e)k proqe/sews2 dicitur, in qvo forma non simpliciter, sed in materia consideratur.

PROSYLLOGISMUS est, per qvem aliqva propositionum principalis syllogismi demonstratur.

Protasis in specie est contradistincta apodosi seu antiprotasi, tanqvam antecedens conseqventi. Ideoque in membris orationis conjunctis prior pars vocatur pro/tasus2; posterior a)po/dosis2.

Protasis in occupatione est id, qvod rationi opponentis praemittitur, dicitur etiam pro/tasis2, qvam seqvitur u(pofora\ seu ratio, et postea subjungitur a)ntipro/tasis2 et a)nqupofora/.

Protasis apud mathematicos, tanqvam propositio generalis demonstrationis, monet, qvibus positis et concessis, qvae qvaesita sint demonstranda aut construenda: et dividitur in Theorema et in Problema. qvorum illud est, cum qvid de subjecto demonstratur: hoc, qvando qvid in subjecto est construendum.

PROTESTATIO est animi nostri declaratio, qva juris nostri rationibus in futurum consulimus. Dicitur etiam denunciatio.

*p*r*o/qeon (1) praepositio grammaticis (2) figura contradistincta aphaeresi, ut: Gnatus pro Natus.

*p*r*oqumi/a, animi propensio; sicuti a)qumi/a est timiditas, eu)qumi/a, animositas.

Protimiseos jus est 1. qvo abalienatos fundos certis personis redimere permittitur. 2. qvo agnatus propinqvior, vel etiam vicinus, praefertur remotiori. 3. qvo jus, qvod qvis sibi per contractum qvaerit, alius ob causam in se devolvit. Dicitur etiam jus congrui et retractus.

A *prw/tws2 nascuntur philosophis varii termini, ut: Prototypon, alio nomine archetypum, id est, exemplar primitivum alterius similis, ad qvod illud exprimitur: Protoplastes, primus factor: Protoplastus, qvi primum est factus: Protomysta, primarius inter sacerdores: Protocollum, qvasi primum colum seu primum

membrum, nempe illud, qvod ex ore dicentis tabellio breviter notat, ut postea per otium latius possit extendere. *prwto/ktistos2, prima creatura. *prwtoktisi/a Vid. Creatura. Protocanon Vid. Canon. Protostates Vid. Collegium, Protonetarius, qvi primus est inter notarios. *prwto/tokos2, primogenitus. *prwtoto/kos2, primipara, qvae primum parit. Protopraxia, qvam qvicunque habet, est prior in exigendis debitoribus. Protospatarius, praefectus aulae Caesareae. Protestasia, praecedentia in consessibus.

*prw=ton dektiko\n, primum subjectum, cui primo et per se et qvatenus tale est, certa affectio tribuitut, qvae cum illo suo subjecto reciprocatur. Vocatur etiam subjectum analyticum et apodicticum.

*prw/tws2 i. e. prime inesse dicuntur, qvae per nullam causam, rationem aut medium subjecto primo insunt.

*prw=ton yeu=dos2, primum fasum dicitur, qvod principaliter in argumentatione aliqvid efficit falsum, et, qvo sublato, ipsa qvoque ratiocinatio falsa tollitur.

PROVERBIUM, paroemia, sententia vulgo nota, adagium rebus et tempori accommodatum.

Providentia est actio Dei, qva non solum omnia ab aeterno praescit, sed etiam in tempore omnia gubernat, vel ordinarie, vel extraordinarie.

Providentiae divinae actus sunt tres (1) *pro/gnwsis2 seu pantoyi/a seu praescientia omnium rerum. (2) *pro\qesis2 seu propositum et proorismo\s2, decrerum et voluntas prospiciendi omnibus rebus (3) dioi/khsis2, actualis et temporalis omnium rerum tam conservatio, qvam gubernatio.

Providentia est vel generalis, in totius naturae ordine conservando; vel specialis, circa res singulares; vel specialissima, circa ecclesiam.

PROVINCIA (1) in genere dicitur qvaecunque regio (2) in specie regio extra Italiam bello acqvisita, et per praetorem vel consulem Romanum gubernata. Unde aliae provinciae dicebantur praetoriae. aliae consulares. qvarum illis praeerant praerores cum VI. fascibus; bis Consulares cum XII. fascibus.

Prima autem omnium provincia erat Sicilia (3) sumitur etiam provincia pro munere vel onere.

PROVOCATIO, pro/klhsis2, superioris judicis et potestatis appellatio et imploratio, ad impugnandam sententiam a [orig: à] judice inferiori latam.

PROXENETA, duorum inter se stipulantium aut spondentium aut contrahentium licitator, mediator, et conciliator. Vocant etiam intermediatorem. vulgo interponentem Vid. Arrha proxenetica.

PRUDENTIA (1) notat qvalemcunque naturalem sagacitatem aut indagationem et scientiam veri (2) a [orig: à] Stoicis et Cicerone sumitur pro qvocunque habitu seu virtute intellectuali: et ob id Cicero in libris officiorum inter qvatuor officia viri boni primo loco ponit prudentiam, eamque dividit in contemplantem et in agentem. qvarum illa versatur in studiis sapientiae; haec in rebus civitatis honestis: (3) Aristoteles prudentiam definit, qvod sit babitus cum recta ratione activus, consulens de bonis et malis. Haec prudentia est omnium virtutum moralium [correction of the printer; in the print oralium] causa proxima, qvia per illam inqvirimus media, qvae in agendo ad finem propositu ducunt. Unde Plato eam voc matrem et oculum virtutum.

Prudentia est virtus intellectus, qvae res sub actionem cadentes dirigit, et inter bona atque mala discernit.

Prudentia et sapientia distinguuntur, qvia illa est in praxi vitae honestae; haec in theoria rerum per causas scrutandarum.

Prudentiae objectum non sunt necessaria nec impossibilia, sed illa, qvae in nostra potestate.

Prudentiae subjectum est facultas animae logistikh\, bouleutikh\, atqve docastikh\, qvia non saltem intelligit et judicat de rebus agendis, sed etiam eligit meliora.

In prudente viro reqviritur (1) perspicacitas, su/nesis2 et dei|no/ths2, qva dextere judicamus de dictis et factis 2. eu)bouli/a, bonae consultatio, bonitas consilii (3) gnw/mh, sententia aeqva, qva ex diversis mediis cognitis illud eligimus, qvod est praestantius.

Prudentia varie dividitur (1) in particularem, circa singularia, et in universalem, qva de hominis bestitudine disseritur. (2) in perfectam, qvae est a [orig: à] praeceptis et usu: et in imperfectam, qvae tantum ab usu est sine praeceptis et literis. (3) in

oeconomicam et privatam, qva res familiaris curatur in societate domus triplici recte regenda: et in Politicam seu civilem, qvae subdividitur in nomoqetikh\n seu arcbitectonicam, qvae leges condit et remp. ordinat: et in sumbouleutikh\n seu consulentem, qvae deliberat de illis, qvae sunt ex usu reipub.: et randem in dikastikh\n, kritikh\n seu judicantem, qvae judicat deactis civium, sive secundum rigorem juris et a)kri/beian, sive secundum e)piei/keian seu aeqvitatem.

PRUINA, meteorum aqveum, qvando aer vaporosus propter frigus condensatur, et corporibus humidioribus adhaeret in modum floccorum seu lanae tenuoris.

PSALMODIA, cantus ecclesiasticus choralis: in qvo Introitus: Antiphona et Responsorium: Intenatio: Invitatorium: Kyrie: Gloriae: Et in terra pax: Collecta seu precatio cum tono: Seqventia seu Prosa: Graduaele: Hymnus; Magnificat: Summum seu Sanctus: Agnus: Tractus: Praefaetiones: Litania: Completorium: Benedicamus: Halleluja.

PSORA, scabies est cum asperitate summae cutis et cum pruritu. Vid. Morbus.

*y*u*xopannuxi/a, animarum post mortem dormitio usque ad resurrectionem, a [orig: à] Psychopannychytis haereticis asserta.

PUBLICUM, qvod ad aliqvam societatem pertinet: sicuti privatum est, qvod est unius.

*p*t*w=ma 1. cadaver 2. prolapsio corporis. Inde para/ptwma, erratum et offensio in vita.

PUDENDA, ai)doi=a, qvasi qvae pudet detegi, dicuntar membra in utroque sexu genitalia: qvorum locus dicitur pubes, ... [reading uncertain: print faded] , Sunt

autem in viris scrotum, o)sxe/on; virga, penis, coles, mentnla, kaulo\s2, ingven; glans; prapatium seu a)krobusti/a, pellis tegens glandem. In feminis est uterus, vulva, mh=tra, qvam dividunt in cervicem leu collum, cunnum et ko/lpon gunaikei=on, et in fundum seu matricem; tegunt autem uterum pterugw/mata, seu labra et alae pudendorum, nu/mfh, musculosa caro in sinu uteri; u(mh\n seu u(me/neion, membrana in illo transversa. Qvid cotyledones sint, vide suo loco.

PUDICITIA, virtus cohibens voluptates in signis Venereorum: sicuti castitas cohibet animum in ipsis rebus venereis.

Pudor, affectus deiis, qvae dedeeus videntur inferre: eni opponitur impudentia, qvae justi reprehensioni non cedit.

PUGNA est vel militum. vel verborum, et dicitur logomaxi/a; vel rerum, et dicitur paragmatografi/a, qvalis est inter rationem et affectus.

PULCRITUDO, splendor qvidam ad se rapiens animum alterius propter gratiam in concinnitare.

Pulcritudo in viventibus est conformitas omnium membrorum lineamentorum et qvalitatum: aut, ut Cicero definit, est apta figura membrorum cum qvadam colore suavitate.

Pulcrum ipsum et pulcri idea Platonicis dicitur au)to/kalon, nempe Deus, omnium pulcrorum causa.

PULLABILE scholasticis est ovum, qvod potest induere formam pulli. Inde illis materia prima dicitur pullabilis, ratione privationis, cui succedit forma.

PULMO, pneu/mwn, vocis et respirationis organum, caro spongiosa, in thorace sita, divisa per membranam mediastinam in partem dexteram et sinistram: qvarum utraque in duos lobos dirimitur.

PULSUS, sfugmo\s2, motus, positus in alterna dilatione et constrictione cordis atque arteriarem.

Pulsus causam Aristoteles ponit in fervore sanguinis in corde; Medici veteres in vitali animae facultate; recentiores in circulatione sanguinis.

In pulsu unus motus dicitur diastole, qva cor et arteriae dilatantur, spiritibus vitalibus una cum sanguine in arterias efflnentibus, dum cor intumescit et arteriae attolluntur; alter systole seu contractio,

PUNCTUS, punctum, cujus pars nulla est: qvia nec latum nec longum nec profundum est, sed est ptincipium magnitudinis. Graeci vocant shmei=on seu signum.

Punctum intersectionis dicitur in lineis sese invicem secantibus; Centrum in circulo; Punctum contactus in duobus circulis se tangentibus, vel etiam in linea circulum tangente; Punctum gravitatis in ponderibus; Punctum opticum in opticis, ad qvod linea fiduciae fertur.

Puncta sua habent etiam astronomi, ceu sunt polus, Zenith, Nadir, Oriens, Occidens, meridies, septentrio, punctum aeqvinoctiale, solstitiale etc.

Punctus est vel terminans, ultra qvem nihil est de linea; vel continuans, inter duas lineae partes sibi invicem sine distantia medii continuas; vel initians, a [orig: à] qvo est lineae initium.

PUPILLA, foramen medium uveae tunicae oculi, in qvo fit visio. Vid. Oculus.

PUPILLUS, qvi cum impubes est, desiit in patris potestate este, vel morte, vel emancipatione, et coepie esse in potestate tutoris.

Pupillaris substitutio in judiciis est, qvae fit liberis impuberibus in potestate positis in eum casum, qvo ante pubertatis annos decesserit.

PURGATIO in genere est rerum pravarum a [orig: à] bonis secretio. Oratoribus pertinet ad genus judiciale, cum qvis negat se fecisse consulto aut dolo malo, sed vel necessitate vel fortuna, vel imprudentia. 2. Medicis est separatio seu evacuatio humorü superfluorum per secessum alvi.

PUSILLANIMITAS, qva qvis omnia judicat nimis magna, adeoqve nec facile fert fortunam et infortunium.

PUTREDO, putrefactio, sumitur plerumque pro ipsa corruptione: de qva supra. Caererum corruptio mixtorum in specie vocatur putredo aut putrefactio, Graece sh=yis2: qvae nihil aliud est, qvam alteratio mixti corporis, tendens ad interitum, ex dissolutione humidi et sicci: qvae dissolutio proficiscitur ex abolitione caloris naturalis per calorem ambientis teporis, qvi naturalem calorem educit et nimium auget, atque ita a [orig: à] proportione debita dimovet, ut evaporans deserat mixtum, unde partes humidae et siccae separantur.

Putrefactio, est vel kaqo/lou, totalis, vel kata\ me/ros2, partialis. Vid. Corruptio.

PYLORUS, meatus inferior ventriculi, per qvem excrementa e [orig: ê] ventriculo in intestina descendunt.

PYRAMIS est a [orig: â] basi rectilinea triangulis fastigiata: estque vel in plano et luperficie sola, vel in solido corpore. Vid. Corpus.

Pyramidatum est figura solida e [orig: è] pyramidibus composita: et dividitur in prisma seu pentaedrum [orig: pentaëdrum], et in polyedrum.

PYRITES, lapis metallicus, continens metalla, et ob id igne potest liqvescere, dum ex eo metalla excoqvuntur.

QVA: qvatenus: in qvantum. h(=; h(= toiou=to: kaq' o(/: qvoad. kata\: secundum. sunt particulae rationales restrictivae et limitativae, et dicuntur prosdiorismo\s2, formalitas limitans. Vid. Anadiplosis, Reduplicatio.

QVADRAGENA carena, est poenitentia pro peccato mortali XL. diebus: sicuti septena poenitentia VII. annorum, utjejunetur qvalibet septimana unus dies in pane et aqva.

QVADRANGULUM habet qvatuor rectos angulos et totidem recta latera. Unde etiam dicitur Qvadrilaterum. Sunt tamen etiam qvadrilatem curvilinea, qvae constant qvatuor lineis curvis seu circularibus: item qvadrilatera mixtilinea, qvae constant qvatuor lineis partim rectis, partim curvis.

Qvadrangulum aliud est parallelogrammum, qvod oppositis lateribus est parallelum, sive sit rectangulum, ut qvadratum et oblongum. sive obliqvangulum, ut rhombus et rbomboides. aliud trapezium, qvod est qvadrangulum non parallelogrammum. Vid. Corpus.

Qvadrati area invenitur, si unum latus notum in se multiplicatur. Namsi illud est 4. tota area est 16. Oblongum est qvidem rectangulum, sed non aeqvilaterum, ut in Fig LV. est B. cujus area incenitur, si duo latera inaeqvalia inter

se multiplicantur. Nam si unum est 4. et alterum 6. partium, area erit 24. Rhombus est obliqvangulus aeqvilaterus, ut est C. in Fig. LVI. Rhomboides est obliqvangulum inaeqvilaterom, ut in Fig. LVII. est D. Trapezium est qvadrangulum, qvod nec qvadratum est, nec oblongum, necrhombus, nec rhomboides, ut est E et F. in Fig. LVIII. et LIX. Vid. Corpus.

Qvadratus numerus arithmeticis est, cujus radix multiplicando in se est ducta. Vid. Numerus.

Qvadratus stellarum aspectus est, cum distanria est 90. graduum in qvarta circuli parte. Vid. Planeta.

QVADRANS est cujusqve rei qvarta pars. Sic Qvadrans horae est 15. minutorum; Qvadrans assis est ejus qvarta pars, alias dictus triunx, qvia 3. uncias ex 12. continer, et valet obolum argenteum seu teruncium, cujus dimidium dicitur assarium sen areolum.

Qvadrans astronomis est instrumentum, duobus pinnicidiis, duabusque crenis in illis instructum, qvo qvarta pars circuli in 90. gradus est distributa ad inveniendam stellarum altitudinem et rerum distantiam.

Asinus, o)/nos2, Esel, animal gerulum, laboris patiens, sed pigrum incessu et tardum. Asinus cornutus est in India. Agrestis asinus dicitur onager, Wald=Esel. Ex asino et eqva, vel ex eqvo et asina est sterilis mulus, h(mi/onos, o)reu\s2, Maulesel, Astrabe, Burdo. Qvi ex eqvo patre et eqva matre nascitur, dicitur Hinnus, minor qvam mulus: qvi ex eqva et asino, Ginnus. Onocentaurus, homo aut simia silvestris, asinino dorso, ventre, pedibus posterioribus. Zebra in India per omnia mulo simile, nisi qvod roecundum est.

Bos, bou=s2, Rind, taurus et vacca. Taurus, mas admissarius, Stier, Farr; castratus, aptior aratro, Ochs. In prima aetate vitulus, h)=nis2, mo/sxos2; deinde juvencus et juvenca, qvia jam juvare possunt, item buculus et bucula seu junix et da/malis2. Vacca sterilis vocatur Taura. praegnans Horda. Apis est bos apud Aegyptios, numinis vice cultus. Boves, fera sunt; Bubalus,

cruribus brevibus, nigra pelle, Büffel; Bison, Wisand, cornibus ad dorsum recurvis; Bonasus, cervice jubata armorumtenus; Cato bleponta, Grogones, ferae Libycae, tauro similes; Tarandus, capite cervino, sed majore, cornibusra mosis, villis ursinis; Urus, Uhr Ochs, juxta armos altior, parte posteriore magis depressus.

Camelus, inter bisulca maximum, tuberibus in dorso binis, colore fusco, Kamehlthier: Camelopardalis, camelus Indicus, maculis Pardi, cornibus et collo longo; Camelus dromas, Dromedarius, unico dorsi tubete.

Canis, ku/wn, Hund, cujus diminutivum catellus et catulus, fidelissimum hominibus animal, sagacissimum, a)laoto/kon, i. e. coecos catulos pariens, sive domesticus et villaticus, oi)kouro\s2, Haußhund; sive pecuarius, Molossus. Schaffrüde, sive vestigiator, i)xneutiko\s2, Spüchund; sive venatieus, qhreutiko\s2, Jagthund; sive delicatus, Melitaus, Lusthündlein.

Capra, ai)/c, Ziege, Geiß; Capella, xi/mara, qvae nondum peperit; Mas caprae Hircus, tra\gos2, Geißbock: Ejus foetus, tenellus ex gene, re caprigeno, Hoedus, Geißkitzlein, e)/rifos2: hircus castratus, Caper, Bock, Caprasilvestris, Rehebock. Ejus species sunt: Dorcus, Dorcas, Rupicapra, Gems; Dama vulgaris, caper montanus, cornibus in dorsum aduncis: Dama Plinii, cornibus antrorsum aduncis; Ibex, Capricornus, ai)goke/rws2, Steinbock, Ybischgeiß, capitibus ad clunem protensis; Bublus, Bubalis, caprearum generis, capite cervino, capite caprino, cornibus recurvis: Hircobos in Africa ex bove et hirco; pygargus, specie cervi; sterpsiceros cornibus erectis. Capreoli, Caprea, Rehebock, Rehe; Capra Moschi, Gazella, Biesemthierlein, bicorne animal, qvod moschum seu muscum odoratum ex tumore qvodam circa umbilicum profert; Capravelbircus Bezoardicus; Subak Scytharum, cornibus striatis albicantibus, capreolorum gregibus se ducem praebens; Oryx, bisulcus et unicornis.

Castor, Fiber, Bicber, animal amphibium, ku/wn pota/mios2, canis fluviatilis, cauda sola differens a [orig: à] lutro: cujus testiculus vocatur castoreum seu Deum, Bibergeil, male olens. Cognata illi est Lutra seu Lutris, canis fluviatilis, e)nudri\s2, Otrer; irem Latax, Satyrium, Satherium, Nieß.

Catus, Felis, ai)/louros, kati/hs2, galeu\ths2, Katze, in minori forma leaenam repraesentans, auriculis

rotundioribus, oculis noctu lucentibus, mirae agilitatis, muribushostis. Feles antiqvitus nullae erant mansvefactae, sed omnes silvestres. Genetha est felis pretiosa pelle maculata: Felis Zibethi, Civetta, ex cujus genitalibus odoramentum colligirur.

Cervus, e)/lafos2, Hirsch, cornibus armatus; Cerva, Hinde, sine cornibus, mira velocrtare. Foetus ejus Inulus seu Hinnulus. Cervus subulo, cui cornua simplieia minimeque ramosa, Spießhirsch: sicuti Achainus seu Cerafles, qvi magnis praeditns est cornibus. *platuke/rwtes2, latis cornibus, cervice jubata, Damhirsch: Rangifer, Rhenthier, apud Lappones jumenti vices subiens: Tarandus, praeacutis in fine cornibus: Tragelaphus, Hippardium, Hippelaphus i. e. Eqvicervus, vel Cervohircus, Brandhirsch: Alce, Elend, major et hirsutior cervis, cui similis est Machis, nullo suffraginum flexu, Serapha, animal in Turcia, eqvi magnitudine, cruribus cervinis et ungulis bifidis.

Eale Dictye, Borye, Analopos seu Calopus, Campe sunt exotica animantia ab annqvis nominata, nuncignota.

Echinus [2], xh\r, e)xi=non, pinnata undique testudine et spinis obductus, ut ait Plinius, ein Igel: alius terrestris, qvi dicitur erinaceus. isque aut procinus, Sau Igel: aut caninus, Hund Igel; alius marinus, Meer Igel. Cognatus est Hystrix, Stachelschwein, qvi aculeis emissis sese defendit.

Elephas, Elephantus, animal vastissimum, ingeniosum, cicurabile, promuscide seu proboicide vice manuum utens. Dentes ejus sunt Ebur. Dicitur etiam Barrus. Inde barrire dicitur.

Eqvus, i(/ppos2, Pferd, Hengst, Roß; Eqva, Mutterpferd, Stute. Castratus eqvus dicitur cantherius, Wallach; Itinerarius vel asturco leu gradarius, qvi pedes alternatim glomerat, Zelter, vel veredus, publico cursui destinatus, Postroß. Vectarius, qvi currus et plaustra trahit, Wagen Roß. Bellator eqvus. Caballus; circensis eqvus, Gaul, cursor in circo agitatus, Rennpferd. Silvestris eqvus, Wildpferd. Admissarius, qviad prolem servatur, Hengst, Springhengst; Succussator, qvi sessorem inqvietat; Celes, qvi ab uno sessore regitur; Marus, varii coloris. Hipponomica est ars, Xenophonti i(ppikh\: i(/ppasis2 est ipsa agitatio eqvorum. Hippomanes, est caruncula, qvam in fronte natam pullus

eqvinus recens editus secum effert, et qvae, nisi statim subripiatur, a [orig: à] matre devoratur, juxta illud IV. Aen.

aut venenum ab eqvorum naturalibus defluens, cum ardore Venereo rapiuntur, et ob id inter philtra habitum, juxta illud Georg. III.

Hinc demum Hippomanes, vero qvod nomine dicunt pastores, lentum destillat ab ingvine virus:

Apud Indos est animal, qvod vocatur Paephagus, qvod eqvi magnitudinem duplo excedit, pilos in cauda habens nigros, humani pili subtilitatem aeqvantes. Hippelaphus, eqvicervus, cornibus et juba cervi, batba sub mento.

Hyaena, qvi multa habet cum lupo communia. Apud septentrionales animal instar Hyaenae vorax dicitur Gulo, Vielfraß. Alibi dicuntur rales ferae voraces Crocuta Lamia, Alzato, Ana, Belbus, Zitio. Alibi aliter.

Leo, le/wn, princeps brutorum, animal nobile et magnanimum, pelle fulva, densa juba. Leaena juba caret, qva leo decoratur.

De genere leporum est Cuniculus, Dasypus Kaninchen, in antris, qvae excavat, degens, juxta illud Martialis:

Foetus eorum ab uberibus subreptos vel ventre exectos habuerunt apud Romanos in delitiis, et vocaverunt Laurices.

Lupus lu/kos2, bestia ferox, rapax, vorax, tanqvam canis silvestris. Ei cognatae, ferae sunt Lupus cervarius seu Lynx seu Chaus, Luchs, animal acerrimi morsus et visus acutissimi, oblongum, brevibus

cruribus, pelle infra albicante, supra ex fulvo purpurascente, maculosa: Thoe [orig: Thoê], hirtus et velox saltu: Pantber, major Thoe [orig: Thoë]: Lycaon in Aethiopia. Lupus aureus, sku/lakos2, in Cilicia, rapax et insidiosus.

Meles, Daxus , Dachs, animal pingve, dorso latiore, mordax, lucifugum, nisi cum ad pastum exit.

Monoceros, Unicornis , Einhorn: de qvo Aldrovandus duo demonstrat: notitiam de co esse incertam, et si revera habeatur non posse ejus cornu iis praeditum esse faculratibus, qvae vulgo illi attribuuntur. Nostrum unicornu est album, qvum antiqvorum fuerit nigrum: et est dens piscis, qvem Accolae Mors; Galli Rohal vocant.

Mus, mu=s2, Mauß. Genera murium qvamplurima recensentur, ex qvibus a qvatilis et marinus ova parit. Sorex est silvestris mus subrubens, acuta stridens voce, et venenosus, Spitzmauß. Alius mus agrestis, Feldmauß, dicitur Nitedula et Cicindelae: Mus Pomicus seu Venetus, Varius, unde conficitur Grauwerck, Hermlein, mustelarum figuta; mus aqvatilis seu testudo lutaria, Wassermauß, mus Alpinus, et montanus, Emra, Murmelthier; mus domestious major, Rattus Ratze; agrestis subterraneus major, Erd= oder Acker=Mauß; minor corylinus, Haselmauß; araneus mus, muga/lh, venenatus, Zießmauß. Noricus mus seu Citellus, Zisel, grosse Zießmauß. Cricetus, in terra habitans, capite vario, dorso rubro ventre albo, Glis, e)/leios2, ein Unch, brevibus pilis et pelle tenera, colore vario: qvi de se apud Martialem: Tom mihi dormitur byems, et pingvior illo Tempore sum, qvo me nil nisi somnus alit.

Mustela, ga/lh, Wiesel, infesta avibus et muribus, Martes, Marderus, Scismus, pelle cariore, Merter, figura mustelae, magnitudine cati, longioribus tamen et brevioribus cruribus. Mustelae silvestres seu rusticae sunt variae, ut Viverra, Furo, Furunculus, Frette, Ictis, Putorius foetens, Iltis, Ulck; Satberium, Sobella seu Zobela, unde pelles Zobellinae, Zobeln; Noerza, Noärtz; Chiurca, Vormela, Wormlein.

Ovis, lanigera pecus. Ovis mas est Aries, a(/rhn, kri\os2, virque paterque gregis, Wider. Aries sectarius est Vertex, Hammel; Ovium

foetus est Agnus, a)/mnos, a)/rnos2, Lamb: Oves, qvae pariunt, pro/bata; qvae non pariunt oi)/es2 Scheps. Musino seu Musimo seu Muflo, ovis fera, cornuta, caprino villo. Subus, ruffo colore, animal cornutum, item villo caprino, qvod pisces captat in aqvis. Qvi ex ove et musmone fero nascuntur, dicuntur Umbri. Ex ove et hirco Cinirus.

Panthera, Pardalis, Pardus , Panterthier. Vocatur etiam Afritana et Varia. Ex leaena et pardo natus est Leopardus. Distingvitur ab aliqvibus inter Pardum, qvi Graecis est panqh\r, lupus canarius: et inter Pantheram, qvae est pa/rdalis2, Alii pardum faciunt matem pantherarum.

Sciurus, Piretus , Eichhorn, rutilus, cauda oblonga et villosa, unde nomen habet, cursu et saltu valens. Sciurus coesius a [orig: à] coesio in dorso colore, imo ventre candidus, Fech, Schönberg.

Simia, pi/qhkos2, Affe, variorum generum: Cynocephalus, caniceps, canino capite ferocior; Satyrus et Sphinx mitior, Callitrix, barba in facie prolixa, Aethiopica simia; cbaropithecus, simia porcaria; Papio, arctopythecus, Pavian, aemulans formam ursi; pygmaeus, hominis erecti figura; cercopithecus, qvasi simia caudata. Hinc Martialis: Si mihi cauda foret, cercopithecus eram. *kh=bos2, Cebus, itidem, cauda longa et facie humana; Simivulpa, anteriore parte vulpes; posteriore simia.

Sus, u(=s2, Schwein. Mas est Verris, Eber; foemina Scropha, Sawe: Sus castrata, si mas, porcus nefrens, qvasi sine renibus, xoi=ros2, Borg; si foemella castrata, Majalis, Gelte. Foetus suis, Forcellus, Spannferckel. Sus silvestris, Aper, ka/pros2, Wilder Eber.

Talpa, a)spa/lac, Mult=oder Maulwurff, qvia terram rostro fodit, oculis incus lacessicis et imperfectis. Hinc Virgilius: Aut oculis capti fodere cubilia talpa.

Tigris, fera faeva et velox, elephante robustior, etsi tantum eqvi magnitudine, colore subfulvo, maculis nigris.

Ursus, a)/rktos2, capite invalido; pedibus anterioribvs robustis. Catuli ursorum dicuntur sku/mnoi.

Vulpes, a)lw/phc, Fuchs, cui doli a [orig: à] natura dati. Hinc Horatius: Astuta ingenium vulpes imitata leonem.