CAMENA Early Modern Latin Texts

JOH. MICRAELII LEXICON PHILOSOPHICUM TERMINORUM PHILOSOPHIS USITATORUM ORDINE ALPHABETICO SIC DIGESTORUM, UT INDE FACILE LICEAT COGNOSSE, PRAESERTIM SI TAM LATINUS, QVAM GRAECUS INDEX PRAEMISSUS NON NEGLIGATUR, QVID IN SINGULIS DISCIPLINIS QVOMODO SIT DISTINGVENDUM ET DEFINIENDUM. Editio Secunda ab ipso Authore Correcta et Aucta cum novis novorum Terminorum et Vocabulorum Indicibus. [gap: illustration] STETINI, impensis JEREMIAE MAMPHRASII, Bibliop. Typis MICHAELIS HÖPFNERI, anno CIC ICC LXI.

RADIUS, a)kth\n, in optica est linea luminosa: linea rei visibilis, qva species visibilis diffunditur.

Radius visivus seu opticus oritur qvidem a [orig: â] luce prima, sed ab ea non divellitur: diffunditur, sed non effunditur. Dicitur etiam linea radialis, linea incidentiae, linea fiducialis. qvia secundum rectas lineas protenditur.

Ubi radius ibi lumen. non tamen, ubilumen, ibi radius, qvia inter radiorum intervalla non sunt radii, sed lumen. Vid. Lumen.

A radiis figura pyramidalis efficitur, seu pyramis radialis, cujus basis est res lucida; fastigium seu vertex in qvolibet medii puncto, adeoque etiam in oculo lucidum corpus adspiciente.

Radius est aut rectus, qvi ad angnlos aeqvales incidit, et dicitur radius perpendicularis seu incidentiae: aut obliqvus seu obliqvationis. item, aut simplex, qvi figuram unius tantum lineae obtinet, aut geminus. isque aut reflexus aut refraectus.

Radius reflexus dicitur etiam catoptricus, et a [orig: à] terminati corporis opaci superficie reflectitur versus partem, undevenit: ut in speculo.

Radius refractus in aliud medium diversae densitatis incidens frangitur, et dicitur mesoptricus.

Radii dicuntur convergere, cum progrediendo a [orig: â] fonte, magis magisque inter se coeunt [orig: coêunt]; divergere, cum a [orig: â] fonte progrediendo [correction of the printer; in the print progediendo], magis magisque a [orig: à] se invicim digrediuntur.

Radius geometricus est, qvem vocant Baculum Jacobi, ad rerum inter se distantias metiendas: et constat ex duabus regulis, nempe indice longiore, et transversario breviore.

RADIX in Physicis est ima pars plantae, qva nutrimentum attrahit, et per fibras dispertitur: atque ita ori animalis respondet. Unde non sine causa planta dicitur esse animal inversum.

Radice viscum caret et innititur aliena radice: econtra tubera et fungi sunt radix tota.

Radix in arithmeticis est latus figuratorum numerorum: et propterea, qvia sigurati numeri alii sunt qvadrati, alii cubici: ideoque radix etiam alia dicitur qvadrata, alia cubica. Qvomodo utraqve radix sit extrahenda, docent arithmetici.

RAPINA, delictum qvo qvis alicui invito, cujus interest, rem per vim capit. Vid. Furtum.

Raptor, qvi res alienas vi rapit et aufert. et in specie, qvi virginem rapit, eique vim infert.

Raptus est virginis, viduae vel alterius uxoris abductio, libidinis causa.

RARITAS, qvalitas secunda, parum materiae hominis sub magna extensione; cui opponitur densitas Vid Densitas.

Rarum est, cujus partes sunt rarefactae, porosae et extenuatae, qvalis est cinis, nubes, aer [orig: aër], spongia.

RASCETTA Arabice est prima pars palmae manus, octo constans ossibus. Latini vocant brachiale. Graeci carpon.

RATIO metaphysicis est ipsa essentia in respectu ad cognitionem nostram: lo/gos2 th=s2 ou)si/as2: ratio rei.

Ratio physicis aut est ipse intellectus seu potentia intelligendi, aut ratiocinatio.

Ratio logicis aut est ipse syllogimus, aut probatio per syllogismum, aut etiam ai)/tion, seu causa rei. Ex diversis hisce rationis sumtionibus intelligitur distinctio inter rationem ratiocinantem, qvae est ipse intellectus, qvatenus ratiocinatur, inque eo concepius formalis: et inter rationem ratiocinatam, qvae est conceptus objectivus, seu qvidditas in re ab artifice intellectu expressa.

Ratio arithmeticis est supputatio: unde rationarius seu apologista, qvi ratione, subducit.

Ratio permutata, conversa, conjuncta, disjuncta, aversa, aeqva, multiplex, superpartialis, superpartiens etc. Vid Proportio.

Ratio formalis objecti seu objectum formale est, ut ipsum et objectum materiale a [orig: à] potentia et habitu directe attingatur, seu, ut actio agentis in ipsum tendat.

Ratio formalis QVAE est illud, qvod se habet ex parte rei, ut res est. Sic ens qva ens, est subjectum metaphysicae.

Ratio formalis per QVAM, seu ratio QVA est caula, qvare aliqvid insit. Sic homo est risibilis, qva rationalis.

Ratio formalis sub QVA, est objectum. Sic corpus naturale est objectum physicae, qvatenus est abstractum a [orig: à] materia sensibili, tanqvam sub ratione formali sub QVA.

Rationes dicuntur formae causales rerum, et sunt vel primerdiales et aternae in mente divina; vel

seminales, inditae rebus naturalibus, ex qvibus aptae sunt edere naturales effectus secundum suas potentias; vel obedientiales, qvae sunt in creaturis respectu Dei, qvi in illis praestare potest, qvod libet.

Ratiocinatio oratoribus est, cum ex eo, qvod scriptum est, intelligitur id, qvod nullibi est scriptum, et pertinet ad statum legalem. Item. est figura amplificationis, cum ex effectu vel signo res extenditur, aut etiam ex nota causa aliqvod ignotum concluditur: Graece dicitur *sullogismo\s2. Logicis est energeia intellectus ex uno cognito ad aliud cognoscendum procedens.

Rationale, qvod participat rationem. Hinc differentia hominis specifica est rationalitas, qvae contradistinguitur brutalitati. Interim aliud est in homine rationale per essentiam, nempe intellectus: aliud per participationem, ut reliqvae in anima humana potentiae, qvae reducuntur ad intellectum, ut voluntus in appetitu intellectivo, seqvens rationem: et irascibilitas atque concupiscibilitas in appetitu sensitivo, qvae potest audire intellectum, et illi reluctari.

Rationales numeri sunt certa proportione explicabiles; irrationales inexplicabiles, et ob id dicuntur etiam surdi ex radice surda. de qvibus agit totus liber Euclidis.

REALE rationis est, qvod formaliter et ante intellectus operationem non est. Vid. Res.

Realitas est aliqvid in re. Ideoque in unaqvaque re possunt multae realitates poni.

Realitates interim distingvendae sunt a [orig: à] re, in qva sunt. Sic in homine est realitas rationalitatis, animalitatis, substantialitutis.

Realiter et reapse contradistingvitur ei, qvod est formaliter: item ei, qvod est notionaliter: et tandem ei, qvod non est vere.

Realitas subjectiva potest contrahi per qvemcunque actum: qvalis est in materia, et in genere.

Realitas objectiva est, qvae potest intellectui objici; qvalis est in ente intentionali.

Reale et essentiale qvanqvam vulgo videntur esse unum et idem, tamen distinguuntur: qvia essentiale est angustius reali. Hinc omnis essentialis distinctio est qvidem realis: sed non omnis realis distinctio est essentialis. Sic Pater a [orig: â] Filio in Trinitate distinguitur qvidem realiter, sed non essentialiter. Ita etiam Deus est mortuus realiter, sed non essentialiter: qvia non per suam essentiam et naturam est mortuus, sed in assumpta carne. Sic unio panis et corporis Christi est qvidem realis, sed non essentialis.

REATUS est proprie status reorum, in qvem sunt redacti suo crimine, qvemque antecedit delictum, et seqvitur poena. In peccato igitur materiale est ipsum crimen; formale est reatus seu imputatio peccati.

Reatus potest tolli per remissionem, qvando non imputatur peccatum, licet materiale peccati maneat.

REBELLIO, defectio a [orig: â] magigistratu Iuperiori, sive a [orig: â] victis, sive a [orig: â] subditis facta. Dicta est qvasi belli restauratio.

RECEPTIVUM, dektiko\n, qvod habet vim recipiendi: recipiens, ut materia seu subjectum.

RECIDIVUM, qvod denuo concidit, postqvam ex causa est restitutum: Hinc recidivae febres dicuntur, in qvas, a [orig: â] motbo liberati, denuo incidimus.

RECIPROCUM, a)nti/strofon, qvod redit, unde profectum est. Inde Grammaticis pronominae reciproca sunt, qvae reflectuntur ad idem nomen. JCtis sunt reciprocae actiones. Logicis sunt reciprocae comversiones. Sic propria cum subjecto, et definitiones cum suo definito, et relata cum correlatis reciprocantur. Vid. Anastrophe et a)nastre/fonta.

RECORDATIO, a)na/mnhsis2, actus memoriae, qvo oblivioni tradita repetimus. Interim hoc notetur, qvod memoria sit qvidem facultatis [correction of the printer; in the print facultitas] sensitivae; sed reminiscentiae

non sit, nisi intellectus, qvi per qvandam ratiocinationem eorum, qvae jam antea cognovit, et jam oblitus est, recordatur. Unde etjam vocatur memoria intellectualis. Notetur, qvod Plato putarit per recordationem a [orig: â] nobis disci omnia, qvasi reminisceremur tantum eorum, qvae antea novissemus. Vid. Memoria.

RECTITUDO est conformitas cum regula: qva sine obliqvitate et vitio aliqvid ad finem debitum dirigitur.

Rectum, qvod sic est, ut esse debet, et fit secundum suam normam et ideam.

Recto opponitur curvum seu obliqvum. Inde recte dicitur: Rectum est index sui et obliqvi. In qva [orig: qvâ] igitur disciplina explicatur rectum, in illa etiam obliqvum est explicandum: qvia etsi confuse ex cognitione recti intelligo curvum, tamen ut distincte illud intelligam, in specie etiam est explicandum. Hinc in logica tractatur et de syllogismo bono et de fallacia: in ethica agitur et de virtute et de vitio. In geometricis tractatur simul linea recti, qvae ex aeqvo sua interjacet puncta; et linea obliqva, qvae inaeqvaliter intra suos terminos interjacet, ceu est peripheria et helix.

Rectum officium Stoicis dicitur kato/rqwma, qvo qvis omnes partes virtutis obit; qvodque adhuc perfectius est qvam kaqh=kon, qvando qvis agit qvantum conveniens est vel legibus patriae, vel aliis circumstantiis, licet actio non sit omnibus numeris absoluta.

REDEMTIO, lu/trwsis2, rei alienatae vel occupatae per solutum lu/tron seu pretium liberatio; qvod etiam vocant a)nti/lutron, receptionem pretii.

REDHIBITIO, restitutio, qva qvis, qvi vitio qvicqvam cortuptum commutavit, cogitur recipere, qvod tradiderat, et restituere pretium. Inde JCtis redbibitoriae actio. Vid. Edictum.

REDUCI dicitur aliqvid ad causas, cum alicujus eventus causae inqviruntur.

REDUCTIONIS artificium logicis est, qvo evidentia syllogismi demonstratur: ita, ut, qvi ante vel imperfectus vel minus evidens fuit, fiat perfectior et evidentior: estque alia ostensiva, alia deducens ad absurdum per impossibile (de qva vid. Abstractum. alia in tertia figura per expositionem. De qvibus videantur libri logicorum.

REDUPLICATIO, repetitio termini per voculam qva, qvatenus: Vid. Anadiplosi.